Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học - Chương 1: Giới thiệu phương pháp nghiên cứu khoa học - Vũ Công Thương

Nội dung text: Bài giảng Phương pháp nghiên cứu khoa học - Chương 1: Giới thiệu phương pháp nghiên cứu khoa học - Vũ Công Thương

1. LOGO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN TS. VŨ CÔNG THƯƠNG Hà Nội, 2013
2. 1.1 Khái quát về nghiên cứu khoa học 1.2 Phương pháp nghiên cứu khoa học 1.3 Quy trình nghiên cứu khoa học TS. Vũ Công Thương 2
3. 1 Khái quát về nghiên cứu khoa học 1.1 Khái quát về nghiên cứu khoa học 1.2 Các loại hình nghiên cứu khoa học 1.3 Cấp độ của nghiên cứu khoa học 1.4 Đặc điểm của nghiên cứu khoa học 1.5 Vai trò của nghiên cứu khoa học TS. Vũ Công Thương 3
4. 1.1 Khái quát về nghiên cứu khoa học Nghiên cứu khoa học Hoạt động xã hội, hướng vào việc tìm kiếm những điều khoa học chưa biết: Khám phá bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới Nhằm Phát hiện qui luật mục vận động của sự vật đích Vận dụng qui luật để sáng tạo giải pháp tác động vào sự vật 4 TS. Vũ Công Thương
5. Hai điều kiện của nghiên cứu khoa học Mục Phương tiêu pháp ✓Tìm hiểu bản chất của đối tượng NC Là một cuộc điều tra, ✓Phát triển tri thức mới hay khảo sát có hệ (Những tri thức này thống, được thực hiện phải mang tính phổ theo những qui trình quát hay có thể khái chuẩn gồm nhiều bước quát hóa) TS. Vũ Công Thương 5
6. Một công trình nghiên cứu khoa học chỉ hoàn tất khi kết quả được công bố, hoặc được hội đồng khoa học thẩm định, đánh giá, nghiệm thu. TS. Vũ Công Thương 6
7. 1.2 Các loại hình nghiên cứu khoa học Theo mục đích nghiên cứu Nghiên cứu cơ bản Nghiên cứu ứng dụng Nghiên cứu triển khai ✓Nhằm phát hiện ✓Vận dụng các qui ✓Vận dụng các quy bản chất, qui luật của luật từ nghiên cứu luật (thu được từ sự vật, hiện tượng cơ bản để giải thích NCCB) và các nguyên ✓Được thực hiện sự vật lý (thu được từ trên cơ sở những NCƯD) để sáng tạo ✓Đưa ra các giải nghiên cứu thuần túy các hình mẫu khả thi, pháp giải quyết các lý thuyết hoặc những các sản phẩm mới, quan sát, thí nghiệm vấn đề thực tế công nghệ mới ✓Sản phẩm là các (Chưa thể ứng dụng ✓Tạo tiền đề áp phát kiến, nguyên lý, trực tiếp vào cuộc dụng kết quả nghiên phát minh sống) cứu vào cuộc sống TS. Vũ Công Thương 7
8. Ví dụ: Các đề tài nghiên cứu khoa học Nghiên cứu cơ bản Nghiên cứu ứng dụng Nghiên cứu triển khai ✓Xây dựng hệ thống ✓Dấu ấn vùng quản lý thư viện đa miền trong các tác ✓Giải pháp quản lý ngôn ngữ phục vụ phẩm truyện ngắn trò chơi trực tuyến tra cứu trên diện của Nguyễn Ngọc ✓Phát triển du lịch rộng Tư bền vững vùng ✓Hệ thống hỗ trợ phát triển giáo dục ✓Giá trị thẩm mỹ Đồng bằng Sông điện tử và ĐT từ xa Hồng và kiến trúc của ✓Ứng dụng công chùa Hà Nội nghệ thực tại ảo trong bảo tàng TS. Vũ Công Thương 8
9. TS. Vũ Công Thương 9
10. 1.2 Các loại hình nghiên cứu khoa học Theo phương pháp nghiên cứu NC NC định tính định lượng ✓NC tính chất, đặc điểm của ✓NC quy mô, phạm vi, tần đối tượng suất của đối tượng ✓Thu thập những thông tin ✓Thu thập những thông tin bằng lời hoặc văn bản (ý kiến, bằng số hoặc văn bản (ý kiến, quan điểm, nhận xét ) quan điểm, nhận xét ) ✓Chủ yếu mô tả, phân tích, ✓NC thực chứng, dùng số liệu, không chứng minh minh chứng để chứng minh ✓Trả lời câu hỏi “ như thế ✓Trả lời câu hỏi “bao nhiêu?”, nào?”, “tại sao?” “mức độ nào?” TS. Vũ Công Thương 10
11. TS. Vũ Công Thương 11
