230 Lời giải về bệnh tật trẻ em (Phần 2)

Nội dung text: 230 Lời giải về bệnh tật trẻ em (Phần 2)

1. VII. NHÛÄNG VÊËN ÀÏÌ LIÏN QUAN TÚÁI DA 106. VÏËT TRÏN DA TREÃ MÚÁI SINH Khi múái ra àúâi, da treã em thûúâng coá nhûäng vïët coá maâu: vïët maâu àoã thêîm nhû maâu rûúåu vang, coá nhiïìu chêëm nhoã hoùåc tûâng maãng úã gaáy, traán, da àêìu do caác maåch maáu nhoã (mao maåch) dûúái da bõ giaän núã. Nhûäng vïët naây seä hïët dêìn dêìn. Coá chaáu túái 1 2 nùm múái hïët: àoá laâ nhûäng vïët búát, nïët ruöìi hay vïët chaâm. Nöët ruöìi to hoùåc nhoã, coá thïí xuêët hiïån úã moåi núi trïn cú thïí. Cêìn hoãi baác sô chuyïn khoa da, vò viïåc chûäa trõ tuây trûúâng húåp coá nhiïìu hay ñt, úã möîi chaáu möîi khaác. (naevus). Vïët chaâm hay thêëy úã lûng dûúái. Nhûäng vïët chaâm naây cuäng seä hïët dêìn khi caác chaáu lúán lïn. 107. VÏËT BÚÁT HAY CHAÂM ÀOÃ Da caác chaáu múái sinh coá thïí coá caác chêëm hoùåc maãng maâu àoã sêîm: àoá laâ caác vïët búát coân goåi laâ chaâm àoã. Búát do sûå phò àaåi cuãa caác maåch maáu nhoã dûúái da coá daång phùèng nhû da, coá daång nöíi trïn da. Nhûäng vïët chêëm hay thêëy úã traán, cöí, gaáy, chên toác treã sú sinh coá thïí tûå mêët ài sau vaâi thaáng tuöíi, coá khi phaãi sau möåt vaâi nùm. Tuy rùçng möåt söë vïët búát khoá coi, laâm giaãm sûå xinh xùæn cuãa caác chaáu, nhûng baác sô naâo cuäng khuyïn caác baâ meå phaãi kiïn nhêîn, chúâ àúåi, traánh khöng nïn can thiïåp túái bùçng bêët cûá biïån phaáp gò. Nïëu vïët búát ngaây caâng lan röång vaâ coá hiïån tûúång chaãy maáu thò nïn túái baác sô chuyïn khoa vïì da àïí hoãi caách chûäa trõ. Ngaây nay, ngûúâi ta coá thïí duâng tia laze àïí chûäa trõ hiïån tûúång naây. 108. HIÏÅN TÛÚÅNG TÑM TAÁI CUÃA TREÃ SÚ SINH Da cuãa Beá coá thïí coá caác vuâng tñm hay xanh. ñt thò úã àêìu caác ngoán tay hoùåc möi: hiïån tûúång naây chûáng toã maáu thiïëu öxy vò sûå hö hêëp hoùåc sûå tuêìn hoaân (tim) cuãa chaáu chûa töët. Nïëu hiïån tûúång naây chó coá rêët ñt thò do laånh, laâm caác maåch maáu bõ co laåi.
2. Nïëu hiïån tûúång tñm taái coá tûâ khi chaáu múái sinh vaâ cûá duy trò maäi khöng thêëy àúä, thò coá thïí phaãi tòm hiïíu vïì caác bïånh tim bêím sinh. Nïëu hiïån tûúång trïn xaãy ra bêët chúåt vaâ nghiïm troång thò coá thïí do caác nguyïn nhên: ngaåt thúã vò vêåt laå, àau hoång, viïm àûúâng hö hêëp 109. CHÛÁNG VAÂNG DA CUÃA TREÃ SÚ SINH Sau khi sinh àûúåc mêëy ngaây, nhiïìu chaáu beá coá mêìu da möîi ngaây möåt vaâng thïm: àoá laâ chûáng vaâng da cuãa treã sú sinh, möåt sûå cöë khöng quan troång maâ ngûúâi ta biïët roä nguyïn nhên. Khi ra àúâi, àûáa beá mang theo trong ngûúâi möåt söë höìng huyïët cêìu dûå trûä. Höìng huyïët cêìu laâ nhûäng phêìn tûã trong maáu coá nhiïåm vuå nhêån öxy tûâ phöíi mang túái moåi núi trong cú thïí, vaâ luön luön àûúåc thay thïë búãi nhûäng lúáp múái. Trong cú thïí àa söë treã em, viïåc loaåi boã caác höìng huyïët cêìu giaâ úã laá laách vaâ úã gan àûúåc tiïën haânh bònh thûúâng. Nhûng, möåt söë ñt caác chaáu coá böå gan coân non yïëu chûa laâm àûúåc àêìy àuã nhiïåm vuå naây khiïën möåt söë muöëi mêåt sinh ra trong quaá trònh huãy diïåt höìng huyïët cêìu bõ tñch tuå úã maáu laâm cho da caác chaáu coá maâu vaâng. Nhûäng hiïån tûúång trïn coá thïí seä hïët trong voâng mêëy ngaây sau, khi caác cú quan trong cú thïí chaáu beá quen dêìn vúái cöng viïåc. Möåt söë caác chaáu khaác coá thïí bõ dõ têåt bêím sinh úã caác àûúâng öëng dêîn mêåt khiïën nhûäng chêët muöëñ mêåt àaä àûúåc gan biïën àöíi vaâ thaãi ra khöng xuöëng àûúåc ruöåt laâm cho phên coá mêìu nhúåt hoùåc mêìu trùæng. 110. RÖM SAÃY ÚÃ vuâng cöí vaâ lûng caác chaáu beá thûúâng coá nhûäng nöët mêín àoã, do möì höi gêy ra. Caác nöët naây seä choáng lùån hïët nïëu giûä gòn cho da caác chaáu saåch vaâ khö. 111. DA: NGÛÁA NGAÁY, MÊÍN ÀOÃ Da treã em, nhêët laâ chaáu sú sinh rêët moãng nïn dïî bõ töín thûúng vò caác nguyïn nhên gêy ra tûâ phña ngoaâi cuäng nhû tûâ bïn trong cú thïí. Theo nùm thaáng, lúáp da seä àúä moãng manh hún, nhûng vêîn laâ
3. möåt lúáp mö nhaåy caãm dïî bõ phaát ban, dõ ûáng hoùåc laâ núi biïíu hiïån triïåu chûáng cuãa möåt söë bïånh nhû súãi, lïn àêåu Möåt söë bïånh khoá xaác àõnh vaâ khoá chûäa, nïn caác baâ meå sùn soác chaáu nïn nhêån xeát àïí mö taã àûúåc roä raâng vúái baác sô. Loaåi da àùåc biïåt nhaåy caãm: Coá nhiïìu Beá coá loaåi da àùåc biïåt nhaåy caãm túái mûác chó súâ lïn da Beá cuäng laâm laân da ûãng àoã möåt laát. Do àoá viïåc coå saát da chaáu bùçng miïëng vaãi, sûác möåt ñt nûúác thúm hay dêìu thúm, tùæm cho chaáu bùçng xaâ phoâng coá hoáa chêët thúm, chaáu bõ toaát möì höi, nûúác tùæm coá pha ñt nûúác hoa Cologneá v.v cuäng laâm da chaáu beá phaãn ûáng. Cöí, cöí tay, cöí chên, voâng buång laâ núi dïî bõ kñch thñch nhêët. Muöën laâm cho da Beá daây dùån hún, nïn cho Beá ài chúi úã ngoaâi trúâi luön, cho Beá tùæm nùæng nhûng haäy coi chûâng vaâ coá giúái haån àïí traánh bõ chaáy nùæng hay say nùæng. - Mêín àoã vuâng möng: Möng Beá laâ àiïím hay coá möì höi, bõ àêîm nûúác tiïíu khi chaáu teâ dêìm khöng àûúåc thay taä loát ngay, nïn hay bõ mêín àoã: da àoã, àuâi àoã, àoã úã raänh giûäa 2 möng, úã nhûäng nïëp nhùn. Nhûäng nöët àoã húi phöìng lïn vaâ loäm úã giûäa, àöi khi cuäng xuêët hiïån khi Beá moåc rùng, hoùåc trïn toaân böå lúáp da tiïëp xuác vúái ghïë khi Beá ngöìi. Àïí beá khoãi mêín àoã, nïn: thay taä loát luön, lau ghïë luön, duâng pommaát saát truâng böi lïn chöî mêín àoã. Khùn traãi giûúâng (nïëu duâng cho Beá) cuäng nïn thay luön, ghïë Beá ngöìi thónh thoaãng nïn mang phúi nùæng. Sau khi tùæm cho Beá nïn lau thêåt khö hay sêëy cho Beá bùçng caái sêëy toác, nhûng phaãi hïët sûác cêín thêån khöng laâm Beá boãng. Nïëu chöî mêín àoã caã tuêìn lïî chûa khoãi thò nïn hoãi baác sô, khöng cêìn thay àöíi chïë àöå ùn cuãa Beá . - Mêín àoã úã cöí, naách vaâ sau tai: Nhûäng chöî mêín àoã boáng vaâ coá nûúác. Baån haäy chuá yá coi cöí aáo cuãa Beá coá chêåt quaá khöng, khöng nùng tùæm rûãa vaâ möì höi laâ nguyïn nhên cuãa nhûäng chöî mêín àoã naây. Haäy thay quêìn aáo taä loát cho chaáu sau khi tùæm kyä bùçng loaåi xaâ phoâng coá nhiïìu tñnh chua (axñt), röìi duâng dung dõch saát truâng loaåi eáosine 1% böi cho chaáu.
4. Chó nïn mùåc cho chaáu nhûäng quêìn aáo bùçng vaãi, tûâ caác chêët liïåu thiïn nhiïn nhû böng, len chûá khöng nïn duâng caác chêët liïåu töíng húåp. - Beá coá nhûäng chêëm àoã vaâ nhûäng muån nhoã trùæng chùèy nûúác úã gaáy, lûng, àöi khi úã voâng quanh buång chöî vêîn quêën khùn quanh röën laâm chaáu luön cûåa quêåy, nguã khöng yïn giêëc: traánh àùæp cho Beá nhiïìu chùn quaá hoùåc àùåt Beá trong phoâng noáng quaá. Tùæm cho Beá bùçng xaâ phoâng coá tñnh axñt hoùåc nûúác pha chanh (àïí coá tñnh axñt). Cho chaáu têëm nùæng vûâa phaãi, möîi ngaây. Nïëu da chaáu vêîn chaãy nûúác, cêìn ài khaám baác sô. - Cêìn noái gò vúái baác sô? Nïëu baån liïn laåc vúái baác sô qua àiïån thoaåi, nïn noái ngay chaáu beá mêëy thaáng, mêëy tuöíi? Vò coá möåt söë bïånh chó xuêët hiïån úã möåt àöå tuöíi naâo àoá. Haäy cho baác sô biïët thïm: chaáu beá coá söët khöng? Chöî da chaãy nûúác thïë naâo? Beá àaä uöëng thuöëc gò chûa? - Söët: Lêëy nhiïåt àöå cho Beá. Thûúâng thò caác bïånh ngoaâi da khöng laâm treã söët. Nïëu nhûäng nöët mêín ngoaâi da laåi keâm theo söët thò Beá àaä mùæc bïånh nhû: súãi, nhiïîm khuêín, Biïët thên nhiïåt cuãa beá khi söët, baác sô seä dïî chêín àoaán bïånh. Nhûäng nöët mêín àoã coá thïí mêët ài sau vaâi giúâ, nhû úã bïånh súãi. Búãi vêåy, trûúác khi noái chuyïån vúái baác sô, baån cêìn phaãi nhúá laåi nhûäng àiïìu sau - Nhûäng nöët àoã moåc úã àêu? Khùæp ngûúâi Beá hay chó coá úã möng? úã nhûäng vïët nhùn trïn àuâi, tay? ÚÃ cöí, trïn mùåt, úã löng maây, quanh miïång, sau tai? Nhûäng nöët mêín bùæt àêìu úã àêu trûúác tiïn? Lan ra túái àêu? ÊËn tay vaâo coá hïët àoã khöng? - Cúä to nhoã cuãa nöët mêín: bùçng àêìu muäi kim hoùåc lúán hún? - Mêìu: àoã, àoã tñm hay àoã sêîm ? - Nhûäng nöët àoã rúâi nhau hay tûâng maãng? - Nöët àoã coá phöìng lïn, coá vaãy khöng ? Beá coá gaäi khöng? - Súâ vaâo nhûäng nöët àoá thêëy nhùén hay raáp? Coá chöî naâo mïìm hoùåc cûáng khöng ?
5. Baån coá thïí nghô rùçng nhûäng nhêån xeát trïn khöng quan troång, nhûng chñnh chuáng laåi giuáp cho baác sô xaác àõnh àûúåc bïånh vò möîi bïånh coá nhûäng àiïím riïng chó khaác nhau möåt vaâi chi tiïët nhoã. 112. CHÛÁNG NÖÍI MUÅN NGÛÁA. Chaáu beá khöng nguã àûúåc vò ngûáa, gaäi. Do vêåy, àöi khi chaáu khöng chõu ùn, ài tûúát hoùåc ngûúåc laåi ài taáo. Trïn da chaáu, xuêët hiïån nhûäng nöët phöìng nhoã àûúâng kñnh chûâng lmm, maâu àoã, moåc khùæp ngûúâi trûâ phêìn da àêìu: àoá laâ chûáng muån ngûáa. Khi phaát triïín, mêìu caác nöët muån ngûáa thaânh àoã thêîm, àöi khi coá vêíy vaâng, cûáng, súâ vaâo thêëy nhaáp tay. Khoaãng tûâ 8 túái 10 ngaây sau muån ngûáa lùån àïí laåi nhûäng vïët àoã, röìi vïët naây cuäng nhaåt dêìn. Caác chaáu nhoã thûúâng bõ nöíi muån ngûáa nhiïìu lêìn, caách quaäng nhau vaâi ngaây hay hún. Chûáng muån ngûáa coá thïí vò nguyïn nhên tiïu hoáa khöng töët hoùåc dõ ûáng do bõ cön truâng àöët. Vúái caác treã sú sinh, khöng cêìn thay àöíi chïë àöå ùn nïëu khöng coá yá kiïën cuãa baác sô. Nhûäng chöî ngûáa nhiïìu, coá thïí böi thuöëc àoã Mercurochrome hoùåc cöìn iöët 1%. Nïëu chöî ngûáa bõ nhiïîm truâng hay sêy saát nïn duâng bùng dñnh che lïn trïn. Caác baâ meå nïn kiïn nhêîn vaâ yïn têm; thïë naâo röìi caác muån ngûáa cuäng seä lùån hïët. Trong trûúâng húåp chaáu bõ nhiïìu quaá, baác sô thûúâng cho caác chaáu uöëng thuöëc cho àúä ngûáa vaâ nïëu cêìn, chuyïín qua baác sô chuyïn bïånh ngoaâi da vaâ dõ ûáng. 113. DÕ ÛÁNG Dõ ûáng noái chung laâ phaãn ûáng cuãa cú thïí chöëng laåi sûå xêm nhêåp cuãa caác "chêët laå" vaâo cú thïí, bùçng caách sinh ra caác khaáng thïí. Nhûäng chêët laå coân àûúåc goåi laâ caác khaáng nguyïn xêm nhêåp vaâo cú thïí qua da, àûúâng hö hêëp (muäi, khñ quaãn, phöíi) vaâ àûúâng tiïu hoáa. Dõ ûáng da thïí hiïån ra ngoaâi theo caác daång eczema, mêín àoã, phuâ da, muån loeát. Nhûäng chêët laå gêy dõ ûáng da bao göìm caác hoáa chêët nhû phêën, kem böi da àïí trang àiïím, vaãi mùåc töíng húåp, caác thuöëc pom-maát
6. v.v , caác dûúåc phêím uöëng hoùåc tiïm chñch. Möåt söë thûåc phêím khöng thñch ûáng vúái tûâng ngûúâi nhû thõt boâ, töm, cua, caá Nhûäng biïíu hiïån dõ ûáng cuãa böå maáy hö hêëp laâ: ho, hen, viïm muäi, viïm xoang, viïm phïë quaãn. Nhûäng chêët laå gêy dõ ûáng àûúâng hö hêëp coá thïí laâ phêën hoa, löng gaâ võt, löng choá meâo, buåi trong nhaâ, ngoaâi àûúâng, vi khuêín, vi truâng, möëc. Böå maáy tiïu hoáa bõ dõ ûáng coá caác biïíu hiïån: tiïu chaãy trong thúâi gian ngùæn hoùåc taái ài taái laåi, nön oái, àau buång keâm theo dõ ûáng da nhû mêín ngûáa. Dõ ûáng thïm àûúâng hö hêëp ñt khi xaãy ra. Nhûäng chêët gêy dõ ûáng thûúâng laâ thûåc phêím hoùåc coá trong thaânh phêìn thûåc phêím nhû chêët prötïin trong sûäa boâ, loâng trùæng trûáng, caá, thõt, caác àöì biïín; möåt söë quaã, laåc (àêåu phöång), nguä cöëc caác loaåi Muöën chûäa trõ dõ ûáng, baác sô phaãi hoãi bïånh nhên tó mó vïì nïì nïëp sinh hoaåt, àïí biïët àûúåc thûúâng bïånh nhên bõ dûå ûáng trong caác àiïìu kiïån naâo, úã chöî naâo, sau khi ùn gò. Tûâ àoá truy tòm vaâ xaác àõnh "chêët laå" laâ chêët gò, úã àêu. Ngoaâi ra, baác sô coân phaãi tòm "chêët laå" caã trong maáu vaâ tiïën haânh viïåc cêëy vaâo dûúái da möåt söë chêët dïî gêy dõ ûáng àïí thûã nghiïåm. Àöëi vúái treã em, viïåc cêëy thûã nhû vêåy rêët khoá thu àûúåc kïët quaã. Chûäa trõ dõ ûáng laâ möåt viïåc laâm àoâi hoãi möåt thúâi gian lêu, phûác taåp duâ viïåc laâm coá veã nhû àún giaãn: tòm ra "chêët laå", nguyïn nhên cuãa dõ ûáng röìi traánh xa àïí àïì phoâng. Ngûúâi ta cuäng duâng phûúng phaáp tiïm chñch caác thuöëc chöëng dõ ûáng vúái liïìu lûúång ngaây möåt tùng. Dõ ûáng cuäng laâ möåt chûáng bïånh gia truyïìn nïn coá thïí biïët ngay tûâ luác àûáa treã múái sinh bùçng caách thûã maáu. Sau àoá, àïí traánh cho caác chaáu khoãi coá caác triïåu chûáng cuãa bïånh naây, thò töët nhêët laâ cho caác chaáu buá sûäa meå. (Dõ ûáng àûúåc trònh baây thïm trong caác muåc Hen, Eczema vaâ Mêín ngûáa) 114. ECZEMA. ECZEMA coá nhûäng triïåu chûáng khaác nhau tuây theo àöå tuöíi cuãa àûáa treã Beá múái mêëy thaáng hay àaä àûúåc hún 2 nùm.
