Tư tưởng của L.Tolstoi về giáo dục

Nội dung text: Tư tưởng của L.Tolstoi về giáo dục

1. NGÔN NGỮ - VĂN HỌC - VĂN HÓA Tư tưởng của L.Tolstoi về giáo dục Phạm Văn Chung* Tóm tắt: Để đổi mới căn bản và toàn diện nền giáo dục Việt Nam hiện nay cần phải nghiên cứu, tổng kết lịch sử giáo dục học, trong đó bao gồm những di sản về giáo dục của L.Tolstoi. Chỉ với hai tác phẩm Về giáo dục quốc dân và Về giáo dục và đào tạo, L.Tolstoi đã đưa ra những tư tưởng rất sâu sắc về khoa học giáo dục, mối liên hệ giữa nhà trường và cuộc sống, giáo dục đại học và giáo dục quốc dân Nhưng quán xuyến trong toàn bộ lý thuyết giáo dục của ông chính là tư tưởng triết học về một nền giáo dục tự do và dân chủ. Đây là giá trị cơ bản, lớn lao trong tư tưởng về giáo dục của L.Tolstoi, chúng ta cần tiếp thu để phát triển giáo dục Việt Nam. Từ khóa: Giáo dục; triết lý; tư tưởng; L.Tolstoi. 1. Mở đầu giáo dục mang ý nghĩa một học thuyết khoa học về giáo dục với nội dung đa diện, rất Giáo dục là một lĩnh vực hoạt động lớn sâu sắc, có giá trị đối với giáo dục cả trong và quan trọng của xã hội. Vì thế, để cho xã quá khứ và hiện thời. L.Tolstoi có suy tư hội có một tương lai tốt đẹp thì mọi người đầy trách nhiệm về khoa học giáo dục. Học cần có sự quan tâm sâu sắc, toàn diện đến thuyết của L.Tolstoi dù chỉ dưới hình thức sự phát triển giáo dục. Một trong những một bản phác thảo nhưng đã bao gồm tất cả nhiệm vụ quan trọng và cấp bách là phải những nội dung cơ bản của một khoa học chấn hưng nền giáo dục nước ta hiện nay là giáo dục (về đối tượng, mục đích, chức xây dựng học thuyết khoa học về giáo dục. năng, vai trò của giáo dục, nội dung và Đến nay ở Việt Nam, L.Tolstoi (1828 - những phương thức, hình thức, những cấp 1910) đã được biết đến không chỉ như một độ và những lĩnh vực giáo dục, lịch sử giáo nhà văn, một nghệ sĩ vĩ đại, mà còn là nhà dục, những phạm trù, quy luật giáo dục cơ tư tưởng lớn của nước Nga và thế giới. Với bản). Bài viết này giới thiệu nội dung tư tư cách nhà giáo dục học, ông đóng vai trò tưởng cơ bản của L.Tolstoi về giáo dục.* như một gạch nối, một mắt xích quan trọng trong dòng chảy lịch sử tư tưởng, tinh thần 2. Tư tưởng của L.Tolstoi về đối tượng và thực tiễn giáo dục Nga nói riêng, nhân và mục đích của giáo dục loại nói chung. Những di sản lý luận về Trong bài Về giáo dục quốc dân, giáo dục của L.Tolstoi được thể hiện tập L.Tolstoi cho rằng, hiện giờ chúng ta không trung ở hai tác phẩm là Về giáo dục quốc biết bản chất việc giáo dục dân chúng là gì, dân và Về giáo dục và đào tạo (được in trong tập sách “Đường sống: Văn thư và (*) Tiến sĩ, Trường Đại học Xã hội và Nhân văn, nghị luận chọn lọc”). Trong hai tác phẩm Đại học Quốc gia Hà Nội. ĐT: 0943120880. này L.Tolstoi đã đề xuất những tư tưởng Email: chungpv2000@yahoo.com 78