12. 1.3 Cấp độ của nghiên cứu khoa học Mô tả o Đưa ra hệ thống tri thức về nhận dạng sự vật o Phân biệt sự khác nhau về bản chất giữa các sự vật o Sự mô tả bao gồm định tính và định lượng Giải thích o Làm rõ nguyên nhân sự hình thành và qui luật chi phối quá trình vận động của sự vật o Đưa ra thuộc tính bản chất của sự vật Dự báo Nhận dạng trạng thái của sự vật trong tương lai: đặc trưng, tính chất, sự vận động và những biểu hiện của sự vật trong tương lai Sáng tạo Tạo ra sự vật mới trên cơ sở vận dụng và kế thừa những kết quả nghiên cứu đã có TS. Vũ Công Thương 12
13. VD: Nghiên cứu một lễ hội(NCXH) o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Mô tả o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Giải thích o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Dự báo o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sáng tạo o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . TS. Vũ Công Thương 13
14. o Khoa học không bao giờ dừng lại ở ở cấp độ mô tả và giải thích o Sứ mệnh lớn lao của khoa học là dự báo và sáng tạo các giải pháp cải tạo thế giới TS. Vũ Công Thương 14
15. 1.4 Đặc điểm của nghiên cứu khoa học Tính mới o Thâm nhập thế giới những điều chưa biết o Hướng tới những phát hiện mới, những sáng tạo o Kết quả nghiên cứu có thể được kiểm chứng lại Tính tin cậy trong điều kiện tương tự Cần chỉ rõ điều kiện, nhân tố và phương tiện NC Tính thông tin o Thông tin về qui luật v.động của sự vật, hiện tượng o Thông tin về qui trình công nghệ và các tham số kèm theo, v.v o Vừa là đặc điểm của NCKH vừa là tiêu chuẩn của Tính khách quan người NCKH Người NCKH cần phải tự kiểm nghiệm lại những kết luận tưởng như đã hoàn toàn được xác nhận TS. Vũ Công Thương 15
16. 1.4 Đặc điểm của nghiên cứu khoa học o Một nghiên cứu có thể thành công hoặc thất bại Tính rủi ro o Thất bại trong khoa học được xem là một kết quả và được lưu giữ làm bài học kinh nghiệm Tính kế thừa Mọi NCKH đều phải kế thừa các kết quả nghiên cứu đã có của các lĩnh vực khoa học khác nhau Tính cá nhân o Là kết quả là động khoa học của cá nhân tác giả o Vai trò của cá nhân trong sáng tạo mang tính quyết định, thể hiện trong tư duy cá nhân và chủ kiến riêng o Lao động NCKH hầu như không thể tính định mức Tính phi kinh tế o Thiết bị chuyên dụng dùng trong NCKH hầu như không thể tính khấu hao o Hiệu quả kinh tế của NCKH hầu như kg thể xác định TS. Vũ Công Thương 16
17. 1.5 Vai trò của nghiên cứu khoa học VAI TRÒ CỦA NCKH ĐỐI VỚI ĐỐI VỚI SINH XÃ HỘI VIÊN TS. Vũ Công Thương 17
18. 2 Phương pháp nghiên cứu khoa học “Phương pháp nghiên cứu khoa học là phương pháp nhận thức thế giới, bao gồm những quan điểm tiếp cận, những quy trình, các thao tác cụ thể tác động vào đối tượng để làm bộc lộ bản chất của đối tượng” TS. Vũ Công Thương 18
19. 2 Phương pháp nghiên cứu khoa học 2.1. Phân loại phương pháp NC KH 2.2. Hệ phương pháp của một khoa học TS. Vũ Công Thương 19
20. 2.1. Phân loại phương pháp NC KH PHƯƠNG PHÁP NCKH (Theo phạm vi áp dụng) Phương pháp Phương nghiên pháp cứu nghiên chung cứu riêng TS. Vũ Công Thương 20
21. Phương pháp nghiên cứu chung Phương pháp Nghiên cứu lý thuyết Phương pháp NC thực nghiệm Phương pháp NC phi thực nghiệm TS. Vũ Công Thương 21
22. Phương pháp nghiên cứu chung Phương pháp ✓Được sử dụng trong cả khoa học tự nhiên, Nghiên cứu lý thuyết khoa học xã hội và các khoa học khác ✓Bao gồm nhiều nội dung khác nhau: •Nghiên cứu tư liệu •Xây dựng khái niệm, phạm trù •Thực hiện các phán đoán, suy luận,.v.v •Không tiến hành bất cứ quan sát hoặc thực nghiệm nào TS. Vũ Công Thương 22
