Rong câu Việt Nam - Nguồn lợi và sử dụng (Phần 2)

Nội dung text: Rong câu Việt Nam - Nguồn lợi và sử dụng (Phần 2)

1. 115 Chng IV C IM SINH LÝ, SINH HOÁ I. CÁC C IM SINH LÝ 1.1. nh hng ca nhit ! "n c#ng ! quang h&p và hô h+p ca rong Nhit là m t trong các yu t c bn nh hng n quang hp - và hô h#p c$a rong Câu. Do các enzym v+n chuy,n CO2 và HCO3 trong quá trình c 3nh Carbon (Raven & Geider 1988; Davinson 1991) và các enzym tham gia vào nhi>u con ?ng v+n chuy,n khác nhau trong quá trình trao Ai ch#t r#t mBn cm vCi nhit . Vì v+y khi  trong i>u kin nhit th#p thì hEu nh >u hFn ch tc chuy,n hoá. SH thích nghi vCi nhit c$a enzym ã cho th#y có sH thay Ai tc quang hp và hô h#p theo mùa vM, vCi thang nhit trái ngc nhau cho các loài ôn Ci và nhit Ci. Mathieson và Norall (1975) cho rQng khi  cùng m t c?ng ánh sáng, thì quang hp tinh c$a nhi>u loài rong Câu ôn Ci  nhit th#p cao hn nhRng loài rong nhit Ci và nhRng loài nhit Ci vBn duy trì tc quang hp cao sut mùa hè hn nhRng loài rong ôn Ci. Rong Câu  nhRng ni có sH bin ng lCn v> nhit thì có th, dT thích nghi vCi i>u kin khí h+u hn ni có nhit An 3nh. ChUng hFn, Dawes (1989) so sánh giRa hai loài rong Câu, m t loài có biên nhit 16-280C và m t loài  250C. Kt qu cho th#y loài có biên 16-280C có th, thích nghi m t cách An 3nh  nhit 180C còn loài nhit Ci thì không th,. NhRng loài khác nhau và ngay c  nhRng quEn th, khác nhau c$a cùng m t loài >u có nhRng phn \ng khác nhau vCi sH thay Ai
2. 116 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i v> nhit . Bên cFnh ó sH hô h#p ti th?ng gia t^ng vCi nhit . Do ó, lng ánh sáng cEn thit phi t^ng , bù vào quang hp tinh khi có sH gia t^ng nhit . Tuy nhiên rong Câu c`ng có th, phn \ng bQng cách t^ng hoFt ng c$a enzym và gia t^ng hàm lng sac t trong i>u kin  nhit cao. Vì v+y rong Câu có nhi>u chlorophyll a  nhit cao hn rong Câu  nhit th#p do chúng cEn nhi>u trung tâm phn \ng PS-II và n v3 quang hp hn (Davison et al., 1991) Các nhit c chen nghiên c\u tf 5-400C cho RCC (Võ Th3 Mai Hng, 2003) trong hình cho th#y  khong nhit 25-300C, RCC có c?ng quang hp cao 1,365-1,950 mgO2/g.h và t^ng theo th?i gian sinh trng. C?ng hô h#p  khong nhit này có sH gia t^ng, nhng không áng k, và Ft 0,304-0,364 mgO2/g.h. jây c`ng là khong nhit thích hp cho RCC phát tri,n. k nhit 0 35 C, c?ng quang hp chl Ft 1,170-1,382 mgO2/g.h và có xu hCng gim theo th?i gian sinh trng, c?ng hô h#p  khong nhit này t^ng lên khá cao 0,686-0,837 mgO2/g.h. Hô h#p và quang hp c$a RCC  nhit 200C c`ng bin Ai theo chi>u hCng tng tH. Tf ó cho th#y  các nhit 20 và 300C không thích hp cho quang hp và hô h#p c$a RCC. C?ng quang hp tFi nhit 400C là r#t th#p và gim dEn theo th?i gian sinh trng. Trong khi ó c?ng hô h#p khá cao trong th?i gian Eu thí nghim và sau ó gim dEn. Nh v+y, có th, nhit 400C ã có tác ng x#u n trung tâm quang hp và c#u trúc sac t, làm gim hoFt ng c$a h enzym xúc tác cho các phn \ng quang hoá. k nhit 150C, c?ng quang hp gim mFnh theo th?i gian sinh trng tf 1,092 mgO2/g.h xung 1,382 mgO2/g.h. jnng th?i hô h#p t^ng mFnh, ch\ng to nhit này quá th#p so vCi nhu cEu c$a RCC. Nh v+y, tf các kt qu cho th#y khong nhit thích hp cho hoFt ng quang hp và hô h#p c$a RCC là 25-300C. 1.2. nh hng ca ánh sáng "n c#ng ! quang h&p và hô h+p ca rong Câu Quang hp là sH tAng hp c$a hai phn \ng. Nhóm th\ nh#t là nhóm phn \ng sáng bao gnm quá trình bBy n^ng lng và chuy,n thành hoá n^ng dCi dFng ATP và NADPH. Phn \ng sáng bao gnm 3 pha: h#p
3. Chng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 117 thM n^ng lng, bBy n^ng lng và chuy,n thành hoá n^ng. Nhóm th\ hai là nhóm phn \ng ti bao gnm trình tH các phn \ng ss dMng n^ng lng hoá n^ng , c 3nh và gim lng carbon vô c. Các phân ts sac t có vai trò trong h#p thM và chuy,n hoá n^ng lng. NhRng nhóm rong khác nhau >u có nhRng thành phEn sac t khác nhau , h#p thM ánh sáng và tFo các sn phtm quang hp. Tc quang hp phM thu c vào n^ng lng ánh sáng h#p thM c. Mi quan h giRa quang hp và c?ng ánh sáng là ?ng cong P-I, c ss dMng , so sánh uc tinh sinh lý v> nhu cEu sáng i vCi các loài rong khác nhau. Tc quang hp gia t^ng nhanh chóng  giai oFn Eu nhng khi quang hp và hô h#p bQng nhau, thì c?ng ánh sáng  i,m bão hoà. Khi c?ng ánh sáng quá cao, quá trình hô h#p sw lCn hn quang hp. C?ng ánh sáng bão hoà cho th#y có sH tng quan vCi ni sinh sng, nhng th?ng th#p hn so vCi c?ng ánh sáng mFnh nh#t trong ngày (Reiskind et al. 1989). Rong bi,n th?ng là loFi thHc v+t a bóng râm. NhRng loài  vùng giRa tri>u có nhu cEu ánh sáng là 400-600xE m-2s-1, khong 20% ánh sáng tH nhiên. Rong  phEn trên c$a dCi tri>u có nhu cEu ánh sáng là 150-250xE m-2s-1 và nhRng loài dCi tri>u có nhu cEu ánh sáng ít hn 100xE m-2s-1 (Luning 1981). Ánh sáng quá cao th?ng gây nên hin tng hFn ch quang hp, do nh hng n m t s thành phEn c$a h thng quang hp, nh gây tAn thng màng nguyên sinh ch#t, \c ch các protein v+n chuy,n in ts. Khi c?ng ánh sáng quá cao, phân ts chlorophyll  trFng thái kích thích sw m#t n^ng lng ch$ yu bQng quá trình phát hu}nh quang, phn \ng quang hoá b3 gim. Kt qu là quá trình quang hp gim (V` V^n VM và CS 1999). j, có th, quy hoFch vùng nuôi cho các i tng RCC và RCCh trong các thu~ vHc ven bi,n, Em phá, ni mà th?ng có Mc cao, Võ Th3 Mai Hng (2003) ã thHc nghim th^m dò nhu cEu sáng c$a RCC và RCCh, ã cho th#y có sH khác nhau theo loài và mùa. a. Nhu cu ánh sáng i vi quang hp ca rong Câu Cc Kt qu th^m dò nhu cEu sáng c$a RCC i vCi hoFt ng quang hp (Võ Th3 Mai Hng 2003) cho th#y i,m bù ánh sáng i vCi quang hp c$a RCC  khong 2.264 lux (Hình 45).
4. 118 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Hình 45. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCC. Khi t^ng c?ng ánh sáng thì c?ng quang hp t^ng dEn và Ft giá tr3 cao nh#t là 2,150 mgO2/g  c?ng ánh sáng 8.100 lux. jây là i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang hp theo thHc nghim. Tuy nhiên, theo tính toán tf các s liu thHc nghim cho th#y c?ng ánh sáng bão hoà theo hàm a th\c (*) có giá tr3 cHc Fi là 12.550 lux. Y = -1,0870 + 5,234 . 10-4 X – 2,105. 10-8 X2 (vCi R = 0,9435) (*) Trong ó, Y c?ng quang hp (mgO2/gam rong ti/gi?), X là c?ng ánh sáng (lux). b. Nhu cu ánh sáng i vi quang hp ca RCCh Kt qu nghiên c\u c$a Võ Th3 Mai Hng (2003) v> nhu cEu sáng trong mùa ma i vCi quang hp c$a RCCh cho th#y, khi c?ng th#p hn 1.440 lux, c?ng quang hp bi,u kin c$a RCCh có giá tr3 âm. k khong ánh sáng 930 lux, c?ng quang hp là -0,093 mgO2/gam rong ti/gi? trong tr?ng hp này c?ng ánh sáng quá th#p nên tc quang hp diTn ra ch+m và không
5. Chng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 119 th, bù c lng ch#t hRu c tiêu tn trong quá trình hô h#p. ji,m bù ánh sáng c$a RCCh trong i>u kin mùa ma ( mun 10‰, nhit 150C) là 1.440 lux. Khi t^ng c?ng ánh sáng thì c?ng quang hp t^ng dEn và Ft giá tr3 cHc Fi 1,100 mgO2/g. rong ti/gi?  c?ng ánh sáng 5.500 lux (Hình 46). ji,m bão hoà 6540 Hình 46. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCCh vào mùa m�a. Theo các s liu thHc nghim, ?ng cong chl mi quan h giRa ánh sáng và c?ng quang hp có th, vw c theo hàm a th\c (*): Y = -0,56023 + 4,6857 . 10-4 X – 3,5821. 10-8 X2 (vCi R = 0,992254) (*) Tính toán tf phng trình trên, cho th#y c?ng quang hp Y Ft giá tr3 cHc Fi  c?ng ánh sáng 6.540 lux. T\c là giá tr3 c$a i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang hp RCCh  i>u kin mùa ma theo lý thuyt. Nh v+y theo kt qu thHc nghim và lý thuyt thì c?ng ánh sáng khong tf 5.500 - 6.540 lux là thích hp cho quang hp c$a loài RCCh. Kt qu nghiên c\u nhu cEu sáng trong mùa khô ( mun 30‰, nhit 250C) i vCi quang hp c$a RCCh (Hình 47) cho th#y, i,m bù ánh sáng i vCi quang hp khong 2.630 lux và i,m bo hoà ánh sáng khong 8.100 lux, cao hn so vCi các chl tiêu này c$a RCCh vào mùa ma.
6. 120 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i TFi các i,m c?ng ánh sáng cao thì c?ng quang hp c$a rong  i>u kin mùa khô cao hn nhi>u so c?ng quang hp c$a rong  i>u kin mùa ma. ji>u ó có th, cho th#y nhu cEu sáng c$a RCCh phM thu c chut chw vCi các yu t mun và nhit c$a môi tr?ng. Khi nhit và mun t^ng vào mùa khô thì nhu cEu ánh sáng c$a RCCh t^ng, nng th?i quá trình tích lu† carbonhydrat c`ng t^ng lên. Tf các s liu thHc nghim, ?ng cong chl mi quan h giRa c?ng quang hp (Y) và c?ng ánh sáng c$a RCCh vào mùa khô có dFng ?ng cong theo hàm a th\c (*): Y = -1,8075 + 8,1744. 10-4 X – 4,4371. 10-8 X2 (vCi R = 0,98803) (*). ji,m bão hoà 9211 Hình 47. Quan h� gi�a c��ng �� ánh sáng v�i c��ng �� quang h�p c�a RCCh vào mùa khô. Tính toán tf phng trình trên, cho th#y c?ng quang hp Y Ft giá tr3 cHc Fi  c?ng ánh sáng 9.211 lux. Nh v+y theo kt qu thHc nghim và lý thuyt thì bão hoà ánh sáng i vCi quang hp c$a RCCh trong i>u kin mùa khô khong tf 5.500 - 6.540 lux. Nh v+y i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang hp c$a RCCh
7. Chng IV. ��c �i�m sinh lý, sinh hoá 121 thay Ai theo mùa: mùa ma tf 5.500-6.540 lux, mùa khô tf 8.100- 9.211 lux. Trong khi ó nhRng nghiên c\u c$a các tác gi NguyTn Treng Nho (1980) i,m bão hoà ánh sáng i vCi quang hp c$a RCCh khong 5.000-6.000 lux, c$a Lê Nguyên Hiu (1978) thì  c?ng ánh sáng khong 5.000-15.000 lux. Qua ó có th, cho th#y nh hng c$a ánh sáng n quá trình quang hp c$a RCCh r#t ph\c tFp và ch3u tác ng c$a nhi>u yu t môi tru?ng. 1.3. nh hng ca ! m9n "n c#ng ! quang h&p và hô h+p ca rong Câu Kt qu nghiên c\u (Võ Th3 Mai Hng 2003) v> c?ng quang hp và hô h#p c$a RCC  các mun khác nhau  hình 48a cho th#y,  mun 30‰ RCC có c?ng quang hp cao nh#t (1,326- 1,592 mgO2/g.rong/gi?), tip n  mun 25‰ (1,092-1,520 mgO2/g. rong/gi?). k hai mun này c?ng quang hp t^ng theo th?i gian sinh trng. Trong khi ó  mun 35‰ và 40‰ c?ng quang hp gim dEn. Hin tng này có th, do b máy quang hp c`ng nh h enzym xúc tác cho các phn \ng quang hoá trong RCC b3 tAn thng dCi tác ng kéo dài c$a mun quá cao. Trong khi ó tFi hai mun này (35‰ và 40‰) hô h#p t^ng quá mFnh dBn n c?ng quang hp tinh th#p (Hình 48b). C?ng hô h#p c$a rong Câu t^ng lên có th, do hoFt ng c$a các enzym hô h#p nh catalaza, peroydaza t^ng , gii phóng n^ng lng nhQm bo v c th, trCc i>u kin b#t li c$a môi tru?ng (Lê Nguyên Hiu và Phan PhCc Minh, 1980). TFi mun 20‰ c?ng quang hp t^ng vào giai oFn Eu c$a quá trình thHc nghim, nhng  giai oFn sau c?ng quang hp c$a RCC gim nhˆ. ji>u ó cho phép ta ngh‰ rQng có th, hoFt ng quang hp c$a RCC òi hoi mun cao hn. TFi mun 15‰ c?ng quang hp hai tuEn Eu tng i th#p và sau ó gim mFnh hn  mun 20‰. Nh v+y, khong mun 25-30‰ là thích hp cho quá trình quang hp và hô h#p c$a RCC. Các kt qu nghiên c\u c$a Hu}nh Quang N^ng và CS (1999) v> nh hng c$a mun trên i tng này c`ng cho kt qu tng tH. NhRng nghiên c\u c$a NguyTn Xuân Lý (1995) và PhFm Th3
8. 159 Chng V C IM SINH THÁI VÀ NGUN LI I. MT S CÁC C IM SINH THÁI T NHIÊN 1.1. Phân b" theo các thu) v+c khác nhau S� phát sinh, phát tri�n và phân b� c�a các loài rong Câu ven bi�n Vi�t Nam ch�u �nh hư�ng b�i nhi�u y�u t� khác nhau, trong �ó quan tr�ng nh�t là các �i�u ki�n sinh thái c�a các th�y v�c, d�n ��n s� khác nhau rõ r�t v� thành ph�n loài. Chúng ta có th� nh�n th�y s� phân b� c�a chúng theo các �i�u ki�n môi trư�ng khác nhau như sau: . Vùng ven bi1n, ven 34o (xa c7a sông) �i�u ki�n s�ng ��c bi�t � �ây có �� m�n thư�ng xuyên �n ��nh và cao (30-34 ‰), ch�t �áy c�ng thư�ng là �á hay san hô ch�t l�n cát, s�i. Ngoài ra y�u t� quan tr�ng là nư�c thư�ng trong nên rong có th� m�c � sâu. D�ng thu� v�c này thư�ng có tác ��ng cơ h�c c�a sóng, dòng ch�y, do v�y rong ch� có th� t�n t�i �ư�c nh� ��a bám ch�c vào v�t bám �á hay san hô ch�t. Ph�n l�n sinh s�n b�ng hình th�c h�u tính. Vì th�, các loài rong Câu vùng tri�u ít phát hi�n trong các ao, ��m, v�ng, v�nh vì có �� m�n thư�ng xuyên thay ��i và không có v�t bám. Tiêu bi�u cho các loài rong Câu s�ng � vùng tri�u là rong Câu chân v�t (H. eucheumatoides), rong Câu cong (G. arcuata), rong Câu �á (H. edulis), phân b� r�ng kh�p ven các ��o và bãi tri�u �á. Chúng có th� � �� sâu 4-5 mét và có th� t�n t�i quanh n�m. M�t s� loài khác c�ng thư�ng g�p trong lo�i n�n �áy �á t�ng và san hô ch�t này là: Gracilaria cuneifolia, G. mammillaris, G. salicornia, G. rubra, G. spinulosa, G. textorii, G. yamamotoi, H. ramulosa.
9. 160 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i . Vùng c7a sông, 3;m, phá, r?ng ng@p mAn, ao nuôi tôm Do � g�n ngu�n nư�c ng�t �� vào nên �� m�n dao ��ng l�n. Vào mùa mưa, m�i khi có l�, �� m�n có th� xu�ng ��n 1-2‰ hay 0‰ trong m�t th�i gian ng�n. ��n mùa n�ng, �� m�n có th� lên trên 40‰. Ch�t �áy m�m, ph� bi�n là cát bùn ho�c bùn cát, có l�n s�i, �á cu�i, l�n xác v� sinh v�t. Các loài rong Câu s�ng trong các th�y v�c này là các loài có bi�n �� sinh thái r�ng ��i v�i �� m�n. Thích nghi s�ng trên �áy m�m, chúng thư�ng b� chôn vùi m�t ph�n trong bùn cát, th�nh tho�ng có các cá th� bám trên �á cu�i ho�c v� sinh v�t. Ph�n l�n sinh s�n b�ng hình th�c dinh dư�ng. M�t �o�n nhánh có th� m�c ra cây rong m�i. ��c tính này �ư�c �ng d�ng r�ng rãi trong vi�c tr�ng rong Câu � các ao ��m. Thành ph�n loài rong Câu trong th�y v�c này còn có s� khác nhau, ph� thu�c vào s� thay ��i �� m�n như sau: - � nh�ng vùng có �� m�n trong mùa mưa r�t th�p, trong kho�ng 5-15‰ (có khi ��n 1-2‰) thư�ng g�p loài ph� bi�n là rong Câu ch� (G. tenuistipitata) � c� ba mi�n B�c, Trung, Nam như ��m �ình V� (H�i Phòng), C�a H�i (Ngh� An), c�a sông Gianh (Qu�ng Bình), C�a Tùng (Qu�ng Tr�), Phá Tam Giang (Hu�), H�i An (Qu�ng Nam), ��m Ô Loan (Phú Yên), c�a sông Cái (Nha Trang), c�a sông Long ��t (V�ng Tàu) - � nh�ng vùng có �� m�n trong mùa mưa cao hơn, n�m trong kho�ng 20- 25‰ thư�ng có các loài rong Câu Cư�c (G. bailiniae), rong Câu Th�t (G. firma, G. blodgettii), rong Câu ��t (G. salicornia), có khi c�ng g�p loài rong Câu Ch� (G. tenuistipitata), như � các ��m Th� N�i (Quy Nhơn), ��m Cù Mông (Phú Yên), c�a Sông Bé (Nha Trang), ��m Thu� Tri�u (Khánh Hòa), ��m N�i (Ninh Thu�n), ��m Cà Ná (Ninh Thu�n), c�a sông Cà Ty (Phan Thi�t). 1.2. Phân b" theo chDt 3áy � vùng tri�u Vi�t Nam có các ki�u n�n �áy, mà m�i loài thích nghi v�i m�i m�t ho�c nhi�u lo�i n�n �áy. �ây m�t ��c �i�m sinh thái góp ph�n trong nh�ng ch� tiêu �� phân lo�i và s� d�ng trong vi�c quy ho�ch vùng nuôi tr�ng cho t�ng ��i tư�ng: - �áy bùn ho�c bùn cát � các bãi ven ho�c ngoài c�a sông, � trong nh�ng ��m phá: thư�ng g�p loài G. bailiniae, G. firma, G.
10. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 161 fisheri, G. longirostris, G. tenuistipitata. - �áy g�m s�i, �á s�i, v� ��ng v�t thân m�m có th� di ��ng: G. bailiniae, G. blodgettii, G. changii, G. cuneifolia, G. firma, G. fisheri, G. tenuistipitata, G. rubra. - �áy g�m �á t�ng ho�c san hô t�ng luôn c� ��nh: G. arcuata, G. mammillaris, G. salicornia, G. spinulosa, G. textorii, G. yamamotoi, H. divergens, H. edulis, H. eucheumatoides, H. ramulosa. 1.3. Phân b" thGng 3Hng Trong các ao ��m nư�c l�, do nư�c có �� ��c cao, các loài rong Câu thư�ng ch� phát tri�n �ư�c � �� sâu nh� hơn 1,5 mét. � vùng tri�u ven ��o, ven bi�n, có nư�c trong và �i�u ki�n v�t bám cho phép, các loài rong Câu có th� m�c xu�ng sâu. M�t s� loài có th� tìm th�y � �� sâu ��n 4-6 mét (G. cuneifolia, G. rubra, G. spinulosa). Tuy nhiên vùng phân b� ưu th� v�n là vùng tri�u th�p, theo khái ni�m phân chia vùng tri�u c�a Stephenson & CS. (1949). Nghiên c�u s� phân b� c�a rong Câu � vùng tri�u cho th�y s� thích nghi phân b� c�a các loài như sau: . Vùng trên triJu (supralittoral): không có rong Câu . Vùng triJu (littoral), - Vùng tri�u cao: có r�t ít Gracilaria tenuistipitata, Gracilariopsis bailiniae - Vùng tri�u gi�a: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria longirostris, G. salicornia, G. tenuistipitata. - Vùng tri�u th�p: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria arcuata, G. firma, G. longirostris, G. salicornia, G. tenuistipitata, Hydropuntia changii, H. edulis, H. fisheri, H. ramulosa. . Vùng dLi triJu (infralittoral) ��n �� sâu < 10 mét: Gracilariopsis bailiniae, Gracilaria arcuata, G. blodgettii, G. cuneifolia, G. mammillaris, G. rubra, G. spinulosa, G. tenuistipitata, G. textorii, G. yamamotoi, Hydropuntia divergens, H. eucheumatoides. M�t s� loài có các ��c �i�m v� hình thái có th� có nh�ng thay ��i theo �� sâu. S� thay ��i này thư�ng là cách phân nhánh, s� lư�ng nhánh và kích thư�c nhánh. �i�u này d� gây nh�m l�n trong
11. 162 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i phân lo�i d�a vào các ��c �i�m hình thái. Chúng tôi �ã nghiên c�u s� thay ��i các ��c �i�m sinh thái c�a 2 loài rong Câu ch� (RCCh) và rong Câu Cư�c (RCC) � vùng phân b� t� nhiên � c�a sông Cái và c�a sông Bé (V�nh Nha Trang, Khánh Hòa). S� nghiên c�u này góp ph�n làm sáng t� cho vi�c ��nh lo�i (Nguy�n H�u ��i và Lê Như H�u, 2005). Các nghiên c�u sinh h�c c�a hai loài này, �ư�c ti�n hành t� tháng 1 n�m 2003 ��n tháng 12 n�m 2003, thu m�u ��nh k� hàng tháng, m�i tháng 2 l�n vào ngày 5 và ngày 20, th�i gian t� 9-10 gi� sáng, m�u �ư�c thu trong 3 khung sinh lư�ng � m�i m�c tri�u. Nh�ng k�t qu� nghiên c�u sau �ây, �ư�c ch�n t� s� li�u c�a tháng 3 n�m 2003, là tháng rong phát tri�n t�t nh�t trong n�m, th� hi�n rõ ràng nh�t v� các ��c �i�m sinh h�c c�a 2 loài rong Câu này � hai ��a �i�m, �ã cho th�y: . Mt : M�t �� c�a hai loài gi�m d�n theo �� sâu (Hình 68). Hình 68. Bi�n thiên m�t �� c�a rong Câu Ch� và rong Câu C��c theo vùng tri�u . Chiu dài cá th: � loài RCCh, chi�u dài cá th� t�ng d�n theo �� sâu, rong dài nh�t � vùng dư�i tri�u (24,2 ± 5,1 cm) và th�p nh�t � vùng tri�u cao (21 ± 3 cm), nhưng s� khác nhau này không có ý ngh�a th�ng kê (Fcal = 2,01; Fcrit = 2,84; df = 43, P = 0,12) (B�ng 30, Hình 69) RCCh có m�t �� cao nh�t � vùng tri�u cao (50 ± 8 cây/m2) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (6 ± 3 cây/m2), s� khác nhau này có ý ngh�a th�ng kê b�ng phép th� Anova- single factor (Fcal = 65,62; Fcrit = 2,82; df = 46; P=0,0001). RCC c�ng có m�t �� cao nh�t � vùng tri�u gi�a (27 ± 5 cây/m2) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (6 ± 2 2 cây/m ), s� khác nhau này c�ng có ý ngh�a th�ng kê (Fcal = 68,8; Fcrit = 2,83; df = 43; P = 0,007).
12. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 163 Hình 69. Bi�n thiên chi�u dài c�a RCCh và RCC theo vùng tri�u ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, chi�u dài gi�m d�n theo �� sâu, rong dài nh�t � vùng tri�u cao (25,8 ± 2,2 cm) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (8,1 ± 3 cm), s� khác nhau có ý ngh�a th�ng kê, �ư�c ki�m ch�ng b�ng phân tích phương sai m�t y�u t� (Fcal = 46,71; Fcrit = 2,84; df = 43, P = 0,0005) . S lng chi cho tng cá th: K� c� 2 loài ��u có s� lư�ng ch�i gi�m d�n theo �� sâu. Loài RCCh cao nh�t � vùng tri�u cao (471 ± 63 ch�i) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (48 ± 13 ch�i) (Fcal = 14,779; Fcrit = 2,838; df = 46; P = 0,0002) (B�ng 30). Loài RCC cao nh�t � vùng tri�u cao (301 ± 23 ch�i) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (29 ± 8 ch�i) (Fcal= 6,426; Fcrit = 2,838; df = 43; P = 0,001) (B�ng 31, Hình 70). Hình 67. Bi�n thiên s� l��ng ch�i cho t�ng cá th� c�a rong Câu Ch� và RCC theo vùng tri�u . ng kính thân chính ��i v�i loài RCCh, �ư�ng kính thân t�ng d�n theo �� sâu, nh� nh�t � vùng tri�u cao (0,59 ± 0,2mm) và l�n nh�t � vùng dư�i tri�u (0,9 ± 0,3mm) (Fcal = 7,30; Fcrit = 2,83; df = 46; P = 0,0004) (B�ng 30).
13. 164 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, �ư�ng kính thân gi�m d�n theo �� sâu, l�n nh�t � vùng tri�u cao (1,5 ± 0,2mm) và nh� nh�t � vùng dư�i tri�u (0,9 ± 0,3 mm) (Fcal =7,80; Fcrit = 2,84; df = 43; P = 0,0003) (B�ng 32). . Kho"ng cách gi#a các nhánh c%p 1 ��i v�i loài RCCh, s� �o này t�ng d�n theo �� sâu, kho�ng cách ng�n nh�t � vùng tri�u cao (0,31 ± 0,05mm) và dài nh�t � vùng dư�i tri�u (1,5 ± 0,9mm) (Fcal = 12,950; F0,05 = 2,827; df = 46; P = 0,0004). ��i v�i loài RCC thì ngư�c l�i, kho�ng cách gi�a các nhánh gi�m d�n theo �� sâu. Kho�ng cách dài nh�t � vùng tri�u cao (0,6 ± 0,2 mm) và ng�n nh�t � vùng dư�i tri�u (0,4 ± 0,2mm), nhưng không có s� khác nhau có ý ngh�a (Fcal = 2,800; Fcrit = 2,838; df = 43; P = 0,05). . Tr*ng lng cá th Hai loài ��u gi�m v� tr�ng lư�ng cá th� m�t cách �áng k� theo �� sâu. Loài RCCh có tr�ng lư�ng cao nh�t � vùng tri�u cao (12 ± 3 g. tươi/ cá th� ) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (2,1 ± 0,8 g. tươi/ cá th�) (Fcal= 28,991; Fcrit= 2,827; df = 46; P = 0,0002) (B�ng 30). Bng 30. S� thay ��i các ��c �i�m hình thái c�a RCCh theo vùng tri�u (�� sâu) Vùng tri�u Vùng Vùng vùng Vùng ��c �i�m hình thái tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u 25,5 ± Chi�u dài cá th� (cm) 21 ± 3 23 ± 5 24 ± 4 0,5 S� l�n phân nhánh (l�n) 3 ± 0 2,6 ± 0,4 2 ± 0 2 ± 0 S� ch�i ng�n/cá th� (ch�i) 471 ± 63 370 ± 16 82 ± 29 48 ± 13 ���ng kính thân (mm) 0,59 ± 0,2 0,63 ± 0,15 0,8 ± 0,1 0,9 ± 0,3 Tr�ng l��ng cá th� (g t�ơi) 12 ± 3 11 ± 4 7 ± 3 2,1 ± 0,8 Kho�ng cách nhánh c�p (cm) 0,31 ± 0,05 0,45 ± 0,06 0,8 ± 0,2 1,5 ± 0,9 M�t �� (cây/ m2) 50 ± 8 41 ± 9 12 ± 4 6 ± 3 % ��c;% cái;% t� bào t� 10; 40; 50 10; 30; 60 20;30;50 30;30; 40
14. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 165 Bng 31. S� thay ��i các ��c �i�m hình thái c�a RCC theo vùng tri�u (�� sâu) Vùng tri�u Vùng Vùng Vùng Vùng ��c �i�m hình thái tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u Chi�u dài cá th� (cm) 25 ± 3 19 ± 3 15 ± 2 8,5 ± 0,5 S� l�n phân nhánh (l�n) 2,8 ± 0,3 2,6 ± 0,4 2,5 ± 0,6 1,7 ± 0,4 S� ch�i ng�n/cá th� (ch�i) 301 ± 23 213 ± 17 81 ± 22 29 ± 8 ���ng kính thân (mm) 1,5 ± 0,2 1 ± 0,3 0,8 ± 0,2 0,9 ± 0,3 Tr�ng l��ng cá th� (g t�ơi) 17 ± 5 12,5 ± 9 5 ± 3 0,7 ± 0,4 Kho�ng cách nhánh c�p 0,6 ± 0,2 0,6 ± 0,2 0,36 ± 0,7 0,4 ± 0,2 1(cm) M�t �� (cây/ m2) 27 ± 5 16 ± 4 9 ± 4 5 ± 2 % ��c;% cái;% t� bào t� 40;30;30 10; 20;70 50; 10; 40 20; 20; 60 Loài RCC có tr�ng lư�ng cao nh�t � vùng tri�u cao (17 ± 5g. tươi/ cá th�) và th�p nh�t � vùng dư�i tri�u (0,7 ± 0,4 g. tươi/ cá th�) (Fcal= 9,123; Fcrit= 2,838; df = 43; P = 0,0001) (B�ng 31). S� phân b� các cá th� ��c (�), cái (�) và t� bào t� ( ) không theo quy lu�t �� sâu, tuy nhiên cá th� t� bào t� luôn chi�m ưu th� trong các khung sinh lư�ng (40-70%). Tóm l�i, hình d�ng và kích thư�c cá th� c�a 2 loài rong ��u có nh�ng thay ��i theo �� sâu (B�ng 32). �i�u này c�n quan tâm trong vi�c ��nh lo�i khi xem xét các ch� tiêu hình thái.
    Loài RCCh m�c � vùng tri�u gi�a tr� lên làm thành b�i dày, phân nhánh nhi�u, dày r�m r�p, �ư�ng kính thân nh� (rong m�n), tr�ng lư�ng cá th� l�n. Ngư�c l�i rong m�c � vùng tri�u th�p tr� xu�ng thư�ng phân nhánh ít, nhánh thưa, thân rong to hơn hơn 1,5 l�n, tr�ng lư�ng cá th� nh�.
    Loài RCC c�ng có nh�ng thay ��i gi�ng như RCCh. Càng xu�ng sâu rong càng ít phân nhánh, b�i thưa, tr�ng lư�ng cá th� nh�. Nhưng ��i v�i �ư�ng kính thân và kho�ng cách nhánh thì ngư�c l�i, xu�ng sâu rong m�nh kh�nh, thân rong nh� hơn, kho�ng cách nhánh ng�n hơn.
15. 166 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Bng 32. S� thay ��i hình thái c�a hai loài RCCh và RCC theo vùng tri�u. Vùng Vùng Vùng Vùng tri�u cao tri�u gi�a tri�u th�p d��i tri�u R o n g C â u C h � R o n g C â u C � � c Theo Oliveira & Plastino (1994) cho r�ng nh�ng bi�n ��i hình thái theo �� sâu ch� y�u là do tác ��ng c�a các ph� ánh sáng khác nhau trong môi trư�ng nư�c, khi nghiên c�u loài Gracilaria tikvahiae � v�nh Mêhico. 1.4. Phân b" 3Na lý Nghiên c�u s� phân b� c�a các loài rong Câu � các ��a phương khác nhau cho th�y s� hi�n di�n c�a chúng khá ��c s�c. Có loài phân b� r�ng, có loài r�t h�p, ch� hi�n di�n � m�t khu v�c ��a lý nh�t ��nh. Ch�ng h�n, các loài rong Câu phi�n gai (G. spinulosa), rong Câu nan qu�t (G. yamamotoi), rong Câu d�p (G. textorii) ch� phân b� t� Móng Cái ��n Ngh� An; rong Câu chân v�t (H. eucheumatoides) và rong Câu Cư�c (Gracilariopsis bailiniae) phân
16. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 167 b� t� �èo H�i Vân ��n Bà R�a-V�ng Tàu; rong Câu g�c (Hydropuntia changii), rong Câu thái (H. fisheri), rong Câu phi�n qu�n (G. mammillaris) ch� phân b� � Hà Tiên (Kiên Giang). Bng 33. S� phân b� c�a các loài rong Câu � Vi�t Nam T�nh � TT u i h h n n � à g á ã m H n r u n n � � o n n o g i a ì ơ à T n u u a A H H N N B i N h T ê h h i g � h N G h g g g T T g h n g h n n n n n n � n T y n h h g á a � � � � u � u ê n n a i h h i u u u ì u N V Q Q � T K K B N Q Q Q Q h T Loài 1 Gracilariopsis + + + + + + bailiniae 2 G. + nhatrangensis 3 Gracilaria + + + + + + + + + + arcuata 4 G. blodgettii + 5 G. cuneifolia + 6 G. firma + + + 7 G. longirostris + 8 G. mammillaris + 9 G. rubra + 10 G. salicornia + + + + + + + + + + + + 11 G. spinulosa + + 12 G. tenuistipitata + + + + + + + + + + + + + 13 G. textorii + 14 G. yamamotoi + + 15 H. changii + 16 H. divergens + +
17. 168 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 17 H. edulis + + + + + + + + + + + + + + 18 H. + + + + + + + eucheumatoides 19 H. fisheri + 20 H. ramulosa + + + + + + + + + + + + + T�ng s� loài 7 6 6 5 5 5 8 6 8 10 8 6 5 7 QuQu¶ngN4ng Ninh inh Sè loi Thanh Ho¸ NghÖ An Qu¶ng B×nh Qu¶ng TrÞ Thõa Thiªn Qu¶ng Nam h n Ø Qu¶ng Ng·i t n B×nh §Þnh ª T Kh¸nh Ho Ninh ThuËn B×nh ThuËn B RÞa- Kiªn Giang Sè loi 01234567891011 Hình 71. Bi�n ��ng thành ph�n loài rong Câu theo các t�nh Trong lúc �ó có nh�ng loài phân b� r�t r�ng t� Móng Cái ��n Hà Tiên như rong Câu ch�m (H. ramulosa), rong Câu ��t (G. salicornia), rong Câu cong (G. arcuata), rong Câu ch� (G. tenuistipitata). S� phân ph� này tùy thu�c vào các ��c �i�m sinh thái c�a t�ng loài trong m�i quan h� v�i các �i�u ki�n t� nhiên. S� phân b� các loài theo các ��a phương (t�nh) d�c ven bi�n Vi�t Nam như � B�ng 33 và Hình 71. Qua B�ng 33 và hình 71, cho th�y thành ph�n loài phong phú nh�t � khu v�c mi�n Trung, t� Qu�ng Nam ��n Ninh Thu�n.
    Tính cht thành ph!n loài Nhi�t �� là y�u t� quan tr�ng �nh hư�ng ��n s� phân b� c�a loài (Oliveira & Plastino, 1994). D�a vào các nguyên t�c trên các tác gi� Abbott (1994), Trono (1998), Tseng & Xia (1999) �ã nghiên c�u và s�p x�p các loài thu�c khu v�c �ông Nam Châu Á và Tây Thái
18. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 169 Bình Dương thành các nhóm loài ôn ��i, nhóm loài c�n nhi�t ��i, nhóm loài nhi�t ��i, nhóm loài toàn c�u. D�a vào các tài li�u này, 20 loài rong Câu phân b� � Vi�t Nam �ư�c x�p vào các nhóm loài như sau: - Nhóm c�n nhi�t ��i: g�m 6 loài là Gracilaria cuneifolia, G. firma, G. longirostri, G. spinulosa, G. tenuistipitata, G. yamamotoi, phân b� ch� y�u � các ��o phía Tây Nam Nh�t B�n, Trung Qu�c và mi�n B�c Vi�t Nam, chi�m 30% t�ng s� loài rong Câu Vi�t Nam. - Nhóm nhi�t ��i: g�m 10 loài là Gracilariopsis bailiniae, Gracilariopsis nhatrangensis, Gracilaria blodgettii, G. mammillaris, G. rubra, Hydropuntia changii, H. divergens, H. eucheumatoides, H. fisheri, H. ramulosa, phân b� ch� y�u các vùng bi�n Philippin, mi�n Nam Vi�t Nam, Thái Lan, Malaysia, Indonesia, �n ��, chi�m 50%. - Nhóm toàn c�u: g�m 4 loài là Gracilaria arcuata, G. salicornia, H. edulis, G. textorii thu�c phân b� g�n kh�p th� gi�i t� vùng bi�n nhi�t ��i ��n ôn ��i, chi�m 20%. Như v�y các loài rong Câu Vi�t Nam thu�c nhóm loài nhi�t ��i �a s�.