7. - Àöëi vúái caác chaáu lúán tûâ 2 tuöíi trúã ài, eczema thûúâng biïíu hiïån úã caác chöî gêëp chên, tay: da àoã, thoaåt àêìu ûúát, chaãy nûúác, sau àoá, khö ài vaâ ngûáa laâm àûáa treã khoá chõu, khöng nguã àûúåc. Eczema tiïën triïín trong möåt thúâi gian daâi, tûâng thúâi kyâ vaâ möåt söë trûúâng húåp, keâm theo bïånh hen. Viïåc chûäa trõ àoâi hoãi möåt thúâi gian lêu vaâ thûúâng bõ ài bõ laåi. Eczema úã caác chaáu sú sinh: Tûâ thaáng thûá 2 - 3 trúã ài. Thûúâng caác chaáu bõ úã àêìu, maá, traán, cùçm, coá thïí phaát triïín túái vai, tay, lûng baân tay, ngûåc Nhûng phêìn lúán hay bõ úã àêìu. Thoaåt àêìu da chaáu beá àoã lïn röìi coá nhûäng àöëm nhoã xuêët hiïån, Beá caãm thêëy ngûáa nïn khoác, cûåa quêåy, saát maá xuöëng giûúâng. Nhûäng àöëm nhoã tiïët ra möåt chêët loãng, cûáng laåi thaânh vêíy laâm chöî da àoã khö laåi nhûng vêîn àoã vaâ dïî coá nhûäng vïët nûát. Möåt chaáu beá coá thïí bõ eczema ngay tûâ nùm àêìu vaâ bõ ài bõ laåi tûâng àúåt. Túái thaáng thûá 18, chaáu beá khoãi nhûng laåi coá thïí bõ bïånh Hen tiïëp theo. Eczema laâm àûáa treã dïî bõ mêët nûúác vaâ nhiïîm truâng. Viïåc chûäa trõ àoâi hoãi sûå kiïn trò. Möåt söë trûúâng húåp cêìn böi thuöëc coá cortisone. Caác chaáu beá bõ eczema khöng cêìn kiïng sûäa nhûng khöng nïn ra nùæng, gioá. Trong thúâi gian bõ eczema, traánh tiïm chñch caác vùæc xin trûâ trûúâng húåp chñch B.C.G phoâng lao. Khöng nïn cho chaáu beá laåi gêìn, hoùåc chúi cuâng vúái caác chaáu múái tiïm ngûâa bïånh àêåu muâa vaâ hïët sûác àïì phoâng àïí chaáu khoãi bõ lêy bïånh naây. 116. MÊÍN ÀOÃ Da treã em coá thïí bõ nhûäng nöët mêín maâu höìng, xung quanh viïìn trùæng nhaåt, húi phöìng, to nhoã tuây luác, giöëng nhûäng nöët boå ve cùæn laâm cho caác chaáu ngûáa. Hiïån tûúång naây coá thïí xaãy ra vúái caã caác chaáu sú sinh vaâ coá nhiïìu nguyïn nhên. Coá trûúâng húåp vò thûác ùn nhû trûáng (nhêët laâ loâng trùæng trûáng), caá, thõt ngûåa, sö-cö-la, nûúác cam, dêu; coá khi vò caác dûúåc phêím àuã loaåi nhû thuöëc uöëng, thuöëc
8. böi, thuöëc chñch (peánicilline laâ möåt thñ duå); coá khi vò chaáu beá tiïëp xuác vúái nhûäng hoáa chêët hoùåc cêy coã. Vúái sûå cöång taác cuãa baác sô, caác baâ meå hoùåc ngûúâi tröng nom chaáu cêìn tòm ra nguyïn nhên chñnh àïí chaáu traánh khoãi bõ mêín àoã sau naây. Viïåc phaát hiïån nguyïn nhên, thûúâng khi rêët khoá. Àïí caác chaáu àúä ngûáa, coá thïí cho chaáu uöëng möåt thòa caâ phï xi rö chöëng dõ ûáng (antihistaminique). Bïånh giun saán (saán laãi) cuäng gêy mêín àoã ngoaâi da. Hiïån tûúång mêín àoã coá thïí coá caã úã mùåt, böå phêån sinh duåc Nïëu bõ úã hoång, chaáu beá seä khoá thúã cêìn phaãi àûúåc chûäa trõ ngay. 116. GHEÃ Chuáng ta khöng nïn coi àoá laâ möåt viïåc àaáng xêëu höí nïëu baác sô cho biïët: chaáu beá bõ gheã. Gheã rêët dïî lêy, úã bêët cûá chöî naâo, bêët cûá vêåt gò chaáu beá àaä tiïëp xuác: quêìn aáo, giûúâng, ghïë Búãi vêåy chaáu beá coá thïí àaä bõ lêy gheã ngay trong nhaâ hoùåc úã nhaâ treã, úã trûúâng. Chöî da bõ lêy nhiïîm coá caác muån ngûáa thûúâng úã cöí tay, úã nhûäng chöî coá nïëp nhùn úã khuyãu tay, úã sûúân, naách, quanh vuá, úã vai, röën, böå phêån sinh duåc, möng, goát chên, gan baân chên. Nhûäng chöî kyá sinh truâng gheã àaâo raänh àïí àeã trûáng, da bõ phöìng lïn maâu trùæng ngaâ, nhòn kyä thêëy coá liïn quan vúái möåt con àûúâng nhoã maâu xaám. Àïí chûäa trõ phaãi nùng tùæm cho caác chaáu, saát xaâ phoâng, chaâi da bùçng baân chaãi röìi böi thuöëc saát truâng (loaåi thuöëc gheã) trïn toaân thên thïí. Phaãi giùåt, nêëu caác quêìn aáo, khùn traãi giûúâng, gùng tay khûã truâng giaây, deáp cuãa caã nhaâ. Têët caã moåi ngûúâi trong gia àònh cêìn àûúåc khaám xem mònh coá bõ gheã khöng, vò chó chûäa trõ cho chaáu beá thò khöng àuã 117. CHÖËC LÚÃ Chöëc lúã laâ bïånh ngoaâi da cuãa treã em, do caác tuå cêìu truâng hoùåc liïn cêìu truâng gêy ra. Ban àêìu úã da moåc lïn möåt nöët röåp nhoã. Nöët
9. röåp to lïn trong möåt vaâi giúâ sau röìi vúä thaânh möåt chêëm àoã, chaãy nûúác, muâi tanh; bïn trïn dêìn dêìn àoáng laåi thaânh möåt lúáp vêíy maâu vaâng, dñnh nhû saáp ong, cuöëi cuâng thaânh maâu xaám. Caác chaáu hay bõ lúã úã mùåt, quanh muäi, möìm hoùåc úã trïn da dêìu (chöëc) vaâ caã bïn trong miïång nûäa. Nhûäng caái vêíy àöi khi rêët daây. Chöëc lúã dïî lêy lan. Chñnh baân tay caác chaáu nhoã súã vaâo nhûäng vïët lúã cuãa mònh úã chöî naây, röìi laåi laâm lêy lan ra chöî khaác ngay trïn cú thïí cuãa chaáu. Búãi vêåy, caác chaáu beá àang bõ chöëc lúã nïn taåm nghó úã nhaâ, khöng nïn túái trûúâng hoùåc nhaâ treã, àïí traánh lêy sang caác baån. Baác sô thûúâng cho thuöëc böi lïn vïët lúã sau khi àaä cêåy lúáp vaãy ài. Ngûúâi ta thûúâng àùæp lïn vaãy möåt lúáp gaåc têím va-dú-lin möåt thúâi gian àïí cho vêíy mïìm, trûúác khi laâm troác noá ài. 118. NHOÅT Möåt chöî da phöìng lïn, àau nhûác vaâ àoã. Sau vaâi ngaây phêìn da úã giûäa moãng ài, nhòn thêëy.úã dûúái coá muã: àoá laâ nhoåt. Khi nhoåt vúä, muã trùæng vaâng chaãy ra. Thoaåt àêìu úã möåt àiïím trïn da coá thïí moåc lïn nhiïìu àêìu nhoåt röìi múái tuå laåi thaânh möåt caái duy nhêët. Caác chaáu thûúâng coá nhoåt úã àêìu, trong toác, úã lûng, möng, àuâi, caánh tay. Nïëu chaáu beá múái mêëy thaáng àaä coá nhoåt thò rêët àaáng ngaåi vò àiïìu naây chûáng toã cú thïí chaáu àaä bõ loaåi tuå cêìu truâng vaâng xêm nhêåp. Vi truâng naây seä coá thïí coân phaát triïín úã tai, ruöåt, öëng tiïíu, xûúng hoùåc úã böå maáy hö hêëp cuãa chaáu, gaáy ra nhûäng biïën chûáng quan troång hún nûäa. Trong khi chúâ àúåi baác sô àiïìu trõ, baån haäy duâng gaåc mïìm phuã lïn trïn nhoåt àïí traánh quêìn aáo coå vaâo vaâ lêy lan ra nhûäng chöî khaác. Duâ chó coá nhoåt, nhûng chaáu beá cuäng cêìn àûúåc khaám sûác khoãe toaân böå. Ngûúâi lúán coá nhoåt khöng nïn laåi gêìn caác chaáu sú sinh, khöng àûúåc sùn soác hoùåc trûåc tiïëp cho caác chaáu ùn, uöëng. Nïëu chñnh baâ meå bõ nhoåt, phaãi chuá yá rûãa tay, àeo khêíu trang khi tiïëp xuác vúái Beá. Nïëu möåt bïn ngûåc coá nhoåt thò chó cho buá bïn vuá khöng coá nhoåt.
10. 119. AÁP XE AÁp xe laâ möåt boåc kñn nhû möåt caái tuái, coá chûáa muã, do tïë baâo vaâ caác baåch huyïët cêìu bõ chïët sau nhûäng trêån chiïën àêëu vúái caác vi truâng àöåt nhêåp vaâo cú thïí taåo thaânh (thûúâng laâ loaåi tuå cêìu khuêín staphylocoque). Àiïím cú thïí bõ aáp xe thûúâng caách vúái caác cú vaâ mö laânh khaác búãi möåt vuâng bõ têëy àoã. AÁp xe úã dûúái da. Chuáng ta coá thïí theo doäi dïî daâng sûå tiïën triïín cuãa noá. Trong giai àoaån àêìu, khi muã àang hònh thaânh vaâ tuå dêìn vaâo möåt àiïím, lúáp da úã àoá bõ têëy àoã, noáng, sûng vaâ àau nhûác. Khi muã àaä tñch tuå laåi möåt núi, vuâng naây trúã nïn mïìm hún - nïëu laâ caái nhoåt, ngûúâi ta thûúâng noái nhoåt àaä "chñn" - Luác naây, cêìn phaãi nhïí hay chñch àïí cho muã thoaát ra ngoaâi. Nïëu ta khöng laâm thïë, aáp xe cuäng coá thïí tûå vúä. Khi muã àang tñch tuå laåi, ngûúâi bïånh thêëy àau, nhûác vaâ coá thïí söët. Toám laåi, coá thïí nhúá 4 triïåu chûáng àùåc trûng laâ: sûng - noáng - àoã - àau. Trïn àêy laâ sûå mö taã hiïån tûúång bõ aáp xe "noáng". Coá khi sûå tiïën triïín cuãa aáp xe rêët chêåm vaâ lêu khiïën ngûúâi bïånh khöng chuá yá: àoá laâ loaåi aáp xe "nguöåi". Da cuãa treã sú sinh vaâ cuãa treã em rêët moãng manh, möåt vïët xûúác nhoã, möåt muäi kim chñch cuäng coá thïí múã àûúâng cho sûå viïm, nhiïîm. Do àoá, àïí phoâng bïånh cho caác chaáu, cêìn phaãi giûä gòn cho da caác chaáu luön saåch seä. Phaãi rûãa saåch caác àöì chúi. Ngûúâi lúán tiïëp xuác vúái caác chaáu cuäng phaãi chuá yá coá àöi baân tay saåch. Nïëu thêëy coá chöî nghi chaáu bõ viïm nhiïîm, phaãi àûa chaáu túái baác sô. Trong khi chûa coá baác sô, coá thïí lau hoùåc àùæp lïn chöî bõ viïm bùçng nhûäng miïëng gaåc têím nûúác êëm coá pha cöìn àïí laâm giaãm àau vaâ haån chïë khu vûåc bõ viïm. AÁp xe laâ àiïím bõ viïm nhiïîm, duâ nhoã cuäng khöng nïn coi thûúâng, vò àoá laâ cûãa vaâo cuãa caác vi truâng. Chuáng coá thïí àõnh cû úã àêëy hoùåc phaát triïín túái moåi núi khaác cuãa cú thïí gêy ra caác bïånh khaác nhû viïm xûúng, viïm phöíi v.v Nïëu con baån bõ viïm nhiïîm luön luön, àoá laâ vò sûác àïì khaáng cuãa cú thïí chaáu yïëu. Àiïìu naây coá thïí liïn quan túái möåt cùn bïånh naâo àoá nhû bïånh tiïíu àûúâng hay suy giaãm miïîn nhiïîm chùèng haån. Caác cùn bïånh naây coá thïí coá tñnh chêët ngùæn haån hoùåc daâi lêu.
11. 120. MUÅN CÚM Treã em thûúâng coá muån cúm úã baân tay vaâ baân chên, giöëng nhû nhûäng lúáp chai. Möåt söë muån nhoã maâu húi vaâng, beåt coá thïí coá úã bêët cûá chöî naâo trïn thên thïí. Nhûäng muån cúm naây lêy vò nguyïn nhên coá thïí laâ do vi ruát. Nûúác laâ möi trûúâng töët cho hiïån tûúång lêy lan. Búãi vêåy, khöng nïn tùæm cuâng möåt luác cho 2 treã em, nïëu möåt chaáu coá haåt cúm. Coá thïí laâm cho nhûäng muån haåt cúm biïën ài bùçng caách lêëy böng thêëm cöìn i-öët hoùåc múä Salicylic röìi àùæp vaâo buöíi saáng vaâ buöíi töëi lïn trïn chöî coá muån. Baác sô coân coá thïí khûã muån bùçng ni tú loãng, hoùåc bùçng phûúng phaáp phêîu thuêåt. Phêìn nhiïìu trûúâng húåp, cûá àïí tûå nhiïn röìi chuáng cuäng lùån ài. 121. MUÅN RÖÅP Nhiïìu muån maâu àoã, nöíi lïn thaânh cuåm nhû nhûäng àêìu àanh ghim, troân, boáng. Khi caác muån trúã thaânh trong suöët, chó coá phêìn chên muån laâ àoã, thò caã àaám khö nhanh, thaânh vaãy maâu xaám vaâ seä khoãi trong voâng 10 ngaây. Nhûäng muån röåp nhû thïë thûúâng thêëy úã miïång (chöëc meáp), úã mùæt vaâ caã úã böå phêån sinh duåc. Ngûúâi lúán cuäng hay mùæc phaãi. Bïånh dïî lêy vò do möåt loaåi vi ruát gêy ra. Àöëi vúái caác treã sú sinh, bïånh muån röåp rêët nguy hiïím vò vi ruát coá thïí têën cöng hïå thöëng thêìn kinh cuãa caác chaáu beá. Búãi vêåy, nïëu baâ meå bõ bïånh naây khi coá mang, khi sanh con, khi cho con buá àïìu phaãi coá biïån phaáp phoâng bïånh cho con. Caác chaáu Beá bõ muån röåp úã miïång thûúâng keâm theo söët hoùåc ho. Hiïån nay, ngaânh y àaä coá möåt loaåi thuöëc coá taác duång maånh túái vi ruát cuãa bïånh naây laâ Zovirax. 122. BOÃNG DAÅ Boãng daå laâ möåt bïånh ngoaâi da thûúâng gùåp úã caác chaáu múái sinh hoùåc trong tuöíi bïë ùém. Thoaåt àêìu, da coá möåt chêëm àoã phaát triïín nhanh thaânh möåt boång nûúác bùçng haåt luáa mò . Sau vaâi giúâ boång vúä
12. ra àïí laåi möåt vïët mêín àoã, úã giûäa coá möåt voâng troân nhoã mêìu àoã tña, chaãy nûúác. Caác nöët naây coá thïí moåc lan khùæp ngûúâi trûâ gan baân tay vaâ baân chên. Sau 8 túái 10 ngaây, da seä trúã laåi bònh thûúâng. Boãng daå laâ möåt bïånh rêët dïî lêy nïn thûúâng gùåp úã nhiïìu chaáu beá trong cuâng möåt thúâi gian taåi nhûäng têåp thïí nhû nhaâ höå sinh, nhaâ giûä treã v.v Beá bõ bïånh coá thïí söët túái 38o-39oC hay hún nûäa. Beá khöng chõu ùn vaâ coá thïí bõ röëi loaån tiïu hoáa. Bïånh naây cuäng do liïn cêìu truâng streptocoque hay tuå cêìu truâng staphylocoque gêy ra, nïn baác sô seä cho Beá uöëng thuöëc khaáng sinh. Nïëu khöng chûäa tri cêín thêån, bïånh cuäng coá thïí coá nhûäng biïën chûáng rùæc röëi hún. 123. BOÃNG Àïí xaác àõnh bõ boãng nùång hay nheå, ngûúâi ta dûåa vaâo 2 àiïìu: vïët boãng röång hay heåp? nöng hay sêu ? Sûå nghiïm troång tûác khùæc cuãa vïët boãng laâ tuây úã diïån tñch bõ boãng, coá thïí gêy choaáng vaâ mêët nûúác. úã möåt chaáu beá, diïån tñch da caác phêìn cú thïí nhû sau : - Àêìu : 18% - Ngûåc: 18% - Lûng: 18% - Möîi caánh tay: 9% - Möîi bïn chên: 14% Nïëu diïån tñch bõ boãng cuãa chaáu beá trïn 5%, cêìn phaãi àûa ài bïånh viïån. Boãng trïn bïì mùåt da àûúåc goåi laâ boãng cêëp 1, tuy àau nhûng dïî laânh. Sau hún 10 ngaây chöî boãng àïí laåi nhûäng vïët seåo mêìu àoã. Nhûäng vïët boãng sêu (boãng cêëp 2), lêu laânh hún, tûâ 15-20 ngaây. Nhûäng vïët boãng naây coá liïn quan túái da, thõt vaâ coá thïí caã xûúng. Khi chûäa trõ, coá khi phaãi gheáp caác mö vaâ cöng viïåc naây cêìn thûåc hiïån thaânh nhiïìu àúåt.
13. Boãng sêu laâ boãng nùång, laâm co da, thõt, sau khi khoãi úã möåt söë núi nhû: mùåt, cöí, nhûäng chöî coá nïëp gêëp (naách, khuyãu) baân tay, ngoán tay, ngûåc. Tuy vêåy, bõ boãng cêëp 1 nhûng trïn diïån tñch lúán coá khi nguy hiïím hún boãng cêëp 2, maâ diïån tñch nhoã. Nguyïn nhên boãng àöëi vúái treã em thûúâng laâ bõ caác àöì duâng nêëu nûúác, thûác ùn loãng söi, döåi lïn ngûúâi, súâ tay vaâo êëm nûúác söi, baân laâ (uãi) v.v Caác trûúâng húåp boãng vò hoáa chêët (chêët têíy rûãa, axñt ), boãng vò àiïån thûúâng bõ úã ngoán tay, úã miïång tuy diïån tñch nhoã nhûng laâ nhûäng vïët boãng sêu. Àïì phoâng boãng cho caác chaáu laâ biïån phaáp töët nhêët. Viïåc naây chuã yïëu laâ do sûå chuá yá cêín thêån cuãa ngûúâi lúán, viïåc tuyïn truyïìn nhùæc nhúã moåi ngûúâi qua hïå thöëng thöng tin (raàiö vaâ tivi) vïì viïåc giûä gòn caác chaáu nhoã xa caác chöî àun nêëu, caác voâi nûúác noáng, caác àöì àiïån, caác hoáa chêët sûã duång trong gia àònh. Laâm gò khi chaáu beá bõ boãng? - Trûúâng húåp boãng trïn da (cêëp 1): boåc chaáu vaâo möåt têëm vaãi saåch àïí chuyïín chaáu túái núi cêëp cûáu. Khöng cöë gùæng cúãi boã quêìn aáo chaáu ra. Trûúâng húåp vïët boãng nhoã, khöng sêu, nheå: rûãa nheå bùçng loaåi xaâ phoâng saát truâng röìi bùng bùçng loaåi bùng mïìm, xöëp àïí coá thïí thay bùng 2-3 ngaây möåt lêìn. 124. BÏÅNH DÖNA Bïånh Döna biïíu hiïån búãi caác muån nhoã têåp trung úã vuâng ngûåc, vaânh tai, úã traán hoùåc úã löng maây. Nhûäng muån röåp naây seä tûå khö nhanh taåo thaânh nhûäng caái vêíy. Nhûng vêíy naây seä bong ra vaâo khoaãng 10 ngaây sau, khöng gêy khoá chõu hay àau nhiïìu cho caác chaáu. Chûáng naây do caác viruát gêy ra coá leä cuâng loaåi vúái vi ruát gêy ra bïånh thuãy àêåu. Rêët coá thïí, coá sûå liïn quan vaâ lêy lan giûäa 2 chûáng thuãy àêåu vaâ döna.
