Tìm hiểu pháp luật về tố cáo - Trần Đức Lượng

Nội dung text: Tìm hiểu pháp luật về tố cáo - Trần Đức Lượng

1. THANH TRA CHÍNH PHỦ Đề án 1 -1133/QĐ-TTg TÌM HIỂU PHÁP LUẬT VỀ TỐ CÁO (Tài liệu tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho cán bộ, nhân dân ở xã, phường, thị trấn) Hà Nội, tháng 8 năm 2014 0
2. Chỉ đạo nội dung TS. Trần Đức Lượng Phó Tổng Thanh tra Chính phủ Tham gia biên soạn TS. Nguyễn Văn Kim - Hàm Vụ trưởng Vụ Pháp chế TS. Đỗ Gia Thư - Nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp chế TS. Nguyễn Quốc Văn - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế Nguyễn Tuấn Anh - Phó vụ trưởng Vụ Pháp chế Ths. Hồ Thị Thu An - Phó trưởng phòng Vụ Pháp chế 1
3. LỜI NÓI ĐẦU Luật tố cáo đã được Quốc hội khóa XIII thông qua ngày 11/11/2011. Đây là văn bản pháp lý quan trọng, thể chế hóa quyền tố cáo của công dân được Hiến pháp ghi nhận. Tiếp nối những thành tựu đã đạt được trong công tác phổ biến, giáo dục pháp luật nói chung và pháp luật về tố cáo nói riêng, ngày 15/7/2013, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1133/QĐ - TTg phê duyệt và tổ chức thực hiện Đề án “Tiếp tục tăng cường phổ biến, giáo dục pháp luật về khiếu nại, tố cáo cho cán bộ, nhân dân ở xã, phường, thị trấn giai đoạn 2013 - 2016”. Trong đó, Thanh tra Chính phủ tiếp tục được giao chủ trì, phối hợp với các cơ quan có liên quan thực hiện Đề án này. Nhằm đáp ứng nhu cầu tài liệu phục vụ công tác tuyên truyền theo Đề án nói trên, Thanh tra Chính phủ biên soạn và xuất bản cuốn sách “Tìm hiểu pháp luật về tố cáo”. Đây là tài liệu quan trọng và cần thiết cho việc tìm hiểu các quy định của pháp luật hiện hành về tố cáo cho nhân dân và cán bộ làm công tác tiếp dân, giải quyết tố cáo ở cấp xã. Đặc biệt, cuốn sách sẽ giúp cán bộ và nhân dân hiểu và thực hiện đúng quyền, nghĩa vụ khi thực hiện việc tố cáo và giải quyết tố cáo; nâng cao ý thức, trách nhiệm, trình độ nghiệp vụ của cán bộ, công chức cấp xã trong việc giải quyết tố cáo và tuyên truyền, phổ biến pháp luật về tố cáo. Cuốn sách được trình bày dưới dạng tài liệu tuyên truyền, nội dung ngắn gọn, súc tích, dễ hiểu, thể hiện đầy đủ những quy định của pháp luật hiện hành về tố cáo, đáp ứng nhu cầu tìm hiểu pháp luật của cán bộ và nhân dân. Cuốn sách bao gồm 02 phần: Phần I: Sự cần thiết, nguyên tắc xây dựng Luật tố cáo Phần II: Nội dung cơ bản của pháp luật về tố cáo Quá trình biên soạn cuốn sách không tránh khỏi thiếu sót, Ban Biên tập rất mong nhận được sự góp ý của độc giả./. 2
4. Phần thứ nhất SỰ CẦN THIẾT VÀ CÁC QUAN ĐIỂM, NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG LUẬT TỐ CÁO I. SỰ CẦN THIẾT XÂY DỰNG, BAN HÀNH LUẬT TỐ CÁO 1. Luật khiếu nại, tố cáo ban hành năm 1998 và được sửa đổi, bổ sung năm 2004, 2005 (sau đây gọi tắt là Luật Khiếu nại, tố cáo) đã góp phần tạo lập khung pháp lý quan trọng để người dân tích cực tham gia phát hiện các hành vi vi phạm pháp luật, đấu tranh chống tham nhũng, tiêu cực, tăng cường trách nhiệm của cơ quan nhà nước trong giải quyết tố cáo, góp phần phát huy dân chủ, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, qua tổng kết cho thấy công tác giải quyết tố cáo còn hạn chế, một số vụ việc chưa được giải quyết đúng pháp luật, vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Tình trạng trên có nhiều nguyên nhân chủ quan và khách quan, nhưng trong đó có nguyên nhân quan trọng là do các quy định của Luật khiếu nại, tố cáo và các văn bản pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo còn nhiều hạn chế, bất cập. Cụ thể là: - Tố cáo và khiếu nại là hai vấn đề khác nhau, vì vậy việc thực hiện quyền tố cáo, quyền khiếu nại của công dân cũng như thẩm quyền, trình tự thủ tục giải quyết của các cơ quan, tổ chức cũng không giống nhau. Trong khi đó hai vấn đề này lại được điều chỉnh chung trong một văn bản pháp luật. Vì vậy gây ra những khó khăn, cho công dân trong quá trình thực hiện quyền tố cáo, khiếu nại và vướng mắc cho cơ quan, tổ chức trong tiếp nhận, xử lý, giải quyết tố cáo, khiếu nại, thi hành quyết định giải quyết khiếu nại, quyết định xử lý tố cáo. - Luật khiếu nại, tố cáo có quy định chung về tố cáo, giải quyết tố cáo nhưng chưa bao quát hết những tố cáo phát sinh trong thực tiễn cần được điều chỉnh bằng pháp luật. Luật chỉ tập trung quy định về tố cáo và giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm của cán bộ, công chức trong các cơ quan 3
5. hành chính nhà nước; chưa quy định tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về các lĩnh vực quản lý nhà nước. Trong khi đó, nhiều văn bản pháp luật lại quy định việc giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước được thực hiện theo Luật khiếu nại, tố cáo. Vì vậy gây ra những khó khăn trong quá trình tổ chức, thực hiện. - Trong Luật khiếu nại, tố cáo, việc xác định thẩm quyền của các cơ quan, tổ chức trong việc tiếp nhận và xử lý các loại tố cáo mới chỉ mang tính nguyên tắc, chưa quy định cụ thể thẩm quyền, trách nhiệm giải quyết của từng loại cơ quan cũng như trình tự, thủ tục giải quyết tố cáo đối với các hành vi vi phạm xảy ra trong các lĩnh vực quản lý nhà nước. Bên cạnh đó, Luật cũng chưa quy định đầy đủ quyền, nghĩa vụ của người giải quyết tố cáo, người được giao nhiệm vụ thẩm tra, xác minh, kết luận nội dung tố cáo, chưa quy định về việc công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm - Pháp luật hiện hành có đề cập nhưng chưa quy định rõ về cơ chế bảo vệ người tố cáo khi họ bị đe dọa, trả thù, trù dập hoặc bị phân biệt đối xử; chưa quy định rõ nội dung cũng như các biện pháp bảo vệ người tố cáo, trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức trọng việc áp dụng các biện pháp bảo vệ người tố cáo; chưa đề cập đến việc khen thưởng đối với những người có công trong việc phát hiện, tố cáo, cung cấp các thông tin quan trong giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền kịp thời ngăn chặn, xử lý hành vi vi phạm, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. 2. Trong những năm qua, thực hiện công cuộc đổi mới, phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước ta đã đạt được những thành tựu quan trọng trên các lĩnh vực. Tuy nhiên, cũng còn bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập, làm phát sinh nhiều tố cáo trong các lĩnh vực quản lý nhà nước, cũng như tố cáo cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Số vụ việc tố cáo tiếp tục gia tăng, tính chất gay gắt, phức tạp, có nhiều người tham gia. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước xác định giải quyết tố cáo là 4
6. một trong những nhiệm vụ trọng tâm của các cơ quan nhà nước và là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị; nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác giải quyết tố cáo là nội dung quan trọng trong việc đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước và cải cách hành chính nhà nước. Ngày 24/5/2005, Bộ Chính trị đã có Nghị quyết số 48/NQ-TW về chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010 và định hướng năm 2020, theo đó về khiếu nại, tố cáo, Nghị quyết ghi rõ: “Hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, tố cáo ; đổi mới thủ tục giải quyết khiếu nại, tố cáo và thủ tục giải quyết các vụ án hành chính theo hướng công khai, đơn giản, thuận lợi cho dân, đồng thời bảm đảm thông suốt, hiệu quả của quản lý hành chính”. Tại Nghị quyết số 11/2007/QH12 của Quốc hội khóa XII về chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội nhiệm kỳ khóa XII (2007-2011) đã quyết định xây dựng Luật tố cáo; tại Nghị quyết số 31/2009/QH12 ngày 17/6/2009 Quốc hội đã đưa dự án Luật tố cáo vào chương trình chính thức. 3. Thực hiện đường lối đổi mới trong quan hệ quốc tế, trong thời gian qua Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh hợp tác quốc tế và hội nhập trên nhiều lĩnh vực, trong đó có một số lĩnh vực, thỏa thuận liên quan đến việc bảo đảm tính công khai, minh bạch trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức trong quan hệ quốc tế, việc tố cáo và giải quyết tố cáo của cá nhân, công dân nước ngoài. Tuy nhiên những quy định của pháp luật nước ta về vẫn đề này còn nhiều hạn chế và bất cập. Vì vậy cùng với việc mở rộng quan hệ đối ngoại thì việc hoàn thiện pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo để đạp ứng yêu cầu hội nhập là cần thiết. Từ những lý do nêu trên, việc xây dựng và ban hành Luật tố cáo nhằm thể chế hoá chủ trương, quan điểm của Đảng về công tác giải quyết tố cáo, đáp ứng yêu cầu thực tiễn, góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và hội nhập quốc tế hiện nay là yêu cầu khách quan và rất cần thiết. 5
7. II. QUAN ĐIỂM VÀ NGUYÊN TẮC XÂY DỰNG LUẬT TỐ CÁO Việc xây dựng Luật tố cáo dựa trên những quan điểm và nguyên tắc cơ bản sau: 1. Thể chế hóa chủ trương, đường lối của Đảng và Nhà nước về giải quyết tố cáo, cải cách nền hành chính, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân và hội nhập quốc tế 2. Luật tố cáo phải có nội dung và phạm vi điều chỉnh hợp lý, nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho công dân thực hiện quyền tố cáo; xác định rõ trách nhiệm của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền trong việc giải quyết tố cáo; quy định rõ trình tự, thủ tục giải quyết các loại tố cáo; có cơ chế hữu hiệu bảo vệ người tố cáo; 3. Bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp và tính thống nhất của Luật tố cáo trong hệ thống pháp luật, phù hợp với những quy định của các văn bản pháp luật có liên quan, bảo đảm tính khả thi của Luật tố cáo. 4. Việc xây dựng Luật tố cáo trên cơ sở tổng kết thực tiễn và việc thực hiện Luật khiếu nại, tố cáo trong thời gian qua; kế thừa những nội dung còn phù hợp, bổ sung những nội dung mới đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước hiện nay. 6
8. Phần thứ hai NHỮNG NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA LUẬT TỐ CÁO I. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TỐ CÁO 1. Khái niệm tố cáo Tố cáo là một trong những quyền cơ bản của công dân được quy định trong Hiến pháp, được quy định trong Luật tố cáo và nhiều văn bản pháp luật khác. Khoản 1 Điều 2 Luật tố cáo quy định: Tố cáo là việc công dân theo thủ tục do Luật tố cáo quy định báo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền biết về hành vi vi phạm pháp luật của bất cứ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. Để hiểu đúng bản chất của tố cáo, chúng ta cần phải xem xét dưới các khía cạnh như chủ thể, đối tượng, mục đích tố cáo và cơ quan có thẩm quyền giải quyết tố cáo. Tố cáo trước hết thể hiện ý thức đấu tranh, bảo vệ sự nghiêm minh của pháp luật đối với các hành vi vi phạm, người tố cáo không chỉ nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình mà còn vì lợi ích của nhà nước, của cộng đồng. Như vậy, chỉ khi công dân có được ý thức pháp luật, có tinh thần đấu tranh vì sự công bằng, vì sự nghiêm minh của pháp luật thì mới có thể thực hiện việc tố cáo. Ở đây cần phân biệt giữa tố cáo khác với tin báo, tố giác tội phạm. Theo quy định của Luật tố cáo, chủ thể của tố cáo là đối tượng được xác định cụ thể, đó là cá nhân và khi tố cáo, họ phải chịu trách nhiệm về thông tin do mình cung cấp đối với hành vi vi phạm pháp luật của đối tượng nhất định. Mặt khác khi công dân thực hiện quyền tố cáo đã phát sinh quan hệ pháp luật về tố cáo, trên cơ sở đó, cơ quan Nhà nước có thẩm quyền có nghĩa vụ giải quyết và trả lời cho người tố cáo biết. Theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự, “tố giác về tội phạm là những thông tin về hành vi có dấu hiệu tội phạm do cá nhân có 7
