Bài giảng tóm tắt môn Tư tưởng Hồ Chí Minh

Nội dung text: Bài giảng tóm tắt môn Tư tưởng Hồ Chí Minh

1. TÓM LƯỢC BÀI GIẢNG MÔN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Chương mở đầu: ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ Ý NGHĨA HỌC TẬP MÔN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. I. ĐỒI TƯỢNG NGHIÊN CỨU. 1. Khái niệm tư tưởng và tư tưởng Hồ Chí Minh. a. Khái niệm tư tưởng: - Sự phản ánh hiện thực trong ý thức, biểu hiện quan hệ của con người với thế giới xung quanh. - Một hệ thống những quan điểm, quan niệm, luận điểm được xây dựng trên một nền tảng triết học nhất quán; đại biểu cho ý chí, nguyện vọng của một giai cấp, một dân tộc; được hình thành trên cơ sở thực tiễn nhất định và trở lại chỉ đạo hoạt động thực tiễn, cải tạo hiện thực. b. Khái niệm tư tưởng Hồ Chí Minh. Định nghĩa tư tưởng Hồ Chí Minh: Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam; từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân đến cách mạng xã hội chủ nghĩa, là sự vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác -Lênin vào điều kiện cụ thể của nước ta, là kết quả của sự kết tinh tinh hoa dân tộc và trí tuệ thời đại nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Phân tích định nghĩa tư tưởng Hồ Chí Minh: Thứ nhất: bản chất cách mạng và khoa học của tư tưởng Hồ Chí Minh. Thứ hai: nguồn gốc lý luận của tư tưởng Hồ Chí Minh. Thứ ba: nội dung cơ bản nhất của tư tưởng Hồ Chí Minh. Thứ tư: giá trị, ý nghĩa, sức hấp dẫn, sức sống lâu bền của tư tưởng Hồ Chí Minh. 2. Đối tượng và nhiệm vụ của môn học tư tưởng Hồ Chí Minh. a. Đối tượng nghiên cứu. Hệ thống các quan điểm lý luận về cách mạng Việt Nam trong dòng chảy của thời đại mới. Quá trình vận động, hiện thực hóa các quan điểm lý luận trong thực tiễn cách mạng Việt Nam. b. Nhiệm vụ nghiên cứu. Cơ sở (khách quan và chủ quan) hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh. Các giai đoạn hình thành, phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh. Nội dung, bản chất cách mạng và khoa học trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Vai trò nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam hoạt động của tư tưởng Hồ Chí Minh cho cách mạng Việt Nam. Quá trình nhận thức, vận dụng, phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh qua các giai đoạn cách mạng của Đảng và Nhà nước ta. Các giá trị tư tưởng lý luận của Hồ Chí Minh đối với kho tàng tư tưởng, lý luận cách mạng thế giới của thời đại. 3. Mối quan hệ của môn Tư tưởng Hồ Chí Minh với môn học Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin và môn Đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh thuộc hệ tư tưởng Mác-Lênin, là sự vận dụng sáng tạo và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện thực tế Việt Nam, vì vậy có mối quan hệ biện chứng với môn Những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin. Tư tưởng Hồ Chí Minh là một bộ phận tư tưởng của Đảng, nhưng với tư cách là bộ phận nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam hành động của Đảng. Nghiên cứu môn Tư tưởng Hồ Chí Minh trang bị cơ sở thế giới quan và phương pháp luận khoa học để nắm vững kiến thức về đường lối cách mạng của Đảng Cộng sản Việt Nam. II. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU. 1. Cơ sở phương pháp luận. 1
2. Bảo đảm sự thống nhất nguyên tắc tính Đảng và tính khoa học. Quan điểm thực tiễn và nguyên tắc lý luận gắn liền với thực tiễn. Quan điểm lịch sử - cụ thể. Quan điểm toàn diện và hệ thống. Quan điểm kế thừa và phát triển. Kết hợp nghiên cứu các tác phẩm với thực tiễn chỉ đạo cách mạng của Hồ Chí Minh. 2. Các phương pháp cụ thể. Phương pháp lịch sử. Phương pháp lôgíc. Phương pháp liên ngành khoa học xã hội – nhân văn, lý luận chính trị. Phương pháp phân tích và tổng hợp. Phương pháp so sánh, đối chiếu. Phương pháp văn bản học. Phương pháp phỏng vấn nhân chứng lịch sử . . . III. Ý NGHĨA HỌC TẬP BỘ MÔN TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH. 1. Nâng cao năng lực tư duy lý luận và phương pháp công tác. Thông qua việc truyền thụ Tư tưởng Hồ Chí Minh nâng cao nhận thức của sinh viên về vai trò, vị trí của tư tưởng Người đối với cách mạng Việt Nam; tư tưởng của Người từ đó ngày càng giữ vai trò chủ đạo trong đời sống tinh thần của thế hệ trẻ. Bồi dưỡng củng cố cho sinh viên, thanh niên lập trường quan điểm cách mạng: kiên định mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội; tích cực chủ động đấu tranh phê phán những quan điểm sai trái, bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước ta; biết vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giải quyết các vấn đề đặt ra trong cuộc sống. 2.Bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng và rèn luyện bản lĩnh chính trị. Giúp cho người học lựa chọn được cách sống hợp đạo lý, yêu cái tốt, cái thiện, ghét cái ác, cái xấu. Nâng cao lòng tự hào dân tộc. Vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống, tu dưỡng, rèn luyện bản thân, hoàn thành tốt chức trách của mình, đóng góp thiết thực và hiệu quả cho sự nghiệp cách mạng theo con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta đã lựa chọn. ChươngI: CƠ SỞ, QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH. I. CƠ SỞ HÌNH THÀNH TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH 1. Cơ sở khách quan. a. Bối cảnh lịch sử hình thành tư tưởng Hồ Chí Minh.  Bối cảnh lịch sử Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Chính quyền triều Nguyễn từng bước khuất phục trước các cuộc xâm lược của tư bản Pháp, lần lượt ký các hiệp ước đầu hàng, thừa nhận nền bảo hộ của thực dân Pháp trên toàn cõi Việt Nam. Cho đến cuối thế kỷ XIX, các cuộc khởi nghĩa vũ trang dưới khẩu hiệu “Cần vương” do các sĩ phu, văn thân lãnh đạo cuối cùng cũng thất bại. Hệ tư tưởng phong kiến đã tỏ ra lỗi thời trước các nhiệm vụ lịch sử. Các cuộc khai thác của thực dân Pháp khiến cho xã hội nước ta có sự chuyển biến và phân hóa: giai cấp công nhân, tầng lớp tiểu tư sản và tư sản bắt đầu xuất hiện, tạo tiền đề bên trong cho phong trào yêu nước, giải phóng dân tộc Việt Nam đầu thế kỷ XX. Các “tân thư”, “tân văn”, “tân báo” và ảnh hưởng của trào lưu cải cách ở Nhật Bản, Trung Quốc tràn vào làm cho phong trào yêu nước của nhân dân ta chuyển dần sang xu hướng dân chủ tư sản. 2
3. Phát huy truyền thống yêu nước của dân tộc ta, các sĩ phu Nho học có tư tưởng tiến bộ đã tổ chức những cuộc vận động đấu tranh chống thực dân Pháp theo mục tiêu và phương pháp mới: Chủ trương cầu ngoại viện, bạo lực của Phan Bội Châu; chủ trương “ỷ Pháp cầu tiến bộ” của Phan Chu Trinh; con đường khởi nghĩa anh hùng của Hoàng Hoa Thám. . . tất cả đều thất bại. Phong trào cứu nước của nhân dân ta muốn giành được thắng lợi phải đi theo con đường mới.  Bối cảnh quốc tế. Vào nửa cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản phát triển từ giai đoạn tự do cạnh tranh sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa. Chủ nghĩa đế quốc đã trở thành kẻ thù chung của các dân tộc thuộc địa. Sự bóc lột của chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa thực dân và chế độ phong kiến đối với các nước châu Á, châu Phi và châu Mỹ la tinh ngày càng nặng nề, sâu sắc. Bên cạnh các giai cấp cơ bản trước kia, đã xuất hiện thêm các giai cấp, tầng lớp xã hội mới, trong đó có công nhân và tư sản. Từ cuộc đấu tranh sôi nổi của giai cấp công nhân các nước tư bản đã dẫn đến cao trào mới của cách mạng thế giới với đỉnh cao là cách mạng tháng Mười Nga (7/11/1917), mà thành công của nó thức tỉnh các dân tộc bị áp bức. Nhiều dân tộc được hưởng quyền tự do, tự quyết, hình thành nên các quốc gia độc lập dẫn đến sự ra đời của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết (12/1922). Quốc tế Cộng sản III ra đời, phong trào công nhân trong các nước tư bản chủ nghĩa phương Tây và phong trào giải phóng dân tộc ở các nước thuộc địa phương Đông càng có quan hệ mật thiết với nhau hơn trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung là chủ nghĩa đế quốc. b. Những tiền đề tư tưởng – lý luận.  Giá trị truyền thống dân tộc. Tư tưởng Hồ Chí Minh bắt nguồn từ chủ nghĩa yêu nước và ý chí bất khuất đấu tranh để dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam; từ tinh thần nhân nghĩa, truyền thống đoàn kết, tương thân, tương ái, lá lành đùm lá rách trong hoạn nạn khó khăn; từ truyền thống lạc quan yêu đời; từ truyền thống cần cù, dũng cảm, thông minh, sáng tạo, quý trọng hiền tài, khiêm tốn . . . Trong những giá trị đó, chủ nghĩa yêu nước truyền thống là dòng chủ lưu chảy suốt chiều dài lịch sử dân tộc, trở thành chuẩn mực cao nhất trong bảng giá trị tinh thần văn hóa Việt Nam, trở thành đạo lý sống cao cả nhất của người Việt Nam, là chuẩn mực đạo đức cơ bản của dân tộc. Chính sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước đã thúc giục người thanh niên Nguyễn Tất Thành đi tìm đường cứu nước.  Tinh hoa văn hóa của nhân loại. Tiếp thu tư tưởng và văn hóa phương Đông. - Nho giáo. - Phật giáo -Tư tưởng tam dân của Tôn Trung Sơn. Tiếp thu tư tưởng và văn hóa phương Tây. -Ham mê môn lịch sử Pháp và tìm hiểu cuộc đại cách mạng Pháp năm 1789. -Ca ngợi ý chí đấu tranh cho tự do, độc lập và quyền sống của con người ghi lại trong Tuyên ngôn độc lập năm 1776 của nước Mỹ. -Chịu ảnh hưởng tư tưởng dân chủ của các nhà khai sáng như Vônte, Rútxô, Môngtexkiơ - Rèn luyện trong phong trào công nhân Pháp.  Chủ nghĩa Mác - Lênin Chủ nghĩa Mác - Lênin là cơ sở thế giới quan và phương pháp luận của tư tưởng Hồ Chí Minh. Việc tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin ở Hồ Chí Minh đã diễn ra dựa trên: Nền tảng của những tri thức văn hóa tinh túy. Mục tiêu cứu nước, giải phóng dân tộc. 3
