Nền giáo dục đại học ở miền Nam Việt Nam trước 1975

Nội dung text: Nền giáo dục đại học ở miền Nam Việt Nam trước 1975

1. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 75 NEÀN GIAÙO DUÏC ÑAÏI HOÏC ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM TRÖÔÙC 1975 Nguyeãn Vaên Nhaät* Ñaïi hoïc laø trung taâm vaên hoùa quoác gia (GS Nguyeãn Xuaân Xanh) I. Quaù trình hình thaønh heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 Tuy chæ toàn taïi hôn 20 naêm töø 1954 ñeán 1975, vaø trong khoaûng thôøi gian ngaén nguûi ñoù, haàu heát nhaân taøi vaät löïc phaûi phuïc vuï cho hoaït ñoäng trò an vaø ñoái phoù vôùi chieán tranh maát chöøng 15, 16 naêm, xaõ hoäi mieàn Nam Vieät Nam cuõng ñaõ xaây döïng ñöôïc moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc khaù phong phuù. Coù theå coi tieâu bieåu laø Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1957, luùc aáy chæ coù caùc phaân khoa Sö phaïm, Luaät, Vaên khoa, Khoa hoïc vaø Y khoa, tieáp thu töø caùc cô sôû voán thuoäc neàn hoïc chaùnh Ñoâng Döông ñaõ ñöôïc baøn giao cho chính theå Quoác gia Vieät Nam vaøo naêm 1955. Laàn laàn, theo nhu caàu, tröôøng Döôïc khoa ñöôïc taùch ra khoûi tröôøng Y vaøo naêm 1961, moät tröôøng Nha Y khoa ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1963, tröôøng Kieán truùc ñöôïc ñaët tröïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn vaøo naêm 1967 vaø Haûi hoïc vieän Nha Trang ñöôïc chuyeån sang cho Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn quaûn lyù veà hoïc vuï vaøo naêm 1969. Cuõng trong naêm 1957, do söï kieân trì vaän ñoäng cuûa caùc baäc thöùc giaû mieàn Trung haèng löu taâm ñeán tieàn ñoà vaên hoùa daân toäc vaø vai troø lòch söû cuûa coá ñoâ Hueá, Vieän Ñaïi hoïc Hueá ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo Saéc leänh soá 45/GD do Toång thoáng Vieät Nam Coäng hoøa ban haønh ngaøy 01/3/1957. Moät trong nhöõng moái quan taâm haøng ñaàu cuûa chính phuû Vieät Nam Coäng hoøa luùc baáy giôø laø vieäc toå chöùc moät neàn giaùo duïc kyõ thuaät cao caáp ñeå ñaøo taïo caùc chuyeân vieân phuïc vuï vieäc kyõ ngheä hoùa ñaát nöôùc. Do ñoù, beân caïnh vieäc saép xeáp caùc tröôøng ñaïi hoïc nhaân vaên vaø khoa hoïc nhö treân, moät Trung taâm Quoác gia Kyõ thuaät cuõng ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo Saéc leänh 213/GD ngaøy 29/6/1957. Cuõng tröïc thuoäc söï quaûn trò cuûa Boä Giaùo duïc luùc baáy giôø, coøn coù Tröôøng Quoác gia Cao ñaúng Myõ thuaät ñaët taïi trung taâm tænh Gia Ñònh ñöôïc thaønh laäp theo Nghò ñònh 1182/GD ngaøy 31/12/1954 cuûa Boä Giaùo duïc nhaèm ñaùp öùng vieäc phaùt huy vaên hoùa Vieät Nam treân phöông dieän myõ thuaät; töø tröôøng naøy, veà sau ñaõ phaùt xuaát theâm Tröôøng Quoác gia AÂm nhaïc vaø Kòch ngheä; ngoaøi ra, coøn coù tröôøng Sinh ngöõ vaø tröôøng Thöông maïi cuøng ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 17/10/1956 theo hai nghò ñònh laàn löôït laø 2576 vaø 2577/TTP/CV. Beân caïnh ñoù, cuõng caàn keå tôùi nhöõng cô sôû ñaøo taïo cao caáp khoâng thuoäc Boä Giaùo duïc, nhö Tröôøng Quoác gia Haønh chaùnh tröïc thuoäc Phuû Thuû töôùng töø naêm 1954, lôùp Huaán luyeän Chuyeân vieân Ngaân haøng tröïc thuoäc Ngaân haøng Quoác gia toå chöùc ñaøo taïo töø naêm 1956, Tröôøng * Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
2. 76 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 Quoác gia Böu ñieän tröïc thuoäc Boä Giao thoâng Coâng chaùnh thaønh laäp vaøo naêm 1959, Tröôøng Cao ñaúng Noâng Laâm Muïc thuoäc Boä Canh noâng khai giaûng khoùa ñaàu tieân naêm 1959, vaø caùc tröôøng tröïc thuoäc Boä Y teá nhö Tröôøng Caùn söï Ñieàu döôõng baét ñaàu hoaït ñoäng naêm 1955, Tröôøng Nöõ Hoä sinh Quoác gia vaø Tröôøng Caùn söï vaø Taù vieân Thí nghieäm toå chöùc ñaøo taïo töø naêm 1957. Trong soá nhöõng cô sôû naøy, coù moät vaøi tröôøng veà sau ñöôïc chuyeån sang söï quaûn trò veà hoïc vuï cuûa Boä Giaùo duïc. Moät cô sôû nghieân cöùu khaùc coù tham gia ñaøo taïo laø Vieän Khaûo coå tröïc thuoäc Boä Giaùo duïc ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 18/1/1956 theo Nghò ñònh 19/GD cuûa Toång thoáng Vieät Nam Coäng hoøa. Cuõng trong giai ñoaïn naøy, moät toå chöùc tö nhaân cuõng ñaõ tieán haønh vaän ñoäng ñeå thaønh laäp moät vieän ñaïi hoïc tö: Hoäi Ñaïi hoïc Ñaø Laït thuoäc Hoäi ñoàng Giaùm muïc Coâng giaùo Vieät Nam ñöôïc pheùp chính thöùc hoaït ñoäng theo Nghò ñònh soá 67/BNV/NA ngaøy 08/8/1957; keá ñoù, hoäi naøy ñöôïc coâng nhaän laø moät Hoäi Coâng ích. Treân caùc cô sôû phaùp lyù ñoù, hoäi ñaõ tieán haønh xaây döïng Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït vaø caên cöù vaøo caùc Saéc leänh 199/GD ngaøy 28/8/1961 cuûa Toång thoáng vaø Nghò ñònh 1206/GD/PC/NÑ ngaøy 04/9/1961 cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc thì Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït ñöôïc quyeàn caáp phaùt vaên baèng baäc Ñaïi hoïc moät caùch chính thöùc. Veà maët toå chöùc vaø hoïc vuï, coù theå thaáy caùc vieän ñaïi hoïc vaø caùc trung taâm ñaøo taïo coâng ngheä vaø noâng nghieäp ñöôïc thaønh laäp trong giai ñoaïn naøy vaãn chòu aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc Phaùp. Tuy nhieân, aûnh höôûng naøy ñaõ daàn môø nhaït keå töø khi Vieät Nam baét ñaàu gôûi coâng chöùc vaø sinh vieân sang hoïc taïi Hoa Kyø, UÙc, Taân Taây Lan vaø caùc nöôùc khaùc [2]. Sau cuoäc chính bieán ngaøy 01/11/1963, xaõ hoäi mieàn Nam Vieät Nam coù nhöõng thay ñoåi lôùn; ñoàng thôøi, chieán tranh ngaøy moät lan roäng khieán chính quyeàn phaûi taäp trung söï chuù yù vaøo caùc vaán ñeà caáp thieát nhaèm duy trì söï toàn taïi cuûa mình. Tuy nhieân, vì coâng taùc giaùo duïc laø vieäc cuûa nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng trong ngaønh giaùo duïc, ngay trong luùc coù nhöõng söï thay ñoåi lieân tuïc veà thaønh phaàn nhaân söï laõnh ñaïo chính quyeàn trong giai ñoaïn töø cuoái naêm 1963 ñeán naêm 1967 thì caùc saép xeáp veà giaùo duïc vaãn ñöôïc tieán haønh ñeàu ñaën. Chaúng haïn, vieäc toå chöùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác naêm 1964 taïi Saøi Goøn vaãn ñöôïc dieãn ra theo keá hoaïch töø ngaøy 10 ñeán ngaøy 22 thaùng 10 naêm 1964, quy tuï ñaïi bieåu cuûa 45 tænh, thò xaõ treân toaøn mieàn Nam. Trong boái caûnh ñoù, Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 3/1966 ñeå ñaùp öùng nguyeän voïng hoïc taäp cuûa daân chuùng trong vuøng ñoàng baèng chaâu thoå soâng Cöûu Long. Tieáp theo, nhu caàu nhaân löïc cuûa caùc ñòa phöông ñaõ thuùc ñaåy caùc nhaø giaùo duïc nghó tôùi vieäc thaønh laäp caùc Ñaïi hoïc Coäng ñoàng. Ngay trong naêm 1971, hai Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng ñöôïc thaønh laäp cuøng ngaøy 15 thaùng 8 laø Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Tieàn Giang ôû thaønh phoá Myõ Tho, tænh Ñònh Töôøng vaø Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Duyeân Haûi ôû thaønh phoá Nha Trang, tænh Khaùnh Hoøa. Ñeán naêm 1973, moät Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng khaùc ra ñôøi ôû thaønh phoá Ñaø Naüng, tænh Quaûng Nam, Vieän Ñaïi hoïc Quaûng Ñaø, ñaõ khai giaûng naêm hoïc 1973-1974. Ngoaøi ra, theo keá hoaïch, Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Taây Nguyeân ôû thò xaõ Ban Meâ Thuoät, tænh Ñaéc Laéc vaø Vieän Ñaïi hoïc Long Hoà ôû thò xaõ Chaâu Thaønh, tænh Vónh Long cuõng seõ ñöôïc thaønh laäp nhöng chöa thöïc hieän thì chính theå Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ suïp ñoå.
3. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 77 Veà maët ñaøo taïo giaùo chöùc, ngoaøi vieäc haàu heát caùc vieän ñaïi hoïc lôùn ñeàu coù phaân khoa Sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp (caáp 2 vaø caáp 3 ngaøy nay), chính quyeàn mieàn Nam coøn toå chöùc caùc tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ñeå cung caáp giaùo vieân tieåu hoïc cho caùc ñòa phöông. Cho ñeán naêm 1974, treân toaøn mieàn Nam coù 16 tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc, noåi baät nhaát laø caùc tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ôû Saøi Goøn, Hueá, Quy Nhôn, Ban Meâ Thuoät, Vónh Long, Long An, Nha Trang, Myõ Tho, Caàn Thô, Long Xuyeân. Beân caïnh ñoù, Nha Sö phaïm tröïc thuoäc boä cuõng thöôøng xuyeân toå chöùc caùc khoùa tu nghieäp cho giaùo chöùc. Ngoaøi ra, veà giaùo duïc kyõ thuaät thì coù Ban Sö phaïm Kyõ thuaät thuoäc Trung taâm Quoác gia Kyõ thuaät toå chöùc caùc khoùa huaán luyeän töø naêm 1962, coøn veà giaùo duïc noâng nghieäp thì coù caùc Khoùa Giaùo duïc Noâng nghieäp do Tröôøng Cao ñaúng Noâng Laâm Muïc chòu traùch nhieäm ñaøo taïo. Vaán ñeà ñaøo taïo giaùo chöùc caáp cao (ñaïi hoïc vaø cao ñaúng) chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän thoâng qua caùc keânh tu nghieäp vaø du hoïc nöôùc ngoaøi. Tröôùc vuï chính bieán naêm 1963, trong neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam chæ coù moät vieän ñaïi hoïc tö nhaân laø Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït do Hoäi ñoàng Giaùm muïc Coâng giaùo Vieät Nam toå chöùc. Sau ñoù, trong chính theå Ñeä nhò Coäng hoøa laïi coù theâm moät soá tröôøng ñaïi hoïc tö ra ñôøi. Sôùm nhaát laø Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh do Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát toå chöùc, ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng 10/1964. Tieáp theo, Vieän Ñaïi hoïc Phöông Nam, cuõng thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát nhöng do phaùi Vieät Nam Quoác Töï chuû tröông, ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1967. Söï thaønh coâng cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, ñaïi bieåu cho tinh thaàn giaùo duïc cao caáp cuûa Phaät giaùo, ñaõ thuùc ñaåy caùc toân giaùo khaùc taïi mieàn Nam cho ra ñôøi nhöõng cô sôû giaùo duïc cao caáp cuûa toân giaùo mình. Tröôùc heát, Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc coù khuynh höôùng Thieân Chuùa giaùo ñaõ khai giaûng khoùa hoïc ñaàu tieân vaøo thaùng 9 naêm 1970; sau ñoù, Vieän Ñaïi hoïc Hoøa Haûo ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 08/9/1971 ôû tænh Long Xuyeân vaø Vieän Ñaïi hoïc Cao Ñaøi thaønh laäp vaøo ngaøy 24/11/1971 taïi tænh Taây Ninh. Ngoaøi nhöõng ñaïi hoïc tö coù khuynh höôùng toân giaùo treân, cuõng coù moät vieän ñaïi hoïc do tö nhaân thaønh laäp vaøo naêm 1973 laø Vieän Ñaïi hoïc Cöûu Long theo saùng kieán cuûa moät nhoùm ngöôøi thuoäc caùc giôùi doanh nhaân, kyõ ngheä vaø giaùo duïc trong vaø ngoaøi chính quyeàn. Nhö vaäy, cho ñeán khi chính quyeàn Saøi Goøn giaûi taùn, neàn hoïc vaán cao caáp ôû mieàn Nam coù tôùi 7 vieän ñaïi hoïc tö, trong ñoù, 6 cô sôû ñöôïc toå chöùc do boán toân giaùo chính ôû mieàn Nam luùc baáy giôø; ñieàu naøy cho thaáy “moät ñaëc tính daân chuû ôû mieàn Nam, maëc duø söï phaùt trieån töï do naøy coù veû bieåu hieän nhu caàu xaùc laäp vai troø vaø aûnh höôûng cuûa moãi toân giaùo trong xaõ hoäi hôn laø nhu caàu thaät söï veà giaùo duïc ñaïi hoïc” [1]. II. Nhaän ñònh toång quaùt veà neàn ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 Tröôùc heát, ngay töø ban ñaàu, khu vöïc coâng laäp cuûa neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 chæ laø moät heä thoáng vaù víu ñöôïc xaây döïng treân moät phaàn caùi neàn loûng leûo cuûa heä thoáng hoïc chính Ñoâng Döông thuoäc Phaùp do thöïc daân ñeå laïi.
4. 78 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 Thaät vaäy, mieàn Nam Vieät Nam ñöôïc xem xeùt ôû ñaây laø haäu thaân cuûa chính theå Quoác gia Vieät Nam toàn taïi töø 1948 ñeán 1955, tuyeân boá chuû quyeàn treân toaøn laõnh thoå Vieät Nam nhöng vaãn chòu söï chi phoái cuûa chính quyeàn thöïc daân Phaùp veà caùc maët taøi chính, thöông maïi, ngoaïi giao vaø quaân söï. Khi ngöôøi Phaùp buoäc phaûi kyù keát hieäp ñònh Geneøve ñeå keát thuùc chieán tranh Ñoâng Döông, hoï môùi thaáy caàn phaûi trao traû hoaøn toaøn ñoäc laäp cho chính theå naøy vaøo ngaøy 04 thaùng 6 naêm 1954, saùu tuaàn tröôùc khi keát thuùc hoäi nghò Geneøve [1]. Tuy nhieân, vì ngöôøi Phaùp vaãn muoán duy trì aûnh höôûng ôû Vieät Nam neân tröôùc khi hoaøn taát vieäc chuyeån giao taát caû caùc cô sôû coâng quyeàn cho Vieät Nam, Quoác gia Vieät Nam vaø Phaùp ñaõ kyù keát moät baûn thoûa hieäp coù hieäu löïc möôøi naêm veà hôïp taùc vaø trao ñoåi vaên hoùa [2]. Theo Hieäp ñònh Geneøve 1954, chính quyeàn mieàn Nam ñöôïc giao quaûn lyù moät vuøng laõnh thoå töø vó tuyeán 17 trôû vaøo; vaø vì tröôùc ñoù chính quyeàn naøy ñoùng truï sôû taïi Haø Noäi, baáy giôø ñöôïc trao cho chính quyeàn nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa tieáp quaûn, hoï ñaõ phaûi di chuyeån khaù nhieàu cô sôû haønh chaùnh cuûa hoï vaøo Saøi Goøn, nôi ñaõ ñöôïc hoï choïn laøm thuû ñoâ. Trong soá nhöõng cô sôû ñöôïc di chuyeån, coù moät boä phaän lôùn cuûa Vieän Ñaïi hoïc Haø Noäi; boä phaän naøy keát hôïp vôùi chi nhaùnh Saøi Goøn cuûa Vieän Ñaïi hoïc Haø Noäi ñaõ coù maët töø tröôùc ñeå thaønh laäp Vieän Ñaïi hoïc Quoác gia Vieät Nam döôùi chính theå Quoác gia Vieät Nam. Ngaøy 30/4/1955, vieän ñaïi hoïc naøy môùi ñöôïc chính thöùc chuyeån giao cho chính quyeàn mieàn Nam vaø leã nhaän baøn giao dieãn ra vaøo ngaøy 11/5/1955. Sau ñoù, ngaøy 22/12/1955 moät leã khai giaûng caùc tröôøng ñaïi hoïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc Quoác gia Vieät Nam ñöôïc toå chöùc, ñaùnh daáu vieäc giaønh laïi ñoäc laäp hoaøn toaøn cho neàn giaùo duïc ñaïi hoïc cuûa mieàn Nam Vieät Nam. Maõi ñeán naêm 1957, döôùi thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa, cô sôû ñaïi hoïc naøy môùi coù teân laø Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn. Maëc duø phaûi thöøa höôûng moät di saûn khoâng laáy gì laøm toát ñeïp aáy, nhöõng nhaø giaùo duïc ôû mieàn Nam Vieät Nam ñaõ quyeát taâm xaây döïng moät neàn giaùo duïc cao caáp phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh xaõ hoäi, ñaùp öùng moïi coá gaéng cuûa daân chuùng muoán vöôn leân ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Moät ñieàu may maén laø xaõ hoäi aáy ñaõ coù saün tinh thaàn phoùng khoaùng vaø giôùi trí thöùc trong xaõ hoäi aáy ñaõ giaønh ñöôïc nhöõng söï neå troïng nhaát ñònh cuûa giôùi caàm quyeàn. Löu yù raèng giôùi trí thöùc cao caáp cuûa xaõ hoäi aáy khoâng chæ laø nhöõng ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo trong nöôùc taïi caùc tröôøng Cao ñaúng Ñoâng Döông thuoäc Phaùp maø coù khaù nhieàu ngöôøi ñaõ du hoïc taïi chính quoác Phaùp cuõng nhö ôû moät soá caùc quoác gia phöông Taây khaùc hoaëc taïi Hoa Kyø. Nhöng ngay caû nhöõng vò ñöôïc ñaøo taïo taïi choã töø thôøi Phaùp cuõng “ñeàu laø nhöõng trí thöùc öu tuù khoâng thua keùm gì nhöõng ñoàng nghieäp ngöôøi Phaùp hay ngoaïi quoác khaùc. Hoï ñaõ xaây döïng vöõng chaéc neàn ñaïi hoïc mieàn Nam töø 1954 vaø haàu heát sinh vieân cuûa hoï khi ra nöôùc ngoaøi ñi laøm hay hoïc laáy baèng caáp cao hôn cuõng ñeàu laø nhöõng nhaân taøi xuaát saéc”. Veà phöông dieän hoïc thuaät, ngay töø naêm 1956, Boä Giaùo duïc ñaõ toå chöùc moät cuoäc hoäi nghò nhaèm thoáng nhaát veà ngoân ngöõ treân caùc phöông dieän phaùt aâm, chính taû, caùc töø ñoàng nghóa, caùc töø ñoàng aâm dò nghóa, caùc phöông ngöõ, aán ñònh danh töø ñòa lyù, danh töø khoa hoïc kyõ thuaät [3]. Ngoaøi ra, moät kyø Ñaïi hoäi Giaùo duïc cuõng ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo naêm 1958 taïi Saøi Goøn [3], qua ñoù, xaùc ñònh trieát lyù giaùo duïc cuûa mieàn Nam laø Nhaân baûn, Daân toäc, vaø Khai phoùng. Keát quaû cuûa nhöõng kyø hoäi thaûo vaø ñaïi hoäi treân ñeàu coù taùc ñoäng ñeán vieäc giaùo duïc ôû baäc Ñaïi hoïc.
5. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 79 Quaû thaät, neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam tröôùc 1975 ñaõ baùm saùt trieát lyù giaùo duïc Nhaân baûn, Daân toäc, vaø Khai phoùng. Noù luoân luoân laáy con ngöôøi laøm cöùu caùnh, theå hieän tö töôûng nhaân baûn, luoân luoân chuù troïng vaøo vieäc xaây döïng ñaïo laøm ngöôøi, phaùt trieån maàm moáng toát ôû con ngöôøi, phuïc vuï nhaân sinh ñeå tieán ñeán moät xaõ hoäi hoaøn thieän. Veà vaán ñeà daân toäc, coù theå daãn nhaän ñònh cuûa Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch: “Noùi ñuùng ra, trong moät phaàn naøo, ngöôøi sinh vieân Vieät Nam phaûi ñôïi ñeán thôøi kyø ñoäc laäp môùi coù dòp ñi saâu vaøo quaù khöù daân toäc, tìm hieåu nhöõng giaù trò ñích thöïc cuûa neàn quoác hoïc, nhôø nhieàu caûi caùch kòp thôøi trong ñòa haït giaùo duïc. Do ñoù, ñaïi hoïc Vieät Nam, trong moät vaøi phöông dieän, ñaõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh moät thaønh trì baûo veä vaø khai thaùc di saûn tinh thaàn cuûa tieàn nhaân ñeå laïi, thaønh moät cô sôû nghieân cöùu moät caùch thöïc tieãn nhöõng thöïc theå Vieät Nam” (“Tinh thaàn quoác gia vaø caùc ñaïi hoïc AÙ Chaâu. Tröôøng hôïp Vieät Nam”, Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970, tr. 24). Cuï theå hôn, Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch coøn neâu roõ: “Taïi tröôøng Ñaïi hoïc Luaät khoa, thôøi bò trò, chöông trình laø chöông trình Phaùp raát naëng veà Daân luaät Phaùp, veà luaät La Maõ. Tuy khoâng phuû nhaän giaù trò ñaøo taïo trí thöùc cuûa heä thoáng phaùp luaät La Maõ vaø Phaùp, caùc giaùo sö Vieät Nam ñaõ khoâng queân ghi vaøo chöông trình vieäc nghieân cöùu caùc heä thoáng phaùp luaät Trung Hoa vaø coå Vieät Nam ñeå sinh vieân coù theå giöõ ñöôïc nhöõng moái lieân laïc vôùi quaù khöù. “Veà kinh teá taøi chính vaø haønh chính hoïc cuõng vaäy, ngoaøi nhöõng baøi veà lyù thuyeát, tröôøng Luaät, cuõng nhö Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh lo höôùng daãn sinh vieân tìm hieåu nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa kinh teá vaø chính trò Vieät Nam, nhìn vaøo thöïc theå Vieät Nam, vaøo nhöõng ‘tröôøng hôïp ñieån hình Vieät Nam’ coù theå thaáy, coù theå khaùn nghieäm ñöôïc ngay trong hoaøn caûnh sinh soáng haøng ngaøy cuûa sinh vieân. “Taïi caùc tröôøng Khoa hoïc vaø Y Döôïc, maëc daàu tính caùch ñaïi ñoàng vaø phoå quaùt cuûa caùc khoa hoïc, sinh vieân cuõng ñöôïc höôùng daãn ñeå coù theå, ngoaøi caên baûn lyù thuyeát, hieåu bieát nhieàu theâm veà hoaøn caûnh Vieät Nam, vaø töï taïo moät tinh thaàn quoác gia maïnh meõ. Ví duï nhöõng nghieân cöùu veà y hoïc nhieät ñôùi cuûa tröôøng Y Döôïc, nhöõng nghieân cöùu cuûa caùc phoøng thí nghieäm Ñaïi hoïc Khoa hoïc veà thaûo moäc, ñoäng vaät, ñòa chaát hoïc Vieät Nam, veà caùc chaát hoùa hoïc coù theå phaân tích ñöôïc ôû Vieät Nam. ÔÛ ñaây, ta phaûi keå theâm nhöõng keát quaû veà haûi döông lyù hoùa hoïc, ñoäng vaät vaø thöïc vaät caùc mieàn bieån Vieät Nam ñaõ thaâu löôïm ñöôïc taïi Vieän Haûi hoïc Nha Trang Vieät Nam, nôi coù laàn ñaõ ñöôïc duøng laøm trung taâm huaán luyeän cho caùc chuyeân vieân Haûi hoïc ôû Ñoâng Nam AÙ. “Ngoaøi ra, caùc trung taâm kyõ thuaät goàm moät soá caùc tröôøng Cao ñaúng Kyõ thuaät lieân laïc vôùi tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc, coù muïc ñích laø ñaøo taïo nhöõng chuyeân vieân trong khung caûnh Vieät Nam, luyeän cho hoï moät loái laøm vieäc thöïc tieãn, moät tinh thaàn quoác gia saùng suoát, ngoõ haàu mai sau, luùc ñöôïc göûi tôùi ñieàu khieån caùc toå chöùc kyõ ngheä vaø canh noâng, hoï coù theå phuïc vuï quoác gia moät caùch höõu hieäu. “Caùc tröôøng Cao ñaúng Myõ thuaät vaø Kieán truùc cuõng khoâng queân nhieäm vuï phaùt huy tinh thaàn myõ thuaät truyeàn thoáng Vieät Nam, hoøa hôïp yeáu toá ñoù vôùi nhu
6. 80 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 caàu ñôøi soáng hieän ñaïi. Sinh vieân hoäi hoïa trong khi nghieân cöùu veà sôn daàu, moät kyõ thuaät ngoaïi lai, luoân luoân trôû veà nguoàn, tìm hieåu bí quyeát cuûa sôn maøi, tranh luïa vaø caùc tranh moäc baûn bình daân, nhöõng kho taøng cuûa myõ thuaät vaø myõ ngheä truyeàn thoáng Vieät Nam. Veà phaàn caùc kieán truùc sö thì moät soá vaãn coá gaéng dung hoøa kieán truùc coå ñieån vaø nhöõng nhu caàu, ñoøi hoûi cuûa cuoäc sinh hoaït môùi. Taïi tröôøng Quoác gia AÂm nhaïc cuõng ñaõ thaønh laäp moät ban nghieân cöùu veà aâm nhaïc coå Vieät Nam, veà kòch tröôøng, ca vuõ coå truyeàn ñeå cho sinh vieân coù dòp trôû veà vôùi truyeàn thoáng vaên ngheä daân toäc” (Tlñd, tr. 20-23). Ñaëc bieät, laø moät vò Khoa tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Vaên khoa, Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch cuõng coù phaàn chuù troïng ñeán vieäc thaønh laäp moät tröôøng Vaên khoa, oâng vieát: “ Moät trong nhöõng coá gaéng ñaùng ghi nhôù cuûa Vieät Nam ñoäc laäp laø moät tröôøng Ñaïi hoïc Vaên khoa, moät phaân khoa thöôøng vaãn ñöôïc coi nhö linh hoàn cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc Quoác gia, nhö moät cô quan troïng yeáu trong vieäc xaây döïng neàn vaên hoùa daân toäc. Moät phaân khoa chuyeân daïy veà ngoân ngöõ, vaên chöông, trieát lyù, lòch söû vaø ñòa lyù taát coù lieân heä maät thieát vôùi nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa vaên ngheä vaø hoïc thuaät quoác gia, vaø coù theå coi nhö moät loø luyeän tinh thaàn aùi quoác cho thanh nieân” (Tlñd, tr. 23). Tuy vaäy, ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975 khoâng bao giôø coå vuõ moät tinh thaàn daân toäc cöïc ñoan; thay vaøo ñoù, noù chuù troïng xieån döông tinh thaàn khai phoùng. Cuõng Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch ñaõ nhaän ñònh: “ Rieâng veà phaàn Vieät Nam, trong chöông trình caûi toå giaùo duïc, theo lieàn nguyeân taéc daân toäc hoùa neàn giaùo duïc laø nguyeân taéc thaønh laäp moät neàn giaùo duïc khai phoùng, côûi môû, saün saøng ñoùn nhaän nhöõng giaù trò vaên hoùa ngoaïi lai khi chuùng laø nhöõng giaù trò ñích thöïc, coù tính caùch phoå quaùt, coù tính caùch ‘ngöôøi’, vì giaù trò moät neàn vaên hoùa laø ôû nhöõng caù tính ñoäc ñaùo, nhöng moät neàn vaên hoùa töï thu heïp trong caùi ‘voán’ cuûa noù laø moät neàn vaên hoùa ñoùng kín (closed), maø vaên hoùa beá moân toûa caûng laø vaên hoùa cheát ( ) chuùng ta khoâng theå queân ñöôïc tính caùch quoác teá, ñaïi ñoàng cuûa truyeàn thoáng ñaïi hoïc töï ngaøn xöa. Tính caùch ñaïi ñoàng naøy ñaõ giuùp cho söï nghieân cöùu khaùch quan vaø baát vuï lôïi, moät trong nhöõng söù meänh caên baûn cuûa baát cöù ñaïi hoïc naøo treân theá giôùi. Cho neân, neáu neàn giaùo duïc ôû Vieät Nam laø moät neàn giaùo duïc daân toäc, nhaèm phaùt trieån vaên hoùa quoác gia, thì noù cuõng laø moät neàn giaùo duïc côûi môû, khai phoùng. “Nguyeân taéc giaùo duïc roäng raõi, khai phoùng ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa trong söï coù maët taïi Vieät Nam cuûa moät soá hoïc giaû ngoaïi quoác coäng taùc maät thieát vôùi ñaïi hoïc Vieät Nam vaø caùc giaùo sö ngoaïi quoác trong ñoù coù moät soá lôùn phuï traùch giaûng daïy caùc moân sinh ngöõ, tieáng meï ñeû cuûa hoï ( ) Caùc sinh vieân vaãn phaûi trau doài ít nhaát laø moät ngoaïi ngöõ ñeå coù ñuû phöông tieän tham khaûo taøi lieäu, saùch baùo ngoaïi quoác, nghe baøi giaûng cuûa caùc giaùo sö ngoaïi quoác vaø tìm hieåu caùc neàn vaên hoùa ngoaïi quoác ( ). “ Caùc vieän khaûo cöùu vaø ñaïi hoïc luoân luoân giao thieäp maät thieát, trao ñoåi vôùi caùc cô quan vaø phaùi ñoaøn vaên hoùa cuûa caùc nöôùc baïn, caùc thö vieän ñaïi hoïc Vieät Nam vaãn nhaän ñeàu ñeàu saùch baùo vaø taøi lieäu nghieân cöùu cuûa nhöõng nöôùc ñoù ” (Tlñd, tr. 25-27).
7. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 81 Moät theå hieän sinh ñoäng veà tinh thaàn khai phoùng cuûa neàn ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy giôø laø söï tham döï vaø ñoùng goùp cuûa caùc cô quan ñaïi hoïc cuõng nhö cuûa caù nhaân caùc vò giaùo sö ñaïi hoïc vaøo nhöõng toå chöùc nghieân cöùu quoác teá, ñaëc bieät coù quan taâm tôùi khu vöïc Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ, cuï theå nhö Modern Languages Association, Association of American University Professors, Association for Asian Studies, American Oriental Society, Societeù des Etudes Indochinoises, The Centre for East Asian Cultural Studies (thuoäc Ñoâng Döông vaên khoá, Toyo Bunko, Tokyo), The Institute of Eastern Culture, Japan Society for Southeast Asia History Ñaëc bieät, thoâng qua toå chöùc UNESCO, vôùi söï ñoùng goùp cuûa haøng loaït nhöõng giaùo sö ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam nhö Nguyeãn Khaéc Kham, Nguyeãn Quang Trình, Vuõ Vaên Maãu, Vuõ Quoác Thuùc, Traàn Höõu Theá, Lyù Chaùnh Trung , neàn giaùo duïc cao caáp Vieät Nam ñaõ tham döï vaøo nhieàu hoaït ñoäng nghieân cöùu vaø huaán luyeän coù lieân quan ñeán khu vöïc chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông. Chaúng haïn, Vieät Nam laø thaønh vieân tích cöïc trong vieäc xaây döïng moät moâ hình toaùn hoïc cho döï aùn nghieân cöùu vuøng haï löu soâng Mekong; toå chöùc moät hoäi nghò ñòa phöông caùc nhaø nghieân cöùu veà Haûi döông hoïc trong vuøng Ñoâng Nam AÙ taïi Saøi Goøn vaøo naêm 1958; tham gia nghieân cöùu ban ñaàu lieân quan ñeán vieäc thu thaäp döõ lieäu veà nhu caàu vaø söï cung öùng nhaân söï khoa hoïc vaø kyõ thuaät cuûa UNESCO, hôïp taùc vôùi Trung taâm Nghieân cöùu veà Phaùt trieån Kinh teá vaø Xaõ hoäi cuûa UNESCO coù truï sôû taïi New Delhi (AÁn Ñoä); tham gia caùc cuoäc hoäi thaûo veà vieäc giaûng daïy kyõ thuaät caên baûn toå chöùc taïi Manila (Phi Luaät Taân), veà khoa Di truyeàn hoïc toå chöùc taïi Tokyo, veà nghieân cöùu khoa hoïc toå chöùc taïi Hoàng Koâng trong naêm 1961; toå chöùc moät cuoäc hoäi nghò chuyeân ñeà ñòa phöông vôùi chuû ñeà “Nhöõng heä quaû giaùn tieáp veà maët xaõ hoäi cuûa söï tieán boä kyõ thuaät trong caùc vuøng noâng thoân vaø thaønh thò ôû Ñoâng Nam AÙ” taïi Saøi Goøn vaøo ñaàu naêm 1960 Veà vieäc giaûng daïy ôû ñaïi hoïc, ngay khi xaây döïng laïi neàn giaùo duïc cao caáp ôû mieàn Nam, caùc nhaø giaùo duïc ñaõ quan taâm ñeán vieäc söû duïng tieáng Vieät ñeå truyeàn baù kieán thöùc. Tröôùc naêm 1955, haàu nhö taát caû moïi giaùo trình ñaïi hoïc ñeàu ñöôïc giaûng baèng tieáng Phaùp; khoâng nhöõng theá, ngay caû caùc giaùo sö cuõng phaàn nhieàu laø ngöôøi ngoaïi quoác. Töø khi tieáp nhaän, caùc nhaø sö phaïm Vieät Nam ñaõ daàn daàn thay theá ngöôøi ngoaïi quoác, nhöõng hoïc giaû laõo thaønh vaø uyeân thaâm cuõng ñöôïc môøi nhaän laõnh traùch nhieäm giaùo huaán sinh vieân. Caùc coá gaéng ñieån cheá danh töø chuyeân moân, dòch taøi lieäu giaùo khoa sang tieáng Vieät cuõng sôùm ñöôïc chuù troïng. Nhôø vaäy, cho ñeán naêm 1960, haàu heát caùc tröôøng ñaïi hoïc ñeàu laáy tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ; chæ rieâng laõnh vöïc y döôïc vaø khoa hoïc thì buoäc phaûi tieáp tuïc coù moät soá baøi giaûng ñöôïc giaûng baèng tieáng Phaùp; hoaëc taïi moät soá giôø daïy cuûa caùc giaùo sö ngoaïi quoác ñöôïc bieät thænh ñeå giaûng daïy trong caùc lôùp tieán só Luaät thì taát nhieân sinh vieân phaûi coá gaéng tieáp thu khi caùc vò aáy giaûng baèng tieáng ngoaïi quoác. Neàn giaùo duïc mieàn Nam cuõng coù söï hoïc hoûi, tieáp thu caùc neàn giaùo duïc tieân tieán treân theá giôùi. Vaøo khoaûng cuoái thaäp nieân 1960 thì truyeàn thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc chòu aûnh höôûng cuûa Phaùp ñaõ baét ñaàu coù nhöõng thay ñoåi nhôø söï trôû veà cuûa nhöõng vò giaùo sö ñaõ du hoïc hoaëc ñi tu nghieäp taïi caùc quoác gia coù neàn giaùo duïc phoùng khoaùng hôn giaùo duïc Phaùp, nhö Anh, Ñöùc, UÙc, Taân Taây Lan, Nhaät vaø Hoa Kyø. Ngay caû moät soá giaùo sö tröôùc ñaây do Phaùp ñaøo taïo, sau khi ñi tu
8. 82 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 nghieäp ôû caùc quoác gia ngoaøi Phaùp trôû veà, ñaõ caäp nhaät kieán thöùc vaø caùc phöông phaùp môùi vaøo vieäc giaûng daïy. Do ñoù, nhöõng maâu thuaãn giöõa caùc khuynh höôùng giaùo duïc daàn daàn tan bieán: nhieàu ngaønh hoïc môùi trong heä thoáng ñaïi hoïc Myõ ñöôïc du nhaäp; vieäc sinh vieân cheùp baøi giaûng cuûa thaày roài hoïc thuoäc loøng ñöôïc thay baèng vieäc töï tìm kieám taøi lieäu nghieân cöùu thoâng qua söï höôùng daãn cuûa caùc giaùo sö; sinh vieân thích thuù tìm hieåu veà caùc traøo löu tö töôûng vaø hoïc thuaät treân theá giôùi roài cuøng trao ñoåi vôùi nhau döôùi söï ñieàu hôïp cuûa caùc giaùo sö; coù nhöõng giaùo sö khoâng ngaàn ngaïi laäp thuyeát. Noùi chung, heä thoáng ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy giôø ñaõ aùp duïng phöông chaâm giaùo duïc cuûa Kant laø “khoâng chæ giaûng daïy cho sinh vieân caùc tö töôûng maø daïy cho hoï bieát tö töôûng”. Cuõng coù theå thaáy ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy giôø ñaõ coù nhöõng taùc ñoäng tích cöïc trong vieäc xaùc ñònh tinh thaàn daân chuû cho xaõ hoäi mieàn Nam luùc ñoù. Trong baøi “Ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975: hoài töôûng vaø nhaän ñònh” ñaêng treân kyû yeáu Humboldt, Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa coù thuaät laïi vieäc moät vò giaùo sö thuoäc Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh ñaõ ñöôïc giao nhieäm vuï ñoïc baøi khai giaûng nieân khoùa 1965-1966 cho toaøn tröôøng; vò giaùo sö naøy toùm taét baûn luaän vaên tieán só cuûa oâng ôû Hoa Kyø baøn veà vai troø quaân ñoäi ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù, oâng nhaán maïnh ñeán nhöõng quyeát ñònh saùng suoát cuûa moät vaøi chính quyeàn quaân ñoäi ñaõ mau maén trao traû quyeàn löïc cho nhaân daân thoâng qua vieäc baàu cöû phoå thoâng neân ñaõ traùnh ñöôïc nhöõng cuoäc ñaáu tranh chính trò gaây ñau thöông chia reõ trong coäng ñoàng daân toäc vaø kìm haõm söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Cuoäc noùi chuyeän cuûa vò giaùo sö naøy coù söï tham döï cuûa ñaïi dieän chính phuû quaân nhaân luùc aáy, baøi giaûng cuûa vò giaùo sö ñöôïc vò ñaïi dieän chính phuû laáy veà laøm tôø trình vaø ñaõ coù nhöõng vò trong chính phuû chòu traùch nhieäm nghieân cöùu luaän vaên tieán só cuûa vò giaùo sö ñoù. Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cho bieát, sau ñoù khoâng thaáy coâng boá keát quaû nghieân cöùu hay phaûn öùng cuûa chính phuû quaân nhaân. Tuy nhieân, lòch söû cho thaáy vaøo ngaøy 11 thaùng 9 naêm 1966, chính phuû quaân nhaân thôøi aáy ñaõ toå chöùc moät cuoäc baàu cöû Quoác hoäi Laäp hieán ñeå soaïn thaûo Hieán phaùp môùi ñöôïc ban haønh vaøo ngaøy 18/3/1967, vaø sau ñoù, caên cöù treân baûn Hieán phaùp aáy ñeå xaây döïng chính theå Ñeä nhò Coäng hoøa, thì cuõng coù theå nghó raèng baøi giaûng hoâm khai giaûng nieân khoùa 1965-1966 ôû Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh cuõng coù phaàn coù taùc duïng. Veà phöông dieän quaûn trò chung, trong quaù trình phaùt trieån, caùc cô sôû giaùo duïc ñaïi hoïc coâng laäp ñaõ töøng böôùc ñöôïc saép xeáp laïi, coù söï taùch ra hoaëc saùp nhaäp ñeå hôïp lyù hoùa veà phöông dieän ñaøo taïo theo moät chính saùch toång theå. Vì theá, trong soá nhöõng cô sôû ñaïi hoïc vaø cao ñaúng coâng laäp neâu treân, cho ñeán thôøi gian tröôùc khi chính quyeàn mieàn Nam tan raõ, ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. Tuy nhieân, do khuoân khoå baøi vieát coù haïn, chuùng toâi khoâng theå trình baøy heát ôû ñaây. Veà phöông dieän toå chöùc, caøng veà sau, neàn ñaïi hoïc ôû mieàn Nam tröôùc 1975 caøng thieân troïng veà tinh thaàn thöïc duïng cuûa neàn ñaïi hoïc Hoa Kyø. Cheá ñoä töï trò ñaïi hoïc ngaøy caøng ñöôïc nhaán maïnh. Moät thaønh coâng cuûa caùc nhaø giaùo duïc mieàn Nam luùc aáy laø vieäc tranh thuû ñeå Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa naêm 1967 ñaõ ghi roõ trong Ñieàu 10, “Neàn giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc töï trò”. Veà vaán ñeà töï trò ñaïi hoïc, nhaän ñònh cuûa Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa trong baøi vieát ñaõ daãn laø xaùc ñaùng: “Chòu aûnh höôûng truyeàn thoáng coå ñieån cuûa Phaùp, giaùo
9. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 83 duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam khoâng ñöôïc töï trò veà caû ba phöông dieän ngaân saùch, nhaân vieân vaø hoïc vuï. Quaû thaät caùc Vieän Ñaïi hoïc Saøi-goøn, Hueá, Caàn Thô, Ñaïi hoïc Baùch khoa Thuû Ñöùc, caùc tröôøng Cao ñaúng vaø Ñaïi hoïc Coäng ñoàng cuûa chính phuû ñeàu ñöôïc ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Boä Giaùo duïc. Caùc quyeát ñònh quan troïng nhö tuyeån duïng hay thaêng ngaïch traät cuûa giaùo sö, mua saém vaät lieäu hay chi phí xaây döïng ñeàu phaûi trình cho Boä tröôûng duyeät kyù. Rieâng chöùc vuï Vieän tröôûng laø do Toång thoáng boå nhieäm, nhöng döôùi thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa thì vieäc boå nhieäm Vieän tröôûng phaûi ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua sau moät buoåi ñieàu traàn veà ñöôøng loái vaø toå chöùc ñaïi hoïc. Tieáp theo ñoù, Thuû töôùng boå nhieäm caùc Phoù Vieän tröôûng theo ñeà nghò cuûa Vieän tröôûng nhöng khoâng caàn phaûi thoâng qua Quoác hoäi. Chöõ kyù cuûa Vieän tröôûng treân caùc vaên baèng ñaïi hoïc luoân luoân theo sau doøng chöõ ‘Thöøa uûy nhieäm Boä tröôûng Giaùo duïc’. Caùc khoaûn vieän trôï töø beân ngoaøi cho phaùt trieån ñaïi hoïc cuõng phaûi qua ngaân saùch cuûa Boä Giaùo duïc ngoaïi tröø döôùi hình thöùc hieän vaät nhö saùch vôû, duïng cuï, maùy moùc, hay giaùo sö thænh giaûng (visiting professors) khoâng do chính phuû Vieät Nam traû löông. Nguoàn vieän trôï thöôøng laø caùc chöông trình ngoaïi vieän cuûa caùc chính phuû Phaùp, Myõ, UÙc, Taân Taây Lan Veà hoïc vuï, maëc duø noäi dung chöông trình giaûng daïy thuoäc thaåm quyeàn cuûa ñaïi hoïc, vieäc toå chöùc caùc phaân khoa, thi cöû vaø vaên baèng cuøng vôùi moïi saùng kieán thay ñoåi hay döï aùn môùi ñeàu phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Boä Giaùo duïc. Toùm laïi, Boä Giaùo duïc giöõ vai troø ñieàu hôïp toång quaùt caùc ñaïi hoïc ñeå thoáng nhaát veà maët trieát lyù giaùo duïc, quaûn trò nhaân vieân vaø taøi chaùnh (tröø Hoïc Vieän Quoác gia Haønh chaùnh huaán luyeän coâng chöùc laø tröïc thuoäc Phuû Toång thoáng)”. Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cuõng neâu lyù do khieán neàn töï trò ñaïi hoïc ôû mieàn Nam luùc baáy giôø chöa theå coù ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñuùng möùc. Trong baøi vieát daãn treân, oâng nhaän ñònh: “ÔÛ mieàn Nam, khi ghi trong Hieán phaùp naêm 1967 laø ‘Neàn giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc töï trò’, caùc nhaø laøm chính saùch giaùo duïc ñaõ xaùc nhaän söï caàn thieát phaûi hoäi nhaäp vôùi theá giôùi daân chuû, nhaát laø theo moâ hình cuûa Myõ. Nhöng vieäc trao cho ñaïi hoïc quyeàn töï trò, nhaát laø veà quaûn trò nhaân vieân vaø söû duïng ngaân saùch, töø nhöõng ñònh cheá laâu ñôøi nhö Boä Giaùo duïc, Toång nha Coâng vuï vaø Toång nha Ngaân saùch ñoøi hoûi nhöõng söï thay ñoåi hay ñieàu chænh thích hôïp veà luaät leä vaø thuû tuïc, do ñoù caàn phaûi coù thôøi gian thöïc hieän theo moät tieán trình chuyeån tieáp”. Nhöng oâng cuõng nhìn nhaän veà nhöõng öu ñaõi maø chính quyeàn mieàn Nam ñaõ daønh cho giôùi ñaïi hoïc thôøi aáy: “Duø sao trong tieán trình töï trò hoùa, ñaïi hoïc mieàn Nam ñaõ ñöôïc höôûng nhieàu öu ñaõi. Caùc ñeà nghò cuûa Hoäi ñoàng ñaïi hoïc veà nhaân vieân hay ngaân saùch thöôøng ñöôïc chính phuû chaáp thuaän mau choùng ngoaïi tröø nhöõng quyeát ñònh thaät quan troïng. Do söï tín nhieäm saün coù ñoái vôùi laõnh ñaïo ñaïi hoïc, söï chaáp thuaän cuûa chính phuû ñöôïc caên cöù vaøo söï hôïp leä veà haønh chaùnh vaø khaû naêng ngaân saùch hôn laø xeùt veà nhu caàu vaø giaù trò cuûa ñeà nghò. Veà maët hoïc vuï, söï chaáp thuaän cuûa Boä Giaùo duïc laïi caøng coù tính hình thöùc hôn nöõa vì khoâng khi naøo boä ra chæ thò hay can thieäp vaøo vieäc aán ñònh noäi dung caùc moân hoïc, theå leä thi cöû vaø chaám thi, caùc coâng taùc nghieân cöùu vaø giaûng daïy, mieãn laø khoâng traùi ngöôïc vôùi ba nguyeân taéc caên baûn laø nhaân baûn, daân toäc vaø khai phoùng. Chính saùch uyeån chuyeån naøy ñoái vôùi laõnh ñaïo ñaïi hoïc ñöa ñeán thaùi ñoä maëc nhieân chaáp thuaän cho ñaïi hoïc thöû nghieäm saùng kieán môùi ñeå roát cuoäc chính thöùc coâng nhaän keát quaû cuûa thöû nghieäm”.