9. danh tính, địa chỉ rõ ràng cung cấp cho cơ quan, cá nhân có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết” “ Tin báo về tội phạm là những thông tin về hành vi có dấu hiệu tội phạm trên các phương tiện thông tin đại chúng hoặc do cơ quan, tổ chức cung cấp cho cơ quan, cá nhân có trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết”. Như vậy, theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự đối với tin báo, tố giác về tội phạm, chủ thể có thể xác định hoặc không xác định, có thể là cá nhân, có thể là cơ quan, tổ chức. Đối tượng tố cáo là mọi hành vi vi phạm pháp luật, có thể là tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ hoặc cũng có thể là tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực, còn tố giác và tin báo về tội phạm thì đối tượng chỉ bao gồm tội phạm, hành vi vi phạm pháp luật có tính nguy hiểm cao và được quy định trong Bộ luật hình sự. Như vậy, đối với tố giác, tin báo về tội phạm, được thực hiện theo quy định của Bộ Luật tố tụng hình sự; tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng hình sự trong quá trình tiến hành tố tụng hình sự được thực hiện theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Tố cáo về hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ (không phải là hành vi tố tụng) thì được thực hiện theo quy định của pháp luật về tố cáo; tố cáo hành vi vi phạm pháp luật nói chung, bao gồm: vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ, vi phạm pháp luật trong các lĩnh vực quản lý nhà nước trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị thì được thực hiện theo quy định của pháp luật tố cáo; tố cáo đối với hành vi vi phạm điều lệ của các thành viên tổ chức thì được thực hiện theo quy định của Điều lệ của tổ chức đó. 2. Chủ thể, đối tượng, mục đích của tố cáo Việc xây dựng Luật tố cáo nhằm quán triệt đường lối, chủ trương, quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về công tác giải quyết tố cáo trên cơ sở tổng kết thực tiễn, khắc phục những hạn chế, bất cập trong việc thi hành pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo trong thời gian qua, đồng thời kế thừa những quy định còn phù hợp của Luật Khiếu nại, tố cáo và một số văn bản pháp luật khác 8
10. có liên quan. Trong thực tiễn cho thấy, chủ thể thực hiện việc tố cáo rất đa dạng, là cơ quan, tổ chức tuy có nhưng rất ít, trường hợp đơn tố cáo ký tên nhiều người dưới danh nghĩa là tổ chức không phải là nhiều. Nội dung tố cáo này thường thiên về phản ánh, kiến nghị. Việc thực hiện quyền tố cáo của một chủ thể sẽ làm phát sinh những hậu quả pháp lý và trách nhiệm gắn với cá nhân. Việc quy định công dân (cá nhân) có quyền tố cáo là phù hợp với Hiến pháp và chính sách hình sự của nước ta - cá thế hoá trách nhiệm hình sự. Người tố cáo phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi tố cáo của mình, nếu tố cáo sai sự thật thì phải bị xử lý về hành chính hoặc hình sự tùy theo tính chất và mức độ vi phạm. Vì vậy, nếu quy định cơ quan, tổ chức có quyền tố cáo thì có thể làm phát sinh những vấn đề phức tạp, chưa lường hết được những tác động liên quan đến cách thức để các chủ thể này thực hiện quyền tố cáo, nhất là khi xác định trách nhiệm của người tố cáo trong trường hợp cố tình tố cáo sai, tố cáo trái pháp luật. Việc xác định tố cáo có thực sự thể hiện ý chí của pháp nhân hay chỉ là nhóm cá nhân mượn danh nghĩa cơ quan, tổ chức cũng là công việc phức tạp, đòi hỏi phải được nghiên cứu kỹ lưỡng. Do đó, việc quy định phương thức, thủ tục, trình tự tố cáo và giải quyết tố cáo chung cho mọi loại cơ quan, tổ chức là hết sức khó khăn. Bên cạnh đó, tuy Luật tố cáo hiện hành không quy định về quyền tố cáo của cơ quan, tổ chức, song vẫn còn nhiều cơ chế khác để các cơ quan, tổ chức cung cấp thông tin về hành vi vi phạm pháp luật cho các cơ quan có thẩm quyền (ví dụ như thông qua việc khiếu nại, kiến nghị, phản ánh, tin báo về tội phạm ), trong nhiều trường hợp đây còn là trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức. Do vậy, Luật tố cáo quy định chỉ công dân có quyền tố cáo. Như vậy, khác với khiếu nại là cả công dân, cơ quan, tổ chức đều có quyền khiếu nại nhưng thực hiện quyền tố cáo chỉ là cá nhân, quy định này nhằm cá thể hoá trách nhiệm của người tố cáo. Khi thực hiện việc tố cáo, người tố cáo có những quyền và nghĩa vụ nhất định, nhất là việc chịu trách nhiệm về những thông tin mà mình đã cung cấp cho cơ quan nhà nước có thẩm 9
11. quyền. Nếu có hành vi cố tình tố cáo sai sự thật thì tuỳ theo tính chất, mức độ của hành vi vi phạm mà bị xử lý theo quy định của pháp luật. Đối tượng bị tố cáo: bất kì hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân nào gây thiệt hại hoặc đe doạ gây thiệt hại đến lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân đều là đối tượng bị tố cáo. Hành vi vi phạm pháp luật bị tố cáo có thể là hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ hoặc là hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Mục đích của tố cáo: người tố cáo khi đi tố cáo chủ yếu nhằm bảo vệ lợi ích của nhà nước, tập thể, xã hội, khác với khiếu nại là với mục đích bảo về quyền lợi của chính người đi khiếu nại. Như vậy, việc tố cáo thể hiện ý thức và trách nhiệm của công dân trong việc đấu tranh đối với các hành vi vi phạm pháp luật diễn ra trong xã hội. 3. Áp dụng pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo Nhằm đảm bảo sự thống nhất trong áp dụng pháp luật, Điều 3 Luật tố cáo quy định cụ thể như sau : “1. Việc tố cáo của cá nhân nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam và giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài tại Việt Nam được áp dụng theo quy định của Luật này, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác. 2. Việc tố giác và tin báo về tội phạm được thực hiện theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự. 3. Trường hợp luật khác có quy định khác về tố cáo và giải quyết tố cáo thì áp dụng quy định của luật đó.” Như vậy, Luật tố cáo đã quy định việc tố cáo của cá nhân nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam và giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của tổ 10
12. chức, cơ quan, cá nhân nước ngoài tại Việt Nam thì được áp dụng theo quy định của Luật tố cáo; nếu điều ước quốc tế mà nước Việt Nam là thành viên có quy định khác về việc tố cáo của cá nhân nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam và giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài tại Việt Nam thì sẽ áp dụng theo điều ước quốc tế. Trong trường hợp cá nhân nước ngoài không ở Việt Nam cung cấp thông tin về hành vi vi phạm pháp luật tại nước ta thì được coi là kiến nghị, phản ánh và sẽ được cơ quan nhà nước có thẩm quyền tiếp nhận, xem xét, phục vụ yêu cầu công tác quản lý. Việc tố giác và tin báo về tội phạm được thực hiện theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự, bởi lẽ vấn đề này có yêu cầu tiếp nhận, giải quyết đặc thù và đã được quy định rất chặt chẽ và cụ thể trong pháp luật về tố tụng hình sự. Về việc áp dụng các quy định khác về tố cáo và giải quyết tố cáo được điều chỉnh trong những văn bản pháp luật ngoài Luật tố cáo. Bên cạnh Luật tố cáo - là đạo luật điều chỉnh chung về tố cáo và giải quyết tố cáo, thì hiện nay còn có một số văn bản pháp luật khác, với những hình thức rất khác nhau, có quy định riêng về tố cáo và giải quyết tố cáo như Bộ luật tố tụng hình sự, Bộ luật tố tụng dân sự, Luật tố tụng hành chính, Luật thi hành án hình sự, Luật thi hành án dân sự, Luật phòng, chống tham nhũng, Luật bầu cử đại biểu Quốc hội, Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân. Nhằm đảm bảo tính khả thi, bao quát hết tính đặc thù của việc giải quyết tố cáo trong từng lĩnh vực, với việc xác định nguyên tắc áp dụng pháp luật như khoản 3 Điều 3 sẽ tránh được tình trạng xung đột pháp luật (mâu thuẫn, chồng chéo hoặc bỏ sót). Như vậy, trường hợp luật khác có quy định khác về tố cáo và giải quyết tố cáo thì mới áp dụng theo quy định của luật đó hoặc trong trường hợp luật khác quy định dẫn chiếu việc thực hiện theo Luật tố cáo thì việc giải quyết tố cáo trong lĩnh vực được áp dụng theo quy định tại Luật tố cáo. 11
13. II. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA NGƯỜI TỐ CÁO, NGƯỜI BỊ TỐ CÁO, NGƯỜI GIẢI QUYẾT TỐ CÁO; TRÌNH TỰ, THỦ TỤC TỐ CÁO 1. Quyền và nghĩa vụ của người tố cáo Việc quy định quyền và nghĩa vụ của người tố cáo trên nguyên tắc khuyến khích và tạo điều kiện để công dân thực hiện quyền tố cáo một cách đầy đủ và đúng đắn, đồng thời cũng phải có trách nhiệm về việc tố cáo của mình, nhất là trong trường hợp tố cáo không đúng, lợi dụng quyền tố cáo. Luật tố cáo quy định: Người tố cáo có quyền gửi đơn hoặc trực tiếp tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật; được giữ bí mật họ, tên, địa chỉ, bút tích và các thông tin cá nhân khác của mình; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thông báo về việc thụ lý giải quyết tố cáo, thông báo chuyển vụ việc tố cáo sang cơ quan có thẩm quyền giải quyết, thông báo kết quả giải quyết tố cáo; tố cáo tiếp khi có căn cứ cho rằng việc giải quyết tố cáo của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không đúng pháp luật hoặc quá thời hạn quy định mà tố cáo không được giải quyết; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền bảo vệ khi bị đe dọa, trả thù, trù dập; được khen thưởng theo quy định của pháp luật. Bên cạnh những quyền trên, thì người tố cáo có các nghĩa vụ: Nêu rõ họ, tên, địa chỉ của mình; trình bày trung thực về nội dung tố cáo; cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo mà mình có được; chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung tố cáo của mình; bồi thường thiệt hại do hành vi cố ý tố cáo sai sự thật của mình gây ra. (Điều 9 Luật tố cáo). Người tố cáo thực hiện quyền tố cáo của mình chính là để phát hiện cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền về những hành vi trái pháp luật, thể hiện trách nhiệm của công dân vì lợi ích chung, lợi ích cộng đồng. Vì vậy Nhà nước phải có trách nhiệm giữ bí mật họ, tên, địa chỉ, bút tích và các thông tin cá nhân khác của người tố cáo. Đây chính là điểm mới của Luật tố cáo so với quy định của Luật khiếu nại, tố cáo. Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 quy định 12
14. người tố cáo có quyền “Yêu cầu giữ bí mật họ, tên, địa chỉ, bút tích của mình”. Như vậy, việc giữ bí mật họ, tên, địa chỉ, bút tích của người tố cáo được thực hiện khi người tố cáo yêu cầu. Luật tố cáo năm 2011 đã khắc phục hạn chế này bằng cách quy định người tố cáo có quyền đương nhiên là “được giữ bí mật ” thay vì “Yêu cầu giữ bí mật ”. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền trong quá trình tiếp nhận, xử lý, thẩm tra, xác minh, giải quyết tố cáo phải có trách nhiệm giữ bí mật cho người tố cáo. Mục đích của quy định này nhằm bảo vệ người tố cáo, tránh những trường hợp do bị tiết lộ thông tin nên bị trả thù, trù dập hoặc có những bất lợi khác cho người tố cáo. Bên cạnh đó, việc giữ bí mật không chỉ đối với họ, tên, địa chỉ, bút tích mà còn giữ bí mật cả các thông tin khác của người tố cáo. Đây là quyền đương nhiên của người tố cáo và các cơ quan nhà nước có trách nhiệm thực hiện, áp dụng các biện pháp để bảo đảm an toàn cho người tố cáo. Trên thực tế có không ít trường hợp sau khi báo cho cơ quan nhà nước về hành vi vi phạm pháp luật, người tố cáo đã phải gánh chịu rất nhiều hậu quả của việc trả thù, trù dập, đe doạ tinh vi từ phía người bị tố cáo. Vì thế Luật tố cáo đã quy định cho người tố cáo được quyền “yêu cầu” cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền bảo vệ khi bị đe dọa, trả thù, trù dập và cũng đã dành một chương riêng quy định về việc bảo vệ người tố cáo. Về bản chất khi thực hiện việc tố cáo, người tố cáo đã vì lợi ích Nhà nước, lợi ích tập thể, lợi ích cộng đồng, vì vậy họ có quyền yêu cầu được thông báo việc thụ lý giải quyết tố cáo, thông báo chuyển vụ việc tố cáo sang cơ quan có thẩm quyền giải quyết. Việc quy định như vậy là phù hợp, vừa góp phần giảm bớt thủ tục hành chính, tạo sự linh hoạt cho quá trình giải quyết tố cáo (vì trong nhiều trường hợp, người tố cáo chỉ mong muốn hợp tác, cung cấp thông tin về hành vi vi phạm pháp luật cho các cơ quan có thẩm quyền xử lý mà không có điều kiện theo dõi hoặc không cần biết thêm về quá trình xử lý cụ thể của các cơ quan này), song vẫn bảo đảm cơ chế để người tố cáo cũng như các cơ quan, tổ chức khác giám sát quá trình giải quyết tố cáo của người có 13
15. thẩm quyền. Cũng cần nói thêm rằng trách nhiệm giải quyết tố cáo thuộc về cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, trong quá trình thụ lý, giải quyết hoặc chuyển vụ việc sang cơ quan khác giải quyết hoặc vụ việc có nhiều vấn đề phức tạp cần phải xác minh, xử lý. Vì vậy, cần lưu ý khi người tố cáo có yêu cầu thì không nhất thiết cơ quan có thẩm quyền phải thông báo cho người tố cáo toàn bộ quá trình và kết quả giải quyết vụ việc mà phải cân nhắc và đối với những nội dung thuộc danh mục bí mật Nhà nước thì không được thông báo cho người tố cáo. Về quyền tố cáo tiếp: Nếu người tố cáo có căn cứ cho rằng việc giải quyết của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền không đúng pháp luật hoặc quá thời hạn quy định mà tố cáo không được giải quyết thì có quyền tố cáo tiếp với người đứng đầu cơ quan cấp trên trực tiếp của người có trách nhiệm giải quyết tố cáo. Để khuyến khích việc tố cáo đúng, Luật tố cáo đã ghi nhận thêm một quyền mới của người tố cáo là quyền được khen thưởng. Thực ra ngay trong Luật thi đua khen thưởng cũng đã có quy định về việc khen thưởng, động viên đối với những cá nhân có thành tích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Như vậy, đối với công dân có thành tích trong việc tố cáo cần phải có cơ chế khen thưởng thích đáng. Trong thời gian qua, cũng có nhiều người có thành tích trong việc tố cáo, đặc biệt là tố cáo hành vi tham nhũng nhưng việc khen thưởng mới chỉ dừng lại ở mức độ “ vinh danh” động viên về tinh thần là chủ yếu, chưa có hình thức khen thưởng chính thức của Nhà nước hay động viên về mặt vật chất. Chính vì vậy, để phù hợp với yêu cầu thực tiễn, khuyến khích, động viên những người có trách nhiệm, dũng cảm đấu tranh với hành vi vi phạm pháp luật, Luật xác định nguyên tắc: Cơ quan, tổ chức, cá nhân có thành tích trong việc giải quyết tố cáo, người tố cáo có công trong việc ngăn ngừa thiệt hại cho Nhà nước, tổ chức, cá nhân thì được khen thưởng về vật chất và tinh thần. 14