14. 125. HAÅCH Haåch laâ nhûäng àiïím phöìng chuáng ta coá thïí súâ thêëy dûúái da úã cöí, dûúái tai, dûúái haâm, dûúái caánh tay, úã naách, úã beån. Àoá cuäng laâ nhûäng àiïím saãn xuêët baåch huyïët cêìu cuãa maáu coá khaã nùng chöëng sûå viïm nhiïîm. Treã em khi bõ ho, viïm hoång, viïm tai, súãi thûúâng coá nhûäng haåch nöíi lïn úã cöí. Caác chaáu hay coá haåch úã cöí, úã naách vaâ úã haáng. Haåch coá thïí bêët chúåt àoã, noáng vaâ àau àoá laâ viïm haåch do vi truâng gêy ra thûúâng gêy söët vaâ phaát triïín nhû möåt aáp xe coá khi cêìn phaãi chñch ra. Nhûäng haåch cûáng, khöng àau, lêu khöng tan thuöåc loaåi viïm haåch maän tñnh, cêìn phaãi cho baác sô biïët. Nhûäng treã em hay coá haåch möîi khi àau hoùåc coá bïånh gò thûúâng laâ caác chaáu yïëu, veã mùåt xanh xao, hay moãi mïåt, sûác khoãe keám. Nhûäng loaåi bïånh nhû súãi, bïånh tùng baåch cêìu àún nhên do nhiïîm truâng bïånh toxoplasmose coá thïí gêy phaãn ûáng cho cú thïí, taåo ra nhiïìu haåch. 126. RAÁT VÒ LAÁ HAN Nïëu chaáu beá nghõch phaãi nhûäng laá han - möåt loaåi laá coá löng dïî cùæm vaâo tay chên ngûúâi àuång chaåm túái noá gêy nhûác raát -haäy àùæp lïn chöî da bõ raát möåt khùn têím nûúác coá pha giêëm. Nïëu chaáu bõ àau nhiïìu, cho uöëng aspirin (nïëu baác sô àöìng yá) hoùåc möåt loaåi thuöëc chöëng dõ ûáng (antihistamine) . 127. BÏÅNH VÊÍY LEINER-MOUSSOUS Bïånh naây coân goåi laâ bïånh "hai cûåc" vò caác chaáu beá thûúâng bõ úã phêìn thên dûúái nhû möng, àuâi röìi laåi túái phêìn trïn nhû àêìu, toác, ngay khi chaáu múái sinh àûúåc vaâi tuêìn. Àêy laâ möåt bïånh ngoaâi da: da nhùén khaác thûúâng vaâ àöí möì höi, êìm vaâ àoã. Múái àêìu úã möng, böå phêån sinh duåc, àuâi trong, buång. Sau túái àêìu: phêìn da àêìu, löng maây coá nhûäng vêíy nhúân, boáng mêìu vaâng sêîm. Khi nhûäng vêíy naây bong ra, phêìn da úã chöî àoá àoã ûãng. Hiïån tûúång naây coá thïí xaãy ra úã moåi núi coá vïët nhùn nhû cöí, naách, sau tai hoùåc toaân thên.
15. Chaáu beá khöng söët vaâ vêîn coá veã bònh thûúâng. Möåt söë ñt coá thïí ài nhiïìu phên hún moåi khi. Àïí chûäa trõ, vêîn cho chaáu ùn úã mûác bònh thûúâng. Duâng dêìu thaão möåc (dêìu ö-liu) lau nhûäng chöî bõ viïm röìi rûãa saåch bùçng loaåi xaâ phoâng giaâu tñnh axñt. Baác sô coá thïí cho chaáu beá duâng caác thuöëc böi nûúác coá mêìu hoùåc caác pom-maát coá chêët khaáng sinh. Àïí chaáu choáng khoãi, cêìn giûä cho da chaáu thêåt khö. Muöën vêåy, phaãi thay quêìn aáo cho chaáu luön. úã bïånh viïån, ngûúâi ta àïí chaáu úã truöìng, ngoaâi khöng khñ coá nhiïåt àöå thñch húåp. Hïët sûác traánh laâm cho chaáu àöí möì höi nhû khöng mùåc cho chaáu nhûäng quêìn aáo bùçng vaãi khöng thêëm, vaãi töíng húåp, àöì len v.v Bïånh naây thûúâng seä khoãi trong vaâi thaáng. Nguyïn nhên bïånh chûa àûúåc roä nhûng àêy laâ loaåi bïånh khaác vúái eczema. 128. VIÏM TÊËY VAÂ CHÑN MEÁ - Viïm têëy: laâ möåt loaåi aáp xe coá thïí lan röång (coi thïm vïì Nhoåt). - Chñn meá: thûúâng thêëy úã ngoán tay, nhiïìu khi chó laâ möåt àiïím nhoã coá muã. Tuy vêåy, cuäng khöng àûúåc coi thûúâng vaâ boã qua. Cêìn phaãi rûãa saåch, giûä saåch vaâ àöi khi phaãi chñch àïí cho muã thoaát ra.
16. VIII. NHÛÄNG HIÏÅN TÛÚÅNG LIÏN QUAN TÚÁI SÛÁC KHOEÃ 129. Nhûäng cún khoá chõu cuãa treã em Ngaây nay, ngûúâi ta hay göåp chung möåt cuåm tûâ ñt nhiïìu mú höì "nhûäng cún khoá chõu cuãa treã em". Nhûäng hiïån tûúång röëi loaån xaãy ra àöåt ngöåt nhû: tñm taái àöåt ngöåt ngûâng thúã, chên tay mïìm nhuän, ngêët ài hoùåc lïn cún co giêåt. Nhûäng hiïån tûúång trïn xaãy ra trong möåt thúâi gian ngùæn - vaâi phuát hay vaâi giaây - vaâ seä qua ài khi chaáu beá àûúåc sùn soác (lay ngûúâi, vuöët ngûåc, tay, chên ) nhûng röìi laåi bõ trúã laåi, vaâ coá thïí àïí laåi caác di chûáng. Nguyïn nhên thò nhiïìu nhû: bõ röëi loaån tiïu hoáa, tim maåch hö hêëp hoùåc bõ ngheån thúã. Baác sô phaãi tòm àûúåc nguyïn nhên múái àïì ra àûúåc caác phûúng phaáp chûäa trõ hûäu hiïåu, hoùåc caác phûúng phaáp phoâng bïånh. 130. TIÏËNG KHOÁC CUÃA BEÁ Khi Beá chûa biïët noái thò tiïëng khoác cuãa Beá laâ phûúng tiïån thöng tin vúái ngûúâi lúán vïì traång thaái cuãa mònh, àang khoá chõu hay dïî chõu, àang cêìn gò, muöën gò, àang àau hay súå Do àoá, ngûúâi lúán cêìn hiïíu tiïëng khoác cuãa Beá muöën diïîn àaåt àiïìu gò? Beá Àoái: khoác to, lêu. Beá Àau: khoác reá lïn, to nhoã tuây theo bi àau ñt hay nhiïìu. Beá Àau rêm ran, khoá chõu: Tiïëng khoác àïìu àïìu, rùån ra, dai dùèng. Beá Quêëy, laâm nuäng: Khoác nûác núã. Caác baâ meå laâ nhûäng ngûúâi dïî thöng hiïíu tiïëng khoác cuãa con nhêët vaâ coân chuá yá caã túái nhûäng neát mùåt, àöång taác tay chên, caách
17. nùçm, quêîy, nhõp thúã v.v cuãa Beá nûäa. Thñ duå Beá khoác àuáng giúâ vaâo möîi buöíi chiïìu laâ cêìn ài õ. Bêët chúåt reá lïn hay rïn kheä: Beá bõ àau tai hoùåc àau buång. 131. CÚN KHOÁC Treã em thûúâng coá nhûäng cún gaâo, cún khoác, àïën nöîi mùåt xanh ài vò phaãi nhõn thúã. Coá chaáu coá thïí ngêët ài möåt laát. Tuy caác hiïån tûúång naây dïî gêy xuác àöång cho ngûúâi lúán, nhûng khöng coá gò nguy hiïím. Caác chaáu coá tñnh hay húân, döîi thûúâng coá nhûäng cún nhû thïë. Caác baác sô coá thïí khuyïn baån caách chûäa laâ: laâm thïë naâo cho caác chaáu khöng tin vaâo kïët quaã cuãa viïåc lêëy tiïëng khoác laâm vuä khñ àïí yïu saách ngûúâi lúán nûäa. 132. MÏÅT Mêëy tuêìn nay, sùæc mùåt cuãa con baån coá veã taái nhúåt, mùæt thêm quêìng, neát mïåt moãi. Chaáu khöng chõu chúi, ngêåm ngoán tay vaâ khöng chõu ùn. Chaáu chó muöën nùçm duâ thên nhiïåt khöng cao, khöng söët. Sûå mïåt moãi cuãa chaáu coá thïí laâ do sûå phaát triïín cuãa cú thïí hoùåc vò bõ mêët nguã trong nhûäng ngaây vûâa qua do ài nguã muöån, dêåy súám àïí túái trûúâng, khöng nguã àûúåc vò tiïëng öìn cuãa ra-ài-ö, ti-vi Nhûng cuäng rêët coá thïí, àoá laâ dêëu hiïåu cuãa viïåc chaáu "sùæp bõ bïånh". Cêìn cho chaáu túái baác sô àïí khaám bïånh. 133. MOÃI NHÛÁC VÒ LÚÁN Khi àûáa treã bõ àau lêu, àau ài àau laåi thò cêìn phaãi ài khaám baác sô. Vò ngoaâi hiïån tûúång nhûác moãi vò tuöíi lúán, coá thïí coá nhûäng nguyïn nhên khaác nhû nhûác vò bõ àau hoång chùèng haån. Khi bõ àau vò möåt chûáng bïånh naâo àoá, thûúâng coá caác hiïån tûúång keâm theo nhû: thên nhiïåt tùng, ngûúâi mïåt, suát cên, hay chaãy maáu cam. Chöî àau súâ thêëy noáng vaâ bõ têëy àoã . 134. NGUÃ KHÖNG YÏN GIÊËC Hiïån tûúång treã em nguã khöng àêîy giêëc hoùåc khoá nguã thûúâng xaãy ra trong möåt thúâi gian ngùæn vaâ khöng nghiïm troång. Tuy vêåy,
18. àöi khi cuäng laâm aãnh hûúãng túái sûác khoãe cuãa caác chaáu vaâ laâm cho gia àònh lo lùæng, coá thïí do nhiïìu nguyïn nhên gêy ra nhû moåc rùng, viïm tai, viïm hoång, khoá thúã. Nhiïìu khi laåi do treã noáng quaá, vò mùåc quêìn aáo boá saát mònh, hoùåc treã àaái dêìm hoùåc phoâng nguã saáng quaá hay öìn quaá. Ngoaâi nhûäng nguyïn nhên trïn, söë coân laåi laâ nhûäng nguyïn nhên têm lyá. Súå haäi laâm mêët nguã: Tûâ 1 tuöíi trúã ài, treã em thûúâng khoá nguã hún vò súå boáng töëi, súå nguã möåt mònh. Trûúác khi nguã, caác chaáu àoâi coá ngûúâi lúán bïn caånh, àûúåc nguã cuâng möåt àöì chúi quen thuöåc hoùåc àûúåc nûång nõu, vuöët ve. Têët caã nhûäng sûå viïåc naây chûáng toã chaáu àaä lúán hún trûúác, vò caãm nhêån àûúåc hiïån traång cuãa mònh àöëi vúái möi trûúâng chung quanh. Nïëu nhûäng àoâi hoãi cuãa caác chaáu xaãy ra möåt caách àöåt ngöåt vaâ keáo daâi, ngûúâi lúán cêìn phaãi tòm hiïíu nguyïn nhên. Coá khi chó vò chaáu khöng muöën phaãi nùçm trong caái giûúâng coá chêën song chung quanh nûáa. Hoùåc vò chaáu hay nùçm mú thêëy nhûäng caãnh súå haäi, do cûá àïën töëi laâ nghe thêëy meå khoác suåt suâi vò chuyïån böë chaáu luön phaãi vùæng nhaâ. Möåt chaáu beá khaác, möîi lêìn ài nguã laâ möåt lêìn ngûúâi lúán phaãi khoá nhoåc döî daânh, eáp buöåc nhû àaánh vêåt vúái chaáu, nhûng khöng ai chuá yá hiïíu têm lyá cuãa chaáu, muöën àúåi meå ài laâm vïì - meå chaáu laâm y taá thûúâng vïì muöån - vaâ chó nguã yïn giêëc khi thêëy meå àaä úã nhaâ. Biïët àûúåc yïu cêìu cuãa caác chaáu, laâm cho caác chaáu yïn têm seä mang laåi cho caác chaáu giêëc nguã ngon. Xuác àöång vaâ kñch thñch gêy khoá nguã: Coá nhiïìu nguyïn nhên laâm cho caác chaáu nhoã khoá nguã buöíi töëi. Coá chaáu khoá nguã vò ban ngaây àaä nguã möåt giêëc daâi úã nhaâ treã. Coá chaáu coá thoái quen nguã súám, nhûng caã ngaây böë meå vùæng nhaâ, túái buöíi töëi múái gùåp con, nïn vui àuâa nûång nõu chaáu laâm chaáu quaá giêëc hoùåc vò xuác àöång, vui mûâng quaá trûúác khi nguã, cuäng laâm cho chaáu khoá ài vaâo giêëc nguã. Trûúác giúâ nguã, khöng nïn laâm caác chaáu bõ kñch thñch nhû cho caác chaáu têåp ài, têåp noái, hoùåc àoâi hoãi quaá úã caác chaáu vïì nhûäng vêën àïì saåch seä. Caác chaáu nhoã, chûa thñch ûáng vúái thúâi gian laâm viïåc quaá daâi. Nïëu caác chaáu phaãi hoåc quaá mïåt úã trûúâng, àïën töëi chaáu cuäng bõ khoá nguã.
19. Dêåy súám: Coá nhiïìu chaáu beá coá thoái quen dêåy súám. Àïí caác chaáu khoãi quêëy trong thúâi gian chúâ bûäa ùn saáng nïn nghô ra viïåc gò àïí caác chaáu laâm hoùåc giaãi trñ. Khi chaáu ài nguã buöíi töëi, àïí möåt söë àöì chúi úã bïn caånh caác chaáu. Khi thûác dêåy, chaáu seä chúi möåt mònh ngay úã trong giûúâng. Nïëu chaáu dêåy súám quaá, nïn cùæt búát caác giêëc nguã ban ngaây hoùåc cho caác chaáu ài nguã chêåm vaâo buöíi töëi. Nhûäng chaáu bùæt buöåc phaãi dêåy súám cuâng böë meå - àïí böë meå àûa túái nhaâ treã khi ài laâm cêìn phaãi àûúåc cho nguã súám, àïí àaãm baão thúâi gian nguã, nïëu khöng seä bõ aãnh hûúáng túái sûác khoãe. Nhûäng liïìu thuöëc nguã: Nhû àaä noái úã phêìn trïn, caác chaáu beá khoá nguã, khoác àïm laâm ngûúâi lúán vûâa lo lùæng, vûâa mêët nguã lêy laâm cùng thùèng thêìn kinh cuãa caã nhaâ. Nhûng nïëu biïët lo caách àöëi phoá trûúác, thò nhiïìu khi rêët àún giaãn: möåt bònh sûäa êëm sûãa soaån tûâ luác töëi, hoùåc nhiïìu khi chó cêìn möåt ñt nûúác êëm trong bònh thöi cuäng àuã laâm caác chaáu laåi yïn trñ nguã tiïëp. Toám laåi, àïí chûäa bïånh khoá nguã cho caác chaáu, phêìn lúán trûúâng húåp khöng cêìn duâng thuöëc. Cêìn tòm hiïíu nguyïn nhên vaâ àaáp ûáng caác yïu cêìu têm lyá cuãa caác chaáu laâ àuã. Búãi vêåy, nhiïìu khi böë meå caác chaáu cêìn nhúâ túái sûå giuáp àúä cuãa caác baác sô chuyïn khoa têm lyá vïì vêën àïì naây. 135. RUN, GIÊÅT MÒNH Caác treã sú sinh dïî bõ giêåt mònh: co tay chên, run cùçm, run ngûúâi vò nhûäng lyá do bònh thûúâng (tiïëng àöång, aánh saáng). Trong khi tùæm hoùåc khi thay taä loát cuäng vêåy. Hiïån tûúång naây laâ thûúâng vò hïå thêìn kinh cuãa chaáu coân non maâ thöi. Caác chaáu lúán hún, cuäng hay giêåt mònh hoùåc run ngûúâi möîi khi coá sûå viïåc gò laâm caác chaáu caãm àöång. 138. SÖËT - CAÁCH HAÅ SÖËT Chuáng ta xaác àõnh laâ chaáu beá bõ söët khi nhiïåt àöå lêëy úã hêåu mön cuãa chaáu cao hún 37,5oC. Thên nhiïåt bònh thûúâng cuãa moåi ngûúâi buöíi saáng laâ 36,5oC vaâ buöíi chiïìu laâ 37,5oC. Tuy vêåy, nïëu ta lêëy thên nhiïåt cuãa möåt chaáu beá àang hoaåt àöång, chaåy nhaãy, chúi àuâa maâ khöng àïí cho chaáu coá thúâi gian nghó ngúi thò thên nhiïåt cuãa chaáu coá thïí laâ 38oC.
20. Söët laâ gò? Söët laâ dêëu hiïåu cuãa cú thïí àang chöëng laåi möåt cuöåc xêm nhêåp naâo àoá tûâ bïn ngoaâi vaâo cuãa vi truâng hay vi ruát. Nhûng khöng phaãi luác naâo cuäng vêåy. úã caác chaáu sú sinh coá thïí bõ söët vò ùn sûäa àùåc quaá, vò sûúãi noáng quaá, vò cú thïí bõ mêët nûúác maâ khöng àûúåc uöëng àuã àïí buâ laåi, vò phoâng nguã hay thúâi tiïët khö quaá v.v Nïn lêëy nhiïåt àöå cho caác chaáu vaâo luác naâo? Söët laâ dêëu hiïåu àêìu tiïn cuãa bïånh. Khi thêëy möåt àûáa treã khöng chõu ùn, baân tay noáng thò viïåc àêìu tiïn cêìn laâm laâ lêëy thên nhiïåt, (cùåp söët) cho caác chaáu. Noái chung, khi caác chaáu coá dêëu hiïåu gò khöng bònh thûúâng, nïn cùåp söët àïí biïët thên nhiïåt cuãa chaáu, nhûng cuäng khöng nïn luác naâo cuäng cùåp söët vaâ àêm ra lo lùæng khöng àêu vò viïåc naây. Khi naâo cêìn àûa beá túái baác sô? 1 Nïëu chaáu söët trïn 37,5oC, vaâ múái dûúái 6 thaáng tuöíi. 2. Khi thên nhiïåt cuãa chaáu tûâ 39oC trúã lïn (àöëi vúái caác chaáu lúán). 3. Nïëu nhiïåt àöå cuãa chaáu 37oC luác saáng, 38oC luác chiïìu nhûng cûá söët nheå nhû thïë liïìn 4, 5 ngaây röìi. 4. Trong thúâi gian chaáu àang bõ bïånh, böîng thên nhiïåt tùng lïn. Nhû vêåy laâ coá thïí coá biïën chûáng. 5. Baác sô àaä túái thùm vaâ cho uöëng thuöëc. Nhûng 2, 3 ngaây qua röìi maâ bïånh vêîn khöng thuyïn giaãm. Tuy vêåy, ngûúâi lúán nïn giûä bònh tônh. Viïåc chûäa trõ cêìn coá thúâi gian. Cêìn chuá yá túái caác biïíu hiïån gò, trûúác khi àûa chaáu túái baác sô? Ngûúâi sùn soác chaáu beá nïn chuá yá quan saát caác biïíu hiïån bïånh cuãa chaáu, àïí traã lúâi baác sô vïì nhûäng cêu hoãi sau: - Chaáu coá nön khöng? Coá ho khöng? - Ngûúâi chaáu coá nöíi lïn vïët gò khöng? - Hoång chaáu thïë naâo? - Lûúäi chaáu thïë naâo?