4. Khả năng độc lập, tự chủ và sáng tạo. Quá trình tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin ở Hồ Chí Minh đã diễn rất khó khăn, nhưng chân thành, giản dị: Tham gia Đảng xã hội Pháp. Đọc Sơ thảo lần thứ I Luận cương của V. I. Lênin. Tiếp thu chủ nghĩa Mác-Lênin từ cảm tính đến lý tính: theo phương pháp mác xít, nắm lấy cái tinh thần, cái bản chất, vận dụng phương pháp biện chứng của chủ nghĩa Mác-Lênin để giải quyết những vấn đề thực tiễn của cách mạng Việt Nam, không dập khuôn, máy móc, giáo điều. Thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác-Lênin đã giúp Hồ Chí Minh tổng kết kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn để tìm ra con đường cứu nước: chỉ có chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản mới giải phóng được các dân tộc bị áp bức và những người lao động trên thế giới. 2. Những nhân tố chủ quan thuộc về phẩm chất cá nhân của NGUYễN ÁI QUốC . Tư duy độc lập, sáng tạo, tự chủ cộng với đầu óc phê phán tinh tường khi nghiên cứu các cuộc cách mạng và đời sống chính trị của dân tộc, cũng như của thời đại. Phẩm chất đạo đức cách mạng sáng ngời và năng lực hoạt động thực tiễn nhạy bén. Bản lĩnh kiên định, luôn luôn tin tưởng vào nhân dân, khiêm tốn, bình dị, hay học hỏi, nhạy bén với cái mới, có phương pháp biện chứng, có đầu óc thực tiễn. Khổ công học tập để chiếm lĩnh vốn tri thức phong phú của thời đại và nắm bắt kinh nghiệm đấu tranh của giai cấp vô sản quốc tế. Có tâm hồn của một nhà yêu nước, một chiến sĩ cộng sản nhiệt thành, sẵn sàng hy sinh vì độc lập của Tổ quốc, vì tự do, hạnh phúc của đồng bào. Chính những phẩm chất cá nhân hiếm có đó đã góp phần quyết định việc NGUYễN ÁI QUốC tiếp nhận, chọn lọc, chuyển hóa, phát triển những tinh hoa dân tộc và thời đại thành tư tưởng đặc sắc của mình. II. QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIểN TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH. 1. Thời kỳ trước năm 1911:hình thành tư tưởng yêu nước và chí hướng cứu nước. Hồ Chí Minh (lúc nhỏ là Nguyễn Sinh Cung) sinh ngày 19 – 05 – 1890 trong một gia đình nhà nho yêu nước, gần gũi với nhân dân. Ảnh hưởng của quê hương và gia đình lên Người rất lớn. Bản thân Người lớn lên trong nỗi đau của người dân mất nước, được sự giáo dục của gia đình, quê hương, dân tộc về lòng yêu nước thương dân. Sớm tham gia phong trào đấu tranh chống Pháp. Băn khoăn trước những thất bại của các sĩ phu yêu nước. Ham muốn học hỏi những tư tưởng tiến bộ của nhân loại. . . . Sau những điều nêu trên, Nguyễn Tất Thành đã tự định cho mình một hướng đi mới: phải tìm hiểu rõ bản chất của những từ Tự do – Bình đẳng – Bác ái của nước Cộng hòa Pháp, phải đi ra nước ngoài xem nước Pháp và các nước khác. Sau khi xem xét họ làm thế nào, sẽ trở về giúp đồng bào mình. 2. Thời kỳ từ năm 1911 - 1920: tìm thấy con đường cứu nước, giải phóng dân tộc. NGUYễN ÁI QUốC đã qua 3 đại dương, 4 châu lục và gần 30 nước để tìm hiểu các cuộc cách mạng lớn trên thế giới và khảo sát cuộc sống của nhân dân các dân tộc bị áp bức. Nhận thức được nỗi thống khổ chung của toàn thể những người lao động trên thế giới. Ý thức về sự đoàn kết quốc tế để giải phóng người lao động. Đây là thời kỳ Hồ Chí Minh đã có những bước chuyển biến vượt bậc về tư tưởng, từ giác ngộ chủ nghĩa dân tộc đến giác ngộ chủ nghĩa Mác - Lênin, từ một chiến sĩ chống thực dân trở thành một chiến sĩ cộng sản Việt Nam. 3.Thời kỳ từ 1921 – 1930: Hình thành cơ bản tư tưởng về CMVN. Đây là thời kỳ hoạt động lý luận và thực tiễn phong phú của NGUYễN ÁI QUốC trên địa bàn Pháp (1921 – 1923); Liên Xô (1923 – 1924); Trung Quốc (1924 – 1927); Thái Lan (1927 – 1929) . . . HCM đã kết hợp nghiên cứu xây dựng lý luận với tuyên truyền tư tưởng giải phóng dân tộc, vận động tổ chức quần chúng đấu tranh, xây dựng tổ chức cách mạng, chuẩn bị thành lập ĐCSVN. 4
5. Tháng 2/1930 NGUYễN ÁI QUốC chủ trì Hội nghị hợp nhất các tổ chức đảng cộng sản trong nước sáng lập Đảng cộng sản Việt Nam thảo ra Chánh cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt, Chương trình và Điều lệ tóm tắt của Đảng. Các văn kiện trên cùng với tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp (1925) và Đường kách mệnh (1927) đã đánh dấu sự hình thành cơ bản TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH về con đường của cách mạng Việt Nam. 4. Thời kỳ 1930 – 1945: Vượt qua thử thách, kiên trì giữ vững lập trường cách mạng. HCM vượt qua khuynh hướng tả khuynh đang chi phối Quốc tế Cộng sản và Ban chấp hành Trung ương Đảng CSVN. Giữ vững quan điểm cách mạng giải phóng dân tộc của mình, phát triển nó thành chiến lược cách mạng giải phóng dân tộc, xác lập tư tưởng độc lập, tự do dẫn đến thắng lợi của cuộc Cách mạng Tháng Tám, nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ra đời. Bản Tuyên ngôn độc lập do HCM trịnh trọng công bố trước quốc dân, đồng bào và toàn thể thế giới về sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa là sự khẳng định về mặt pháp lý quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam. 5. Thời kỳ 1945 – 1969: TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH tiếp tục phát triển, hoàn thiện. Đây là thời kỳ HCM cùng Trung ương Đảng lãnh đạo nhân dân ta vừa tiến hành cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, vừa xây dựng chế độ dân chủ nhân dân (1945 – 1954) mà đỉnh cao là chiến thắng Điện Biên Phủ; tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Thời kỳ này TƯ TƯởNG Hồ CHÍ MINH có những bước phát triển mới: Tư tưởng kết hợp kháng chiến với kiến quốc, tiến hành kháng chiến kết hợp với xây dựng chế độ dân chủ nhân dân; tiến hành đồng thời hai chiến lược cách mạng khác nhau, Cách mạng giải phóng dân tộc ở miền Nam và cách mạng xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc nhằm một mục tiêu chung trước mắt là giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc. Tư tưởng chiến tranh nhân dân toàn dân, toàn diện, trường kỳ, dựa vào sức mình là chính. Tư tưởng xây dựng quyền làm chủ của nhân dân, xây dựng nhà nước của dân, do dân, vì dân. Xây dựng Đảng Cộng sản với tư cách là một Đảng cầm quyền . . . III. GIÁ TRỊ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH 1. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi sáng con đường giải phóng và phát triển dân tộc. a. Tài sản tinh thần vô giá của dân tộc Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh tiếp thu, kế thừa được những giá trị, tinh hoa văn hóa, tư tưởng “vĩnh cửu” của loài người; đáp ứng nhiều vấn đề của thời đại, của cách mạng Việt Nam và thế giới. Tư tưởng Hồ Chí Minh có tính chất sáng tạo. Tư tưởng Hồ Chí Minh đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn. b. Nền tảng tư tưởng và kim chỉ nam cho hành động của cách mạng Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh soi đường cho Đảng ta và nhân dân ta trên con đường thực hiện mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh; trở thành ngọn cờ dẫn dắt cách mạng Việt Nam đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác; giúp chúng ta nhận thức những vấn đề liên quan đến việc bảo vệ nền độc lập dân tộc, phát triển xã hội và bảo đảm quyền con người. Tư tưởng Hồ Chí Minh thấm sâu vào đời sống tinh thần của quần chúng nhân dân, chỉ đạo hiện thực, giải quyết có hiệu quả những nhiệm vụ của thời đại. 2. Tư tưởng Hồ Chí Minh đối với sự phát triển của thế giới. a. Phản ánh khát vọng của thời đại. b. Tìm ra các giải pháp đấu tranh giải phóng loài người. c. Cổ vũ các dân tộc đấu tranh vì những mục tiêu cao cả. Chương II: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VẤN ĐỀ DÂN TỘC VÀ CÁCH MẠNG GIẢI PHÓNG DÂN TỘC. I. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VẤN ĐỀ DÂN TỘC. 5
6. 1. Vấn đề dân tộc thuộc địa. a. Thực chất của vấn đề dân tộc thuộc địa. Đấu tranh chống chủ nghĩa thực dân, giải phóng dân tộc. Lựa chọn con đường phát triển của dân tộc. b. Độc lập dân tộc – nội dung cốt lõi của vấn đề dân tộc thuộc địa. Cách tiếp cận từ quyền con người. Những nhân tố về quyền con người trong Tuyên ngôn Độc lập của nước Mỹ năm 1776 và Tuyên ngôn nhân quyền và dân quyền của CM Pháp năm 1791 đã được Hồ Chí Minh nâng cao thành quyền dân tộc: “Tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do”. Nội dung của độc lập dân tộc. Hoạt động của Hồ Chí Minh cho độc lập dân tộc. Như vậy, tất cả những quan niệm trên của Hồ Chí Minh không chỉ là tư tưởng, mà còn là lẽ sống, là học thuyết cách mạng của Hồ Chí Minh và tạo nên nguồn động viên to lớn cho các dân tộc bị áp bức trên thế giới. Vì vậy, Hồ Chí Minh vừa được tôn vinh là Anh hùng giải phóng dân tộc của Việt Nam, vừa được thừa nhận là Người khởi xướng các cuộc đấu tranh giải phóng của các dân tộc thuộc địa trong thế kỷ XX. 2. Chủ nghĩa dân tộc - một động lực lớn của đất nước. Đối với các dân tộc ở phương Đông, chủ nghĩa dân tộc là một động lực lớn của đất nước. Hồ Chí Minh thấy rõ sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc với tư cách là chủ nghĩa yêu nước chân chính của các dân tộc thuộc địa. Đó là sức mạnh chiến đấu và chiến thắng trước bất cứ thế lực ngoại xâm nào. Chủ nghĩa dân tộc chân chính là một bộ phận của tinh thần quốc tế, khác hẳn với tinh thần “vị quốc” của bọn đế quốc phản động. Xuất phát từ sự phân tích quan hệ giai cấp trong xã hội thuộc địa, từ truyền thống dân tộc Việt Nam, Hồ Chí Minh đã đánh giá cao sức mạnh của chủ nghĩa dân tộc mà những người cộng sản phải nắm lấy và phát huy, và Người cho đó là một chính sách mang tính hiện thực tuyệt vời. 3.Mối quan hệ giữa vấn đề dân tộc và vấn đề giai cấp. a. Vấn đề dân tộc và vấn đề giai cấp có quan hệ chặt chẽ với nhau. b. Giải phóng dân tộc là vấn đề trên hết, trước hết; độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. c. Giải phóng dân tộc tạo tiền đề để giải phóng giai cấp. d. Giữ vững độc lập của dân tộc mình, đồng thời tôn trọng độc lập của các dân tộc khác. . II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CÁCH MẠNG GIẢI PHÓNG DÂN TỘC. 1. Mục tiêu của cách mạng giải phóng dân tộc. a. Tính chất và nhiệm vụ của cách mạng ở thuộc địa. Cách mạng ở thuộc địa trước hết là lật đổ ách thống trị của chủ nghĩa đế quốc, chứ chưa phải xóa bỏ sự tư hữu, sự bóc lột nói chung. Yêu cầu bức thiết của nhân dân thuộc địa là độc lập dân tộc. Mâu thuẫn chủ yếu ở thuộc địa là mâu thuẫn dân tộc, cho nên tính chất và nhiệm vụ hàng đầu của cách mạng ở thuộc địa là giải phóng dân tộc. b. Mục tiêu của cách mạng giải phóng dân tộc. Mục tiêu cấp thiết của cách mạng thuộc địa là đòi quyền lợi chung cho toàn dân tộc. Tháng 5-1941, Nguyễn Ái Quốc chủ trì Hội nghị lần thứ VIII BCHTW Đảng, chủ trương thay đổi chiến lược: từ nhấn mạnh cuộc đấu tranh giai cấp sang nhấn mạnh cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc; tạm gác lại khẩu hiệu “cách mạng ruộng đất” chỉ chia lại công điền và ruộng đất “tịch thu của Việt gian phản quốc” cho dân cày nghèo. 2. Cách mạng giải phóng dân tộc muốn thắng lợi phải đi theo con đường của cách mạng vô sản. 6