10. 84 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 Cuõng veà vaán ñeà töï trò ñaïi hoïc, Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa thuaät laïi moät tröôøng hôïp cho thaáy yù kieán xaùc ñaùng cuûa caùc chuyeân vieân luoân ñöôïc giôùi caàm quyeàn toân troïng: “ Khoaûng giöõa naêm 1965, toâi ñöôïc bieät phaùi töø Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi Goøn sang Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh trong moät naêm ñeå giuùp toå chöùc vaø soaïn thaûo chöông trình cöû nhaân cho Phaân khoa Vaên hoïc vaø Khoa hoïc Nhaân vaên. Sau khi hoäi yù vôùi Thöôïng toïa Vieän tröôûng Thích Minh Chaâu vaø ñöôïc söï ñoàng yù cuûa Thöôïng toïa, toâi baét ñaàu soaïn thaûo caùc moân hoïc theo heä thoáng tín chæ (credits) thay theá cho caùc chöùng chæ cöû nhaân nhöng vaãn duy trì cheá ñoä nieân khoùa. Toâi trôû veà Ñaïi hoïc Saøi Goøn khi xong coâng vieäc vaø ñöôïc bieát döï aùn caûi caùch dung hoøa cuõ-môùi naøy sau ñoù ñöôïc Hoäi ñoàng Vieän hoaøn chænh vaø laàn löôït aùp duïng vaøo caùc phaân khoa khaùc. Ñieàu ñaùng chuù yù laø khi Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh trình döï aùn naøy leân Boä Giaùo duïc xin yù kieán, boä khoâng chính thöùc chaáp thuaän hay baùc boû, nhöng caùc vaên baèng cöû nhaân cuûa Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh ñeàu ñöôïc boä coâng nhaän”. Nhöõng nhaän ñònh veà tính chaát cuûa söï töï trò ñaïi hoïc trong neàn ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 cuûa Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa noùi treân phuø hôïp vôùi moät nhaän xeùt ñöôïc neâu trong baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa” ñaêng treân trang Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia nhö sau: “Rieâng trong lónh vöïc giaùo duïc ñaïi hoïc, Ñieàu 10 cuûa Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa (1967) neâu roõ: Neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc töï trò. ÔÛ mieàn Nam tröôùc 1975 khoâng coù ‘Boä Ñaïi hoïc’ cuõng khoâng coù cô quan chuû quaûn kieåu nhö Boä Y teá quaûn lyù caùc tröôøng ñaïi hoïc y-döôïc. Trong ban laõnh ñaïo cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc cuûa Vieät Nam Coäng hoøa coù moät thöù tröôûng ñaëc traùch giaùo duïc ñaïi hoïc. Coâng vieäc cuûa vò naøy chuû yeáu laø lo veà chính saùch chung vì caùc vieän ñaïi hoïc laø cô quan ngoaïi vi ñoái vôùi boä ôû trung öông. Veà hoïc vuï vaø ñieàu haønh, caùc cô sôû giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc töï trò. Caùc hoäi ñoàng ôû caáp vieän ñaïi hoïc vaø caáp tröôøng ñaïi hoïc (hay phaân khoa ñaïi hoïc) coù quyeàn thaûo luaän vaø quyeát ñònh maø khoâng phaûi trình baùo hay xin chæ thò töø baát cöù ai. Caùc hieäu tröôûng hay khoa tröôûng cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc hay phaân khoa ñaïi hoïc khoâng do Boä Quoác gia Giaùo duïc boå nhieäm maø do caùc giaùo sö cuûa Hoäi ñoàng Khoa baàu leân. Veà maët taøi chính, tuy caùc vieän ñaïi hoïc coâng laäp coù ngaân saùch rieâng nhöng ñaây laø moät phaàn cuûa ngaân saùch chung thuoäc ngaân saùch quoác gia vaø phaûi ñöôïc Quoác hoäi chaáp thuaän. Taát caû caùc chi tieâu phaûi qua thuû tuïc ‘chieáu hoäi ngaân saùch’ do Boä Taøi chính kieåm soaùt vaø thöïc hieän. Ngoaøi ra, giaûng vieân vaø nhaân vieân laø coâng chöùc quoác gia. Vieäc tuyeån môùi, chuyeån ngaïch, boå nhieäm, thaêng chöùc, v.v phaûi qua thuû tuïc ‘chieáu hoäi coâng vuï’ do Phuû Toång uûy Coâng vuï thöïc hieän ñeå kieåm soaùt. Trong thöïc teá, thuû tuïc naøy ñöôïc thöïc hieän moät caùch khaù deã daøng vaø nhanh choùng. Nhö vaäy, veà maët taøi chính caùc vieän ñaïi hoïc coâng laäp ôû mieàn Nam khoâng ñöôïc nhieàu quyeàn töï trò nhö caùc vieän ñaïi hoïc ôû Hoa Kyø. Lyù do cuûa vieäc naøy laø do caùc vieän ñaïi hoïc naøy khoâng thu hoïc phí cuûa sinh vieân, khoâng coù nguoàn thu rieâng”. Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa heä thoáng ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 laø haàu nhö ñaïi hoïc khoâng chòu taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng chính trò veà phöông dieän hoïc thuaät; hay noùi khaùc ñi, ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975 thöïc söï ñöôïc höôûng tinh thaàn töï do hoïc thuaät. Baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa” treân Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia vöøa neâu coøn ñöa ra nhaän ñònh:
11. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 85 “ÔÛ Vieät Nam, ngay töø thôøi xa xöa, giaùo duïc laø cuûa nhöõng ngöôøi laøm giaùo duïc. Caùc vöông trieàu cuûa Vieät Nam thöôøng chæ vaïch ra nhöõng ñöôøng neùt chung vaø nhöõng muïc tieâu chung, keøm theo ñoù laø toå chöùc caùc kyø thi ñeå tuyeån choïn ngöôøi taøi maø khoâng tröïc tieáp can döï vaøo hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa caùc cô sôû giaùo duïc. Sang thôøi Phaùp thuoäc, ngöôøi Phaùp laäp ra moät neàn giaùo duïc môùi, nhöng vieäc ñieàu haønh vaø soaïn thaûo chöông trình vaãn ñöôïc giao cho caùc nhaø giaùo ñöôïc huaán luyeän chuyeân moân, duø laø ngöôøi Phaùp hay ngöôøi Vieät. Ñaëc ñieåm treân ñöôïc toân troïng trong suoát thôøi Quoác gia Vieät Nam cuûa Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi vaø ñaëc bieät laø thôøi Vieät Nam Coäng hoøa. Caùc chöùc vuï boä tröôûng hay toång tröôûng giaùo duïc coù theå laø do caùc chính trò gia hay nhöõng ngöôøi thuoäc caùc ngaønh khaùc ñaûm nhieäm, nhöng caùc chöùc vuï khaùc trong Boä Giaùo duïc ñeàu laø nhöõng nhaø giaùo chuyeân nghieäp ñaûm traùch (ngoaïi tröø moät soá chöùc vuï coù tính chaát chính trò nhö ñoång lyù vaên phoøng, bí thö, v.v ). Hoï laø nhöõng ngöôøi am hieåu coâng vieäc, coù kinh nghieäm, giaøu taâm huyeát, vaø xem chính trò chæ laø nhaát thôøi, töông lai cuûa daân toäc môùi quan troïng. Trong caùc cô quan laäp phaùp, nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu caùc uûy ban hay tieåu ban giaùo duïc cuûa Thöôïng vieän vaø Haï vieän (cuûa Quoác hoäi Vieät Nam Coäng hoøa) ñeàu laø nhöõng nghò só quoác hoäi xuaát thaân töø nhaø giaùo. Ngoaïi tröø ôû nhöõng vuøng maát an ninh, nhöõng gì thuoäc phaïm vi chính trò nhaát thôøi ñeàu ngöng laïi tröôùc ngöôõng cöûa hoïc ñöôøng”. Cuõng veà laõnh vöïc naøy, ngöôøi ta coù theå nhaéc laïi moät laàn nöõa tinh thaàn khai phoùng cuûa ñaïi hoïc mieàn Nam. Moïi ngöôøi ñeàu bieát, trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1975, giöõa hai mieàn Nam Baéc coù söï khaùc bieät veà yù thöùc heä chính trò cuûa hai xaõ hoäi: mieàn Baéc quyeát taâm xaây döïng moät xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa treân tinh thaàn chuû nghóa coäng saûn do Karl Marx taäp ñaïi thaønh, trong khi mieàn Nam xieån döông moät xaõ hoäi theo tinh thaàn daân chuû tö baûn chuû nghóa. Tuy vaäy, ngöôøi sinh vieân ñaïi hoïc mieàn Nam vaãn ñöôïc töï do nghieân cöùu chuû nghóa Marx, taùc phaåm Tìm hieåu trieát hoïc Karl Marx cuûa Giaùo sö Traàn Vaên Toaøn xuaát baûn naêm 1965 laø moät trong nhöõng ñaàu saùch ñöôïc nhieàu sinh vieân ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy giôø quan taâm. Coù theå thaáy caùc traøo löu tö töôûng theá giôùi ñeàu ñöôïc caùc giaùo sö ñaïi hoïc giôùi thieäu cho sinh vieân mieàn Nam thôøi baáy giôø. Noùi ñeán ñaïi hoïc laø phaûi nghó ñeán vieäc nghieân cöùu, caùc hoaït ñoäng thöïc haønh, thöïc taäp, vaø taøi lieäu tham khaûo. Ñaây laø nhöõng nhu caàu khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc baèng tinh thaàn maø phaûi coù ngaân khoaûn. Trong hoaøn caûnh môùi xaây döïng, ñang coù nhöõng vaán ñeà veà noäi trò vaø phaûi ñoái phoù vôùi chieán tranh, ngaân khoaûn daønh cho trang bò ñaïi hoïc khoâng ñaùng keå, neàn ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975 ñaõ giaûi quyeát caùc nhu caàu naøy baèng söï chaét chiu vaø söï vaän duïng raát ñaùng traân troïng. Noùi chung, caùc phoøng thí nghieäm vaø maùy moùc trang bò thöôøng thieáu thoán vaø neáu coù thì cuõng quaù cuõ kyõ. Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch ghi nhaän: “Caûnh töôïng haøng ba, boán chuïc sinh vieân chen chuùc nhau quanh moät maùy thí nghieäm cuõ (ñaùng leõ moãi maùy chæ duøng cho töø moät ñeán naêm sinh vieân vaø phaûi laø maùy môùi!) laø caûnh thoâng thöôøng taïi Ñaïi hoïc Khoa hoïc, Döôïc khoa “ Vaøi loaïi maùy raát thoâng duïng ôû AÂu Myõ nhö maùy chieáu qua ñaàu (overhead- projector), maùy thu vaø phaùt thanh ñeå hoïc ngoaïi ngöõ, maùy chieáu hình, maùy tính vaø maùy chuïp baûn sao (photocopy) thöôøng duøng taïi caùc vaên phoøng, vaãn coøn laø moät giaác mô xa ñoái vôùi moät vaøi phaân khoa” (Tlñd, tr. 153).
