Phương pháp viết mục tiêu bài giảng theo chuẩn Bloom

Nội dung text: Phương pháp viết mục tiêu bài giảng theo chuẩn Bloom

1. PHƯƠNG PHÁP VIẾT MỤC TIÊU BÀI GIẢNG THEO CHUẨN BLOOM Nguyễn Văn Căn Vũ Tuấn Lương Khắc Định Khoa CNTT – Trường T36 Tóm tắt. Bài viết giới thiệu kiến thức tổng quan về viết mục tiêu bài giảng; kỹ thuật viết mục tiêu bài giảng được cấu trúc thành 3 phần: mục tiêu kiến thức; mục tiêu kỹ năng và mục tiêu thái độ. Bài viết thể hiện 3 thành phần mục tiêu này thông qua 6 cấp độ chuẩn kiến thức B.J.Bloom. Thông qua các phân tích cấu trúc và ví dụ minh họa để tạo cho giáo viên cách xác định mục tiêu bài giảng một cách tốt nhất. Từ khóa: Mục tiêu bài giảng, mục tiêu kiến thức, mục tiêu kỹ năng, mục tiêu thái độ, B.J.Bloom. I. Giới thiệu Một trong những hoạt động chuyên môn quan trọng của giáo viên là biên soạn giáo trình, bài giảng, tài liệu học tập và giáo án giảng dạy. Bài viết nàygiới thiệu những kinh nghiệm để hình thành kỹ thuật viết “Mục tiêu bài giảng” của giáo viên. Bài viết được trình bày dựa trên kinh nghiệm bản thân đúc rút từ 25 năm giảng dạy và có tham khảo từ một số tài liệu "Đào tạo nghề theo năng lực thực hiện" [1], "Nghiệp vụ sư phạm dạy nghề" [2] và một số tài liệu tiếng Anh [3], [4], [5]. Mục tiêu bài giảng chính là “đích” cuối cùng mà thầy trò đều phải hướng tới và đạt được; nó là cơ sở để giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với từng bài giảng, từng đối tượng và góp phần vào thành công của tiết dạy. Cùng với nội dung, phương pháp, mục tiêu giảng dạy là những thành tố không thể thiếu và có quan hệ chặt chẽ với nhau trong quá trình dạy học. Một tiết giảng hay không chỉ căn cứ vào hoạt động của thầy và trò diễn ra như thế nào, sử dụng phương pháp và phương tiện gì, mà điều cốt yếu là sau tiết giảng đó có đạt được mục tiêu đề ra hay không? Việc xác định không đúng hoặc không rõ ràng mục tiêu bài giảng thì khó mà dạy hay, dạy tốt. Giáo viên và học sinh dễ lạc vào một “rừng tri thức” mà không biết đích đến. Vì vậy, viết đúng mục tiêu bài giảng chúng ta cần hiểu rõ bản chất của nó từ đó mới viết đúng được. Việc viết đúng mục tiêu còn là cơ sở để các nhà quản lý giáo dục đánh giá được bài giảng có đạt chất lượng hay không và đạt đến mức độ nào. Mục tiêu là căn cứ để đánh giá sau bài giảng, các mục tiêu đề ra có đạt được hay không? Trong bài viết này phần II, trình bày những kiến thức tổng quan về mục tiêu bài giảng. Bao gồm khái niệm, ý nghĩa và yêu cầu của viết mục tiêu bài giảng. Các kỹ thuật viết mục tiêu được trình bày trong phần III. Các ví dụ minh 1