2. Phạm Văn Chung chúng ta chưa hề có một khoa học nào về Tư tưởng về đối tượng, mục đích của truyền dạy và giáo huấn (tức giáo dục học), một khoa học giáo dục mới được L.Tolstoi cơ sở đầu tiên của giáo dục học vẫn còn tiếp tục triển khai trong bài Về giáo dục và chưa được xây dựng, định nghĩa giáo dục đào tạo. Thông thường, người ta cho rằng đối tượng của mọi khoa học giáo dục là học và mục tiêu của nó là vô bổ và có hại “giáo dục”, nhưng đối với L.Tolstoi vấn đề [5, tr.22]. Từ thực trạng ấy L.Tolstoi dự không giản đơn như vậy. Từ sự phê phán định về một khoa học giáo dục mới. Ông các nền giáo dục Nga và Châu Âu trong quá cho rằng giáo dục vốn có những quy luật khứ và đương thời, L.Tolstoi cho rằng: của nó, cho nên nhiệm vụ của khoa học “Giáo dục không phải là đối tượng của giáo giáo dục là tìm kiếm những quy luật ấy. dục học mà chỉ là một hiện tượng mà giáo Một quy luật cơ bản của giáo dục được dục học không thể không lưu ý” [5, tr.28]; L.Tolstoi vạch ra là sự gặp gỡ của hai chí tất cả các nền giáo dục cũ đều phạm sai hướng, tức là của người truyền dạy và lầm, đều chỉ nhằm giáo dục đối với thiểu người được truyền dạy, cùng vươn tới một số, chỉ vì lợi ích của kẻ đi giáo dục, hoàn mục đích. Cái sâu sắc và chính xác trong toàn không quan tâm, xuất phát từ nguyện quan niệm này của L.Tolstoi nằm ở từ “chí vọng, quyền lợi của nhân dân; giáo dục cũ có tính chất giáo điều, áp đặt, cưỡng bức hướng”, vì nó thay cho rất nhiều từ như “tri nặng nề; nhà trường là nơi dạy sự lười thức”, “chân lý”, “phẩm chất”, “định biếng, thậm chí trở thành nơi cho đứa trẻ hướng”, “vun bồi”, “tu dưỡng” vốn là “rèn tập” sự thụ động, lừa dối, đạo đức giả, những từ diễn đạt mối liên hệ cơ bản nói sự buông thả về thể chất với cường độ ngày trên. Có thể từ “ý chí” được L.Tolstoi kế càng lớn hơn [5, tr.38]. L.Tolstoi chỉ ra thừa từ I.Kant, nhưng nếu như I.Kant nói về những nguyên nhân chủ yếu của nền giáo “ý chí” và “tự do ý chí” trong đạo đức, dục cũ và đương thời từ “bản tính” con trong hành động nói chung [2], thì L.Tolstoi người: thứ nhất, ở trong gia đình, nơi mà nói về “ý chí” trong hoạt động giáo dục và các ông bố bà mẹ đều mong biến con cái đó là quan điểm riêng của ông. Tuy nhiên, mình thành những kẻ như mình, vì nơi đó điều đặc sắc ở đây là ông đã nhận ra điều quyền tự do phát triển của mỗi cá nhân kiện cơ bản hỗ trợ, thúc đẩy quy luật nói chưa thâm nhập vào ý thức của phụ huynh; thứ hai, ở trong tôn giáo, vì một người Hồi trên, đó là “tự do”. Ông khẳng định rằng giáo, Do Thái giáo hay Kitô giáo đều tin chúng ta phải xác định thực chất của sự tự chắc rằng một kẻ không thừa nhận học do mà nếu thiếu nó thì sự gặp gỡ chí hướng thuyết của anh ta thì sẽ không được cứu rỗi, của hai phía sẽ bị cản trở, rằng chỉ duy nhất sẽ vĩnh viễn hủy diệt tâm hồn mình; thứ ba, sự tự do, đó là chuẩn của toàn bộ khoa học ở trong nhà nước, theo ông đây là nguyên giáo dục, là niềm xác tín của chúng ta, rằng nhân quan trọng nhất, giáo dục nằm trong phải từng bước, xuất phát từ vô số sự thật, nhu cầu của chính phủ muốn giáo dục mọi tiến dần đến giải quyết các vấn đề của khoa người cần cho những mục đích nhất định, học giáo dục [5, tr.22 - 24]. đặc biệt là cho sự tồn tại của chính phủ, nhà 79
3. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 nước; thứ tư, trong xã hội, giới quý tộc, và không chính đáng, không thể được biện quan chức và ít nhiều là thương nhân mang minh bởi lý trí và vì vậy không thể trở lại hậu quả có hại nhất cho giáo dục [5, thành đối tượng của khoa học sư phạm” [5, tr.33 - 34, 54 - 55]. tr.54 - 55]. Thấy tình trạng thảm hại và nguyên nhân Có thể thấy, có lẽ vì quá bất bình với nền của giáo dục như vậy, cho nên L.Tolstoi giáo dục cũ mà L.Tolstoi đã phủ nhận hoàn muốn xác định lại, đối tượng của giáo dục toàn khái niệm giáo dục. Nhưng “đào tạo” học. Ông yêu cầu phải thay khái niệm “giáo mà L.Tolstoi nêu ra cũng được bao hàm dục” bằng khái niệm mới là “đào tạo”. trong nội dung của “giáo dục”. Thực ra, ông Ông cho rằng: “Đối tượng của giáo dục học sử dụng từ “đào tạo” đề nói về nội dung, chỉ có thể và phải là quá trình đào tạo”; đào tính chất của một nền giáo dục mới. Nền tạo theo nghĩa rộng nhất bao gồm toàn bộ giáo dục ấy trên thực tế, đã và đang nảy những ảnh hưởng thúc đẩy sự phát triển sinh, phát triển ở Châu Âu mà những tư một con người, cho anh ta một thế giới tưởng trung tâm của nó là tính chủ thể, tự quan rộng lớn hơn, cho anh ta những kiến do, trí tuệ, lý tính và đạo đức. Nhưng tư thức mới; đào tạo bao gồm cả những trò tưởng của L.Tolstoi về đề cao đào tạo chơi trẻ em, những đau khổ, những hình dường như còn vượt lên cả nền giáo dục phạt của bố mẹ, sách vở, công việc, việc Châu Âu đương thời, đó là về một nền giáo học tập cưỡng bách hoặc tự do, các nghệ dục - đào tạo cho đông đảo nhân dân. Nói thuật, các khoa học, cuộc sống. Ông nói cách khác, trên thực tế L.Tolstoi đã bàn đến rằng, giáo dục khiến cho người được giáo một khoa học giáo dục mới, khoa học về dục lĩnh hội những nền nếp đạo đức nhất một nền giáo dục tương lai. định, có thể khiến người học trở thành một 3. Tư tưởng của L.Tolstoi về sự gắn kẻ đạo đức giả, một tên đạo tặc hoặc một kết giáo dục nhà trường với cuộc sống người tốt bụng [5, tr.29]; giáo dục là sự tác L.Tolstoi chỉ ra một trong những sai lầm động cưỡng bách, áp đặt của một người đối căn bản của nền giáo dục cũ đó là hoàn toàn với người khác nhằm tạo dựng một con tách nhà trường ra khỏi cuộc sống, mà người được cho là tốt, biến người khác nguyên nhân chủ yếu của sai lầm đó là do thành một kẻ giống anh ta, thì đào tạo là sự áp đặt từ trên, từ phía nhà nước, từ chính quan hệ tự do giữa người thu nhận kiến phủ xuống. Nội dung và phương thức giáo thức và người truyền đạt; sự khác biệt của dục cơ bản của nhà trường cũ là giáo điều, giáo dục và đào tạo chỉ là ở chỗ cưỡng bách cưỡng bức, thậm chí bạo lực. L.Tolstoi đã mà giáo dục cho là đặc quyền của mình, lấy ví dụ về nước Đức, và Trung Hoa. Theo còn đào tạo luôn tự do [5, tr.29 - 30]. ông nước Đức vẫn chưa khắc phục được sự L.Tolstoi kết luận: “Đào tạo và giáo dục là chống đối của dân chúng do tính cưỡng hai khái niệm khác nhau, vì đào tạo luôn tự bách của nhà trường vẫn đè nặng lên tâm lý do nên nó hợp pháp và chính đáng, còn giáo dân chúng; ở Trung Hoa, một vị đại thần cả dục luôn cưỡng bách nên nó bất hợp pháp đời không rời khỏi Bắc Kinh, có thể bắt trẻ 80