12. 86 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 Veà thö vieän, tình hình cuõng khoâng coù gì saùng suûa. Theo taøi lieäu Phaùt trieån thö vieän taïi mieàn Nam tröôùc 1975 cuûa Giaùo sö Laâm Vónh Theá, thì tröôùc naêm 1967, heä thoáng thö vieän cuûa Vieät Nam Coäng hoøa yeáu keùm veà moïi maët. Ñoái vôùi thö vieän cuûa caùc ñaïi hoïc, oâng cho bieát: “ moãi tröôøng ñaïi hoïc ñeàu coù thö vieän. Rieâng taïi Saøi Goøn, trong khoái ñaïi hoïc coâng, töùc laø caùc phaân khoa tröïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn, phaàn lôùn caùc thö vieän cuûa caùc phaân khoa Luaät, Khoa hoïc, Vaên khoa vaø Sö phaïm ñeàu beù nhoû, cô sôû vaät chaát chaät heïp, vaø söu taäp khoâng ñaùng keå. Chæ rieâng coù Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh laø coù thö vieän töông ñoái coù taàm voùc vôùi cô sôû vaät chaát khang trang vaø söu taäp ñaùng keå vì tröôøng naøy coù ñöôïc hoã trôï tröïc tieáp töø tröôøng ñaïi hoïc Michigan State University Trong khoái ñaïi hoïc tö thì thö vieän cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh laø lôùn nhöùt vôùi cô sôû vaät chaát ñoà soä vaø söu taäp raát phong phuù do taøi trôï cuûa cô quan Vaên hoùa AÙ Chaâu (Asia Foundation) ”. Sau ñoù, cuõng taøi lieäu treân ghi nhaän “söï phaùt trieån vöôït böïc cuûa rieâng Thö vieän Ñaïi hoïc Y khoa Saøi Goøn, vôùi söï taøi trôï cuûa Hoäi Y khoa Hoa Kyø (American Medical Association) ñaàu naêm 1974, Thö vieän Y khoa ñaõ coù moät söu taäp goàm 16.355 nhan ñeà saùch vaø treân 300 nhan ñeà taïp chí”. Taøi lieäu naøy cuõng ghi nhaän söï xuaát hieän cuûa caùc thö vieän quaân söï, noåi baät nhaát laø thö vieän cuûa Tröôøng Voõ bò Quoác gia ôû Ñaø Laït vaø thö vieän Tröôøng Cao ñaúng Quoác phoøng. Trong hoaøn caûnh thieáu thoán ñoù, caùc sinh hoaït ñaïi hoïc cuõng vaãn coù khoâng ít thaønh töïu. Moät hieän töôïng theå hieän söï naêng ñoäng cuûa neàn ñaïi hoïc Vieät Nam taïi mieàn Nam tröôùc naêm 1975 laø söï nôû roä cuûa caùc aán phaåm chuyeân khoa, coù theå laø caùc taïp chí thuoäc caùc phaân khoa ñaïi hoïc, caùc vieän ñaïi hoïc hoaëc nhöõng taïp chí coù söï tham gia tích cöïc cuûa caùc vò giaùo sö ñaïi hoïc vaø caùc nhaø trí thöùc ñoäc laäp. Töø raát sôùm, giôùi trí thöùc ñaïi hoïc ñaõ quy tuï chung quanh nhöõng taäp san ñoäc laäp nhö caùc taïp chí Queâ höông, Vaên hoùa AÙ Chaâu, ñeå ñoùng goùp yù kieán vôùi caùc nhaø laøm chính saùch baèng nhöõng baøi luaän thuyeát veà caùc vaán ñeà chính trò, kinh teá, vaên hoùa vaø xaõ hoäi. Laàn löôït, trong quaù trình phaùt trieån, caùc phaân khoa hay caùc vieän ñaïi hoïc coù ñieàu kieän ñeàu phaùt haønh caùc aán phaåm ñònh kyø trình baøy nhöõng keát quaû nghieân cöùu hoïc thuaät cuûa khoa hay vieän mình; ñöôïc ghi nhôù nhieàu coù theå keå ñeán tôø Ñaïi hoïc cuûa Vieän Ñaïi hoïc Hueá, caùc taäp san Tri thöùc vaø Thuï nhaân cuûa Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït, taïp chí Acta Medica Vietnamica cuûa tröôøng Y Döôïc, Luaät hoïc Kinh teá taïp chí cuûa tröôøng Luaät, taäp san Nghieân cöùu Haønh chaùnh cuûa Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh, taäp san Söû ñòa cuûa tröôøng Sö phaïm Saøi Goøn, Tö töôûng cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh. Noäi dung cuûa caùc aán phaåm noùi treân theå hieän roõ quan ñieåm laáy con ngöôøi laøm cöùu caùnh cuûa moïi hoaït ñoäng hoïc thuaät tö töôûng, trình baøy nhöõng kieán thöùc môùi nhaát trong laõnh vöïc hoïc thuaät coù lieân quan vaø taäp trung giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa ñaát nöôùc trong hieän tình chieán tranh thôøi baáy giôø. Beân caïnh vieäc phaùt haønh caùc aán phaåm ñònh kyø cuûa caùc vieän hay caùc tröôøng ñaïi hoïc, coâng taùc du nhaäp trí tueä cuõng ñöôïc caùc nhaø giaùo duïc mieàn Nam raát quan taâm. Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa hoài töôûng: “Nhaø xuaát baûn Hieän ñaïi laø moät döï aùn vaên hoùa coù nhöõng ñoùng goùp khoâng nhoû cho nhöõng hoaït ñoäng töï do, khai phoùng cuûa ñaïi hoïc. Vì söï gia taêng cöôøng ñoä cuûa chieán tranh, coâng cuoäc phaùt trieån ñaïi hoïc gaëp phaûi nhieàu khoù khaên, ñaëc bieät trong vieäc göûi sinh vieân ñi du hoïc nöôùc ngoaøi. Boä Giaùo duïc vaø Vieän Ñaïi hoïc ñaõ phaûi môøi moät soá giaùo sö ngoaïi
13. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 87 quoác tôùi giaûng daïy nhöng khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu. Khi laøm Ñoång lyù Vaên phoøng taïi Boä Vaên hoùa Giaùo duïc naêm 1965, toâi ñaõ coù döï aùn du nhaäp trí tueä baèng vieäc môøi giaùo sö nöôùc ngoaøi vaø dòch saùch nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát naïn thieáu giaùo sö vaø môû roäng kieán thöùc cuûa sinh vieân. Khi noùi chuyeän vôùi caùc cô quan vieän trôï vaên hoùa nöôùc ngoaøi, khaåu hieäu ‘We want to bring the brain in’ cuûa toâi coù söùc thuyeát phuïc nhöng chöa kòp laøm ñöôïc gì thì chính quyeàn daân söï Phan Huy Quaùt ñaõ phaûi ra ñi. Naêm 1971, cuøng vôùi söï nôû roä cuûa caùc ñaïi hoïc tö vaø ñaïi hoïc coäng ñoàng kieåu Myõ, toâi coù cô hoäi quan heä vôùi Hoäi ñoàng Quaûn trò Hoäi Vieät-Myõ vaø ñeà nghò chöông trình dòch taøi lieäu giaùo khoa cuûa Myõ cho giaùo sö vaø sinh vieân ñaïi hoïc Vieät Nam beân caïnh chöông trình phoå bieán kieán thöùc phoå thoâng veà vaên hoïc, khoa hoïc vaø ngheä thuaät maø Hoäi Vieät-Myõ ñang thöïc hieän. Döï aùn ñöôïc chaáp thuaän, Hoäi Vieät-Myõ phuï traùch ñieàu ñình vôùi caùc nhaø xuaát baûn ôû Myõ veà quyeàn ñöôïc dòch saùch vaø Nxb Hieän ñaïi ra ñôøi vôùi söï hôïp taùc cuûa nhieàu giaùo sö vaø hoïc giaû coù uy tín cho ñeán nhöõng ngaøy cuoái thaùng Tö 1975. “Trong boán naêm hoaït ñoäng, Nxb Hieän ñaïi ñaõ hoaøn thaønh ñöôïc 45 taùc phaåm trong ñoù 30 cuoán laø saùch nghieân cöùu veà kinh teá, chính trò, khoa hoïc, kyõ thuaät. Ñieån hình laø: Caên baûn chính trò cuûa phaùt trieån kinh teá cuûa Robert T. Holt vaø John E. Turner, Vuõ Quoác Thuùc dòch; Söï bieán ñoåi cuûa quoác teá coâng phaùp cuûa W. Friedman, Taï Vaên Taøi dòch; Chính trò vaø bang giao quoác teá cuûa Hans J. Morgenthau, moät nhoùm chuyeân vieân dòch, Nguyeãn Maïnh Huøng chuû bieân; Theá quaân bình theá giôùi vaø töông lai cuûa AÙ Chaâu cuûa Robert Scalapino vaø William Griffith, Phaïm Thieân Huøng dòch; AÙ Chaâu vaø caùc ñaïi cöôøng cuûa Robert A. Scalapino, Nhoùm Toaøn Höng dòch; Vaên minh daân chuû cuûa Leslie Lipson, Vuõ Troïng Caûnh dòch; Nguyeân taéc quaûn trò: Phaân tích caùc chöùc vuï quaûn trò cuûa Harold Koontz vaø Cyril O’Donnell, Traàn Löông Ngoïc vaø Cung Thuùc Tieán dòch; Xaõ hoäi hoïc cuûa Joseph Fichter, Traàn Vaên Ñónh dòch; Khía caïnh kinh teá cuûa phaùt trieån noâng nghieäp cuûa John W. Mellor, Nguyeãn Ñaêng Haûi dòch; Naêng löôïng vaø theá giôùi ngaøy mai cuûa Hal Hellman, Ngoâ Ñình Long dòch; Kyù giaû chuyeân nghieäp cuûa John Hohenberg, Leâ Thaùi Baèng vaø Leâ Ñình Ñieåu dòch. Ñaùng chuù yù laø boä Kinh teá hoïc cuûa Paul Samuelson, ngöôøi ñöôïc giaûi Nobel Kinh teá naêm 1970, Cung Thuùc Tieán, Nguyeãn Minh Haûi vaø Traàn Löông Ngoïc dòch, Nguyeãn Cao Haùch hieäu ñính, môùi in xong taäp I (700 trang) khoaûng giöõa thaùng Tö 1975, chöa kòp baùn. Naêm 1990, khi toâi vaø phaùi ñoaøn SEARAC gaëp coá Ngoaïi tröôûng Nguyeãn Cô Thaïch ôû New York ñeå vaän ñoäng vieäc ñònh cö cöïu tuø nhaân caûi taïo ôû Myõ, nhaân dòp ñeà caäp ñeán keá hoaïch ñoåi môùi cuûa Nhaø nöôùc, oâng Thaïch baùo tin vui laø boä saùch cuûa Samuelson ñang ñöôïc dòch sang tieáng Vieät. Toâi keå laïi chuyeän naêm 1975 Nxb Hieän ñaïi ñeå laïi hai nghìn baûn dòch cuoán saùch naøy coøn thôm muøi giaáy môùi vaø noùi theâm: ‘Chaéc luùc ñoù caùc anh ñaõ cho ñoát heát roài’. OÂng Thaïch traû lôøi baèng moät nuï cuôøi xoøa. “Ngoaøi chöông trình dòch saùch cuûa caùc taùc giaû ngöôøi Myõ, Nxb Hieän ñaïi cuõng xuaát baûn saùch dòch töø Phaùp vaên vaø saùch vieát baèng tieáng Vieät cuûa taùc giaû ngöôøi Vieät. Cuoán saùch tieáng Phaùp laøm soâi noåi dö luaän theá giôùi hoài ñoù laø cuoán Ni Marx, Ni Jesus cuûa trieát gia Phaùp noåi tieáng Jean-François Revel ñöôïc Nguyeãn Khaéc Nhaân dòch sang tieáng Vieät laø Khoâng theo Marx, khoâng theo Jesus. Ba cuoán saùch vieát baèng tieáng Vieät do Hieän ñaïi xuaát baûn laø Töø ñieån quaûn trò vaø