2. họa được sử dụng từ các học phần trong chương trình đào tạo Công nghệ thông tin của ĐH KT-HC CAND. Phần IV trình bày một số bàn luận và kết luận. II. Quan niệm chung về viết mục tiêu 2.1.Khái niệm về Mục tiêu bài giảng Mục tiêu (nói chung) là kết quả dự kiến cần đạt được sau khi thực hiện một hoạt động. Mục tiêu dạy học là cái đích người học phải đạt được sau khi học; đó chính là “đích” cuối cùng mà thầy trò đều phải hướng tới. Mục tiêu bài giảng (bài dạy) có nhiều cách diễn đạt chẳng hạn như: - Mục tiêu bài giảng là kết quả mà giáo viên mong muốn người học đạt được sau bài giảng; - Mục tiêu bài giảng “là tuyên bố về những gì người học phải hiểu rõ, phải làm được sau bài dạy”; - Mục tiêu nói về việc người học sẽ như thế nào hoặc có khả năng làm được gì sau khi kết thúc một bài giảng. Như vậy, theo quan điểm “dạy học hướng vào người học” thì mục tiêu đề ra là của người học chứ không phải của giáo viên. Vì vậy, câu tuyên bố mục tiêu bài giảng bao giờ cũng là: Sau khi kết thúc bài học này, người học/các em có khả năng . 2.2. Ý nghĩa của mục tiêu bài giảng Mục tiêu dạy học nói chung và bài giảng nói riêng có một ý nghĩa hết sức quan trọng,nó định hướng và giúp lập kế hoạch cho các hoạt động dạy học và khi thực hiện sẽ quyết định thành công của kế hoạch này; nó còn định hướng cho việc tìm tài liệu dạy học; là cơ sở xác định các kết quả học tập cần đạt, để kiểm tra, đánh giá người học, người dạy cũng như giá trị của một bài giảng, một chương trình đào tạo. Không có tiết giảng nào hiệu quả mà thiếu mục tiêu bài giảng. Một bài học thiếu mục tiêu hoặc xác định không đúng và không rõ ràng giống như một chiếc thuyền ra khơi mà không xác định được đích đến, không biết mình đang đi đâu, không ý thức được bằng cách nào để đi đến đích và không biết được khi nào thì sẽ đến đích. a) Đối với giáo viên Một mục tiêu được xác định rõ ràng, đầy đủ, cụ thể và chính xác giúp giáo viên lựa chọn và sắp xếp nội dung bài giảng cho phù hợp. Mục tiêu bài giảng định hướng cho các bước tiếp theo trong kế hoạch bài dạy; dựa trên mục tiêu mà lựa chọn nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học để bài giảng có kết quả tốt nhất. 2
3. Mục tiêu bài giảng là cơ sở để giáo viên xây dựng các câu hỏi, bài kiểm tra và các hình thức kiểm tra để đánh giá được tình trạng nhận thức của người học, đo lường năng lực của học sinh sau tiết giảng hay học phần môn học; là căn cứ để giáo viên đánh giá được sự tiến bộ của học sinh đến mức nào theo chuẩn đã định. Tạo niềm say mê, hứng thú nghề nghiệp và tinh thần trách nhiệm trong quá trình dạy học. b) Đối với người học Người học nắm được mục tiêu bài giảng mà giáo viên đặt ra sẽ tự xác định cái đích mà mình cần hướng tới trong quá trình học môn học, bài học, tiết học, Từ đó, người học biết lựa chọn tài liệu học tập, cách học, tự tổ chức quá trình học tập của bản thân theo một định hướng rõ rang nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra. Người học biết được cái chuẩn để tự so sánh, đánh giá được sự tiến bộ của bản thân trong việc học tập. Thực hiện được mục tiêu bài giảng sẽ phát triển ở người học các năng lực trí tuệ, các phẩm chất tư duy, các kĩ năng hành động, hình thành thái độ và cả niềm say mê đối với môn học. 2.3. Yêu cầu đối với mục tiêu bài giảng Mục tiêu bài giảng phải được diễn đạt theo yêu cầu của người học chứ không phải chức