4. Phạm Văn Chung em học thuộc lòng các châm ngôn của chính là việc phải loại bỏ phương pháp cũ, Khổng Tử và nhồi nhét vào đầu chúng bằng phương pháp giáo dục cưỡng bách, áp đặt, roi vọt [5, tr.3, 5]. Ông mỉa mai về tính, để tìm ra phương pháp giáo dục mới. tách rời tuyệt đối của nhà trường cũ khỏi Nhưng L.Tolstoi cho rằng chúng ta chưa cuộc sống, Ông cho rằng nhà trường cũ biết đến phương pháp nào mới, vì “nhà được thiết kế thành nhà trường kiểu cảnh trường vẫn còn chưa được tự do” hoặc mới sát; ở đó trẻ em không được mở miệng dù chỉ được “tự do” một cách “giả định” [5, chỉ xin phép để “ra ngoài”. Nhà trường tr.9]. Như vậy, L.Tolstoi nói về thực chất được thiết chế như vậy bởi lẽ mục đích của của mối liên hệ của nhà trường và cuộc chính phủ, thượng cấp chủ yếu không phải sống, đó là “tự do” vì nó vốn là yếu tố tự để mở mang học vấn cho dân chúng mà để nhiên của cuộc sống, là bản thân cuộc sống. giáo hóa họ theo phương pháp của mình. Nó là điều kiện cơ bản làm thay đổi bản Nhà trường được thiết chế như thế không chất phương pháp giáo dục trong nhà phải để cho trẻ em được thoải mái học tập, trường, vì nó đưa đến sự giáo dục tự do mà là để cho thầy giáo giảng dạy được trong nhà trường. Bởi vì, giáo dục tự do thuận tiện Ông khẳng định ở Nga “các trong nhà trường hay nhà trường gắn với kiểu nhà trường đã định hình trong lịch sử cuộc sống là nơi trẻ em có thể tìm thấy đều không thể trở thành mẫu mực để noi niềm sảng khoái và là nơi thực hiện nhu cầu theo mà cùng với mỗi bước tiến bộ chúng chủ yếu của chúng là vận động tự do, là nơi ngày càng tụt hậu so với trình độ chung về mà thiên nhiên đã ban cho nó tất cả những giáo dục và vì vậy tính chất cưỡng bách của điều kiện cần thiết để phát triển, đấy cũng là chúng ngày càng trở nên bất hợp pháp và nơi của những công việc đồng áng, những cuối cùng là ở Tây Âu, giáo dục như một trò chơi dân dã, cuộc sống gia đình đó là mạch nước thấm ngầm, đã chọn cho mình những điều kiện, động lực chủ yếu cho sự một con đường khác; bỏ qua các nhà trường phát triển của trẻ em, cho bất kỳ sự giáo và chảy tràn vào mọi phương tiện giáo dục dục nào [5, tr.10 - 11]. Giáo dục tự do trong trong đời sống thường nhật” [5, tr.21]. nhà trường, đó là thể hiện cách dạy, cách Trước tình trạng dạy và học trong nhà học là cơ bản, chứ không phải là dạy cái gì, trường (cũ và đương thời) như vậy, là cho phép mọi năng lực cao cấp như L.Tolstoi cho rằng: “Ý thức nhân loại là tưởng tượng, sáng tạo, suy luận sẽ được thành tố quan trọng của lịch sử, bởi vậy nếu phát huy. như nhân loại ý thức được tính bất cập của Như vậy, thực chất nội dung tư tưởng nhà trường mình tạo dựng, thì bản thân cái của L.Tolstoi về mối liên hệ hữu cơ giữa ý thức ấy đã sẽ là một sự kiện lịch sử có thể nhà trường và cuộc sống là, yêu cầu “mọi làm cơ sở cho công cuộc thiết chế nhà sự giáo dục đều phải nhằm giải đáp những trường” [5, tr.15]. Vậy cái ý thức làm cơ sở, vấn đề do cuộc sống đặt ra”. Đó chính là điều kiện cho việc thiết chế lại nhà trường nguyên lý cơ bản của nền giáo dục tự do, mà L.Tolstoi nói đến ở đây là gì? Có lẽ đó dân chủ. Một nền giáo dục từ trong nhà 81
5. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 trường chỉ thực sự có sức sống khi nó tự do, những giáo trình như vậy thì tỉ lệ chỉ là tức là, khi nó là hiện thân của những nhu 1/100. Trong trường đại học sinh viên có cầu cuộc sống của đông đảo nhân dân. nghĩa vụ im lặng, còn các giáo sư thì có 4. Tư tưởng của L.Tolstoi về giáo dục quyền nói tất cả những gì họ muốn. đại học L.Tolstoi kết luận một cách gay gắt và đầy chua chát rằng: toàn bộ cơ cấu đại học được Về giáo dục đại học, một cấp độ giáo xây dựng trên những cơ sở sai lầm; trường dục quan trọng, là cơ quan giáo dục chủ yếu đại học không đào tạo những con người cần của hệ thống giáo dục, nơi trực tiếp đem cho nhân loại, mà chỉ là những con người đến cho xã hội những con người được đào cần cho một xã hội hư hỏng; điều quan tâm tạo ở trình độ cao, có thể tham gia ngay vào chủ yếu của sinh viên (chủ yếu nói về các những lĩnh vực cụ thể của đời sống xã hội, sinh viên ưu tú) là tìm kiếm bản ghi chép L.Tolstoi cũng đã chỉ ra tình trạng thảm hại hoặc giáo trình có thể giúp họ chuẩn bị thi; của nó, nhất là ở Nga và chỉ rõ nguyên nhân đa số đi nghe giảng hoặc vì chẳng có việc tại sao “cũng chính cái học vấn đại học rất gì làm hoặc chưa chán ngấy với việc nghe hiệu quả ở Tây Âu lại không sử dụng được giảng hoặc để làm hài lòng giáo sư; sinh ở nước ta?” [5, tr.53]. Theo L.Tolstoi, chính viên tốt nghiệp đại học không biết phải dựa giáo dục đại học quy định các hệ thống giáo vào đâu; những tri thức anh ta thu nhận dục cấp thấp, chính khiếm khuyết của các được chẳng cần cho ai, không ai trả xu nào nhà trường bình dân và cấp huyện xuất phát cho những tri thức đó, lĩnh vực áp dụng duy chủ yếu từ những sai lầm trong yêu cầu của nhất của những tri thức đó là trong văn học các trường đại học [5, tr.46], trường đại học và sư phạm, tức trong các khoa học đào tạo cho ta biết “nó là kẻ đầu tiên chiếm dụng ra những kẻ cũng vô dụng như vậy; sinh cho mình cái quyền giáo dục, nó cũng là kẻ viên ra trường trở về gia đình thấy mọi đầu tiên căn cứ vào những kết quả mà nó người xa lạ với mình, mặc dù anh ta là sản đạt được chứng minh cho sự bất hợp pháp phẩm “tối ưu” của nền giáo dục [5, tr.33- và bất khả thi của sự nghiệp giáo dục” [5, 34]. L.Tolstoi chỉ ra nguyên nhân chủ yếu tr.50 - 51]. Ông phê phán tình trạng của các dẫn đến tình trạng lộng hành, tính chất giáo trường đại học đương thời ở nước Nga và điều, áp đặt, sai lầm của giáo dục đại học cũng còn hiện diện khá rõ ở Châu Âu. Theo hiện thời, nhất là ở Nga, đó là “không có tự ông, chúng cũng tồi tệ không khác gì các do”, rằng “chưa một ai và chưa từng bao học đường tu viện, trong trường đại học vẫn giờ có ai đó nghĩ đến việc xây dựng các tồn tại tính chất giáo điều, thậm chí bất khả trường đại học trên cơ sở những nhu cầu vi phạm y như của giáo hoàng. Quá trình của dân chúng” [5, tr.45]. truyền thụ cho sinh viên diễn ra một cách bí hiểm, trang nghiêm y như của thầy tu. Từ sự phê phán giáo dục đại học đương Trong nhà trường vẫn tồn tại tình trạng giáo thời, L.Tolstoi đã suy tư về hệ thống giáo sư giảng bài mà không có những cuốn sách, dục đại học mới. Theo L.Tolstoi, một nền bài giảng, giáo trình của chính mình, nếu có giáo dục đại học mới phải là giáo dục tự do, 82