16. Bên cạnh các quyền trên, thì người tố cáo phải có nghĩa vụ trình bày trung thực về nội dung tố cáo. Người tố cáo cần phải trình bày đúng những nội dung sự việc mà mình biết tạo điều kiện cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền có cơ sở tiến hành xác minh. Việc thực hiện nghiêm chỉnh nghĩa vụ này không những làm tăng cường trách nhiệm của người tố cáo mà còn có tác dụng ngăn ngừa việc lợi dụng quyền tố cáo để đưa ra những thông tin không đúng, có hại cho người khác, gây mất thời gian, công sức cho cơ quan xem xét, giải quyết. Khi tố cáo, người tố cáo cần nêu rõ họ, tên, địa chỉ của mình để cơ quan có thẩm quyền có điều kiện liên hệ trong quá trình xem xét, làm rõ sự việc. Người tố cáo nếu cố ý tố cáo sai sự thật mà gây ra thiệt hại cho người khác thì ngoài việc bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự còn phải bồi thường thiệt hại do hành vi cố ý tố cáo sai sự thật của mình gây ra. 2. Quyền, nghĩa vụ của người bị tố cáo Mặc dù người bị tố cáo là đối tượng bị tố cáo nhưng chưa đủ căn cứ, cơ sở để kết luận họ có vi phạm pháp luật hay không. Hành vi bị tố cáo của họ chỉ bị coi là vi phạm pháp luật khi có kết luận của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, sau khi đã tiến hành thẩm tra, xác minh đầy đủ theo đúng trình tự, thủ tục quy định. Vì vậy, để đảm bảo công bằng và khách quan, pháp luật quy định cho người bị tố cáo có những quyền và nghĩa vụ nhất định. - Khoản 1 Điều 10 Luật tố cáo quy định người bị tố cáo có các quyền: Được thông báo về nội dung tố cáo; đưa ra chứng cứ để chứng minh nội dung tố cáo là không đúng sự thật; nhận thông báo kết luận nội dung tố cáo; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý người cố ý tố cáo sai sự thật, người cố ý giải quyết tố cáo trái pháp luật; được khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm, được xin lỗi, cải chính công khai, được bồi thường thiệt hại do việc tố cáo, giải quyết tố cáo không đúng gây ra. Trong số các quyền của người bị tố cáo, đáng lưu ý là quyền “đưa ra 15
17. chứng cứ để chứng minh nội dung tố cáo là không đúng sự thật”. Đây là một trong những quyền rất quan trọng của người bị tố cáo để họ tự bảo vệ mình trước những thông tin có hại từ việc tố cáo không chính xác đem lại. Quyền này đặc biệt có ý nghĩa trong trường hợp người bị tố cáo bị người khác cố tình bịa đặt, vu khống, bôi nhọ. Những lý lẽ giải trình hoặc các bằng chứng mà người bị tố cáo đưa ra phải được cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét đầy đủ, thận trọng. Thiệt hại xảy ra đối với người bị tố cáo có thể là do hành vi tố cáo sai sự thật hoặc là hậu quả của quá trình xem xét, giải quyết tố cáo thiếu thận trọng hay có sai lầm. Nếu nội dung tố cáo là không đúng sự thật hoặc trong quá trình giải quyết tố cáo, người có thẩm quyền cố ý giải quyết trái pháp luật thì người bị tố cáo có quyền được khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp bị xâm phạm, được xin lỗi, cải chính công khai, được bồi thường thiệt hại do việc tố cáo không đúng gây ra, đồng thời người bị tố cáo có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý người cố ý tố cáo sai sự thật hoặc yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý người giải quyết tố cáo trái pháp luật. Quy định trên đây thể hiện nguyên tắc đảm bảo sự công bằng giữa quyền, nghĩa vụ, bảo đảm mọi công dân đều bình đẳng trước pháp luật. Bên cạnh đó, Luật tố cáo cũng đã ghi nhận người bị tố cáo cũng có quyền được nhận thông báo kết luận nội dung tố cáo. - Ngoài những quyền trên, Khoản 2 Điều 10 Luật tố cáo quy định người bị tố cáo có các nghĩa vụ: Giải trình bằng văn bản về hành vi bị tố cáo; cung cấp thông tin, tài liệu liên quan khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền yêu cầu; chấp hành nghiêm chỉnh quyết định xử lý của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền; bồi thường, bồi hoàn thiệt hại do hành vi trái pháp luật của mình gây ra. Đây là những yếu tố quan trọng để cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền đánh giá được mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi bị tố cáo, thái độ tự giác và nhận thức về hành vi sai trái của người bị tố cáo để từ đó có biện pháp xử lý thích hợp, vừa có tác dụng phòng ngừa chung vừa tạo điều kiện để họ có thể sửa chữa hành vi sai trái của mình. Khi có kết luận nội 16
18. dung tố cáo của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền, người bị tố cáo phải chấp hành nghiêm chỉnh quyết định xử lý tố cáo 3. Quyền và nghĩa vụ của người giải quyết tố cáo Nhằm tạo cơ sở pháp lý cho người giải quyết tố cáo trong quá trình xem xét, giải quyết vụ việc, Điều 11 Luật tố cáo đã quy định về quyền và nghĩa vụ của người giải quyết tố cáo. - Người giải quyết tố cáo có các quyền: Yêu cầu người tố cáo cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo; yêu cầu người bị tố cáo giải trình bằng văn bản về hành vi bị tố cáo; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo; tiến hành các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập chứng cứ để giải quyết tố cáo theo quy định của pháp luật; áp dụng các biện pháp theo thẩm quyền để ngăn chặn, chấm dứt hành vi vi phạm pháp luật; kết luận về nội dung tố cáo; quyết định xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật. - Người giải quyết tố cáo có các nghĩa vụ: Bảo đảm khách quan, trung thực, đúng pháp luật trong việc giải quyết tố cáo; áp dụng các biện pháp cần thiết theo thẩm quyền hoặc yêu cầu cơ quan chức năng áp dụng các biện pháp để bảo vệ người tố cáo, người thân thích của người tố cáo, người cung cấp thông tin có liên quan đến việc tố cáo; không tiết lộ thông tin gây bất lợi cho người bị tố cáo khi chưa có kết luận về nội dung tố cáo; chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc giải quyết tố cáo; bồi thường, bồi hoàn thiệt hại do hành vi giải quyết tố cáo trái pháp luật của mình gây ra. 4. Về thủ tục tố cáo Khi phát hiện hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân thì người tố cáo có thể viết đơn hoặc trực tiếp đến trình bày với cơ quan có thẩm quyền. 17
19. Thực tế cho thấy, các hành vi vi phạm pháp luật rất đa dạng và phức tạp, có loại thuộc thẩm quyền giải quyết của các cơ quan hành chính nhà nước, có loại thuộc thẩm quyền của các cơ quan tiến hành tố tụng, có loại thuộc thẩm quyền giải quyết của các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị xã hội, các đoàn thể, quần chúng. Do vậy, để tạo điều kiện thuận lợi cho các cơ quan có thẩm quyền trong việc tiếp nhận và xử lý tố cáo, người tố cáo cần phải gửi đơn đến đúng cơ quan có thẩm quyền, trong đơn phải ghi rõ họ, tên, địa chỉ của mình để các cơ quan có thẩm quyền liên hệ khi cần thiết; nêu rõ nội dung tố cáo. Trường hợp tố cáo trực tiếp thì người tố cáo phải nói rõ họ, tên, địa chỉ của mình và trình bày rõ ràng, trung thực về nội dung tố cáo. Cũng cần phải lưu ý rằng, khi tố cáo trực tiếp thì người tố cáo phải trình bày rõ nội dung để cơ quan, tổ chức có thẩm quyền nắm được sự việc, có cơ sở tiến hành thẩm tra, xác minh. Người tố cáo cần phải trình bày sự việc một cách trung thực, khách quan, những nội dung, sự việc nào biết được hoặc thấy được thì phản ánh đúng, không suy diễn hay áp đặt chủ quan, đặc biệt không được vì lợi ích cá nhân lợi dụng tố cáo để làm ảnh hưởng đến danh dự và uy tín của người khác. Tuy nhiên, trong trường hợp khó xác định được cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết thì người tố cáo có thể tố cáo bằng đơn với cơ quan nhà nước mà mình cho rằng có thẩm quyền giải quyết. Cơ quan này sẽ có trách nhiệm tiếp nhận đơn, nếu không đúng thẩm quyền thì chuyển đơn tố cáo đó cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Như vậy, tố cáo là quyền của công dân nhưng để đảm bảo cho quyền này được phát huy thì công dân phải thực hiện theo đúng những yêu cầu nói trên. * Hình thức tố cáo Các hình thức tố cáo qua điện thoại, qua mạng thông tin điện tử tuy đã được quy định trong pháp luật phòng, chống tham nhũng song hiện vẫn chưa được áp dụng phổ biến. Trên thực tế, việc quản lý các thông tin thuộc loại này 18
20. còn nhiều khó khăn, bất cập. Do đó, vấn đề này cần được tiếp tục nghiên cứu, tổng kết thực tiễn trước khi cụ thể hóa trong Luật nhằm tránh bị lợi dụng để xuyên tạc, vu khống, gây rối, làm mất đoàn kết nội bộ hoặc để phát tán thông tin về việc tố cáo, nhất là trên các trang mạng điện tử, gây ảnh hưởng xấu đến danh dự, uy tín của người khác hoặc cản trở hoạt động bình thường của cơ quan nhà nước. Vì vậy, Luật tố cáo chỉ quy định hai hình thức là tố cáo trực tiếp và tố cáo bằng đơn. Cũng cần phải nói thêm rằng, việc quy định 2 hình thức tố cáo này không có nghĩa là phủ nhận các hình thức tố cáo khác mà luật khác đã quy định bởi lẽ tại khoản 3 Điều 3 của Luật này cũng đã quy định “trường hợp luật khác có quy định khác về tố cáo và giải quyết tố cáo thì áp dụng quy định của luật đó”, ví dụ tại Điều 54 Nghị định số 59/2013/NĐ-CP ngày 17/6/2013 quy định chi tiết một số điều của Luật phòng, chống tham nhũng quy định công dân tố cáo hành vi tham nhũng theo các hình thức tố cáo trực tiếp, tố cáo qua đơn, tố cáo qua điện thoại hoặc tố cáo qua mạng thông tin điện tử. Luật tố cáo đã quy định cụ thể hai hình thức là tố cáo bằng đơn và tố cáo trực tiếp. Luật tố cáo đã quy định rõ các nội dung cơ bản của đơn tố cáo. Theo đó, đơn tố cáo phải có chữ ký hoặc điểm chỉ của người tố cáo, trường hợp tố cáo trực tiếp thì người tố cáo phải ký tên hoặc điểm chỉ vào bản ghi nội dung tố cáo. Trường hợp nhiều người cùng tố cáo thì trong đơn phải ghi rõ họ, tên, địa chỉ, chữ ký hoặc điểm chỉ của từng người tố cáo và phải cử người đại diện để trình bày khi có yêu cầu của người giải quyết tố cáo. * Về tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ người tố cáo Trên thực tế, bên cạnh người tố cáo ghi rõ họ tên, địa chỉ của mình trong đơn tố cáo, thì còn có loại tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ của người tố cáo. Hiện nay, quan điểm xử lý đối với loại tố cáo này còn có ý kiến khác nhau. Có quan điểm cần phải giải quyết, có quan điểm không nên giải quyết đối với loại tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ của người tố cáo. Trước đây, Nghị định số 67/1999/NĐ-CP ngày 7/8/1999 quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật 19
21. khiếu nại, tố cáo có quy định “nếu đơn tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ người tố cáo nhưng nội dung rõ ràng, bằng chứng cụ thể, có cơ sở để kiểm tra, xác minh thì Thủ trưởng cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định việc xem xét, xử lý đơn tố cáo đó”. Quan điểm giải quyết hay không giải quyết đối với loại tố cáo không rõ họ tên, địa chỉ đều có những ưu điểm và hạn chế. Luật tố cáo quy định người tố cáo phải nêu rõ họ tên, địa chỉ nhằm mục đích nâng cao ý thức trách nhiệm của công dân trong việc thực hiện quyền tố cáo. Bởi vì, bên cạnh những trường hợp tố cáo mang tính xây dựng, tích cực thì cũng có không ít người lợi dụng quyền tố cáo để tố cáo sai sự thật, tố cáo tràn lan, không có căn cứ, gây phức tạp, mất đoàn kết nội bộ, làm tốn kém cả thời gian và công sức cho các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm trong việc xem xét, giải quyết. Chính vì thế, cơ quan, người có thẩm quyền chỉ quy định thụ lý, giải quyết đối với các tố cáo rõ họ, tên, địa chỉ của người tố cáo. Đây cũng là nội dung đã được khẳng định trong nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác như Luật bầu cử đại biểu Quốc hội, Luật bầu cử đại biểu Hội đồng nhân dân Quy định số 45-QĐ/TW ngày 1/11/2011 của Ban chấp hành Trung ương về thi hành Điều lệ Đảng cũng quy định không xem xét, giải quyết những đơn tố cáo giấu tên, mạo tên, không rõ địa chỉ. * Về nhiều người cùng tố cáo Đây là một vấn đề rất phức tạp. Thực tế tình trạng nhiều người cùng đến tố cáo một hoặc một số hành vi vi phạm pháp luật vẫn xảy ra. Những vụ việc này thường có nội dung phức tạp, đòi hỏi có quy trình giải quyết đặc thù và nếu tố cáo không được tiếp nhận, xem xét, giải quyết kịp thời sẽ dẫn đến trình trạng mất ổn định về an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Nếu vẫn tiến hành trình tự thông thường thì sẽ không hợp lý, kém hiệu quả. Do tính chất phức tạp trong việc giải quyết tố cáo khi có nhiều người tham gia, việc nghiên cứu để xây dựng một cơ chế giải quyết đầy đủ, toàn diện vấn đề này cần có thời gian, do vậy, Luật tố cáo chỉ quy định về việc nhiều người cùng tố cáo về một nội dung, theo đó có hướng dẫn như sau như sau: 20
