Module Giáo dục thường xuyên 4: Hoạt động học tập của người lớn - Thái Thị Xuân Bảo

Nội dung text: Module Giáo dục thường xuyên 4: Hoạt động học tập của người lớn - Thái Thị Xuân Bảo

1. THÁI THỊ XUÂN ĐÀO MODULE gDTX 4 th ng xuyên Ho¹t ®éng häc tËp cña ng−êi lín | 127
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN i tng hc viên ca giáo dc thng xuyên các trung tâm giáo dc thng xuyên, trung tâm hc tp cng ng, trung tâm tin hc, ngoi ng rt a dng v tui, v trình vn hoá, v hoàn cnh gia ình, v vn kinh nghim và hiu bit vn hoá xã hi. Tuy nhiên, phn ln hc viên ca giáo dc thng xuyên là ngi ln. Vi t cách là ngi ln, hc viên giáo dc thng xuyên và hot ng hc tp ca h có nhiu c im khác bit so vi tr em. Vì vy, cách dy, cách t chc cho ngi ln hc không th ging hoàn toàn vi cách dy và cách t chc dy hc tr em. GV giáo dc thng xuyên cn phi nm rõ các c im khác bit này ca ngi ln có nhng phng pháp dy hc phù hp, giúp ngi ln hc có hng thú và hiu qu. Module này s cp ti nhng ni dung chính sau ây: — c im khác bit ca ngi ln so vi tr em. — c im hot ng hc tp ca hc viên ngi ln. — Nhng thun li và khó khn ca ngi ln khi tham gia hc tp. — Nguyên tc, hình thc và phng pháp giáo dc ngi ln. — Mt s phm cht, nng lc và k nng cn thit i vi GV tham gia giáo dc ngi ln. B. MỤC TIÊU 1. MỤC TIÊU CHUNG Module này nhm cung cp cho GV ca giáo dc thng xuyên mt s hiu bit v c im khác bit ca ngi ln so vi tr em và c im hot ng hc tp ca h t ó GV giáo dc thng xuyên có th khái quát c mt s nguyên tc giúp ngi ln hc có hiu qu, cng nh mt s phm cht, nng lc và k nng cn thit i vi GV tham gia giáo dc ngi ln. 128 | MODULE GDTX 4
3. 2. MỤC TIÊU CỤ THỂ Sau khi hc xong module này, ngi hc có th: 2.1. VỀ KIẾN THỨC — Nêu c mt s c im khác bit ca ngi ln so vi tr em. — Mô t c c im hc tp ca ngi ln cn lu ý khi t chc cho ngi ln hc. — Phân tích c nhng thun li và khó khn ca ngi ln khi tham gia hc tp và xut c cách khc phc, hn ch nhng khó khn ó. — Trình bày c mt s nguyên tc giúp ngi ln hc có hiu qu. — Lit kê c mt s phm cht, nng lc và k nng cn thit i vi GV tham gia giáo dc ngi ln. 2.2. VỀ KĨ NĂNG Bit phát huy im mnh ca ngi ln và bit giúp ngi ln khc phc mt s khó khn/hn ch do tui tác hoc do va hc, va làm. 2.3. VỀ THÁI ĐỘ Có thái tôn trng, tin tng i vi hc viên ngi ln. C. NỘI DUNG Hoạt động 1: Tìm hiểu đặc điểm khác biệt của người lớn so với trẻ em. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c mt s c im khác bit ca ngi ln so vi tr em và nhng thun li và khó khn ca ngi ln khi tham gia hc tp. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN a) c im chung Khác vi tr em, ngi ln có mt s c im sau cn lu ý: — Là nhng ngi ã trng thành v tâm sinh lí và trng thành v mt xã hi. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 129
4. — H có kh nng t lp, t quyt nh và t chu trách nhim không nhng i vi bn thân, mà còn i vi nhng ngi khác (con cái). — Lao ng sn xut kim sng là hot ng ch o. Hc tp là th yu. — Hu ht ã có gia ình và con cái. — Là ngi lao ng chính, là ch gia ình, là công dân ca xã hi. — Có vn kinh nghim sng và hiu bit xã hi phong phú. — Có ng c, mc ích hc tp rõ ràng. Hc áp ng yêu cu ca công vic. — b) c im ca ngi ln vi t cách là hc viên * Kt qu nghiên cu ca các nhà khoa hc trong và ngoài nc cng nh kinh nghim thc tin giáo dc ngi ln nc ta cho thy mt s c im c thù ca ngi ln vi t cách là hc viên cn c chú ý. ó là: — Ngi ln là nhng ngi t lp, có lòng t trng cao. H t giác, t nguyn hc tp mà không cn bo ban nhc nh nhiu. Trong hc tp cng nh trong cuc sng, ngi ln mun c th hin mình là ngi t lp, ch ng. Ngi ln không mun b ra lnh, ép buc, áp t. Ngi ln ý thc c h cn hc cái gì? Hc làm gì? Ngi ln hc hoc không hc cái gì u có ch nh. Tuy nhiên, ngi ln vi t cách là hc viên rt d t ái nu b xúc phm, nu kinh nghim ca mình không c tôn trng, cao — Ngi ln có vn kinh nghim sng, sn xut và hiu bit xã hi phong phú. Vn kinh nghim, hiu bit này có ý ngha sâu sc i vi h. Kinh nghim i vi ngi ln là mt cái gì ó khng nh bn thân. Vì vy, nu kinh nghim ca ngi ln không c coi trng hoc b lãng quên, thì h cho rng iu ó không ch ph nhn kinh nghim ca h, mà còn ph nhn chính h. Vn kinh nghim ca ngi ln là nhng t liu thc t rt có giá tr, có tác dng giúp quá trình nhn thc ca ngi ln nhanh hn, d dàng hn và nh lâu hn so vi tr em. Tuy nhiên, cng chính vì vn kinh nghim ó mà ngi ln thng có tính bo th cao, có tâm lí “t tôn”. Kinh nghim thng to cho ngi ln “cm giác bit ri” — là mt trong nhng cn tr tâm lí ln i vi vic hc tp. Cm giác này làm cho h không mun nghe, không mun tip thu, không mun i sâu vào bn cht vn . 130 | MODULE GDTX 4
5. — Ngi ln hc phc v cho sn xut, công tác và cuc sng hin ti. H hc làm tt các vai trò xã hi ca mình: vai trò ngi sn xut, ngi v, ngi chng, ngi cha, ngi m, ngi công dân Ngi ln không có nhu cu, iu kin và thi gian hc nhng kin thc lí thuyt, xa ri thc tin, không vn dng ngay. Ngi ln mun hc nhng cái thit thc, có th vn dng c ngay. H mun áp dng vào ngày mai nhng gì h c hc ngày hôm nay, ch không phi cho tng lai. Vì vy, ngi ln mun hc theo vn hn là theo môn hc nh tr em. * V s khác bit gia ngi ln và tr em ã c nhiu nghiên cu khng nh: — Howard Clusky cho rng: Nhng s liu t nhiu ngun khác nhau ang là c s ngày càng làm ni bt mt h tâm lí khác bit ca ngi ln. — Theo M. Knowles: “Tr em trc tiên coi mình là hoàn toàn ph thuc. Trong ý thc ban u nó cho rng nó hoàn toàn ph thuc vào th gii ngi ln ã nuôi dng và quyt nh mi vic cho nó. Trong tui th u và tui tr thì s ph thuc ó c cng c khi ngi khác quyt nh thay nó nhiu iu lúc nhà, trng, nhà th, sân chi hay mi ni. Nhng n lúc nào ó nó vui sng khi t mình ã có c nhng quyt nh Là ngi ln tc là phi hot ng t thân. Khi thay i này xut hin, nó s có nhu cu tâm lí sâu xa là c ngi khác và bn thân nhn thc mình nh là mt ngi t lp hoàn toàn. ây là quan nim ct lõi ca Giáo dc hc ngi ln. Giáo dc hc ngi ln phi quán trit sâu sc rng nhu cu sâu xa nht ca mt ngi ln là phi c coi trng và c coi là mt ngi c lp vi ngi khác. Giáo dc hc ngi ln ly ngi hc làm trung tâm và nh hng vào các vn ca h”. M. Knowles còn khng nh rng ngi ln không ch khác tr em ch thân th ca h không phù hp vi bàn gh ca tr em, mà chính nhng nhu cu và kinh nghim ca h khác tr em ti mc cn phi có các chng trình, ni dung và tài liu riêng, cn phi có phng pháp và hình thc t chc giáo dc khác. — J. Kidd cho rng chng trình hc ca ngi ln phi là cái gì ó kéo dài sut 20, 30, 40 nm; coi ngi ln là ngi ln ch không coi h là tr em ph thông; là mt cái gì ó mà h có th làm t nguyn; là cái gì ó phù HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 131