14. 88 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 haønh chaùnh cuûa Buøi Quang Khaùnh vaø Vuõ Quoác Thoâng, William Faulkner: Cuoäc ñôøi vaø taùc phaåm cuûa Doaõn Quoác Syõ vaø Nguyeãn Vaên Nha, vaø Ñaëc khaûo veà daân nhaïc ôû Vieät Nam cuûa Phaïm Duy”. Moät trong nhöõng khoù khaên lôùn cuûa ñaïi hoïc mieàn Nam laø thieáu traàm troïng ñoäi nguõ giaûng huaán. Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch daãn taøi lieäu cuûa Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn trong naêm 1968-1969 cho thaáy soá sinh vieân ghi danh trong nieân khoùa naøy laø 26.559 ngöôøi, trong khi soá giaùo chöùc chæ coù 347 vò, nghóa laø moät giaùo sö phaûi phuï traùch tôùi 77 sinh vieân. Ñoái töôïng chính cuûa ñaïi hoïc laø nhöõng ngöôøi ñi hoïc, caùc sinh vieân. Veà maët naøy, coù theå thaáy laø khu vöïc coâng laäp cuûa neàn ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc naêm 1975 ñaõ thöïc söï theå hieän tinh thaàn daân chuû vaø nhaân baûn, laáy con ngöôøi laøm cöùu caùnh. Tröôùc naêm 1975, taát caû moïi thanh nieân khoâng phaân bieät nam nöõ, toân giaùo, chuûng toäc, thaønh phaàn xuaát thaân ñeàu coù theå ñöôïc theo hoïc ñaïi hoïc döïa treân nhöõng tieâu chuaån ñoàng nhaát laø ñaõ coù baèng Tuù taøi II vaø traûi qua moät kyø thi tuyeån neáu cô sôû ñaïi hoïc ñoù coù toå chöùc thi tuyeån. Nhöõng tröôøng coù toå chöùc thi tuyeån haàu heát laø nhöõng tröôøng baûo ñaûm coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi toát nghieäp, nhö Sö phaïm, Quoác gia Haønh chaùnh, Y, Döôïc, caùc hoïc vieän kyõ thuaät vaø noâng nghieäp OÂng Mai Thaùi Lónh, cöïu sinh vieân Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït, nguyeân Phoù Chuû tòch HÑND thaønh phoá Ñaø Laït döôùi chính theå Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam xaùc nhaän, “Toâi laø con cuûa moät caùn boä Vieät Minh, tham gia Caùch maïng thaùng Taùm taïi Laâm Ñoàng sau ñoù taäp keát ra mieàn Baéc [ ] Cheá ñoä Vieät Nam Coäng hoøa luùc ñoù bieát lyù lòch cuûa toâi, nhöng vaãn khoâng phaân bieät ñoái xöû, cho neân toâi vaãn coù theå hoïc haønh ñeán nôi ñeán choán” (xem “Giaùo duïc Vieät nam Coäng hoøa” treân trang Baùch khoa toaøn thö ñieän töû Wikipedia). Vieäc toå chöùc thi tuyeån vaøo ñaïi hoïc luùc baáy giôø ñöôïc thöïc hieän raát nghieâm tuùc; vaø vì theá, coù theå khaúng ñònh ñöôïc raèng nhöõng ngöôøi ñaõ böôùc chaân vaøo caùc tröôøng ñaïi hoïc coù thi tuyeån thöïc söï laø nhöõng sinh vieân coù naêng löïc. Tuy nhieân, tình traïng cuûa giôùi sinh vieân ñöông thôøi thöïc söï khoâng coù gì laáy laøm saùng suûa, vaø ñoù laø moät trong nhöõng lyù do khieán ñaõ xaûy ra nhöõng hieän töôïng ñöôïc goïi laø “noåi loaïn” cuûa sinh vieân trong nhöõng naêm giöõa thaäp nieân 1960 cho ñeán luùc chính theå Vieät Nam Coäng hoøa tan raõ. Nhaän ñònh veà tình traïng naøy, Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch vieát: “Hieän thôøi, sinh vieân Vieät Nam phaûi hoïc taäp trong nhieàu ñieàu kieän hoaøn toaøn thieáu thoán nhö chuùng ta ñaõ thaáy (phoøng oác, giaùo sö, duïng cuï, thö vieän, phoøng thí nghieäm ), ngoaøi ra, cuoäc soáng vaät chaát cuûa hoï khoâng coù gì saùng suûa (tình traïng chieán tranh, ñôøi soáng ñaét ñoû ), moät soá lôùn phaûi vöøa ñi hoïc, vöøa ñi laøm; trôï caáp cuûa nhaø nöôùc döôùi hình thöùc hoïc boång laïi quaù ít oûi “Moät vaøi ví duï ñieån hình khoâng laáy gì laøm khaû quan: Vôùi khoaûng 30.000 sinh vieân, Ñaïi hoïc Saøi Goøn chæ coù theå thaâu nhaän ñöôïc loái 500 sinh vieân vaøo hoïc xaù (tình traïng hoïc xaù cuõng khoâng hôn nhöõng khu taïm cö cuûa daân tî naïn laø bao nhieâu!) vaø cuõng chæ coù hai quaùn côm nhoû beù taïi Hoïc xaù Minh Maïng vaø Trung taâm Y khoa. Sinh vieân laïi haàu nhö khoâng coù nôi gaëp gôõ, giaûi trí. Khaép Saøi Goøn, vôùi soá sinh vieân khoång loà keå treân, ta khoâng coù ñöôïc moät saân vaän ñoäng hoaëc moät
15. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 89 hoà taém daønh rieâng cho thanh nieân ñaïi hoïc (söï yeáu keùm veà theå duïc hoïc ñöôøng laø moät sôû ñoaûn traàm troïng cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam, quaù thieân veà trí duïc hôn laø ñöùc duïc vaø theå duïc). “Veà phöông dieän tinh thaàn thì söï khuûng hoaûng traàm troïng trong noäi taâm ngöôøi sinh vieân Vieät Nam laø moät söï thöïc bi ñaùt. Tuoåi treû Vieät Nam sinh ra vaø lôùn leân trong hoaøn caûnh chieán tranh khoùi löûa keùo daøi lieân mieân töø moät phaàn tö theá kyû nay, maét ñaõ thaáy raát nhieàu ñoå vôõ ñau thöông “Taâm hoàn trong traéng, lyù töôûng, cuûa ngöôøi thanh nieân hai möôi tuoåi luoân luoân va chaïm vôùi thöïc teá cuûa moät xaõ hoäi ñaûo ñieân, sa ñoïa vaø ñaày daãy baát coâng, hoaøn toaøn khaùc theá giôùi saùch vôû Chung quanh hoï taát caû chæ laø moät taán tuoàng giaû doái, baån thæu. Moïi giaù trò xaõ hoäi ñeàu ñaûo loän, chæ coù kim tieàn vaø öu theá vaät chaát laø ñaùng keå, caùc giaù trò ñaïo ñöùc vaø tinh thaàn haàu nhö khoâng coøn ai nhaéc nhôû tôùi nöõa! Ñaâu ñaâu cuõng chæ laø tham nhuõng, löøa ñaûo treân tröôøng kinh teá cuõng nhö chính trò chæ coù nhöõng thuû ñoaïn, tieåu xaûo, nònh bôï, doái traù , caûnh töôïng moät nhaân loaïi xaáu xa, hoãn loaïn, muùa may quay cuoàng ñaõ in saâu trong trí naõo ngöôøi treû tuoåi, ñem tôùi cho hoï moät phaãn noä vaø chaùn chöôøng thöôøng xuyeân. “Hoï thaát voïng vì caùc theá heä ñaøn anh ñaõ khoâng toû ra xöùng ñaùng, khoâng neâu leân moät taám göông ñeïp ñeõ naøo, ngöôïc laïi, ñaõ cheøn eùp hoaëc khoâng naâng ñôõ ñeå cuoäc soáng cuûa hoï, caû vaät chaát laãn tinh thaàn, trôû neân ngheøo naøn, chua xoùt Hoï chôø mong, caàu cöùu nhöõng ngöôøi ñaøn anh xöùng ñaùng, ñöa ñöôøng chæ loái, ñem ñeán cho hoï nhöõng thöïc phaåm tinh thaàn vaø moät nieàm tin khaû dó loâi hoï ra khoûi tình traïng beá taéc hieän thôøi. Nhöng thaàn töôïng khoâng coù, vaø nieàm tin troáng roãng lôùn lao trong taâm trí hoï vaãn chöa ñöôïc laáp kín. Luùc ñoù laø luùc hoï raát deã trôû thaønh moài ngon cuûa nhöõng teân “laùi buoân tuoåi treû”, cuûa boïn phuø thuûy chính trò ” (Tlñd, tr. 191-193). * * * Qua nhöõng trình baøy treân, coù theå thaáy neàn giaùo duïc ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 vaãn chæ laø moät neàn ñaïi hoïc sô khai, ñang heát söùc coá gaéng vöôn leân ñeán möùc coù theå ñaùp öùng ñöôïc khaùt voïng hoïc taäp cuûa daân chuùng ñang laën huïp trong moät xaõ hoäi ñaõ ñoå naùt vaø caùc giaù trò bò ñaûo loän vì chieán tranh, höôùng ñeán nhöõng söù maïng troïng yeáu vaø ña dieän cuûa moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ñuùng nghóa, bao goàm vieäc giaûng daïy keát hôïp vôùi nghieân cöùu, cung caáp ñuû nhaân söï caàn thieát cho vieäc xaây döïng moät ñaát nöôùc oån ñònh vaø phaùt trieån. Nhöõng coá gaéng ñoù ñaõ bò hoaøn caûnh khaéc nghieät chaän ñöùng. Tuy vaäy, neàn ñaïi hoïc thieáu chaêm soùc vaø cheát non ñoù ñaõ nhaän ñöôïc nhöõng ñaùnh giaù traân troïng. Baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa” treân trang Baùch khoa toaøn thö ñieän töû Wikipedia ñaõ daãn baøi vieát cuûa Deborah Shapley treân taïp chí Science soá 189 phaùt haønh hoài thaùng 8 naêm 1975 nhö sau: “Töø ngaøy 7 ñeán ngaøy 28 thaùng 6 naêm 1975 (töùc laø saùu tuaàn sau söï kieän ngaøy 30 thaùng 4), Arthur W. Galston, giaùo sö sinh hoïc ôû Vieän Ñaïi hoïc Yale, vieáng thaêm mieàn Baéc Vieät Nam (luùc ñoù vaãn laø Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa). Theo töôøng trình cuûa Galston cho taïp chí Science soá ra ngaøy 29 thaùng 8 naêm 1975 thì moät trong nhöõng chuû ñeà khieán caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc baän taâm vaøo luùc ñoù laø vaán ñeà thoáng nhaát vôùi mieàn Nam.
