Bài giảng Kiểm toán 2 - Chuyên đề 4: Kiểm toán nợ phải thu khách hàng - Vũ Hữu Đức

Nội dung text: Bài giảng Kiểm toán 2 - Chuyên đề 4: Kiểm toán nợ phải thu khách hàng - Vũ Hữu Đức

1. Chuyên đề 4 KIỂM TOÁN NỢ PHẢI THU KHÁCH HÀNG Vũ Hữu Đức 2011
2. Mục đích Giúp người học hệ thống hóa và vận dụng các kiến thức về kế toán, kiểm soát nội bộ và kiểm toán vào thực tế của nợ phải thu 2
3. Nội dung Quan hệ NPT và Doanh thu Những yêu cầu về việc lập và trình bày khoản mục NPT trên BCTC Mục tiêu và đặc điểm kiểm toán NPT KSNB đối với NPT Quy trình kiểm toán NPT 3
4. Nợ phải thu và Doanh thu Nợ phải thu Tiền thu đầu kỳ bán hàng Doanh thu Nợ phải thu trong kỳ cuối kỳ 4
5. Nợ phải thu CÁC YÊU CẦU VỀ VIỆC LẬP VÀ TRÌNH BÀY Ghi nhận nợ phải thu Đánh giá nợ phải thu Trình bày và công bố 5
6. Ghi nhận NPT Nợ phải thu là một tài sản: . Thỏa mãn định nghĩa của tài sản . Thỏa mãn điều kiện ghi nhận tài sản 6
7. Ghi nhận NPT Vấn đề cơ bản là doanh thu đã phát sinh và khách hàng còn nợ lại  Doanh thu bán hàng  Doanh thu cung cấp dịch vụ 7
8. Doanh thu bán hàng Doanh thu bán hàng được ghi nhận khi đồng thời thỏa mãn tất cả năm điều kiện sau:  Doanh nghiệp đã chuyển giao phần lớn rủi ro và lợi ích gắn liền với quyền sở hữu sản phẩm hoặc hàng hóa cho người mua;  Doanh nghiệp không còn nắm giữ quyền quản lý hàng hóa như người sở hữu hàng hóa hoặc quyền kiểm soát hàng hóa;  Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn;  Doanh nghiệp đã thu được hoặc sẽ thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch bán hàng;  Xác định được chi phí liên quan đến giao dịch bán hàng. 8
9. Doanh thu cung cấp dịch vụ Doanh thu của giao dịch về cung cấp dịch vụ được ghi nhận khi kết quả của giao dịch đó được xác định một cách đáng tin cậy. Kết quả của giao dịch cung cấp dịch vụ được xác định khi thỏa mãn tất cả bốn điều kiện sau:  Doanh thu được xác định tương đối chắc chắn;  Có khả năng thu được lợi ích kinh tế từ giao dịch cung cấp dịch vụ đó;  Xác định được phần công việc đã hoàn thành vào ngày lập Bảng Cân đối kế toán;  Xác định được chi phí phát sinh cho giao dịch và chi phí để hoàn thành giao dịch cung cấp dịch vụ đó. 9
10. Các trường hợp đặc biệt Bán hàng trả chậm Bán nhưng chưa giao hàng Bán hàng kèm cung cấp dịch vụ 10
11. Đánh giá Nợ phải thu • Nợ phải thu phải được trình bày theo giá trị thuần có thể thực hiện • GTTCTTH = Giá trị sổ sách – Dự phòng 11
12. Dự phòng NPT khó đòi Dự phòng riêng biệt Dự phòng chung  DP trên doanh thu bán chiụ  DP trên số dư NPT phân theo tuổi nợ Quy định của Việt Nam 12
13. Trình bày và công bố Trình bày Nợ phải thu trên BCTC Các nội dung phải công bố trên Bảng thuyết minh  Chính sách kế toán  Các thông tin bổ sung 13
14. 2.7 Khoản phải thu khách hàng Các khoản phải thu khách hàng được thể hiện theo giá trị của hóa đơn gốc trừ dự phòng các khoản phải thu khó đòi được ước tính dựa trên cơ sở xem xét của Ban Giám đốc đối với tất cả các khoản còn chưa thu tại thời điểm cuối năm. Các khoản nợ được xác định là không thể thu hồi sẽ được xử lý theo hướng dẫn tại Thông tư số 13/2006/TT-BTC ngày 27 tháng 2 năm 2006 của Bộ Tài chính.