6. hp vi ngi ln tui hoc nhng ngi trng thành Ông ã phê phán quan nim sai lm hin nay v giáo dc ngi ln: các trng ph thông và các trng i hc vn quen vi vic coi ngi hc là tr em. Vì vy, nu cho rng cái ang làm là giáo dc, thì nu mt ngi ln nào ó mun c giáo dc, ngi ó cng cn phi hc cái ó. Thc t trong nhiu nm, ngi ln không ch phi hc theo mt chng trình son cho tr em, do nhng GV ch có kinh nghim dy tr em hng dn, mà còn phi ngi trên nhng bàn gh dùng cho tr em. Ngày nay, phn ln nhng nhà giáo dc nht trí rng, chng trình và phng pháp ging dy phi phù hp vi nhng mc ích giáo dc và vi c nhng nhu cu ca ngi hc Ông ã khng nh rng, ngày càng có thêm nhiu bng chng khng nh s cn thit phi có cách tip cn c bit i vi vic hc ca ngi ln. c) Kh nng hc tp ca ngi ln Mt thi gian dài ngi ta không ý, quan tâm ti hc tp ca ngi ln, thm chí b “lãng quên” nh tên ca mt cun sách ca M. Knowles. Hc tp ngi ln b “lãng quên” bi ngi ta cho rng vic hc ch dành riêng cho tr em, rng ngi ln không có kh nng hc tp. Nhiu nh kin v kh nng hc tp ca ngi ln ã và vn còn ang tn ti cho n ngày nay. J. Kidd trong tác phm Ngi ln hc nh th nào? ã phê phán mt s quan nim, nh kin sai lm sau v kh nng hc tp ca ngi ln. — Quan nim “Bn cht con ngi không th thay i c”. Quan nim này cho rng con ngi ta là cái gì ó c hu, ngha là bn cht không th thay i c. Vì vy, mi c gng u là vô ích nu mun xoá b tình trng nô l, hay mun biu tình chng chin tranh, mun xoá b bóc lt lao ng tr em hoc xoá b s bt bình ng v gii, sc tc, màu da. Thc t cho thy nhân cách con ngi có th hình thành và phát trin di tác ng ca môi trng, ca giáo dc và hot ng ca chính bn thân con ngi. Ngi châu Á, châu Phi t u th k này và bây gi ã có nhiu thay i. — Quan im “Bn không th dy con chó già làm trò mi c”. Li ám ch này cho rng ngi ln không th hc c. Nhng ngi yêu quý chó 132 | MODULE GDTX 4
7. ã nhanh chóng ph nhn iu này là không úng, ch nhng ngi chng hiu gì v chó mi nói nh vy. — Quan nim “l hng trong u” v hc tp: Quan nim này cho rng u óc ca tr em còn nhiu l hng do cha b nhi nhét tp cht qua nm tháng nh ngi ln và vì vy còn có sc cha mt cái gì ó na, có kh nng hc, còn ngi ln thì không. — Quan nim “trí óc” hc tp. Quan nim này cho rng hc hoàn toàn là công vic ca trí óc, mà trí óc ca ngi ln thng b coi là kém phát trin. — Tui trí tu ca ngi ln bình thng ch bng a tr 12 tui. Quan nim này cho rng ngi ln ch là “cu bé to ln”. Tuy nhiên, ngi ln không ch là mt cu bé to ln, vì nhng t bào ca c th ã khác và nhng kinh nghim cng rt khác. — Tui ngi ln là thi kì “hoá á v tâm lí”: Nhng nh kin này v kh nng hc tp ngi ln kéo dài nhiu th k và là cn tr to ln i vi vic nghiên cu lí lun dy hc ngi ln. Tuy nhiên, cho n cui nhng nm 20 ca th k XX, khi cun sách Vic hc ca ngi ln ca Thorndike ra i (1928), nhng nh kin v kh nng hc tp ngi ln ã bt u xoay chuyn. Tip theo, kt qu ca nhiu công trình nghiên cu thc nghim nghiêm túc ca các nhà khoa hc M, phng Tây và Liên Xô c (Herbert Sorenson, Harold E. Jones, Herbert S. Conrad; W.R. Miles, John Deway, B.G. Ananhev, E.I. Schepanôva, E.P. Tônkônôga, U.I.N. Kuliukin ) u khng nh rng tui tác có nh hng ti s gim sút kh nng hc tp ca ngi ln, nhng không phi là yu t quyt nh. Quá trình hc tp trc ây, quá trình rèn luyn, hot ng tích cc ca tng ngi, vn kinh nghim là nhng yu t có nh hng mnh hn, quyt nh hn i vi nng lc và kt qu hc tp ca ngi ln so vi yu t tui tác và th lc. Thorndike, ngay t nm 1928, trong cun sách Vic hc ca ngi ln ca mình ã ch ra rng, tui tác không phi là mt yu t có ý ngha lm i vi vic hc tp, rng tt c mi ngi, nam cng nh n u có th hc c. Thorndike ã khng nh rng “Nói chung, không có ai di 40 li không t c gng hc ly mt cái gì ó vì tin hay s rng già quá không có kh nng hc c. Anh ta cng không dùng cái s hãi ó nh là mt HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 133
8. cái c không hc cái mà bt buc phi hc. Nu anh ta không hc c, nu có chng thì vic không có kh nng li ít khi vì tui già. Vic giáo dc ca ngi ln tui không mc phi cn tr bí n nào do tui tác ca ngi hc”. W.R. Miles trên c s tng kt các công trình nghiên cu ca Thordiker và t kt qu nghiên cu ca mình ã kt lun rng “Tui tác không có ý ngha gì i vi hc tp bt kì giai on nào trong sut cuc i”. T nhng nm 30 ca th k XX, nhiu nghiên cu phng Tây ã khng nh rng ngi ln có th hc nh sinh viên i hc chính quy, thm chí có trng hp còn tt hn. Herbert Sorenson (1933) ã nghiên cu t m kh nng hc tp ngi ln và ã nhn xét nh sau “Kt qu o c cho thy rng nhng kh nng ca nhng sinh viên khoa ti chc và tp trung là ngang nhau. mt vài trng i hc, ngi hc khoa ti chc có kh nng hn và mt s trng khác thì sinh viên chính quy có tri hn nhng bt kì trng hc nào thì s khác bit không ln lm”. Gn 20 nm sau, John Deway nêu lên rng hc viên ngi ln loi khá cng hc tt bng hoc hn sinh viên loi khá và s ngi mc trung bình c hai loi gn nh ngang nhau. Nhiu s liu cng cho thy nhiu nc Tây Âu, ngi ta quan tâm c bit và u tiên cho nhng hc viên ngi ln, có kinh nghim trong sn xut nông — công nghip và trong các ngành dch v. Toàn b iu ó dng nh khng nh mt iu rng mi ngi u có th và hoàn thành tt công vic, mc dù có nhng khác bit cá nhân áng k v nng lc và ng c. Có nhng s liu áng chú ý Anh và nhiu nc Tây Âu v kt qu hc tp ca hc viên ti chc, c bit là ni có nhp làm vic và hc tp c t chc mt cách thích hp. Thc t ti các khoa i hc m trng i hc Bc M tip tc cho thy im s ca nhng sinh viên ngi ln các lp i hc bng hoc cao hn im trung bình ca sinh viên “chính khoá” trong các kì thi cui khoá, tuy nhng sinh viên ti chc ít chim v trí u bng hn so vi sinh viên tp trung. n thp k 70 ca th k XX, J. Kidd khi nghiên cu v hc tp ca ngi ln li tip tc khng nh rng “Không nhng tui 45 là tt nh 134 | MODULE GDTX 4
9. mà có th tui 75” và ông ã ly dn chng kt lun ca B Lao ng M “Nng lc t mc cao nht nhng nm 45 tui n 65 tui”. Liên Xô c, B.G. Ananhep và nhóm cng tác viên ã nghiên cu s phát trin ca các chc nng tâm lí qua các giai on la tui khác nhau. Bng vic s dng các máy móc hin i chính xác và vi tinh thn làm vic nghiêm túc, t m, khoa hc và kiên trì trong nhiu nm, kt qu nghiên cu ca ông ã khng nh “Các chc nng tâm lí chú ý, trí nh, t duy không h b gim sút tui 18 — 40”. iu ó chng t ngi ln vn có kh nng hc tp tt, bi kh nng hc tp c hiu là nng lc tip thu thông tin, ghi nh và lu gi chúng trong trí nh và x lí chúng gii quyt các vn khác nhau. Tt nhiên, kt qu hc tp không ch ph thuc vào các quá trình tâm lí riêng l, mà ph thuc vào toàn b nhân cách, vào ng c hc tp. Kt qu nghiên cu ca B.G. Ananhep và nhóm cng tác viên ca ông còn cho thy, các chc nng khác nhau phát trin không ng u và không cùng vào mt thi gian. Ví d, giai on này trí nh phát trin nhanh, thì giai on khác là t duy. (ây chính là s lch pha ca phát trin.) Kt qu thc nghim cng cho thy tui càng cao thì các chc nng càng có liên quan vi nhau, càng gn lin vi nhau trong mt tng th thng nht. iu này cho phép con ngi có kh nng bù tr nhc im ca mt chc nng này (ví d trí nh) bng s phát trin cao hn ca các chc nng khác (ví d t duy). E.P. Tônkônôga, nhà giáo dc ngi ln ca Liên Xô (c) cho rng s phát trin la tui ngi ln mang tính khác bit cao, rng “s phát trin các chc nng tâm lí không ch là hin tng thun tuý v la tui, mà nó ch yu ph thuc vào trình vn hoá, kinh nghim sng, hot ng ngh nghip, vào tính tích cc xã hi, vào s rèn luyn ca mi ngi. Vì vy rt khó khái quát”. Tuy nhiên, kt qu nghiên cu ca bà còn cho thy ngoài mt s hn ch do tui tác, nhìn chung ngi ln có mt s c im chung sau: V chú ý: Nhng thuc tính và phm cht ca chú ý thng c hoàn thin hn nh tính bn vng, s phân b và phm vi ca chú ý. Ngi ln có th tp trung chú ý trong thi gian dài khi nghe nhng vn lí HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 135