7. a. Rút ra bài học từ sự thất bại của các con đường cứu nước trước đó. b. Cách mạng tư sản là không triệt để. . c. Con đường giải phóng dân tộc. Vượt qua được sự hạn chế về tư tưởng của các sĩ phu yêu nước đương thời, Hồ Chí Minh đã lựa chọn khuynh hướng chính trị vô sản, Người khẳng định; “Muốn cứu nước và giải phóng dân tộc không có con đường nào khác con đường cách mạng vô sản”. 3/ Cách mạng giải phóng dân tộc trong thời đại mới phải do Đảng Cộng sản lãnh đạo. a. Cách mạng trước hết phải có Đảng. Nhưng muốn làm cách mệnh “trước hết phải làm cho dân giác ngộ . . . phải giảng giải lý luận và chủ nghĩa cho dân hiểu”. “Cách mệnh phải hiểu phong triều cách mệnh thế giới, phải bày sách lược cho dân. Vậy nên sức cách mệnh phải tập trung, muốn tập trung phải có Đảng cách mệnh”. Trong tác phẩm Đường cách mệnh, Người khẳng định: “Trước hết phải có đảng cách mệnh, để trong thì vận động và tổ chức quần chúng, ngoài thì liên lạc với dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi. Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy”. b. Đảng Cộng sản Việt Nam là người lãnh đạo duy nhất. Đầu năm 1930, Hồ Chí Minh sáng lập Đảng Cộng sản Việt Nam – Đảng của giai cấp công nhân và dân tộc Việt Nam, lấy chủ nghĩa Mác-Lênin “làm cốt”, có tổ chức chặt chẽ, kỷ luật nghiêm minh và mật thiết liên lạc với quần chúng. Hồ Chí Minh đã vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin trong vấn đề thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam; trong vấn đề xác định bản chất của Đảng là “Đảng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, nghĩa là những người thợ thuyền, dân cày và lao động trí óc kiên quyết nhất, hăng hái nhất, trong sạch nhất, tận tâm tận lực phụng sự Tổ quốc và nhân dân”; trong vấn đề xây dựng một Đảng cách mạng tiên phong, phù hợp với thực tiễn Việt Nam, gắn bó với dân tộc và một lòng phụng sự nhân dân, được nhân dân thừa nhận là đội tiên phong của mình; trong vấn đề quy tụ lực lượng và sức mạnh của toàn dân tộc.Vì vậy, mọi người Việt Nam đều cảm nhận Đảng Cộng sản Việt Nam là “Đảng của Bác Hồ”, là “Đảng ta”. Nhờ những yếu tố trên, ngay từ khi mới ra đời, Đảng Cộng sản Việt Nam đã nắm ngọn cờ lãnh đạo duy nhất đối với cách mạng Việt Nam và trở thành nhân tố hàng đầu bảo đảm mọi thắng lợi của cách mạng. 4. Lực lượng của cách mạng giải phóng dân tộc bao gồm toàn dân tộc. a. Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng nhân dân bị áp bức. Trong suốt hai cuộc kháng chiến của dân tộc, Hồ Chí Minh không quên quan điểm “lấy dân làm gốc”, “có dân là có tất cả”, “dễ trăm lần không dân cũng chịu, khó vạn lần dân liệu cũng xong”. Người đánh giá rất cao vai trò của nhân dân trong khởi nghĩa vũ trang, coi sức mạnh vĩ đại và năng lực sáng tạo vô tận của quần chúng là then chốt đảm bảo thắng lợi: “Dân khí mạnh, thì quân lính nào, súng ống nào cũng không chống lại nổi”. “Phải dựa vào dân, dựa chắc vào dân thì kẻ địch không thể nào tiêu diệt nổi”. “Chúng ta tin chắc vào tinh thần và lực lượng của quần chúng, của dân tộc”. b. Lực lượng của cách mạng giải phóng dân tộc. Xác định khả năng tham gia cách mạng giải phóng dân tộc của quần chúng nhân dân, Hồ Chí Minh kêu gọi phải đoàn kết toàn dân “ . . . dân tộc cách mệnh thì chưa phân giai cấp, nghĩa là sĩ, công, nông, thương đều nhất trí chống lại cường quyền”. Trong lực lượng toàn dân tộc, Hồ Chí Minh hết sức nhấn mạnh vai trò động lực cách mạng của công nhân và nông dân - “công, nông là gốc cách mạng” 5. Cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành chủ động, sáng tạo và có khả năng giành thắng lợi trước cách mạng vô sản ở chính quốc. a. Cách mạng giải phóng dân tộc cần được tiến hành chủ động, sáng tạo. 7
8. Người đánh giá rất cao sức mạnh của một dân tộc vùng lên chống đế quốc thuộc thực dân, tránh tư tưởng bị động trông chờ vào sự giúp đỡ của bên ngoài. Người kêu gọi: “Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta” (8-1945); “kháng chiến trường kỳ gian khổ, đồng thời lại phải tự lực cánh sinh. Trông vào sức mình . . . Cố nhiên sự giúp đỡ của các nước bạn là quan trọng, nhưng không được ỷ lại, không được ngồi mong chờ người khác. Một dân tộc không tự lực cánh sinh mà cứ ngồi chờ dân tộc khác giúp đỡ thì không xứng đáng được độc lập” b. Quan hệ giữa cách mạng thuộc địa với cách mạng vô sản ở chính quốc. Trong phong trào Cộng sản quốc tế đã từng tồn tại quan điểm xem thắng lợi của cách mạng thuộc địa phụ thộc vào thắng lợi của cách mạng vô sản ở chính quốc. quan điểm này đã làm giảm tính chủ động sáng tạo của cách mạng thuộc địa. Hồ Chí Minh xem cả hai loại cách mạng đều có mối quan hệ mật thiết với nhau, tác động qua lại lẫn nhau trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù chung là chủ nghĩa đế quốc. Đây là mối quan hệ bình đẳng, chứ không phải quan hệ lệ thuộc hay chính – phụ. 6. Cách mạng giải phóng dân tộc phải được thực hiện bằng con đường cách mạng bạo lực. a. Tính tất yếu của bạo lực cách mạng. b. Tư tưởng bạo lực cách mạng gắn bó hữu cơ với tư tưởng nhân đạo hòa bình. c. Hình thái bạo lực cách mạng. III. Kết luận. Tư tưởng Hồ Chí Minh về vấn đề dân tộc và cách mạng giải phóng dân tộc có những luận điểm sáng tạo, đặc sắc, có giá trị lý luận và thực tiễn. 1. Làm phong phú học thuyết Mác-Lênin về cách mạng thuộc địa. Về lý luận cách mạng giải phóng dân tộc. Về phương pháp tiến hành cách mạng giải phóng dân tộc. 2. Soi đường thắng lợi cho cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám 1945. Thắng lợi của 30 năm chiến tranh cách mạng 1945 – 1975. Trong công cuộc đổi mới hiện nay. Khơi dậy sức mạnh của chủ nghĩa yêu nước và tinh thần dân tộc, nguồn động lực mạnh mẽ để xây dựng và bảo vệ đất nước; nhận thức và giải quyết vấn đề dân tộc trên quan điểm giai cấp; chăm lo xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, giải quyết tốt mối quan hệ giữa các dân tộc anh em và trong cộng đồng dân tộc Việt Nam. Chương 3: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI VÀ CON ĐƯỜNG QUÁ ĐỘ LÊN CNXH Ở VIỆT NAM. I/ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM. 1/ Tính tất yếu của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Hồ Chí Minh đã tiếp thu, vận dụng sáng tạo học thuyết hình thái kinh tế - xã hội. Người đưa ra quan điểm: tiến lên chủ nghĩa xã hội là bước phát triển tất yếu ở Việt Nam sau khi nước nhà đã giành được độc lập theo con đường cách mạng vô sản. Lựa chọn con đường trên, vì nó thể hiện được mục tiêu: nước nhà được độc lập, nhân dân được ấm no, tự do, hạnh phúc. 2/ Đặc trưng của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. a. Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Hồ Chí Minh đã tiếp thu những quan điểm của những nhà sáng lập chủ nghĩa xã hội khoa học, đồng thời có sự bổ sung cách tiếp cận mới: Thứ nhất, từ lập trường yêu nước và khát vọng giải phóng dân tộc. Thứ hai, từ phương diện đạo đức hướng tới các giá trị nhân đạo, nhân văn. Thứ ba, từ phương diện văn hóa. 8
9. b/ Bản chất và đặc trưng tổng quát của chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội là một chế độ chính trị do nhân dân làm chủ. Chủ nghĩa xã hội là xã hội có nền kinh tế phát triển cao, gắn liền với sự phát triển khoa học và kỹ thuật. Chủ nghĩa xã hội là chế độ không còn người bóc lột người. Chủ nghĩa xã hội là một xã hội phát triển cao về văn hóa, đạo đức. 3/ Quan niệm của Hồ Chí Minh về mục tiêu và động lực của chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. a. Mục tiêu: Mục tiêu tổng quát của chủ nghĩa xã hội là: Không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân lao động, sao cho xã hội ngày càng tiến, vật chất ngày càng tăng, tinh thần ngày càng tốt. b. Mục tiêu cụ thể: Mục tiêu chính trị: chế độ chính trị chúng ta xây dựng là chế độ do nhân dân làm chủ. Mục tiêu kinh tế: Nền kinh tế chúng ta xây dựng là “một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa với công nghiệp và nông nghiệp hiện đại, khoa học và kỹ thuật tiên tiến”. Cách bóc lột theo chủ nghĩa tư bản được bỏ dần, đời sống vật chất của nhân dân ngày càng được cải thiện. Mục tiêu văn hóa – xã hội: Văn hóa thể hiện trong mọi sinh hoạt tinh thần của xã hội. Đó là xóa nạn mù chữ, xây dựng phát triển giáo dục, nâng cao dân trí, xây dựng phát triển văn hóa nghệ thuật, thực hiện nếp sống mới thực hành vệ sinh, phòng bệnh, giải trí lành mạnh, bài trừ mê tín, dị đoan, khắc phục phong tục tập quán lạc hậu. . . Về bản chất, nền văn hóa xã hội chủ nghĩa Việt Nam “phải xã hội chủ nghĩa về nội dung”, phát huy truyền thống văn hóa quý báu của dân tộc, đồng thời học tập văn hóa tiên tiến của thế giới. Phương châm xây dựng văn hóa mới là phải dân tộc, khoa học, đại chúng. Phong trào văn hóa phải có cả bề rộng lẫn bề sâu. Văn hóa phải gắn liền với lao động sản xuất . . . c. Động lực. Động lực hiểu khái quát là tất cả những nhân tố góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội thông qua hoạt động của con người. Theo Hồ Chí Minh động lực biểu hiện ở các phương diện: vật chất và tinh thần; nội sinh và ngoại sinh. Người khẳng định động lực quan trọng và quyết định nhất là con người, là nhân dân lao động, nòng cốt là công – nông – trí thức. Hồ Chí Minh thường xuyên quan tâm đến lợi ích chính đáng, thân thiết của họ; đồng thời chăm lo bồi dưỡng sức dân. Đó là lợi ích của nhân dân và từng cá nhân. Động lực: Nhà nước; kinh tế; văn hóa, khoa học, giáo dục; sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam. Ngoài các động lực bên trong, theo Hồ Chí Minh phải kết hợp được với sức mạnh thời đại, tăng cường đoàn kết quốc tế, chủ nghĩa yêu nước phải gắn liền với chủ nghĩa quốc tế của giai cấp công nhân, phải sử dụng tốt những thành quả khoa học – kỹ thuật thế giới . Ngoài ra, Người còn lưu ý, cảnh báo và ngăn ngừa các yếu tố kìm hãm, triệt tiêu nguồn lực vốn có của chủ nghĩa xã hội, làm cho chủ nghĩa xã hội trở nên trì trệ, xơ cứng, không có sức hấp dẫn . . . như chủ nghĩa cá nhân, ba thứ giặc nội xâm, mất đoàn kết . . . II/ CON ĐƯỜNG, BIỆN PHÁP QUÁ ĐỘ LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở VIỆT NAM. 1/ Con đường. a. Thực chất, loại hình và đặc điểm của thời kỳ qúa độ. Quá độ trực tiếp lên chủ nghĩa xã hội từ những nước tư bản phát triển ở trình độ cao. Quá độ gián tiếp lên chủ nghĩa xã hội ở những nước chủ nghĩa tư bản phát triển còn thấp hoặc tiền tư bản chủ nghĩa trong điều kiện Đảng Cộng sản nắm quyền và được những nước tiên tiến giúp đỡ. 9