năng của người dạy. Mục tiêu bài giảng phải thích đáng (quan trọng, thiết thực, phù hợp), khả thi (có thể thực hiện được) hay nói cách khác, khi thiết kế mục tiêu bài học phải đảm bảo Quy tắc “SMART”[5]. S (Specific) Cụ thể M (Measurable) Đo được A (Attainable/Achievable) Đạt được R (Relevant) Thực tế/ phù hợp T (Time-Bound) Giới hạn về thời gian Mục tiêu bài giảng phải được diễn đạt bằng một động từ hành động đơn nghĩa (dễ hiểu và hiểu thống nhất như nhau) và tập trung vào kết quả: - Kết quả mong đợi phải được diễn tả dưới dạng hành vi có thể quan sát thấy được (có khả năng đo lường được); - Xác định được hoàn cảnh hành vi sẽ diễn ra: thời gian, điều kiện thực hiện; - Phải phù hợp với đối tượng người học (đặc điểm tâm sinh lý, trình độ hiện có của người học). 3
4. III. Kỹ thuật viết mục tiêu bài giảng Mục tiêu bài giảng bao gồm: Kiến thức, kỹ năng, thái độ và được viết dưới góc độ của người học.Mục tiêu bài giảng phải viết dưới góc độ người học và bắt đầu bằng một động từ hành động tương ứng với các cấp độ nắm vững kiến thức và có bổ ngữ làm rõ nghĩa cho động từ đó. Không nên sử dụng các động từ chung chung không đo đạc được để viết mục tiêu như: nắm được, hiểu được, biết được, hiểu rõ, nắm vững, có khả năng, suy nghĩ, có kiến thức, trang bị cho học sinh Mở đầu mục tiêu bài giảng bao giờ cũng là “Sau khi học xong bài giảng người học có khả năng về “kiến thức”, “kỹ năng”, “thái độ”. 3.1. Kiến thức Là “Thông tin được chứa trong não”. Các thông tin này có thể bao gồm: Sự kiện thực tế; khái niệm; nguyên lý; quy trình; quá trình; cấu trúc - Mục tiêu bài giảng theo B.J.Bloom [3] đề xuất như sau: Nhận biết, thông hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá. Từ đó khi viết mục tiêu về kiến thức có thể sử dụng các động từ phù hợp với từng mức độ. Bảng 1 giới thiệu về viết mục tiêu kiến thức. Trong bảng 1, cấp độ theo chuẩn Bloom ghi trong cột trình độ, cột định nghĩa là giải thích rõ nội hàm của thang bậc bloom, cột thứ ba đưa ra ví dụ và cách đánh giá tương ứng đối với kiến thức đạt được. Bảng 1. Viết mục tiêu kiến thức Trình độ Định nghĩa Sự thực hiện để đánh giá 1. Biết - Nhận lại được sự Ví dụ: Gọi tên chính xác các linh kiện trên kiện. maiboard máy tính. (Học phần Bảo trì hệ - Nhận biết được thống máy tính). sự vật. Sự thực hiện: Nhắc lại, ghi chép lại, liệt kê, nhớ lại, gọi tên, 2. Thông hiểu Trình bày được Ví dụ: Đặc tả được những đặc điểm cơ bản nội dung các sự của một phần mềm máy tính. (Học phần kiện, tính chất đặc Công nghệ phần mềm). trưng của sự vật. Sự thực hiện: Mô tả, giải thích, diễn đạt, báo cáo, sắp xếp, tính toán 3. Vận dụng - Vận dụng một Ví dụ: Vận dụng mô hình OSI 7 tầng để kiến thức để hiểu thuyết minh nguyên lý làm việc của mạng một kiến thức máy tính. (Học phần mạng máy tính). khác phức tạp hơn. Sự thực hiện : Thể hiện, ứng dụng, trình - Vận dụng trường diễn, minh hoạ, bố trí hợp chung vào trường hợp riêng. 4