6. Phạm Văn Chung phải là nền giáo dục được xây dựng trên chúng, vậy mà bất chấp mọi nỗ lực, mánh những nhu cầu của dân chúng. Đó là một khóe và sự kiên trì của chính phủ và cộng nền giáo dục không giáo điều, không áp đồng xã hội, dân chúng vẫn thường xuyên đặt. Ở đó giáo sư lên lớp nhất định phải có bộc lộ sự không hài lòng, thậm chí chống bài giảng, giáo trình thể hiện kiến thức đối đối với nền giáo dục người ta ban cho thuộc lĩnh vực chuyên môn riêng của mình, họ và chỉ từng bước chịu nhân nhượng sức ở đó phải diễn ra sự tranh biện, phải đem ép; và cho đến nay sự chống đối thường bị đến cho sinh viên cần những cuộc đàm coi là bất hợp pháp và người ta chỉ nhìn ra thoại và người hướng dẫn. Trường đại học mầm ác trong những phản đối ấy. Ông nhìn phải là nơi tụ hội những con người nhằm thấy nguyên nhân cơ bản của tình trạng mục đích đào tạo lẫn nhau. Theo L.Tolstoi không hài lòng, phản đối ấy là do tính áp những trường đại học như vậy mới chỉ đang đặt, giáo điều, xa rời thực tế về nội dung và xuất hiện ở những “xó xỉnh” khác nhau của phương thức cưỡng bức trong giáo dục, là nước Nga, rằng ở đó, trong các trường đại do nền giáo dục lâm vào cảnh ngộ chỉ biết học, các câu lạc bộ sinh viên thường tụ hội học thuộc lòng những chân lý có sẵn, không cùng đọc sách, cùng trao đổi và cuối cùng, thể nghi ngờ [5, tr.3-6]. Như đã nói, theo cùng ra một quy định phải tụ hội và trao đổi L.Tolstoi về thực chất nền giáo dục được với nhau như thế nào. Ông khẳng định, đó ban từ trên xuống từ trước đến nay chỉ là chính là đại học thực sự [5, tr.43]. nền giáo dục của thiểu số, cho thiểu số, đặc 5. Tư tưởng của L.Tolstoi về giáo dục biệt vì lợi ích của chính phủ và của những quốc dân và ý thức dân tộc Nga người đi truyền thụ học vấn, không cần biết Quan niệm về giáo dục quốc dân của đến nhu cầu giáo dục của đông đảo nhân L.Tolstoi được thể hiện rõ ràng ngay trong dân. Cho nên, hậu quả của nền giáo dục ấy bài Về giáo dục quốc dân. Đây là nội dung là hết sức nặng nề, Ông viết: “Ở Đức chỉ có quan trọng nhất trong “học thuyết giáo dục” thể tự hào với nền giáo dục này trên những của L.Tolstoi. Ngay ở những trang đầu tiên con số thống kê, còn đa phần dân chúng của bài viết, L.Tolstoi đã chỉ rõ giáo dục vẫn ra trường với mặc cảm ghê sợ nhà quốc dân về căn bản không tồn tại ở sự hiện trường” [5, tr.3-6]; ở Đức người ta “rời mái diện của nhà nước, không phải là một nền trường với một kỹ năng nói và viết máy giáo dục được ban bố từ bên trên, tức là từ móc và một sự ghê tởm đối với con đường phía chính phủ, nhà nước và từ cái gọi là họ được tiếp cận khoa học”, người ta trở “cộng đồng” xuống cho dân chúng. thành ngu đần hóa, bị làm méo mó những L.Tolstoi lên án mạnh mẽ tất cả các hệ năng lực trí tuệ [5, tr.10 - 11]. Như vậy, đối thống được gọi là giáo dục “quốc dân” ở với L. Tolstoi nền giáo dục quốc dân có mặt hầu hết các nước Châu Âu trung cổ và của chính phủ, nhà nước, sự nhân danh đương thời. Ông nhận thấy chính phủ và xã cộng đồng với việc sử dụng nội dung, hội khao khát đem học vấn đến cho dân phương thức áp đặt, chỉ là giáo dục quốc 83
7. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 dân trên danh nghĩa, hình thức. L.Tolstoi hiện đang đến như một giai đoạn mới của tự không phủ nhận nhà nước, chính phủ, xã do ngày càng lớn hơn [5, tr.9]. hội, nhà trường đối với nền giáo dục quốc Song, điều đặc sắc nữa là ở chỗ, dân, tức là đối với nền giáo dục của toàn xã L.Tolstoi không dừng lại, không thỏa mãn hội, cho toàn xã hội, dân chúng của một đất với sự bàn luận về giáo dục quốc dân nói nước. Theo ông, bản chất của giáo dục quốc chung; ông nói về giáo dục quốc dân quá dân không phải là việc chính phủ hay cái khứ, đương thời và triển vọng của nó ở các nước Châu Âu, ở Nga, chủ yếu là để bàn về nhân danh cộng đồng ban cho nhân dân giáo dục quốc dân của nước Nga - Tổ quốc những nội dung, phương thức, thậm chí cả yêu dấu của ông. Tư tưởng chủ đạo xuyên nhu cầu được giáo dục, mà là ở chỗ giáo thấu và khát vọng cháy bỏng trong tâm hồn dục quốc dân phải được hình thành trên cơ ông là xây dựng một nền giáo dục quốc dân sở những nhu cầu được giáo dục của đông mới mẻ, tiến bộ, dân chủ và tự do ở nước đảo nhân dân. Ông cho rằng, dân chúng yêu Nga dựa trên việc rút kinh nghiệm, tổng kết thích và tự tìm kiếm học vấn vốn tiềm tàng toàn bộ lịch sử giáo dục cả về thực tiễn và như người ta yêu thích và tìm kiếm không lý luận của các nước, các dân tộc Châu Âu, khí để thở [5, tr.4]. Có thể nói tư tưởng về phương Đông. Ông đặt ra câu hỏi lớn: “Vậy thì người Nga chúng ta phải làm gì hiện bản chất của giáo dục quốc dân của nay?” và đã trả lời rất rõ rằng: “Rốt cuộc L.Tolstoi là cái nhìn triết học rất sâu sắc. Cụ hãy ý thức rằng cái quy luật rút ra một cách thể, ông đã nhìn thấy cái nghĩa chân chính, rõ ràng cả từ lịch sử giáo dục học, cả từ lịch sâu xa của từ “quốc dân” nằm sâu, bắt sử bản thân nền giáo dục - đó là để cho nguồn từ cái tập hợp nhân dân lớn lao đầy người đi giáo hóa biết được cái gì là tốt sức sống mãnh liệt của những quốc gia, đất đẹp, cái gì là tồi tệ thì người được giáo hóa nước nhất định trong thời đại ông. Nói cách phải có toàn quyền thể hiện sự không hài khác, đối với L.Tolstoi, giáo dục quốc dân lòng của mình, hoặc chí ít ra là lảng tránh cái kiểu giáo dục không thỏa mãn anh ta không thể không mang nội dung xã hội sâu theo bản năng - hãy ý thức rằng chuẩn mực sắc, rộng lớn trước hết trong phạm vi quốc của giáo dục chỉ có một mà thôi - tự do” [5, gia; một xã hội, một quốc gia, đất nước tr.21 - 24]. Với tất cả tinh thần, trách nhiệm muốn tồn tại, phát triển không thể không tổ lớn lao và từ tầm hiểu biết sâu sắc, rộng lớn chức một nền giáo dục cho toàn xã hội, cho của một người con ưu tú của Tổ quốc Nga toàn dân của nước mình, nhưng đó phải là vĩ đại, L.Tolstoi tiên đoán con đường của nền giáo dục dựa trên nhu cầu của đông đảo một nền giáo dục mới đầy gian nan và dài nhân dân. Trên thực tế đây là tư tưởng dân lâu của nước Nga, Ông viết: “Có lẽ phải hàng trăm năm nữa những ý kiến tôi diễn chủ về giáo dục và nó không tách rời tư đạt trên đây, rất có thể, mơ hồ, vụng về, tưởng về tự do về giáo dục. Theo L.Tolstoi thiếu sức thuyết phục, mới trở thành tài sản nền giáo dục quốc dân đích thực như vậy chung; có lẽ phải hàng trăm năm nữa mới trên thực tế chưa có, nền giáo dục quốc dân tiêu tan những thiết chế có sẵn từ lâu - là một quá trình vận động của tự do và nó trường tiểu học, trường trung học, trường 84