23. Phương pháp nghiên cứu chung Phương pháp ✓Thực hiện bởi những quan sát các sự vật NC thực nghiệm hoặc hiện tượng diễn ra trong những điều kiện có gây biến đổi đối tượng nghiên cứu một cách có chủ định ✓Đối tượng nghiên cứu: •Đối tượng thực •Mô hình do người nghiên cứu tạo ra TS. Vũ Công Thương 23
24. Phương pháp nghiên cứu chung Phương pháp ✓Quan sát, quan trắc những sự kiện đã hoặc NC phi thực nghiệm đang tồn tại ✓Thu thập những số liệu thống kê đã tích lũy ✓Không có bất cứ sự can thiệp nào gây biến đổi trạng thái của đối tượng nghiên cứu TS. Vũ Công Thương 24
25. Phương pháp nghiên cứu riêng Dân tộc học ✓Phương pháp điền dã dân tộc học ✓Phương pháp nghiên cứu thư tịch ✓. . . Xã hội học ✓Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi ✓Phương pháp phỏng vấn sâu ✓. . . Tâm lý học ✓Phương pháp trắc nghiệm tâm lý ✓Phương pháp đàm thoại ✓. . . . . . . . . TS. Vũ Công Thương 25
26. Các cấp độ của phương pháp ✓Những kỹ thuật, thao tác cụ thể ✓Được sử dụng để thu thập thông tin Phương pháp phục vụ cuộc NCKH thu thập thông tin ✓Những phương pháp của các môn khoa học Phương pháp ✓Được sử dụng để NCKH nghiên cứu KH ✓Những PP giúp con người tư duy khoa học ✓Được sử dụng để tư duy, tìm hiểu, lý giải thế giới Phương pháp tư duy TS. Vũ Công Thương 26
27. Các cấp độ của phương pháp ✓Phương pháp quan sát ✓Phương pháp dùng bảng hỏi Phương pháp ✓Phương pháp phỏng vấn thu thập thông tin ✓Phương pháp điền dã dân tộc học ✓Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp ✓Phương pháp trắc nghiệm tâm lý nghiên cứu KH ✓PP tổng hợp ✓PP phân tích ✓PP so sánh ✓PP quy nạp Phương pháp tư duy TS. Vũ Công Thương 27
28. 2.2. Hệ phương pháp của một khoa học Phương pháp riêng ✓Là PPNC đặc trưng của một KH ✓Khi nói tới PP này, người ta nghĩ ngay tới môn KH tương ứng Phương pháp chung ✓Là PPNC được sử dụng trong nhiều KH ✓Là PPNC của một khoa học nhưng được nhiều khoa học khác vay mượn Phương pháp luận (PP chung nhất) ✓Hệ thống lý thuyết về PP nhận thức KH ✓Hệ thống quan điểm và nguyên tắc chỉ đạo việc xác định PP và phạm vi NC TS. Vũ Công Thương 28
29. VD: Hệ phương pháp của Xã hội học Phương pháp riêng Phương pháp điều tra xã hội học Phương pháp chung Phương pháp so sánh lịch sử; Phương pháp thống kê xã hội; Phương pháp mô hình hoá . . . Phương pháp luận (PP chung nhất) Phép biện chứng duy vật TS. Vũ Công Thương 29
30. VD: Hệ phương pháp của Phương pháp riêng Phương pháp . Phương pháp chung Phương pháp .; Phương pháp .; Phương pháp Phương pháp luận (phương pháp chung nhất) Phép biện chứng duy vật TS. Vũ Công Thương 30
31. 3 Quy trình nghiên cứu khoa học TS. Vũ Công Thương 31
32. Các thao tác Nghiên cứu khoa học TS. Vũ Công Thương 32
33. 3 Quy trình nghiên cứu khoa học ✓ Các thao tác trên thường được chia thành các bước nghiên cứu. ✓ Số lượng các bước có thể nhiều ít khác nhau, mỗi bước bao gồm một vài thao tác nghiên cứu ✓ Các bước nghiên cứu tập hợp lại theo một trình tự nhất định, tạo thành quy trình nghiên cứu khoa học TS. Vũ Công Thương 33
34. 3 Quy trình nghiên cứu khoa học Xác lập vấn đề Tổng hợp nghiên cứu thông tin Xây dựng đề cương nghiên cứu Triển Xử lý thông tin Chuẩn Xử lý Thu thập và viếtthông báo tin cáo Chọn mẫu khaithông tin khoa học nghiênbị cứu Viết báo cáo Chuẩn bị đội ngũ nghiên cứu viên khoa học TS. Vũ Công Thương 34