22. “ Trường hợp nhiều người cùng tố cáo bằng đơn thì trong đơn phải ghi rõ họ, tên, địa chỉ của từng người tố cáo, có chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tố cáo; họ, tên người đại diện cho những người tố cáo để phối hợp khi có yêu cầu của người giải quyết tố cáo” (Khoản 2 Điều 19 Luật tố cáo). “ Trường hợp nhiều người đến tố cáo trực tiếp thì người tiếp nhận hướng dẫn người tố cáo cử đại diện để trình bày nội dung tố cáo” (Khoản 3 Điều 19 Luật tố cáo). Trên cơ sở quy định của Luật tố cáo, Nghị định số 76/2012/NĐ-CP ngày 3/10/2012 quy định chi tiết một số điều của Luật tố cáo quy định chi tiết vấn đề này như sau: - Số lượng người đại diện: để làm rõ trường hợp nào thì cử đại diện để trình bày tố cáo, Điều 4 Nghị định đã quy định từ 05 người trở lên cùng tố cáo về một nội dung thì cử đại diện để thực hiện việc tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Người đại diện phải là người tố cáo. Trường hợp có từ 05 người đến 10 người tố cáo cùng nội dung thì cử 01 hoặc 02 người đại diện; Trường hợp có từ 10 người trở lên thì có thể cử thêm người đại diện nhưng tối đa không quá 05 người. - Văn bản cử đại diện: Trường hợp nhiều người cùng tố cáo bằng đơn về một nội dung thì trong đơn tố cáo phải ghi rõ họ, tên, địa chỉ của người đại diện. Trường hợp nhiều người cùng tố cáo trực tiếp về một nội dung thì phải cử đại diện để trình bày nội dung tố cáo. Việc cử đại diện để trình bày tố cáo phải được thực hiện bằng văn bản. Văn bản cử người đại diện phải có những nội dung sau: ngày, tháng, năm; họ tên, địa chỉ của người đại diện; nội dung được đại diện, chữ ký hoặc điểm chỉ của những người tố cáo; các nội dung khác có liên quan (nếu có). Nhằm xử lý tình trạng nhiều người cùng tố cáo về một nội dung đang diễn ra, Nghị định số 76/2012/NĐ-CP ngày 3/10/2012 đã quy định trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phối hợp xử lý trường hợp nhiều người 21
23. cùng tố cáo ở cấp xã, cấp huyện, cấp trung ương. Xử lý tình trạng nhiều người cùng tố cáo về một nội dung là trách nhiệm của hệ thống chính trị, chủ yếu là thủ trưởng cơ quan nhà nước và các cơ quan hữu quan. Chính vì vậy khi xảy ra tình trạng này thì phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước có liên quan để xử lý. Với mỗi cấp khác nhau thì trách nhiệm phối hợp xử lý trong trường hợp nhiều người tố cáo về một nội dung cũng khác nhau. Về cơ bản, thủ trưởng cơ quan trực tiếp tiếp (đối với tố cáo phức tạp) hoặc cử cán bộ tiếp và nghe đại diện của những người tố cáo trình bày nội dung tố cáo; giải thích, hướng dẫn công dân thực hiẹn quyền tố cáo. Đối với tố cáo thuộc thẩm quyền thì thụ lý giải quyết theo quy định; đối với tố cáo không thuộc thẩm quyền, hướng dẫn người tố cáo đến cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết. Khi nhiều người cùng tố cáo tập trung tại Ủy ban nhân dân hoặc nơi tiếp công dân của mỗi cấp, người phụ trách tiếp công dân có trách nhiệm bố trí cán bộ tiếp và nghe đại diện của những người tố cáo trình bày nội dung tố cáo; giải thích, hướng dẫn công dân thực hiện quyền tố cáo theo quy định của pháp luật. Khi cần thiết hoặc đối với vụ việc phức tạp, người phụ trách tiếp công dân hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân trực tiếp tiếp đại diện của những người tố cáo; yêu cầu Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp dưới nơi xảy ra vụ việc tố cáo và các cơ quan, tổ chức có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu và cử người có trách nhiệm tham gia tiếp đại diện của những người tố cáo. Bên cạnh đó, Nghị định cũng quy định cơ quan công an có trách nhiệm trong việc bảo đảm trật tự công cộng, xử lý các hành vi vi phạm theo quy định của pháp luật. III. THẦM QUYỀN, TRÁCH NHIỆM GIẢI QUYẾT TỐ CÁO 1. Nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ Việc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo có ý nghĩa quan trọng, làm cơ sở để các cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận, xác minh và xử lý tố cáo đúng pháp luật. Việc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo như Luật khiếu nại, tố 22
24. cáo năm 1998 dẫn tới có quá nhiều đầu mối cơ quan tiếp nhận và giải quyết, rất khó xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với một vụ việc cụ thể. Những quy định của Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 và của Bộ luật tố tụng hình sự còn chồng chéo, không tách bạch giữa tố cáo các hành vi vi phạm pháp luật với các tin báo tội phạm. Hệ quả của vấn đề này là đơn tố cáo phát sinh tràn lan, các cơ quan né tránh, đùn đẩy trách nhiệm, nhiều tố cáo vượt cấp, hiệu quả công tác giải quyết tố cáo chưa cao, làm mất lòng tin của nhân dân vào cơ quan giải quyết tố cáo nói riêng và các cơ quan nhà nước nói chung. Để khắc phục hạn chế, bất cập của Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, trong Luật tố cáo, thẩm quyền giải quyết đã được xác định theo đối tượng có hành vi vi phạm, nội dung vi phạm, từ đó xác định cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết. Thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức đã được quy định rất cụ thể, từ nguyên tắc xác định thẩm quyền đến thẩm quyền cụ thể của các cơ quan hành chính nhà nước, cơ quan tư pháp, cơ quan nhà nước khác cũng như trong đơn vị sự nghiệp công lập, các tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội. Hành vi vi phạm bị tố cáo rất đa dạng, có tính chất và mức độ nguy hiểm rất khác nhau cho nên việc giải quyết tố cáo thuộc thẩm quyền của nhiều cơ quan, tổ chức. Luật tố cáo đã đề ra nguyên tắc chung về xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của đối tượng là cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Trên cơ sở kế thừa quy định của Luật khiếu nại, tố cáo, nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ được quy định cụ thể tại Điều 12, theo đó: - Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức do người đứng đầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền quản lý cán bộ, công chức, viên chức đó giải quyết. 23
25. - Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan, tổ chức do người đứng đầu cơ quan, tổ chức cấp trên trực tiếp của cơ quan, tổ chức đó giải quyết. - Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức thuộc thẩm quyền quản lý của nhiều cơ quan, tổ chức do người đứng đầu cơ quan, tổ chức trực tiếp quản lý cán bộ, công chức, viên chức bị tố cáo phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan giải quyết. - Đối với tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức có dấu hiệu tội phạm do cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự. Đây chính là nguyên tắc cơ bản nhất trong việc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo và là nguyên tắc về giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức khi thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Những tố cáo này thuộc thẩm quyền và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức quản lý cán bộ, công chức, viên chức có hành vi bị tố cáo. Như vậy, nguyên tắc xác định thẩm quyền này được áp dụng khi có hai điều kiện: - Người bị tố cáo là cán bộ, công chức hoặc viên chức; - Hành vi bị tố cáo vi phạm quy định, nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức, viên chức. Nguyên tắc này rất quan trọng khi xác định thẩm quyền giải quyết đối với một vụ việc tố cáo cụ thể. Trong trường hợp một cán bộ, công chức, viên chức có hành vi vi phạm nhưng không liên quan đến việc thực thi nhiệm vụ, công vụ thì người đứng đầu cơ quan, tổ chức của cán bộ, công chức, viên chức đó không phải là người có thẩm quyền giải quyết. 24
26. 2. Thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ Luật tố cáo đã quy định cụ thể, chi tiết về thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ trong cơ quan hành chính nhà nước. Theo đó, Điều 13 Luật tố cáo đã quy định cụ thể về thẩm quyền giải quyết của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn; thẩm quyền giải quyết tố cáo của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh; thẩm quyền giải quyết tố cáo của Người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; thẩm quyền giải quyết tố cáo của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; thẩm quyền giải quyết tố cáo của Tổng cục trưởng, Cục trưởng và cấp tương đương; thẩm quyền giải quyết tố cáo của Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ và thẩm quyền giải quyết tố cáo của Thủ tướng Chính phủ. So với Luật khiếu nại, tố cáo, đây là điểm mới của Luật tố cáo. Luật khiếu nại, tố cáo không quy định cụ thể về thẩm quyền giải quyết tố cáo của các chủ thể trên mà chỉ quy định mang tính nguyên tắc. Thẩm quyền của các chủ thể đó được quy định ở văn bản dưới Luật (Nghị định số 136/2006/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật khiếu nại, tố cáo). Nhằm khắc phục hạn chế này, Luật tố cáo đã quy định đầy đủ, chi tiết về thẩm quyền giải quyết tố cáo trong thủ trưởng cơ quan hành chính nhà nước, cụ thể: - Chủ tịch Uỷ ban nhân dân xã, phường, thị trấn có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức do mình quản lý trực tiếp. - Chủ tịch Uỷ ban nhân dân quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Chủ tịch, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp xã, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc Uỷ ban 25
27. nhân dân cấp huyện và cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan chuyên môn trực thuộc cơ quan mình và cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Chủ tịch, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp huyện, người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân cấp tỉnh và cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Tổng cục trưởng, Cục trưởng và cấp tương đương được phân cấp quản lý cán bộ, công chức có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu đơn vị thuộc Tổng cục, Cục và cấp tương đương, cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của người đứng đầu, cấp phó của người đứng đầu cơ quan, đơn vị thuộc Bộ, thuộc cơ quan ngang Bộ và cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Thủ tướng Chính phủ có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Bộ trưởng, Thứ trưởng, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ, Chủ tịch, Phó Chủ tịch Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh và cán bộ, công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. 26
28. 3. Thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan khác của Nhà nước, trong đơn vị sự nghiệp công lập, trong tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội Theo Luật cán bộ, công chức thì ngoài đối tượng là cán bộ, công chức hiện đang làm việc tại các cơ quan nhà nước, còn có cán bộ, công chức làm việc tại các cơ quan của Đảng, các tổ chức chính trị - xã hội. Mặt khác, bên cạnh đội ngũ cán bộ, công chức còn có đội ngũ viên chức và theo quy định của Luật viên chức thì những người này chịu sự quản lý trực tiếp của người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập. Do đó, để làm có sở cho cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết, xử lý tố cáo đối với tất cả các đối tượng là cán bộ, công chức, viên chức thì Luật tố cáo còn quy định về thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức trong cơ quan khác của Nhà nước; thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ của viên chức trong đơn vị sự nghiệp công lập; thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ của cán bộ, công chức, viên chức của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội; thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của người được giao thực hiện nhiệm vụ, công vụ mà không phải là cán bộ, công chức, viên chức, Điều 14 Luật tố cáo quy định: - Chánh án Toà án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân các cấp có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ của công chức do mình quản lý trực tiếp; giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Chánh án, Phó Chánh án Toà án, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát cấp dưới. - Tổng Kiểm toán Nhà nước có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của Kiểm toán trưởng, 27