8. Phạm Văn Chung đại học mới xuất hiện các trường hình thành dục của L.Tolstoi về cơ bản không khác tư trên cơ sở quyền tự do của thế hệ học trò tưởng của Jonh Dewey. Còn ở Nga, tư mới” [5, tr.61]. tưởng tự do không ngừng chảy trong trí tuệ, 6. Kết luận tâm hồn Nga và tiên đoán của L.Tolstoi sau hơn một trăm năm dường như cũng đang Như vậy, học thuyết giáo dục của trở thành hiện thực. Đối với Việt Nam hiện L.Tolstoi dù mới chỉ là một bản phác thảo, nay, tư tưởng tự do trong giáo dục của ông nhưng đã thể hiện tầm vóc tư tưởng rất sâu đang đồng hành với những tư tưởng của sắc và lớn lao của một nhà giáo dục lớn. những tác giả khác như John Stuart Mill, Những khía cạnh nội dung trong học thuyết John Dewey và đang có mặt trong những của L.Tolstoi được phân tích trên đây tiến bộ nhất định của nền giáo dục Việt không chỉ cho thấy chúng có ý nghĩa, giá trị Nam. Mặt khác, những gì L.Tolstoi quan đối với giáo dục thế giới, nước Nga mà cả sát, mô tả về thực trạng bi đát và đáng thất đối với Việt Nam hiện nay. Trong những vọng của giáo dục trên nhiều phương diện bàn luận cụ thể của L.Tolstoi về khoa học như đã thấy ở Nga trong thế kỷ XIX, cũng giáo dục, về giáo dục, đào tạo, về nhà đã nói lên hộ cho chúng ta nhiều điều về trường, nền đại học, về giáo dục quốc dân những gì đang diễn ra trong nền giáo dục và cả sự phê phán, đánh giá của ông đối với Việt Nam. Không những thế, L.Tolstoi còn những nền giáo dục cũ và đương thời có cho chúng ta một hình mẫu, một biểu tượng thể còn những điều phải bàn luận thêm, tuyệt vời về tinh thần trách nhiệm đối với sự nhưng tư tưởng - giáo dục của ông đã nghiệp giáo dục quốc dân. Ông hiểu rằng khẳng định một sự thật không thể bác bỏ, không thể phát triển một nền giáo dục mới đó là mọi khoa học giáo dục sẽ chẳng đi mà không có lý thuyết, khoa học giáo dục đến đâu nếu chúng không có những triết lý, mới và ông đã cố gắng, quyết tâm thực hiện triết học đúng đắn, khoa học làm nền tảng. công việc lớn lao ấy. Tư tưởng triết học giáo dục của L.Tolstoi quán xuyến những khía cạnh nội dung được Tài liệu tham khảo phân tích ở trên, là tư tưởng cho rằng giáo [1] Phạm Văn Chung (2012), “Tư tưởng của dục phải gắn với cuộc sống, giáo dục phải L.Tolstoi về lẽ sống”, Tạp chí Khoa học có dân chủ và tự do. L.Tolstoi hiểu rằng, Xã hội Việt Nam, số 4. nếu giáo dục tự do, dân chủ là không được áp đặt, cưỡng bức, giáo điều dưới mọi hình [2] I.Kant (2007), Phê phán lý tính thực hành, thức, nhất là từ phía nhà nước, chính phủ Nxb Tri thức, Hà Nội. xuống; ở nền giáo dục đó người học tự chủ [3] John Stuart Mill (2005), Bàn về tự do, Nxb trong học tập dưới sự hướng dẫn của người Tri thức, Hà Nội. dạy; nền giáo dục đó phải được xây dựng [4] John Dewey (2010), Dân chủ và giáo dục, trên nguyện vọng, lợi ích của người học, Nxb Tri thức, Hà Nội. đặc biệt của đông đảo nhân dân, mọi người dân. Học thuyết giáo dục của John Dewey [5] L.Tolstoi (2010), Đường sống - Văn thư (chủ yếu trong tác phẩm Dân chủ và giáo nghị luận chọn lọc, Nxb Tri thức, Hà Nội. dục), có tác dụng, ý nghĩa to lớn đối với [6] Nhiều tác giả (2015), Bàn về giáo dục, nền giáo dục của nước Mỹ. Tư tưởng giáo Nxb Tri thức, Hà Nội. 85
9. Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 6(103) - 2016 86