10. lun tru tng. Phm vi chú ý ca ngi ln thng ln hn 2 — 5 ln so vi phm vi chú ý ca tr em. Ngi ln có th tri giác t 4 — 6 i tng khác nhau mc rõ ràng. Ngi ln thng cn ít thi gian hn tri giác hàng lot i tng trong quá trình hc tp. i vi ngi ln, chú ý ch nh phát trin. iu ó cho phép ngi ln có th thoi mái tp trung lâu dài khi cn thit. Nghiên cu còn cho thy khi 30 — 35 tui, không thy có s gim bt phm vi, tính di chuyn, tính bn vng, tính la chn ca chú ý. Tuy mt vài chc nng ca chú ý có gim, nhng không nhiu lm, và không có nh hng lm n quá trình hc tp ca ngi ln. V trí nh nhìn chung i vi ngi ln thiên v trí nh hn hp bng hình nh, âm thanh, c bit là hình nh. Trí nh ý ngha chim u th. Nhng ngi ln có trình hc vn cao, thng xuyên luyn tp thì s có trí nh phát trin tt hn tr em. Ngc li, nhng ngi không i hc bao gi li kém hn tr em. V t duy, tui ngi ln có s khác bit ln, ph thuc vào các yu t xã hi hn là tui tác. T duy ca ngi ít hc không hn là lôgic cht ch mà thiên v t duy hình nh, t duy c th. Nhà tâm lí hc I.U.N. Kuliutkin (Liên Xô c) thì khng nh rng “Nhân cách ngi ln vn tip tc phát trin. Dy hc vn có th tác ng ti s phát trin nhân cách ca ngi ln. Tuy nhiên, s phát trin tui ngi ln cn phi c nhìn nhn di góc khác. S phát trin tui ngi ln không ch là s tng thêm mt kin thc c th nào ó, không phi là s phát trin mt chc nng nào ó, mà còn ch yu là s phát trin tính c lp, nhu cu, hng thú, quan im, thái , th gii quan, nhân sinh quan”. Kt qu nghiên cu ca Trn Trng Thu, Lê Quang Long và Ngô Nht Quang v c im tâm lí ca hc viên BTVH ã khng nh: — S chú ý ca ngi ln di chuyn chm, nhng có kh nng tp trung lâu bn. Tuy nhiên, chú ý ch nh tng i phát trin. H có th tp trung chú ý hàng gi nu vn thit thc, có ý ngha. — ngi ln, ghi nh máy móc b gim sút, nhng ghi nh ý ngha ca h vn còn tt. H d nh và nh lâu nhng gì thit thc, gn gi và c vn dng vào trong sn xut và i sng. 136 | MODULE GDTX 4
11. Tóm li, không ai có th ph nhn mt s gim sút v th lc, tc phn ng, v thính giác, th giác, ghi nh máy móc, khéo léo do nh hng ca tui tác. Tuy nhiên, các kt qu nghiên cu cng nh thc tin ã khng nh s gim sút v th xác do tui tác ch có nh hng, ch không quyt nh kh nng hc tp ca ngi ln. Ngi ln vn có th hc tt nu phng pháp dy hc phù hp vi cách hc ca h, phù hp vi tc nhn thc ca h, nu GV bit phát huy th mnh ca ngi ln, ng thi bit giúp h khc phc dn nhng khó khn, hn ch n mc không còn là nhng tr ngi áng k. 3. CÂU HỎI — Ai c coi là ngi ln? S trng thành v mt tâm sinh lí và trng thành v mt xã hi ca ngi ln có gì khác so vi tr em? — Ngi ln có c im gì chung nht cn lu ý? Hot ng ch o ca ngi ln là gì? Có nh hng nh th nào i vi hc tp ca ngi ln?. — c im nhn thc (chú ý, trí nh, t duy ) ca ngi ln có gì khác so vi tr em? — T kinh nghim thc tin và hiu bit, bn có nhn xét gì v kh nng hc tp ca ngi ln? Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm hoạt động học tập của người lớn. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c mt s c im hot ng hc tp ca ngi ln. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN * Hc tp ca ngi ln không phi là cái gì ó khác bit hoàn toàn so vi hc tp ca tr em. Nó cng phi tuân theo nhng quy lut, cng mang bn cht hc tp ca con ngi nói chung. Tuy nhiên, hc tp ca ngi ln không th hoàn toàn ging hc tp ca tr em. Kt qu nghiên cu và kinh nghim nhiu nc ã cho thy, giáo dc ngi ln không th tách ri, không phi là mt cái gì ó hoàn toàn khác bit so vi giáo dc tr em, nhng nó có “c thù riêng”. Hc viên ngi ln có nhng nhu cu và c im khác bit so vi tr em nh ã trình bày trên, cho nên ni dung, phng pháp và cách thc giáo dc ngi ln phi khác. Mi HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 137
12. s áp t v ni dung, t chc hay phng pháp dy hc nh i vi giáo dc tr em, nu không xut phát t chính bn thân hc viên ngi ln u tht bi. Chính vì vy, Hi ngh giáo dc ngi ln th gii ln th ba ti Tokyo, Nht Bn (1972) ã kt lun rng “Vic phi kt hp vi giáo dc chính quy, vic k tha kt qu nghiên cu v giáo dc tr em là cn thit, nhng không c làm mt i “c thù riêng” ca giáo dc ngi ln. Ni dung, phng pháp, hình thc t chc giáo dc ngi ln phi xut phát t c im i tng là ngi ln. Không th áp t cho nhng i tng c bit này nhng gì ã c dùng — dù có kt qu nhà trng chính quy ”. * T c im khác bit ca ngi ln so vi tr em, M. Knowles ã tóm tt 4 c im ch yu sau v hc tp ngi ln: — Ngi ln cn bit ti sao h phi hc cái gì ó. H cn c bit cái ó có tác dng trc tip i vi h nh th nào. — Ngi ln cn hc theo kinh nghim. — Vic hc ca ngi ln nh là mt quá trình gii quyt vn . — Ngi ln hc tt nht khi ch có kh nng vn dng ngay. * T kinh nghim giáo dc ngi ln ca mình, M. Knowles cho rng ngi ln hc tt nht khi: — H hiu c ý ngha cn phi bit hoc phi làm mt iu gì ó. — H c t do hc theo cách ca mình. — Hc tp ca ngi ln là s tri nghim. — Thi gian hc do h quyt nh. — c khuyn khích, ng viên. * Các sách, báo, tài liu ca các tác gi khác trong và ngoài nc u thng nht c im chung nht ca hc tp ngi ln là: — Hc tp ca ngi ln ch là hot ng th yu. Ngi ln hc phc v cho cuc sng và sn xut hin ti, nâng cao thu nhp, ci thin cht lng cuc sng; — Hc tp ca ngi ln hoàn toàn mang tính cht t nguyn. Hc tp ca ngi ln không th áp t, bt buc. Mi s ép buc, áp t hay mi 138 | MODULE GDTX 4