10. Quan niệm của Hồ Chí Minh về thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam là quan niệm về một hình thái quá độ gián tiếp với đặc điểm từ một xã hội thuộc địa nửa phong kiến, nông nghiệp lạc hậu tiến lên chủ nghĩa xã hội không phải kinh qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa. b. Nhiệm vụ lịch sử của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam. Một là, xây dựng nền tảng vật chất và kỹ thuật và các tiền đề về kinh tế, chính trị, văn hóa, tư tưởng cho CNXH. Hai là, cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp cải tạo và xây dựng, trong đó lấy xây dựng làm trọng tâm, làm nội dung cốt yếu nhất, chủ chốt, lâu dài. c. Quan điểm của Hồ Chí Minh về nội dung xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta trong thời kỳ quá độ. Trong lĩnh vực chính trị: giữ vững và phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng. Nội dung kinh tế: tăng năng suất lao động. Trong lĩnh vực văn hóa – xã hội: xây dựng con người mới, coi trọng việc nâng cao dân trí, đào tạo và sử dụng nhân tài. 2. Biện pháp. a. Phương châm. Một là, xây dựng chủ nghĩa xã hội là một hiện tượng phổ biến mang tính quốc tế, cần quán triệt các nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin về xây dựng chế độ mới, có thể tham khảo, học tập kinh nghiệm của các nước anh em, các nước tiên tiến, nhưng không máy móc giáo điều, dập khuôn. Hai là, xác định bước đi và biện pháp xây dựng chủ nghĩa xã hội chủ yếu xuất phát từ điều kiện thực tế, đặc điểm dân tộc, nhu cầu và khả năng thực tế của nhân dân. b. Biện pháp. Thực hiện cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, kết hợp cải tạo với xây dựng, lấy xây dựng làm chính. Kết hợp xây dựng và bảo vệ, đồng thời tiến hành hai nhiệm vụ chiến lược ở hai miền Nam – khác nhau trong phạm vi một quốc gia. Xây dựng CNXH phải có kế hoạch, biện pháp, quyết tâm để thực hiện thắng lợi kế hoạch. Trong điều kiện nước ta, biện pháp cơ bản, quyết định lâu dài thàng công xã hội chủ nghĩa là đem của dân, tài dân, sức dân làm lợi cho dân dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản. III/ Kết luận. Công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng (12-1986) là kết quả của sự tổng kết những vấn đề lý luận và thực tiễn sinh động tron g phong trào cách mạng của cả nước từ sau năm 1975. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về chủ nghĩa xã hội và con đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta cần tập trung giải quyết những vấn đề quan trọng sau. Kiên trì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân, khơi dậy mạnh mẽ tất cả các nguồn lực, trước hết là nội lực, để đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn với phát triển kinh tế tri thức. Kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại. Chăm lo xây dựng Đảng vững mạnh, làm trong sạch bộ máy nhà nước, đẩy mạnh đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí, thực hiện cần, kiệm, liêm chính, chí công vô tư để xây dựng chủ nghĩa xã hội. . Chương IV: TƯ TƯỞNG HCM VỀ ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM. I/ QUAN NIỆM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VAI TRÒ VÀ BẢN CHẤT CỦA ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM. 1/ Về sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam. 10
11. Khi đề cập sự hình thành Đảng cộng sản Việt Nam, bên cạnh hai yếu tố chủ nghĩa Mác- Lênin và phong trào công nhân, Hồ Chí Minh còn kể đến yếu tố thứ ba là phong trào yêu nước. Vì: Một là, phong trào yêu nước có vị trí, vai trò cực kỳ quan trọng trong quá trình phát triển của dân tộc Việt Nam. Hai là, phong trào công nhân kết hợp được với phong trào yêu nước vì hai phong trào đó đều có mục tiêu chung. Ba là, phong trào nông dân kết hợp được với phong trào công nhân. Bốn là, phong trào yêu nước của trí thức Việt Nam là nhân tố quan trọng thúc đẩy sự kết hợp các yếu tố cho sự ra đời của ĐCSVN. 2/ Vai trò của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Sức mạnh của quần chúng chỉ có thể phát huy đầy đủ khi có sự lãnh đạo của một Đảng cách mạng chân chính. Sự ra đời, tồn tại và phát triển của ĐCSVN phù hợp với quy luật phát triển của xã hội, vì Đảng lấy lợi ích của giai cấp công nhân, của nhân dân lao động, của dân tộc Việt Nam và những dân tộc tiến bộ trên thế giới làm mục đích phấn đấu của mình, ngoài ra Đảng không còn mục đích phấn đấu nào khác. Lịch sử cách mạng Việt Nam đã chứng minh không thể có một tổ chức chính trị nào có thể thay thế được vai trò lãnh đạo của ĐCSVN. Mọi mưu toan nhằm hạ thấp hoặc nhằm xóa bỏ vai trò lãnh đạo của ĐCSVN, đều xuyên tạc lịch sử thực tế cách mạng dân tộc ta, trái với lý luận lẫn thực tiễn, đi ngược lại xu thế phát triển của xã hội Việt Nam. 3/Bản chất của Đảng cộng sản Việt Nam. Hồ Chí Minh khẳng định Đảng cộng sản Việt Nam là Đảng của giai cấp công nhân, đội tiên phong của giai cấp công nhân, mang bản chất giai cấp công nhân. Đảng Cộng sản Việt Nam mang bản chất giai cấp công nhân. Điều này thể hiện ở những nội dung sau: Nền tảng tư tưởng và lý luận của Đảng là chủ nghĩa Mác - Lênin. Mục tiêu của Đảng cần đạt tới là chủ nghĩa cộng sản. Đảng nghiêm túc tuân thủ những nguyên tắc xây dựng Đảng kiểu mới của giai cấp vô sản. Bản chất giai cấp công nhân thống nhất với tính nhân dân và tính dân tộc. Đảng đại diện cho lợi ích của toàn dân tộc. Đảng chỉ trở thành vững mạnh khi có khối liên minh công – nông và có sức mạnh to lớn của khối đại đoàn kết toàn dân ủng hộ. Sức mạnh của Đảng không chỉ bắt nguồn từ giai cấp công nhân, mà còn bắt nguồn từ các tầng lớp nhân dân lao động khác. Cho nên, trong Đảng không chỉ kết nạp những công nhân ưu tú, mà còn cả những người con ưu tú của dân tộc thuộc những giai tầng khác nhau. 4/ Quan niệm về Đảng Cộng Sản Việt Nam cầm quyền. a. Đảng lãnh đạo nhân dân giành chính quyền trở thành Đảng cầm quyền. Hồ Chí Minh sớm nhận thức cần có một đảng cộng sản để lãnh đạo phong trào cách mạng. Cho nên từ những năm 20 trở đi, Người tích cực chuẩn bị cả ba mặt: chính trị, tư tưởng và tổ chức để tiến tới thành lập Đảng. Tới năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đánh dấu một trang mới trong lịch sử dân tộc ta. Đảng Cộng sản Việt Nam là Đảng cách mạng chân chính, không bao giờ hy sinh quyền lợi của công – nông. Đảng dìu dắt, lãnh đạo giai cấp vô sản, lãnh đạo cách mạng Việt Nam là để đem lại cuộc sống tự do, hạnh phúc cho toàn thể dân tộc. Chỉ có một Đảng như thế mới có thể đem lại độc lập cho dân tộc, tự do, hạnh phúc cho nhân dân, phồn vinh cho đất nước và đưa cả nước đi lên chủ nghĩa xã hội. Với đường lối chính trị đúng đắn, tổ chức chặt chẽ, Đảng lãnh đạo toàn thể dân tộc giành chính quyền, thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Đó cũng là thời điểm Đảng Cộng sản Việt Nam trở thành Đảng cầm quyền. b. Quan niệm của Hồ Chí Minh về Đảng cầm quyền. 11
12. Mục đích, lý tưởng của Đảng cầm quyền. Đảng cầm quyền vừa là người lãnh đạo, vừa là đầy tớ trung thành của nhân dân. Đảng cầm quyền, dân là chủ. II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM TRONG SẠCH, VỮNG MẠNH. 1/ Xây dựng Đảng – Quy luật tồn tại và phát triển của Đảng. Theo Hồ Chí Minh xây dựng Đảng là một nhiệm vụ tất yếu, thường xuyên. Xây dựng chỉnh đốn Đảng là tất yếu khách quan. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là cơ hội để mỗi cán bộ, đảng viên tự rèn luyện, giáo dục và tu dưỡng tốt hơn, hoàn thành các nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó, giữ được các phẩm chất đạo đức cách mạng tiêu biểu. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng là làm cho mỗi cán bộ, đảng viên hiểu rõ, hiểu đúng, thực hành tốt quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng. Xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn chặt với công tác kiểm tra quản lý cán bộ, đảng viên. 2. Nội dung công tác xây dựng Đảng Cộng sản Việt Nam. a. Xây dựng Đảng về tư tưởng và lý luận. Lấy chủ nghĩa Mác - Lênin làm “cốt”, có nghĩa là nắm vững tinh thần của chủ nghĩa Mác - Lênin, nắm vững lập trường, quan điểm và phương pháp của chủ nghĩa Mác – Lênin. b. Xây dựng Đảng về chính trị. Nội dung xây dựng Đảng về chính trị bao gồm: xây dựng đường lối chính trị, bảo vệ chính trị, xây dựng và thực hiện nghị quyết, xây dựng và phát triển hệ tư tưởng chính trị , củng cố lập trường chính trị, nâng cao bản lĩnh chính trị . . . trong đó theo Hồ Chí Minh đường lối chính trị là vấn đề theo chốt trong sự tồn tại và phát triển của Đảng. c. Xây dựng Đảng về tổ chức, bộ máy, công tác cán bộ. Hệ thống tổ chức của Đảng. Hồ Chí Minh khẳng định sức mạnh của Đảng bắt nguồn từ tổ chức. Hệ thống tổ chức của Đảng từ trung ương đến cơ sở phải thật chặt chẽ, có tính kỷ luật cao. Sức mạnh của các tổ chức liên quan chặt chẽ với nhau; mỗi cấp độ tổ chức có chức năng, nhiệm vụ riêng. Trong hệ thống tổ chức Đảng, Hồ Chí Minh rất coi trọng vai trò của chi bộ. Bởi lẽ đối với bản thân Đảng, chi bộ là tổ chức hạt nhân, quyết định chất lượng lãnh đạo của Đảng; là môi trường tu dưỡng rèn luyện và cũng là nơi giám sát đảng viên; chi bộ có vai trò quan trọng trong việc gắn kết giữa Đảng với quần chúng nhân dân. Các nguyên tắc tổ chức, sinh hoạt Đảng. + Tập trung dân chủ. + Tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách. + Tự phê bình và phê bình. + Kỷ luật nghiêm minh và tự giác. + Đoàn kết thống nhất trong Đảng. Cán bộ, công tác cán bộ của Đảng. Hồ Chí Minh nhận thức rõ vị trí, vai trò của cán bộ trong sự nghiệp cách mạng. Cán bộ là cái dây chuyền của bộ máy, là mắt khâu trung gian nối liền giữa Đảng, Nhà nước với nhân dân. Muôn việc thành công hay thất bại do cán bộ tốt hay kém. Người cán bộ phải có đủ đức và tài, phẩm chất và năng lực, trong đó đức, phẩm chất là gốc. Hồ Chí Minh cho rằng, công tác cán bộ là công tác gốc của Đảng. Nội dung của nó bao hàm các mắt khâu liên hoàn, có quan hệ chặt chẽ với nhau: tuyển chọn cán bộ; đào tạo, huấn luyện, bồi dưỡng cán bộ; đánh giá đúng cán bộ; tuyển dụng, sắp xếp, bố trí cán bộ; thực hiện các chính sách đối với cán bộ. d. Xây dựng Đảng về đạo đức. Xét về bản chất, đạo đức của Đảng ta là đạo đức mới, đạo đức cách mạng. Đạo đức đó mang bản chất của giai cấp công nhân, cũng là đạo đức cách mạng, đạo đức cộng sản chủ nghĩa mà nội dung cốt lõi là chủ nghĩa nhân đạo chiến đấu. Vì thế, Hồ Chí Minh chỉ rõ: Đảng ta là 12