16. 90 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 Theo taïp chí Science thì ‘Vieäc thoáng nhaát trong lónh vöïc khoa hoïc vaø giaùo duïc coù leõ seõ coù nhieàu khoù khaên vì hai mieàn ñaõ phaùt trieån theo hai chieàu höôùng khaùc nhau trong nhieàu thaäp nieân. Nhöng duø cho coù nhieàu khoù khaên, Galston nhaän thaáy caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc coâng khai baøy toû söï ngöôõng moä ñoái vôùi nhieàu ñaëc ñieåm cuûa neàn khoa hoïc vaø giaùo duïc ôû mieàn Nam; hoï döï ñònh keát hôïp nhöõng ñaëc ñieåm naøy vaøo mieàn Baéc khi quaù trình thoáng nhaát ñang ñöôïc thaûo luaän soâi noåi vaøo luùc ñoù thöïc söï dieãn ra’. Theo Galston, caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc, cuï theå ñöôïc nhaéc ñeán trong baøi laø Nguyeãn Vaên Hieäu (Vieän tröôûng Vieän Khoa hoïc Vieät Nam) vaø Phaïm Vaên Ñoàng (Thuû töôùng Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa), ñaëc bieät quan taâm ñeán heä thoáng giaùo duïc nhaán maïnh ñeán caùc ngaønh kyõ thuaät vaø ñieän töû cuøng heä thoáng caùc tröôøng ñaïi hoïc coäng ñoàng heä hai naêm ñaõ ñöôïc thieát laäp ôû mieàn Nam”. Moät ngöôøi khaùc trong cuoäc laø Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cuõng ñaõ nhaän ñònh: “Söï gia taêng cöôøng ñoä cuûa chieán tranh keùo theo tình traïng baát oån veà xaõ hoäi vaø khoù khaên veà kinh teá ñaõ haïn cheá raát nhieàu khaû naêng nghieân cöùu, caäp nhaät kieán thöùc vaø phöông phaùp giaûng daïy cuûa caùc giaùo sö. Nhieàu ngöôøi ñaäu tieán só ôû ngoaïi quoác chöa muoán trôû veà nöôùc giaûng daïy vì baát maõn vôùi chính quyeàn mieàn Nam. Naïn thieáu giaùo sö caøng traàm troïng tröôùc söï gia taêng soá sinh vieân vaø soá tröôøng ñaïi hoïc môùi môû khieán cho nhöõng giaùo sö gioûi phaûi ñi daïy ôû nhieàu tröôøng hoaëc ñaûm nhaän theâm coâng vieäc khaùc. Trong nhöõng ñieàu kieän haïn cheá vaø khoù khaên nhö theá, ñaïi hoïc Vieät Nam vaãn coá gaéng phaùt trieån, naâng caáp nhöõng tröôøng cao ñaúng chuyeân nghieäp, môû theâm caùc ñaïi hoïc coäng ñoàng vaø ñaïi hoïc baùch khoa, aùp duïng heä thoáng tín chæ Moâi tröôøng ñaïi hoïc ñích thöïc laø moät moâi tröôøng töï do cuûa hoaït ñoäng trí thöùc. Nhieàu giaùo sö, duø baän daïy nhieàu tröôøng hay coù vieäc laøm theâm, vaãn coá gaéng ñoùng goùp yù kieán qua nhöõng dieãn ñaøn trí thöùc veà nhöõng vaán ñeà quan taâm chung. Tieác raèng vaøo thôøi ñieåm nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1970, chöa coù ai nghó ñeán vieäc thaønh laäp “think tank” ñeå tö vaán cho nhöõng nhaø laøm chính saùch, coù leõ khaùi nieäm veà nhöõng cô quan nghieân cöùu tö vaán kieåu Myõ naøy coøn khaù xa laï ñoái vôùi Vieät Nam. “Toâi khoâng muoán so saùnh ñaïi hoïc mieàn Nam trong 20 naêm chieán tranh tröôùc 1975 vôùi neàn ñaïi hoïc Vieät Nam hieän nay, sau 35 naêm ñaát nöôùc hoøa bình vaø thoáng nhaát. Nhöng toâi thaønh thaät nghó raèng neáu hieäp ñònh Paris 1973 giöõa boán phe tham chieán ñöôïc thi haønh nghieâm chænh, thöïc hieän nhöõng ñieàu khoaûn ñaõ thoûa thuaän veà “hoøa giaûi vaø hoøa hôïp daân toäc” (Chöông IV, Ñieàu 10, 11 vaø 12) thì mieàn Nam Vieät Nam döôùi moät chính quyeàn môùi sau cuoäc toång tuyeån cöû ñaõ coù trieån voïng giaøu maïnh khoâng thua keùm Nam Haøn, vaø ñaïi hoïc mieàn Nam cuõng ñaõ ñaït ñöôïc “ñaúng caáp quoác teá”. Keát quaû naøy cuõng chaéc chaén ñaõ dieãn ra, duø chaäm treã hôn nhieàu naêm sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, neáu ñöôøng loái ñoåi môùi thaät söï cuûa nhöõng nhaø laõnh ñaïo coù taàm nhìn nhö Nguyeãn Cô Thaïch hay Voõ Vaên Kieät khoâng bò trôû ngaïi treân böôùc ñöôøng thöïc hieän. “Cuõng may laø ôû Vieät Nam ngaøy nay vaãn coøn coù nhöõng trí thöùc khoâng queân theo ñuoåi lyù töôûng cuûa ngöôøi laøm thaày cao hôn ngöôøi laøm quan (tieán vi quan, ñaït vi sö), nhaát laø khoâng queân söù maïng “löông sö höng quoác”. Hoï ñaõ khoâng ngöøng tuyeân döông vaø coá gaéng phaùt huy truyeàn thoáng ñaïi hoïc Humboldt, trong
17. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 91 ñoù töï do nghieân cöùu vaø giaûng daïy laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå ñaøo taïo con ngöôøi vaø phaùt trieån xaõ hoäi. Caùc nhaø laõnh ñaïo Nhaø nöôùc cuõng ñaõ nhaán maïnh ñeán söï caàn thieát xaây döïng ñaïi hoïc “ñaúng caáp quoác teá”, ñang tieáp caän vôùi caùc neàn giaùo duïc phaùt trieån phöông Taây, ñaëc bieät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc Hoa Kyø, nhöng ñeán bao giôø thì môùi thaät söï taïo ñieàu kieän cho vieäc thöïc hieän muïc tieâu naøy? Thôøi gian khoâng chôø ñôïi treân vuõ ñaøi theá giôùi” (Tlñd). N V N TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH 1. The Pentagon Papers, Gravel Edition, Volume 1, Chapter 5, “Origins of the Insurgency in South Vietnam, 1954-1960”, Boston: Beacon Press, 1971. 2. Leâ Xuaân Khoa, “Ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975: Hoài töôûng vaø nhaân ñònh”, Kyû yeáu Ñaïi hoïc Humboldt 200 naêm (1810-2010). Kinh nghieäm theá giôùi vaø Vieät Nam, Nxb Tri thöùc, 2011. 3. Theo Ñoaøn Theâm, Hai möôi naêm qua: Vieäc töøng ngaøy (1945-1965), Nam Chi tuøng thö, Saøi Goøn, 1966. 4. Chuû bieân: Ngoâ Baûo Chaâu - Pierrre Darriulat - Cao Huy Thuaàn - Hoaøng Tuïy - Nguyeãn Xuaân Xanh - Phaïm Xuaân Yeâm, Kyû yeáu Ñaïi hoïc Humboldt 200 naêm (1810-2010). Kinh nghieäm theá giôùi vaø Vieät Nam, Nxb Tri thöùc, 2011. 5. Vieät Nam Coäng hoøa, Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc, 1972, Digitized by namkyluctinh.org. 6. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Xaây döïng & phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970. 7. Phoøng Taâm lyù vaø Höôùng nghieäp Ñaéc Loä, Chæ nam giaùo duïc cao ñaúng Vieät Nam, Saøi Goøn, 1974. 8. Vaên hoùa nguyeät san, taäp XIV, quyeån 3 & 4, thaùng 3-4/1965 (Soá ñaëc bieät veà Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác, 1964), Nha Vaên hoùa Boä Quoác gia Giaùo duïc, Saøi Goøn. 9. “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa”, Baùch khoa toaøn thö ñieän töû Wikipedia. 10. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, “Tinh thaàn quoác gia vaø caùc ñaïi hoïc AÙ Chaâu. Tröôøng hôïp Vieät Nam”, Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970. TOÙM TAÉT Baøi vieát trình baøy sô löôïc quaù trình hình thaønh heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam Vieät Nam tröôùc naêm 1975 vaø neâu leân nhöõng nhaän ñònh toång quaùt veà neàn giaùo duïc aáy döôùi nhieàu goùc ñoä khaùc nhau. Qua ñoù, coù theå nhaän thaáy, duø chæ toàn taïi trong khoaûng thôøi gian ngaén nguûi 20 naêm, laïi bò chieán tranh taøn phaù naëng neà, nhöng chính quyeàn Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ noã löïc xaây döïng vaø duy trì moät neàn giaùo duïc ña daïng veà loaïi hình cuõng nhö lónh vöïc ñaøo taïo, ñaûm traùch ñöôïc nhöõng söù maïng troïng yeáu cuûa moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ñuùng nghóa, bao goàm vieäc giaûng daïy vaø nghieân cöùu khoa hoïc, cung caáp ñaày ñuû nguoàn nhaân löïc caàn thieát cho vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa quoác gia. ABTRACT HIGHER EDUCATION IN SOUTH VIETNAM BEFORE 1975 The article outlines the process of forming the higher education system in South Vietnam before 1975 and makes a general judgement about that education from different angles. From the information in the article, it can be said that, despite a short existence of only 20 years and the devastation of war, the government of the Republic of Vietnam had made remarkable efforts to build and maintain a diversified education including educational types and fields, to take charge of developing higher education, including teaching and scientific research, in order to provide adequate human resources necessary for the process of national development.