13. bin pháp hành chính u không có tác dng. Ngi ln ch hc khi có nhu cu, khi thy vic hc có tác dng. Nu thiu iu ó, hoc là h s t chi không i hc, hoc s th , th ng trên lp; — Hc tp ca ngi ln có tính mc ích rõ ràng. Ngi ln hc cho ngày hôm nay ch không phi cho ngày mai. Ngi ln có nhu cu hc nhng cái thit thc, nhng cái có kh nng vn dng c ngay. Ngi ln không th “hc vt”, không th hc mà chng hiu gì c hoc không bit làm gì; — Hc tp ca ngi ln không th ng, luôn chu nh hng mnh m ca kinh nghim sng. Trong hc tp, ngi ln luôn so sánh, i chiu nhng iu c hc, c nghe vi nhng kinh nghim, hiu bit ã có ca bn thân. Nhng kinh nghim, hiu bit ã có ca ngi ln có th h tr, to iu kin cho ngi ln hc d dàng hn, nhanh hn. Tuy nhiên, nhng hiu bit và kinh nghim ã có ca ngi ln nhiu khi to ra “Tâm lí bo th” hoc “Cm giác bit ri”, cn tr ngi ln tip thu cái mi, tin b hn, khoa hc hn. * c im khác bit quan trng nht ca ngi ln so vi tr em là ngi ln có hiu bit, kinh nghim phong phú. Tr em cng có mt s quan nim, hiu bit nht nh trc khi hc mt vn nào ó, tuy nhiên không nhiu và không có ý ngha sâu sc nh i vi ngi ln. Nhng kinh nghim ca ngi ln ã và ang c vn dng trong cuc sng và sn xut hin ti và tr thành nhng ng hình, không d gì thay i. Ngi ln rt coi trng và tin vào kinh nghim ca mình, thm chí ti mc bo th. Vì vy, quá trình tip thu kin thc mi ngi ln không n gin nh i vi tr em. Ngi ln luôn i chiu, so sánh nhng iu c hc, nhng iu GV nói vi vn kinh nghim và hiu bit ã có ca mình. Ngi ln ch nghe và làm theo nhng gì h cho là “có tình, có lí” da vào kinh nghim, hiu bit ã có ca mình, mc dù nhng kinh nghim này nhiu khi còn hn ch, phin din, thm chí sai lm. Ngi ln ch chp nhn hoc làm theo nhng iu GV nói, ging dy trên lp, khi h t thy c cái sai, cái cha chính xác, y trong quan nim, kinh nghim ã có trc ây ca mình và lúc ó, hot ng hc tp ca ngi ln mi thc s din ra. Nh vy, hc tp ca ngi HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 139
14. ln v bn cht không phi là quá trình th ng mà là quá trình tích cc, quá trình ngi ln gn kin thc mi vi nhng kinh nghim, hiu bit ã có, là quá trình ngi ln i chiu, so sánh hiu bit và kinh nghim ã có ca mình vi nhng iu c hc, c nghe, là quá trình ngi ln t thay i, iu chnh, hoàn thin và phát trin thêm hiu bit, kinh nghim ã có ca mình. Vì vy, hc tp ca ngi ln s hiu qu hn khi kin thc mi gn vi nhng kin thc, hiu bit ã có. * Ngoài ra, cng ging nh vic hc nói chung, hc tp ca ngi ln có bn cht sau ây cn lu ý. ó là: — Hc tp nói chung và hc tp ca ngi ln nói riêng là hot ng tích cc ca bn thân ngi hc, ch không phi quá trình tri giác th ng. Ngi hc không hot ng thì không th phát trin. Kt qu hc tp là kt qu hot ng ca bn thân ngi hc, ch không phi kt qu hot ng ca GV hay ca hc viên khác. Không ai có th hc h ai. Không th có chuyn ngi này hc mà ngi khác phát trin. Vic hc ca ngi ln ch có hiu qu khi và ch khi ngi ln t khám phá, t xây dng, t kin to nên kin thc ca riêng mình. i vi ngi ln hc qua thc hành, qua hành ng (Learning by doing) tt hn hc qua quan sát hoc nghe. “Tôi nghe, tôi quên. Tôi nhìn, tôi nh. Tôi làm, tôi hiu”. — Hc tp nói chung và hc tp ca ngi ln nói riêng v bn cht tâm lí là hot ng cùng nhau. S phi hp, tng tác, h tr, trao i ln nhau gia các cá nhân có vai trò to ln ti kt qu hot ng hc tp ca tng cá nhân, c bit i vi hc viên ngi ln. — Hc tp nói chung và hc tp ca ngi ln nói riêng v bn cht không phi là quá trình th ng, mà là quá trình tích cc, quá trình ngi hc sp xp, cu trúc li thông tin, quá trình gn kin thc mi vi nhng kinh nghim, hiu bit ã có, là quá trình ngi hc i chiu, so sánh quan nim sn có ca mình vi nhng iu c hc. Hc tp ca ngi ln s hiu qu hn khi kin thc mi gn vi nhng kin thc, hiu bit ã có. Ngi ln không th “hc vt”, không th nh máy móc, không th hc mà chng hiu gì c hoc không bit làm gì. — Hc tp ca ngi ln ch hiu qu khi ngi ln t thy c cái sai, cái cha úng, cha chính xác, cha y trong nhn thc, kinh nghim 140 | MODULE GDTX 4
15. trc ây ca mình. Ch khi ngi ln nói ra c nhng quan nim, suy ngh ca mình thì GV và các hc viên khác mi bit, mi có th giúp , góp ý cho h t nhn thy nhng hn ch trong nhn thc trc ây ca mình. * Tóm li, xut phát t bn cht hc tp nói chung và t c im khác bit ca ngi ln so vi tr em, hc tp ca ngi ln s có hiu qu nht: — Khi ngi ln hc qua thc hành, qua hành ng, thông qua gii quyt các vn , các tình hung có tht trong cuc sng và sn xut ca h, khi ngi ln t phát hin vn , t gii quyt vn , t rút ra kt lun. — Khi kin thc mi c gn vi nhng hiu bit, kinh nghim ã có, khi ngi ln t nhn thc c cái cha úng, cha chính xác, cha y trong nhn thc, kinh nghim trc ây ca mình. — Khi ngi ln c trao i, chia s và c hc tp kinh nghim ln nhau. Ngi ln hc tt hn qua ngi thc, vic thc. Qua trao i, tho lun, ngi ln mi có iu kin trình bày, th hin hay “xut tâm” ra bên ngoài nhng hiu bit, kinh nghim ca mình. Ch khi ó, nhng suy ngh, kinh nghim ca cá nhân mi tr thành i tng phân tích ca chính ngi ó, ca nhng hc viên khác và ca GV. Qua trao i, tho lun, ngi ln mi có th so sánh kinh nghim ca mình vi kinh nghim ca ngi khác, mi thy c cái úng, cái sai, cái cha y , cha chính xác trong nhn thc, kinh nghim ca mình. Vì vy, trong giáo dc ngi ln, “Xut tâm hoá” theo các nhà tâm lí hc không kém phn quan trng so vi quá trình “Nhp tâm hoá”. — Ngoài ra, i vi ngi ln nói chung và c bit i vi ngi ln cng ng nói riêng thì môi trng hc tp, cm giác t tin, cm giác thy tin b trong hc tp có ý ngha ht sc quan trng. Vì vy: + Ngi ln s hc tt hn trong môi trng tin tng và tôn trng ln nhau. + Ngi ln s hc tt hn trong môi trng hc tp vui v, thoi mái. + Ngi ln s cm thy phn khi, t tin hn khi h cm thy tin b trong hc tp, khi cm thy d hiu, d tip thu. + Ngi ln s t tin hn, phn khi hn nu c ng viên, khen thng kp thi. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 141
16. 3. CÂU HỎI — Hc tp ca ngi ln có mc ích, tính cht và ý ngha gì khác so vi hc tp ca tr em? — Hc tp ca ngi ln có nhng c im gì cn lu ý? — Vn kinh nghim và hiu bit ã có ca ngi ln có nh hng nh th nào i vi hc tp ca ngi ln? Ti sao cn phi chú ý khai thác kinh nghim ca ngi ln? Khai thác kinh nghim, hiu bit ã có ca ngi ln làm gì? và làm th nào có th khai thác kinh nghim ca ngi ln? — Môi trng hc tp có ý ngha nh th nào i vi ngi ln? Môi trng hc tp i vi ngi ln cn phi nh th nào? Hoạt động 3: Tìm hiểu thuận lợi và khó khăn của người lớn khi tham gia học tập và cách khắc phục/hạn chế những khó khăn của học viên người lớn. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th lit kê c nhng thun li, khó khn ca ngi ln khi tham gia hc tp t ó có nhng bin pháp giúp ngi ln phát huy im mnh ca mình và khc phc nhng hn ch/khó khn n mc không còn là nhng tr ngi áng k. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Vi t cách là hc viên, ngi ln có nhiu khó khn hn so vi tr em và so vi chính bn thân h khi còn tr. Có nhng khó khn có thc, khách quan, nhng cng có nhng khó khn do chính bn thân h t ti, mc cm hoc do GV có nhng nh kin, nhn nh sai lm. Thc t cho thy, ngi ln vn có th hc tt nu phng pháp dy hc phù hp vi cách hc ca h, nu GV bit phát huy th mnh ca ngi ln, ng thi bit giúp h khc phc nhng khó khn. Vy, ngi ln có nhng thun li, khó khn gì trong hc tp? a) Thun li — Ngi ln có lòng t trng cao. H mun c i x tôn trng và bình ng. H không mun b ra lnh, ép buc, áp t. H t giác hc tp mà không cn bo ban, nhc nh nhiu nh i vi tr em. 142 | MODULE GDTX 4