15. 2.14 Ghi nhận doanh thu Doanh thu được thể hiện trên báo cáo tài chính hợp nhất sau khi đã trừ đi thuế giá trị gia tăng (GTGT). (a) Doanh thu bán hàng Doanh thu bán hàng được ghi nhận trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh khi phần lớn những rủi ro và lợi ích về quyền sở hữu hàng hóa đã được chuyển giao cho người mua. Doanh thu không được ghi nhận khi có yếu tố không chắc chắn mang tính trọng yếu về khả năng thu về các khoản tiền bán hàng hoặc có khả năng hàng bị trả lại.
16. (b) Doanh thu dịch vụ Doanh thu cung cấp dịch vụ được ghi nhận trong báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh khi dịch vụ đã được cung cấp, bằng cách tính mức độ hoàn thành của từng giao dịch, dựa trên cơ sở đánh giá tỉ lệ dịch vụ đã cung cấp so với tổng khối lượng dịch vụ phải cung cấp. (c) Doanh thu từ các hợp đồng cung cấp và lắp đặt (“Hợp đồng M&E”) Doanh thu từ các hợp đồng cung cấp và lắp đặt được ghi nhận theo tỷ lệ phần trăm hợp đồng đã được hoàn thành tại ngày lập bảng cân đối kế toán hoặc được ghi nhận theo khối lượng công việc hoàn thành khi mà kết quả công việc hoàn thành có thể ước tính một cách đáng tin cậy.
17. (d) Doanh thu từ Hợp đồng Hợp tác Kinh doanh (“BCC”) Doanh thu được ghi nhận khi BCC công bố chia lãi cho các bên tham gia BCC. (e) Doanh thu từ cho thuê văn phòng Doanh thu từ hoạt động cho thuê văn phòng được ghi nhận theo thời hạn thuê đã được nêu trong hợp đồng thuê văn phòng. (f) Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư được ghi nhận khi bán. Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư cũng bao gồm cổ tức từ các khoản đầu tư và được ghi nhận khi quyền của cổ đông đối với việc nhận khoản lợi tức này được thiết lập. (g) Thu nhập lãi Thu nhập lãi được ghi nhận khi được hưởng.
18. KSNB đối với nợ phải thu Bán hàng Bán chịu Giao hàng Lập hóa đơn Theo dõi công nợ Xử lý nợ khó đòi 18
19. Bán hàng Các rủi ro  Bán không đúng đối tượng  Không có hàng để giao  Nhầm lẫn hàng giao, khách hàng, điều kiện giao hàng 19
20. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 20
21. Bán chịu Các rủi ro:  Thu hồi nợ chậm  Không đòi được nợ  Xét duyệt bán chiụ sai chính sách, quá thẩm quyền  Mất cân đối tài chính 21
22. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 22
23. Giao hàng Các rủi ro:  Giao hàng không đúng chủng loại, số lượng  Thất thoát trong quá trình giao hàng  Gian lận tham ô hàng bằng cách chuyển qua người nhận hàng 23
24. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 24
25. Lập hóa đơn Các rủi ro:  Bỏ sót không lập hóa đơn  Hóa đơn tính tiền sai  Các khoản chiết khấu tính sai  Lập hóa đơn trùng lắp 25
26. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 26
27. Theo dõi công nợ Các rủi ro:  Bỏ sót nợ phải thu  Nhầm lẫn khách hàng  Cấn trừ công nợ sai  Nhầm lẫn tiền ứng trước với doanh thu chưa thực hiện  Không lập dự phòng đầy đủ  Gian lận chiếm đoạt/chiếm dụng tiền thu của khách hàng 27
28. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 28
29. Xử lý nợ phải thu khó đòi Các rủi ro:  Xóa sổ nợ khó đòi để che giấu các gian lận 29
30. Thủ tục kiểm soát Phân chia trách nhiệm Ủy quyền và xét duyệt Chứng từ, sổ sách Kiểm tra độc lập Bảo vệ tài sản Phân tích rà soát 30
31. Mục tiêu kiểm toán Hiện hữu và quyền Đầy đủ Ghi chép chính xác Đánh giá Trình bày và công bố 31
32. Hiện hữu và quyền Nợ phải thu trên BCTC hiện hữu trong thực tế và thuộc quyền sở hữu  NPT bị khai khống do doanh thu khống?  NPT ghi chép trùng lắp?  NPT của năm sau?  NPT đã thế chấp?  NPT bị nhân viên tham ô, biển thủ 32