21. - Phên chaáu coá gò khaác thûúâng khöng? - Chaáu coá chõu ùn khöng? Coá gò laå nïëu thên nhiïåt chaáu tùng nhanh? Thên nhiïåt cuãa treã em dïî tùng nhanh hún vaâ cao hún so vúái ngûúâi lúán. Búãi vêåy khöng nïn vöåi lo lùæng. Möåt chaáu beá söët 38oC liïìn mêëy höm röìi àaáng lo hún laâ möåt chaáu khaác 40oC vò hoång àoã. Coá möåt söë chaáu dïî coá nhiïåt àöå cao hún nhûäng chaáu khaác khi bõ söët. Coá cêìn laâm cho nhiïåt àöå cuãa chaáu beá haå xuöëng ngay khöng? Nhiïìu baâ meå thêëy thên nhiïåt cuãa con cao, muöën laâm sao cho thên nhiïåt cuãa chaáu haå xuöëng ngay vò nghô rùçng thên nhiïåt cao laâ bïånh, laâm cho thên nhiïåt xuöëng laâ giaãm bïånh hay hïët bïånh. Thêåt laâ möåt nhêån thûác sai lêìm, nguy hiïím. Quaã thêåt, söët gêy mïåt. Caác chaáu beá dûúái 2 tuöíi, söët cao coá thïí gêy co giêåt. Tuy vêåy, thên nhiïåt laâ caái thûúác ào tònh hònh bïånh àïí baáo cho baác sô biïët. Ngûúâi ta coá thïí duâng thuöëc àïí laâm haå nhiïåt àöå xuöëng, nhûng bïånh vêîn chûa khoãi. Búãi vêåy, trong thúâi gian àiïìu trõ bïånh cho möåt chaáu beá, duâ thên nhiïåt cuãa chaáu àaä xuöëng, chaáu àúä söët hay khöng söët nûäa, ta vêîn phaãi tiïëp tuåc chuá yá theo doäi cêín thêån vò chaáu coá thïí vêîn chûa khoãi bïånh. Nïn nhúá: khoãi söët chûa phaãi laâ khoãi bïånh. Laâm thïë naâo àïí haå nhiïåt àöå? Ngûúâi ta thûúâng duâng thuöëc haå nhiïåt nhû aspirin vaâ paracetamol vaâ caác phûúng phaáp khaác nhû tùæm, chûúâm laånh, nûúác àaá. Sau khi ra viïån röìi, khöng cêìn ào nhiïåt àöå nûäa. Khi baác sô àaä noái : "Chaáu beá àaä khoãi, coá thïí ra viïån röìi!" caác baâ meå khöng cêìn phaãi tiïëp tuåc do nhiïåt döå cho chaáu nûäa. Nïëu chaáu coá nhiïåt àöå 37,2oC buöíi saáng thò cuäng khöng coá gò àaáng lo ngaåi vò àiïìu cöët yïëu laâ: chaáu coá chõu chúi vaâ chõu ùn khöng?
22. Thên nhiïåt thêëp quaá Sau khi khoãi bïånh, coá khi thên nhiïåt cuãa chaáu beá úã 36oC trong 3, 4 höm liïìn thò cuäng khöng coá gò àaáng lo ngaåi trûâ trûúâng húåp vúái caác treã sú sinh. Thên nhiïåt àaão ngûúåc bêët thûúâng Möåt söë treã sú sinh coá 37,7oC buöíi saáng vaâ 37oC buöíi chiïìu coá thïí laâ do nguyïn nhên vïì TAI-MuäI-HoåNG, cêìn phaãi chuá yá sau naây. 137. MÚ HOAÃNG BAN ÀÏM Giûäa àïm, àûáa treã böîng thûác dêåy, höët hoaãng. Chaáu ngöìi lïn, súå haäi nhòn xung quanh vaâ cuäng khöng biïët taåi sao mònh phaát hoaãng nhû thïë, tuy chó nhúá lú mú vïì nhûäng gò mònh vûâa thêëy trong giêëc mú. Sau àoá, chaáu laåi yïn têm nùçm xuöëng, nguã tiïëp. Àöi khi chaáu kïu lïn, veã súå haäi luác thûác dêåy, bûúác xuöëng khoãi giûúâng àïí túái neáp mònh tröën úã goác nhaâ. Nïëu ngûúâi lúán túái, chaáu seä baám vaâo chên cho àúä súå, tuy 2 mùæt vùæn nhùæm nghiïìn vaâ khöng biïët mònh àang öm chên ai. Chaáu noái lùæp bùæp chó vaâo boáng töëi hay khoaãng khöng, núi coá möåt hònh aãnh naâo àoá chaáu vûâa tûúãng tûúång mònh àaä nhòn thêëy. Trong trûúâng húåp nhû vêåy, ngûúâi lúán nïn giûä im lùång, khöng cêìn àaánh thûác chaáu dêåy. Chó möåt laát sau, chaáu seä bònh tônh vaâ ài nguã trúã laåi. Buöíi saáng khi thûác giêëc, chaáu àaä quïn hïët têët caã moåi viïåc àaä xaãy ra àïm qua. Ngûúâi lúán nïn laâm gò? Nïëu chaáu thûác dêåy, nïn laåi ngöìi gêìn, cêìm tay chaáu vaâ hoãi chaáu bùçng gioång bònh tônh. Nïëu chaáu muöën kïí vïì nöåi dung giêëc mú, haäy àïí cho chaáu kïí hïët. Nïëu chaáu muöën bêåt àeân, nïn heá cûãa àïí àeân núi khaác chiïëu vaâo phoâng, hoùåc bêåt ngoån àeân àïm. Khöng cêìn aánh saáng choái. Khöng nïn: Khöng nïn la mùæng hoùåc chïë giïîu, cho chaáu laâ nhuát nhaát, laâm chaáu caâng súå hún. Khöng nïn vò thïë maâ àûa chaáu sang nguã chung vúái ngûúâi lúán. Laâm nhû vêåy, chaáu beá seä quen vaâ thêëy ngaåi nguã möåt mònh.
23. Haäy tòm nguyïn nhên nhûäng giêëc mú: Treã em úã àöå tuöíi tûâ 2 àïën 5 tuöíi thûúâng coá nhûäng giêëc mú ngùæn. Nhûäng giêëc mú àoá coá taác duång laâm thêìn kinh caác chaáu thû giaän, laâm múâ ài trong trñ oác bao nhiïu hònh aãnh vaâ hoaåt àöång chaáu àaä nhòn thêëy xung quanh trong caã möåt ngaây. Nhûng nïëu chaáu mï saãng luön vaâ coá veã súå buöíi töëi thò phaãi tòm nguyïn nhên. Nhiïìu khi, nguyïn nhên rêët bònh thûúâng nhû: giûúâng chêåt quaá, böå quêìn aáo chaáu mùåc khi ài nguã boá saát vaâo ngûúâi quaá, hoùåc chaáu bõ noáng, bõ tûác ngûåc vò àùæp quaá nhiïìu chùn. Coá khi laåi laâ bûäa cúm chiïìu ùn quaá no hay vûâa coi möåt chuyïån àaáng súå trïn tivi. Àöi khi, chaáu phaãi mang theo möåt nöîi lo súå vaâo giûúâng nguã vò böë meå àaä ra lïånh: "Cêëm àûúåc àaái dêìm?". Chaáu súå khi thûác dêåy, bõ anh chõ em chïë diïîu v.v Nïëu baån àaä chuá yá traánh gêcho chaáu moåi àiïìu xuác àöång hoùåc aãnh hûúãng nhû trïn maâ chaáu vêîn tiïëp tuåc mï hoaãng vaâ súå buöíi töëi, thò nïn noái vúái baác sô àïí chûäa trõ cho chaáu bùçng phûúng phaáp têm lyá. Ngûúâi lúán nïn hiïíu theo caác treã nhoã vïì buöíi töëi nhû sau: buöíi töëi phaãi xa caách moåi ngûúâi - nïëu chaáu nguã möåt mònh - buöíi töëi àaáng súå haäi, moåi vêåt seä biïën ài vò khöng tröng thêëy, kïí caã neát mùåt thên yïu cuãa böë meå sùén saâng baão vïå chaáu luác ban ngaây. Duâng thuöëc khöng chûäa trõ àûúåc têån göëc hiïån tûúång mú hoaãng cuãa treã em. Cêìn coá sûå sùn soác vaâ tònh caãm cuãa caác ngûúâi thên cuâng sûå cöång taác cuãa caác chuyïn gia têm lyá. 138. TOAÁT MÖÌ HÖI Toaát möì höi laâ möåt biïån phaáp quan troång cuãa cú thïí àïí chöëng laåi nhiïåt àöå. Trûúác khi than thúã: "Con töi hay àöí möì höi nhiïìu quaá!' caác baâ meå nïn tòm nguyïn nhên naâo àaä laâm Beá nhû vêåy. Vò àaä àùæp nhiïìu chùn mïìn cho chaáu quaá: viïåc laâm naây coá hai àiïím khöng coá lúåi. Möåt laâ: möì höi ra nhiïìu, chaáu beá dïî bõ caãm vò ài tûâ traång thaái bõ noáng sang bõ laånh. Hai laâ: àùæp nhiïìu chùn, mùåc nhiïìu aáo laâm cho cú thïí Beá khöng quen chöëng choåi vúái caái laånh, seä trúã nïn yïëu úát hún nhûäng àûáa beá khaác. Cuäng coá nhûäng àûáa treã hay toaát möì höi nhiïìu hún nhûäng treã khaác. Àêëy laâ àùåc tñnh cuãa chaáu maâ thöi.
24. Nïn laâm gò khi beá söët vaâ toaát möì höi 1. Àoá laâ chuyïån thûúâng, khöng coá gò àaáng lo ngaåi. 2. Thay quêìn aáo, taä loát vaâ lau khö cho Beá àïí Beá khoãi bõ laånh. 3. Cho Beá uöëng nûúác. Viïåc naây rêët quan troång vò cú thïí Beá bõ thiïëu nûúác. Cho chaáu beá sú sinh buá bònh nûúác. Nïëu chaáu lúán hún, coá thïí cho uöëng nûúác traái caáy. 4. Xem coá phaãi vò chaáu mùåc nhiïìu quêìn aáo hay àùæp nhiïìu mïìn quaá khöng ? 5. Xem coá phaãi vò phoâng noáng quaá khöng ? 139. NGHIÏËN RÙNG Trong khi nguã, möåt söë treã em nghiïn rùng keân keåt. Hiïån tûúång naây cuäng khöng coá gò quan troång, nhûng nïëu xaãy ra thûúâng xuyïn thò coá thïí do vò möåt söë nguyïn nhên têm lyá maâ ngûúâi lúán cêìn phaãi tòm hiïíu nhû: Beá coá ghen tõ vúái anh chõ em naâo khöng ? Coá caãm thêëy bõ boã rúi khöng ? Coá bõ cùng thùèng, lo súå vò möåt sûå viïåc gò khöng? Nïëu tòm thêëy nguyïn nhên vaâ tùng cûúâng thïm sûå êu yïëm àùåc biïåt àöëi vúái Beá, chûáng nghiïën rùng seä khöng coân nûäa. 140. CHÛÁNG CO GIÊÅT KHI SÖËT Treã em úã àöå tuöíi tûâ 6 thaáng túái 2 nùm, hay bõ söët vaâ co giêåt vò söët cao, khi caác chaáu bõ viïm hoång, viïm tai, viïm phöíi nhûäng chûáng bïånh caác chaáu thûúâng mùæc phaãi. Hiïån tûúång co giêåt thûúâng xaãy ra úã àöå tuöíi naây vò hïå thöëng thêìn kinh cuãa caác chaáu coân non yïëu. Trong thúâi gian bõ söët, cûá möîi lêìn thên nhiïåt lïn cao àöåt ngöåt laâ caác chaáu laåi bõ co giêåt. Triïåu chûáng cuãa co giêåt: Trûúác khi coá hiïån tûúång co giêåt mùåt chaáu beá taái ài, mï man, cûáng ngûúâi laåi mùæt trúån ngûúåc. Mêëy giêy sau, hiïån tûúång co giêåt xuêët hiïån úã mùåt, úã chên, tay trong möåt vaâi phuát röìi thöi. Chaáu beá thúã maånh, ngûúâi laã ài. Tûâ traång thaái mï man, khöng tónh chaáu ài vaâo möåt giêëc nguã mï mïåt.
25. Trong caác trûúâng húåp nheå , ngûúâi ta khoá nhêån thêëy caác cún co giêåt vò chaáu beá chó cûáng ngûúâi hoùåc giêåt chên tay, mùåt taái trong möåt thúâi gian ngùæn. Thay vaâo hiïån tûúång mï man, coá luác chaáu beá nhû khöng nghe, khöng nhòn, khöng caãm thêëy moåi vêåt chung quanh. Chó coá àöi mùæt bõ trúån ngûúåc laâ triïåu chûáng roä nhêët. Trong luác baác sô chûa coá mùåt, cêìn phaãi laâm nhûäng viïåc sau àïí nhiïåt àöå cuãa chaáu beá haå xuöëng: - Cúãi khuy aáo hoùåc boã búát quêìn aáo; - Tùæm cho chaáu bùçng nûúác coá nhiïåt àöå thêëp hún thên nhiïåt cuãa chaáu 2oC trong 10 phuát; coá thïí tùæm nhiïìu lêìn nhû vêåy; - Chûúâm nûúác maát hay nûúác àaá; - Coá thïí duâng caác loaåi thuöëc haå nhiïåt nhû aspirin, paraceátamol. Baác sô seä tiïëp tuåc àiïìu trõ bùçng caác loaåi thuöëc khaác àïí chêëm dûát caác cún co giêåt vaâ ngùn ngûâa khöng xaãy ra nûäa. Sau cún co giêåt: Baác sô thûúâng yïu cêìu böë meå caác chaáu àûa chaáu ài bïånh viïån àïí laâm möåt söë xeát nghiïåm, sau khi chaáu àaä qua cún. Vò, hiïån tûúång co giêåt rêët coá thïí liïn quan túái töín thûúng úã maâng oác. Hún nûäa, cêìn phaãi coá phûúng phaáp àïì phoâng traánh cho chaáu bõ laåi. Nïëu chaáu beá laåi söët ngoaâi caác biïån phaáp aáp duång úã phêìn trïn, baác sô coá thïí cho chaáu uöëng thuöëc chöëng co giêåt Valium. Thuöëc gioåt uöëng laâm nhiïìu àúåt. Vò hiïån tûúång söët cao keâm co giêåt úã nhiïìu treã thûúâng xaãy ra bêët chúåt, nhiïìu lêìn lùåp ài lùåp laåi nïn coá trûúâng húåp, baác sô yïu cêìu cho treã uöëng thuöëc àïì phoâng liïn tuåc cho túái khi chaáu 4 - 5 tuöíi. Nhêët laâ àöëi vúái caác chaáu hay coá caác cún keáo daâi hoùåc baác sô àaä phaát hiïån thêëy trong gia àònh Beá coá ngûúâi mùæc chûáng àöång kinh. Caãnh chaáu beá bi söët co giêåt thûúâng gêy êën tûúång maånh cho caác ngûúâi thên sùn soác chaáu. Tuy vêåy, khi cún àaä qua ài thò chaáu laåi trúã laåi traång thaái bònh thûúâng. 141. CO GIÊÅT MAÂ KHÖNG SÖËT Nïëu chaáu beá khöng söët cao maâ cuäng bõ co giêåt thò coá thïí laâ do coá caác hiïån tûúång sinh hoåc bêët thûúâng trong cú thïí nhû: lûúång àûúâng
26. hoùåc lûúång Canxi trong ngûúâi bõ suåt möåt caách bêët thûúâng, hoùåc chaáu bõ töín thûúng trong naäo. Nïëu khöng vò coá caác nguyïn nhên trïn thò phaãi nghô àïën chûáng àöång kinh. 142. CHÛÁNG CO GIÊÅT ÚÃ TREÃ SÚ SINH Caác treã sú sinh bõ nhûäng cún co giêåt hoùåc tay chên co cûáng laåi laâ do cú thïí bõ thiïëu chêët Canxi . Cú thïí caác chaáu nhoã cêìn coá caác tia nùæng hoùåc aánh saáng mùåt trúâi àïí hêëp thuå chêët Canxi. Chûáng bïånh naây thûúâng keâm theo bïånh coâi xûúng. Àïí chûäa trõ, baác sô thûúâng cho caác chaáu uöëng caác thuöëc trong thaânh phêìn coá vitamm D vaâ Canxi. 143. CÚN CO GIÊÅT Chûáng naây coá àùåc àiïím laâ tiïëp theo möåt cún co giêåt laâ hiïån tûúång chên, tay, àêìu chaáu beá gêåp vaâ co ruám laåi vïì phña trûúác hoùåc duöîi ra vaâ ûúän ngûãa vïì phña sau. Nguyïn nhên cuãa chûáng naây hiïån vêîn chûa àûúåc biïët roä trûâ möåt vaâi trûúâng húåp do dõ têåt bêím sinh cuãa hïå thêìn kinh. Chûáng naây thûúâng keâm theo hiïån tûúång ngûng phaát triïín têm lyá vaâ vêån àöång. Khi chaáu beá lïn cún, cêìn phaãi nhúâ túái sûå giuáp àúä cuãa baác sô ngay. 144. CHÛÁNG ÀÖÅNG KINH Àöång kinh laâ möåt chûáng bïånh gêy co giêåt cú thïí, khöng phaãi vò söët cao, cuäng khöng phaãi vò cú thïí mêët thùng bùçng vïì mùåt sinh hoåc nhû thiïëu glucö hay Canxi trong maáu. Ngûúâi ta thûúâng duâng böå queát (scanner) àïí doâ tòm xem coá phaãi do töín thûúng úã naäc khöng. Nïëu cuäng khöng tòm thêëy nguyïn nhên thò chó coân laåi möåt lyá do: bïånh gia truyïìn. ÚÃ treã em, hiïån tûúång bõ àöång kinh coá nhiïìu mûác: coá chaáu böîng nhiïn ngaä vêåt xuöëng, cong ngûúâi lïn röìi co giêåt tay chên vaâ caác cú mùåt. Àöi mùæt vö höìn àúâ àêîn, trúån ngûúåc, mùåt nhùn nhuám, thúã khoá khùn. Laát sau, chaáu thúã bònh thûúâng trúã laåi, caác cú bùæp toaân thên àïìu thû giaän túái mûác, coá chaáu teâ dêìm. Sau àoá, chaáu coá thïí thiïëp ài
27. trong giêëc nguã. Khi tónh dêåy, chaáu khöng hïì biïët gò vïì nhûäng sûå viïåc vûâa xaãy ra vúái baãn thên mònh. Coá trûúâng húåp caác hiïån tûúång xaãy ra khöng àêìy àuã nhû trïn, chó coá hiïån tûúång cong cûáng ngûúâi hoùåc ngûúåc laåi, ngûúâi mïìm ruä, cöång vúái vaâi sûå co giêåt úã thên thïí, mùæt lúâ àúâ. Hoùåc Beá vêîn tónh taáo, nhûng khöng noái àûúåc, cú thïí bõ co giêåt úã möåt vaâi núi khi Beá vûâa thûác dêåy, hoùåc àang trong giêëc nguã. Coá caác chaáu nhoã 5 - 6 thaáng àaä coá caác biïíu hiïån co giêåt nhû thïë. Laåi coá caác chaáu tûâ 3 tuöíi trúã lïn, coá nhûäng luác nhû bõ hön mï, khöng biïët gò trong möåt vaâi giêy. Àöång kinh laâ möåt chûáng bïånh cêìn phaãi chûäa trõ lêu, mêët nhiïìu cöng sûác, nhûng ngaây nay, khöng coân laâ möåt bïånh khöng thïí chûäa khoãi, hoùåc phaãi chûäa suöët àúâi. Ngûúâi ta àaä coi möåt söë trûúâng húåp nhû möåt loaåi bïånh nheå, tuy rùçng, bïånh naây vêîn cêìn túái sûå sùn soác cuãa caác baác sô chuyïn ngaânh. Khi coân trong thúâi gian chûäa trõ, caác chaáu cêìn àûúåc theo doäi tûâng ngaây. Nhûng nïëu trong 3 nùm liïìn maâ chaáu khöng lïn cún hoùåc coá möåt triïåu chûáng gò nûäa thò coá thïí ngûng viïåc thuöëc thang, àiïìu trõ. Chó cêìn chuá yá töí chûác sinh hoaåt cho coá nïì nïëp, baão àaãm cho caác chaáu khöng bõ mêët nguã. Caác nhaâ têm lyá hoåc cho rùçng nïn àïí caác chaáu túái trûúâng nhû caác àûáa treã bònh thûúâng khaác. Khöng nïn luác naâo cuäng quaá chuá yá túái caác chaáu vò chñnh laâm nhû vêåy seä laâm cho tinh thêìn caác chaáu bõ cùng thùèng hún. Caác chaáu bõ chûáng àöång kinh vùæn coá thïí tham gia caác hoaåt àöång thïí duåc thïí thao, kïí caã búi löåi, nhûng phaãi coá ngûúâi canh chûâng. Àiïìu cöët yïëu trong viïåc chùm soác caác chaáu bõ chûáng bïånh naây laâ giuáp àúä caác chaáu phaát triïín bònh thûúâng vïì mùåt tinh thêìn cuäng nhû vïì thïí chêët. 145. BEÁ ÙN NGON MIÏÅNG, ÙN ÀÛÚÅC. TAÅI SAO? Nhiïìu baâ meå chó mong moãi sao cho con ùn ngon miïång, ùn àûúåc. Vêën àïì naây rêët röång vaâ nïn chuyïín thaânh vêën àïì: "Nuöi sao cho con khoãe” thò hún. Búãi vò nhiïìu chaáu coá tñnh khoá ùn, ùn ñt nhûng sûác khoãe vêîn töët. Thïë laâ àûúåc röìi. Vêën àïì Beá khöng chõu ùn àaä àûúåc noái túái úã phêìn trïn, phêìn nhiïìu do nguyïn nhên têm lyá.