17. — Khác vi tr em, ngi ln có tính c lp và ch ng cao. Trong hc tp cng nh trong cuc sng, ngi ln mong mun c c lp, ch ng, mun c t quyt nh mc ích, ni dung hc, hình thc hc và thi gian hc. ây là phm cht quan trng cn khai thác, phát huy ngi ln c lp, ch ng trong quá trình hc tp. Ngi ln mun c t mình phát hin, gii quyt vn , t i n kt lun — Khác vi tr em, ngi ln có vn hiu bit, kinh nghim sng phong phú . Vn kinh nghim này có ý ngha sâu sc i vi ngi ln. Kinh nghim i vi ngi ln là mt cái gì ó khng nh bn thân. Vì vy, nu kinh nghim ca ngi ln không c coi trng hoc b lãng quên, thì h cho rng iu ó không ch ph nhn kinh nghim ca h, mà còn ph nhn chính h. Vn kinh nghim ca ngi ln là nhng t liu thc t rt có giá tr, có tác dng giúp quá trình nhn thc ca ngi ln nhanh hn, d dàng hn và nh lâu hn so vi tr em. ây là mt th mnh ca ngi ln mà GV cn bit khai thác, phát huy trong quá trình hng dn ngi ln hc. Trong các lp hc ca ngi ln, hc viên cn tôn trng, to iu kin c chia s kinh nghim, hc tp ln nhau. b) Khó khn — Mc cm, t ti: ây là nét tâm lí c trng cho hc viên là ngi ln. H thng t ti, mc cm rng mình ã ln, ã nhiu tui ri không hc c na. iu này nh hng rt ln n ng c, ý chí, cng nh kt qu hc tp ca ngi ln. Vì vy khi hng dn ngi ln hc, GV cn phi luôn chú ý ng viên, khen thng kp thi sau mi câu tr li úng, sau mi tin b, mi c gng ca h trong hc tp, dù là nh. Mt khác, ngi ln thng t ti, ngi hoc xu h không dám phát biu, bày t quan im, ý kin ca mình trc ông ngi. GV rt khó bit h suy ngh gì, tip thu nh th nào kp thi iu chnh, b sung. Vì vy, GV cn phi kiên trì ng viên, gi ý hc viên nào cng c phát biu, tham gia ý kin. GV cn phi tôn trng, lng nghe ý kin ca mi hc viên, tuyt i không c phê phán, ch trích hoc chê bai nhng câu tr li cha úng hoc nhng suy ngh sai ca ngi ln trc ông ngi. Khi mi ln c phát biu, nht là khi ý kin ca h c lng HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 143
18. nghe, tôn trng, không b ch trích, phê phán, ngi ln s cm thy t tin và phn khi hn trong hc tp. Ngc li, h s th ng, không tích cc tham gia và vì vy hiu qu hc tp ca ngi ln s không cao. — D t ái: ây là mt c im c trng ca hc viên ngi ln. Bt c mt s xúc phm nào, dù là nh u d làm h t ái. Vì vy khi hng dn ngi ln hc, iu quan trng u tiên mà mi GV cn phi ghi nh là cn phi tôn trng, i x bình ng vi hc viên vi t cách là ngi ln, ch không phi là tr em, i x vi hc viên vi t cách là ngi có nhiu kinh nghim, hiu bit ch không phi là ngi kém ci, không bit gì. — Có tính bo th cao. Vn kinh nghim, hiu bit ã có ca hc viên ngi ln có tác dng tích cc nh ã phân tích trên, nhng ng thi còn có tác dng tiêu cc, cn tr i vi quá trình hc tp, nhn thc ca ngi ln. Kinh nghim thng to cho ngi ln “Cm giác bit ri”. ây là mt trong nhng cn tr tâm lí quan trng i vi quá trình hc tp và nhn thc ca ngi ln. Cm giác này làm cho h không mun nghe, không mun tip thu, không mun i sâu vào bn cht vn . Ngi ln rt coi trng và tin vào kinh nghim ca mình, thm chí ti mc bo th. iu này ã cn tr quá trình tip thu cái mi, khoa hc hn. Ngi ln không d hc nhng gì do ngi khác áp t khi bn thân cha hiu, khi cha thy cái sai, cha chính xác, cha y trong nhn thc và kinh nghim trc ây ca mình. Vì vy, khi hng dn ngi ln hc, iu quan trng là GV cn phi tìm hiu quan nim, kinh nghim ã có ca hc viên, cn phi ht sc khéo léo, t nh phân tích (thng thông qua ý kin ca nhóm, ca lp) giúp hc viên thy nhng hn ch, sai lm trong kinh nghim, quan nim ca mình t ó hc viên t iu chnh, hoàn thin hoc thay i kinh nghim, quan nim trc ây ca mình. — Mt mi và t tng d b phân tán: Khác vi tr em hoàn toàn tp trung vào vic hc, hc viên ngi ln va hc, va làm, va lo công vic gia ình, con cái Vì vy, khi tham gia hc tp, hc viên ngi ln thng mt mi hn, t tng d b phân tán. Vì vy, khi hng dn ngi ln hc, GV cn phi chú ý to không khí hc tp vui v, nh nhàng, thoi mái: hc — vui; vui — hc. 144 | MODULE GDTX 4
19. — Là nhng ngi ã ln tui, hc viên ngi ln thng có nhng hn ch nht nh v kh nng nhn thc nh tc phn ng, kh nng nghe nhìn, vn ng. Chú ý, ghi nh ca ngi ln nhìn chung b gim sút. Tuy nhiên, chú ý ch nh ca ngi ln tng i phát trin. Ngi ln có th tp trung chú ý hàng gi nu thy vn c hc thit thc, có ý ngha i vi bn thân. Trí nh máy móc ca ngi ln nhìn chung kém hn nhiu so vi tr em. H không th hc vt tt nh tr em, nhng ghi nh có ý ngha ca h vn còn tt. H d nh và nh lâu nhng gì thit thc, gn gi và c vn dng vào trong sn xut và i sng. ây là mt s hn ch, khó khn ca hc viên ngi ln so vi tr em. Da vào nhng c im này, nhiu GV, nhiu nhà nghiên cu trc ây thng quá nhn mnh vào nhng khó khn v tui tác, th lc và có xu hng ánh giá thp nng lc hc tp ca ngi ln. H thng cho rng “Ngi ln không th hc c”, rng “Vic hc ch dành cho tr em”. Tuy nhiên, kt qu ca nhiu công trình nghiên cu u tha nhn tui tác có nh hng ti s gim sút kh nng hc tp ca ngi ln, nhng không phi là yu t quyt nh. Quá trình hc tp trc ây, quá trình rèn luyn, hot ng tích cc ca tng ngi, vn kinh nghim là nhng yu t có nh hng mnh hn, quyt nh hn i vi nng lc và kt qu hc tp ca ngi ln so vi yu t tui tác và th lc. Trong nhng nm u ca th k XX, ngi ta ã khng nh rng ngi ln n 45 tui vn hoàn toàn có kh nng hc tp. Tuy nhiên, ngày nay, 75 tui vn c khng nh là có kh nng hc c. Tóm li, hc viên ngi ln có mt s hn ch, khó khn do tui tác. Tuy nhiên, hc viên ngi ln vn hoàn toàn có th tip thu tt, nu phng pháp ca GV phù hp vi cách hc, cng nh phù hp vi tc nhn thc ca hc viên ngi ln, nu GV bit phát huy th mnh ca hc viên ngi ln, ng thi bit giúp h khc phc dn nhng khó khn, hn ch n mc không còn là nhng tr ngi áng k. khc phc s gim sút v th lc, v tc phn ng, th giác, khéo léo, c bit s gim sút v thính giác ca hc viên ngi ln, GV cn chú ý mt s vn sau: — Tng cng ánh sáng, vit ch to, rõ ràng; HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 145
20. — Cho phép ngi ln có thi gian suy ngh; — Cho phép ngi ln c chn tc và cách hc riêng ca mình; — T chc hc theo nhóm nh; — Nói to, chm, rõ ràng; — Dùng nhng t hoc câu n gin; — S dng biu bng, hình nh và các phng tin trc quan khác; — To không khí hc tp vui v, nh nhàng thoi mái; — 3. CÂU HỎI — Hc viên ngi ln có thun li gì hn so vi tr em? — Nhng khó khn i vi ngi ln khi tham gia hc tp là gì? — Làm th nào giúp ngi ln t ái, bo th, mt mi hoc phân tán t tng ? — Làm th nào giúp ngi ln khc phc nhng hn ch do tui tác? (Phn ng chm; trí nh máy móc kém; th giác, thính giác kém ) Hoạt động 4: Tổng kết một số nguyên tắc giúp người lớn học có hiệu quả. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c mt s nguyên tc giúp ngi ln hc có hiu qu. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Cng nh nguyên tc giáo dc nói chung, nguyên tc giáo dc ngi ln là h thng nhng lun im c bn có tính cht quy lut ca lí lun giáo dc ngi ln, có vai trò nh hng trong vic t chc các hot ng giáo dc ngi ln, ch dn vic la chn ni dung, phng pháp và các hình thc t chc giáo dc ngi ln nhm làm cho quá trình giáo dc ngi ln t c mc ích giáo dc ã ra và bo m cht lng, hiu qu. Vì vy, các sách, báo tài liu trong và ngoài nc, cng nh kinh nghim giáo dc ngi ln u rt quan tâm tng kt các nguyên tc giáo dc ngi ln. Ví d: 146 | MODULE GDTX 4