33. Đầy đủ Nợ phải thu của đơn vị đã được khai báo đầy đủ  Doanh thu bị bỏ sót?  Doanh thu bị trì hoãn? 33
34. Ghi chép chính xác NPT được tính toán và cộng dồn chính xác  Tổng hợp sai lệch so với chi tiết? 34
35. Đánh giá Nợ phải thu được đánh giá theo giá trị thuần có thể thực hiện  Không lập dự phòng thích hợp?  Nghiệp vụ sau ngày khóa sổ? 35
36. Trình bày và công bố NPT được trình bày và công bố phù hợp với chuẩn mực, chế độ hiện hành  Phân loại ngắn hạn và dài hạn không đúng?  Bù trừ không đúng?  Công bố về chính sách kế toán không đủ, không đúng?  Nợ phải thu thế chấp?  Nợ phải thu với các bên liên quan? 36
37. Đặc điểm kiểm toán NPT Trọng yếu Rủi ro tiềm tàng  Tính nhạy cảm của khoản mục  Vấn đề xét đoán  Tính nhạy cảm của tài sản  Chính sách bán chịu và môi trường cạnh tranh 37
38. Môi trường cạnh tranh Các đối thủ tiềm năng Khả năng Các đối thủ mới ảnh hưởng về giá Cạnh tranh của Nhà cung đối thủ trong Khách cấp ngành Khả năng hàng ảnh hưởng Sản phẩm mới về giá Sản phẩm thay thế Chính sách bán chiụ 38
39. Quy trình kiểm toán Nghiên cứu Tìm hiểu KSNB và đánh giá hệ thống Đánh giá sơ bộ RRKS kiểm soát nội bộ Hiểu biết Thiết kế và thực hiện thử về môi trường nghiệm kiểm soát Kinh doanh Đánh giá lại RRKS Thử nghiệm Thủ tục phân tích cơ bản Thử nghiệm chi tiết 39
40. Tìm hiểu và đánh giá KSNB Việc tìm hiểu và đánh giá KSNB của KTV liên quan đến:  Chu trình bán hàng – thu tiền Các đánh giá của KTV phục vụ cho:  Kiểm toán nợ phải thu  Kiểm toán doanh thu 40
41. Tìm hiểu và đánh giá KSNB Trong phạm vi kiểm toán nợ phải thu, các quan tâm của KTV là:  Sự phân chia trách nhiệm đầy đủ  Sự xét duyệt đầy đủ  Sổ sách theo dõi chặt chẽ  Công tác đối chiếu công nợ  Vấn đề lập dự phòng  Sự lựa chọn chính sách kế toán  Các thủ tục kiểm tra của kế toán 41
42. Thử nghiệm kiểm soát Quan sát, phỏng vấn về:  Sự phân chia trách nhiệm  Các chính sách kế toán về doanh thu, dự phòng  Quá trình lập, xét duyệt và lưu chuyển chứng từ Thử nghiệm nghiệp vụ bán hàng  Kiểm tra sự liên tục và chọn mẫu Hóa đơn  Kiểm tra sự xét duyệt và các chứng từ gốc  Kiểm tra việc tính tiền trên hóa đơn  Kiểm tra quá trình ghi chép lên sổ sách Hệ thống sổ chi tiết Kiểm tra việc xóa sổ nợ phải thu khó đòi 42
43. Thủ tục phân tích Kiểm tra sự hợp lý tổng thể, phát hiện các biến động bất thường  Phân tích biến động doanh thu  Phân tích tỷ lệ lãi gộp  So sánh số dư NPT với kỳ trước  Phân tích số vòng quay NPT  Phân tích tỷ lệ nợ quá hạn/tổng nợ phải thu  Phân tích tỷ lệ dự phòng/tổng nợ phải thu 43
44. Thử nghiệm chi tiết Thử nghiệm chi tiết HH-Q ĐĐ GCCX ĐG TB-CB Đối chiếu chi tiết-tổng hợp Xác nhận NPT Kiểm tra thu tiền sau ngày khóa sổ Kiểm tra chứng từ giao hàng Kiểm tra việc lập dự phòng Kiểm tra việc khoá sổ bán hàng Xem xét trình bày và công bố NPT
45. Xác nhận NPT Lịch sử vấn đề Yêu cầu của VSA 501và VSA 505  Yêu cầu xác nhận  Các thủ tục xác nhận 45
46. Yêu cầu xác nhận NPT có trọng yếu không? K C Việc xác nhận có thể thực hiện được không? K C Có thể thực hiện thủ tục thay thế không? K C Không nhất Giới hạn Thủ tục Gửi thư xác thiết phải về phạm kiểm toán nhận Nợ xác nhận vi kiểm thay thế phải thu toán
47. Các thủ tục xác nhận Thời điểm gửi thư xác nhận Lựa chọn đối tượng xác nhận KTV gửi thư với sự ủy quyền của đơn vị Các dạng thư xác nhận Thủ tục kiểm toán thay thế Các thư không đồng ý Đánh giá kết quả Trường hợp đơn vị không đồng ý gửi thư xác nhận 47