28. ÚÃ phêìn naây, chuáng ta chó chuá yá túái : "Taåi sao chaáu ùn khoãe thïë?". Àöëi vúái caác chaáu nhoã, viïåc chaáu ùn àûúåc nhiïìu khöng àaáng mûâng vaâ cuäng khöng àaáng lo. Vò nïëu doâng doäi chaáu coá nhûäng ngûúâi to beáo thò chaáu cuäng coá xu hûúáng ùn nhiïìu àïí thaânh to beáo vaâ mai sau, coá thïí thaânh möåt ngûúâi buång phïå! Àiïìu naây cuäng chùèng hay gò! Nhûng nïëu chaáu ùn nhiïìu maâ taång ngûúâi vêîn bònh thûúâng hay öëm yïëu thò nïn nghô ngay túái viïåc chûäa trõ cho chaáu bïånh giun hoùåc saán vaâ coá thïí caã bïånh tiïíu àûúâng nûäa. 146. BEÁ KHÖNG CHÕU ÙN Hiïån tûúång treã em khöng coá bïånh têåt gò maâ biïëng ùn, hay khöng chõu ùn phêìn lúán do nguyïn nhên têm lyá chûá khöng phaãi Beá bõ bïånh. Àöëi vúái caác treã sú sinh cuäng vêåy. Vêën àïì naây coá liïn quan túái möåt sûå röëi loaån naâo àoá trong quan hïå giûäa meå vaâ con. Trûúác hïët, chuáng ta khöng nïn xïëp vöåi caác chaáu sau àêy vaâo loaåi biïëng ùn: - Caác chaáu coá tñnh ùn thêët thûúâng, khi nhiïìu, khi ñt möåt caách tûå nhiïn. - Caác chaáu hay ùn vùåt, luác àïën bûäa, vêîn ùn nhûng ùn ñt. Trïn thûåc tïë, nïëu cöång caã caác lêìn ùn vùåt vaâo bûäa chñnh, thò caác chaáu ùn thïë laâ àuã röìi. Caác chaáu àaáng àûúåc àïí yá sùn soác, coá caác hiïån tûúång sau : - Böîng nhiïn boã ùn hay biïëng ùn, coá veã mïåt, söët, àau buång v.v ; - Caác chaáu tûâ 6 - 18 thaáng tuöíi bõ àau hoång; sau khi tiïm chuãng; sùæp moåc rùng hay àang moåc rùng; - Caác chaáu vûâa cai sûäa meå. Ngoaâi ra, caác baâ meå cuäng nïn àïí yá túái caác nguyïn nhên sau coá aãnh hûúãng túái viïåc ùn cuãa caác chaáu, nhû: thay àöíi loaåi sûäa hoùåc thûác ùn maâ caác chaáu khöng ûa, duâng thòa, muöîng àïí cho beá ùn to quaá, cho ùn kiïíu nhöìi nheát laâm Beá súå, àang ùn laåi lau miïång, laâm vïå sinh laâm chaáu mêët hûáng thuá.
29. Vúái caác chaáu àaä biïët nhêån xeát, viïåc thay àöíi ngûúâi cho ùn, caách àöëi xûã vúái caác chaáu khi ùn nhû nûång nõu khuyïën khñch hay àe doåa, mùæng chaáu àïìu coá aãnh hûúãng, hoùåc laâm cho chaáu chõu ùn hay boã ùn. Caác baâ meå cuäng khöng nïn quaá maáy moác vïì giúâ giêëc. Chaáu beá àang nguã khöng nïn àaánh thûác dêåy àïí cho ùn hoùåc buöíi töëi, nïëu chaáu khoác coá thïí cho chaáu buá thïm möåt ñt ngoaâi bûäa chñnh. Noái chung, khöng nïn : - Bùæt buöåc chaáu ùn, hoùåc phaãi ùn hïët; - Khöng cêìn quaá chñnh xaác vïì thúâi gian cuãa bûäa ùn; - Àïí caác chaáu ùn tûå nhiïn, trong khi ùn khöng quêëy rêìy caác chaáu vïì nhûäng sùn soác vïå sinh nhû lau miïång, lau mùåt, lau tay. Nïn: - Àïí cho caác chaáu ùn tûå nhiïn, vò ham thñch; - Cho ùn ñt hún khaã nùng ùn cuãa Beá möåt ñt àïí nuöi dûúäng xu hûúáng theâm ùn, röìi dêìn dêìn tùng lïn trong caác bûäa sau; - Nïn cho ùn úã chöî tônh mõch, khöng coá tiïëng àöång hay nhiïìu ngûúâi qua laåi, laâm caác chaáu khöng chùm chuá túái viïåc ùn. Nïëu caác chaáu vêîn lúán àïìu vïì chiïìu cao thò viïåc caác chaáu phaát triïín húi chêåm vïì söë cên nùång cuäng laâ chuyïån bònh thûúâng. Laâm cho caác chaáu khoãi biïëng ùn chuã yïëu laâ vêën àïì têm lyá, tòm caách khuyïën khñch cho caác chaáu ùn laâ töët nhêët. Caác baác sô nïëu àûúåc yïu cêìu khaám bïånh cho caác chaáu biïëng ùn thûúâng laâm nhûäng cöng viïåc coá tñnh caách "thuã tuåc" nhû : xeát nghiïåm maáu àïí ào söë höìng huyïët cêìu, thûã phên àïí xem coá bïånh àûúâng tiïu hoáa hay khöng, thûã caác phaãn ûáng vïì bïånh lao v.v , 147. KHÖNG PHAÁT TRIÏÍN ÀUÃ KHI MÚÁI SINH Möåt söë chaáu beá sinh ra thiïu cên (dûúái 2.500g), vaâ khöng àuã chiïìu cao. Sûå keám phaát triïín naây àaä xaãy ra khi àûáa treã coân úã trong buång meå. Khaác vúái treã àeã non bõ thiïëu cên do sinh ra khöng àuã thaáng, hiïån tûúång naây coá thïí coá nhiïìu nguyïn nhên : trong thúâi gian mang thai meå bõ bïånh hoùåc bõ ngöå àöåc vò duâng thuöëc coá nhiïìu àöåc töë, vò nghiïån nùång thuöëc laá v.v Cuäng coá thïí vò coá sûå bêët thûúâng úã nhau thai.
30. 148. THIÏËU CÊN Möåt söë chaáu beá khöng phaát triïín àêìy àuã so vúái àöå tuöíi, àùåc biïåt laâ vïì troång lûúång. Nïëu khöng phaãi vò nguyïn nhên thiïëu ùn thò phêìn lúán laâ vò Beá bõ bïånh keáo daâi nhû : viïm tai giûäa, viïm àûúâng tiïët niïåu ; tim, thêån coá chöî bõ dõ daång bêím sinh, bõ bïånh àûúâng tiïu hoáa nhû röëi loaån tiïu hoáa, röëi loaån vïì khaã nùng hêëp thuå cuãa ruöåt àöëi vúái möåt söë thûåc phêím 149. BEÁ GÊÌY HOÙÅC CAÂNG NGAÂY CAÂNG GÊÌY Gêìy khöng phaãi laâ bïånh. Nïëu chaáu coá taång gêìy thò khöng phaãi lo. Nhûng, nïëu chaáu àang bònh thûúâng, böîng bõ gêìy ài thò àoá laâ möåt àêëu hiïåu cêìn chuá yá. Nïëu chaáu beá gêìy, khöng lúán hoùåc lúán chêåm thò böë meå chaáu cêìn suy nghô àïí traã lúâi 2 cêu hoãi sau ; 1. Thuúã nhoã (nhû beá, mònh coá gêìy nhû thïë khöng? 2. Tuy gêìy nhû vêåy, nhûng chaáu coá ùn àûúåc, nguã àûúåc, coá vêîn nö àuâa vui veã nhû caác treã khaác khöng ? Nïëu cêu traã lúâi laâ : - Coá: thò khöng coá gò àaáng lo ngaåi. Vò "taång" ngûúâi cuãa chaáu laâ nhû vêåy, giöëng nhû taång cuãa böë meå. - Khöng: thò coá thïí vò caác nguyïn nhên nhû: ùn chûa àuã chêët, ùn khöng àuáng giúâ giêëc, chïë àöå, nguã khöng àêîy giêëc, ùn, nguã khöng àuã àïí böìi laåi sûác tiïu hao luác Beá hoaåt àöång. Nïëu Beá bõ gêìy möåt caách bêët thûúâng quaá thò cuäng nïn nghô túái möåt söë bïånh nhû bïånh tiïíu àûúâng chùèng haån. 150. TAÁI MÙÅT ÀÖÅT NGÖÅT Àûáa treã böîng taái mùåt ài röìi laåi bònh thûúâng trúã laåi. Taåi sao ? Coá àiïìu gò laâm Beá súå hoùåc Beá bõ laånh chùng ? Nïëu thïë phaãi sûúãi êëm cho Beá ngay. Sùæc mùåt Beá seä höìng trúã laåi.
31. Coá trûúâng húåp Beá ho, ngaåt muäi vaâ àûúåc nhoã thuöëc vaâo löî muäi àïí laâm co niïm maåc, cuäng laâm sùæc mùåt Beá taái ài trong chöëc laát. Coân nhûäng trûúâng húåp nhû sau, cêìn phaãi hoãi baác sô: Khöng roä lyá do gò, mùåt beá böîng taái ài vaâ beá bõ ngêët: Phaãi goåi baác sô hoùåc àûa Beá túái bïånh viïån ngay. Vêåy àiïìu gò coá thïí àaä xaãy ra ? Beá coá thïí àaä uöëng möåt thûá gò hoùåc thuöëc àöåc àöëi vúái Beá, maâ ta khöng biïët (coi trûúâng húåp Ngöå àöåc). Chên tay Beá àaä coá luác co quùæp laåi maâ ta cuäng khöng hay. Nïëu beá tónh nhûng coá veã bõ choaáng, chên tay laånh, veã mùåt súå haäi: Coá thïí Beá bõ ngöå àöåc hoùåc bõ àau do möåt vïët thûúng naâo àoá. Trong khi chûa coá baác sô, haäy àùåt Beá nùçm thùèng trïn giûúâng, àêìu húi thêëp hún chên vaâ sûúãi êëm hoùåc chûúâm noáng cho chaáu, möîi bïn ngûúâi möåt chai nûúác noáng àïí ngoaâi chùn vaâ cêín thêån àïí khöng laâm chaáu bõ boãng. Cuäng coá thïí àêy laâ dêëu hiïåu cuãa sûå xuêët huyïët nöåi: hiïån tûúång naây coá thïí àaä xaãy ra trûúác àoá haâng giúâ hoùåc trûúác nhiïìu ngaây do möåt va chaåm maånh laâm thûúng töín túái thêån hoùåc laách. Beá thûúâng bõ taái mùåt luön nhû thïë: Roä raâng laâ hiïån tûúång naây khöng phaãi do Beá bõ xuác caãm maâ do nguyïn nhên phûác taåp hún. Cêìn phaãi cho Beá túái baác sô. 151. CHÊÅM BIÏËT ÀI Biïët ài laâ möåt giai àoaån quan troång trong àúâi söëng cuãa möåt àûáa treã, àaánh dêëu möåt sûå phaát triïín töët vïì caác mùåt cú thïí, têm lyá vaâ tònh caãm. Nhûäng àiïìu kiïån cêìn phaãi coá àïí chaáu beá biïët ài bao göìm: böå xûúng àuã cûáng caáp, caác cú bùæp, hïå thöëng thêìn kinh vaâ nhêët laâ böå naäo àaä phaát triïín àûúåc bònh thûúâng túái mûác naâo àoá do quaá trònh àûúåc nuöi dûúäng àêìy àuã vúái thûác ùn giaâu vïì prötïin vaâ vitamin, sûå sùn soác vïì mùåt têm lyá vaâ tònh caãm cuäng coá vai troâ quan troång kñch thñch àûáa beá cöë gùæng trong viïåc têåp ài. Treã em thûúâng bùæt àêìu têåp ài úã àöå tuöíi tûâ 12 túái 14 thaáng. Nhûng cuäng tuây vaâo thïí traång tûâng chaáu, maâ thúâi gian naây coá thïí
32. xï dõch tûâ thaáng thûá 10 túái 18. Nïëu sau 20 túái 22 thaáng tuöíi maâ chaáu vêîn chûa biïët ài, chuáng ta múái nïn lo rùçng chaáu chêåm biïët ài: Viïåc chêåm biïët ài cuãa treã em coá thïí do caác chaáu àaä traãi qua möåt thúâi gian bõ öëm, duâ chó laâ nhûäng cùn bïånh ngùæn ngaây vaâ khöng trêìm troång nhû viïm xoang, hoång, àau tai v.v Ngûúâi chaáu beá mêåp maåp quaá cuäng laâ möåt nguyïn nhên laâm chaáu beá biïët ài chêåm hún caác chaáu khaác möåt vaâi tuêìn hoùåc möåt vaâi thaáng. Nhiïìu chaáu ham thñch boâ hay lïët nïn cuäng quïn laäng viïåc têåp ài. Caác chaáu chûa biïët ài sau thaáng thûá 18 cêìn àûúåc chuá yá: chaáu coá bõ dõ têåt úã àoaån xûúng chên naâo khöng, nhêët laâ àoaån khúáp vúái xûúng höng. Ngoaâi ra cuäng phaãi chuá yá túái hïå cú bùæp bõ chûáng teo cú bùæp chên hoùåc möåt söë caác bïånh vïì cú bùæp khaác khöng. Ngoaâi ra, caác bïånh vïì hïå thöëng thêìn kinh vaâ cöåt söëng mùæc phaãi sau khi sinh, hoùåc do bêím sinh àïìu coá aãnh hûúãng túái khaã nùng giûä ngûúâi àûúåc cên bùçng hoùåc laâm chên bõ liïåt khiïën àûáa treã khöng ài àûúåc bònh thûúâng. Nïëu trñ khön chaáu beá phaát triïín bònh thûúâng maâ laåi chêåm biïët ài thò chaáu coá thïí bõ thûúng töín úã naäo aãnh hûúãng túái viïåc àiïìu khiïín vêîn àöång cuãa cú thïí. Nhiïìu phûúng phaáp luyïîn têåp àùåc biïåt coá thïí aáp duång trong nhûäng trûúâng húåp naây àïí giuáp caác chaáu vûúåt qua àûúåc nhûäng khoá khùn khi têåp ài. Nïëu nhûäng nguyïn nhên trïn àïìu khöng coá maâ chaáu beá laåi chêåm biïët ài thò nïn túái vêën àïì thiïëu chêët vitamin D trong caác chêët dinh dûúäng hoùåc khöng àûúåc ngûúâi lúán sùn soác àêìy àuã vaâ chuá yá khuyïën khñch chaáu beá têåp ài khi àaä túái àöå tuöíi. 152. CHÊÅM BIÏËT NOÁI Sau 3 nùm tuöíi maâ chaáu beá chûa bêåp beå noái àûúåc 2 êm khaác nhau, thò böë meå phaãi chuá yá: Trûúác hïët phaãi nhúâ baác sô thûã xem chaáu beá coá nghe àûúåc khöng. Rêët coá thïí, chaáu bõ àiïëc nheå, bõ thûúng töín möåt phêìn tai thöi maâ ngûúâi lúán khöng biïët. Sau àoá, phaãi kiïím tra xem chaáu coá bõ têåt gò khöng bùçng caách quan saát caác cûã chó, àöång taác, ûáng xûã cua chaáu beá khi chaáu chúi àuâa. Baác sô coá thïí coá caác caách thûã theo phûúng phaáp chuyïn mön àïí kiïím tra vïì traång thaái tinh thêìn cuãa chaáu beá .