21. * Xut phát t c im khác bit ca ngi ln so vi tr em, M. Knowles ã lu ý ti 7 nguyên tc sau t chc cho ngi ln hc tp có hiu qu. ó là: — Cn xây dng không khí hc tp tôn trng, hp tác, tin tng, h tr, ci m, thoi mái, vui v và nhân vn. — Cn thu hút ngi hc cùng tham gia xây dng k hoch hc tp tng th. — Cn thu hút ngi hc cùng tham gia xác nh nhu cu hc tp ca mình. — Cn thu hút ngi hc cùng xác nh mc tiêu hc tp ca mình. — Cn thu hút ngi hc cùng xây dng k hoch bui hc. — Cn h tr ngi hc thc hin k hoch hc tp ca mình. — Cn thu hút ngi hc cùng tham gia ánh giá vic hc tp ca mình. * Kinh nghim giáo dc bình dân, bình dân hc v và b túc vn hoá, giáo dc thng xuyên và kinh nghim ca các ban, ngành cng ã úc kt c mt s nguyên tc ca giáo dc ngi ln. Ví d, t s phân tích và am hiu sâu sc v c im khác bit và khó khn ca ngi ln, c bit ca ngi dân lao ng so vi tr em, V ình Hoè ã a ra 4 nguyên tc c bn cn phi quán trit trong giáo dc bình dân. ó là nguyên tc “li, vui, c th và gin d”. Ch tch H Chí Minh cng a ra mt s nguyên tc hun luyn cán b nh “nguyên tc kinh nghim và thc t phi i ôi”, “cách hc tp ly t hc làm ct, do tho lun, ch o giúp thêm vào”; “Ct thit thc, chu áo hn tham nhiu”; “Hc vi hành phi i ôi” Kinh nghim bình dân hc v, BTVH cng ã rút ra c nhiu nguyên tc nh: c bn, tinh gin, thit thc, phù hp, tôn trng, khuyn khích ngi hc; không chê bai; phát huy tính tích cc, ch ng sáng to ca ngi hc; liên h cht ch vi kinh nghim ca ngi hc; nguyên tc cá bit * Kinh nghim giáo dc nông dân cng ã tng kt mt s nguyên tc nh: ch ng, thit thc, thc hành, thông qua gii quyt vn thc t, coi trng mt tích cc và tiêu cc ca kinh nghim ngi hc, môi trng hc tp gn gi, thân thin, phng pháp phù hp HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 147
22. * Kinh nghim giáo dc sc kho cng ã khái quát mt s nguyên tc nh phù hp vi nhu cu, trình ca ngi dân; thit thc; tham gia, trc quan, thc hành; vn dng; môi trng d chu, thoi mái Tóm li, khác vi tr em, hc viên ngi ln có lòng t trng, tính c lp và ch ng cao. H mun c i x tôn trng vi t cách là ngi ln c lp, có nhiu kinh nghim sng và kinh nghim ging dy. Hc viên ngi ln không mun b áp t, b iu khin. H mun c chia s kinh nghim, mun c t mình phát hin, gii quyt vn , t i n kt lun H hc không th ng, mà luôn i chiu nhng iu c hc vi kinh nghim ca bn thân. Vì vy, khi t chc các lp hc cho ngi ln, GV cn chú ý quán trit mt s nguyên tc sau: a) Nguyên tc tôn trng ngi hc Hc viên ngi ln s t ái khi b coi thng, b ép buc hoc b phê bình, nht là trc mt mi ngi. Ngc li, hc viên ngi ln s cm thy thoi mái t tin và không còn s e ngi hay xu h khi mi ngi thông cm, ci m, tôn trng ln nhau và có ý thc hc hi và giúp nhau trong hc tp. b) Nguyên tc tham gia/Hot ng Hc tp ca ngi ln s có kt qu khi h c tham gia, c t phát hin vn , t gii quyt vn và t rút ra kt lun, tt nhiên di s hng dn, gi ý và dn dt ca GV. Hc viên ngi ln s hc tt hn khi h t nhn thy c cái sai, cái cha chính xác, cha y trong nhn thc, kinh nghim trc ây ca mình. Vì vy, phi to iu kin ngi ln nói ra c nhng suy ngh, kinh nghim trc ây ca mình. Có nh vy GV và các hc viên khác mi có th hiu, có th trao i, góp ý. Mt khác, hc viên ngi ln s cm thy phn khi hn, t tin hn, khi h c trao i, chia s kinh nghim ca mình, khi kinh nghim ca mình c mi ngi lng nghe, tôn trng. c) Nguyên tc thit thc Ni dung các lp hc cho ngi ln phi thit thc, phi xut phát t nhu cu ca ngi hc. GV cn phi tp trung vào nhng gì mà “Ngi hc cn” hn là nhng gì mà “GV có”. Ni dung hc phi do chính ngi 148 | MODULE GDTX 4
23. hc la chn nhm gii quyt nhng vn hin ti ca chính h, ch không phi vn do GV áp t. d) Nguyên tc phù hp Ni dung và phng pháp dy hc cho ngi ln phi phù hp vi kh nng và tc nhn thc ca ngi ln, phù hp vi iu kin va hc va làm ca h. Hc ca ngi ln òi hi tc dy hc chm hn, cn có nhiu thi gian hn cho ôn tp, luyn tp ngay trên lp vì h không có nhiu thi gian hc lp và cng không có nhiu thi gian t hc, t nghiên cu, c sách nhà. e) Nguyên tc hc gn lin vi hành Hc ca ngi ln s tt hn và có hiu qu hn khi hc thông qua thc hành, qua hành ng hn là qua quan sát hoc nghe th ng. Vì vy, dy hc ngi ln phi chú ý to iu kin cho hc viên ngi ln c thc hành nhiu hn. Ngi ln s nh tt hn khi c thc hành, c vn dng nhng kin thc ã hc vào trong công vic ca mình. Ngi ln không th hc vt, hc thuc lòng mà chng hiu gì c, chng bit làm gì. g) Nguyên tc trc quan — c th ây là nguyên tc ã có t rt lâu và là mt nguyên tc chung trong dy hc “Trm nghe không bng mt thy. Trm thy không bng mt hành”. i vi hc viên là ngi ln, nguyên tc này li càng quan trng hn, bi s giúp h d nh và nh lâu hn trong iu kin h không có nhiu thi gian trên lp, cng nh khi v nhà. h) Nguyên tc vui v, nh nhàng, thoi mái ây là nguyên tc cc kì quan trng i vi các lp hc ca ngi ln do hc viên ngi ln mt mi vì phi va làm va hc. 3. CÂU HỎI — Xut phát t c im ca ngi ln, c im hot ng hc tp ca h và nhng thun li, khó khn ca h, có th rút ra các nguyên tc c bn gì có th giúp ngi ln hc có hiu qu? — Liên h thc t v vic thc hin các nguyên tc này. Có thun li, khó khn gì? HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 149
24. Hoạt động 5: Động não về các điều kiện để người lớn có thể học có hiệu quả. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c các iu kin ngi ln có th hc có hiu qu. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Xut phát t c im c thù ca ngi ln, t nhng khó khn, thun li ca ngi ln và t nhng nguyên tc c bn, hc viên ngi ln ch hc tt nht khi và ch khi: — H cm thy c tôn trng, c i x bình ng. — H thy kinh nghim và ý kin ca mình c cao, chú ý lng nghe. — H c tham gia, c phát biu, trao i chia s kinh nghim. — T mình phát hin vn , gii quyt vn và t rút ra kt lun, không b áp t. Bi vì ngi ta ch nh: 20% nhng iu c nghe, 40% nhng iu nghe và thy, 80% nhng iu h t phát hin, khám phá ra. — T mình thy c cái cha úng, cha chính xác, cha y trong nhn thc, kinh nghim trc ây ca mình. — H cm thy t tin, không còn cm giác s st, ngi ngùng, xu h. — H c ng viên, khen thng kp thi. — H c hc trong không khí vui v, nh nhàng, thoi mái. — Ni dung hc thit thc, phù hp và có th vn dng c ngay. — Giáo viên nhit tình, thông cm, gn gi. — Phng pháp ging dy phù hp, d hiu, hp dn. — c trc quan. — c hc qua ngi thc, vic thc, qua bn bè. — c thc hành. — c ôn tp, cng c thng xuyên. — Lp hc ít ngi. — Thi gian hc phù hp. 150 | MODULE GDTX 4