29. Phó Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành, Kiểm toán Nhà nước khu vực và công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành, Kiểm toán Nhà nước khu vực có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. - Người đứng đầu cơ quan khác của Nhà nước có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của công chức do mình bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. Cơ quan có thẩm quyền quản lý đối với cán bộ là đại biểu Quốc hội, đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ do mình quản lý. - Người đứng đầu đơn vị sự nghiệp công lập có thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật trong thực hiện nhiệm vụ của viên chức do mình tuyển dụng, bổ nhiệm, quản lý trực tiếp. Người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền quản lý đơn vị sự nghiệp công lập có thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ của viên chức quản lý do mình bổ nhiệm (Điều 15). - Người đứng đầu cơ quan của tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ của cán bộ, công chức, viên chức do mình quản lý trực tiếp (Điều 16) - Hiện nay, tại các cơ quan nhà nước, ngoài các đối tượng là cán bộ, công chức, viên chức còn có một số đối tượng khác cũng được giao thực hiện một số nhiệm vụ, công vụ có tính chất tương tự như cán bộ, công chức (ví dụ thành viên đội quy tắc, đội trật tự ở các xã, phường, thị trấn ). Để tránh tình trạng không xác định được người có thẩm quyền giải quyết khi có tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của các đối tượng nói trên, Điều 17 Luật tố cáo đã quy định người đứng đầu cơ quan, đơn vị quản lý trực tiếp người được giao thực hiện 28
30. nhiệm vụ, công vụ mà không phải là cán bộ, công chức, viên chức có thẩm quyền giải quyết tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của người đó trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Trên cơ sở quy định này, các cơ quan khác của Nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội sẽ có hướng dẫn phù hợp với yêu cầu giải quyết tố cáo trong cơ quan, tổ chức, đơn vị mình. 4. Giải quyết tố cáo liên quan đến nhiều cơ quan, tổ chức Chúng ta cũng thấy rằng, trên thực tế tố cáo có nội dung hết sức đa dạng, phức tạp, có tố cáo thuộc trách nhiệm giải quyết của một cơ quan, tổ chức, song có tố cáo lại liên quan đến chức năng quản lý của nhiều cơ quan, tổ chức. Vì vậy việc xác định thẩm quyền giải quyết đối với loại tố cáo này hết sức phức tạp, nó liên quan đến cơ chế quản lý và kỷ luật cán bộ, công chức, đảng viên và phạm vi quản lý của các cơ quan nhà nước, sự phân cấp giữa trung ương với địa phương Vì vậy, Luật tố cáo đã xác định nguyên tắc trong việc xử lý trường hợp này: Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ của cán bộ, công chức thuộc thẩm quyền quản lý của nhiều cơ quan, tổ chức do người đứng đầu cơ quan, tổ chức trực tiếp quản lý cán bộ, công chức, viên chức bị tố cáo phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan giải quyết (khoản 2 Điều 12 Luật tố cáo). Như vậy, đối với vụ việc tố cáo thuộc trách nhiệm giải quyết của nhiều cơ quan thì người đứng đầu cơ quan, tổ chức trực tiếp quản lý cán bộ, công chức, viên chức có hành vi vi phạm bị tố cáo là người chủ trì và phối hợp với các cơ quan, tổ chức có liên quan để giải quyết vụ việc đó. Hành vi vi phạm pháp luật bị tố cáo có hình thức cũng hết sức đa dạng, có trường hợp hình thức giống nhau nhưng do tính chất, mức độ sai phạm của hành vi khác nhau mà việc xử lý, giải quyết khác nhau. Nếu hành vi vi phạm ở mức độ nguy hiểm, có dấu hiệu tội phạm thì Nhà nước phải áp dụng các biện pháp xử lý mạnh mẽ, kiên quyết, nghiêm khắc hơn đối với người có hành vi vi 29
31. phạm, đó là biện pháp hình sự mà người có thẩm quyền là các cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết. Việc giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm có dấu hiệu tội phạm đã được quy định rất chặt chẽ và đầy đủ trong pháp luật về tố tụng hình sự cũng như pháp luật hình sự. Vì vậy Luật tố cáo không quy định vấn đề này mà dẫn chiếu đến nguyên tắc “tố cáo hành vi vi phạm pháp luật có dấu hiệu tội phạm do cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự”. 5. Thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực Trong thực tiễn, ngoài các hành vi vi phạm của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ thì có một loại hành vi mà thực tiễn thường xảy ra rất phổ biến đó là hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Đối tượng vi phạm pháp luật không chỉ là cá nhân, công dân mà còn là cơ quan, tổ chức. Những hành vi vi phạm và việc xử lý hành vi vi phạm pháp luật trong từng lĩnh vực quản lý được quy định rải rác trong một số văn bản pháp luật, nhất là pháp luật về xử lý vi phạm hành chính. Tuy nhiên các quy định đó lại thiếu tính thống nhất, không đồng bộ về thẩm quyền, trình tự thủ tục giải quyết, chưa phản ánh hết tính chất, đặc điểm, yêu cầu của việc xem xét, giải quyết đối với loại tố cáo đó. Để khắc phục tình trạng này, Luật tố cáo đã mở rộng phạm vi điều chỉnh (so với Luật khiếu nại, tố cáo) về giải quyết tố cáo đối với nhóm hành vi vi phạm này và quy định về thẩm quyền giải quyết tố cáo tương ứng. Nhằm giúp công dân tố cáo hành vi vi phạm pháp luật tới đúng cơ quan có thẩm quyền, hạn chế trường hợp đơn thư tố cáo vòng vo, hiệu quả giải quyết thấp, Điều 31 Luật tố cáo đã quy định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực như sau: “Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân mà nội dung liên quan đến chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nào thì cơ quan 30
32. đó có trách nhiệm giải quyết. Người có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính trong cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với các hành vi vi phạm pháp luật thuộc phạm vi quản lý được giao, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác. Tố cáo có nội dung liên quan đến chức năng quản lý nhà nước của nhiều cơ quan thì các cơ quan có trách nhiệm phối hợp để xác định thẩm quyền giải quyết hoặc báo cáo cơ quan quản lý nhà nước cấp trên quyết định giao cho một cơ quan chủ trì giải quyết; tố cáo có nội dung thuộc thẩm quyền giải quyết của nhiều cơ quan thì cơ quan thụ lý đầu tiên có thẩm quyền giải quyết. Tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có dấu hiệu tội phạm do cơ quan tiến hành tố tụng giải quyết theo quy định của pháp luật về tố tụng hình sự”. Như vậy, nguyên tắc xác định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực được áp dụng khi có hai điều kiện: - Người bị tố cáo là bất kỳ cá nhân, cơ quan, tổ chức nào; - Hành vi bị tố cáo là vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Đây là nguyên tắc cơ bản nhất trong việc phân định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. Vì vậy, căn cứ vào nội dung tố cáo đó để xác định thẩm quyền giải quyết, nếu liên quan đến chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nào thì cơ quan đó có trách nhiệm giải quyết. Vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực là hành vi do cá nhân, cơ quan hoặc tổ chức thực hiện vi phạm các quy định của pháp luật về quản lý nhà nước. Vi phạm pháp luật có thể xảy ra ở hầu hết các lĩnh vực trong quản lý nhà nước và thuộc thẩm quyền xử lý của nhiều cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền. Luật tố cáo đã quy định thẩm quyền giải quyết tố cáo đối 31
33. với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực dựa theo thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính nhằm tạo điều kiện để việc giải quyết tố cáo, xử lý tố cáo có thể được tiến hành nhanh chóng, kịp thời và chính xác. Việc xác định nội dung tố cáo liên quan đến chức năng quản lý nhà nước của cơ quan nào thì cơ quan đó có trách nhiệm giải quyết là chưa đủ, do vậy Luật tố cáo quy định người có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính trong cơ quan quản lý nhà nước có thẩm quyền giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật thuộc phạm vi quản lý được giao, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác, bởi lẽ không phải bất kỳ chủ thể nào có thẩm quyền quản lý nhà nước cũng đều có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính, cũng như không phải tất cả người có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính đều có thẩm quyền giải quyết tố cáo. Việc quy định nhiều chủ thể có thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính có thể dẫn đến trường hợp trong một vi phạm pháp luật sẽ thuộc thẩm quyền giải quyết của nhiều chủ thể. Trường hợp này, thẩm quyền giải quyết được xác định thuộc về cơ quan thụ lý đầu tiên để tránh trường hợp nhiều cơ quan cùng giải quyết tố cáo và cùng xử lý vi phạm hành chính, dẫn đến vi phạm nguyên tắc “một vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần” đã được Luật xử lý vi phạm hành chính quy định. 6. Vai trò, trách nhiệm của cơ quan thanh tra nhà nước trong việc giải quyết tố cáo Các cơ quan thanh tra nhà nước có vai trò rất quan trọng trong việc giải quyết khiếu nại, tố cáo nói chung và giải quyết tố cáo nói riêng. Ngay từ khi mới được thành lập, các cơ quan thanh tra được giao nhiệm vụ tiếp nhận, xem xét, giải quyết tố cáo. Tuy nhiên quá trình hình thành và phát triển, chức năng, nhiệm vụ của thanh tra có sự thay đổi nhất định, hiện nay trong các văn bản pháp luật đều quy định cơ quan thanh tra có nhiệm vụ tham mưu cho thủ trưởng cơ quan quản lý nhà nước cùng cấp trong việc giải quyết tố cáo. Kế thừa các quy định còn phù hợp, Luật tố cáo tiếp tục ghi nhận vai trò của cơ quan thanh tra trong công tác giải quyết tố cáo, đồng thời quy định cụ thể hơn 32
34. trách nhiệm của các cơ quan thanh tra trong từng hoạt động của công tác giải quyết tố cáo. Điều 23 Luật tố cáo quy định: Chánh thanh tra Bộ, cơ quan ngang Bộ, Chánh thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Chánh thanh tra sở, Chánh thanh tra huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh có trách nhiệm xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung xác minh, kiến nghị biện pháp xử lý tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp khi được giao. Tổng Thanh tra Chính phủ có trách nhiệm xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung xác minh, kiến nghị biện pháp xử lý tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của Thủ tướng Chính phủ khi được giao. Như vậy, Luật tố cáo đã có quy định mới về trách nhiệm của các cơ quan thanh tra Nhà nước. Luật Khiếu nại, tố cáo quy định cơ quan thanh tra nhà nước có thẩm quyền: Xác minh, kết luận nội dung tố cáo, kiến nghị biện pháp xử lý tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của thủ trưởng cơ quan cùng cấp khi được giao. Việc quy định như vậy là chưa phù hợp và trên thực tế việc xem xét, xử lý của các cơ quan thanh tra dừng lại ở việc xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung xác minh, kiến nghị biện pháp xử lý tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp khi được giao. Để tăng cường vai trò của các cơ quan thanh tra trong quản lý nhà nước về công tác giải quyết tố cáo, góp phần tăng cường kỷ cương, kỷ luật trong công tác giải quyết tố cáo, các cơ quan thanh tra có quyền giám sát, kiểm tra việc giải quyết tố cáo của thủ trưởng cơ quan hành chính. Theo đó: Chánh thanh tra Bộ, cơ quan ngang Bộ, Chánh thanh tra tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, Chánh thanh tra sở, Chánh thanh tra huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh: Xem xét, kết luận việc giải quyết tố cáo mà người đứng đầu cơ quan cấp dưới trực tiếp của người đứng đầu cơ quan hành chính 33