33. Hiïån tûúång Beá chêåm biïët noái coân coá thïí laâ biïíu hiïån sûå phaát triïín chêåm vïì nhêån thûác cuãa Beá hoùåc aãnh hûúãng khöng coá lúåi cuãa möi trûúâng chung quanh àöëi vúái chaáu. Nïëu têët caã nhûng nguyïn nhên trïn àïìu àûúåc loaåi boã thò chó coân laåi caác vêën àïì nhû: chaáu beá khöng àûúåc ngûúâi lúán khuyïën khñch noái, sûå chuá yá sùn soác chaáu chûa àûúåc àêìy àuã v.v Chaáu cuäng seä biïët noái, nhûng cêìn phaãi chuá yá luyïån têåp cho chaáu àïí khoãi gùåp khoá khùn khi chaáu àïën tuöíi túái trûúâng. 153. MÊËT TIÏËNG NOÁI Hiïån tûúång mêët tiïëng noái khaác hiïån tûúång chêåm biïët noái. Chaáu beá vêîn phaát triïín trñ khön bònh thûúâng, nhûng böîng nhiïn chaáu khöng chõu noái nûäa. Hiïån tûúång naây coá khi chó laâ têm lyá xaãy ra khi chaáu beá úã ngoaâi gia àònh, nhû úã trûúâng chùèng haån. Chaáu coá àuã trñ khön, nhûng vò caãm àöång, nhuát nhaát nïn khöng thïí hiïån àûúåc nhûng yá nghô cuãa mònh. Khi chaáu chïë ngûå àûúåc nhûng caãm xuác cuãa mònh thò chaáu laåi noái àûúåc: àoá laâ hiïån tûúång "khöng noái àûúåc coá àiïìu kiïån". Hiïån tûúång khöng chõu noái hoaân toaân xaãy ra khi coá möåt cuá söëc tònh caãm àöåt ngöåt. Chaáu coá thïí boã caã ùn vaâ khöng kiïìm chïë àûúåc viïåc tiïíu tiïån ra quêìn. Vaâi ngaây hoùåc vaâi tuêìn sau sûå kiïån laâm chaáu beá xuác àöång àöåt ngöåt, chaáu coá thïí laåi noái àûúåc möåt caách chêåm chaåp. Nhûäng yïëu töë laâm chaáu beá khöng noái coân coá thïí do möi trûúâng àaä gêy cho chaáu thaái àöå thúâ ú, khöng quan têm túái cuöåc söëng vaâ moåi ngûúâi chung quanh. 154. NOÁI LÙÆP (CAÂ LÙM). Têåt noái lùæp thûúâng gùåp úã con trai tûâ 3 - 5 tuöíi. Ngûúâi ta cho rùçng caác chaáu naây nghô nhanh hún noái, trong luác chûa àuã tûâ vûång àïí diïîn àaåt yá nghô cuãa mònh. Hiïån tûúång caác chaáu vêîn duy trò têåt noái lùæp khi àaä lúán, ngûúâi ta chûa giaãi thñch àûúåc coá thïí tñnh nhuát nhaát, dïî caãm àöång coá aãnh hûúãng rêët nhiïìu túái têåt naây. Ngûúâi ta phên biïåt 2 loaåi noái lùæp: lùæp ài lùæp laåi möåt troång êm trong cêu hay lùæp ngay úã êm àêìu khi bùæt àêìu noái. Hoùåc phöëi húåp caã 2 loaåi.
34. Möåt ngûúâi noái lùæp cuäng biïíu thõ traång thaái tinh thêìn khöng bònh thûúâng, coá thïí coá quan hïå cùng thùèng vúái gia àònh vaâ nhûäng ngûúâi xung quanh. Möåt chaáu beá noái lùæp thûúâng coá cûã chó ngûúång nghõu, luáng tuáng. Súå bõ trïu gheåo, chïë giïîu cuäng laâ möåt nguyïn nhên goáp phêìn taåo ra têåt noái lùæp. Àïí chûäa bïånh noái lùæp cho caác chaáu, nïn nhúâ caác nhaâ giaáo chuyïn daåy vïì phaát êm, àöìng thúâi àöång viïn caác chaáu vïì mùåt têìm lyá. 155. KHAÃ NÙNG PHAÁT ÊM HAÅN CHÏË (NOÁI ÀÚÁT) Nhiïìu chaáu beá phaát êm khöng roä hoùåc khöng phaát êm àuáng möåt söë êm nhû r, l, n. vò coá têåt úã lûúäi hoùåc lûúäi khöng úã àuáng võ trñ. Coá ngûúâi laåi cho nguyïn nhên laâ taåi rùng. Ngaây nay, ngûúâi ta cho rùçng viïåc chaáu beá chó coá khaã nùng haån chïë vïì phaát êm nhû thïë, xaãy ra trûúác khi coá nhûäng hiïån tûúång bêët thûúâng vïì rùng, vaâ coá thïí traánh àûúåc hoùåc chûäa khoãi nïëu chaáu beá àûúåc luyïån têåp tûâ khi 4 - 5 tuöíi vïì àöång taác uöën lûúäi. L56. TÊÅT SÛÃ DUÅNG TAY TRAÁI Nhiïìu treã em coá thoái quen àùåc biïåt, sûã duång tay traái nhiïìu hún tay phaãi nïn laâm viïåc gò cuäng thuêån tay traái hún, tuy rùçng vêîn ngùæm nhòn thuêån mùæt phaãi (nhùæm mùæt traái laåi), hoùåc àaá boáng chên phaãi maånh hún chên traái. Àïí khuyïën khñch chaáu beá sûã duång tay phaãi, ngûúâi lúán nïn àïí caác àöì duâng haâng ngaây bïn tay phaãi cuãa chaáu nhû thòa ùn, buát viïët v.v Nhûng nïëu chaáu vêîn sûã duång bùçng tay traái thò ngûúâi lúán cêìn nhêån xeát xem cêëu taåo cú thïí cuãa chaáu beá coá àiïìu gò thïí hiïån laâ thiïn vïì bïn traái khöng, nhû mùæt traái töët hún, tay chên traái khoãe hún vaâ baân baåc vúái baác sô àïí cho chaáu sûã duång bïn tay traái laâ chñnh. Ngaây nay, ngûúâi ta khöng khùæt khe vúái nhûäng chaáu thuêån tay traái, vò xeát cho cuâng, thïë giúái naây khöng coá àõnh luêåt naâo àùåc biïåt chó daânh moåi thûá thuêån lúåi cho nhûäng ngûúâi thuêån tay phaãi. Möåt ngûúâi cêìm buát viïët bùçng tay traái chûa chùæc seä vò thïë maâ gùåp nhiïìu trùæc trúã trong cuöåc söëng. Tuy vêåy, nïëu chaáu beá àang sûã duång hai tay nhû nhau, thò caác baâ meå nïn hûúáng cho chaáu sûã duång cho quen baân tay phaãi nhû àa söë chuáng ta.
35. 157. NHÛÄNG ÀÖÅNG TAÁC BÊËT THÛÚÂNG. Coá nhûäng chaáu beá hoaân toaân khoãe maånh nhûng laåi coá nhûäng àöång taác bêët thûúâng nhû lùæc lû àêìu tûâ traái qua phaãi, hoùåc gêåt àêìu nhû ngûúâi chaâo haâng giúâ àöìng höì. Laåi coá nhûäng chaáu coá thoái quen àêåp àêìu xuöëng giûúâng hoùåc àûa tay súâ böå phêån sinh duåc cuãa mònh khi sùæp nguã. Nhiïìu nhaâ chuyïn mön cho rùçng àïí chûäa nhûäng hiïån tûúång naây úã caác chaáu, ngûúâi lúán nïn chuá yá tòm hiïíu caác chaáu vïì mùåt têm lyá nhû coá phaãi chaáu caãm thêëy mònh khöng àûúåc sùn soác àêìy àuã khöng, chaáu coá ghen tõ vúái anh, chõ, em vïì viïåc gò khöng, chaáu coá phaãi ûác chïë trong ngûúâi mònh möåt tònh caãm gò, möåt nöîi buöìn hoùåc nöîi súå gò maâ chaáu khöng noái àûúåc ra khöng ? Trong nhûäng trûúâng húåp nhû vêåy thò böë meå chó cêìn tùng cûúâng an uãi, êu yïëm chaáu laâm chaáu yïn têm laâ caác hiïån tûúång trïn seä giaãm hoùåc hïët ngay. Nhiïìu bêåc cha meå àaä nhúâ caác chuyïn viïn têm lyá tiïëp xuác vúái caác chaáu beá àïí tòm nguyïn nhên vaâ phûúng phaáp chûäa trõ . Nhûng phêìn lúán trûúâng húåp khöng phaãi chûäa trõ gò, khi caác chaáu túái àöå tûâ 2 túái 4 tuöíi, caác hiïån tûúång trïn cuäng seä hïët. Àöi khi, coá thïí cho chaáu uöëng thuöëc an thêìn theo àún vaâ sûå chó àõnh cuãa baác sô, cuäng coá nhiïìu hiïåu quaã. 158. CHÛÁNG CO GIÊÅT CÚ BÙÆP Chûáng co giêåt cú bùæp ñt thêëy úã treã em tûâ 3-4 tuöíi trúã xuöëng. Chûáng naây coá nhûäng biïíu hiïån co giêåt cú bùæp trong thúâi gian ngùæn, xaãy ra bêët chúåt, hay lùåp ài lùåp laåi nhiïìu khi khöng cöë yá nhû: nhaáy mi mùæt ia lõa, cheáp miïång, lùæc àêìu, lùæc cöë, lùæc vai liïn tuåc v.v Nhûäng biïíu hiïån naây coá thïí do nguyïn nhên thêìn kinh bõ cùng thùèng, vò lo ngaåi möåt àiïìu gò. Nhûäng cûã chó cheáp miïång, lùæc àêìu, oùçn ngûúâi chöî àöng, nhiïìu khi laâm cho nhûäng ngûúâi xung quanh thêëy khoá coi. Khöng coá thuöëc chûäa trõ chûáng naây. Chuã yïëu laâ ngûúâi àang coá nhûäng hiïån tûúång co giêåt phaãi chuã àöång bònh têm vaâ tûå chuã. Caác cún co giêåt röìi seä qua ài. Nhûäng trûúâng húåp nùång cêìn phaãi coá sûå giuáp àúä cuãa baác sô têm lyá vïì thêìn kinh.
36. 159. CHÛÁNG TÛÅ KYÃ VAÂ LOAÅN TÊM THÊÌN Tûå kyã laâ hònh thûác nghiïm troång nhêët cuãa röëi loaån têm thêìn úã treã em, coá àùåc àiïím laâ àûáa treã tûå taách rúâi vúái thûåc tïë vaâ möi trûúâng chung quanh. Àûáa treã múái sinh khöng thïí hiïån roä bïånh, nhûng tûâ thaáng thûá 18 trúã ài, cha meå vaâ nhûäng ngûúâi sùn soác chaáu coá thïí thêëy roä caác triïåu chûáng cuãa bïånh. Chaáu beá luác naâo cuäng coá veã thúâ ú, khöng chuá yá gò túái cuöåc söëng vaâ caác hoaåt àöång chung quanh, khöng àaáp laåi sûå sùn soác cuãa ngûúâi lúán bùçng neát mùåt, caách nhòn hay nuå cûúâi. Caác hoaåt àöång tay chên thûúâng khöng liïn quan gò vúái nhu cêìu thûåc tïë, lùåp ài lùåp laåi nhû maáy, nhû caác cûã chó cuãa nhûäng con röëi, hai caánh tay àung àûa, nhiïìu khi khöng ùn nhõp vúái thên thïí. Chaáu vêîn lúán nhûng trñ khön trò trïå, keám phaát triïín, khöng noái àûúåc hoùåc noái khöng ra cêu, khoá hoâa nhêåp vúái xaä höåi. Nguyïn nhên cuãa bïånh, cho túái nay vêîn chûa àûúåc xaác àõnh roä rùçng. Tûâ 20 nùm nay, ngaânh y hoåc vêîn dûâng laåi úã caác àiïím dûå àoaán: röëi loaån sinh hoáa cuãa cú thïí, dõ daång nhiïîm sùæc thïí vaâ möåt söë höåi chûáng cêìn phaãi nghiïn cûáu thïm. Ài tòm caác phûúng phaáp chûäa trõ , ngûúâi ta àùåc biïåt chuá yá vïì mùåt têm lyá cuãa caác chaáu bõ bïånh hoùåc phaãi söëng xa caách vúái xaä höåi, hoùåc cuâng söëng chung nhûng laåi bõ caác baån cuâng lûáa tuöíi chïë giïîu, trïu choåc. 160. MUÁT TAY Treã sú sinh muát tay laâ viïåc bònh thûúâng. Ngûúâi ta thêëy nhiïìu chaáu beá múái sinh àaä coá ngoán tay caái ûáng àoã vò caác chaáu muát tay tûâ trong buång meå. Tuy vêåy, treã muát tay cuäng laâ möåt tñn hiïåu àïí baâ meå chuá yá xem chaáu àaä àûúåc ùn àuã chûa. Möîi lêìn chaáu buá tñ meå phaãi lêu khoaãng 15 phuát thò chaáu múái àuã no. Hoùåc nïëu chaáu buá bònh, thò phaãi kiïím tra laåi xem nhûäng caái löî úã nuám vuá cao su coá lúán quaá hay nhoã quaá khöng? Vò löî lúán seä laâm chaáu súå vò sûäa ra nhiïìu laâm chaáu sùåc, maâ nhoã quaá thò chaáu phaãi ra sûác muát maâ sûáa vêîn ra ñt, laâm chaáu mïåt. Sau naây, khi lúán lïn thïm möåt chuát nûäa, caác chaáu cuäng hay muát tay khi nguã, dûúâng nhû coá laâm vêåy múái yïn têm. Tûâ cai sûäa túái 6 tuöíi: Cûá 3 chaáu thò coá 1 chaáu muát ngoán tay úã àöå tuöíi tûâ 1 cho túái 4 tuöíi. Caác chaáu hay muát ngoán tay trûúác khi nguã: khi chaáu khöng coá gò àïí chúi, khi chaáu thêëy ngûúâi khoá chõu hay àang moåc rùng; khi meå laåi sinh möåt em nûäa laâm cho chaáu coá yá nghô
37. mònh bõ boã rúi; khi caác chaáu àûúåc chiïìu chuöång quaá hoùåc ngûúåc laåi, khi ngûúâi lúán toã ra nghiïm khùæc àöëi vúái chaáu. Ngûúâi lúán phaãi laâm gò? Nïn bònh tônh vaâ yïn têm chúâ àúåi, khuyïn baão nheå nhaâng. Caác chaáu muát tay nhû thïë coá aãnh hûúãng túái rùng sau naây khöng? Khöng. Vò rùng cuãa caác chaáu úã tuöíi naây chó laâ rùng sûäa, seä ruång àïí àöíi caác rùng vônh viïîn khaác. Sau 6 tuöíi: Chaáu beá àaä hún 6 tuöíi coân ngêåm ngoán tay coá thïí do thoái quen trûúác khi nguã, hoùåc cuäng coá thïí laâ möåt vêën àïì têm lyá. Chaáu muöën trúã laåi thúâi kyâ mêëy nùm vïì trûúác: höìi àoá chaáu chûa phaãi túái trûúâng, ngöìi trong caác lúáp hoåc coá kyã luêåt nghiïm khùæc vaâ nhûäng baâi têåp viïët khoá khùn, mïåt nhoåc nhû hiïån nay. Baån haäy cöë tòm hiïíu têm tû chaáu, an uãi, khuyïën khñch chaáu. Nïëu baån laâm cho chaáu tûå haâo vúái àöå tuöíi cuãa chaáu, chaáu seä tûå àöång boã muát tay ngay. ÚÃ tuöíi naây, caác rùng vônh viïîn àaä moåc. Búãi vêåy, viïåc muát ngoán tay coá thïí aãnh hûúãng túái sûå àïìu àùån vaâ hònh daáng cuãa caã haâm rùng. Nïëu coá hiïån tûúång àoá röìi, (thñ duå haâm rùng trïn hoùåc dûúái coá veã nhö ra), nïn àûa chaáu túái baác sô khoa rùng haâm mùåt àïí chónh haâm cho chaáu. Nïn laâm gò àïí caác chaáu khoãi muát tay? Nïn àöång viïn khuyïën khñch caác chaáu laâ chñnh. Khöng nïn duâng caác phûúng phaáp thö baåo nhû: buöåc tay, bùåt àeo gùng tay hoùåc böi caác chêët àùæng vaâo ngoán tay. 161. NHAI LAÅI Möåt söë treã kïí caã treã sú sinh vaâ treã àaä lúán - coá thoái quen úå thûác ùn lïn miïång röìi nhai, giöëng nhû loaâi nhai laåi. Nguyïn nhên coá thïí do caác chaáu bõ röëi loaån nheå vïì caác phaãn ûáng tònh caãm. Nïëu thêëy chaáu bõ gêìy ài, caác baâ meå nïn cho baác sô biïët vò têåt nhai laåi naây nhiïìu khi cêìn phaãi cho caác chaáu nùçm bïånh viïån hoùåc chûäa trõ bùçng phûúng phaáp giaáo duåc. 162. NÖN OÁI Caác chaáu múái sinh thûúâng hay oái. Coá nhiïìu nguyïn nhên. Ngûúâi lúán coi soác caác chaáu nïn chuá yá xem chaáu bõ nön oái trong trûúâng húåp naâo, coá keâm theo caác triïåu chûáng gò khöng thò múái xaác
38. àõnh àûúåc laâ hiïån tûúång naây khöng quan troång hoùåc àaáng lo ngaåi. Hiïån tûúång nön oái coá thïí nhû sau : * Àang khoãe maånh böîng nön oái keâm söët, tiïu chaãy: coá thïí do bõ bïånh thuöåc loaåi tai-muäi-hoång, hoùåc vò caác chêët tiïu hoáa di chuyïín ngûúåc chiïìu úã àoaån daå daây - ruöåt; bõ àau maâng oác; viïm niïåu àaåo v.v Nön oái seä dêîn túái hiïån tûúång cú thïí thiïëu nûúác. * Böîng nhiïn bõ nön oái, khöng söët nhûng khöng muöën uöëng, bõ àau buång khöng ài tiïu àûúåc: coá thïí bõ röëi loaån tiïu hoáa hoùåc löìng ruöåt, tùæc ruöåt. Cêìn túái baác sô ngay. * Bõ nön nhiïìu lêìn, bõ ài bõ laåi, ngûng tùng cên: viïm tai hay viïm niïåu àaåo. * Múái sinh àûúåc vaâi tuêìn àaä bõ nön oái: cêìn chiïëu X-quang àïí xem mön võ coá bõ heåp khöng. Nïëu cêìn phaãi phêîu thuêåt. Phêìn lúán caác chaáu beá nön oái vò thûác ùn chuyïín àöång ngûúåc laåi úã àoaån thûåc quaãn - daå daây. Caác chaáu nhoã thûúâng nön oái vò àöång cú têm lyá, laâm nuäng meå. Caác chaáu lúán hún nïëu bõ nön oái keâm theo àau buång vaâ söët coá thïí do caác bïånh àau ruöåt thûâa, àau maâng oác, viïm gan 163. BEÁO BÏÅU Caác chaáu Beá beáo bïåu (mêåp uá) laâ vò ùn nhiïìu quaá. Cuäng coá caác chaáu laâ con chaáu nhûäng gia àònh coá nhiïìu ngûúâi beáo mêåp, nhûng nïëu ngûúâi lúán beáo nhû vêåy thò cuäng laâ do ùn nhiïìu quaá mûác maâ thöi. Búãi vêåy, àïí caác chaáu khoãi beáo bïåu, nïn coá chïë àöå ùn vûâa àuã theo sûå hûúáng dêîn cuãa baác sô. Sûå beáo quaá cuãa caác chaáu, nhêët laâ caác chaáu nhoã, khöng coá lúåi cho sûác khoãe. Àöëi vúái caác chaáu lúán, chuáng ta nïn chuá yá rùçng lûúång thûác ùn chaáu ùn haâng ngaây phaãi kïí túái caã nhûäng lêìn chaáu ùn quaâ vùåt nûäa, àïí ruát búát lûúång thûác ùn trong caác bûäa chñnh ài. Viïåc chûäa beáo cuäng khoá vò cêìn coá sûå quyïët têm vaâ tûå nguyïån cuãa ngûúâi beáo, coá àuã tinh thêìn chöëng cûå caám döî cuãa thûác ùn cuâng sûå giuáp àúä vaâ höî trúå cuãa caác ngûúâi thên chung quanh.