25. Khác vi tr em, hc viên ngi ln có vn kinh nghim phong phú, h không nghe th ng mà luôn i chiu nhng iu c nghe, c hc vi kinh nghim ã có ca mình. Nhim v ca GV trong các lp hc ca ngi ln không ch là truyn th, cung cp kin thc mi, mà ch yu là giúp hc viên ngi ln iu chnh, thay i hoc phát trin nhng kinh nghim, quan nim ã có ca mình. Vì vy, khi hng dn ngi ln hc, GV cn chú ý ti vic ng viên, t chc, hng dn hc viên ngi ln hc tp, trao i kinh nghim, t phát hin, gii quyt vn hn là ban phát, cung cp kin thc. 3. CÂU HỎI — Khi nào, âu và vi hình thc nào thì ngi ln hc tt nht? — Ti sao dy hc cùng tham gia là phù hp và có hiu qu i vi ngi ln? — Thc hành và trc quan có ý ngha quan trng nh th nào i vi ngi ln? Ti sao? — GV cn có thái , ng x và lu ý gì khi dy ngi ln? Hoạt động 6: Tìm hiểu phẩm chất, năng lực và kĩ năng cần thiết đối với giáo viên tham gia giáo dục người lớn. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th nêu lên c mt s phm cht, nng lc và k nng cn thit i vi GV tham gia giáo dc ngi ln. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN GV là mt thành t quan trng bo m cht lng, hiu qu ca giáo dc ngi ln. Vì vy, vn GV trong giáo dc ngi ln ã và ang là vn quan tâm ca các nghiên cu, sách, báo, tài liu trc ây và ngày nay. i ng GV tham giáo dc ngi ln a dng v tui, v thành phn, v trình vn hoá, chuyên môn và nghip v s phm. H có th là: — Nhng tình nguyn viên cng ng nh già làng, trng bn/thôn/xóm, ngh nhân, ngi sn xut gii, nhng ngi có kinh nghim nuôi con kho, dy con ngoan, cán b ph n, thanh niên, cán b hi nông dân, hi HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 151
26. ngi cao tui, hi cu chin binh, hi khuyn hc, hi ngành ngh (Hi Làm vn, Hi V.A.C, Hi nuôi ong ). — Nhng cán b, GV, k s, b i ng chc hoc ã v hu ca các ban, ngành xã/phng hoc tnh huyn (ngành Giáo dc, Nông nghip, Y t, Vn hoá, T pháp, Công an, Quân i ). — Cán b ca các t chc, doanh nghip, công ti, ca các chng trình, d án trong và ngoài cng ng. Phn ln h là nhng ngi nhit tình, t nguyn, am hiu v chuyên môn, có kinh nghim và hiu bit v cng ng. Tuy nhiên, phn ln h không c ào to v nghip v s phm, c bit s phm giáo dc ngi ln. ây là mt thách thc ln i vi cht lng giáo dc ngi ln hin nay. Theo M. Knowles, GV trong giáo dc ngi ln cn thc hin vai trò kép, vi t cách là hng dn viên hn là GV. “GV trong giáo dc ngi ln óng vai trò nh ngi hng dn, nh cán b ngun hn là ngi dy. “u tiên và quan trng nht i vi mt hng dn viên là vai trò ca ngi thit k, ngi t chc, h tr ngi hc tìm hiu ni dung. Vai trò th hai ca hng dn viên là ngi hng dn, t vn các ngun ni dung. Ngi ln không ch hc t giáo viên, mà còn ch yu hc t bn bè, t nhng ngi có kin thc và kinh nghim cng ng, t các tài liu và truyn thông khác nhau và t kinh nghim thc tin. Mt trong nhng trách nhim chính ca nhà giáo dc ngi ln là cn phi bit v tt c các ngun này hng dn cho ngi ln hc”. T c im khác bit ca hc viên ngi ln, M. Knowles ngh GV tham gia giáo dc ngi ln “cn to iu kin, ng viên ngi ln c ch ng trong vic hc ca mình, t xác nh mc tiêu, ni dung, hình thc và thi gian hc, t phát hin, t gii quyt vn , t rút ra kt lun và c t ánh giá kt qu hc tp ca mình; cn th hin s tôn trng ca mình i vi hc viên ngi ln thông qua vic khai thác, s dng và tôn trng kinh nghim ca h; cn chú ý giúp hc viên ngi ln liên h, vn dng kin thc, k nng gii quyt nhng vn trong cuc sng và sn xut, hin ti ca h”. V vai trò và tm quan trng ca nhng ngi tham gia giáo dc bình dân cng ã c V ình Hòe khng nh “Công vic giáo hoá dân là 152 | MODULE GDTX 4
27. mt vic rt quan trng và rt khó khn, cn n nhng ngi có tài nng li lc và chuyên môn ” hoc “nhng ngi có trách nhim giáo hun dân quê cn phi có mt hc vn chuyên môn hòa hp vi nhng kinh nghim thc t, có tài din ging cho nhng ngi mt trình tinh thn thp kém”. Nh vy, GV các lp bình dân ngoài vic cn nm chuyên môn cn phi có kinh nghim, có phng pháp s phm, cn phi bit trình bày nhng vn n gin, quen thuc hng ngày thành nhng vn hp dn và quan trng i vi ngi hc. ây là yêu cu không n gin và không phi ai cng làm c. V ình Hòe ã nêu rõ yêu cu i vi GV các lp bình dân là “Trc ht cn phi nhng ngi chuyên môn có mt cái hc chc chn. Ta ng nên tng rng vì nhng bài ging ch là nhng iu gin d thông thng và công vic ca ging viên d dàng âu. Trái li th, trong ngh s phm ging nhng cái kì l thì d, ch làm cho ngi nghe thu rõ s quan trng, s ích li, cái thú v ca nhng iu thông thng là tuyt khó, phi hiu thu áo vi khoa mình dy và có tài riêng v môn s phm. Sau na nhng ngi chuyên môn không nhng ch cn có kin thc là ã thuyt phc, mà cn ã thc hành cái s hc, ã kinh nghim cái tài chuyên môn ca mình. Ví d, mun truyn bá vài kin thc mi v khoa canh nông phi là ngi không nhng ã hc k càng cái tài chuyên môn ca mình v môn ó, li còn phi ã chính mình em áp dng cái hiu qu hin nhiên nhng iu s c v nhng iu mình nói v cách bón rung chng hn, mi có tính cách thit thc, mi có nhng chi tit quý giá ca kinh nghim và thc hành. Ta không nên bao gi quên rng ch nhng chi tit ca kinh nghim và thc hành mi có li cho ngi lao ng bình dân và mi có th hp dn c s chm chú ca h Ngoài ra, ngi ging, ngoài cái hc lí thuyt chc chn và vic thc hành có hiu qu, li còn phi am hiu cái i sng và tâm lí dân quê”. Ngi lao ng bình dân ch yu sng và sn xut bng kinh nghim và không phi lúc nào cng tht bi. H rt tin vào kinh nghim ã có ca mình, thm chí ti mc bo th. Mun thuyt phc h thay i cách ngh, cách làm trc ây ca ngi ln không n gin. H ch thay i HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 153
28. cách ngh, cách làm trc ây ca mình nu h t nhn thy c cái sai, cái cha y , chính xác trong kinh nghim trc ây ca mình. Vì vy, theo V ình Hoè, ngi GV cn “phi am hiu tinh tng thy c nhng ch kém phi b khuyt hoc nhng ch hay phi la chn và làm mnh thêm. Mc ích là a vào l li c truyn mt cht phng pháp khoa hc và nhng phng din mi ca khoa canh nông mà các nc tiên tin ã dùng có hiu qu ”. Theo ông, “i vi ngi lao ng bình dân nhng ý kin cao xa to rng không làm h chú ý bng nhng chi tit thc hành vì h thy d hiu và d thy s ích li ” và “ch cn kê rõ cho nhng ngi nghe mình nhng ch nào h lm lc, nhng ch nào h phi bit thêm. Và iu cn nht là phi làm th nào cho h phi tin phc ngay”. Các nghiên cu v giáo dc ngi ln gn ây ã i n kt lun xut phát t c im ca ngi ln và bn cht hc tp ca h, GV trong giáo dc ngi ln không ch có nhim v truyn th, cung cp kin thc mi, mà ch yu là giúp hc viên ngi ln nhn thc c cái cha úng, cha chính xác, cha y trong nhn thc, kinh nghim trc ây ca mình t ó iu chnh, thay i hoc phát trin nhng kinh nghim, quan nim ã có ca mình sao cho phù hp vi quan nim khoa hc. GV trong giáo dc ngi ln cn phi to iu kin cho ngi ln c nói ra c nhng suy ngh, kinh nghiêm trc ây ca mình. làm c iu ó, GV trong giáo dc ngi ln to iu kin cho ngi ln c trao i, chia s kinh nghim ca mình thông qua tho lun nhóm, ng não và các phng pháp, k thut dy hc tích cc khác. Hn na, vic to iu kin cho hc viên ngi ln c tho lun, trao i, chia s kinh nghim vi nhau là cn thit bi ngi ln hc hiu qu hn qua ngi thc, vic thc, qua hc kinh nghim ca hc viên khác. Trong giáo dc ngi ln không ai có th dy ai, không ai hc mt mình, mi ngi cùng hc, hc ln nhau. Ngoài ra, GV trong giáo dc ngi ln có th không có kinh nghim bng hc viên. Vì vy vic to iu kin cho hc viên c trao i, hc tp ln nhau là cn thit. Tóm li, trong giáo dc ngi ln, GV cn chú ý ti vic ng viên, t chc, hng dn ngi ln hc tp, trao i kinh nghim, t phát hin, gii 154 | MODULE GDTX 4