5. 4. Phân tích Vận dụng các Ví dụ: Phân tích về dữ liệu và chức năng nguyên lý để tìm của một hệ thống quy trình nghiệp vụ thực hiểu, nhận thức tế ứng dụng tin học hóa. (Học phần Phân các sự kiện, sự tích thiết kế hệ thống thông tin quản lý). việc, trường hợp Sự thực hiện: Phân tích, phân hoá, phân loại, riêng. đánh giá, so sánh, tính toán 5. Tổng hợp Vận dụng các Ví dụ: Tổng hợp các kỹ thuật để thiết kế và nguyên lý vào các thi công một mạng máy tính cho một phòng trường hợp riêng máy. (Học phần mạng máy tính). lẻ để trình bày 1 Sự thực hiện: Soạn thảo, tổng kết, lập kế kết luận chung hoạch, thiết kế, bố trí, thiết lập hoặc 1 giải pháp mới. 6. Đánh giá Vận dụng các Ví dụ: Đánh giá một phương án thiết kế, nguyên lý để phân một kế hoạch, một kết cấu máy tích, tìm hiểu và Sự thực hiện: Đánh giá, xếp hạng, so sánh, so sánh một giải chọn lựa, định giá, cho điểm. pháp( kết cấu, quy trình ) với các giải pháp khác đã biết. 3.2. Kỹ năng Kỹ năng là:"Hoạt động quan sát được và những phản ứng mà một người thực hiện nhằm đạt được mục đích". Theo Harrow [4] có 5 mức độ hình thành kĩ năng và cấu trúc gồm: “Điều kiện”, “Sự thực hiện”, “Tiêu chuẩn đánh giá”. Bảng 2. Viết mục tiêu kỹ năng Trình độ Định nghĩa Sự thực hiện để đánh giá 1. Bắt chước Quan sát và Làm theo được. làm rập khuôn Ví dụ: Tháo lắp được case máy tính theo sự được. hướng dẫn của giáo viên hoặc giáo trình. 2. Làm được Biết cách làm Hoàn thành được công việc nhưng với sai sót và tự làm nhỏ, chuẩn thấp. được. Ví dụ: Cài đặt được một số dịch vụ mạng trên máy chủ nhưng chưa thành thạo, còn cần thầy ngồi kèm. (Học phần Quản trị mạng máy tính). 3. Chính xác Thực hiện một Hoàn thành được công việc không có sai sót, đạt cách chính xác chuẩn quy định. Ví dụ: Bấm dây mạng UTP theo chuẩn A hoặc B đúng kỹ thuật và đảm bảo thời gian.(Học phần 5
6. Mạng máy tính). 4. Phối hợp Thực hiện một Hoàn thành được công việc đạt chuẩn cách chính xác Ví dụ: Cài đặt được một số thuật toán sắp xếp và công việc và tìm kiếm bằng ngôn ngữ lập trình C# trên nền có phần sáng Framework Visual Studio 2012. (Học phần tạo. Công nghệ .NET và lập trình C#). 5. Thuần thục Thực hiện Hoàn thành công việc một cách thuần thục đạt công việc vượt chuẩn. chính xác với Ví dụ: Trích yếu thông tin quan trọng từ một văn tốc độ cao, bản hành chính. (Học phần thực tập chuyên đề). thuần thục. Giáo viên cần xác định rõ người học đạt được các kỹ năng gì sau khi học xong bài giảng. Cần sử dụng các động từ để mô tả mức kỹ năng cần đạt được từ đơn giản đến phức tạp. 3.3. Thái độ Thái độ là “Cảm nhận của con người và ứng xử của họ đối với một công việc, những thái độ biểu hiện có thể có tính chất cá nhân (thói quen) hoặc hành vi liên cá nhân”. Có 2 loại thái độ: Thái độ không quan sát được và thái độ quan sát được. Bảng 3. Viết mục tiêu thái độ qua các mức Mức độ Định nghĩa Sự thực hiện để đánh giá 1. Tiếp nhận Lắng nghe. Ví dụ: Lắng nghe về an toàn thông tin trên mạng (Học phần An ninh mạng máy tính). 