39. 164. TÊÅT NGUYÏÌN Möåt chaáu beá khöng may coá thïí bõ têåt nguyïìn laâm giaãm trñ thöng minh, giaãm sûác lûåc, giaãm khaã nùng caãm giaác cuãa mùæt, tai v.v Nhûäng dêëu hiïåu baáo àöång: Àïí ngùn ngûâa caác têåt nguyïìn, caác baác sô thûúâng yïu cêìu böë meå caác chaáu nhoã phaãi chuá yá phaát hiïån nhûäng triïåu chûáng laå, àaáng baáo àöång cuãa caác chaáu trong thúâi gian súám nhêët, ngay tûâ nhûäng tuêìn lïî àêìu hay thaáng àêìu sau khi sinh. Nhûäng triïåu chûáng naây coá thïí khi coá, khi khöng trong 3 thaáng àêìu tiïn nïn phaãi theo doäi liïn tuåc. Thñ duå caác hiïån tûúång cöí cuãa Beá quaá yïëu khöng giûä àûúåc àêìu thùèng, khoá ngöìi, khoá àûáng v.v ; caác cûã àöång tay chên, cûã àöång quay ngûúâi, sûå chuá yá túái moåi hoaåt àöång chung quanh, túái aánh saáng; mêìu sùæc v.v coá nhûäng biïíu hiïån khaác thûúâng. Hiïån nay, ngûúâi ta coá nhiïìu phûúng phaáp phaát hiïån àûúåc caác chaáu beá bõ yïëu vïì möåt mùåt naâo àoá nhû: nhòn keám, nghe keám, khöng chuá yá àûúåc v.v Nïëu con mònh bõ têåt nguyïìn: Nïn coá thaái àöå nhû thïë naâo? Khi coá àûáa con bõ têåt nguyïìn, chñnh böë meå laâ ngûúâi cêìn àûúåc an uãi àïí chêëp nhêån sûå viïåc vaâ bònh tônh nghô túái caách chûäa trô vaâ sùn soác cho chaáu beá sau naây. Xaä höåi naâo cuäng coá caác töí chûác daânh riïng cho caác chaáu nhû vêåy. Böë meå caác chaáu nïn tòm hiïíu vïì caác töí chûác naây, àïí àûa caác chaáu túái sinh hoaåt, khöng nïn taách mònh hoùåc taách caác chaáu ra khoãi caác hoaåt àöång cuãa cöång àöìng. Àoá laâ caách xûã sûå cuãa nhûäng ngûúâi bi quan, khöng coá ñch gò cho caác chaáu. Trang saách naây khöng thïí noái hïët möîi trûúâng húåp vò coá nhiïìu loaåi têåt bïånh. úã nûúác naâo cuäng coá caác àõa chó caác töí chûác nhû: Höåi caác phuå huynh coá con bõ têåt nguyïìn; Trung têm caác treã bõ liïåt; Höåi cûáu trúå caác treã bõ bïånh vïì cöåt söëng, vïì thêìn kinh v.v rêët coá ñch cho gia àònh caác treã bõ têåt. Viïåc sùn soác vaâ chûäa trõ cho caác treã têåt nguyïìn phaãi dûåa vaâo nguöìn taâi chñnh cuãa böë meå laâ chñnh. Nïëu böë meå khöng àuã khaã nùng, hoå coá thïí nhúâ sûå giuáp àúä cuãa caác höåi tûâ thiïån àïí àûúåc höî trúå. Thûúâng ngûúâi ta phên biïåt caác mûác höî trúå dûåa vaâo tònh hònh cuãa chaáu beá: - Chaáu cêìn phaãi coá ngûúâi sùn soác haâng ngaây nhûng khöng cêìn luác naâo cuäng phaãi úã liïìn bïn chaáu hoùåc phaãi úã liïìn bïn chaáu;
40. - Chaáu bõ têåt nùång, cêìn phaãi àûúåc sùn soác bùçng caác phûúng tiïån kyä thuêåt cao, thuöëc thang àùæt tiïìn; - Tiïìn phñ töín böë meå caác chaáu coá thïí gaánh àûúåc bao nhiïu? cêìn àûúåc höî trúå möåt phêìn hay têët caã? - Böë meå caác chaáu coá thïí tham gia sùn soác caác chaáu khöng? coá thïí nghó viïåc àïí úã gêìn caác chaáu khöng? 165. BÕ ÀÖËI XÛÃ TÏÅ Hiïån nay, ngûúâi ta quan niïåm rùçng möåt àûáa treã bõ àöëi xûá töìi tïå cùn cûá vaâo caác hiïån tûúång sau: chaáu beá bõ àaánh àêåp hoùåc bõ boã rúi, àïí cho thiïëu ùn, thiïëu mùåc, khöng àûúåc sùn soác vïì mùåt tinh thêìn; bõ lúåi duång tònh duåc. Caác töí thûác xaä höåi àaä àïì ra nhiïìu biïån phaáp àïí baão vïå quyïìn lúåi cuãa treã em vaâ trao nhiïåm vuå cho caác ngaânh y tïë vaâ luêåt phaáp àïí theo doäi vaâ phaát hiïån. Caác töí chûác naây thûúâng chuá yá àùåc biïåt túái caác gia àònh coá thïí liïn quan túái vêën àïì naây.
41. IX. TAI NAÅN 166. TAI NAÅN Baån coá thïí laâ ngûúâi chûáng kiïën, hoùåc chñnh baån coá möåt ngûúâi thên laâ naån nhên cuãa möåt tai naån giao thöng. Sau àêy laâ nhûäng viïåc cêìn phaãi laâm: Àùåt naån nhên nùçm ngûãa, àêìu nghiïng sang möåt bïn (trûúâng húåp bõ nön mûãa). Yïu cêìu moåi ngûúâi giaän ra, baáo cho caác cú quan coá chûác nùng nhû caãnh saát, baác sô vaâ cho hoå biïët roä raâng naån nhaän bõ thûúng nhû thïë naâo, nheå hay nùång; noái roä núi xaãy ra tai naån (quêån phûúâng, söë nhaâ v.v àïí xe cêëp cûáu biïët àûúâng túái cho nhanh). Nïëu baån muöën biïët naån nhên coân thúã hay khöng, haäy àïí möåt chiïëc gûúng soi nhoã úã trûúác miïång vaâ muäi naån nhên. Nïëu naån nhên coân thúã, mùåt gûúng seä bõ húi nûúác laâm múâ. Nïëu naån nhên khöng coân thúã, phaãi thûåc hiïån ngay phûúng phaáp cêëp cûáu thúã nhên taåo (coi laåi phêìn cêëp cûáu thúã nhên taåo vaâ phêìn bõ thûúng chaãy maáu). Phaãi cúãi caác khuy aáo, quêìn, vaâ núái loãng thêët lûng. Baãn thên mònh phaãi giûä hïët sûác bònh tônh, nhêët laâ nïëu naån nhên laâ möåt àûáa beá. Thaái àöå hoaãng höët, thiïëu bònh tônh cuãa baån coá thïí aãnh hûúãng rêët nhiïìu túái tinh thêìn vaâ traång thaái cuãa chaáu beá. Àiïìu khöng nïn laâm: Khöng nïn di chuyïín naån nhên trûâ trûúâng húåp bùæt buöåc. Viïåc gûãi naån nhên vaâo bêët kyâ möåt caái xe naâo duâ xe chêåt, heåp, buöåc naån nhên phaãi ngöìi, nùçm úã tû thïë khöng thñch húåp, àïí àûa nhanh túái núi cêëp cûáu coá thïí laâ viïåc laâm keám khön ngoan nhêët! Nïn àùåt naån nhên nùçm daâi bïn lïì àûúâng àïí àúåi xe cûáu thûúng túái (nïëu àaä liïn laåc àûúåc). Nïëu bïånh nhên bõ ngêët, khöng àûúåc cho bïånh nhên uöëng bêët kyâ loaåi nûúác gò. 167. VA CHAÅM, NGÊËT, CAÁC TRÛÚÂNG HÚÅP NGAÄ Nïëu chaáu ngaä röìi bêët tónh, nön oái, coá maáu chaãy ra úã miïång hoùåc úã muäi, úã tai, tay chên co giêåt khaác thûúâng phaãi àûa ngay túái phoâng cêëp cûáu. Trong khi di chuyïín chaáu, hoùåc chúâ àúåi baác sô túái, Nhúá :
42. - Traánh khöng di àöång chaáu. - Àùåt nùçm thùèng ngûúâi àêìu húi thêëp hún chên, nghiïng mùåt vïì möåt bïn àïí nïëu chaáu nön, oái hay bõ chaãy maáu muäi, miïång chêët loãng khöng vaâo àûúåc trong hoång àïí xuöëng phöíi; - Khöng àûúåc cho chaáu uöëng hay ùn bêët cûá thûá gò. * Gêîy Xûúng - Nïëu àûáa treã ngaä thêëy khöng àiïìu khiïín àûúåc nhûäng cûã àöång tay, hoùåc chên nûäa thò chaáu coá thïí àaä bõ treåo khúáp hoùåc gaäy xûúng. Nùæn nheå caánh tay, khúáp tay, khuyãu tay, àuâi, chên baác sô coá thïí xaác àõnh àûúåc chöî gaäy úã àiïím chaáu kïu àau nhiïìu. Nhûng, muöën xaác àõnh roä raâng, chñnh xaác phaãi àûa chaáu ài chuåp X- quang. Hiïån tûúång gaäy xûúng khi ngaä nheå chûáng toã xûúng chaáu khöng chùæc (coá thïí vò cú thïí thiïëu chêët Canxi). * Ngaä àêåp àêìu xuöëng trûúác: Nïëu sau khi ngaä bõ va maånh vaâo àêìu, chaáu bõ ngêët duâ trong thúâi gian ngùæn cuäng phaãi àûa túái bïånh viïån cêëp cûáu ngay. Duâ nhòn bïn ngoaâi, chöî va chaåm khöng coá dêëu hiïåu gò laâ vïët thûúng nùång, nhûng baác sô vêîn coá thïí yïu cêìu phaãi ài chuåp X-quang phêìn soå naäo nïëu thêëy cêìn thiïët. Trong thúâi gian tiïëp theo, ngûúâi sùn soác caác chaáu phaãi chuá yá theo doäi xem coá caác hiïån tûúång nhû: nön oái, söët, co giêåt, sùæc mùåt taái dêìn, giêëc nguã khöng yïn hoùåc nguã mï mïåt khöng? Trong suöët 24 giúâ cuãa ngaây àêìu, cêìn phaãi theo doäi liïn tuåc, thónh thoaãng laåi goåi xem chaáu coá tónh laåi khöng vò nïëu coá hiïån tûúång chaãy maáu trong naäo, chaáu coá thïí nguã thiïëp ài röìi chuyïín qua traång thaái hön mï maâ ngûúâi sùn soác khöng hay biïët. Möåt söë triïåu chûáng àaáng lo ngaåi khaác laâ: - Sûå thay àöíi thaái àöå àöåt ngöåt: Hoùåc chaáu tûå nhiïn toã ra baâng quan vúái têët caã chung quanh, hoùåc traái laåi, tûå nhiïn vêåt vaä, kñch àöång, mùæt nhòn böîng bõ röëi loaån, coá khi nhòn nhû ngûúâi laác mùæt. Cêìn phaãi múâi baác sô túái bïn giûúâng bïånh ngay àïí nhêån àõnh saát hún nûáa tònh traång bïånh cuãa chaáu. Chaáu ngaä vaâo vêåt nhoån Nïëu vêåt nhoån àêm vaâo chên, tay thò chó laâ vïët thûúng chaãy maáu cêìn phaãi cêìm maáu vaâ saát truâng vïët thûúng.
43. Nïëu vêåt àêm vaâo àêìu, buång, lûng : cêìn phaãi coá baác sô chuyïn mön. Nïëu vêåt àêm vaâo buång, trong khi baác sô chûa àïën, haäy cho chaáu beá tiïíu tiïån vaâ nhêån xeát xem nûúác tiïíu cuãa chaáu coá àoã khöng àïí baáo caáo cho baác sô biïët. Hiïån tûúång chaáu khöng tiïíu tiïån àûúåc cuäng cêìn phaãi noái roä. Vêåt nhoån coá thïí laâm thûúng töín thêån, laá laách, ruöåt xuyïn qua thaânh buång. Do àoá, cêìn phaãi xaác àõnh caác trûúâng húåp trïn bùçng phûúng phaáp siïu êm vuâng buång. Chaáu bõ thûúng úã cùçm, úã mùåt: Rûãa vïët thûúng bùçng nûúác saåch àïí laâm tröi caác chêët bêín nhû àêët, caát. Sau àoá, rûãa bùçng thuöåc saát truâng. Nïëu vïët thûúng lúán, vïët seåo hònh thaânh sau naây úã mùåt chaáu seä aãnh hûúãng túái sûå thêím myä cuãa neát mùåt. Búãi vêåy, phaãi àûa chaáu vaâo bïånh viïån àïí khêu gheáp da, laâm cho vïët seåo sau naây àúä xêëu hún. Chaáu bõ thêm tñm hoùåc nöíi u: Nhûäng vïët tñm vaâ cuåc u seä tûå khoãi sau vaâi ngaây. Tuy vêåy, coá thïí chûúâm nûúác laånh vaâo chöî u àïí giaãm àau vaâ bùng nheå chöî da bõ xûúác àïí traánh va chaåm. 168. VÏËT THÛÚNG Tûâ tuöíi biïët ài treã em thûúâng bõ nhûäng vïët thûúng sêy saát do àuång chaåm maånh vaâ teá ngaä. Cêìn phaãi chuá yá xem nhûäng vïët thûúng àoá to hay nhoã, nöng hay sêu, chaãy maáu nhiïìu hay ñt vaâ úã chöî naâo, coá dñnh àêët caát hoùåc vêåt gò trong vïët thûúng khöng ? Khöng nïn coi thûúâng bêët kyâ vïët sêy saát naâo cuãa treã em, duâ laâ möåt vïët chñch nhoã. Vïët thûúng cêìn àûúåc rûãa saåch ngay bùçng xaâ phoâng röìi böi thuöëc saát truâng nhû thuöëc àoã Mercurochrome chùèng haån. Sau cuâng, phaãi bùng laåi. Vïët thûúng naâo cuäng coá thïí dêîn túái bïånh uöën vaán. Búãi vêåy, cêìn cho caác chaáu tiïm phoâng bïånh uöën vaán. Vïët thûúng sêu hoùåc nöng nhûng röång (vaâi cm), cêìn phaãi àûa chaáu túái baác sô àïí rûãa saát truâng vaâ khêu laåi nhêët laâ nhûäng vïët thûúng úã mùåt, nïëu khöng khaáu, khi liïìn tûå nhiïn seä àïí laåi nhûäng vïët seåo keám thêím myä sau naây. Nïëu vïët thûúng chaãy maáu, duâ chaãy maáu húi nhiïìu cuäng chó nïn êën xuöëng àïí cêìm maáu, röìi bùng laåi.
44. Ngaây nay, ngûúâi ta hïët sûác traánh viïåc laâm ga rö (buöåc chùåt àïí cêìm maáu). 169. CHAÃY MAÁU VÒ VÏËT THÛÚNG Vïët thûúng nheå: Chaáu beá bõ àûát tay, bõ ngaä sêy saát, bõ caâo xûúác v.v coá vïët thûúng chaãy maáu. Baån haäy rûãa cho chaáu bùçng xaâ phoâng, nïëu coá àêët, caát dñnh vaâo vïët thûúng. Sau àoá, böi thuöëc àoã (Mercurochrome), röìi bùng laåi bùçng loaåi bùng dñnh coá sùén caã gaåc, coá baán úã hiïåu thuöëc. Phaãi bùng nheå tay, húi loãng - khöng chùåt quaá - vò vïët thûúng cêìn àûúåc "thúã" vaâ maáu dûúái vïët thûúng cêìn àûúåc lûu thöng trong maåch. Khi chaáu nhoã àûát tay chaãy maáu, baån coá thïí boáp hay êën lïn vïët thûúng möåt laát, maáu seä ngûng chaãy röìi böi thuöëc àoã vaâ bùng laåi. Vïët thûúng nùång: Chaáu beá bõ thûúng sêu vò vïët dao hay kñnh vúä vaâ bõ chaãy maáu nhiïìu. Baån haäy laâm cho vïët thûúng löå ra bùçng caách cúãi boã hoùåc cùæt chöî quêìn aáo àuång vaâo vïët thûúng. Nïëu coá nhûäng maãnh kim loaåi, maãnh kñnh, soãi caát chung quanh vïët thûúng, haäy lau saåch hoùåc gùæp boã. Khöng cêìn àuång túái vïët thûúng vöåi, cuäng chûa cêìn rûãa vïët thûúng. Buöåc vïët thûúng laåi bùçng möåt lúáp bùng daây hoùåc àùåt lïn vïët thûúng möåt caái khùn tay saåch röìi êën tay lïn vïët thûúng trong voâng 5 phuát. Luác naây, viïåc trûúác tiïn laâ ngùn sûå chaãy maáu. Viïåc rûãa saåch hoùåc saát truâng vïët thûúng seä lo sau. Xaác àõnh àûúåc möåt àöång maåch hay möåt tônh maåch bõ àûát laâ viïåc khoá. Tuy vêåy, cuäng coá thïí nhêån xeát nhû sau : Tônh maåch bõ àûát: maáu chaãy thaânh lúáp, maâu àoã sêîm. Àöång maåch bõ àûát: maáu phuåt ra tûâng àúåt, maâu àoã tûúi. Nïëu sau khi buöåc vïët thûúng, maáu vêën khöng ngûâng chaãy, baån haäy tòm àûúâng àöång maåch cuãa chaáu beá vaâ êën maånh ngoán tay xuöëng möåt àiïím cuãa maåch úã phña trïn vïët thûúng (giûäa àûúâng tûâ tim túái vïët thûúng) trong khi àûa chaáu túái ngay núi cêëp cûáu v.v Khöng nïn buöåc ga rö, nïëu baån chûa biïët phûúng phaáp.