35. nhà nước cùng cấp đã giải quyết nhưng có dấu hiệu vi phạm pháp luật; trường hợp có căn cứ cho rằng việc giải quyết tố cáo có vi phạm pháp luật trong giải quyết tố cáo thì kiến nghị người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước cùng cấp xem xét, giải quyết lại Tổng thanh tra Chính phủ: Xem xét, kết luận việc giải quyết tố cáo mà Bộ trưởng, Thủ trưởng cơ quan ngang Bộ, Thủ trưởng cơ quan thuộc Chính phủ đã giải quyết nhưng có dấu hiệu vi phạm pháp luật; trường hợp có căn cứ cho rằng việc giải quyết tố cáo có vi phạm pháp luật trong giải quyết tố cáo thì kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, giải quyết lại. Với quy định mới này sẽ khắc phục tình trạng thiếu trách nhiệm, đùn đẩy, vòng vo trong quá trình giải quyết, làm cơ sở xác định trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan đã giải quyết, đồng thời làm cơ sở cho việc xử lý kỷ luật đối với những người có liên quan. IV. TRÌNH TỰ, THỦ TỤC GIẢI QUYẾT TỐ CÁO 1. Trình tự, thủ tục giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ 1.1 Tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo Luật tố cáo không quy định một đầu mối tiếp nhận xử lý tố cáo, bởi lẽ, nếu như quy định một đầu mối tiếp nhận tố cáo sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho công dân nhưng sẽ gây ra những khó khăn, vướng mắc trong việc xử lý, phân loại, chuyển đơn và theo dõi việc giải quyết tố cáo đã chuyển đến cơ quan, có thẩm quyền. Nhằm tránh việc gửi đơn tố cáo tràn lan, không đúng địa chỉ, không đúng cơ quan có thẩm quyền giải quyết, các cơ quan cũng gặp khó khăn trong việc tiếp nhận, xử lý, trên cơ sở quy định hình thức tố cáo được thực hiện bằng đơn tố cáo hoặc tố cáo trực tiếp, Luật quy định cụ thể về việc tiếp nhận và xử lý tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ. Theo đó, người tố cáo có quyền “Gửi 34
36. đơn hoặc trực tiếp tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền theo quy định của pháp luật”. Luật tố cáo không quy định đây là nghĩa vụ của người tố cáo, do vậy, họ có thể tố cáo đến cơ quan, tổ chức mà họ cho là có thẩm quyền giải quyết vụ việc mà họ tố cáo. Các cơ quan, tổ chức có trách nhiệm tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo mà công dân gửi đến. Cơ quan, tổ chức có trách nhiệm phân loại và xử lý như sau: Nếu tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì trong thời hạn 10 ngày phải kiểm tra, xác minh họ, tên, địa chỉ của người tố cáo và quyết định việc thụ lý hoặc không thụ lý; trường hợp phải kiểm tra, xác minh tại nhiều địa điểm thì thời hạn có thể dài hơn nhưng không quá 15 ngày. Nếu tố cáo không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì trong thời hạn 5 ngày làm việc, kể từ ngày nhận được đơn tố cáo người tiếp nhận phải chuyển đơn tố cáo cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết. Trường hợp người tố cáo đến tố cáo trực tiếp thì người tiếp nhận tố cáo hướng dẫn người tố cáo đến tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết. Như vậy, đối với tố cáo bằng đơn thì cơ quan, tổ chức, cá nhân khi nhận được tố cáo thuộc thẩm quyền giải quyết của mình đều phải có trách nhiệm kiểm tra, xác minh và quyết định việc thụ lý hoặc không thụ lý hoặc chuyển cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết (nếu không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình). Tuy nhiên, so với Luật khiếu nại, tố cáo thì Luật tố cáo đã có điểm mới trong việc tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo đó là: đối với tố cáo trực tiếp mà tố cáo đó không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì không chuyển cho người có thẩm quyền mà hướng dẫn người tố cáo đến tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết tố cáo. Ngoài ra, nhằm hạn chế tình trạng tố cáo tràn lan, thiếu căn cứ, không có cơ sở xem xét, giải quyết, Luật tố cáo quy định các trường hợp không thụ lý giải quyết tố cáo: - Tố cáo về vụ việc đã được người đó giải quyết mà người tố cáo không 35
37. cung cấp thông tin, tình tiết mới; - Tố cáo về vụ việc mà nội dung và những thông tin người tố cáo cung cấp không có cơ sở để xác định người vi phạm, hành vi vi phạm pháp luật; - Tố cáo về vụ việc mà người có thẩm quyền giải quyết tố cáo không đủ điều kiện kiểm tra, xác minh về hành vi vi phạm, người vi phạm pháp luật. Cũng để phù hợp với nguyên tắc áp dụng pháp luật về tố cáo và giải quyết tố cáo như đã được đề cập trên, Luật tố cáo tiếp tục ghi nhận việc cơ quan, tổ chức trong quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo, nếu thấy hành vi bị tố cáo có dấu hiệu tội phạm thì phải chuyển cho cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền để xử lý theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Luật cũng quy định, nếu hành vi vi phạm pháp luật đang gây thiệt hại hoặc đe doạ gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, của tập thể, tính mạng, tài sản của công dân thì trong trường hợp đó, cơ quan, tổ chức, cá nhân tiếp nhận tố cáo phải áp dụng biện pháp cần thiết theo thẩm quyền hoặc báo ngay cho cơ quan công an hoặc cơ quan khác để có trách nhiệm ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm đó. 1.2. Xác minh nội dung tố cáo Khái niệm “xác minh” trong giải quyết tố cáo cần được hiểu là những hoạt động nghiệp vụ để thu thập các bằng chứng, làm cơ sở kết luận về việc có hay không có hành vi vi phạm pháp luật, làm căn cứ để xử lý đối với hành vi vi phạm. Xác minh nội dung tố cáo là một khâu rất quan trọng trong toàn bộ quá trình giải quyết tố cáo. Kết quả và chất lượng của xác minh có ý nghĩa quyết định đến tính chuẩn xác của các kết luận và tính đúng đắn của quyết định xử lý tố cáo của người có thẩm quyền giải quyết. Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998 chưa quy định cụ thể, rõ ràng về quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành xác minh nội dung tố cáo, vì vậy đã tạo ra sự tuỳ tiện, thiếu khách quan trong việc thu thập thông tin, tài liệu để chứng minh tính đúng, sai của nội dung tố cáo. Nhằm tạo sự chủ động cho người có thẩm quyền 36
38. giải quyết tố cáo, khắc phục hạn chế của Luật khiếu nại, tố cáo năm 1998, Khoản 1 Điều 22 Luật tố cáo quy định: người giải quyết tố cáo tiến hành xác minh hoặc giao cho cơ quan thanh tra nhà nước cùng cấp hoặc cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm xác minh nội dung tố cáo. Như vậy, tuỳ vào tính chất, đặc điểm, nội dung vụ việc mà người có thẩm quyền giải quyết tố cáo tự mình hoặc quyết định giao cho cơ quan, tổ chức, cá nhân nào có trách nhiệm xác minh nội dung tố cáo. Trong trường hợp giao cho cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm xác minh nội dung tố cáo thì người giải quyết tố cáo phải giao việc xác minh bằng văn bản, trong đó có các nội dung: Ngày, tháng, năm giao xác minh; tên, địa chỉ của người bị tố cáo; người được giao xác minh nội dung tố cáo; nội dung cần xác minh; thời gian tiến hành xác minh; quyền hạn và trách nhiệm của người được giao xác minh nội dung tố cáo. Người xác minh nội dung tố cáo có quyền: Yêu cầu người tố cáo cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo; yêu cầu người bị tố cáo giải trình bằng văn bản về hành vi bị tố cáo; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp thông tin, tài liệu liên quan đến nội dung tố cáo; tiến hành các biện pháp kiểm tra, xác minh, thu thập chứng cứ để giải quyết tố cáo theo quy định của pháp luật; áp dụng các biện pháp theo thẩm quyền để ngăn chặn, chấm dứt hành vi vi phạm pháp luật. Tương ứng với các quyền đó, người xác minh nội dung tố cáo phải có nghĩa vụ: Bảo đảm khách quan, trung thực, đúng pháp luật trong việc xác minh cáo; áp dụng các biện pháp cần thiết theo thẩm quyền hoặc yêu cầu cơ quan chức năng áp dụng các biện pháp để bảo vệ người tố cáo, người thân thích của người tố cáo, người cung cấp thông tin có liên quan đến việc tố cáo; không tiết lộ thông tin gây bất lợi cho người bị tố cáo khi chưa có kết luận về nội dung tố cáo; chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc giải quyết tố cáo; bồi thường, bồi hoàn thiệt hại do hành vi xác minh nội dung tố cáo trái pháp luật của mình gây ra. 37
39. Người xác minh nội dung tố cáo phải tiến hành các biện pháp cần thiết để thu thập thông tin, tài liệu, làm rõ nội dung tố cáo. Thông tin, tài liệu thu thập phải được ghi chép thành văn bản, khi cần thiết thì lập thành biên bản, được lưu giữ trong hồ sơ vụ việc tố cáo. Thu thập thông tin, tài liệu có liên quan đến vụ việc tố cáo, dùng làm căn cứ để chứng tỏ sự việc. Thông tin, tài liệu thường được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau như tổ chức hoặc cá nhân gây ra sự việc, tổ chức hoặc cá nhân có liên quan biết rõ sự việc, những hiện vật, tài liệu có liên quan đến vụ việc tố cáo. Trong quá trình xác minh, người xác minh nội dung tố cáo phải tạo điều kiện để người bị tố cáo giải trình, đưa ra các chứng cứ để chứng minh tính đúng, sai của nội dung tố cáo cần xác minh. Việc giải trình của người bị tố cáo phải được lập thành biên bản, có chữ ký của người xác minh nội dung tố cáo và người bị tố cáo. Trên cơ sở những tài liệu, thông tin, bằng chứng đã thu thập được, qua phân tích, đánh giá, nếu thấy đủ cơ sở kết luận thì người xác minh có trách nhiệm kết luận nội dung xác minh, kiến nghị biện pháp xử lý và báo cáo người giải quyết tố cáo. Theo quy định tại Thông tư số 06/2013/TT-TTCP ngày 30/9/2013 của Thanh tra Chính phủ, tiến hành xác minh nội dung tố cáo được tiến hành theo các bước và các nội dung sau: - Thông báo quyết định thành lập Tổ xác minh: Tổ trưởng Tổ xác minh có trách nhiệm giao quyết định thành lập Tổ xác minh cho người bị tố cáo (trường hợp người bị tố cáo là cơ quan, tổ chức, đơn vị thì giao quyết định cho người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị) hoặc là tổ chức việc công bố quyết định thành lập Tổ xác minh. Việc giao hoặc công bố này đều phải được lập thành biên bản. - Làm việc trực tiếp với người tố cáo: trường hợp cần thiết thì Tổ xác minh làm việc trực tiếp với người tố cáo, yêu cầu người tố cáo cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng để làm rõ nội dung tố cáo. Nếu không làm việc trực 38
40. tiếp với người tố cáo vì lý do khách quan, bảo đảm an toàn cho người tố cáo thì có văn bản yêu cầu người tố cáo cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng để làm rõ nội dung tố cáo. Như vậy, Tổ xác minh có thể làm việc trực tiếp với người tố cáo hoặc có thể thông qua hình thức văn bản yêu cầu. - Làm việc trực tiếp với người bị tố cáo: Tổ xác minh phải làm việc trực tiếp với người bị tố cáo. Đây là một bước quan trọng, bắt buộc trong quá trình xác minh nội dung tố cáo. Tổ xác minh yêu cầu và phải tạo điều kiện để người bị tố cáo giải trình bằng văn bản về những nội dung bị tố cáo, cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng liên quan đến nội dung tố cáo, nội dung giải trình. Nếu như nội dung chưa rõ, thông tin, tài liệu, bằng chứng mà người bị tố cáo cung cấp chưa đầy đủ thì Tổ xác minh tiếp tục yêu cầu người bị tố cáo giải trình, cung cấp thêm những thông tin, tài liệu, bằng chứng về các vấn đề chưa rõ. - Yêu cầu cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân liên quan cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng liên quan đến nội dung tố cáo: Tùy vào vụ việc mà Tổ xác minh có thể làm việc trực tiếp hoặc có văn bản yêu cầu với cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan đế thu thập thông tin, tài liệu, bằng chứng liên quan đến nội dung tố cáo. - Thu thập, xử lý thông tin, tài liệu, bằng chứng liên quan đến nội dung tố cáo: Nhằm tránh sự tùy tiện của cơ quan, người xác minh nội dung tố cáo, Thông tư quy định việc yêu cầu người tố cáo, người bị tố cáo, cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có liên quan cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng đến nội dung tố cáo phải căn cứ vào kế hoạch xác minh đã được phê duyệt, yêu cầu của việc giải quyết tố cáo và tất cả các cuộc làm việc đều phải được lập biên bản, có giấy biên nhận về việc cung cấp thông tin, tài liệu, bằng chứng. Tổ xác minh phải kiểm tra tính xác thực, đánh giá, nhận định về giá trị chứng minh của thông tin, tài liệu, bằng chứng đã thu thập được, đặc biệt đối với những thông tin, tài liệu, bằng chứng được sử dụng làm chứng cứ để kết luận nội dung tố cáo thì phải rõ nguồn gốc, khách quan, tính liên quan và tính hợp pháp. 39