13. một Đảng cầm quyền. Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự thấm nhuần đạo đức cách mạng, thật sự cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Có đạo đức cách mạng trong sáng, Đảng ta mới lãnh đạo được nhân dân đấu tranh giải phóng dân tộc, làm cho Tổ quốc giàu mạnh, đồng bào sung sướng. Đó là mục tiêu lý tưởng của Đảng và cũng là tư cách số một của Đảng cầm quyền. Giáo dục đạo đức cách mạng là một nội dung quan trọng trong việc tu dưỡng rèn luyện cán bộ, đảng viên. Nó gắn chặt với cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân dưới mọi hình thức nhằm làm cho Đảng luôn luôn thật sự trong sạch. Đặc biệt quan tâm đến vấn đề đạo đức, gắn đạo đức với tư cách của một Đảng cách mạng chân chính, Hồ Chí Minh đã góp phần bổ sung, mở rộng, phát triển quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về nội dung công tác xây dựng Đảng, phù hợp với truyền thống văn hóa, lịch sử của các nước phương Đông, trong đó có Việt Nam. III. Kết luận. Trong giai đoạn cách mạng mới, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa với mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ văn minh, dân tộc ta đang đứng trước nhiều thời cơ, vận hội, nhưng cũng không ít khó khăn thách thức. Vai trò lãnh đạo của Đảng càng phải được khẳng định, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng cần được nâng cao hơn bao giờ hết để ngang tầm với các yêu cầu nhiệm vụ mà lịch sử dân tộc giao phó. Trong bối cảnh mới, Đảng ta xác định rỏ nhiệm vụ xây dựng kinh tế là trọng tâm, xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt gắn chặt với xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, tạo nền tảng tinh thần cho sự phát triển xã hội. Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta đẩy mạnh công tác xây dựng Đảng trên tất cả các mặt: tư tưởng – lý luận, chính trị, tổ chức và cán bộ, đạo đức, làm cho Đảng ta thật sự trong sạch, đạt đến tầm cao về đạo đức, trí tuệ, bản lĩnh chính trị, vững vàng trước mọi thử thách của lịch sử. Chương V: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠI ĐOÀN KẾT DÂN TỘC VÀ ĐOÀN KẾT QUỐC TẾ. I/ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠI ĐOÀN KẾT DÂN TỘC . 1/ Vai trò của đại đoàn kết dân tộc trong sự nghiệp của cách mạng. a/ Đại đoàn kết dân tộc là vấn đề có ý nghĩa chiến lược quyết định thành công của cách mạng Việt Nam. Hồ Chí Minh chỉ ra rằng, trong thời đại mới để đánh bại các thế lực đế quốc thực dân nhằm giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp và giải phóng con người, nếu chỉ có tinh thần yêu nước chưa đủ; cách mạng muốn thành công và thành công đến nơi phải tập hợp được tất cả mọi lực lượng có thể tập hợp, xây dựng được khối đại đoàn kết dân tộc bền vững. Chính vì vậy, trong tư tưởng Hồ Chí Minh, đại đoàn kết dân tộc là vấn đề có ý nghĩa chiến lược, cơ bản, nhất quán, lâu dài và xuyên suốt tiến trình cách mạng. Để quy tụ được lực lượng vào khối đại đoàn kết toàn dân, cần phải có chính sách và phương pháp phù hợp với từng đối tượng. Trong từng thời kỳ, từng giai đoạn cách mạng, trước những yêu cầu và nhiệm vụ khác nhau, chính sách và phương pháp tập hợp có thể và cần thiết phải điều chỉnh cho phù hợp với từng đối tượng khác nhau, song đại đoàn kết dân tộc phải luôn được nhận thức là vấn đề sống còn, quyết định thành bại của cách mạng. Chính sách Mặt trận đặt ra là để thực hiện đoàn kết dân tộc. Nhờ tư tưởng nhất quán và chính sách Mặt trận đúng đắn, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã xây dựng thành công khối đại đoàn kết dân tộc, đưa cách mạng Việt Nam giành được nhiều thắng lợi to lớn. “Đoàn kết là sức mạnh của chúng ta. Đoàn kết chặt chẽ thì chúng ta nhất định có thể khắc phục mọi khó khăn, phát triển mọi thuận lợi và làm tròn nhiệm vụ nhân dân giao phó”; “Đoàn kết là một lực lượng vô địch của chúng ta để khắc phục khó khăn, giành lấy thắng lợi” “Đoàn kết là sức mạnh, đoàn kết là thắng lợi”; “Đoàn kết là sức mạnh, là then chốt của thành công”; “Bây giờ còn một điểm rất quan trọng, cũng là điểm mẹ. Điểm này mà thực hiện tốt thì đẻ ra con cháu đều tốt: Đó là đoàn kết”. “Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết. 13
14. Thành công, thành công, đại thành công”. b/ Đại đoàn kết dân tộc là mục tiêu, nhiệm vụ hàng đầu của Đảng, của dân tộc. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh yêu nước – nhân nghĩa – đoàn kết là sức mạnh, là mạch nguồn của mọi thắng lợi. Do đó, đại đoàn kết dân tộc là mục tiêu, là nhiệm hàng đầu của Đảng, phải được quán triệt trong tất cả mọi lĩnh vực, từ đường lốI, chủ trương, chính sách, tới hoạt động thực tiễn của Đảng. Đại đoàn kết dân tộc không chỉ là nhiệm vụ hàng đầu của Đảng, mà còn là nhiệm vụ hàng đầu của mọi giai đoạn cách mạng. 2/ Nội dung của đại đoàn kết dân tộc. a. Đại đoàn kết dân tộc là đại đoàn kết toàn dân. Đứng trên lập trường giai cấp công nhân và quan điểm quần chúng, Hồ Chí Minh đã đề cập vấn đề DÂN và NHÂN DÂN một cách rõ ràng, toàn diện, có sức thu phục lòng người. Các khái niệm dân, nhân dân có nội hàm rất rộng, Hồ Chí Minh thường dùng những khái niệm này để chỉ “mọi con dân nước Việt”, “con Rồng, cháu Tiên”, không phân biệt tín ngưỡng, già trẻ, giá trai, vùng miền, giàu nghèo . Như vậy, nhân dân vừa là một tập hợp đông đảo quần chúng, vừa là mỗi con người Việt Nam cụ thể, cả hai đều là chủ thể của khối đại đoàn kết dân tộc. Đại đoàn kết dân tộc rất phong phú, bao gồm nhiều tầng nấc, nhiều cấp độ các quan hệ liên kết qua lại giữa các thành viện, các bộ phận, các lực lượng xã hội của dân tộc từ nhỏ đến lớn, từ thấp đến cao, từ trong ra ngoài, từ trên xuống dưới Trong quá trình xây dựng khối đại đoàn kết dân tộc, Hồ Chí Minh chỉ rõ, phải đứng vững trên lập trường giai cấp công nhân, giải quyết hài hòa mối quan hệ giai cấp – dân tộc để tập hợp lực lượng, không được phép bỏ sót một lực lượng nào, miễn là lực lượng đó có lòng trung thành và sẵn sàng phục vụ Tổ quốc, không việt gian, không phản bội lại quyền lợi của dân chúng là được. b. Thực hiện đại đoàn kết toàn dân phải kế thừa truyền thống yêu nước – nhân nghĩa – đoàn kết của dân tộc; đồng thời phải có tấm lòng khoan dung, độ lượng, tin vào nhân dân, tin vào con người. Để xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân phải kế thừa truyền thống yêu nước – nhân nghĩa – đoàn kết của dân tộc. Phải có lòng khoan dung, độ lượng với con người. Để thực hành đoàn kết rộng rãi, cần có niềm tin vào nhân dân. 3/ Hình thức tổ chức khối đại đoàn kết dân tộc. a/ Hình thức tổ chức khối đại đoàn kết dân tộc là Mặt trận dân tộc thống nhất. Điểm quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh là đại đoàn kết dân tộc phải biến thành sức mạnh vật chất, phải trở thành lực lượng vật chất có tổ chức – tổ chức đó là Mặt trận dân tộc thống nhất. Mặt trận dân tộc thống nhất là nơi quy tụ mọi tổ chức và cá nhân yêu nước, nơi tập hợp mọi con dân nước Việt, không chỉ ở trong nước mà còn bao gồm cả những người Việt Nam định cư ở nước ngoài, dù ở bất cứ phương trời nào, nếu tấm lòng vẫn hướng về quê hương đất nước, về Tổ quốc Việt Nam, đều được coi là thành viên của Mặt trận. Tùy theo từng thời kỳ, căn cứ vào yêu cầu và nhiệm vụ cách mạng, Cương lĩnh và điều lệ của Mặt trận dân tộc thống nhất có thể có những nét khác nhau, tên gọi của Mặt trận dân tộc thống nhất theo đó, cũng có thể khác nhau: Hội phản đế đồng minh 1930;Mặt trận dân chủ 1936; Mặt trận phản đế 1939; Mặt trận Việt Minh 1941; Mặt trận Liên – Việt 1946; Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam 1960; Mặt trận Tổ quốc Việt Nam 1955, 1976. Song thực chất chỉ là một, đó là tổ chức chính trị - xã hội rộng lớn của nhân dân Việt Nam, nơi quy tụ, tập hợp đông đảo các giai cấp, tầng lớp, dân tộc, tôn giáo, đảng phái, các tổ chức và cá nhân yêu nước ở trong và ngoài nước, phấn đấu vì mục tiêu chung là độc lập cho dân tộc, thống nhất cho Tổ quốc, tự do và hạnh phúc cho nhân dân. b. Một số nguyên tắc cơ bản về xây dựng và hoạt động của Mặt trận dân tộc thống nhất. 14