    So sánh vLi các vùng bi1n lân c@n ViRt Nam Thành ph�n loài rong Câu � các nư�c xung quanh Vi�t Nam có kho�ng 65 loài �ư�c phân b� như sau: Trung Qu�c 29 loài (Xia & Zhang, 1999), Thái Lan 15 loài (Abbott 1988; Lewmanomont, 1994), Philippin 21 loài (Abbott, 1994; Trono, 1998), Malaysia 12 loài (Phang, 1998); Indonesia 15 loài (Istini và CS, 1998), Myanmar 7 loài (Phang, 1998), Nh�t B�n 19 loài (Yamamoto, 1984;Yoshida, 1998), �n �� 17 loài (Mairh và CS, 1998). Bng 34. Phân b� ��a lý c�a các loài rong Câu Vi�t Nam g i n � c r ơ a H � n a n i n a i i u � � s a � g s p m e B L D Q n y � p n i i n t u a l y g l i r n a á o � â n a h y T h d h � T u P n T M r N M a I i � T � � � 1 Gracilariopsis + + bailiniae 2 G. nhatrangensis
19. 170 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 3 Gracilaria arcuata + + + + + + 4 G. blodgettii + + + + + + 5 G. cuneifolia + 6 G. firma + + + 7 G. longirostris + + 8 G. mammilaris + 9 G. rubra + + 10 G. salicornia + + + + + + + 11 G. spinulosa + + 12 G. tenuistipiltata + + + 13 G. textorii. + + + + + 14 G. yamamotoi + 15 Hydropuntia + + + changii 16 H. divergens + 17 H. edulis + + + + + + + 18 H. + + + + + + eucheumatoides 19 H. fisheri + 20 H. ramulosa + + + + Tng s loài 16 8 9 10 4 4 4 4 2 1 Khi so sánh thành ph�n loài rong Câu nư�c ta v�i các nư�c trong khu v�c, th�y r�ng các loài rong Câu � Vi�t Nam và Trung Qu�c có ��n 84,2% s� loài chung (16 loài), Thái Lan 50% (10 loài), philippin 45% (9 loài), Nh�t B�n 40% (8 loài), �n ��, Indonesia, Malaysia, Myanmar 20% (< 6 loài) (B�ng 34). Bng 35. Ch� s� t�ơng ��ng Sorensen gi�a Vi�t Nam và các n��c lân c�n c r a � a n i n m a i i u s a � t s a p m e L Q � y � p N n i i n h a l l g t i n a á o N a n � h y h d i � u n P T M r V M I T Vi�t Nam Trung Qu�c 0,66 Nh�t 0,40 0,36
20. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 171 Philippin 0,50 0,25 0,30 Thái Lan 0,58 0,32 0,17 0,24 Malaysia 0,38 0,19 0,19 0,18 0,29 Indonesia 0,30 0,03 0,05 0,04 0,12 0,14 Myanmar 0,17 0,14 0,18 0,17 0,22 0,19 0,10 �n �� 0,09 0,08 0,16 0,23 0,10 0,12 0,03 0,20 Trong �ó có 84,2% thành ph�n loài rong Câu t� Móng Cái ��n V�ng Tàu gi�ng v�i thành ph�n loài rong Câu c�a Trung Qu�c. �i�u này c�ng �ư�c th� hi�n qua b�ng s� tương quan h�ng, liên k�t �ơn gi�a các nư�c trong khu v�c theo ch� s� Sorensen (B�ng 35, Hình 72) cho th�y thành ph�n loài rong Câu � Vi�t Nam có quan h� r�t g�n v�i Trung Qu�c v�i ch� s� tương ��ng S= 0,66; v�i Thái Lan là S= 0,58, Philippin là 0,5, Nh�t là 0,4 nhưng có ch� s� tương ��ng th�p v�i các nư�c Malaysia, Indonesia, Myanmar, �n ��, �i�u này có th� do các ��c trưng sinh thái khác nhau. Do v�y có th� d�a vào m�c �� gi�ng nhau v� thành ph�n loài, ta có th� xem khu h� rong bi�n t� Móng Cái ��n Bình Châu (V�ng Tàu) có quan h� g�n v�i khu h� rong bi�n Nam Trung Hoa, r�t xa khu h� rong bi�n Nam Á, và khu h� rong bi�n t�nh Kiên Giang có quan h� ��a th�c v�t g�n v�i khu h� rong bi�n v�nh Thái Lan. Trong s� 20 loài rong Câu hi�n phân b� � Vi�t Nam, ch� có 1 loài quan h� v�i bi�n ��a Trung H�i và 2 loài quan h� v�i ��i Tây Dương (B�ng 34). Hình 72. S� t�ơng quan h�ng, liên k�t �ơn gi�a các n��c lân c�n Vi�t Nam d�a vào ch� s� t�ơng ��ng Sorensen (TQ: Trung Qu�c, TL: Thái Lan, PH: Philippin, ML: Malaysia, NB: Nh�t B�n, MY: Myanmar, ID: Indonesia, AD: �n ��) (ph�n m�m Primer 5.1.2, Primer-E Ltd, England).
21. 172 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 1.5. Mùa vT Rong Câu c�ng như các loài rong bi�n khác, có mùa v� rõ ràng. Y�u t� �nh hư�ng l�n nh�t ��n mùa v� là ch� �� mưa, m�t ph�n làm cho nư�c có �� mu�i th�p và ph�n khác là nư�c ��c do nhi�u v�t ch�t lơ l�ng làm gi�m lư�ng ánh sáng ��n b� m�t rong, d�n ��n quang h�p gi�m trong khi �ó hô h�p t�ng do nhi�t �� t�ng và làm cho rong ch�t d�n. Qua các �� th� v� nhi�t �� và �� m�n c�a 3 �i�m ��i di�n cho các mi�n B�c, Trung, Nam (Hình 73) ta th�y dù mi�n Trung có nhi�t �� cao vào các tháng mùa hè (tháng 5-7), nhưng rong v�n không tàn l�i s�m như � hai mi�n B�c và Nam, �i�u �ó c�ng ch�ng minh r�ng y�u t� chính �nh hư�ng x�u ��n th�i k� sinh trư�ng c�a rong là mùa mưa. Th�i gian mùa mưa ��n s�m trong n�m � ba mi�n hoàn toàn khác nhau. Mi�n B�c t� b�c �èo Ngang tr� ra ��n Móng Cái, mùa mưa ��n s�m nh�t, t� tháng 4 �ã b�t ��u có mưa ti�u mãn và k�t h�p v�i nhi�t �� cao làm cho kh� n�ng ch�ng l�i v�i các y�u t� b�t l�i càng khó kh�n hơn nên rong tàn l�i s�m nh�t trong n�m. Mi�n Nam t� Bình Thu�n tr� vào ��n Hà Tiên có mùa mưa b�t ��u t� tháng 5 (Nguy�n Khánh Vân và CS, 2000), nên rong c�ng tàn l�i s�m. Trái l�i, � mi�n Trung (Sông Cái, Nha Trang) mùa mưa b�t ��u tr� hơn, t� tháng 9, nên rong tàn l�i ch�m hơn, m�c dù vào các tháng 5-7 có nhi�t �� cao (Hình 73). Chúng thư�ng xu�t hi�n t� tháng 11 ��n tháng 6 n�m sau, th�i k� phát tri�n t�t nh�t và cho sinh lư�ng cao nh�t thư�ng là các tháng 2, 3, 4 (Hình 74). M�t s� loài rong Câu �ư�c nuôi tr�ng trong các ao ��m nư�c l�, do có �ư�c ngu�n dinh dư�ng d�i dào, thư�ng có th�i gian t�n t�i lâu hơn, h�u như s�ng quanh n�m, có hình th�c sinh s�n dinh dư�ng b�ng ch�i nhánh, tuy nhiên th�i k� phát tri�n thích h�p nh�t v�n t� tháng 11 ��n tháng 6 n�m sau. � vùng tri�u, m�t s� loài rong Câu có th� t�n t�i quanh n�m nh� ph�n bò bám, vào mùa không thu�n l�i, các nhánh bò v�n t�n t�i, t�ng trư�ng ch�m, sau �ó, vào mùa thu�n l�i, t� ph�n bò chúng s� m�c l�i r�t nhanh, như � các loài rong Câu chân v�t (Hydropuntia eucheumatoides), rong Câu ��t (G. salicornia).
22. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 173 ) C 0 ( ) C 0 ( ) C 0 ( Hình 73. Nhi�t �� và �� m�n c�a 3 �i�m ��i di�n cho các mi�n B�c, Trung, Nam
23. 174 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i ) 2 m / g ( ) 2 m / g ( ) 2 m / g ( Hình 74. Sinh l��ng và chi�u dài cá th� c�a loài G. tenuistipitata c�a 3 �i�m ��i di�n cho các mi�n B�c, Trung, Nam (trung bình c�a các n�m 2002-2004)
24. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 175 Mùa v� rong Câu c�a c� 3 mi�n có th� tóm t�t như sau (B�ng 36): Bng 36. Mùa v� c�a rong Câu � các vùng ��a lý khác nhau Tháng Mi�n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Mi�n B�c (t� Móng Cái ��n Nam ��nh x x x x x x Mi�n Trung (t� Thanh Hoá ��n Ninh Thu�n) x x x x x x x x x ��n Ninh Thu�n) Mi�n Nam (t� Bình Thu�n ��n Kiên Giang) x x x x x x x x Ghi chú: x: có rong Câu hi�n di�n II. NGUN LI VÀ SW DYNG 2.1. S4n lZng t+ nhiên c[a m\t s" loài rong Câu có giá trN kinh t_ cao Vùng bi�n Vi�t Nam có m�t s� loài rong Câu có tr� lư�ng l�n, giá tr� s� d�ng cao, thư�ng xuyên �ư�c ngư�i dân khai thác. Sau �ây là s�n lư�ng t� nhiên c�a m�t s� loài ph� bi�n �ã �ư�c �i�u tra kh�o sát (B�ng 37). . Rong Câu Ch� phân b� r�ng kh�p, là ngu�n nguyên li�u quan tr�ng cho công nghi�p agar. Khi phân b� � các bãi tri�u ven bi�n và c�a sông, chúng phát tri�n � d�ng s�ng bám và sinh s�n h�u tính. Trong các ao ��m thư�ng là d�ng sinh s�n dinh dư�ng và chôn vùi m�t ph�n trong bùn. Nh�ng vùng khai thác tr�ng �i�m là Yên Hưng, H�i Phòng, Thái Bình, Nam ��nh, Thanh Hoá, Ngh� An, phá Tam Giang, H�i An, ��m Th� N�i, Phư�c Cơ. S�n lư�ng t� nhiên kho�ng 161 t�n tươi (B�ng 37). . Rong Câu Cư�c ch� y�u �ư�c ghi nh�n � các bãi tri�u vùng c�a sông, ��m phá, ao ��m d�c ven bi�n các t�nh mi�n Trung. Vùng phân b� chính là ven bi�n các t�nh Qu�ng Ngãi, Bình ��nh, Phú Yên, Khánh Hoà, Bà R�a-V�ng Tàu. T�p trung nh�t là Sa Hu�nh (Qu�ng Ngãi), ��m �� Gi, ��m Th� N�i (Bình ��nh), Sông C�u
25. 176 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i (Phú Yên), V�nh Vân Phong, v�nh Cam Ranh (Khánh Hoà), Phư�c Cơ, B�n Súc, Bình Châu (Bà R�a-V�ng Tàu). S�n lư�ng t� nhiên kho�ng 96 t�n tươi (B�ng 37). . Rong Câu Th�t ch� phân b� � 3 vùng cách bi�t nhau d�c ven bi�n Vi�t Nam là khu v�c Qu�ng Ninh - H�i Phòng, khu v�c ��m Th� N�i (Bình B�nh) và khu v�c Hà Tiên, Phú Qu�c (Kiên Giang). Hi�n nay s�n lư�ng t� nhiên c�a loài này kho�ng 61 t�n tươi. Tuy nhiên chúng khá quan tr�ng � khu v�c Kiên Giang do có giá tr� cao (kho�ng 20.000 �/kg rong khô t�i ch� Hà Tiên). Rong Câu �ư�c ngư�i dân khai thác làm th�c �n như làm n�m, g�i, n�u chè, th�ch. . Rong Câu Chân V�t (H. eucheumatoides) là rong bò, bám trên m�t �á, san hô ch�t t� vùng tri�u th�p ��n sâu 3-4 mét, ph� bi�n � các bãi tri�u có �áy c�ng ven bi�n �à N�ng, Qu�ng Nam, Qu�ng Ngãi, Bình ��nh, Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thu�n, Bình Thu�n, Côn ��o. Rong m�c quanh n�m, sinh s�n ch� y�u b�ng cách dinh dư�ng, nh� các �o�n nhánh còn l�i sau khi khai thác. Nh�ng vùng khai thác tr�ng �i�m là ��o Sơn Trà, Cù Lao Chàm, Lý Sơn, Nha Trang, M� Hoà, Sơn H�i. Hi�n nay s�n lư�ng t� nhiên ch� kho�ng 62,5 t�n tươi/n�m. . Rong Câu �á (H. edulis) là ngu�n l�i quan tr�ng � vùng ven bi�n, ven ��o. Rong thư�ng m�c trên san hô ch�t, �á t�ng ho�c trong các th�m c� Vích (Thalassia hemprichii), phân b� ph� bi�n t� �� Sơn cho ��n ��o Phú Qu�c. Nh�ng vùng quan tr�ng �ư�c khai thác là ��o Lý Sơn (Qu�ng Ngãi), M� Hoà, Sơn H�i (Ninh Thu�n), M�i Nai (Kiên Giang). Hi�n nay s�n lư�ng t� nhiên ch� kho�ng 38,5 t�n tươi. . Rong Câu Cong (G. arcuata): Rong s�ng bám trên các bãi tri�u ven bi�n, nh�t là ven các ��o t� vùng tri�u th�p ��n vùng dư�i tri�u vào sâu ��n 4-5 mét. Nh�ng vùng quan tr�ng �ư�c khai thác là ��o Sơn Trà, Cù Lao Chàm (Qu�ng Nam-�à N�ng), ��o Lý Sơn (Qu�ng Ngãi), M� Hoà, Sơn H�i (Ninh Thu�n), ��o Phú Quý (Bình Thu�n). S�n lư�ng t� nhiên kho�ng 32,5 t�n tươi. �ư�c khai thác ch� y�u �� làm th�c ph�m. . Rong Câu ��t (G. salicornia) phân b� r�t r�ng. Hi�n nay ch� có s�n lư�ng t� nhiên kho�ng 20 t�n tươi. Nh�ng vùng quan tr�ng �ư�c khai thác là ��o Lý Sơn (Qu�ng Ngãi), ��o Hòn Tre, Hòn Ch�ng, Bãi Tiên (Nha Trang), M� Hoà, Sơn H�i, Cà Ná (Ninh Thu�n).
26. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 177 . Rong Câu G�c (H. changii) c�ng ch� m�i phát hi�n phân b� � khu v�c (M�i Nai, Hòn Tr�m) Hà Tiên. Rong m�c trên �á s�i, ho�c trên g�c c� Vích (Thalassia hemprichii) � vùng tri�u gi�a và vùng tri�u th�p, nơi có �� m�n 15-35‰. Rong phát tri�n t� tháng 8 ��n tháng 1 n�m sau, s�n lư�ng khai thác kho�ng 6,1 t�n tươi/ n�m. Giá bán t�i ch� Hà Tiên là 20.000�/ kg khô. . Rong Câu Thái (H. fisheri) ch� m�i phát hi�n � khu v�c bãi Nò (Hà Tiên). Rong m�c trên �á cu�i, s�i ho�c các v�t bám khác � vùng tri�u gi�a và vùng tri�u th�p, nơi có �� m�n 15-35‰. Rong phát tri�n t� tháng 12 ��n tháng 3 n�m sau, s�n lư�ng t� nhiên ch� kho�ng 3 t�n tươi/n�m. T�ng s�n lư�ng rong Câu t� khai thác t� nhiên vào kho�ng 486 t�n tươi (B�ng 37) ch� chi�m kho�ng 1% t�ng s�n lư�ng, t�p trung � các t�nh mi�n Trung t� �à N�ng ��n Kiên Giang. Tuy nhiên, ch� � m�t s� loài mà ngư�i dân s� d�ng quen thu�c như, rong Câu Chân V�t, rong Câu Cong, rong Câu �á, rong Câu Th�t, rong Câu G�y, trong �ó loài rong Câu Chân V�t �ư�c t�p trung khai thác nhi�u nh�t do có giá tr� kinh t� cao (kho�ng 120.000 �/kg khô thành ph�m). Chúng tôi ��c bi�t chú ý ��n ngu�n l�i c�a loài này nên �ã có các nghiên c�u � vùng ��o Lý Sơn (Qu�ng Ngãi), M� Hoà, Sơn H�i (Ninh Thu�n) là nh�ng nơi loài rong này �ư�c khai thác r�t m�nh. Th�ng kê qua phi�u �i�u tra c�a loài rong Câu Chân V�t cho th�y s�n lư�ng khai thác h�ng n�m � các ��a phương này t�ng 18-25% (B�ng 39) nhưng l�i gi�m d�n theo các tháng trong n�m t� tháng 2 ��n tháng 8 (B�ng 38). 2.2. S4n lZng rong Câu nuôi tr`ng Ngu�n l�i rong Câu ch� y�u do nuôi tr�ng. T�ng s�n lư�ng rong Câu c� nư�c hi�n nay kho�ng 48.186 t�n rong Câu tươi v�i di�n tích �ang nuôi tr�ng kho�ng 9.830 ha (B�ng 40). Ba loài rong Câu chính �ư�c s� d�ng trong nuôi tr�ng là RCCh, RCT và RCC, có s�n lư�ng kho�ng 46.450 t�n tươi (chi�m t� l� 99%). Trong �ó RCCh kho�ng 42.700 t�n tươi (chi�m kho�ng 89% t�ng s�n lư�ng rong Câu c�a c� nư�c) t�p trung ph�n l�n � các t�nh Qu�ng Ninh, H�i Phòng, Thái Bình và Nam ��nh. S�n lư�ng RCC kho�ng 750 t�n tươi tương �ương kho�ng 150 t�n khô (chi�m kho�ng 1,5% t�ng s�n lư�ng), gi�m 50% so v�i n�m 1998 khi có s�n lư�ng là 300 t�n
27. 178 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i khô (H. Q. N�ng, 1998). S�n lư�ng c�a RCT g�m s�n lư�ng khai thác t� nhiên kho�ng 61 t�n tươi/n�m (B�ng 38) và s�n lư�ng nuôi tr�ng ch� y�u � H�i Phòng và Bình ��nh kho�ng 4.000 t�n tươi/n�m, chi�m kho�ng 8,3% t�ng s�n lư�ng rong Câu c�a c� nư�c, th�p hơn so v�i trư�c �ây 11% (N. V. Ti�n, 1993). Bng 37. S�n l��ng khai thác t� nhiên c�a m�t s� loài rong Câu (t�n t�ơi/n�m) � m�t s� t�nh ven bi�n, n�m 2004 (�i�u tra qua nhân dân). ��a �i�m T�nh i h n g à g ã m g h u n � o n g n g i a n n à u � a n  ò H N N N i T h � c � h h G g g T g n g P h g n n n n n n i h à n a n � � � � ì ê � n i h i u u � u  V B H K K T N Q Q Q Loài rong Câu Rong Câu Ch� 64 31 20 10 22 14 161,0 Rong Câu C��c 10 30 25 17 14 96,0 Rong Câu Chân 4 6 24 8 2 18,5 62,5 V�t Rong Câu Cong 4 5 10 2,5 5 10 36,5 Rong Câu �á 2 1,5 20 8 7 38,5 Rong Câu Th�t 28 33 61,0 Rong Câu G�c 6,1 6,1 Rong Câu Thái 3 3,0 Rong Câu ��t 8 1 11 20,0 Rong Câu G�y 0,2 0,2 Rong Câu Ch�m 1,2 1,2 Tng 92 33,0 8,0 12,5 72,0 60,5 44,4 86,5 28,0 49,1 486,0 Bng 38. Bi�n ��ng sinh l��ng, tr� l��ng, s�n l��ng (t�n t�ơi) c�a rong Câu Chân V�t � ��o Lý Sơn, n�m 2004 Tháng 2 4 6 8 10 12 Sinh l��ng (g t�ơi/ m2) 65 41 32 15 28 57 Tr� l��ng (t�n t�ơi) 8,0 5,2 4,8 2,4 4,0 6,8 S�n l��ng (t�n t�ơi) 4,0 3,2 2,8 1,6
28. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 179 Bng 39. Bi�n ��ng s�n l��ng (t�n t�ơi) khai thác rong Câu Chân V�t � m�t vài ��a ph�ơng t� ngu�n �i�u tra các ch� thu mua rong N�m 2001 2002 2003 2004 ��o Lý Sơn 12,0 16,8 21,0 24,0 M� Hoà 9,0 10,0 13,0 16,0 Sơn H�i 2,0 2,2 2,5 3,5 T�ng (%) 25,5 18,7 25,7 Bng 40. S�n l��ng các lo�i rong Câu nuôi tr�ng t� 1993 - 2004 (t�n t�ơi/ n�m) 1993 (1) 1995 (2) 2004 (3) S�n l��ng S�n l��ng S�n l��ng T�nh Di�n tích (ha) (t�n t�ơi) (t�n t�ơi) (t�n t�ơi) Qu�ng Ninh 2.000 2000 6.000 H�i Phòng 1800 4500 18000 Thái Bình 400 1000 12.000 Nam ��nh 440 1500 7.000 Thanh Hoá 560 500 3.500 Ngh� An 300 30 150 Th�a Thiên-Hu� 2.000 40 200 Qu�ng Nam 250 10 50 Phú Yên 9.300 30 100 Bình ��nh 400 160 500 Khánh Hoà 200 20 50 V�ng Tàu 150 40 100 Tng 9.300 25.000 9.830 47.700 (Ngu�n: (1)Nguy�n V�n Ti�n (1993), (2)�� V�n Kh�ơng & CS (1995). (3)S� thu� s�n các t�nh (2004) Nhìn chung có s� gia t�ng s�n lư�ng rong Câu nuôi tr�ng trong mư�i n�m qua, t� 9.300 t�n rong Câu tươi n�m 1993, lên 25.000 t�n rong Câu tươi n�m 1995 (g�p 3 l�n) và 47.700 t�n rong Câu tươi n�m 2004. Như v�y s�n lư�ng n�m 2004 t�ng g�n g�p �ôi n�m 1995 và g�p 5 l�n so v�i n�m 1993 (B�ng 40).