2. Đáp ứng Lắng nghe và có Ví dụ: Chấp hành về quy định an toàn dữ phản ứng để hiểu liệu và bảo mật tài liệu (Học phần An ninh rõ; chấp hành. mạng máy tính). 3. Đánh giá Lắng nghe và có Ví dụ: Lắng nghe giảng về an toàn dữ liệu thừa nhận phản ứng với quan và thừa nhận bảo vệ an toàn dữ liệu là cần điểm của mình. thiết.(Học phần An ninh mạng máy tính). 4. Tổ chức Đưa ra các quan Ví dụ: Công nhận tầm quan trọng của văn thực hiện điểm về chính bản hành nhà nước và cam kết thực hiện mình. nghiên cứu và học tập để làm được. (Học phần thực tập chuyên đề). 5. Đặc trưng Thực hiện tốt các Ví dụ: Thường xuyên có ý thức thực hiện hoá đặc trưng thực tế sắp xếp tài liệu ngăn nắp, hệ thống trong với hoàn cảnh của điều kiện thực tế một cách đúng đắn. (Học chính mình một phần Cấu trúc Dữ liệu & Giải thuật). cách tự giác. 6
7. Giáo viên cần xác định rõ người học có thái độ như thế nào sau khi học xong bài giảng. Cần sử dụng các cụm từ để diễn tả như: qua tiết giảng hình thành được đức tính cẩn thận, trung thực, kiên trì, ý thức trách nhiệm trong công việc, ý thức và đạo đức nghề nghiệp, đoàn kết, nhận thức được, tôn trọng, chấp nhận, đồng tình, ủng hộ. yêu thích, phê phán, bác bỏ, hợp tác, phán xử, tuân thủ, thay đổi, hợp nhất, sửa đổi, tin tưởng, nghiêm túc, chủ động đề xuất, biết tiết kiệm, đảm bảo an toàn, phối hợp IV. Kết luận Tóm lại, một bài giảng thành công phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố, trong đó khâu chuẩn bị giáo án lên lớp là hết sức quan trọng. Mục tiêu bài giảng tuy không phải là phần trọng tâm của một giáo án lên lớp, nó không lộ diện trong giờ lên lớp nhưng đó chính là “đích” cuối cùng mà thầy trò đều phải hướng tới và đạt được; nó là cơ sở để giáo viên có những phương pháp giảng dạy phù hợp với từng bài giảng, từng đối tượng để làm nên thành công của tiết dạy.Vì thế, khi bắt tay vào công việc soạn giáo án giáo viên cần phải xác định đúng, cụ thể và rõ ràng mục tiêu bài giảng. Hy vọng với sự chia sẻ này sẽ là một nguồn thông tin hữu ích cho các thầy cô tham khảo khi viết mục tiêu bài giảng để từng bước hoàn thiện và nâng cao kỹ thuật viết mục tiêu bài giảng và kỹ năng soạn giáo án./. Tài liệu tham khảo: [1] Đào tạo nghề theo năng lực thực hiện (Tài liệu tập huấn) – Tổng cục Dạy nghề; Hà Nội 2008; [2] Nghiệp vụ sư phạm dạy nghề (Tập bài giảng) - Khoa Sư phạm – Đại học sư phạm kỹ thuật Nam Định – 2014; [3] Bloom, B.S. (Ed.). Engelhart, M.D., Furst, E.J., Hill, W.H., Krathwohl, D.R. (1956). Taxonomy of Educational Objectives, Handbook I: The Cognitive Domain. New York: David McKay Co Inc. [4] Harrow, A. (1972) A Taxonomy of Psychomotor Domain: A Guide for Developing Behavioral Objectives. New York: David McKay. [5] Bogue, Robert. "Use S.M.A.R.T. goals to launch management by objectives plan". TechRepublic. Retrieved 20 November2013. 7
8. Table of Contents I. Giới thiệu 1 II. Quan niệm chung về viết mục tiêu 2 III. Kỹ thuật viết mục tiêu bài giảng 4 IV. Kết luận 7 Tài liệu tham khảo: 7 8