15. - Mặt trận dân tộc thống nhất phải được xây dựng trên nền tảng khối liên minh công- nông – trí thức, đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng. - Mặt trận dân tộc thống nhất phải hoạt động trên cơ sở đảm bảo lợi ích tối cao của dân tộc, quyền lợi cơ bản của các tầng lớp nhân dân. - Mặt trận dân tộc thống nhất phải được hoạt động theo nguyên tắc hiệp thương dân chủ, bảo đảm đoàn kết ngày càng rộng rãi và bền vững. - Mặt trận dân tộc thống nhất là khối đoàn kết chặt chẽ, lâu dài, đoàn kết thật sự, chân thành, thân ái giúp đỡ nhau cùng tiến bộ. II. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐOÀN KẾT QUỐC TẾ. 1. Sự cần thiết xây dựng đoàn kết quốc tế. a. Thực hiện đoàn kết quốc tế nhằm kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, tạo sức mạnh tổng hợp cho cách mạng. Sức mạnh của dân tộc Việt Nam là sự tổng hợp của các yếu tố vật chất và tinh thần, song trước Đối tượng của đoàn kết quốc tế trong tư tưởng Hồ Chí Minh là: đoàn kết với phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc; đoàn kết với phong trào cách mạng của giai cấp công nhân và nhân dân lao động ở chính quốc và các nước tư bản nói chung; đoàn kết với nước Nga, Xô Viết, với các nước trong phe chủ nghĩa xã hội ; đoàn kết với phong trào đấu tranh vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ của nhân dân thế giới; đoàn kết đặc biệt với Lào và Campuchia. Đoàn kết dân tộc là cơ sở cho đoàn kết quốc tế, gắn chúng được với nhau chính là đã kết hợp được sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại, tạo sức mạnh tổng hợp cho cách mạng chiến thắng kẻ thù. b. Thực hiện đoàn kết quốc tế nhằm góp phần cùng nhân dân thế giới thực hiện thắng lợi các mục tiêu cách mạng. Thực hiện đoàn kết quốc tế không chỉ vì thắng lợi của mỗi một dân tộc, mà còn để thực hiện mục tiêu cách mạng của thời đại. Thời đại Hồ Chí Minh bước vào hoạt động chính trị là thời đại đã chấm dứt sự tồn tại biệt lập giữa các quốc gia, mở ra mối quan hệ quốc tế ngày càng rộng lớn giữa các dân tộc, làm cho vận mệnh của mỗi dân tộc không thể tách rời vận mệnh chung của cả loài người. Theo Hồ Chí Minh muốn tăng cường đoàn kết quốc tế, các Đảng Cộng sản phải kiên trì đấu tranh chống lại mọi khuynh hướng sai lầm của chủ nghĩa cơ hội chủ nghĩa dân tộc vị kỷ, chủ nghĩa sôvanh . . . Đảng Cộng sản phải tiến hành giáo dục chủ nghĩa yêu nước chân chính kết hợp với chủ nghĩa quốc tế vô sản cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động. 2. Nội dung và hình thức đoàn kết quốc tế. a.Các lực lượng cần đoàn kết. Hồ Chí Minh tập trung sự đoàn kết vào ba lực lượng chủ yếu: Phong trào cộng sản và công nhân quốc tế. Phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc. Phong trào hòa bình, dân chủ thế giới, trước hết là phong trào chống chiến tranh của nhân dân các nước có lực lượng xâm lược Việt Nam. b. Hình thức đoàn kết. Ngay từ năm 1924, Hồ Chí Minh đã đưa ra quan điểm về thành lập “Mặt trận thống nhất của nhân dân chính quốc và các nước thuộc địa” chống chủ nghĩa đế quốc, đồng thời kiến nghị Quốc tế Cộng sản cần có giải pháp cụ thể để đến Đại hội VI (1928) quan điểm này trở thành sự thật. Hồ Chí Minh dành sự quan tâm đặc biệt cho các dân tộc trên bán đảo Đông Dương. Năm 1941, để khơi dậy sức mạnh và quyền tự quyết của mỗi dân tộc, Người quyết định thành lập riêng biệt Mặt trận dân tộc đồng minh cho từng nước Việt Nam, Lào, Cao Miên, tiến tới thành lập Đông Dương độc lập đồng minh. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, Hồ Chí Minh đã chỉ đạo việc hình thành Mặt trận đoàn kết Việt – Miên – Lào phối hợp giúp đỡ lẫn nhau chùng chiến đấu, cùng thắng lợi. 15
16. Mở rộng ra các nước khác, Hồ Chí Minh quan tâm đến Trung Quốc với mối quan hệ “vừa là đồng chí vừa là anh em”; thực hiện đoàn kết với các dân tộc Á – Phi đang đấu tranh giành độc lập; sáng lập Hội Liên hiệp thuộc địa tại Pháp; sáng lập Hội Liên hiệp các dân tộc bị áp bức tại Trung Quốc; xây dựng Mặt trận nhân dân Á – Phi đoàn kết với Việt Nam; hình thành Mặt trận nhân dân thế giới đoàn kết với Việt Nam chống đế quốc xâm lược. Như vậy, tư tưởng đại đoàn kết vì thắng lợi cách mạng của Hồ Chí Minh đã định hướng cho việc hình thành bốn tầng Mặt trận: Mặt trận Đại đoàn kết dân tộc; Mặt trận đoàn kết Việt – Miên – Lào; Mặt trận nhân dân Á – Phi đoàn kết với Việt Nam; Mặt trận nhân dân thế giới đoàn kết với Việt Nam chống đế quốc xâm lược. Đây thực sự là sự phát triển rực rỡ nhất và thắng lợi to lớn nhất của tư tưởng Đại đoàn kết Hồ Chí Minh. 3. Nguyên tắc đoàn kết quốc tế. a. Đoàn kết trên cơ sở thống nhất mục tiêu và lợi ích, có lý, có tình. b. Đoàn kết trên cơ sở độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường. III. Kết luận. Đại đoàn kết dân tộc là một chiến lược cách mạng được Hồ Chí Minh đề ra từ rất sớm, trở thành tư tưởng chỉ đạo xuyên suốt tiến trình cách mạng Việt Nam, là cội nguồn sức mạnh làm nên mọi thắng lợi của cách mạng Việt Nam, một đóng góp quan trọng vào lý luận cách mạng thế giới. Thực tiễn cách mạng Việt Nam đã và đang chứng minh sức sống kỳ diệu của tư tưởng đại đoàn kết Hồ Chí Minh. Trung thành và kiên định đi theo ngọn cờ đại đoàn kết Hồ Chí Minh, nghiên cứu để kế thừa, vận dụng và phát triển sáng tạo tư tưởng đại đoàn kết là một trong những nhân tố quan trọng giúp chúng ta vượt qua mọi thử thách, hoàn thành nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam. Theo tư tưởng Hồ Chí Minh, trong công cuộc đổi mới hiện nay, đại đoàn kết phải được củng cố và phát triển nhằm rửa được cái nhục đói nghèo, lạc hậu, nỗi nhục tụt hậu về kinh tế, khoa học, công nghệ so với nhiều nước trên thế giới. Từ đó làm cho Việt Nam vươn lên sánh vai với các cường quốc năm châu, khơi dậy tinh thần tự hào, tự tôn dân tộc, quyết tâm chấn hưng đất nước, không bỏ lỡ thời cơ, vận hội, phát huy tinh thần tự lực tự cường, đẩy lùi mọi nguy cơ vượt qua mọi thử thách; phát huy được tính năng động của mỗi người, của cả cộng đồng, khắc phục những tác động của nền kinh tế thị trường để không làm phương hại nền văn hóa truyền thống dân tộc. Trong điều kiện hiện nay, Đại đoàn kết theo tư tưởng Hồ Chí Minh đòi hỏi phải xây dựng được một Đảng cầm quyền thật sự trong sạch vững mạnh; cán bộ, đảng viên vừa là người lãnh đạo vừa là đầy tớ thật trung thành của nhân dân; một chế độ thật sự do nhân dân là chủ và làm chủ; một Nhà nước thật sự của dân, do dân và vì dân; một hệ thống chính trị có hiệu quả và hiệu lực thực tế. Trong khuôn khổ pháp luật, tiếp tực đổi mới chính sách giai cấp, chính sách xã hội, hoàn thiện chính sách dân tộc, chính sách tôn giáo, chính sách đối với trí thức, chính sách đối với cộng đồng người Việt ở nước ngoài, tập hợp đến mức rộng rãi nhất mọi nhân tài, vật lực vào sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước gắn liền với kinh tế tri thức. Đảng và Nhà nước ta phải chủ động xác định rõ các bước hội nhập quốc tế trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, thực hiện chính sách mở cửa, giao lưu, hợp tác, đa phương hóa, đa dạng hóa, củng cố khối đoàn kết với mọi lực lượng tiến bộ trên thế giới vì mục tiêu hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và phát triển. Đại đoàn kết dân tộc là yếu tố nội sinh có ý nghĩa quyết định. Đại đoàn kết dân tộc nhằm tạo lực và thế để vươn ra bên ngoài, còn mở cửa hội nhập quốc tế cũng giúp lực và thế trong nước ngày càng tăng lên. Thực hiện đại đoàn kết dân tộc gắn liền với đoàn kết quốc tế, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại sẽ là ngọn nguồn tạo nên sức mạnh vô địch của cách mạng Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh. 16
17. Chương VI: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC CỦA DÂN, DO DÂN VÀ VÌ DÂN. I. QUAN ĐIỂM CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC CỦA DÂN, DO DÂN VÀ VÌ DÂN. 1. Xây dựng Nhà nước thể hiện quyền làm chủ của nhân dân. Nhà nước thể hiện quyền làm chủ của nhân dân chính là nhà nước của dân, do dân và vì dân. a. Nhà nước của dân. Quan điểm nhất quán của Hồ Chí Minh là xác lập tất cả mọi quyền lực trong Nhà nước và trong xã hội đều thuộc về nhân dân. Nhân dân lao động làm chủ nhà nước, có quyền kiểm soát nhà nước, cử tri bầu ra các đại biểu, ủy quyền cho các đại biểu đó bàn và quyết định những vấn đề quốc kế dân sinh. Muốn bảo đảm tính nhân dân của Nhà nước, phải xác định được và thực hiện được trách nhiệm của cử tri và đại biểu do cử tri bầu ra. Dân là chủ xác định vị thế của dân. Dân làm chủ xác định quyền, nghĩa vụ của dân. Bằng thiết chế dân chủ, Nhà nước có trách nhiệm bảo đảm quyền làm chủ của dân, để cho nhân dân thực thi quyền làm chủ trong hệ thống quyền lực của xã hội. b.Nhà nước do dân. Nhà nước do dân lập nên, do dân ủng hộ, dân làm chủ. Chính vì vậy Hồ Chí Minh thường nhấn mạnh nhiệm vụ của những người cách mạng là phải làm cho dân hiểu, làm cho dân giác ngộ để nâng cao được trách nhiệm làm chủ, nâng cao được ý thức trách nhiệm chăm lo xây dựng Nhà nước của mình. c.Nhà nước vì dân. Nhà nước vì dân là một nhà nước lấy lợi ích và nguyện vọng chính đáng của nhân dân làm mục tiêu, tất cả đều vì lợi ích của nhân dân, ngoài ra không có bất cứ lợi ích nào khác. Đó là một nhà nước thực sự trong sạch, không có bất kỳ đặc quyền, đặc lợi nào. Theo quan điểm của Hồ Chí Minh, một Nhà nước vì dân thì từ Chủ tịch nước đến công chức bình thường đều là công bộc của dân, làm đầy tớ của dân, chứ không phải “làm quan cách mạng” để đè đầu cưỡi cổ nhân dân. Đối với chức vụ Chủ tịch nước của mình, Hồ Chí Minh cũng quan niệm cũng do dân ủy thác cho và như vậy phải phục vụ nhân dân, tức là làm đày tớ cho nhân dân. 2/ Quan điểm của Hồ Chí Minh về sự thống nhất giữa bản chất giai cấp công nhân với tính nhân dân và tính dân tộc của nhà nước. a) Bản chất giai cấp công nhân của Nhà nước. Một là, Nhà nước do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Hai là, bản chất giai cấp của Nhà nước thể hiện ở tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong sự phát triển đất nước. Ba là, bản chất giai cấp của Nhà nước thể hiện ở nguyên tắc tổ chức và hoạt động cơ bản của Nhà nước là nguyên tắc tập trung dân chủ. b) Bản chất giai cấp công thống nhất với tính nhân dân và tính dân tộc của Nhà nước.  Nhà nước dân chủ mới của ta ra đời là kết quả của cuộc đấu tranh lâu dài, gian khổ với hy sinh xương máu của bao thế hệ người Việt Nam.  Tính thống nhất còn biểu hiện ở chỗ Nhà nước ta bảo vệ lợi ích của nhân dân, lấy lợi ích của dân tộc làm nền tảng.  Trong thực tế, Nhà nước ta đã đứng ra làm nhiệm vụ của cả dân tộc giao phó, đã tổ chức cuộc các cuộc kháng chiến để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc, xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, góp phần tích cực vào sự phát triển tiến bộ của thế giới. 3/ Xây dựng một Nhà nước có hiệu lực pháp lý mạnh mẽ. Hồ Chí Minh đã sớm thấy được tầm quan trọng của Hiến pháp và pháp luật trong quản lý xã hội. “Trăm điều phải có thần linh pháp quyền”. 17