29. 180 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 2.3. ChDt lZng rong Câu Các loài rong Câu là nguyên li�u quan tr�ng �� s�n xu�t agar là RCCh, RCT và RCC. Do �ó � �ây ch� �ánh giá tình hình ch�t lư�ng c�a 3 loài rong này.
    Rong Câu Chb Nh�ng tài li�u nghiên c�u trong th�i gian qua (�� V�n Khương và Lê Hoàng Sơn, 1995; Nguy�n Xuân Lý, 1990, 1995; Hu�nh Quang N�ng & CS, 1999; Tr�n Th� Thanh Vân & CS, 2007; Ohno và CS, 1997) và nh�ng s� li�u t� các cơ s� s�n xu�t agar, cho th�y nh�ng n�m g�n �ây ch�t lư�ng c�a chúng gi�m d�n theo th�i gian (n�m) v� c� hàm lư�ng và s�c �ông (B�ng 41). �i�u này do nhi�u nguyên nhân, c�ng có th� do cách qu�n lý sau thu ho�ch ho�c do nhu c�u s�n xu�t t�ng �ã thúc ��y ngư�i dân thu ho�ch không theo ��nh k� làm l�n nhi�u rong non. ��ng th�i ch�t lư�ng rong Câu (hàm lư�ng và s�c �ông) c�ng có khuynh hư�ng gi�m d�n t� B�c vào Nam (B�ng 42), �i�u này có th� do càng vào Nam nhi�t �� và ánh sáng càng t�ng làm cho hàm lư�ng nhóm sulfat càng t�ng giúp cây rong ch�ng ch�u v�i các �i�u ki�n trên, t�o ra agar có s�c �ông th�p và hàm lư�ng tinh b�t không chuy�n hoá hoàn toàn thành s�n ph�m agar cu�i cùng, t�o ra agar có hàm lư�ng th�p (Hu�nh Quang N�ng & CS, 1999). Bng 41. So sánh ch�t l��ng RCCh � �ình V� (H�i Phòng) theo th�i gian (n�m) Hàm l��ng agar S�c �ông N�m Tác gi� (%Tr�ng l��ng khô) (g/ cm2) 1990 32,2 ± 3,2 536,5 ± 7,8 Nguy�n Xuân Lý (1990) 1992 31,4 ± 2,7 516,3 ± 6,2 �� V�n Kh�ơng (1995) 1995 30,5 ± 3,5 458,4 ± 3,1 Nguy�n Xuân Lý (1995) 1997 28,3 ± 2,1 450,7 ± 5,5 Ohno & CS, (1997) 2000 26,2 ± 1,2 417,8 ± 8,4 Lê Nh� H�u (2006) 2001 24,3 ± 1,2 398,6 ± 13,2 Lê Nh� H�u (2006) 2002 22,8 ± 1,3 393,1 ± 15,1 Lê Nh� H�u (2006) 2003 20,2 ± 1,3 373,1 ± 10,3 Lê Nh� H�u (2006) 2004 19,7 ± 1,3 356,8 ±11,6 Lê Nh� H�u (2006) (Ngu�n: 8 cơ s� ch� bi�n agar)
30. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 181 B�ng 41- 42, s� li�u t� 8 cơ s� ch� bi�n và 6 tài li�u c�a 5 tác gi� �ã công b�, có th� cho ta th�y xu hư�ng hàm lư�ng và ch�t lư�ng agar b� gi�m theo th�i gian. �i�u này, khi�n ta ph�i quan tâm ��n k� thu�t ch�n gi�ng, nuôi tr�ng, khai thác, b�o qu�n rong. Ngoài ra c�n ��u tư và khuy�n khích vi�c nuôi �a d�ng các ��i tư�ng, các loài có hàm lư�ng và ch�t lư�ng agar t�t như rong Câu Cư�c, rong Câu Thái, rong Câu G�c � mi�n Trung và Nam Trung B�. Theo k�t qu� nghiên c�u Hu�nh Quang N�ng & CS (1999) c� hai loài này ��u có ch�t lư�ng t�t. Loài rong Câu Thái có hàm lư�ng agar là 24,4% tr�ng lư�ng khô và s�c �ông cao 600 g/cm2. Rong Câu G�c có hàm lư�ng 16% tr�ng lư�ng khô và s�c �ông 620 g/cm2. Tuy nhiên c�ng c�n nghiên c�u các �i�u ki�n sinh thái t� nhiên phù h�p �� vi�c ch�n gi�ng nuôi có hi�u qu�.
    Rong Câu CLc: Theo k�t qu� c�a H. Q. N�ng & CS (1999) RCC tr�ng � mi�n Trung có ch�t lư�ng khá cao v�i s�c �ông t� 595-774 g/cm2 so v�i rong Câu Ch� tr�ng � mi�n Trung là 350g/cm2 và tr�ng � mi�n B�c là 400 g/cm2. Ch�t lư�ng RCC tương t� v�i các nguyên li�u s�n xu�t agar � các nư�c trong khu v�c �ông Nam¸ như �ài Loan, Philippin, Thái Lan t� 622 – 716 g/cm2 (Ohno & CS, 1997). Do �ó vi�c c�n thi�t là ph�i có ��nh hư�ng phát tri�n ngu�n l�i RCC �� tr� thành nguyên li�u chính cho xu�t kh�u nguyên li�u và ch� bi�n agar.
    Rong Câu Thct: Nh�ng k�t qu� nghiên c�u c�a các tác gi� cho th�y rong này có ch�t lư�ng khá cao và tương ��i ��ng ��u cho c� 3 khu v�c B�c, Trung và Nam: hàm lư�ng và s�c �ông trung bình l�n lư�t là 22- 24%, 406-600 g/cm2 (Nguy�n Xuân Lý & CS, 1997; Hu�nh Quang N�ng & CS, 1999; Tr�n Th� Thanh Vân và CS, 2007) tương �ương v�i ch�t lư�ng c�a rong Câu ch� � H�i Phòng (26% và 400g/cm2). ��ng th�i t�c �� t�ng trư�ng cao, t� 4-8%/ngày (Ph�m V�n Huyên, 1999; Nguy�n Xuân Lý & CS, 1997). Vì th� có th� xem RCT là ngu�n gi�ng b� sung thay th� cho loài RCCh hi�n tr�ng � mi�n Trung. 2.4. Ch_ bi_n rong Câu Nhìn chung, công ngh� ch� bi�n agar t�i Vi�t Nam v� cơ b�n không
31. 182 Bng 42. So sánh ch�t l��ng RCCh theo ��a ph�ơng và th�i gian Hàm l��ng agar (%tr�ng l��ng khô) S�c �ông (g/ cm2) Trung Trung Ngu�n tài li�u (1) (2) (3) (4) (5) (1) (2) (3) (4) (5) bình bình �ình V� 32 34 28 22 28,2 536 358 296 396,6 Ti�n H�i 31 25 29 24.5 27,3 516 330 323 389,6 H�i H�u 27 26 26,5 387 254 320,5 Ho�ng Hoá 25 17,8 21,4 244 324 284 Hu� 23 20,4 18,8 20,7 306 350 328 H�i An 20 20 390 326 358 Tuy Ph��c 19 17 18 310 303 306,5 Ninh H�i 18 14 16 340 312 326 Lê Nh V�ng Tàu 17 13 15 324 310 317 � H Trung bình 28 27,5 24,5 18,8 18,3 21,5 433 311,5 315 342,8 311,6 336,2 � u, Nguyu, Ngu�n: (1) Nguy�n Xuân Lý (1990); (2) �� V�n Kh�ơng và Lê Hoàng Sơn (1995); (3) Ohno & CS (1997); (4) Hu�nh Quang N�ng & CS (1999); (5) Nguy�n V�n Ti�n (1993) � n H � u �� i
32. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 183 khác v�i quy trình s�n xu�t agar c�a th� gi�i. Tuy nhiên, s�n ph�m agar có ch�t lư�ng còn th�p do ��c tính rong Câu � Vi�t Nam có hàm lư�ng tinh b�t và sulphat cao bu�c ph�i x� lý rong b�ng dung d�ch ki�m v�i n�ng �� cao 3-4% nên hi�u su�t chi�t rút agar và s�c �ông gi�m. Trái l�i �� c�i thi�n s�c �ông c�a agar, trong quá trình ch� bi�n các cơ s� ch� bi�n nh� thư�ng dùng borax – m�t hoá ch�t t� lâu �ã b� c�m s� d�ng trong công nghi�p th�c ph�m. Vì v�y, hi�n nay agar Vi�t Nam s�n xu�t m�i ch� xu�t kh�u ra các th� trư�ng như Nga, �n ��, Trung Qu�c và Hàn Qu�c. Còn ph�n l�n v�n ch� tiêu th� trong nư�c do s�c �ông không cao, �� tan th�p (khó tan). Bng 43. Các cơ s� s�n xu�t agar chính và s�n l��ng (t�n agar/n�m) Công ty N�m 1998(1) 2001(2) 2002(2) 2003(2) 2004(2) Vi�t Xô 35 40 40 40 45 HACAFOSCO 50 25 25 25 20 Hai Long Ltd 50 50 80 80 100 Duy Mai 25 28 30 32 35 H�i Y�n 20 25 30 34 40 �ông H�i 20 25 30 35 40 Các cơ s� s�n xu�t khác 103 115 125 150 180 (15-20 lò t� nhân) Tng cng 303 273 360 396 430 (Ngu�n: (1)Huynh Quang Nang and Nguyen Huu Dinh (1998); (2)Lê Nh� H�u (2006). Tình hình s�n xu�t agar trong nh�ng n�m g�n �ây phát tri�n m�nh. Hi�n t�i có 6 công ty l�n có công su�t t� 70-150kg agar/ngày và kho�ng 20 cơ s� tư nhân có công su�t t� 10-20kg agar/ngày (B�ng 43). S�n lư�ng agar hi�n nay là 430 t�n agar/ n�m (2004) n�u so v�i s�n lư�ng 303 t�n agar/n�m c�a n�m 1998 (Huynh Quang Nang and Nguyen Huu Dinh (1998) thì s�n lư�ng agar t�ng kho�ng 42%. ��ng th�i, rong nguyên li�u �ư�c s� d�ng trong nư�c t�ng t� 3.200 t�n khô/n�m (1998) lên 5.100 t�n khô/n�m (2004), chi�m 77% t�ng s�n lư�ng rong Câu c�a c� nư�c. N�u so v�i nh�ng k�t qu� nghiên c�u c�a Nguy�n V�n Ti�n (1993), B�ng 44 cho th�y tình hình s�n xu�t nguyên li�u c�ng như ch� bi�n agar t�ng trư�ng m�t cách �áng k�, �i�u này góp ph�n làm gi�m lư�ng rong Câu nguyên li�u bán ra nư�c ngoài t� 90% � n�m 1993 t�ng s�n lư�ng gi�m xu�ng còn 23% n�m 2004.
33. 184 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 2.5. Quy trình công nghR ch_ bi_n agar (B\ Thu) s4n ViRt Nam, 1998) a. Quy trình: Nguyên li�u NaOH 24g/l 0 X� lý ki�m T = 100 C Th�i gian = 50' R�a trung tính H2SO4 0,4 ml/l Th�i gian = 15' Axit citric 0,7g/l Th�i gian = 15' X� lý axit T� l� nư�c = 15 N�u chi�t l�n rong khô 0 Borat b�t = T = 100 C 15ml/kg rong CH3COOH = 15ml/kg rong khô L�c rong khô Trung hoà Nhi�t �� 700C Na2CO35% pH = 6,5-7 Làm �ông c�t s�i 5 x 5 x 30cm �ông sơ b�: 12 Làm �ông tách nư�c gi�. T = 2-50C �ông sâu: T = 0 Tan b�ng 2-5 C S�y khô Agar khô
34. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 185 b. Gi&i thích quy trình: . X� lý ki�m: Rong Câu khô cho vào x� lý trong dung d�ch Hydroxyt natri � n�ng �� 25±0,5g/l, t� l� dung d�ch so v�i rong là 24, nhi�t �� x� lý 1000C, th�i gian x� lý t� khi dung d�ch sôi là 50 phút. C�n có ch� �� khu�y ��o và lưu chuy�n d�ch xút trong n�i. Dung d�ch xút sau khi x� lý m�i m� rong, �ư�c b� sung thêm ki�m và s� d�ng l�i, dung d�ch s� d�ng l�i không quá 12 l�n. . R�a trung tính: B�ng nư�c s�ch ��n khi nư�c r�a trong và có pH=7. . X� lý axit: Sau khi �� ráo, ngâm rong trong dung d�ch axit sulfuric có n�ng �� 0,4ml/l t� l� dung d�ch so v�i rong là 15, ngâm 15 phút sau �ó cho axit citric vào v�i lư�ng 0,7g/l (hoà loãng acit citric trư�c khi cho vào dung d�ch) khu�y ��o ��u, ngâm ti�p 15 phút, lư�ng axit s� d�ng ph� thu�c vào màu s�c và �� c�ng c�a cây rong mà �i�u ch�nh. Sau khi ngâm, r�a k� rong cho ��n khi nư�c trong. . N�u chi�t agar - N�u chi�t l�n 1: Rong Câu ráo nư�c cho vào n�u v�i lư�ng nư�c �ã �un sôi, lư�ng nư�c �ó �ư�c tính cho t�ng lô nguyên li�u theo công th�c: N = (A. D. R/C.100) Trong �ó: N: Lư�ng nư�c n�u. A: Hàm lư�ng agar trong nguyên li�u (%). D: S�c �ông c�a agar (g/cm2). R: Kh�i lư�ng rong khô cho m�i m� n�u (kg). C: H� s� ph� thu�c s�c �ông. Lu�ng axit acetic (CH3COOH) n�ng �� 10% là 15ml/kg rong khô. S� d�ng Borat làm ch�t ch�nh môi tru�ng, t�ng �� ch�c c�a th�ch giúp quá trình phân rã trong h�n h�p nhanh, l�c d� dàng. Lư�ng Borat 20g/kg rong, pH c�a d�ch sau khi ch�nh dao ��ng trong kho�ng 6-6,6, th�i gian n�u là 30 phút. - N�u chi�t l�n 2: Lư�ng nư�c s� d�ng kho�ng 120% lư�ng nư�c n�u l�n 1, n�u sôi 15 phút r�i tách d�ch. D�ch l�c �ư�c s� d�ng làm nư�c n�u l�n 1 cho m� rong m�i. Cách ti�n hành n�u chi�t agar t� RCCh như sau:
35. 186 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Cho nư�c s�ch vào n�i n�u v�i lư�ng 15 ��n 24 l�n lư�ng rong khô ho�c tính theo công th�c trên. Gia nhi�t cho nư�c sôi nh� và b� sung rong �ã x� lý � trên vào, ��o ��u. Sau khi h�n h�p sôi tr� l�i thì b� sung dung d�ch axit acetic 10%. Khi cho dung d�ch axit acetic 10% vào c�n ��o nhanh cho kh�i rong ti�p xúc ��u v�i axit acetic, tránh làm c�t m�ch polysaccharide c�a agar làm gi�m s�c �ông c�a agar sau này. Ti�p t�c gia nhi�t cho h�n h�p sôi ��u, th�nh tho�ng l�i ��o tr�n và chú ý hi�n tư�ng trào b�ng c�a d�ch agar. Sau 20 phút tính t� lúc cho axit acetic vào, b� sung Borat d�ng b�t v�i s� lư�ng 15±5 g/kg rong khô. Borat natri �ư�c r�c ��u trên m�t h�n h�p và ��o tr�n ��u. Gia nhi�t thêm 10 phút, sau �ó h� nhi�t. Ki�m tra pH d�ch n�u và trung hoà pH=6,5-7 b�ng dung d�ch Na2CO3 5% ho�c NaOH 5%. Sau khi trung hoà c�n �� l�ng 5 phút � nhi�t �� 80- 900C. Sau �ó ti�n hành l�c rong. . L�c rong: Có th� l�c b�ng thi�t b� l�c ho�c l�c th� công qua 25- 30 l�p v�i màn, nhi�t �� dung d�ch l�c ph�i 70-800C. . Làm �ông d�ch agar: Rót d�ch th�ch vào các khay tôn, �� ngu�i t� nhiên. . C�t s�i th�ch: B�ng máy c�t ho�c �ng c�t th� công. S�i th�ch �ư�c c�t theo kích thư�c 5 x 5 x 30 cm. . Làm �ông tách nư�c: X�p s�i th�ch vào khay và làm l�nh �ông trong phòng l�nh có qu�t gió v�i ch� ��: Âm 20C trong 6 gi� ��u. Âm 30C ��n âm 50C � 6 gi� ti�p theo. Sau �ó cho vào phòng l�nh �ông có nhi�t �� t� âm 100C ��n âm 150C cho ��n khi �ông hoàn toàn. �� dày c�a th�ch trên khay là 3-4 cm. 0 . Tan �á agar: Tan �á agar b�ng nư�c có nhi�t �� 30-40 C, sau �ó ép ráo b�t nư�c. . S�y khô trên các khay lư�i hay khay kim lo�i có ��c l� trên có l�p v�i màn. Nhi�t �� s�y 50-600C, �� �m cho phép agar sau khi s�y 18-20%. . Nghi�n b�t agar: Trư�c khi nghi�n xé nh� t�m agar thành mi�ng có kích thư�c 5-10 cm. Máy nghi�n có �ư�ng kính m�t lư�i là 1-3 mm. . �óng bao: B�t agar ��ng trong bao polyetylen có hai l�p v�i kích thư�c trong túi là 270-300 mm. Kh�i lư�ng t�nh c�a m�i túi là 500±15g. Tên cơ s� s�n xu�t, lo�i agar, ngày s�n xu�t, kh�i lư�ng t�nh �ư�c in tr�c ti�p lên túi. Phân lo�i theo tiêu chu�n (B�ng 45).
36. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 187 Bng 44. So sánh tình hình s�n xu�t, s� d�ng ngu�n nguyên li�u và agar 1993(1) 1998(2) 2004(3) S�n l��ng (t�n khô/n�m) 1.860 4.500 6.700 S� d�ng (t�n khô/n�m) 200 3.200 5.100 S�n ph�m agar (t�n) 20 303 430 Nguyên li�u s� d�ng trong 10 71 77 n��c (%) Ngu�n: (1)Nguy�n V�n Ti�n (1993); (2)Huynh Quang Nang and Nguyen Huu Dinh (1998); (3)Lê Nh� H�u (2006). Bng 45. Tiêu chu�n ch�t l��ng c�a s�n ph�m agar Vi�t Nam (TCVN 3590-88) Lo�i TT Các ch� tiêu ��c bi�t lo�i 1 Lo�i 2 Lo�i 3 Tr�ng ngà, Vàng nh�t, Vàng, Vàng nâu, 1 Màu s�c tr�ng tr�ng tr�ng tr�ng V� màu s�c, V� màu Có m�c M�c �� 2 �� ��ng nh�t kích c� s�c, kích c� �� th�p Cho phép không quá T�p ch�t nh�n th�y Không cho Không cho Không 3 0,5% v�i b�ng m�t th��ng phép phép cho phép kích th��c <1,5mm 4 �� �m không quá % 22 22 22 22 5 �� tro không quá % 4 4 4 5 Ch�t không tan trong 6 n��c nóng không 1 2 3 4 quá % S�c �ông, l�n hơn 7 350 220 150 100 (g/cm2) III. SW DYNG 2.1. Theo cách truyJn th"ng T� lâu, ngư�i dân �ã thư�ng dùng Rau câu ch� bi�n thành các món tráng mi�ng, hay ch�t k�t �ông trong m�t vài món �n như th�t �ông, cá �ông và c�ng ch� bi�n rong câu thành các món g�i, cung c�p các khoáng ch�t c�n thi�t cho cơ th�.
37. 188 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 2. 2. S7 dTng cho công nghiRp Hi�n nay rong Câu �ư�c s� d�ng trong nhi�u m�c �ích như làm nguyên li�u tách chi�t amino axit: alanine, asparagine, axit aspartic, axit glutamic, glutamine, glycine, isoleucine, leucine, lysine, ornithine, proline, serine, threonine, valine; vitamin: biotin, B1, folic và axit folinic, axit nicotinic, axit pantothenic; các ch�t khoáng: Ca, Fe, I, N, S, tro; các ch�t sinh trư�ng th�c v�t: auxin, cytokinin, gibberellin; các s�c t�: caroten, chlorophin a, d, lutein, phycocyanin, phycoerythrin, zeaxanthin, funoran, furcellarin, galactan; làm th�c �n gia súc, phân bón, thu�c tr� sâu, ngu�n khí mêtan; Do có kh� n�ng t�o �ông mà agar, chi�t xu�t t� các loài rong Câu �ư�c s� d�ng trong nhi�u l�nh v�c th�c ph�m và m�t s� ngành công nghi�p khác. Theo th�ng kê kho�ng 60% t�ng s�n lư�ng agar �ư�c dùng cho m�c �ích th�c ph�m, còn l�i 40% �ư�c dùng cho các l�nh v�c khác.
    Th+c phhm Agar �ư�c s� d�ng trong th�c ph�m v�i m�c �ích �n ��nh nh� tương, v� b�c, keo hoá. C�ng có th� s� d�ng tr�c ti�p trong nhi�u lo�i bánh k�o làm n�n �ông, keo viên. Trong s�n xu�t m�t ư�t agar �ư�c dùng làm ch�t th�ch hoá và ��nh hình. Agar �ư�c dùng làm �n ��nh Socola, làm gi�m s� m�t nư�c c�a bánh k�o, làm �ông sương, th�ch. Trong công nghi�p ch� bi�n th�t nh�t là xúc xích, agar v�a có tác d�ng t�ng �� �ông c�ng cho xúc xích v�a có tác d�ng làm gi�m ch�t béo, gi�m Cholesterol. Theo các nghiên c�u, agar trong cơ th� ngư�i không th� tiêu hoá hoàn toàn, ch� kho�ng 10% có th� �ư�c ��ng hoá tham gia vào các quá trình v�n chuy�n v�t ch�t, lư�ng calo cung c�p r�t nh� vì th� giá tr� dinh dư�ng c�a agar r�t th�p. Vì v�y agar �ư�c dùng làm các món �n kiêng.
    Y hjc Agar �ư�c dùng làm thu�c nhu�n tràng, ch�a các b�nh r�i lo�n tiêu hoá, �ư�ng ru�t, l�i ti�u, ch�a ho, t�c ng�c, b�nh ph�i, b�nh d� dày, làm thu�c ch�ng �au kh�p, �n ��nh Cholesterol.
38. Chng V. ��c �i�m sinh thái và ngu�n l�i 189
    Nuôi cDy mô Agar �ư�c dùng làm môi trư�ng nuôi c�y mô c�a phong lan và c�a nhi�u lo�i cây tr�ng khác c�n �ư�c nhân gi�ng thu�n ch�ng và s�ch b�nh, do agar t�o �ư�c b� m�t �n ��nh, t�o �ư�c s� phân tán ��u các ch�t dinh dư�ng c�ng như các ch�t kích thích sinh trư�ng khác, gi� nư�c t�t.
    iRn di Agarose là m�t d�ng gel ưu vi�t cho s� khu�ch tán cho các polymer sinh h�c trung tính. Nó có tính trơ v� m�t sinh h�c và tính ion hoá th�p, nên agarose �ư�c s� d�ng t�t trong môi tru�ng �i�n di �� tách chi�t các nucleotide, các protein ��c bi�t, các virus và các v�t li�u di truy�n khác. 2.3. S7 dTng trong nuôi tr`ng Mô hình nuôi tr`ng k_t hZp tôm – rong Câu V�i m�c �ích s� d�ng kh� n�ng h�p th� các mu�i dinh dư�ng ưu dư�ng trong môi tru�ng nư�c c�a rong Câu �� x� lý nư�c cho ao nuôi tôm thương ph�m (nuôi tu�n hoàn nư�c) Nh�ng k�t qu� nghiên c�u c�a các tác gi� nư�c ngoài cho th�y, vi�c s� d�ng các bi�n pháp sinh h�c trong vi�c c�i thi�n ch�t lư�ng nư�c th�i c�a các h� th�ng nuôi tr�ng �ã cho th�y tính hi�u qu� kinh t� c�a rong bi�n hơn h�n các ��i tư�ng vi khu�n, th�c v�t phù du (Neori & CS, 1996). Trong các h� th�ng k�t h�p có s� d�ng b� l�ng, ��ng v�t thân m�m và rong bi�n �� x� lý nư�c th�i, thì rong bi�n ch� góp ph�n 4-5% trong vi�c h�p th� các mu�i dinh dư�ng có trong nư�c (Võ Duy Sơn & CS, 2004; Jones & Cs, 2001). Tuy nhiên trong các công trình ch� s� d�ng rong bi�n như rong Xà lách Ulva lactuca (Jones & Cs, 2001; Pagand và CS, 2000; Schuenhoff & CS, 2003) cho th�y rong Xà Lách có th� l�y 18% ��n 98% hàm lư�ng các mu�i dinh dư�ng nitơ và phospho vô cơ trong nư�c; ho�c s� d�ng rong Câu như loài G. changii � Malaysia [Phang, 1998), G. fisheri � Thái Lan (Chaiyakam, 1995), G. lemaneiformis � Trung Qu�c (Zhou & CS, 2005), G. chilensis � Chilê (Buschmann & CS, 1996) cho th�y rong Câu có th� h�p th� t� 50% ��n 95%. T� nh�ng k�t qu� có �ư�c trong phòng thí nghi�m và trong các lô thí nghi�m nh� ngoài t� nhiên, Lê Như H�u & CS (2005) �ã áp d�ng nuôi rong Câu trong vi�c làm s�ch nư�c và gia t�ng ch�t lư�ng môi trư�ng
39. 190 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i ph�c v� cho vi�c nuôi tôm Sú thương ph�m. S� d�ng ngu�n nư�c th�i c�a tôm làm ngu�n dinh dư�ng cho rong và s� d�ng ao rong Câu trong vai trò c�a h� th�ng l�c sinh h�c v�i 100% nư�c th�i t� ao nuôi tôm �ư�c tái s� d�ng sau khi l�c qua ao rong Câu trong su�t m�t v� nuôi 4 tháng rư�i (t� tháng 4/3/2004 ��n 19/7/2004 t�i ��m Phư�c Thái, thành ph� Nha Trang). Các k�t qu� này cho th�y kh� n�ng có th� s� d�ng nuôi tr�ng rong Câu k�t h�p v�i các ��i tư�ng h�i s�n khác. Mô hình th�c hi�n nuôi tr�ng k�t h�p tôm – rong Câu g�m ba ao riêng bi�t: Ao tôm Sú thương ph�m (Penaeus monodon), di�n tích 6000m2 (chi�m 62% t�ng di�n tích), m�t �� 25 post larvae/m2; ao rong Câu, di�n tích 1000m2 (chi�m 17% t�ng di�n tích), m�t �� ban ��u 1kg tươi/m2 và ao ch�a, di�n tích 1300m2 (chi�m 21% t�ng di�n tích) (Hình 75). Nư�c b�t ��u �ư�c tu�n hoàn gi�a hai ao rong và tôm vào tháng th� hai c�a v� nuôi. Hình 75. Sơ �� th� nghi�m dùng rong Câu �� c�i thi�n ch�t l��ng n��c trong h� th�ng nuôi tôm công nghi�p v�i n��c tu�n hoàn (m�i tên ch� ���ng �i c�a n��c). Sau 4 tháng thí nghi�m, s�n lư�ng rong Câu ��t 3,2 t�n tươi và tôm Sú là 2,4 t�n. Các k�t qu� này có th� �ư�c tham kh�o trong mô hình nuôi tr�ng b�n v�ng.
40. 191 Chng VI NUÔI TRNG RONG CÂU Ngh� tr�ng rong Câu trong nh�ng n�m g�n �ây �ã �ư�c nhà nư�c quan tâm ��u tư nghiên c�u �� ��t s�n lư�ng l�n, ch�t lư�ng cao. Vi�n Nghiên c�u H�i s�n �ã th�c hi�n m�t s� �� án và �� tài. Trên cơ s� khoa h�c t� nghiên c�u th�c nghi�m và th�c ti�n s�n xu�t rong Câu, Vi�n �ã �� xu�t thành m�t quy trình nuôi tr�ng rong Câu hoàn thi�n trong tài li�u "Tiêu chu�n ngành thu� s�n Vi�t Nam". B�n quy trình này có th� �ư�c áp d�ng cho nhu c�u s�n xu�t rong Câu �ang m� r�ng � nhi�u vùng s�n xu�t hi�n nay � Vi�t Nam. Qua �ó �� ��t �ư�c n�ng su�t cao và ch�t lư�ng agar cao, nh�ng yêu c�u k� thu�t bao g�m: tiêu chu�n gi�ng, s�n xu�t gi�ng và k� thu�t tr�ng. I. TIÊU CHUN GING RCCh (theo tiêu chu�n ngành Thu� s�n 28TCN108:1998 v� Rong bi�n - Gi�ng RCCh - Yêu c�u k� thu�t). Tiêu chu�n ngành quy ��nh v� các ch� tiêu ch�t lư�ng rong gi�ng c�a loài RCCh như sau: 1. Ch tiêu cm quan Ch� tiêu c�m quan c�a rong gi�ng ph�i theo �úng yêu c�u và m�c quy ��nh trong b�ng 46.
41. 192 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Bng 46. Ch� tiêu c�m quan c�a rong gi�ng Ch� tiêu Yêu c�u và m�c Gi�ng non Gi�ng tr��ng thành 1. Hình thái, màu s�c - T�n rong có nhi�u nhánh. Ph�n ng�n c�a thân và các nhánh th�ng hơi nh�n, mút cu�i không b� cong l�i. - T�n rong trơn bóng, có �� dai, không giòn - Màu s�c t� vàng nh�t ��n nâu ��m. 2. Kích th��c, tính b�ng mm Chi�u dài t� g�c 70-200 200-350 ��n ng�n (t�i �a không l�n hơn 400) ���ng kính c�a 0,7-1,0 1,0-1,5 thân và nhánh chính 3. �� thu�n - Không l�n ho�c l�n r�t ít rong t�p (ch� y�u g�m: rong bún, rong tóc c�ng, rong tóc nhi�u nhánh và rong �ng) - T� l� % kh�i l��ng rong t�p l�n cho phép trong t�ng s�: N�u l�n 1 gi�ng t�p : 1-2% N�u l�n nhi�u gi�ng rong t�p: 1-3%. 4. Tr�ng thái - T�n rong còn nguyên v�n. Không có ho�c có ít t�n rong có d�u hi�u b�nh lý nh�: ��t tr�ng, ��i màu, m�m nh�n. - T� l� % s� l��ng t�n rong có d�u hi�u b�nh lý cho phép trong t�ng s�: N�u t�n rong b� ��t tr�ng và ��i màu: nh� hơn 5% N�u t�n rong b� m�m nh�n: nh� hơn 1% 2. Ch tiêu lý, hoá h)c Ch� tiêu lý, hoá h�c c�a rong gi�ng ph�i theo �úng m�c quy ��nh trong b�ng 47.
42. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 193 Bng 47. Ch� tiêu lý, hoá h�c c�a rong gi�ng Ch� tiêu M�c Gi�ng non Gi�ng tr��ng thành 1. Hàm l��ng n��c, tính b�ng t� l� 90-93 88-92 % kh�i l��ng rong t�ơi 2. Hàm l��ng protein, tính b�ng t� 7-11 7-13 l� % kh�i l��ng rong khô 3. Hàm l��ng agar, tính b�ng t� l� 17-25 20-35 % kh�i l��ng rong khô 4. S�c �ông agar, tính b�ng N/m2, 0 15.000-20.000 18.000-25.000 v�i n�ng �� 1% t�i nhi�t �� 21 C II. QUY TRÌNH S.N XU0T GING RCCh 1. 12i t3ng và ph7m vi áp d9ng 1.1. i t ng Quy ��nh này quy ��nh trình t�, n�i dung k� thu�t s�n xu�t gi�ng dinh dư�ng c�a RCCh. 1.2. Phm vi áp dng Áp d�ng cho các cơ s� s�n xu�t gi�ng và tr�ng RCCh thương ph�m � vùng nư�c l� có �i�u ki�n thích h�p. 2. N:i dung quy trình 2.1. Yêu cu v a im và iu ki"n môi tru%ng 2.1.1. ��a �i�m - ��m ao nư�c l� �ang tr�ng rong Câu thương ph�m - Ho�c ��m/ao �ang nuôi tôm cá nư�c l� có th� k�t h�p tr�ng rong Câu. 2.1.2. �i�u ki�n môi tru�ng - Vùng nư�c l� không b� ô nhi�m và có kh� n�ng thay nư�c thu�n l�i.
43. 194 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i - G�n ngu�n nư�c ng�t �� có th� �i�u ch�nh �ư�c �� m�n c�a môi tru�ng vào mùa khô (khi �� m�n l�n hơn 30‰), nhưng ph�i tránh �ư�c ngu�n nư�c ng�t �� tr�c ti�p vào ao. - Ít sóng gió. - Ch�t �áy là bùn cát, cát bùn ho�c bùn (t�t nh�t là bùn cát có t� l� bùn/cát là 70/30-80/20). - Nư�c càng trong càng t�t (t�t nh�t � �� sâu 0,4-0,6 m có th� nhìn th�y �áy). - Nhi�t �� nư�c t� 10-350C (t�t nh�t 20-250C). - pH nư�c t� 7,5 ��n 8,5. pH ��t c�a �áy ao không nh� hơn 6. 2.2. Yêu cu v xây d)ng ao 2.2.1. Di�n tích - T� l� c�a ao s�n xu�t rong gi�ng b�ng 5/10 di�n tích tr�ng rong Câu thương ph�m (v�i phương th�c qu�ng canh ho�c qu�ng canh có c�i ti�n) và 10-20% (v�i phương th�c bán thâm canh ho�c thâm canh). - Ao s�n xu�t rong gi�ng thư�ng có di�n tích như sau: 500, 1.000, 2.000, 5.000, 10.000 m2. 2.2.2. C�ng - Ao s�n xu�t rong gi�ng ph�i có m�t c�ng �� c�p và tiêu nư�c. - C�ng xây, kh�u �� c�ng 0,5-0,6 m. 2.2.3. �� sâu c�a ao - Ao s�n xu�t rong gi�ng trong v� chính có �� sâu: 0,4-0,5m. - Ao s�n xu�t rong gi�ng trong v� ph� (mùa mưa l� ho�c mùa khô) có �� sâu 0,6-0,8 m. 2.2.4. �áy ao �áy ao có �� d�c 0,5-1,0% v� phía c�ng tiêu nư�c.
44. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 195 2.3. K- thu.t s0n xu1t ging 2.3.1. Chu�n b� ao Trư�c m�i v� s�n xu�t gi�ng, ph�i ti�n hành chu�n b�, c�i t�o l�i ao v�i n�i dung công vi�c như sau: - B�a �áy và d�n s�ch rong t�p, c� d�i. - Bón vôi �� kh� chua, di�t t�p và bón phân �� gây màu nư�c cho ao v�i li�u lư�ng như sau: vôi t� 0,2 ��n 0,6 kg/m2, phân h�u cơ t� 0,6 ��n 0,8 kg/m2, phân lân t� 0,05 ��n 0,06 kg/m2. - L�y nư�c vào ao và gi� � �� sâu 0,2-0,3 m trong th�i gian 18-20 ngày. - Sau �ó l�y nư�c m�i vào ao t�i �� sâu theo yêu c�u k� thu�t. Ti�p �ó, thay ��i nư�c ao liên t�c trong 3-5 ngày. M�i l�n thay kho�ng 1/3-1/2 lư�ng nư�c trong ao. 2.3.2. Ch�n gi�ng - Ngu�n gi�ng có th� thu gom t�i ch� trong các ��m/ao �ang tr�ng rong Câu thương ph�m ho�c v�n chuy�n t� nơi khác ��n. - Rong gi�ng ph�i ��t yêu c�u ch�t lư�ng theo 28 TCN 108-1998 (Rong bi�n - Gi�ng RCCh –Yêu c�u k� thu�t) 2.3.3. Thu gom gi�ng - Dùng cào tre, te lư�i ho�c vơ tay �� thu gom gi�ng t�i ngu�n c�p gi�ng. - Dùng r� tre ho�c r� nh�a �� r�a s�ch ��t cho rong gi�ng ngay trong ao thu gom. - Sau khi r�a, rong gi�ng �ư�c ch�a trong các s�t tre có kích thư�c kho�ng 0,3m2. ��t �ng tre ho�c �ng nh�a có ��c l� gi�a các s�t �� thông khí cho rong gi�ng. 2.3.4. V�n chuy�n và x� lý gi�ng (áp d�ng ��i v�i rong gi�ng thu gom t� nơi khác) - Phương ti�n v�n chuy�n b�ng xe cơ gi�i ho�c thuy�n có h� th�ng che n�ng, che mưa cho rong gi�ng. - Các s�t rong gi�ng �ư�c x�p t�ng l�p trong xe ho�c thuy�n. Khi x�p nhi�u l�p, gi�a các l�p ph�i có giá �� �� tránh cho rong
45. 196 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i không b� gi�p nát. - Rong gi�ng ch� �ư�c v�n chuy�n vào nh�ng ngày râm mát. N�u th�i gian v�n chuy�n kéo dài trên 6 gi�, ph�i mang theo nư�c l� t�i nơi thu gom �� tư�i gi� cho rong không b� héo. C� 3-4 gi� tư�i nư�c cho rong m�t l�n. - Khi ��n ��a �i�m s�n xu�t rong gi�ng, n�u th�y tr�i râm mát và nhi�t �� nư�c không quá 250C, �� m�n ao không chênh l�ch nhi�u v�i nơi thu gom, thì có th� ti�n hành r�i gi�ng ngay. - N�u nơi thu gom và nơi s�n xu�t rong gi�ng có �� m�n chênh l�ch nhau l�n hơn 8‰, thì rong gi�ng ph�i qua giai �o�n thu�n hoá kéo dài kho�ng 5 ngày r�i m�i r�i. Thu�n hoá b�ng cách ch�a rong trong các b� xây, b� nh�a ho�c ao nh�. �� m�n c�a nư�c ch�a rong s� �ư�c t�ng ho�c gi�m d�n. M�i l�n �� m�n t�ng ho�c gi�m 3-5‰. 2.3.5. R�i gi�ng - Rong gi�ng �ư�c r�i vào lúc tr�i râm mát. Không �ư�c r�i gi�ng vào lúc tr�i n�ng to, nhi�t �� nư�c ao cao hơn 250C. - M�t �� gi�ng r�i t� 500 ��n 600 g/m2. - Rong gi�ng ph�i �ư�c t�a nh� các t�n rong, không �� nguyên các búi rong l�n và ph�i �ư�c h� phân r�i m�i �ưa ra r�i. - Trư�c khi r�i rong, ph�i tháo c�n nư�c r�i dùng tay r�i ��u rong trên �áy ao. N�u không tháo c�n �ư�c nư�c, có th� dùng thuy�n �� r�i. C�n c�m c�c tiêu chia ô �� r�i rong gi�ng cho �úng m�t �� �ã ��nh. 2.3.6. Ch�m sóc và qu�n lý 2.3.6.1. Quan sát và ki�m tra - Hàng ngày ph�i quan sát tình hình phát tri�n c�a rong gi�ng. Khi th�y rong b� d�n t� ph�i san �i�u ch�nh cho m�t �� ��u trên di�n tích ao. - Thư�ng xuyên ki�m tra các y�u t� môi tru�ng �� có bi�n pháp x� lý cho phù h�p. 2.3.6.2. Thay n��c - Trong nh�ng ngày có con nư�c thu� tri�u, hàng ngày ph�i thay nư�c ao m�t l�n, m�i l�n thay 1/3-1/2 lư�ng nư�c trong ao.
46. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 197 2.3.6.3. H�n ch� rong t�p - Quan sát n�u th�y rong t�p xu�t hi�n, ph�i dùng thuy�n cào và tay v�t ngay, không �� rong t�p phát tri�n l�n át rong Câu. - Có th� l�y b� sung nư�c �� t�ng �� sâu c�a ao, h�n ch� rong t�p phát tri�n. ��ng th�i, k�t h�p thay nư�c tích c�c �� gi�m b�t s� tích t� c�a bào t� rong t�p. 2.3.6.4. Bón phân a. Lo�i phân bón - Phân vô cơ: ��m Urê 46%N, ��m sulphat 40%N, ��m Nitrat 34%N, super lân 20% P2O5. - Phân h�u cơ: Phân l�n, phân b�c, phân trâu bò, phân m�t s� ��ng v�t nuôi. b. Ph�ơng pháp bón - Bón phân vô cơ theo bi�n pháp h� phân (ti�n hành trư�c khi r�i gi�ng): S� d�ng các b� xây, b� nh�a ho�c ao nh� �� ngâm rong gi�ng v�i m�t �� 8-10 kg/m2, trong dung d�ch phân bón theo t� l� N:P = 10:1, n�ng �� 50-80 mg/l. Ch� ti�n hành trong �i�u ki�n râm mát. Sau 6-8 gi� h�, rong gi�ng �ư�c �ưa ra r�i. - Bón phân vô cơ theo bi�n pháp tr�c ti�p: Phân vô cơ N, P �ư�c pha trong thùng nh�a theo t� l� N:P = 10:1, n�ng �� 6-8 mg/l . Bón phân b�ng cách r�i ��u dung d�ch phân trên m�t ao vào nh�ng ngày tri�u kém và không thay nư�c cho ao. N�u th�y rong t�p xu�t hi�n nhi�u ph�i h�n ch� ho�c ng�ng bón phân vô cơ (��c bi�t ��i v�i ��m Urê). - Bón phân h�u cơ: Trư�c khi bón, phân ph�i �ư�c � cho hoai. Bón phân vào nh�ng ngày tri�u kém và không thay nư�c cho ao. Tu� theo m�t �� rong gi�ng �ã r�i, lư�ng phân bón kho�ng 200- 250 g/m2. 2.3.7. Thu ho�ch rong gi�ng 2.3.7.1. Th�i gian s�n xu�t rong gi�ng ��i v�i nh�ng ao s�n xu�t gi�ng l�n ��u, sau th�i gian tr�ng kho�ng 2 tháng, có th� ti�n hành thu ho�ch rong gi�ng. Sau �ó c� kho�ng 20-25 ngày, l�i ti�p t�c thu ho�ch rong gi�ng ��t khác.
47. 198 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 2.3.7.2. Cách thu ho�ch - Ki�m tra n�u th�y m�t �� rong ��t 0,8-1,0 kg/m2 và rong �ang � th�i k� sinh trư�ng m�nh, t�n rong ��t chi�u dài 0,2-0,3 m thì có th� ti�n hành thu ho�ch rong gi�ng. - Trư�c khi thu ho�ch ph�i tháo b�t nư�c trong ao. Sau �ó s� d�ng thuy�n, dùng cào tre, te lư�i ho�c vơ b�ng tay �� thu ho�ch rong. Rong gi�ng sau khi thu ho�ch, có th� s� d�ng �� nhân gi�ng t�i ch� ho�c cung c�p cho các cơ s� tr�ng rong Câu thương ph�m. 3. Sn xu@t gi2ng RCCh trái v9 (v9 ph9) 3.1. Trong mùa ma l5 3.1.1. Yêu c�u v� ngu�n n��c m�n Ao s�n xu�t rong gi�ng trong mùa mưa l� ph�i có ngu�n nư�c m�n (h� ch�a ho�c mương ch�a) �� s�n sàng b� sung khi �� m�n trong ao gi�m. 3.1.2. Bi�n pháp k� thu�t b� sung Công tác chu�n b� ao và k� thu�t s�n xu�t rong gi�ng, th�c hi�n như ��i v�i s�n xu�t rong gi�ng chính v�, nhưng yêu c�u ph�i có m�t s� bi�n pháp b� sung như sau: - Trư�c khi r�i rong gi�ng, ph�i bón thêm cho ao: vôi t� 0,05 ��n 0,10 kg/m2, phân chu�ng t� 0,3-0,5 kg/m2, phân lân 0,03-0,05 kg/m2. - Rong gi�ng trư�c khi r�i, b�t bu�c ph�i h� thêm phân. - ��m b�o �� sâu thư�ng xuyên c�a ao t� 0,6 ��n 0,8 m. - Ph�i tranh th� thay nư�c cho ao, khi bên ngoài có �� m�n thích h�p. 3.2. Trong mùa khô 3.2.1. Yêu c�u v� ngu�n n��c ng�t - Ao s�n xu�t rong gi�ng trong mùa khô ph�i có ngu�n nư�c ng�t �� �i�u ch�nh �� m�n c�a nư�c ao nh� hơn 30‰. - Ph�i tranh th� thay nư�c cho ao, khi bên ngoài có �� m�n th�p hơn �� m�n c�a nư�c ao. - Thư�ng xuyên duy trì �� pH c�a nư�c trong ao t� 7,5 ��n 8,5. - ��m b�o �� sâu thư�ng xuyên c�a ao t� 0,6 ��n 0,8 m. - B� sung phân bón �� t�ng kh� n�ng ch�u m�n cho rong Câu.
48. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 199 SC 1 CÔNG NGHD S.N XU0T GING RONG CÂU (GRACILARIA) (Nguy�n Xuân Lý, 1995) CH�N GI�NG RONG CÂU CH�N ��A �I�M V�N CHUY�N GI�NG XÂY D�NG AO ��M R�I GI�NG BAN ��U QU�N LÝ CH�M SÓC - Ki�m tra �i�u ch�nh môi trư�ng. - Ki�m tra hi�n tr�ng rong gi�ng. - Thay nư�c bón phân. - Ki�m tra rong t�p và x� lý THU HO�CH RONG PH�I KHÔ RONG GI�NG CH� BI�N AGAR TI�P T�C NHÂN GI�NG
49. 200 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i III. QUY TRÌNH KF THUGT TRNG RCCh 1HT NING SU0T 2 T0N KHÔ/ha/NIM 1. 12i t3ng và ph7m vi áp d9ng 1.1. i t ng Quy trình này quy ��nh trình t�, n�i dung k� thu�t tr�ng RCCh 1.2. Phm vi Quy trình này áp d�ng cho các cơ s� nuôi tr�ng h�i s�n mi�n B�c và mi�n Trung 2. N:i dung quy trình 2.1. Yêu cu a im và iu ki"n môi tru%ng 2.1.1. ��a �i�m - ��m ho�c ao nư�c l� �ang tr�ng qu�ng canh rong Câu ho�c chưa tr�ng nhưng có rong Câu t� nhiên phân b�. - Nơi có ít sóng gió, giao thông thu�n ti�n. 2.1.2. �i�u ki�n môi tru�ng - Vùng nư�c l� không b� ô nhi�m và có kh� n�ng thay nư�c thu�n l�i. - �áy là bùn ho�c bùn cát, cát bùn. T�t nh�t là �áy bùn cát, có t� l� bùn/cát t� 70/30 ��n 80/20. - M�t �áy ��m tương ��i b�ng ph�ng. M�i chu k� thu� tri�u ��m b�o ��m/ao �ư�c ng�p nư�c 0,6-1,0 m trong 5 ��n 7 ngày. - �� pH c�a nư�c 7,0-8,5, �� pH c�a �áy không nh� hơn 6,0. - �� m�n c�a nư�c 5-30 ‰ (t�t nh�t 10-20‰). - �� trong c�a nư�c t� 0,4 m tr� lên.
50. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 201 2.2. Yêu cu v xây d)ng m/ao 2.2.1. Di�n tích và m�t �áy - ��m/ao có di�n tích 1-5 ha ��m có di�n tích l�n ph�i chia thành nhi�u ao nh�. - �áy ��m tương ��i b�ng ph�ng, d�c v� phía c�ng 2-30. 2.2.2. B� �ê �ê bao quanh và �ê ng�n ph�i �� v�ng �� gi� �ư�c nư�c và ��m b�o an toàn cho s�n xu�t. Kích thư�c �ê, b� ph� thu�c vào lo�i ��t ��p, biên �� thu� tri�u và m�c sóng gió t�ng nơi. Kích thư�c thông thư�ng như sau: - �ê bao quanh: chân 4,0-5,0 m; m�t 1,0 m; cao 1,5-2,0 m. - B� ng�n trong ��m: chân 3,0-4,0 m, m�t 1,0 m; cao 1,0-1,5 m. 2.2.3. C�ng M�i ao c�n 1 c�ng xây b�ng g�ch ho�c �á ho�c làm b�ng tre, g�. Kh�u �� c�ng tu� theo di�n tích ao: - V�i ao có di�n tích t� 1 ��n 2 ha, kh�u �� là 0,6-0,8 m. - V�i ao có di�n tích t� 3 ��n 5 ha, kh�u �� là 1,0-1,2 m. 2.3. K- thu.t tr=ng - Ven bi�n mi�n B�c: T� cu�i tháng 10, tháng 11 n�m trư�c ��n tháng 6, tháng 7 n�m sau. Riêng vùng ��o và vùng giáp bi�n có �� m�n tương ��i cao, th�i v� tr�ng t� tháng 4 ��n tháng 9, tháng 10. - Ven bi�n mi�n Trung: T� cu�i tháng 12 n�m trư�c ho�c tháng 1, tháng 2 ��n cu�i tháng 8, tháng 9 tháng 10 hàng n�m. Th�i v� tr�ng rong Câu ch�m d�n vào phía Nam. 2.3.2. Chu�n b� ��m/ao 2.3.2.1. D�n �áy Trư�c m�i v� tr�ng rong Câu, ph�i ti�n hành d�n �áy ��m/ao v�i các bi�n pháp như sau: - D�n s�ch rong t�p và c� d�i trên m�t �áy, c�t c� ven b�.
51. 202 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i - B�a �áy t�o ra m�t l�p bùn trên m�t �áy. 2.3.2.2. Kh� chua - Thay nư�c liên t�c 4-5 ngày �� r�a �áy. - Sau �ó rút c�n nư�c, r�i vôi b�t v�i lư�ng 0,1-0,3 kg/m2. 2.3.2.3. Bón lót - Phân chu�ng (phân gia súc, gia c�m �) v�i lư�ng 0,6-1,0 kg/m2. - Lân (lân vô cơ) v�i lư�ng 0,03-0,06 kg/m2. R�i ��u phân chu�ng và phân lân trên b� m�t �áy. Sau khi bón lót phân, trong kho�ng th�i gian 7-10 ngày ti�p theo không �ư�c thay nư�c cho ��m/ao. 2.3.2.4. L�y n��c Chu�n b� ��m ao xong, ��i khi có con nư�c tri�u ti�n hành l�y nư�c m�i vào và gi� m�c nư�c 0,3 m, sau 5-7 ngày, gi� m�c nư�c t�i 0,5 m �� chu�n b� th� rong gi�ng. 2.3.3. Ch�n gi�ng và r�i gi�ng 2.3.3.1. Ch�n gi�ng Ch�t lư�ng rong gi�ng ph�i theo �úng quy ��nh t�i �i�u 2.1 c�a 28TCN108:1998. 2.3.3.2. X� lý gi�ng Khi �� m�n t�i nơi l�y gi�ng và nơi r�i gi�ng chênh l�ch nhau hơn 8‰, ph�i x� lý gi�ng theo quy ��nh t�i �i�u 2. 3. 4. c�a 28TCN108:1998 (Quy trình s�n xu�t gi�ng RCCh) 2.3.3.3. R�i gi�ng a. M�t �� gi�ng r�i là 500 g/m2 b. Cách r�i gi�ng - Tách nh� các t�n rong r�i r�i ��u trên m�t �áy ��m/ao. - Th�i gian r�i rong gi�ng vào lúc tr�i râm mát, gió nh�. - Sau khi r�i gi�ng, trong th�i gian 15-20 ngày ��u không thay nư�c cho ��m/ao.
52. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 203 2.3.4. Ch�m sóc và qu�n lý 2.3.4.1. Thay n��c - M�i chu k� thu� tri�u, ph�i thay nư�c cho ��m/ao liên t�c trong 5-7 ngày, m�i ngày thay 1/3-1/2 lư�ng nư�c c�. - Khi g�p mưa l�n kéo dài, ph�i thay nư�c ngay cho ��m/ao. N�u khi �ó nư�c thu� tri�u th�p, ph�i dùng máy bơm �� thay nư�c m�i cho k�p th�i. Sau khi thay nư�c, gi� m�c nư�c cho ��m/ao trong kho�ng 0,4-0,5 m. 2.3.4.2. Bón phân a. Phân chu�ng Bón 2 l�n/n�m, trong �ó l�n 1 bón vào tháng th� 3, l�n 2 bón vào tháng th� 5 sau khi r�i gi�ng. M�i l�n bón v�i lư�ng 0,4 - 0,5kg/m2. b. Phân lân Phân lân �ư�c bón vào tháng th� 3 ho�c tháng th� 4 sau khi r�i gi�ng. M�i l�n bón v�i lư�ng 0,02-0,03 kg/m2. 2.3.4.3. H�n ch� rong t�p H�n ch� s� phát tri�n c�a rong t�p b�ng các bi�n pháp sau: - Luôn duy trì rong Câu � m�t �� cao. Th�p nh�t, rong c�ng ph�i ��t �ư�c m�t �� 400 g/m2. - Không �� m�c nư�c ��m/ao c�n dư�i 0,3 m. - Khi phát hi�n có rong t�p, ph�i v�t ngay và không �� rong t�p trôi n�i kh�p ��m/ao, ��ng th�i ph�i thay nư�c nhi�u hơn và gi� m�c nư�c � �� sâu 0,5-0,6 m. 2.3.4.4. �i�u ch�nh m�t �� rong Sau m�i l�n thu ho�ch ho�c sau nh�ng ngày có sóng gió l�n làm rong Câu b� d�n t� l�i ph�i v�t rong � ch� m�t �� quá cao r�i ��u ra kh�p �áy ��m/ao. 2.3.5. Thu ho�ch rong 2.3.5.1. Ch� tiêu rong thu ho�ch Sau khi r�i gi�ng 40-50 ngày, có th� ti�n hành thu ho�ch rong Câu
53. 204 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i l�n ��u. Sau �ó c� t� 30-35 ngày, ti�n hành thu ho�ch m�t l�n. Trong m�t v� tr�ng rong Câu, có th� thu ho�ch �ư�c t� 5 ��n 7 l�n. Ch� ti�n hành thu ho�ch rong Câu khi �� các �i�u ki�n sau: - Các t�n rong �ã sinh trư�ng ch�m d�n, chi�u dài t�n rong ��t 20-30cm. - Rong phát tri�n ��t m�t �� bình quân trên 1 kg/m2. 2.3.5.2. Cách thu ho�ch - Dùng thuy�n, cào thưa, te, lư�i ho�c dùng tay �� thu ho�ch rong. Thu l�n lư�t di�n tích t�ng khu v�c �� tránh b� sót di�n tích c�n thu. - Không �ư�c thu ho�ch toàn b� s� rong trên di�n tích c�n thu, mà ph�i �� l�i rong v�i m�t �� là 400-600 g/m2. 3. S chL và bo qun rong khô 3.1. S? ch@ rong khô 3.1.1. V�i rong khô ch�a r�a mu�i Rong câu tươi khi thu lên, ph�i lo�i b� rong t�p và c� rác, r�i r�a s�ch bùn ��t b�ng nư�c ngay t�i ��m/ao �ã tr�ng. Sau �ó r�i ��u rong lên sân phơi (sân g�ch, sàn bê tông ho�c sân ��t). Trong quá trình phơi, ph�i l�t tr� nhi�u l�n cho rong khô ��u. 3.1.2. V�i rong khô �ã r�a mu�i Rong khô chưa r�a mu�i sau khi sơ ch� như quy ��nh t�i �i�u 3.1.1 ph�i r�a l�i m�t l�n n�a b�ng nư�c ng�t (nư�c gi�ng ho�c nư�c máy) r�i phơi khô trên sân (sân g�ch ho�c bê tông). Cách phơi như quy ��nh t�i �i�u 3.1.1. 3.2. B0o qu0n rong khô - Rong Câu khô ph�i �ư�c b�o qu�n trong �i�u ki�n khô ráo, thoáng mát. - Kho b�o qu�n rong Câu ph�i ch�c ch�n, không b� d�t. - Khi b�o qu�n ph�i x�p rong Câu t�ng l�p trên sàn kho. Sàn kho ph�i �� cách tư�ng t� 0,3 ��n 0,4m và cách n�n kho t� 0,2m tr� lên. - Trong quá trình b�o qu�n, ph�i thư�ng xuyên ki�m tra ch�t lư�ng rong. N�u th�y rong b� �m ph�i �ưa ra sân phơi l�i.