45. Chaãy maáu muäi: Khi möåt chaáu beá bi "chaãy maáu cam", tûác laâ chaãy maáu úã muäi ra, baån haäy cho möåt miïëng gaåc hoùåc böng laâm ngûng chaãy maáu (coá baán úã hiïåu thuöëc) vaâo bïn löî muäi chaãy maáu, vaâ lêëy ngoán tay àeâ caánh muäi bõ chaãy maáu laåi. Nïëu maáu vêîn tiïëp tuåc chaãy, phaãi àûa túái baác sô. Möåt àûáa treã hay bõ chaãy maáu muäi coá thïí vò caác maåch maáu úã maâng muäi bõ giaän núã hoùåc coá röëi loaån àöng maáu. Búãi vêåy, cêìn cho baác sô biïët. 170. TREÃ EM NUÖËT PHAÃI VÊÅT LAÅ Do baãn nùng cêìn ùn, caác treã em hay àûa vaâo miïång nhûäng vêåt caác em coá thïí lêëy vaâ cêìm trong tay nhû möåt hoân bi, möåt àöìng xu chùèng haån. Nhûäng vêåt nhû thïë coá thïí laâm tùæc àûúâng hö hêëp vaâ laâm caác chaáu bõ ngaåt thúã. (Xem Ngaåt thúã). Nïëu vêåt loåt àûúåc xuöëng daå daây thò laâ möåt àiïìu may mùæn. Noá seä dêìn dêìn ài theo àûúâng tiïu hoáa àïí cuöëi cuâng àûúåc töëng ra ngoaâi theo phên. Baác sô khöng cêìn phaãi can thiïåp bùçng phêîu thuêåt maâ chó cêìn theo doäi sûå di chuyïín cuãa vêåt trong ngûúâi caác chaáu bùçng phûúng phaáp roåi X-quang. Nïëu vêåt vûâa nhoã, troân, nhùén, thò seä theo phên ra ngoaâi sau 1 - 2 ngaây. Coá 2 trûúâng húåp àùåc biïåt cêìn chuá yá : - Chaáu nuöët vêåt nhoån nhû àinh, keåp toác, keåp giêëy v.v Nhûäng àêìu nhoån àêm vaâo thaânh ruöåt nïn khöng di chuyïín àûúåc Trûúâng húåp naây phaãi phêîu thuêåt àïí lêëy ra. - Chaáu nuöët höåp hay loå nhoã coá chûáa chêët àöåc hay chêët têëy rûãa coá thïí taác haåi túái böå maáy tiïu hoáa, nhêët laâ daå daây, nïn phaãi cêëp töëc àûa chaáu túái bïånh viïån. 171 . BEÁ UÖËNG NHÊÌM RÛÚÅU Nïëu treã em uöëng nhêìm möåt lûúång rûúåu duâ laâ möåt, hai ly nhoã, cuäng cêìn àûa túái baác sô hoùåc túái bïånh viïån ngay. Rûúåu coá thïí laâm suåt lûúång àûúâng trong maáu vaâ gêy hön mï. Tuöíi cuãa caác chaáu caâng nhoã, hêåu quaã caâng nghiïm troång.
46. Nïëu baån nhoã muäi nhêìm cho caác chaáu, àaáng leä nhoã thuöëc nhoã muäi laåi huát thuöëc tûâ möåt loå cöìn, caác chaáu seä khoác reá lïn ngay. Haäy giûä bònh tônh vaâ lêëy nûúác saåch nhoã tiïëp vaâo cho chaáu, cöët àïí laâm loaäng rûúåu ài vaâ rûãa niïm maåc muäi. Khöng nïn duâng rûúåu hay cöìn àïí xoa boáp cho treã em vò lúáp da moãng cuãa caác chaáu rêët dïî hêëp thuå rûúåu. Chuáng ta cuäng nïn chuá yá rùçng coá möåt söë thuöëc àaánh rùng chûáa möåt àöå rûúåu khöng thñch húåp vúái treã em, khöng nïn duâng cho caác chaáu. 172. NGÖÅ ÀÖÅC Nïëu chaáu beá uöëng phaãi möåt chêët àöåc gò (chêët têíy rûãa, thuöëc ) baån phaãi laâm gò ? Haäy bònh tônh Goåi ngay àiïån thoaåi túái phoâng cêëp cûáu hoùåc àûa ngay chaáu túái àïí caác baác sô rûãa daå daây, laâm tónh laåi nïëu cêìn, hoùåc quyïët àõnh gûãi chaáu beá túái nhûäng phoâng chuyïn mön. - Haäy chuêín bi traã lúâi cho thêåt chñnh xaác vïì caác cêu hoãi: * Chaáu beá àaä uöëng hoùåc ùn phaãi chêët gò ? Nhiïìu hay ñt ? Bao nhiïu ? * Luác naâo ? * Chaáu àaä coá nhûäng triïåu chûáng gò cuãa viïåc ngöå àöåc ? Muöën traã lúâi àûúåc caác cêu hoãi trïn, baån phaãi quan saát chöî cuãa chaáu beá tûâ trïn giûúâng túái dûúái àêët, caác àöì vêåt xung quanh, caã trong tuái aáo, quêìn cuãa chaáu nûäa. Mang têët caã caác vêåt gò baån nghi ngúâ túái bïånh viïån àïí àûa cho baác sô. Khöng nïn cho chaáu beá uöëng thïm thûá gò, kïí caã sûäa. Khöng nïn cöë bùæt chaáu nön ra, nïëu chaáu khöng laâm àûúåc. Nguyïn nhên: Nguyïn nhên sûå ngöå àöåc cuãa caác chaáu laâ do löîi caác ngûúâi lúán thûúâng àïí cêíu thaã caác loaåi chêët trong têìm tay cuãa caác chaáu.
47. - Thuöëc têíy rûãa. - Dûúåc phêím. - Caác thûá hoáa phêím trang sûác: nûúác hoa, saáp möi v.v Taåi sao cêìn àûa chaáu beá túái baác sô? Coá ngûúâi hoãi: "Töi khöng biïët con töi àaä múã höåp thuöëc aspirin hay höåp thuöëc nguã, vaâ àaä uöëng chûa. Coá thïí noá chó muát coá möåt viïn, nhûng cuäng coá thïí laâ nhiïìu hún. Vêåy phaãi laâm thïë naâo ?" Traã lúâi : Nïëu chaáu chó muát coá möåt viïn aspirin thò baån chó cêìn cho chaáu uöëng nhiïìu nûúác àûúâng laâ àuã. Chùæc chùæn chaáu khöng viïåc gò caã. Nhûng, nïëu khöng biïët chùæc chùæn söë lûúång chaáu àaä uöëng phaãi thò cêìn àûa chaáu túái baác sô ngay. 173. CAÃM NOÁNG Treã em, nhêët laâ eaác chaáu múái sinh, rêët nhaåy caãm vúái nhiïåt. Ngöìi trong phoâng noáng quaá, chaáu cuäng bõ caãm noáng, vò cú thïí bi böëc húi nûúác quaá mûác. Thoaåt àêìu cú thïí chaáu toaát möì höi àïí chöëng laåi caái noáng. Nïëu sau àoá, chaáu khöng àûúåc uöëng nûúác àïí buâ àùæp laåi lûúång nûúác àaä mêët, cú thïí khöng toaát möì höi nûäa vaâ thên nhiïåt bùæt àêìu tùng lïn. Hiïån tûúång caãm noáng nhû vêåy laâ do aãnh hûúãng cuãa núi úã, phoâng úã noáng hoùåc kñn quaá nhû trûúâng húåp chaáu beá ngöìi trong xe húi àoáng kñn cûãa úã ngoaâi nùæng chùèng haån. Nhûng cuäng coá thïí xaãy ra trong muâa laånh, khi chaáu mùåc nhiïìu quêìn aáo quaá vaâ cùn phoâng laåi àûúåc sûúãi quaá êëm. Trong moåi trûúâng húåp, viïåc cho chaáu uöëng nhiïìu nûúác laâ cêìn thiïët. Triïåu chûáng cuãa chûáng caãm noáng: Thoaåt àêìu chaáu beá toaát nhiïìu möì höi, vêåt vaä, àoâi uöëng vò khaát. Sau àoá khöng toaát möì höi nûäa, thên nhiïåt coá thïí lïn trïn 40oC. Laâm thïë naâo khi beá caãm noáng? Laâm cho beá maát, tùæm nûúác coá nhiïåt àöå thêëp hún thên nhiïåt cuãa beá tûâ 2 - 3oC, chûúâm laånh hoùåc quêën taä têím nûúác maát. Cho uöëng thuöëc chöëng söët nhû aspirin, acetamol vúái nhiïìu nûúác maát.
48. Nïëu thên nhiïåt chaáu vêîn khöng giaãm, cêìn àûa ngay chaáu ài cêëp cûáu, vò chûáng caãm noáng cuäng rêët nguy hiïím. Àïí traánh hiïån tûúång CaãM NoáNG, chuã yïëu cêìn phaãi Àïì PHoâNG nhû: khöng cho caác chaáu mùåc nhiïìu quêìn aáo quaá, luön chuá yá cho caác chaáu uöëng àuã nûúác. 174. CAÃM NÙÆNG Caãm nùæng coá thïí coi nhû hiïån tûúång BoãNG cêëp 1, cêëp 2 vúái caác triïåu chûáng: thên nhiïåt tùng, maåch nhanh, da noáng vaâ khö (sau àoá vaâi giúâ coá thïí àoã lïn), khöng coá möì höi, nön oái vaâ coá thïí ngêët. Diïån tñch cú thïí bõ taác duång búãi nùæng caâng röång thò nguy cú caâng nùång. Möåt chaáu beá bõ say nùæng chiïëu vaâo mùåt coá thïí bõ nguy túái tñnh maång. Nïëu diïån tñch da bõ taác duång cuãa nùæng trïn 5% thò baác sô phaãi àûa túái phoâng cêëp cûáu. (Xem thïm Baãng diïån tñch da trïn cú thïí, muåc B6 vïì boãng). 175. BÕ CÖN TRUÂNG CHÑCH Bõ ong, toâ voâ àöët: Nhiïìu böå phêån cuãa cú thïí rêët nhaåy caãm vúái noåc cuãa loaâi ong nïn rêët nhûác nhöëi. Chñch ngûúâi, bao giúâ ong cuäng àïí laåi ngoâi. Búãi vêåy, phaãi tòm caách lêëy caái ngoâi naây ra, röìi rûãa chöî bõ chñch bùçng nûúác pha giêëm, chûúâm nûúác àaá. Noåc ong coá thïí laâm chöî da bõ chñch têëy àoã, àau raát trong vaâi ngaây. Nïëu bõ ong chñch nhiïìu chöî - nhêët laâ úã cöí, úã miïång caác chaáu nhoã coá thïí nön oái, nhõp tim tùng, khoá thúã, toaân thên bõ phuâ nïì, cöí hoång bõ phuâ, röëi loaåi tuêìn toaân, nhiïìu khi nguy hiïím túái tñnh maång. Búãi vêåy, khi thêëy möåt chaáu nhoã bõ ong àöët úã vuâng miïång vaâ cöí, cêìn àûa chaáu túái bïånh viïån àïí àïì phoâng nhûäng biïën chûáng coá thïí xaãy ra. Bõ Boå Coã ÀöëT - Cuöëi muâa heâ, thûúâng coá möåt söë loaâi boå úã coã. Caác treã nhoã chúi àuâa trïn coã, dïî bõ chuáng àöët, laâm da phöìng àoã, ngûáa. Nïn böi lïn da caác chaáu loaåi dung dõch chöëng ngûáa thûúâng baán úã caác hiïåu thuöëc. Cuäng coá caã nhûäng pommaát böi trûúác vaâo da àïí chöìng loaâi boå coã.
49. Bõ nhïån àöët: Vïët chñch cuãa nhïån thûúâng laâm da phöìng lïn, àoã vaâ nhûác. Àöi khi gêy choáng mùåt, söët nhûng khöng nguy hiïím. Chó cêìn rûãa saåch chöî bõ chñch vaâ chûúâm nûúác àaá. Nïëu cêìn, uöëng aspirin theo chó àõnh cuãa baác sô. Bõ muöîi àöët: Nïëu bõ nhiïìu muöîi àöët, caác chaáu nhoã cûåa quêåy, gaäi vaâ coá thïí tûå laâm nhiïîm truâng da, gêy söët. Nïn rûãa nhûäng nïët muöîi àöët bùçng xaâ phoâng coá tñnh a xñt hay nûúác giêëm loaäng. Böi cho caác chaáu caác dung dõch chöëng ngûáa baán úã hiïåu thuöëc. Àïí chöëng muöîi, coá thïí duâng caác loaåi tinh dêìu chanh hoùåc coã roi ngûåa, böi lïn nhûäng chöî da khöng coá quêìn aáo che. Ruöìi trêu: Coá loaåi ruöìi lúán - ruöìi trêu - cuäng àöët vaâ huát maáu ngûúâi. Vïët àöët gêy àau nhûác, cêìn àûúåc lau rûãa bùçng nûúác giêëm. Nïëu caác chaáu beá àau nhiïìu, cho chaáu uöëng aspirin àïí giaãm àau, theo chó àõnh cuãa baác sô. 176. BÕ BOÅ VE ÀÖËT Nhûäng loaâi boå, ve úã choá, úã trong coã, buåi rêåm coá thïí gêy cho ngûúâi möåt söë bïånh, nhêët laâ vaâo muâa heâ chuáng ta hay ài chên àêët trïn coã, vaâo caác buåi cêy. Coá nhiïìu bïånh söët do loaâi boå gêy ra. Cún söët keáo daâi keâm theo hiïån tûúång mêín àoã khùæp ngûúâi. Àöi khi coá caã nhûäng maãng da mêìu àen. Ngûúâi ta thûúâng duâng thuöëc khaáng sinh àïí chûäa trõ. Loaâi boå, ve cuäng coá thïí gêy ra bïånh Lyme, möåt thûá bïånh coá nhûäng biïíu hiïån mêín àoã, liïåt mùåt vaâ àau caác khúáp. Àïí chûäa trõ, cuäng duâng thuöëc khaáng sinh. 177. BÕ SUÁC VÊÅT CÙÆN Vïët cùæn cuãa choá, meâo: Cêìn phaãi rûãa saåch vïët cùæn bùçng thuöëc saát truâng röìi cho chaáu túái baác sô àïí uöëng thuöëc khaáng sinh hoùåc nïëu cêìn, phaãi tiïm thuöëc àïì phoâng bïånh daåi. Phaãi àûa con choá àaä cùæn ngûúâi túái súã thuá y àïí kiïím tra vaâ theo doäi xem noá coá bõ bïånh daåi khöng. Vïët rùæn cùæn: Chó coá loaâi rùæn àöåc múái nguy hiïím. Thûúâng, rùæn hay cùæn vaâo tay vaâo chên ngûúâi. Múái àêìu, vïët cùæn khöng gêy àau nhiïìu vaâ dïî nhêån thêëy 2 vïët rùng caách nhau 6-8mm. Chung quanh
50. vïët cùæn thûúâng coá möåt vuâng tuå maáu dûúái da. Mêìu cuãa àiïím naây biïën àöíi dêìn tûâ àoã sang tñm xanh. Vïët cùæn caâng luác caâng àau, tay hoùåc chên bõ phuâ to dêìn, trúã thaânh trùæng nhúåt vúái nhiïìu àiïím tuå maáu. Nhûäng phaãn ûáng cuãa cú thïí möîi ngûúâi, möîi khaác: röëi loaån tiïu hoáa, àau buång, nön oái, söët hoùåc laånh toaân thên, nhõp tim tùng nhanh túái mûác trêìm troång, toaân ngûúâi bõ "söëc". Nhûäng viïåc trûúác àêy ngûúâi ta thûúâng laâm nhû chûúâm laånh vaâo vïët thûúng, huát noåc àöåc ra, buöåc ga rö thò ngaây nay khöng coân àûúåc khuyïën khñch nûäa. Viïåc tiïm thuöëc chöëng noåc àöåc cuäng coân coá nhiïìu yá kiïën khaác nhau vò thûúâng cú thïí cuäng khöng chõu àûång àûúåc thuöëc. Töët nhêët laâ laâm caác viïåc sau: Rûãa saåch vïët thûúng vaâ àûa gêëp naån nhên túái bïånh viïån àïí tiïm thuöëc chöëng uöën vaán. Baác sô seä quyïët àõnh cêìn phaãi laâm gò tiïëp theo. 178. BÕ NGAÄ XUÖËNG NÛÚÁC Khi vúát chaáu beá bõ ngaä xuöëng nûúác lïn, nïëu chaáu khöng coân thúã thò chûa nïn cöë gùæng laâm cho nûúác ra khoãi phöíi maâ phaãi laâm ngay àöång taác cêëp cûáu haâ húi thöíi ngaåt àaä. Nïëu kõp thúâi, chaáu coá thïí thúã laåi ngay nïn àûa ngay chaáu túái bïånh viïån. Nïëu tim chaáu ngûâng àêåp, thò trong khi möåt ngûúâi thûåc hiïån hö hêëp nhên taåo, möåt ngûúâi khaác thûåc hiïån caách xoa boáp tim ngoaâi löìng ngûåc. Trong trûúâng húåp khöng coá ngûúâi phuå giuáp, phaãi vûâa laâm hö hêëp nhên taåo, vûâa êën tay theo nhõp thúã lïn xûúng ûác, möîi khi ta haâ húi vaâo miïång chaáu. Trong thúâi gian àoá, nhúâ ngûúâi ài baáo baác sô, hoùåc goåi töí cêëp cûáu ngûúâi thûúâng trûåc bïn baäi biïín v v Àïí caác chaáu sau naây choáng biïët búi, nïn cho caác chaáu beá laâm quen vúái nûúác tûâ nhoã nhûng khöng àûúåc rúâi mùæt khoãi Beá, duâ chó cho Beá tùæm trong chêåu tùæm úã nhaâ. Khi cho chaáu beá vaâo nûúác, phaãi cho tûâ tûâ nhêët laâ sau khi vûâa cho chaáu phúi nùæng.
51. 179. CHÛÁNG NGÊËT KHI XUÖËNG NÛÚÁC Coá nhiïìu ngûúâi - caã ngûúâi lúán lêîn treã em vûâa xuöëng nûúác höì; ao, biïín àïí tùæm, böîng ngêët xóu vaâ bõ chòm hoùåc nûúác cuöën ài luön. Nïëu khöng àûúåc vúát ngay thò rêët nguy túái. tñnh maång. Nguyïn nhên cuãa hiïån tûúång naây chûa àûúåc xaác àõnh nhûng ngûúâi ta cho rùçng àoá laâ do cú thïí nhûäng ngûúâi àoá khöng chõu àûúåc sûå thay àöíi nhiïåt àöå giûäa khöng khñ vaâ nûúác. Búãi vêåy, chuáng ta khöng nïn tùæm nùæng lêu quaá trûúác khi xuöëng nûúác. Vaâ, khi xuöëng nûúác, nïn xuöëng tûâ tûâ àïí khoãi gêy nhûäng caãm giaác àöåt ngöåt vïì nhiïåt àöå, nhêët laâ àöëi vúái treã em. 180. BÕ ÀIÏÅN GIÊÅT Nïëu chaáu beá cho tay vaâo chöët àiïån vaâ khöng ruát àûúåc tay ra, khöng àûúåc keáo chaáu ra maâ phaãi ài ngùæt cêìu dao àiïån. Nïëu chaáu àuång vaâo möåt dêy àiïån, phaãi gaåt dêy ra bùçng möåt caái gêåy göî hoùåc möåt vêåt caách àiïån. Nïëu chaáu beá khöng coân thúã nûäa, phaãi thûåc hiïån ngay phûúng phaáp hö hêëp nhên taåo vaâ goåi cêëp cûáu. 181. VÏËT CAÂO Nhiïìu chaáu beá coá nhûäng vïët caâo úã mùåt do chñnh nhûäng baân tay xinh xùæn cuãa mònh taåo nïn. Àoá laâ nhûäng àöång taác tûå nhiïn nhùçm thùm thuá vaâ tòm hiïíu xem cú thïí cuãa mònh thïë naâo. Àïí traánh nhûäng vïåt xûúác nhû vêåy, baån coá thïí cùæt moáng tay cho Beá (luác Beá nguã dïî cùæt hún). Vïët xûúác do moáng tay Beá taåo ra laâ nhûäng vïët xûúác laânh khöng coá gò nguy hiïím, seä tûå khoãi vaâ mêët dêëu vïët trong möåt vaâi ngaây. 182. VÏËT MEÂO CAÂO Nhûäng vïët xûúác do meâo caâo coá thïí thaânh bïånh do möåt loaåi vi truâng hoùåc vi ruát gêy ra. Thúâi gian nung bïånh tûâ 10 túái 30 ngaây. Vuâng bõ caâo seä nöíi haåch, coá thïí coá muã. Thñ duå, nïëu Beá bõ caâo úã caánh tay, haåch seä nöíi lïn úã naách. Haåch nöíi lêu tûâ möåt túái ba thaáng. Nïëu cho Beá uöëng thuöëc khaáng sinh tûâ súám, coá thïí ngùn àûúåc traång thaái haåch coá muã. Bùçng khöng, seä phaãi chñch haåch cho Beá.