41. - Xác minh thực tế: Đây không phải là bước bắt buộc nhưng rất quan trọng trong quá trình xác minh nội dung tố cáo, đặc biệt đối với vụ việc cần thiết, phức tạp. Tổ xác minh có quyền xác minh thực tế theo kế hoạch xác minh, tình tiết vụ việc hoặc chỉ đạo của người giải quyết tố cáo nhằm thu thập, kiểm tra, xác định tính chính xác, hợp pháp của thông tin, tài liệu, bằng chứng đã thu thập được. - Trưng cầu giám định: Luật tố cáo không quy định cụ thể về quyền trưng cầu giám định của người xác minh nội dung tố cáo. Tuy nhiên Luật đã quy định người xác minh nội dung tố cáo có quyền tiến hành các biện pháp, kiểm tra, xác minh thu thập chứng cứ. Do vậy, với vai trò, mục đích của biện pháp “Trưng cầu giám định”, Thông tư số 06/2013/TT-TTCP đã quy định cụ thể quyền trưng cầu giám định của người xác minh nội dung tố cáo. Theo đó, Tổ xác minh có quyền trưng cầu cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giám định để đánh giá về nội dung liên quan đến chuyên môn, kỹ thuật làm căn cứ cho việc kết luận nội dung tố cáo. - Kết thúc các bước trên, Tổ trưởng tổ xác minh phải báo cáo bằng văn bản về kết quả xác minh nội dung tố cáo với người ra quyết định thành lập Tổ xác minh. Thủ trưởng cơ quan, tổ chức, đơn vị được giao nhiệm vụ xác minh nội dung tố cáo phải báo cáo với người giải quyết tố cáo về nội dung tố cáo được giao xác minh. - Tham khảo ý kiến tư vấn: Khi thấy cần thiết, người ra quyết định thành lập Tổ xác minh hoặc người giải quyết tố cáo tham khảo ý kiến tư vấn của cơ quan chuyên môn, cơ quan quản lý cấp trên hoặc cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân khác có liên quan để phục vụ cho việc giải quyết tố cáo. 1.3. Kết luận nội dung tố cáo Kết luận nội dung tố cáo là một thủ tục rất quan trọng trong quá trình giải quyết tố cáo. Luật tố cáo quy định: Căn cứ vào nội dung tố cáo, văn bản giải trình của người bị tố cáo, kết quả xác minh nội dung tố cáo, các tài liệu, bằng 40
42. chứng có liên quan, người xác minh nội dung tố cáo phải kết luận bằng văn bản về nội dung tố cáo. Trong trường hợp người có thẩm quyền giải quyết tố cáo tự mình tiến hành việc xác minh thì kết luận nội dung tố cáo và quyết định xử lý theo thẩm quyền; trường hợp vượt quá thẩm quyền thì kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý. Kết luận nội dung tố cáo là văn bản quan trọng nhất của việc giải quyết tố cáo, phản ánh kết quả của việc xác minh, giải quyết vụ việc tố cáo, là đánh giá của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền đối với nội dung tố cáo, xác định việc tố cáo đó đúng, đúng một phần hay sai toàn bộ, xác định trách nhiệm của từng cá nhân, từ đó có các biện pháp xử lý nghiêm minh đối với các hành vi vi phạm. Theo quy định tại Điều 25 Luật tố cáo và Thông tư số 06/2013/TT- TTCP, nội dung của kết luận nội dung tố cáo gồm: a) Nội dung tố cáo; b) Nội dung giải trình của người bị tố cáo; c) Phân tích, đánh giá thông tin, tài liệu, chứng cứ để chứng minh tính đúng, sai của nội dung tố cáo; d) Kết luận về nội dung tố cáo là đúng, đúng một phần hoặc sai; việc người tố cáo cố ý tố cáo sai sự thật (nếu có). đ) Kết luận về hành vi vi phạm pháp luật của người bị tố cáo, cơ quan, tổ chức, cá nhân khác (nếu có); nguyên nhân, trách nhiệm của người bị tố cáo, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan trong những nội dung tố cáo đúng hoặc đúng một phần. e) Kết luận về thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật gây ra; đối tượng bị thiệt hại; g) Các biện pháp được người giải quyết tố cáo áp dụng để trực tiếp xử lý vi phạm, buộc khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra; 41
43. h) Nội dung chỉ đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân thuộc quyền quản lý của người giải quyết tố cáo áp dụng biện pháp theo thẩm quyền để xử lý vi phạm, buộc khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra; i) Kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân khác áp dụng biện pháp theo thẩm quyền để xử lý vi phạm, buộc khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm pháp luật gây ra. Sau khi kết luận nội dung tố cáo được ban hành, người giải quyết tố cáo phải gửi kết luận cho người bị tố cáo, cơ quan thanh tra nhà nước và cơ quan cấp trên trực tiếp. Với nguyên tắc xuyên suốt trong quá trình giải quyết tố cáo - người tố cáo phải được bảo vệ, các cơ quan tổ chức không được để lộ các thông tin có hại cho người tố cáo. Vì vậy, Luật tố cáo quy định việc gửi kết luận nội dung tố cáo cho người bị tố cáo phải bảo đảm không tiết lộ thông tin về người tố cáo và bảo vệ bí mật nhà nước; đồng thời người tố cáo có quyền yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền thông báo kết quả giải quyết tố cáo. Trường hợp người tố cáo yêu cầu thông báo kết quả giải quyết tố cáo (trừ những thông tin thuộc bí mật nhà nước) thì người giải quyết tố cáo có thể thực hiện một trong hai hình thức sau: - Gửi kết luận nội dung tố cáo, quyết định, văn bản xử lý tố cáo. - Gửi văn bản thông báo kết quả giải quyết tố cáo, trong đó phải nêu được kết quả xác minh, kết luận nội dung tố cáo, nội dung quyết định, văn bản xử lý tố cáo. 1.4. Xử lý tố cáo của người giải quyết tố cáo Việc xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo của người giải quyết tố cáo là khâu cuối cùng và quan trọng trong quá trình giải quyết tố cáo. Việc xử lý khách quan, đúng pháp luật có tác dụng tích cực đối với việc phòng ngừa, đấu tranh chống các hành vi vi phạm pháp luật, đồng thời khuyến khích, động viên nhân dân đấu tranh chống lại các hành vi vi phạm pháp luật trong xã hội. Điều 25 Luật tố cáo và Điều 24 Thông tư số 06/2013/TT-TTCP quy định sau 42
44. khi có kết luận nội dung tố cáo, người giải quyết tố cáo căn cứ vào kết luận nội dung kết luận tố cáo để tiến hành xử lý như sau: - Trường hợp kết luận người bị tố cáo không vi phạm các quy định pháp luật thì phải thông báo bằng văn bản cho người bị tố cáo, cơ quan quản lý người bị tố cáo biết, khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp của người bị tố cáo bị xâm phạm do việc tố cáo không đúng sự thật gây ra, đồng thời xử lý hoặc kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý người cố ý tố cáo sai sự thật. Thông tin về người cố ý tố cáo sai sự thật, tài liệu, bút tích liên quan đến nội dung cố ý tố cáo sai sự thật được sử dụng để phục vụ cho việc xử lý người cố ý tố cáo sai sự thật. - Trường hợp kết luận người bị tố cáo vi phạm các quy định trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ thì áp dụng các biện pháp xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật. Đối với hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm các quy định về nhiệm vụ, công vụ thuộc thẩm quyền xử lý của mình thì người giải quyết tố cáo ban hành quyết định thu hồi tiền, tài sản; thực hiện các thủ tục để xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính và áp dụng các biện pháp khác theo quy định của pháp luật để xử lý hành vi vi phạm, buộc khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm gây ra. Đối với hành vi vi phạm pháp luật, vi phạm các quy định về nhiệm vụ, công vụ thuộc thẩm quyền xử lý của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân thuộc quyền quản lý của mình thì người giải quyết tố cáo chỉ đạo cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân đó xử lý vi phạm và buộc khắc phục hậu quả do hành vi vi phạm gây ra. Đối với hành vi vi phạm pháp luật không thuộc các trường hợp quy định trên thì có văn bản kiến nghị cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân có thẩm quyền xử lý vi phạm, đồng thời gửi kèm hồ sơ về hành vi vi phạm đó. - Trường hợp hành vi vi phạm của người bị tố cáo có dấu hiệu tội phạm 43
45. thì chuyển ngay hồ sơ vụ việc cho cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát có thẩm quyền để giải quyết theo quy định của pháp luật. Hồ sơ bàn giao cho cơ quan điều tra là hồ sơ được lập trong quá trình giải quyết tố cáo và phải được sao lại để lưu trữ. 2. Trình tự, thủ tục giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực 2.1. Việc tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực Việc tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực được thực hiện như đối với tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong việc thực hiện nhiệm vụ, công vụ, trừ trường hợp tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có nội dung rõ ràng, chứng cứ cụ thể, có cơ sở để xử lý ngay. Đối với tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có nội dung rõ ràng, chứng cứ cụ thể, có cơ sở để xử lý ngay thì việc giải quyết tố cáo được thực hiện theo trình tự: Người có thẩm quyền tiếp nhận, xử lý thông tin tố cáo; trường hợp tố cáo hành vi vi phạm pháp luật thuộc lĩnh vực mà mình quản lý, người tiếp nhận tố cáo phải trực tiếp tiến hành hoặc báo cáo người có thẩm quyền giải quyết tố cáo tiến hành ngay việc xác minh nội dung tố cáo, áp dụng các biện pháp cần thiết để đình chỉ hành vi vi phạm và kịp thời lập biên bản về hành vi vi phạm pháp luật (nếu có); việc xác minh, kiểm tra thông tin về người tố cáo được thực hiện trong trường hợp người giải quyết tố cáo thấy cần thiết cho quá trình xử lý hành vi bị tố cáo. 2.2. Xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực Việc xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực cũng được thực hiện như 44
46. xác minh nội dung tố cáo, kết luận nội dung tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ, trừ trường hợp tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực có nội dung rõ ràng, chứng cứ cụ thể, có cơ sở để xử lý ngay thì người tiếp nhận tố cáo phải trực tiếp tiến hành hoặc báo cáo người có thẩm quyền giải quyết tố cáo tiến hành ngay việc xác minh nội dung tố cáo để người có thẩm quyền tiến hành hoặc đề nghị xử lý hành vi vi phạm đó. Luật tố cáo đã đơn giản hóa trình tự, thủ tục giải quyết đối với những vụ việc có nội dung rõ ràng, bằng chứng cụ thể để xử lý nhanh chóng và ngăn chặn kịp thời hành vi vi phạm, đảm bảo phù hợp với tính chất, yêu cầu xử lý đối với các hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực. 2.3. Xử lý tố cáo của người giải quyết tố cáo Việc quyết định xử lý tố cáo hành vi vi phạm pháp luật về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực được thực hiện như đối với việc xử lý tố cáo của người giải quyết tố cáo đối với hành vi vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ như đã nêu trên. Tuy nhiên, đối với trường hợp nội dung tố cáo rõ ràng, chứng cứ cụ thể, có cơ sở để xử lý ngay thì sau khi xác minh nội dung tố cáo, áp dụng biện pháp cần thiết để đình chỉ hành vi vi phạm và kịp thời lập biên bản về hành vi vi phạm pháp luật (nếu có) thì người giải quyết tố cáo ra quyết định xử lý hành vi vi phạm theo thẩm quyền hoặc đề nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật. 3. Công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo Để đáp ứng yêu cầu của công tác phòng, chống vi phạm pháp luật, tăng cường tính minh bạch trong giải quyết tố cáo, tạo cơ sở cho việc kiểm tra, giám sát của các cơ quan nhà nước cũng như của các tổ chức, của xã hội và của nhân dân, góp phần phòng chống tham nhũng, Luật tố cáo đã quy định về công khai nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo, theo đó: 45
47. Người giải quyết tố cáo có trách nhiệm công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo bằng các hình thức: công bố tại cuộc họp cơ quan, tổ chức nơi người bị tố cáo công tác; niêm yết tại trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công dân của cơ quan, tổ chức đã giải quyết tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo; thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng. 3.1. Công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ Trên cơ sở quy định của Luật tố cáo, Điều 11 Nghị định số 76/2012/NĐ- CP đã quy định chi tiết về công khai kết luận nội dung tố cáo và quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo như sau: - Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày ký kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo, người giải quyết tố cáo có trách nhiệm thực hiện việc công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo. - Người giải quyết tố cáo công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo của cán bộ, công chức, viên chức trong thực hiện nhiệm vụ, công vụ bằng hình thức công bố tại cuộc họp cơ quan, tổ chức nơi người bị tố cáo công tác hoặc niêm yết tại trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công công dân của cơ quan, tổ chức đã giải quyết tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo hoặc công khai bằng thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng. Cụ thể như sau: + Công bố tại cuộc họp cơ quan, tổ chức nơi người bị tố cáo công tác với thành phần gồm: Người giải quyết tố cáo, người xác minh nội dung tố cáo, người bị tố cáo, người đứng đầu cơ quan, tổ chức đơn vị nơi người bị tố cáo công tác, cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Trước khi tiến hành cuộc họp công khai, người có thẩm quyền phải có văn bản thông báo với cơ quan, 46