54. Ch ng VI. Nuôi tr�ng rong câu 205
55. 205 Chng VII HIN TRNG, TIM NNG VÀ NH HNG PHÁT TRIN NGUN L I 1. HIN TRNG NGUN L I RONG CÂU VIT NAM 1.1. ánh giá hi(n tr+ng khai thác Vi�c khai thác ngu�n l�i rong Câu t� nhiên ch� t�p trung vào m�t s� các ��i tư�ng rong Câu Ch�, rong Câu Th�t, rong Câu chân v�t, rong Câu Cong, rong Câu �á, rong Câu G�y. � mi�n B�c ngư�i dân ch� m�i khai thác loài rong Câu Ch� và rong Câu Th�t, còn nh�ng loài rong Câu khác h�u như chưa khai thác và s�n lư�ng không �áng k�. Trong lúc �ó � các t�nh ven bi�n phía Nam, vi�c khai thác rong Câu t� nhiên di�n ra ��u ��n theo t�ng con nư�c thu� tri�u nh�t là rong Câu Chân V�t, s�n lư�ng rong Câu khai thác t� nhiên hàng n�m kho�ng 70 t�n khô, �ã góp ph�n không nh� vào vi�c c�i thi�n kinh t� c�a các h� gia �ình s�ng ven bi�n, góp ph�n gi�i quy�t lao ��ng nhàn r�i sau v� mùa nông nghi�p. Rong Câu Chân V�t m�c dù có sinh lư�ng th�p nhưng giá c� khá cao t� 80.000 ��n 120.000�/kg khô, nên r�t h�p d�n ngư�i khai thác. Ngư�i dân khai thác chưa có ki�n th�c và khái ni�m v� vi�c khai thác tài nguyên m�t cách h�p lý và có n�ng su�t. 1.2. ánh giá hi(n tr+ng tr0ng rong Câu Ba loài rong Câu �ư�c nuôi tr�ng ph� bi�n hi�n nay là rong Câu Ch� (G. tenuistipitata) và rong Câu Th�t (G. firma) và rong Câu Cư�c (G. bailiniae). Hai loài ��u tr�ng ph� bi�n � các t�nh mi�n B�c, còn loài RCC �ư�c tr�ng � mi�n Trung và Nam Trung B�.
56. 206 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i T�ng di�n tích nuôi tr�ng rong Câu � Vi�t Nam, theo th�ng kê có kho�ng 9.830 ha chi�m kho�ng 50% c�a di�n tích có kh� n�ng nuôi tr�ng (18.050 ha) (B�ng 48), v�i s�n lư�ng 47.700 t�n tươi, ��t n�ng su�t trung bình kho�ng 5 t�n tươi/ha/n�m, trung bình � các t�nh mi�n B�c là 8-10 t�n tươi/ha/n�m, trong �ó n�ng su�t cao nh�t 20 t�n tươi/ha/ n�m (mi�n B�c) và � các t�nh mi�n Trung và Nam Trung B� t� 3-5 t�n tươi/ha/n�m. N�ng su�t này th�p hơn nhi�u so v�i n�ng su�t 24 t�n tươi/ha/n�m t� các k�t qu� nghiên c�u c�a �inh Ng�c Ch�t và H� H�u Như�ng (1986) và Nguy�n Xuân Lý & CS (1990, 1991, 1995, 1997). N�ng su�t th�p do ph�n l�n các h� nuôi tr�ng ��u chưa ch� ��ng v� ngu�n gi�ng vào ��u v�, ch� y�u d�a vào ngu�n gi�ng có s�n, t�n t�i trong các ao �ìa, ho�c do các �o�n thân nhánh c�a cây rong, các bào t� trôi d�t vào �ìa qua mương c�ng l�y nư�c bi�n. Bên c�nh �ó, ch�t lư�ng rong Câu ch� có khuynh hư�ng gi�m theo th�i gian, như � B�ng 41, �i�u này có th� do s� thoái hoá c�a ngu�n gi�ng ho�c thu ho�ch không theo k� thu�t và thay ��i theo t�ng vùng như loài rong Câu ch� có khuynh hư�ng gi�m t� B�c vào Nam. Chúng có ch�t lư�ng th�p nh�t (hàm lư�ng là 16% và s�c �ông 350g/cm2) khi tr�ng � mi�n Trung và Nam Trung B� (B�ng 42). Bng 48. Hi�n tr�ng v� di�n tích, n�ng su�t tr�ng rong Câu � m�t s� t�nh tr�ng �i�m (2004) (Ngu�n: S� Thu� S�n) Di�n tích có kh� D��n tích �ã ��a N�ng su�t t�n S�n l��ng t�n n�ng nuôi tr�ng nuôi tr�ng rong ph�ơng t�ơi/ ha/n�m t�ơi/n�m (ha) (ha) Qu�ng 4.000 2.000 4-7 9000 Ninh H�i Phòng 5.500 4.500 3-7 18000 Thái bình 2.000 1.500 5-8 9000 Nam ��nh 3.500 1.000 7-10 7000 Thanh Hoá 1.000 440 5-8 2700 Ngh� An 300 30 4-6 150 Hu� 200 40 4-8 200 Qu�ng 100 10 3-5 50 Nam Phú Yên 150 220 3-5 1300 Bình ��nh 200 30 3-5 100 Khánh Hoà 100 20 3-5 50 V�ng Tàu 1.000 40 3-5 150 T ng 18.050 9.830 47.700
57. Ch ng VII. Hi�n tr�ng, ti�m n�ng và ��nh h��ng phát tri�n ngu�n l�i 207 Bng 49. Quan h� gi�a m�t �� và n�ng su�t thu ho�ch (Phi�u �i�u tra, n=129) M�t �� (g/m2) Di�n tích(ha) N�ng su�t (t�n t�ơi/ha/ tháng) 100 0,5 2.3 ± 0,3 200 0,5 3,3 ± 0,7 300 0,5 3,7 ± 1,0 400 0,5 4,9 ± 1,3 100 1 1,8 ± 0,8 200 1 2,8 ± 0,8 300 1 2,9 ± 0,5 100 5 0,5 ± 0,3 200 5 0,8 ± 0,2 Bng 50. T� l� (%) các lo�i hình th�c và di�n tích ao tr�ng rong Câu (%) � Vi�t Nam (th�ng kê t� phi�u �i�u tra, n= 129) Hình th�c nuôi Di�n tích ao (ha/ao) Qu�ng canh Bán thâm canh 10 Qu�ng Ninh 80 20 65 15 20 H�i phòng 70 30 30 60 10 Thái bình 50 50 65 35 Nam ��nh 30 70 80 20 Hu� 100 100 Phú Yên 50 50 100 Bình ��nh 20 80 100 Khánh Hoà 30 70 100 V�ng Tàu 100 100 Di�n tích c�a các ao nuôi rong Câu ph�n l�n t� 1-2 ha � các t�nh mi�n Trung, còn � các t�nh mi�n B�c di�n tích nuôi c�a các ao rong khá l�n, t� 5-10 ha chi�m 30% và t� 10-25 ha chi�m 15%. Qua �i�u tra cho th�y các ��m có di�n tích càng nh� thì m�t �� càng cao, có n�ng su�t cao hơn (B�ng 49). Di�n tích ao l�n làm tr� ng�i không nh� ��n khâu ch�m sóc như di�t tr� rong t�p, san ��u gi�ng. �i�u này c�ng phù h�p v�i nh�n ��nh c�a �inh Ng�c Ch�t và H� H�u Như�ng (1986). Bên c�nh �ó, các tác gi� �ã chú tr�ng ��n y�u t� �nh hư�ng ��n n�ng su�t là m�t ��. Khi m�t �� t�ng t� 100- 500g/m2, thì n�ng su�t thu ho�ch càng cao. Hình th�c tr�ng rong ph� bi�n nh�t � các t�nh mi�n B�c là mô hình
58. 208 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i nuôi tr�ng �a canh (qu�ng canh và qu�ng canh có c�i ti�n) chi�m trung bình 58% và 100% � t�nh Bà R�a-V�ng Tàu, trong �ó rong Câu �ư�c tr�ng chung v�i các loài h�i s�n khác như tôm, cua, cá. � các t�nh mi�n Trung, hình th�c tr�ng rong Câu ch� y�u là bán thâm canh (luân canh và chuyên canh) trong các ao �ìa nuôi tôm Sú không hi�u qu� như � H�i An (Qu�ng Nam), Sa Hu�nh (Qu�ng Ngãi), ��m �� Gi, Th� N�i (Bình ��nh), ��m Cù Mông, Sông C�u, Ô Loan (Phú Yên), chi�m trung bình 75%, tuy nhiên n�ng su�t không �n ��nh bi�n ��ng t� 3-20 t�n tươi/ha/n�m. Hình th�c bán thâm canh ph� bi�n kh�p c� 3 mi�n, nhưng ch� chi�m trung bình 38% (B�ng 50). Nh�ng ��m nuôi tr�ng rong Câu theo hình th�c qu�ng canh � mi�n B�c v�i 8 tháng nuôi cho thu ho�ch 6 l�n/n�m, chu k� 1 tháng10 ngày/ l�n, n�ng su�t thư�ng ��t 6-8 t�n tươi/ha/n�m. ��i v�i nh�ng ��m nuôi bán thâm canh (luân canh) cho thu ho�ch 3 l�n/n�m, n�ng su�t thư�ng ��t 3,6-6 t�n tươi/ha/n�m. Trong lúc �ó, các ��m nuôi � mi�n Trung và Nam Trung B�, vi�c thu ho�ch không theo ��nh k� mà ch� theo c�m tính, n�ng su�t thư�ng ��t 6-15 t�n tươi/ha/n�m. Qua �i�u tra cho th�y, bón phân cho rong Câu ch� �ư�c th�c hi�n m�t l�n duy nh�t vào ��u v� tr�ng, sau �ó d�a hoàn toàn vào ngu�n dinh dư�ng t� nhiên. 1.3. ánh giá hi(n tr+ng s6 d8ng và ch; bi;n Theo s� li�u th�ng kê, hi�n nay các cơ s� ch� bi�n �ã s� d�ng nguyên li�u �áng k�, kho�ng 5.100 t�n rong khô, chi�m 77% t�ng s�n lư�ng c� nư�c, ph�n còn l�i xu�t kh�u sang Trung Qu�c � d�ng nguyên li�u thô, nên giá xu�t còn th�p kho�ng 6000-6700 �/kg. Các cơ s� s�n xu�t agar � Vi�t Nam, t�p trung ph�n l�n � H�i Phòng, có kho�ng 4 nhà máy l�n công su�t t� 60-150 kg agar/ngày và kho�ng 20 cơ s� ch� bi�n nh� c�a tư nhân công su�t 10-20 kg agar/ ngày. Qui trình s�n xu�t h�u như ��u tương t� nhau, ch� khác nhau � công c� s�n xu�t. Nhìn chung công ngh� s�n xu�t agar còn y�u, s�n lư�ng chưa cung c�p �� nhu c�u ngày càng t�ng. M�t khác, ch�t lư�ng agar còn có như�c �i�m là s�c �ông th�p, chưa �áp �ng các ch� tiêu �� s� d�ng trong các ngành công ngh� cao và cho xu�t kh�u sang các th� trư�ng có ti�m n�ng như các nư�c châu Âu, Hoa K�; ch� xu�t kh�u qua các nư�c Nga, Trung Qu�c, Hàn Qu�c, �n �� v�i s� lư�ng còn h�n ch�, kho�ng 35-40 t�n agar/n�m.
59. Ch ng VII. Hi�n tr�ng, ti�m n�ng và ��nh h��ng phát tri�n ngu�n l�i 209 S�n ph�m agar có ch�t lư�ng th�p do nh�ng nguyên nhân cơ b�n sau: Th� nh�t do ch�t lư�ng nguyên li�u th�p, công ngh� sau thu ho�ch chưa �ư�c chú ý làm �nh hư�ng ��n ch�t lư�ng rong. Th� hai do quy trình công ngh� chưa cao, m�i s�n xu�t �ư�c agar thô, chưa có công ngh� s�n xu�t agar tinh ch�. Do �ó giá agar còn th�p kho�ng t� 80.000 ��n 120.000�/ kg agar b�t. Ch� bi�n th�c ph�m t� rong bi�n nói chung và rong Câu nói riêng � nư�c ta chưa phát tri�n. M�t s� cơ s� ch� bi�n nh� h� gia �ình ch� bi�n m�t s� s�n ph�m th�c ph�m t� rong Câu như làm dưa, làm g�i, n�u th�ch, làm �ông sương, n�u chè, m�t, k�o Tuy nhiên các s�n ph�m này chưa nhi�u, chưa ph� bi�n ��n ngư�i tiêu dùng. II. ÁNH GIÁ TIM NNG Nh�ng n�m trư�c �ây, do s� bùng phát c�a ngh� nuôi tôm Sú, m�t ngh� siêu l�i nhu�n, t�t c� di�n tích nư�c m�n l� vùng ven bi�n �ã b� khai thác tri�t �� cho ngh� nuôi này. H�u h�t di�n tích r�ng ng�p m�n �ã b� ch�t phá trong th�i gian này. Trong th�i k� c�c th�nh c�a ngh� nuôi tôm Sú, cây rong Câu không còn ch� ��ng. Do �i�u ki�n sinh thái cây rong Câu và tôm sú g�n gi�ng nhau, nên t�t c� các di�n tích nuôi rong Câu ��u �ư�c giành cho nuôi tôm. B�ng 48 cho th�y ti�m n�ng sinh thái là r�t l�n n�u so v�i ph�n �ã �ư�c s� d�ng nuôi tr�ng. �ó chưa nói ��n th�c tr�ng nuôi tôm Sú hi�n nay. Sau nhi�u n�m khai thác, h�u h�t các ao �ìa b� ô nhi�m, b�nh t�t x�y ra, h�u qu� là hàng ngàn hecta ao �ìa b� b� hoang. �ó là nh�ng di�n tích r�t thu�n l�i cho vi�c phát tri�n nuôi tr�ng rong Câu. Bên c�nh �ó, chúng ta còn có nh�ng thu�n l�i: = Trong s� 20 loài �ã phát hi�n phân b� � Vi�t Nam, có ��n 11 loài có kh� n�ng nuôi tr�ng trong các �i�u ki�n sinh thái khác nhau: 5 loài rong Câu có th� nuôi tr�ng trong các ao �ìa, v�ng v�nh và 6 loài có th� nuôi tr�ng � các bãi tri�u ven bi�n. = Khí h�u, th�i ti�t và �i�u ki�n t� nhiên như nhi�t �� trung bình 22-270C, lư�ng mưa t� 1.400-2.400 mm, n�ng trên 2.000 gi�/n�m (Nguy�n Khánh Vân và CS, 2000), n�n �áy bùn cát, �� m�n 5-35‰ thích h�p phát tri�n nuôi tr�ng rong Câu = Ngu�n l�c lao ��ng d�i dào, v�i trên 4 tri�u dân s�ng � vùng ven bi�n và kho�ng 1 tri�u ngư�i s�ng ven các ��m phá, ven ��o hành ngh� khai thác và nuôi tr�ng thu� s�n, có nhi�u kinh
60. 210 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i nghi�m trong nuôi tr�ng thu� s�n là l�c lư�ng lao ��ng quan tr�ng góp ph�n th�c hi�n chương trình phát tri�n nuôi tr�ng thu� s�n, theo m�c tiêu ph�n ��u n�m 1999-2010 ��t 20.000 ha tr�ng rong Câu và s�n lư�ng ��t 15.000 t�n khô (B� Thu� s�n, = Nhu c�u ngu�n nguyên li�u cho s�n xu�t agar trong nư�c và xu�t kh�u còn khá l�n, hi�n tư�ng nguyên li�u qua �i�u tra cho th�y không có hi�n tư�ng t�n kho �ã ch�ng minh cho �i�u �ó. = Tác ��ng c�a ngh� nuôi tr�ng rong Câu t�i xoá �ói gi�m nghèo, thông qua vi�c t�o ra nhi�u vi�c làm cho ngư�i dân lao ��ng. = Tác ��ng c�a ngh� nuôi tr�ng rong câu t�i môi trư�ng sinh thái và ngu�n l�i thu� s�n, nh� có kh� n�ng h�p th� các mu�i dinh dư�ng cao trong môi trư�ng �� d� tr� và dùng d�n vào các giai �o�n phát tri�n v� sau, �ã góp ph�n làm gi�m m�c �� ô nhi�m dinh dư�ng � nh�ng khu v�c phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n. = Vi�c phát tri�n nuôi tr�ng rong Câu nói riêng và sinh v�t bi�n nói chung s� góp ph�n làm gi�m áp l�c khai thác quá m�c, b�o v� ngu�n l�i và tài nguyên. III. NH HNG PHÁT TRIN NGUN L I RONG CÂU V�i b� bi�n dài trên 3.000 km, nhi�u c�a sông l�n nh� và các h� th�ng v�ng v�nh, ��m phá �a d�ng, rong Câu là m�t trong nh�ng ��i tư�ng có tính chi�n lư�c cho vi�c phát tri�n ngh� nuôi tr�ng thu� s�n � Vi�t Nam. Trong m�i giai �o�n c�a s� phát tri�n, chúng có th� �ư�c �ánh giá khác nhau, nhưng v� lâu dài �ây là nh�ng loài rong bi�n thích h�p nh�t v�i �i�u ki�n sinh thái c�a Vi�t Nam. Qua các nghiên c�u v� sinh thái ngu�n l�i c�ng như các phân tích �ánh giá v� hi�n tr�ng và ti�m n�ng � trên, m�t s� các ��nh hư�ng c�n �ư�c ��t ra cho vi�c phát tri�n ngu�n l�i này như sau: 3.1. Quy ho+ch t@ng thA các khu vBc nuôi tr0ng 3.1.1. Ven b vnh Bc B Ven b� v�nh B�c B� là khu v�c có ngu�n l�i rong Câu v�i n�ng su�t cao và s�n lư�ng l�n. S�n lư�ng hàng n�m ch� y�u t� các vùng và có kh� n�ng phát tri�n nuôi tr�ng � các khu v�c sau:
61. Ch ng VII. Hi�n tr�ng, ti�m n�ng và ��nh h��ng phát tri�n ngu�n l�i 211 QuDng Ninh: V�i ��a hình nhi�u ��o l�n ra bi�n t�o nên các v�nh kín, có �� sâu ��n 3m, �áy cát bùn r�t thích h�p cho s� s� sinh s�ng và phát tri�n rong Câu. Di�n tích nuôi tr�ng hi�n nay 2.000ha. Tuy nhiên di�n tích có th� m� r�ng thêm 2000ha � các vùng Vân ��n, Tiên Yên, Tân Bình, ��m Hà, C�n Chim, Bãi Trà C�. �� m�n trung bình trong mùa hè 20-28‰, thu�n l�i cho tr�ng RCT và RCCh. Phát tri�n tr�ng rong Câu theo các mô hình qu�ng canh, xen ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. HDi Phòng: Có nhi�u c�a sông l�n v�i các bãi tri�u có �� m�n r�t thu�n l�i trong mùa khô t� tháng 11 cho ��n tháng 4 n�m sau là 5-25‰, cho nên các vùng như �ình V�, Nam H�i, Tiên Lãng, Thái Th�y ��u có th� tr�ng RCCh. Riêng � Cát H�i, Phù Long, B�n Gót có �� m�n cao hơn 20-32 ‰ và �� m�n trong mùa hè không b� �nh hư�ng b�i lư�ng mưa ��u có th� tr�ng �ư�c 2 loài RCCh và RCT. Bên c�nh �ó các vùng Cát H�i, Phù Long, B�n Gót có th� là nơi lưu gi� gi�ng qua hè cho vi�c nuôi tr�ng các v� ti�p theo cho các vùng lân c�n, �� k�p th�i cung c�p �� m�t �� gi�ng cho ��u v�. Di�n tích hi�n nay kho�ng 6.000ha và có th� m� r�ng thêm 1500ha. Thái Bình – Nam Jnh – Thanh Hóa: Các vùng tr�ng rong Câu ch� y�u � Thái Bình (Thái �ô, Th�y Trư�ng, Th�y Xuân), Nam ��nh ( Giao Th�y: Giao Xuân, Giao An, Giao Thi�n; H�i H�u: H�i Tri�u, H�i Lý, H�i Th�nh), Thanh Hóa (H�u L�c: Hòa L�c, Qu�ng Xương: Thanh Long, Minh Cát). Trong khu v�c này các bãi tri�u ven c�a sông có ch�t �áy là bùn cát, �� m�n dao ��ng 5-25‰ thích h�p cho loài RCCh. Phát tri�n tr�ng rong Câu theo các mô hình qu�ng canh, xen ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. Ngh( An - Hà TNnh - QuDng TrJ: Các vùng tr�ng rong Câu ch� y�u � Ngh� An (Qu�nh Lưu: Hoàng Mai; Di�n Châu: Di�n Bích); Hà T�nh (Nghi Xuân: Xuân H�i); Qu�ng Tr� (c�a Vi�t). Trong khu v�c này di�n tích các bãi tri�u ven c�a sông h�p, �� m�n dao ��ng l�n 5-30‰, �nh hư�ng khí h�u mi�n Trung, mùa mưa t� tháng 9 ��n 11, nhưng nhi�t �� th�p dư�i 200C kéo dài ��n tháng 12. Mùa tr�ng rong Câu nên b�t ��u t� tháng 1 ��n tháng 8, v�i loài RCCh. Phát tri�n tr�ng rong Câu theo cách tr�ng rong Câu luân canh trong ao �ìa nuôi tôm ho�c tr�ng xen, ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. 3.1.2. Vùng ven bin min Trung Bình - TrJ - Thiên: Các vùng ven c�a sông Gianh, C�a Tùng, C�a
62. 212 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Vi�t, Thu�n An, Tư Hi�n, phá Tam Giang là nh�ng v�c nư�c có �� m�n th�p, n�n �áy cát bùn. Loài RCCh nên tr�ng trong khu v�c này. Riêng � ��m L�ng Cô, nư�c có �� m�n cao 20-32‰ có th� tr�ng c� 3 loài RCC, RCCh và RCT. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm, ho�c trong các ao dùng �� x� lý nư�c trong các mô hình nuôi tôm v�i h� tu�n hoàn nư�c kín. Do các bãi tri�u trong khu v�c có biên �� tri�u th�p 0,5-0,7m và n�n �áy cát bùn, rong Câu c�ng có th� tr�ng trong các ��ng qu�ng ven b� b�ng sáo tre ho�c b�ng lư�i ni-lông �� t�n d�ng ngu�n ch�t th�i t� các h� th�ng ao �ìa nuôi tôm và góp ph�n làm gi�m ô nhi�m dinh dư�ng cho th�y v�c. QuDng Nam - à NQng: Các vùng ven c�a sông c�a M� Khê, c�a ��i, An Hòa, Núi Thành. Các khu v�c này có n�n �áy là cát bùn, �� m�n 5-30‰ ��u có th� tr�ng �ư�c RCCh và RCC. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm, nuôi xen rong Câu v�i các ��i tư�ng khác như cua, cá, tôm trong các mô hình qu�ng canh c�i ti�n. QuDng Ngãi – Bình Jnh: Các ��m � Sa Hu�nh, �� Gi, Phù M�, Phư�c Sơn, Tuy Phư�c là nh�ng vùng có lư�ng mưa th�p trong n�m nên �� m�n tương ��i cao 15-35‰. Các loài rong Câu ��u có th� tr�ng trong các ��m này là RCC, RCCh và RCT. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm thâm canh ho�c tr�ng xen, ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. Phú Yên- Khánh Hòa: Các ao ��m � Sông C�u, ��m Cù Mông, v�nh Xuân �ài, v�nh Cam Ranh thư�ng có �� m�n cao trên 20‰ nên tr�ng các loài RCC và RCT. Các ��m Ô Loan, ��m Tân Th�y, khu v�c ��ng Bò có �� m�n thư�ng th�p dư�i 25‰ nên tr�ng RCCh. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm thâm canh, tr�ng trong các ao x� lý nư�c c�a mô hình nuôi tôm tu�n hoàn nư�c ho�c tr�ng xen, ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. Ninh ThuVn –Bình ThuVn: Các ao ��m có �� m�n cao thư�ng cao trên 25‰ như � ��m N�i g�m H� Diêm, Tri Th�y, Phương C�u, � ��m Sơn H�i, � vùng c�a sông Cà Ty, Thanh H�i nên tr�ng các loài TCC và RCT. � khu v�c này, s� ao �ìa nuôi tôm r�t l�n vì v�y có th� phát tri�n nuôi tr�ng rong Câu b�ng cách tr�ng luân canh v�i nuôi tôm. Trong các tháng t� 9 ��n tháng 2 n�m sau là nh�ng tháng không nuôi tôm, có th� di nh�p gi�ng rong Câu t� nh�ng nơi khác như ��m Cù Mông. Ho�c có th� tr�ng rong Câu ghép v�i các ao nuôi �c Hương �� c�i thi�n môi trư�ng nư�c v�a t�ng thu nh�p ph� t� thu ho�ch rong Câu.
63. Ch ng VII. Hi�n tr�ng, ti�m n�ng và ��nh h��ng phát tri�n ngu�n l�i 213 3.1.3. Vùng ven bin Nam B - Vùng biAn ven bY phía ông: T� V�ng Tàu cho ��n phía �ông Nam c�a m�i Cà Mau, bao g�m các ao ��m thu�c Gò Công, B�c Liêu, B�n Tre, Minh H�i là các ao ��m có �� m�n thư�ng th�p 5-25‰, ch�t �áy thư�ng là bùn cát, �� ��c nư�c th�p dư�i 50 cm. Tuy nhiên �ây là vùng có ti�m n�ng �� nâng cao s�n lư�ng rong Câu c�a c� nư�c. Do ��c tính c�a môi trư�ng nư�c � �ây, nhi�t �� nư�c không cao nên có th� tr�ng m�t loài RCCh t� tháng 10 ��n tháng 5 n�m sau. Tuy nhiên, các ao ��m � Bà R�a-V�ng Tàu (B�n Súc - Phư�c Cơ) có �� m�n tương ��i cao hơn 10-32‰, có th� tr�ng c� hai loài RCC và RCCh. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm thâm canh, tr�ng trong các ao x� lý nư�c c�a mô hình nuôi tôm tu�n hoàn nư�c ho�c tr�ng xen, ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. - Vùng biAn ven bY phía Tây: Các v�ng v�nh, ao �ìa thu�c t�nh Kiên Giang t� R�ch Giá cho ��n ��m Tô Châu là nh�ng vùng có ao ��m v�i �� m�n tương ��i cao t� 5-25‰, ��u có th� tr�ng �ư�c loài RCCh. Phát tri�n rong Câu theo cách tr�ng luân canh trong ao �ìa nuôi tôm thâm canh, tr�ng trong các ao x� lý nư�c c�a mô hình nuôi tôm tu�n hoàn nư�c ho�c tr�ng xen, ghép rong Câu v�i tôm, cua, cá. 3.2. a d+ng hoá các \]i t^ng nuôi Do biên �� sinh thái r�ng và d� nuôi, cho nên hi�n nay loài RCCh �ư�c nuôi tr�ng kh�p nơi như �ã �� c�p � trên. Tuy nhiên � các t�nh phía Nam, chúng cho ch�t lư�ng và hàm lư�ng agar th�p. Vì v�y c�n ph�i �a d�ng các ��i tư�ng nuôi, trong �ó trư�c h�t ph�i xem xét các ��c �i�m sinh thái �� có k� ho�ch phát tri�n các ��i tư�ng nuôi tr�ng có ch�t lư�ng t�t phù h�p v�i các vùng có �i�u ki�n t� nhiên khác nhau. 3.3. Các bi(n pháp k_ thuVt Do ch�t lư�ng kém và giá c� nguyên li�u th�p, t� lâu nay vi�c nuôi tr�ng rong Câu chưa �ư�c ��u tư k� thu�t thích �áng. V�n �� này �ư�c ��t ra như là yêu c�u c�p thi�t cho vi�c phát tri�n ngu�n l�i theo:
64. 214 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i 3.3.1. Mô hình tr!ng rong Câu C�n c� vào �i�u ki�n t� nhiên, di�n tích và hi�n tr�ng s� d�ng các thu� v�c ven bi�n, có th� �� xu�t các mô hình phát tri�n tr�ng rong Câu như sau: - Tr�ng rong Câu luân canh trong ao �ìa nuôi tôm: Hi�n nay, ven bi�n các t�nh �ã hình thành các ao �ìa nuôi tôm và các h�i s�n khác. Nhưng th�c t� ch� nuôi tôm theo mùa. M�t s� tháng còn l�i không nuôi vì kém hi�u qu�. �� t�n d�ng m�t nư�c b� tr�ng trong th�i k� này có th� luân canh tr�ng rong Câu. �i�u này, không ch� t�n d�ng �ư�c n�ng l�c c�a ao �ìa, nâng cao hi�u qu� kinh t� mà còn �ư�c s� d�ng như m�t công c� x� lý ô nhi�m cho v� nuôi k� ti�p. - Tr�ng rong Câu xen canh ho�c �a canh v�i nuôi tôm: Trong �ó rong Câu �ư�c nuôi chung v�i các ��i tư�ng nuôi khác � nh�ng ao �ìa có di�n tích l�n (5-20 ha) giúp cho vi�c duy trì cân b�ng sinh thái, nâng cao ch�t lư�ng môi trư�ng nư�c. Nh�t là trong tình hình hi�n nay, nhi�u vùng nuôi tôm b� b� hoang do d�ch b�nh. - Tr�ng rong Câu trong các vùng có di�n tích l�n: � các v�ng v�nh, ��m phá, c�a sông có th� tr�ng rong Câu theo mùa thích h�p. Ch�n nơi có �áy cát bùn, bùn cát, nư�c tri�u th�p không b� c�n �� tr�ng rong Câu theo hình th�c ��ng qu�ng không quai �ê ch� dùng lư�i ho�c sáo tre ng�n thành ô phù h�p. - Tr�ng rong Câu trong các ao dùng �� x� lý l�c nư�c, khi �ó rong Câu ho�t ��ng như m�t máy l�c sinh h�c làm s�ch nư�c cho nuôi tr�ng thu� s�n. Rong Câu �ư�c thu nh�p như m�t s�n ph�m ph� bên c�nh các s�n ph�m tôm, cua, cá, v�a phát tri�n ngh� tr�ng rong Câu v�a phát tri�n ngh� nuôi tr�ng th�y s�n b�n v�ng. 3.3.2. Mt s& các bi(n pháp k+ thu,t h- tr. - C�n cung c�p �� m�t �� gi�ng rong Câu cho ��u v� t� 200- 300g rong/m2 và sau khi thu ho�ch c�n ��m b�o lư�ng gi�ng còn l�i �� cho v� sau, t� 200-300g/m2. - C�n b� sung phân ��y �� trong th�i gian tr�ng rong Câu �� góp ph�n t�ng n�ng su�t.
65. Ch ng VII. Hi�n tr�ng, ti�m n�ng và ��nh h��ng phát tri�n ngu�n l�i 215 - Th�i gian tr�ng nên kéo dài 2 tháng là t�t nh�t ho�c ít nh�t ��t thu ho�ch ��u tiên nên kéo dài 2 tháng �� có th�i gian ��t ��n m�t �� gi�ng rong Câu phù h�p. - Di�n tích các ao, �ìa tr�ng rong Câu nên phân thành nh�ng ao nh�, �� d� ch�m sóc, t�t nh�t 1-2 ha. - Nghiên c�u công ngh� sau thu ho�ch nâng cao ch�t lư�ng s�n ph�m. - T�i m�i ��a phương c�n có m�t cơ s� s�n xu�t và lưu gi� gi�ng qua mùa không thu�n l�i �� k�p th�i cung c�p gi�ng vào th�i v� chính. 3.4. QuDn lý và khai thác tB nhiên M�c dù s�n lư�ng rong Câu � Vi�t Nam không l�n nhưng m�t s� loài có giá tr� kinh t� cao, c� th� ��i v�i loài rong Câu Chân V�t, n�u so v�i th�i giá hi�n nay 1 kg khô có th� b�ng 30 kg RCCh khô. Vì v�y c�n ph�i tuyên truy�n ph� bi�n ki�n th�c �� ngư�i dân bi�t �ư�c cách b�o v� và phát tri�n ngu�n l�i như: - Khai thác �úng mùa v�: Các loài rong Câu � ven bi�n thư�ng b�t ��u m�c t� tháng 11-12 và phát tri�n t�t nh�t t� tháng 3-4, sinh s�n t� tháng 4-5. Nh�ng ��c tính sinh h�c mùa v� này gi�ng nhau cho các loài rong. Tuy nhiên, m�i loài có giai �o�n phát d�c và sinh s�n s�m hay mu�n hơn �ôi chút. Do �ó mu�n b�o v� ngu�n l�i �ư�c t�t, nên khai thác vào sau th�i k� sinh s�n (rong �ã phóng thích các bào t�, gi� gi�ng cho v� sau). - Không khai thác các t�n rong Câu t� nhiên �ang � mùa v� sinh s�n có mang các cơ quan sinh s�n như túi tinh t�, túi bào t� b�n, t�o qu�. - Không khai thác h�t: không khai thác tri�t �� h�t rong, mà ph�i ch�a l�i m�t s� nhánh g�c. Ph�n g�c này s� giúp rong t�ng trư�ng nhanh hơn. Ngoài ra ph�i có các qui ��nh khai thác ��nh k�, nhi�u nh�t là 2 l�n/tháng. - T�ng di�n tích phân b� rong: b�ng cách t�ng cư�ng các v�t bám như gi�ng lư�i, phiên li�p, l�ng, v� �c, v� sò �� t�o �i�u ki�n cho bào t� c�a rong bám và phát tri�n ho�c m� r�ng khu phân b� � các vùng bi�n khác b�ng cách di tr�ng. Các loài rong Câu khác như rong Câu Cong, rong Câu �á, rong
66. 216 Lê Nh� H�u, Nguy�n H�u ��i Câu ��t c�ng theo cách trên. N�u bi�t qu�n lý và khai thác h�p lý thì s�n lư�ng khai thác rong Câu t� nhiên có th� cao hơn nhi�u so v�i hi�n nay. 3.5. Vd s6 d8ng và ch; bi;n - ��y m�nh công tác nghiên c�u s� d�ng rong Câu và agar vào các ngành công nghi�p và th�c ph�m. - C�i ti�n quy trình công ngh� ch� bi�n, s�n xu�t agar có ch�t lư�ng và hi�u qu� cao. - T�ng cư�ng thương m�i, ��y m�nh xu�t kh�u agar.
67. 217 TÀI LIU THAM KHO TING VIT 1. Ngô Qu�c B�u, Ph�m V�n Huyên, Hu�nh Quang N�ng, 2000. Nghiên c�u s� d�ng rong bi�n �� x� lý nhi�m b�n dinh d��ng trong n��c th�i ao nuôi tôm, T�p chí Hóa h�c, T.38, s� 3: 19-21. 2. Nguy�n C�nh, 1993. Quy ho�ch th�c nghi�m. Tr��ng ��i h�c Bách khoa TP H� Chí Minh. 3. �inh Ng�c Ch�t & H� H�u Nh��ng, 1986. Rong Câu Ch� Vàng. NXB Nông nghi�p, Hà N�i, 112 tr. 4. Nguy�n H�u ��i và Ph�m H�u Trí, 2001. Ngu�n l�i rong bi�n ��o Lý Sơn, Tuy�n t�p nghiên c�u bi�n, XI, tr. 121-134. 5. Nguy�n H�u ��i và Lê Nh� H�u, 2005. So sánh các ��c �i�m hình thái và gi�i ph�u các cơ quan dinh d��ng, sinh s�n c�a các loài thu�c chi rong Câu và các chi liên quan (Gracilariales, Rhodophyta), H�i th�o Qu�c gia �a d�ng Sinh h�c Vi�t Nam: nghiên c�u, gi�ng d�y, �ào t�o, Hà N�i, tr. 25-29. 6. Nguy�n H�u ��i và Lê Nh� H�u, 2005. S� bi�n ��i ��c �i�m hình thái c�a hai loài rong Câu Ch� (Gracilaria tenuistipitata) và rong Câu C��c (Gracilariopsis bailinae) (Gracilariales- Rhodophyta) trong t� nhiên. H�i ngh� Khoa h�c Toàn qu�c 2005 "Nh�ng v�n �� c� b�n trong khoa h�c và s� s�ng", Hà N�i, tr. 115-118. 7. Nguy�n H�u Dinh, 1969. Rau Câu, NXB Khoa h�c, Hà N�i. 62 tr. 8. Nguy�n H�u Dinh, Hu�nh Quang N�ng, Tr�n Ng�c Bút, Nguy�n V�n Ti�n, 1993. Rong bi�n Vi�t Nam (ph�n phía B�c), NXB KH & KT, TP. HCM, 364 tr. 9. V� D�ng và �� V�n Kh�ơng, 2001. Bi�n ��ng m�t s� y�u t� môi tr��ng trong ao nuôi tôm sú ít thay n��c � khu v�c H�i Phòng. Tuy�n t�p các công trình nghiên c�u ngh� cá bi�n. NXB Nông Nghi�p, Hà N�i, T�p II: 402-415.