18. Sau này, khi trở thành người đứng đầu Nhà nước Việt Nam mới, Hồ Chí Minh càng quan tâm sâu sắc hơn việc xây dựng và điều hành Nhà nước một cách có hiệu quả bằng pháp quyền. Một Nhà nước có hiệu lực pháp lý mạnh mẽ được Hồ Chí Minh chú ý xây dựng thể hiện trên những điểm sau đây: a. Xây dựng một NN hợp hiến. b. Hoạt động quản lý đất nước bằng Hiến pháp, pháp luật và chú trọng đưa pháp luật vào cuộc sống. c. Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đủ đức và tài. 4. Xây dựng Nhà nước trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệu quả. a. Đề phòng và khắc phục những tiêu cực trong hoạt động của nhà nước. Hồ Chí Minh nêu rõ những tiêu cực cần đề phòng và khắc phục trong quá trình xây dựng nhà nước: Đặc quyền, đặc lợi là những thói cậy mình là người trong cơ quan chính quyền để cửa quyền, hách dịch với dân, lạm quyền, đồng thời vơ vét của tiền, lợi dụng chức quyền để làm lợi cho cá nhân mình, làm như thế là sa vào chủ nghĩa cá nhân. Tham ô, lãng phí, quan liêu là “giặc nội xâm”, “giặc ở trong lòng”, thứ giặc nguy hiểm hơn cả giặc ngoại xâm. Tư túng, chia rẽ, kiêu ngạo gây rối và mất đoàn kết trong công tác. b. Tăng cường tính nghiêm minh của pháp luật đi đôi với đẩy mạnh giáo dục đạo đức cách mạng. Hồ Chí Minh đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa quản lý xã hội bằng pháp luật với phát huy những truyền thống tốt đẹp trong đời sống cộng đồng người Việt Nam được hình thành qua hàng nghìn năm lịch sử (kết hợp nhuần nhuyễn cả đức trị và pháp trị). Với cương vị là Chủ tịch nước, Hồ Chí Minh luôn luôn thể hiện sự thống nhất hài hòa giữa lý trí và tình cảm, nghiêm khắc, bao dung, nhân ái, nhưng không bao che cho những sai lầm, khuyết điểm của bất cứ ai. Kỷ cương phép thời nào cũng luôn được đề cao và phải được áp dụng cho tất cả mọi người. Hồ Chí Minh yêu cầu pháp luật thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì. Bên cạnh đó, Người dùng sức mạnh uy tín của mình để cảm hóa những người có lỗi lầm, kéo họ đi với cách mạng, giáo dục những người mắc khuyết điểm để họ tránh phạm pháp. Dưới ngọn cờ đại nghĩa bao dung của Hồ Chí Minh, nhiều người vốn rất mặc cảm với cách mạng đã dần hiểu ra và không “sẩy chân” phạm pháp, không đi theo địch. III. Kết luận. Tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, về Nhà nước của dân, do dân, vì dân có giá trị lý luận và thực tiễn to lớn, sâu sắc, định hướng cho việc xây dựng và hoàn hiện nền dân chủ, Nhà nước kiểu mới ở Việt Nam. Học tập và quán triệt tư tưởng này để xây dựng Nhà nước ngang tầm nhiệm vụ của giai đoạn cách mạng mới là hết sức cần thiết. Hiện nay, toàn Đảng, toàn dân đang tích cực thực hiện nhiệm vụ xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân,do dân, vì dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Nhà nước đó được xây dựng trên nền tảng lý luận Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và những điều kiện thực tế hiện nay của thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa gắn với phát triển kinh tế tri thức, thời kỳ mở cửa, hội nhập quốc tế. a) Nhà nước bảo đảm quyền làm chủ thật sự của nhân dân. Phát huy quyền làm chủ của nhân dân trên tất cả mọi lĩnh vực. Mở rộng dân chủ đi đôi với tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa. Quyền làm chủ của nhân dân phải được thể chế hóa bằng Hiến pháp và pháp luật. Đưa Hiến pháp và pháp luật vào cuộc sống. Cần chú ý đến việc bảo đảm cho mọi người được bình đẳng trước pháp luật, xét phạt nghiêm minh mọi hành động vi phạm pháp luật, bất kể sự vi phạm đó do tập thể hoặc cá nhân nào đó gây ra. Có như vậy, dân mới tin và mới bảo đảm được tính chất nhân dân của Nhà nước ta. 18
19. Để phát huy quyền làm chủ của nhân dân lao động, ngoài vấn đề thực thi nghiêm chỉnh pháp luật, còn cần chú ý thực hiện những quy tắc dân chủ trong các cộng đồng dân cư, tùy theo điều kiện của từng vùng, miễn là các quy tắc đó không trái với những quy định của pháp luật. b) Kiện toàn bộ máy hành chính nhà nước. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh vực này là phải chú trọng cải cách, xây dựng, kiện toàn bộ máy hành chính nhà nước, bảo đảm một nền hành chính dân chủ trong sạch, vững mạnh, phục vụ đắc lực và có hiệu quả đối với nhân dân. Kiên quyết khắc phục thói quan liêu, hách dịch, cửa quyền, gây phiền hà, sách nhiễu, tham nhũng, bộ máy cồng kềnh, kém hiệu lực, sa sút phẩm chất đạo đức cách mạng, năng lực thực hành nhiệm vụ công chức kém cỏi. Thực hiện tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện hiện nay còn cần chú ý cải cách thủ tục hành chính; đề cao trách nhiệm cá nhân trong việc giải quyết các khiếu kiện của công dân theo đúng những quy định của pháp luật; tiêu chuẩn hóa cũng như sắp xếp lại đội ngũ công chức, xây dựng một đội ngũ cán bộ công chức vừa có đức, vừa có tài, tinh thông chuyên môn, nghiệp vụ. Đội ngũ công chức yếu thì không thể nói đến một Nhà nước pháp quyền của dân, do dân, vì dân thực sự vững mạnh. Do vậy, công tác đào tạo bồi dưỡng cán bộ, công chức phải được đặt lên hàng đầu và phải được tiến hành thường xuyên, bảo đảm chất lượng. c. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với nhà nước. Nhà nước thể chế hóa đường lối, chủ trương của Đảng. Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng và phát huy vai trò quản lý của nhà nước. Đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng với nhà nước: (lãnh đạo bằng đường lối, tổ chức, bộ máy của Đảng trong các cơ quan nhà nước, bằng vai trò tiên phong gương mẫu của đội ngũ Đảng viên, bằng công tác kiểm tra, Đảng không làm thay công việc quản lý của nhà nước, thống nhất lãnh đạo côg tác cán bộ). Bản chất, tính chất của Nhà nước ta gắn liền với vai trò, trách nhiệm của Đảng cầm quyền, do đó đến lượt Đảng trong sạch, vững mạnh là tiền đề quyết định cho thành công của việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân theo Tư tưởng Hồ Chí Minh. Chương VII: TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI. I/ NHỮNG QUAN ĐIỂM CƠ BẢN CỦA HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA. 1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh. a. Định nghĩa về văn hóa. Tháng 8-1943, khi còn trong nhà tù Tưởng Giới Thạch, lần đầu tiên Hồ Chí Minh nêu ra một định nghĩa về văn hóa: “ Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. b. Quan điểm về xây dựng một nền văn hóa mới. Hồ Chí Minh đưa ra 5 điểm lớn định hướng cho việc xây dựng nền văn hóa dân tộc: + Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập, tự cường. + Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình, làm lợi cho quần chúng. + Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội. + Xây dựng chính trị: dân quyền. + Xây dựng kinh tế. Vì vậy, sau khi giành được độc lập, Hồ Chí Minh đã khẩn trương xây dựng, kiến tạo một nền văn hóa mới ở Việt Nam trên tất cả mọi lĩnh vực, từ kinh tế, chính trị, xã hội, đạo đức đến tâm lý con người, đã sớm đưa văn hóa vào chiến lược phát triển đất nước. 2/ Quan điểm của Hồ Chí Minh về các vấn đề chung của văn hóa. a. Quan điểm về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội. Một là, văn hóa là đời sống tinh thần của xã hội, thuộc về kiến trúc thượng tầng. 19
20. Hai là, văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị, phải phục vụ nhiệm vụ chính trị và thúc đẩy sự phát triển của kinh tế. b) Quan điểm về tính chất của nền văn hóa. Nền văn hóa mới mang 3 tính chất cơ bản: dân tộc, khoa học và đại chúng. c. Quan điểm về chức năng của văn hóa. Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và những tình cảm cao đẹp. Hai là, mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí. Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất, phong cách và lối sống tốt đẹp lành mạnh; hướng con người đến chân - thiện - mỹ để hoàn thiện bản thân. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về một số lĩnh vực chính của văn hóa. a. Văn hóa giáo dục: Sau khi tìm thấy con đường cứu nước, Hồ Chí Minh đã bỏ nhiều công sức phê phán nền giáo dục phong kiến (kinh viện xa rời thực tế, bất bình đẳng, trọng nam khinh nữ ) và thực dân (ngu dân, đồi bại, xảo trá, nguy hiểm hơn cả sự dối nát. . .). Nền văn hóa giáo dục của nước Việt Nam độc lập được Hồ Chí Minh chuẩn bị từ những lớp bồi dưỡng cán bộ cách mạng để sau này ra đời sau Cách mạng Tháng Tám và phát triển cùng với sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Hồ Chí Minh cho rằng, việc xây dựng một nền giáo dục của nước Việt Nam mới phải được coi là nhiệm vụ cấp bách, có ý nghĩa chiến lược, cơ bản và lâu dài. Nền giáo dục đó sẽ “làm cho dân tộc chúng ta trở nên một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với nước Việt Nam độc lập”. Trong quá trình xây dựng nền văn hóa giáo dục ở Việt Nam, Hồ Chí Minh đã đưa ra một hệ thống quan điểm rất phong phú và hoàn chỉnh về giáo dục, định hướng cho nền giáo dục phát triển đúng đắn, góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh thống nhất nước nhà. b. Văn hóa văn nghệ. Văn nghệ bao gồm văn học và nghệ thuật, là biểu hiện tập trung nhất của nền văn hóa là đỉnh cao của đời sống tinh thần, là hình ảnh của tâm hồn dân tộc. Hồ Chí Minh không chỉ khai sinh ra nền văn nghệ cách mạng ở Việt Nam, mà còn là một chiến sĩ tiền phong trong sáng tạo văn nghệ. Trong quá trình chỉ đạo xây dựng nền văn nghệ cách mạng, Hồ Chí Minh đã đưa ra ba quan điểm chủ yếu sau: Một là, văn hóa - văn nghệ một là mặt trận, nghệ sĩ là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng. Hai là, văn nghệ phải gắn với thực tiễn của đời sống nhân dân. Ba là, phải có những tác phẩm văn nghệ xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc. c. Văn hóa đời sống. Văn hóa đời sống thực chất là đời sống mới, được Hồ Chí Minh nêu lên với ba nội dung chính: đạo đức mới, lối sống mới và nếp sống mới. II/ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ ĐẠO ĐỨC. 1/ Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức. a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức. - Đạo đức là cái gốc của người cách mạng. - Đạo đức là nhân tố tạo nên sức hấp dẫn của chủ nghĩa xã hội. b. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng. - Trung với nước, hiếu với dân. - Cần kiệm liêm chính, chí công vô tư. - Thương yêu con người, sống có tình nghĩa. - Có tinh thần quốc tế trong sáng. c. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới. - Nói đi đôi với làm, phải nêu gương về đạo đức. - Xây đi đôi với chống. - Phải tu dưỡng đạo đức suốt đời. 20