48. tổ chức, cá nhân có liên quan biết. Thời gian thông báo phải trước 3 ngày làm việc; + Niêm yết tại Trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công dân của cơ quan, tổ chức giải quyết tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày niêm yết; + Thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng gồm: Báo nói, báo hình, báo viết và báo điện tử. Người giải quyết tố cáo có thể lựa chọn một trong các hình thức thông báo trên báo nói, báo hình, báo viết hoặc báo điện tử để thực hiện việc công khai. Trường hợp cơ quan có Cổng thông tin điện tử hoặc Trang thông tin điện tử, người có thẩm quyền giải quyết phải công khai trên Cổng thông tin điện tử hoặc Trang thông tin điện tử. Số lần thông báo trên báo nói ít nhất là 02 lần phát sóng; trên báo hình ít nhất 02 lần phát sóng; trên báo viết ít nhất 02 số phát hành. Thời gian đăng tải trên báo điện tử, trên Cổng thông tin điện tử hoặc trên Trang thông tin điện tử của cơ quan giải quyết tố cáo ít nhất là 15 ngày, kể từ ngày đăng thông báo. 3.2. Công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày ký kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo, người giải quyết tố cáo có trách nhiệm thực hiện việc công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo. Người giải quyết tố cáo công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo về quản lý nhà nước trong các lĩnh vực bằng hình thức niêm yết tại trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công công dân của cơ quan, tổ chức đã giải quyết tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo hoặc công khai bằng thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng. Cụ thể như sau: 47
49. + Niêm yết tại Trụ sở làm việc hoặc nơi tiếp công dân của cơ quan, tổ chức giải quyết tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo trong thời hạn 15 ngày, kể từ ngày niêm yết; + Thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng gồm: Báo nói, báo hình, báo viết và báo điện tử. Người giải quyết tố cáo có thể lựa chọn một trong các hình thức thông báo trên báo nói, báo hình, báo viết hoặc báo điện tử để thực hiện việc công khai. Trường hợp cơ quan có Cổng thông tin điện tử hoặc Trang thông tin điện tử, người có thẩm quyền giải quyết phải công khai trên Cổng thông tin điện tử hoặc Trang thông tin điện tử. Số lần thông báo trên báo nói ít nhất là 02 lần phát sóng; trên báo hình ít nhất 02 lần phát sóng; trên báo viết ít nhất 02 số phát hành. Thời gian đăng tải trên báo điện tử, trên Cổng thông tin điện tử hoặc trên Trang thông tin điện tử của cơ quan giải quyết tố cáo ít nhất là 15 ngày, kể từ ngày đăng thông báo. 4. Thời hạn giải quyết tố cáo Thời hạn giải quyết tố cáo là một trong những yêu cầu nhằm xác định trách nhiệm của cơ quan có thẩm quyền trong giải quyết tố cáo. Thời hạn giải quyết tố cáo là khoảng thời gian xác định để cơ quan nhà nước, người có thẩm quyền tiến hành các hoạt động để giải quyết tố cáo. Bản chất của tố cáo là người tố cáo nhằm mục đích bảo vệ sự nghiêm minh của pháp luật, đấu tranh với các hành vi vi phạm trong xã hội. Do đó, trách nhiệm của các cơ quan nhà nước là phải tiếp nhận và nhanh chóng xác minh, giải quyết tố cáo để ngăn chặn kịp thời hoặc khắc phục hậu quả do những hành vi vi phạm pháp luật gây ra. Nhằm đảm bảo sự nhanh chóng và kịp thời đó, Khoản Điều 21 Luật tố cáo quy định: Thời hạn giải quyết tố cáo không quá 60 ngày, kể từ ngày thụ lý để giải quyết; đối với vụ việc phức tạp thì thời hạn giải quyết là 90 ngày, kể từ ngày thụ lý giải quyết. Tuy nhiên, thực tế việc giải quyết các vụ việc tố cáo là không giống nhau, do vậy, Khoản 2 Điều 21 Luật tố cáo cũng đã quy định đối với trường hợp cần thiết, người có thẩm quyền giải quyết tố cáo có thể gia hạn 48
50. giải quyết một lần nhưng không quá 30 ngày, đối với vụ việc phức tạp thì không quá 90 ngày. 5. Hồ sơ giải quyết tố cáo. Kết thúc việc giải quyết tố cáo, các cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền phải lập hồ sơ giải quyết vụ việc tố cáo. Đây là tài liệu lưu trữ quan trọng đối với một vụ việc tố cáo và rất có ý nghĩa trong trường hợp người tố cáo tố cáo tiếp lên cấp trên. Theo quy định tại Điều 29 Luật tố cáo: Việc giải quyết tố cáo phải được lập thành hồ sơ. Hồ sơ vụ việc tố cáo bao gồm: - Đơn tố cáo hoặc bản ghi lời tố cáo; - Quyết định thụ lý giải quyết tố cáo; - Biên bản xác minh, kết quả giám định, thông tin, tài liệu, chứng cứ thu thập được trong quá trình giải quyết; - Văn bản giải trình của người bị tố cáo; - Báo cáo kết quả xác minh nội dung tố cáo trong trường hợp người giải quyết tố cáo giao cho người khác tiến hành xác minh; - Kết luận nội dung tố cáo; - Quyết định xử lý, văn bản kiến nghị biện pháp xử lý (nếu có) - Các tài liệu khác có liên quan. Hồ sơ vụ việc tố cáo phải được đánh số trang theo thứ tự tài liệu. Việc lưu giữ, khai thác, sử dụng hồ sơ vụ việc tố cáo được thực hiện theo quy định của pháp luật. Theo nguyên tắc xuyên suốt trong quá trình giải quyết tố cáo thì việc lưu giữ, khai thác, sử dụng hồ sơ vụ việc tố cáo cũng phải bảo đảm không tiết lô thông tin về người tố cáo. Thông tư số 06/2013/TT-TTCP ngày 30/9/2013 của Thanh tra Chính phủ quy định quy trình giải quyết tố cáo quy định Tổ trưởng Tổ xác minh có trách 49
51. nhiệm giúp người giải quyết tố cáo lập hồ sơ giải quyết tố cáo. Thời điểm mở hồ sơ giải quyết tố cáo là ngày Tổ xác minh được thành lập. Thời điểm đóng hồ sơ giải quyết tố cáo là ngày người có thẩm quyền thực hiện xong việc công khai kết luận nội dung tố cáo, quyết định xử lý hành vi vi phạm bị tố cáo và thông báo kết quả giải quyết tố cáo cho người tố cáo. Trong thời hạn 30 ngày kể từ thời điểm đóng hồ sơ, Tổ trưởng Tổ xác minh hoàn tất việc sắp xếp, lập mục lục và bàn giao hồ sơ cho bộ phận lưu trữ của cơ quan của Tổ trưởng Tổ xác minh hoặc bàn giao cho cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân khác được người giải quyết tố cáo giao quản lý hồ sơ giải quyết tố cáo. 6. Việc tố cáo tiếp, giải quyết vụ việc tố cáo tiếp Tố cáo tiếp là hiện tượng đang xảy ra trên thực tế, tuy nhiên chưa được quy định rõ trong Luật khiếu nại, tố cáo, vì vậy gây ra những khó khăn nhất định trong quá trình tổ chức thực hiện. Khắc phục tình trạng này, Điều 27 Luật tố cáo và Điều 8 Thông tư số 06/2013/TT-TTCP quy định việc tố cáo tiếp, các điều kiện để tố cáo tiếp và việc xem xét, giải quyết của cơ quan, tổ chức cấp trên. Theo đó: Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày nhận được tố cáo tiếp, người đứng đầu cơ quan cấp trên trực tiếp của người có trách nhiệm giải quyết tố cáo xem xét, xử lý như sau: - Khi quá thời hạn quy định mà vụ việc tố cáo không được giải quyết hoặc có nội dung tố cáo chưa được giải quyết thì yêu cầu người có trách nhiệm giải quyết tố cáo phải giải quyết, đồng thời yêu cầu báo cáo rõ lý do việc chưa giải quyết tố cáo; có biện pháp xử lý đối với hành vi vi phạm của người có trách nhiệm giải quyết tố cáo. - Trường hợp việc giải quyết tố cáo của người đứng đầu cơ quan cấp dưới trực tiếp là đúng pháp luật, không có tình tiết mới, không phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật thì không giải quyết lại, đồng thời thông báo cho người tố cáo về việc không giải quyết lại và yêu cầu họ chấm dứt việc tố cáo. Tuy nhiên đối 50
52. với tố cáo đã được giải quyết đúng pháp luật nhưng có tình tiết mới chưa được phát hiện trong quá trình giải quyết tố cáo có thể làm thay đổi kết quả giải quyết tố cáo thì yêu cầu người đã giải quyết tố cáo phải tiếp tục giải quyết tố cáo đó theo thẩm quyền. - Trường hợp việc giải quyết của người đứng đầu cơ quan cấp dưới trực tiếp là không đúng pháp luật thì tiến hành giải quyết lại theo đúng trình tự Luật tố cáo quy định. Giải quyết tố cáo tiếp không phải là giải quyết tố cáo lần hai. Việc giải quyết tố cáo tiếp chỉ tiến hành khi có những căn cứ nhất định, Luật không quy định cụ thể về thời hạn, trình tự giải quyết tố cáo tiếp. Tuy nhiên, về nguyên tắc thì các cơ quan có thẩm quyền phải có trách nhiệm xem xét, giải quyết một cách nhanh chóng, kịp thời và được áp dụng quy định về thời hạn, trình tự giải quyết như đã quy định. Thông tư số 06/2013/TT-TTCP đã quy định có 6 dấu hiệu vi phạm pháp luật để thụ lý, giải quyết lại tố cáo gồm: a) Có vi phạm pháp luật nghiêm trọng về trình tự, thủ tục giải quyết tố cáo có thể làm thay đổi kết quả giải quyết tố cáo. b) Có sai lầm trong việc áp dụng pháp luật khi kết luận nội dung tố cáo. c) Kết luận nội dung tố cáo không phù hợp với những chứng cứ thu thập được. d) Việc xử lý người bị tố cáo và các tổ chức, cá nhân liên quan không phù hợp với tính chất, mức độ của hành vi vi phạm pháp luật đã được kết luận. đ) Có bằng chứng về việc người giải quyết tố cáo hoặc người tiếp nhận tố cáo, người xác minh nội dung tố cáo đã làm sai lệch hồ sơ vụ việc. e) Có dấu hiệu vi phạm pháp luật nghiêm trọng của người bị tố cáo nhưng chưa được phát hiện. 51
53. V. BẢO VỆ NGƯỜI TỐ CÁO Trong những năm qua, số lượng đơn thư tố cáo của công dân có chiều hướng gia tăng. Điều này chứng tỏ người dân đã phát huy quyền dân chủ trong đấu tranh chống các hành vi vi phạm pháp luật, nhân dân không còn thờ ơ với công việc của nhà nước, ý thức được trách nhiệm của mình và đấu tranh góp phần ổn định trật tự xã hội, xây dựng nhà nước trong sạch, vững mạnh. Đặc biệt là trong công cuộc đấu tranh phòng, chống tham nhũng đã xuất hiện nhiều cá nhân tiêu biểu, đại diện cho quần chúng nhân dân tích cực trong việc lên án, tố cáo các hành vi tham nhũng, tiêu cực nơi sinh sống, công tác và làm việc, góp phần to lớn vào việc ngăn ngừa và từng bước đẩy lùi tệ nạn tham nhũng. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được, còn nhiều vấn đề đặt ra trong việc thực hiện quyền tố cáo của công dân. Thực tế cho thấy, rất nhiều hành vi tham nhũng, tiêu cực của những người có chức vụ, quyền hạn được phát hiện thông qua tố cáo của quần chúng và báo chí chứ không phải từ các cơ quan có thẩm quyền. Như vậy, xét ở một khía cạnh nào đó, chúng ta cần tuyên truyền, động viên, khuyến khích và xây dựng cơ chế thuận lợi để công dân thực hiện đúng quyền tố cáo, nhất là trong giai đoạn hiện nay, khi mà cuộc đấu tranh chống tham nhũng đang là một trong những nhiệm vụ trọng tâm và cấp thiết của Đảng và Nhà nước. Trong đa số các trường hợp, người tố cáo thường ở vị trí yếu thế, nên số người bị trả thù trù dập không phải là ít. Có những trường hợp, không chỉ người tố cáo mà còn cả người thân thích của họ cũng bị đe doạ, trù dập, trả thù. Việc bảo vệ người tố cáo còn là việc khuyến khích, động viên những người dũng cảm đấu tranh giúp các cơ quan nhà nước phát hiện và xử lý kịp thời, nghiêm minh các hành vi tham nhũng, tiêu cực, vi phạm pháp luật,. Hơn nữa, bảo vệ người tố cáo là trách nhiệm của Nhà nước, là sự thể hiện cụ thể và sinh động bản chất của Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do nhân dân và vì nhân dân. Bởi lẽ, Nhà nước bảo vệ người tố cáo cũng chính là đã tôn trọng, lắng nghe, quan tâm đến ý kiến, tâm tư, nguyện 52
54. vọng của người dân. Để củng cố niềm tin, làm cho mối quan hệ giữa nhân dân với Đảng và Nhà nước ngày càng gắn bó bền chặt thì việc bảo vệ người tố cáo cần được đặc biệt quan tâm, các cơ quan nhà nước phải xử lý kịp thời, nghiêm minh những những hành vi trả thù, trù dập người tố cáo. Điều 34 Luật tố cáo quy định việc bảo vệ người tố cáo được thực hiện tại nơi cư trú, công tác, làm việc, học tập, nơi có tài sản của người cần được bảo vệ hoặc những nơi khác do cơ quan có thẩm quyền quy định. Đối tượng bảo vệ gồm người tố cáo và người thân thích của người tố cáo. Như vậy ngoài người tố cáo cần phải bảo vệ thì người thân thích của người tố cáo như: cha, mẹ, vợ, chồng, anh chị em ruột, con cũng phải được bảo vệ. Thời hạn bảo vệ do cơ quan có thẩm quyền quyết định tuỳ thuộc vào tình hình thực tế của từng vụ việc, mức độ, tính chất của hành vi xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của đối tượng cần được bảo vệ. 1. Quyền và nghĩa vụ của người được bảo vệ Trách nhiệm chính trong việc bảo vệ người tố cáo thuộc về người giải quyết tố cáo. Tuy nhiên, người tố cáo được bảo vệ cũng phải thực hiện các quyền và nghĩa vụ theo Điều 35 Luật tố cáo, cụ thể có các quyền: Yêu cầu người giải quyết tố cáo, cơ quan, tổ chức có thẩm quyền áp dụng biện pháp bảo vệ mình hoặc người thân thích của mình khi có căn cứ xác định việc bị kỷ luật, buộc thôi việc, luân chuyển công tác hoặc bị các hình thức trù dập, phân biệt đối xử khác, bị đe dọa xâm hại hoặc xâm hại tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp khác do việc tố cáo hành vi vi phạm pháp luật; được thông báo về biện pháp bảo vệ được áp dụng; đề nghị thay đổi biện pháp bảo vệ nếu có căn cứ cho rằng biện pháp đó không bảo đảm an toàn; được từ chối áp dụng biện pháp bảo vệ; được yêu cầu gia hạn thời hạn bảo vệ; yêu cầu bảo vệ lại; được bồi thường theo quy định của pháp luật về trách nhiệm bồi thường của Nhà nước trong trường hợp người tố cáo yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền áp dụng biện pháp cần thiết để bảo vệ mình mà các cơ quan, tổ chức, cá nhân đó không áp dụng hoặc 53