48. Thời điểm gửi thư xác nhận Thời điểm gửi thư xác nhận tốt nhất là ngay sau thời điểm kết thúc niên độ Khi điều này không thể thực hiện được do vấn đề thời gian, kiểm toán viên có thể gửi thư xác nhận trước thời điểm kết thúc niên độ và phải kiểm tra những nghiệp vụ giữa thời điểm xác nhận và thời điểm kết thúc niên độ. Cách làm này được chấp nhận khi KSNB được đánh giá là hữu hiệu và khoảng cách giữa hai thời điểm không quá xa. 48
49. Lựa chọn đối tượng xác nhận Mục tiêu kiểm toán và hướng lựa chọn Các nhân tố ảnh hưởng đến cỡ mẫu  Kết quả kỳ trước  Tính trọng yếu của khoản mục  Rủi ro tiềm tàng và rủi ro kiểm soát  Phương pháp gửi thư Các phần tử đặc biệt Phân nhóm 49
50. Các dạng thư xác nhận VSA 501:  Dạng A: ghi rõ số nợ phải thu và yêu cầu khách nợ xác nhận là đúng hoặc bằng bao nhiêu);  Dạng B: không ghi rõ số nợ phải thu mà yêu cầu khách nợ ghi rõ số nợ phải thu hoặc có ý kiến khác. VSA 505  Thư xác nhận mở (dạng khẳng định) là đề nghị người được yêu cầu trả lời, ký nhận trong mọi trường hợp  Thư xác nhận đóng (dạng phủ định) chỉ đòi hỏi sự phản hồi khi không đồng ý với thông tin yêu cầu xác nhận. 50
51. Thủ tục thay thế Trong trường hợp không nhận được thư trả lời, kiểm toán viên sẽ gửi lại thư xác nhận thêm một vài lần nữa. Nếu vẫn không nhận được thư trả lời, kiểm toán viên có thể sử dụng các thủ tục thay thế sau:  Kiểm tra việc thu tiền sau ngày khóa sổ.  Kiểm tra chứng từ của nghiệp vụ, bao gồm đơn đặt hàng, phiếu giao hàng, hóa đơn. 51
52. Các thư không đồng ý Đối với thư trả lời không đồng ý, kiểm toán viên phải tìm hiểu nguyên nhân:  Trong một số trường hợp, có tranh chấp giữa đơn vị và khách nợ. Kiểm toán viên cần tìm hiểu nguyên nhân tranh chấp và lập dự phòng nếu xét thấy cần thiết.  Trong nhiều trường hợp, đây là do vấn đề khóa sổ: Doanh thu đã được đơn vị ghi nhận nhưng khách hàng lại ghi nhận nợ phải trả vào kỳ sau, khách hàng chi tiền và ghi giảm nợ phải trả nhưng đơn vị lại ghi thu tiền vào năm sau Kiểm toán viên cần xem xét để xác định chính xác thời điểm ghi nhận nghiệp vụ. Tuy nhiên, cần lưu ý trong một số trường hợp có thể là gian lận khi doanh thu được ghi khống hoặc tiền thu về bị nhân viên tham ô. 52
53. Các thư không đồng ý (tt)  Sai sót có thể phát sinh trong trường hợp ghi nhầm các nghiệp vụ bán hàng hoặc thanh toán nhầm từ khách nợ này sang khách nợ khác, nhầm lẫn trong ghi nhận số tiền hoặc bỏ sót, ghi trùng nghiệp vụ.  Ngoài ra, chênh lệch còn có thể phát sinh khi có sự cấn trừ số liệu (thí dụ một khách nợ đồng thời cũng là nhà cung cấp). Khí đó, cần xem xét sự cấn trừ này có thích hợp hay không. Sử dụng bảng chỉnh hợp để nhận dạng các chênh lệch 53
54. Đánh giá kết quả Tất cả các thư gửi xác nhận đều được ghi nhận và đánh giá. Các thư không trả lời hoặc trả lời không đồng ý đều phải theo dõi và đánh giá ảnh hưởng đến số dư nợ phải thu. Những trường hợp chênh lệch do sai sót, gian lận cần phải thực hiện các thủ tục kiểm toán bổ sung và tiến hành các điều chỉnh nếu cần thiết. 54
55. Kiểm tra việc lập dự phòng Kiểm tra việc lập dự phòng nợ khó đòi nhằm bảo đảm nợ phải thu được trình bày theo giá trị thuần có thể thực hiện. Ngoài các thủ tục phân tích, kiểm toán viên còn tiến hành các thử nghiệm chi tiết sau:  Kiểm tra các khoản dự phòng mà đơn vị đã lập có cơ sở và đầy đủ chưa.  Xem xét các khoản nợ quá hạn, các khoản nợ có tranh chấp; đánh giá khả năng phải lập dự phòng cho các khoản này.  Xem xét việc thanh toán tiền sau ngày khóa sổ. 55