21. 2. Sinh viên học tập và làm theo tư tưởng, tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. a/ Học tập và làm theo tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh. Xác định đúng vị trí, vai trò của đạo đức đối với cá nhân. Đạo đức là yếu tố cơ bản của nhân cách tạo nên giá trị con người. Đức và tài quan hệ biện chứng với nhau. - Kiên trì tu dưỡng theo các phẩm chất đạo đức Hồ Chí Minh. Yêu Tổ quốc; Yêu nhân dân; Yêu chủ nghĩa xã hội; Yêu lao động; Yêu khoa học và kỷ luật. b. Nội dung học tập theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Thực trạng đạo đức lối sống trong sinh viên hiện nay. Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh. Một là, học trung với nước, hiếu với dân, suốt đời đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, giải phóng con người. Hai là, học tập cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, đời riêng trong sáng, nếp sống giản dị và đức khiêm tốn phi thường. Ba là, học đức tin tuyệt đối vào sức mạnh của nhân dân, hết lòng hết sức phục vụ nhân dân; luôn nhân ái, vị tha, khoan dung và nhân hậu với con người. Bốn là, học tấm gương về ý chí và nghị lực tinh thần to lớn, quyết tâm vượt qua mọi thử thách gian nguy để đạt được mục đích cuộc sống. III/ TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI. 1/ Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người. a. Con người được nhìn nhận như một chỉnh thể. b. Con người lịch sử cụ thể. c. Bản chất con người mang tính xã hội. 2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người và chiến lược “trồng người”. a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của con người. Con người là vốn quý nhất – nhân tố quyết định thành công của sự nghiệp cách mạng. Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng; phải coi trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người. b. Quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược “trồng người”. - “Trồng người” là yêu cầu khách quan, vừa cấp bách, vừa lâu dài của cách mạng. -“Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội, trước hết cần có những con người xã hội chủ nghĩa”. - Chiến lược “trồng người” là một trọng tâm, một bộ phận hợp thành của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội. III. Kết luận. Hồ Chí Minh được cả thế giới tôn vinh là Nhà văn hóa kiệt xuất không chỉ vì Người đã sáng tạo ra một thời đại mới và một nền văn hóa mới ở Việt Nam mà còn vì những đóng góp mới của Người vào lý luận và sự phát triển chung của văn hóa nhân loại. Trong lĩnh vực văn hóa, Hồ Chí Minh đã sớm nhận thấy vai trò và sức mạnh của văn hóa, đã sớm đưa văn hóa vào chiến lược phát triển của đất nước. Ngay sau khi giành được độc lập, Hồ Chí Minh đã đề nghị Chính phủ bắt tay ngay vào công cuộc xây dựng một nền văn hóa mới ở Việt Nam bằng việc phát động phong trào bình dân học vụ, diệt giặc dốt, nâng cao dân trí và xây dựng đời sống mới, xây dựng và phát triển các mỹ tục, thuần phong . . . đưa những giá trị văn hóa đi sâu vào quần chúng, coi nó như một sức mạnh vật chất, một động lực, một mục tiêu, một hệ điều tiết xã hội trong quá trình phát triển. Đây là một quan điểm hoàn toàn mới mẻ, điều mà mãi đến những năm 80 của thế kỷ XX, UNESCO mới tổng kết và coi đó như một quy luật phát triển của xã hội. Phát triển quan điểm của C. Mác: văn hóa không thể đứng ngoài mà phải ở trong kinh tế và chính trị, Hồ Chí Minh bổ sung thêm: văn hóa cũng là một mặt trận, văn nghệ sĩ là chiến sĩ 21
22. trên Mặt trận ấy. Bàn về chức năng của văn hóa, Người cho rằng: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi” (chức năng nâng cao nhận thức, mở rộng hiểu biết); “văn hóa phải làm cho ai cũng có lý tưởng tự chủ, độc lập, tự do” (chức năng bồi dưỡng tinh thần vì nước quên mình); “văn hóa phải sửa đổi được tham nhũng, lười biếng, phù hoa, xa xỉ” (xây dựng và hoàn thiện đạo đức con người) . . . hầu hết những luận điểm có tính chân lý này, Hồ Chí Minh đều đưa ra trong thời kỳ 1945 đến 1946, khi Người bắt tay vào xây dựng một nền văn hóa mới ở Việt Nam. Thực tiễn chứng minh rằng, những luân điểm đó không chỉ có ý nghĩa với Việt Nam, mà còn có ý nghĩa quốc tế rất sâu sắc. Đánh giá cao tư tưởng và những đóng góp của Hồ Chí Minh, Nghị quyết tôn vinh Người là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới của UNESCO có đoạn: “Những tư tưởng của Người là hiện thân của những khát vọng của các dân tộc trong việc khẳng định bản sắc dân tộc của mình và tiêu biểu cho việc thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau”. Trong lĩnh vực đạo đức, Hồ Chí Minh đã có những đóng góp rất đặc sắc vào tư tưởng đạo đức học mác xít. Những đóng góp đó đã nâng Người lên vị trí một nhà đạo đức học lỗi lạc được thế giới thừa nhận. Do nhiều nguyên nhân, C. Mác, Ph. Ăngghen và V. I. Lênin nói nhiều về đạo đức, song chưa có điều kiện bàn niều về vai trò của đạo đức trong đời sống xã hội. Hồ Chí Minh đã phát triển, hoàn thiện tư tưởng đạo đức học mác xít về vai trò và sức mạnh của đạo đức, về những chuẩn mực đạo đức cơ bản và những nguyên tắc xây dựng một nền đạo đức mới phù hợp với Việt Nam. Nhờ đó, đã tạo nên một cuộc cách mạng trong lĩnh vực đạo đức ở Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người mới có giá trị lý luận và thực tiễn rất quan trọng. Về mặt lý luận, tư tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng con người mới với nội dung sâu sắc và mới mẻ, có ý nghĩa rất quan trọng đối với sự nghiệp giáo dục, đào tạo con người Việt Nam. Trên cơ sở quán triệt quan điểm giáo dục đạo lý để làm người, coi con người là vốn quý nhất, chăm lo cho hạnh phúc của con người là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế độ ta, con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa, Đảng ta đã xác định giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu. Con người, chủ thể của mọi sáng tạo, mọi nguồn của cải vật chất và văn hóa, ngày càng được quan tâm chăm sóc, phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần, trong sáng về đạo đức, là động lực của chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội là một chế độ ưu việt nhưng phải hiểu sự ưu việt trên hai mặt gắn bó với nhau: Một là, nó là kết quả của những nỗ lực vượt bậc và bền bỉ của toàn dân ta, với những con người phát triển cả về trí lực và khả năng lao động, về tính tích cực chính trị - xã hội, về đạo đức, tình cảm trong sáng. Hai là, đó là xã hội do những con người mới làm chủ, một xã hội không phải chỉ do con người, mà còn vì con người. Về mặt thực tiễn, sự phát triển con người đã trở thành tiêu chí ngày càng quan trọng trong việc xếp hạng các nước trên thế giới. Năm 1990, chương trình phát triển của Liên Hợp Quốc (UNDP) đã đưa ra chỉ dẫn nhằm đánh giá tiến bộ kinh tế và xã hội của một nước, không chỉ ở tổng sản phẩm quốc dân như trước đây, mà dựa trên cơ sở của ba chỉ tiêu cơ bản: thu nhập, trình độ giáo dục và tuổi thọ. Hướng bồi dưỡng và phát huy nhân tố con người Việt Nam là không ngừng gia tăng tính tự giác, năng động, tự chủ, phát huy sức mạnh bên trong của mỗi cá nhân, chú trọng xây dựng những mặt thuộc thượng tầng của đời sống xã hội như giáo dục, y tế, phúc lợi công cộng, kết hợp với sức mạnh của cả cộng đồng, xây dựng nền tảng tinh thần vững chắc của chế độ mới. Dưới ánh sáng Tư tưởng Hồ Chí Minh, Đảng ta nhấn mạnh việc chăm lo cho hạnh phúc của con người là mục tiêu phấn đấu cao nhất của chế độ ta. Trong mục tiêu phấn đấu chung “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”, Đảng ta phấn đấu làm cho “nhân dân có cuộc sống no đủ, có nhà ở tương đối tốt, có điều kiện thuận lợi về đi lại, học hành, chữa bệnh, có mức hưởng thụ văn hóa khá. Quan hệ xã hội lành mạnh, lối sống văn minh, gia đình hạnh phúc”. 22
23. Xét đến cùng, Đó là tư tưởng phấn đấu cho độc lập, tự do, hạnh phúc của con người, của dân tộc và nhân loại. Nói cách khác, tất cả vì con người, do con người. Hồ Chí Minh thường nói đến “văn minh thắng bạo tàn”. Văn minh ở đây được hiểu cả trình độ phát triển đời sống tinh thần và trình độ phát triển của khoa học kỹ thuật. Xã hội văn minh là xã hội có những con người nhân văn, tức là những con người phát triển toàn diện cả đức, trí, thể mỹ; lý tưởng và tình cảm; nhân ái và khoan dung. Xã hội mới không chấp nhận con người phát triển một chiều, phiến diện, què quặt. Muốn con người trở thành vừa là động lực, vừa là mục tiêu của sự nghiệp cách mạng thì phải phát huy vai trò của giáo dục – đào tạo. Bởi vì, giáo dục bao gồm gia đình - nhà trường – xã hội – góp phần hình thành, phát triển và hoàn thiện nhân cách con người. “Trồng người” là nhằm phát triển toàn diện con người, nâng cao trình độ “người”, hướng con người tới Chân- Thiện – Mỹ. Tư tưởng về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới là một bộ phận rất quan trọng trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh. Từ lâu, tư tưởng đó đã trở thành một bộ phận của nền văn hóa dân tộc và là ngọn đèn pha soi đường cho công cuộc xây dựng một nền văn hóa và đạo đức mới ở Việt Nam. Nghiên cứu và học tập tư tưởng văn hóa, đạo đức Hồ Chí Minh, cũng như noi theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ đơn thuần là vấn đề nhận thức, mà còn là trách nhiệm chính trị của cả dân tộc, nhằm xây dựng Việt Nam thành một quốc gia văn minh trong thời kỳ hội nhập quốc tế. 23