29. quyt vn hn là thuyt trình, cung cp kin thc. Hc viên ngi ln hc s hiu qu hn, s d nh và nh lâu hn khi t phát hin vn , t gii quyt vn và t rút ra kt lun. GV trong giáo dc ngi ln phi tp trung vào vic t chc cho ngi ln hc, tho lun, trao i kinh nghim, hc tp góp ý ln nhau ch không phi ch tp trung vào vic dy, cung cp kin thc mi. Vì vy, GV trong giáo dc ngi ln phi gi vai trò là ngi: — T chc. — ng viên. — Hng dn, gi ý và ôi khi là ngi trng tài. Thc hin các vai trò trên là iu không d dàng i vi GV trong giáo dc ngi ln. hng dn ngi ln hc có hiu qu, GV trong giáo dc ngi ln cn có mt s k nng c bn sau: — K nng t câu hi. — K nng lng nghe. — K nng t chc khi ng. — K nng t chc trò chi. — K nng s dng các phng tin dy hc. — K nng ánh giá. Ngoài ra, tham gia giáo dc ngi ln, GV cn có mt s phm cht sau ây — Bit thông cm, ng cm vi hc viên ngi ln. — Nhit tình , có trách nhim. — Có tác phong qun chúng. — Có hiu bit rng , có vn kinh nghim sng. — Hiu phong tc, tp quán , ngôn ng a phng. — Bit kiên trì. — Bit lng nghe. — Bit ng viên. — Bit trình bày ngn gn, d hiu. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 155
30. — Bit t câu hi dn dt, gi ý. — Bit to không khí hc tp vui v, nh nhàng, thoi mái. — Bit x lí các tình hung. — 3. CÂU HỎI — Nhng phm cht, nng lc nào cn thit i vi GV tham gia giáo dc ngi ln? — GV tham gia giáo dc ngi ln cn có nhng k nng nào? Hoạt động 7: Tổng kết. 1. MỤC TIÊU Sau hot ng này, ngi hc có th kim tra li kin thc, hiu bit ca mình có liên quan ti module này. 2. THÔNG TIN CƠ BẢN Sau ây là mt s câu hi trc nghim giáo viên có th tham kho t kim tra hiu bit ca mình v hc viên ngi ln và c im hc tp ca ngi ln. Câu 1 : Sau ây là mt s nhn nh v hc viên ngi ln. Xin bn cho bit ý kin ca mình bng cách ánh du X vào ct tng ng. ng Không Phân Mt s nhn nh ý ng ý vân Ngi ln không cn khen, ng viên nh tr em. Nhìn chung ngi ln có kh nng hc tp kém hn tr em, vì vy cn phi ging gii k. Ngi ln không th t khám phá, tìm tòi kin thc, t hc, t nghiên cu. Ngi ln thng ngi, xu h, không thích hot ng, phát biu, trao i tho lun mà ch thích ngi nghe. 156 | MODULE GDTX 4
31. ng Không Phân Mt s nhn nh ý ng ý vân Ngi ln d t ái. Ngi ln thng hay bo th, khó thay i c kinh nghim và hiu bit ã có. Ngi ln hc th ng, bo gì nghe ny, d dàng chp nhn nhng iu GV nói/ hng dn. Câu 2 : Sau ây là mt s nhn nh v c im hc tp ca ngi ln. Xin bn cho bit ý kin ca mình bng cách ánh du X vào ct tng ng. ng Không Phân Mt s nhn nh ý ng ý vân Vic hc ca ngi ln có tính mc ích rõ ràng, ch hc, ch nghe, ch nh, ch vn dng nhng gì h cho là cn, có th vn dng c. Có th bt buc, áp t ngi ln hc tp nh i vi tr em. Ngi ln tip thu, chp nhn kin thc mi không th ng mà luôn i chiu, so sánh vi kinh nghim, hiu bit ã có ca mình. Dy hc ngi ln không cn chú ý ti kinh nghim và hiu bit ã có ca hc viên. Mc ích ca dy hc ngi ln là làm thay i hoc phát trin kinh nghim ã có ca ngi hc. Câu 3: Theo bn, phng pháp nào di ây phù hp và hiu qu i vi giáo dc ngi ln? PPDH nào d thc hin? ánh du X vào ct tng ng. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 157
32. Phng pháp Phù hp Hiu qu D thc hin Thuyt trình/ging gii Hi áp Trc quan T chc cho hc viên tho lun nhóm/lp T chc cho hc viên tranh lun T chc cho hc viên óng kch T chc các trò chi hc tp T chc thu thp ý kin nhanh ca hc viên xây dng bài hc (Phng pháp ng não) S dng phiu hc tp T chc cho hc viên t nghiên cu cá nhân T chc cho hc viên thc hành Tham quan thc t Hc tp gng in hình Câu 4 : Sau ây là mt s nhn nh v kh nng dy hc cùng tham gia i vi ngi ln. Xin bn cho bit ý kin ca mình bng cách ánh du X vào ô tng ng. ng Không Phân Mt s nhn nh ý ng ý vân Tp hun cùng tham gia không phù hp vi ngi ln. 158 | MODULE GDTX 4
33. ng Không Phân Mt s nhn nh ý ng ý vân Ngi ln ch quan tâm ti ni dung, không quan tâm ti phng pháp tp hun. Dy hc cùng tham gia i vi ngi ln có nhiu thun li hn. Dy hc cùng tham gia i vi ngi ln khó khn vì ngi ln cho rng ch phù hp vi tr con. Dy hc cùng tham gia i vi ngi ln khó khn vì ngi ln thng ngi phát biu trao i, tho lun, không thích hot ng. Dy hc cùng tham gia i vi ngi ln khó khn vì ngi ln không có nhiu thi gian. Ý kin khác: . . Câu 5 : Xin bn cho bit các nguyên nhân di ây nh hng nh th nào i vi i mi phng pháp dy hc ngi ln? ánh du X vào ô tng ng. Rt Quan Không Nguyên nhân quan trng quan trng trng Cha có ch o Không có phong trào Không ai kim tra, ánh giá HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 159
34. Rt Quan Không Nguyên nhân quan trng quan trng trng Phng pháp dy hc truyn thng (thuyt trình) n gin, d làm Phng pháp thuyt trình cung cp nhiu thông tin hn, trong thi gian ngn hn Phng pháp tp hun tham gia cn nhiu thi gian chun b bài GV cha c tp hun v phng pháp dy hc ngi ln GV ngi ci tin, i mi Trình GV hn ch GV không có tài liu hng dn Lp hc không trang thit b dy hc Lp hc quá ông Lp hc ít thi gian Ý kin khác: Ngoài ra, bn có ngh gì nâng cao cht lng giáo dc ngi ln? 160 | MODULE GDTX 4
35. 3. CÂU HỎI — Kim tra kin thc ca mình qua các câu hi trc nghim trên. — Hãy liên h thc t ca bn thân hay ca ng nghip v nhng kinh nghim tt v dy hc ngi ln. HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP CỦA NGƯỜI LỚN | 161
36. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Ngô Nht Quang, Mt s c im ca hc viên và mt s vn trong giáo dc b túc vn hoá , 1976. 2. Thái Th Xuân ào, c im hot ng hc tp ca ngi ln tui, Tp chí Nghiên cu Giáo dc, s chuyên v chng nn tht hc, 1991. 3. V Vn To, Mt vài c im v hc tp ca ngi ln, Tp chí Nghiên cu giáo dc, s 70, 2003. 4. Trn Trng Thu, Mt s c im nhn thc ca ngi ln, Tp chí Giáo dc, s 67, 2003. 5. Thái Th Xuân ào, i mi phng pháp dy hc nhm nâng cao cht lng dy hc ngi ln cng ng , Tp chí Thông tin Khoa hc Giáo dc, s 97, 2003. 6. ng Thành Hng, Phng pháp dy hc trong giáo dc ngi ln,. Tp chí Thông tin Khoa hc Giáo dc, s 98, 2003. 7. Vin Chin lc và Chng trình giáo dc, K yu Hi tho “i mi phng pháp dy hc ngi ln”, Hà Ni, Mã s B2002 — 49 — 34. 8. Thái Th Xuân ào, Báo cáo tng kt tài cp B “Nghiên cu i mi phng pháp dy hc ngi ln trong giáo dc không chính quy, Mã s B2002 — 49 — 34. 9. Thái Xuân ào — Trn Ái Hoa — B Hng Hnh, Hng dn ngi ln hc nh th nào?, Hà Ni, 5/2006. 10. Iu.N. Kulutkin, Tâm lí hc dy hc ngi ln. 11. E.P. Tônkônôga, Dy hc trong trng bui ti, tp I, II. 12. A.V. Darinxki, Trng bui ti, Tp I, II. 13. J. Kidd, Ngi ln hc nh th nào? (Tài liu dch ca Trung tâm Nghiên cu Chin lc và Phát trin chng trình giáo dc không chính quy), Vin Chin lc và Chng trình giáo dc, 2002. 14. Malcolm Knowles, Hc viên ngi ln — i tng b lãng quên, (Tài liu dch ca Trung tâm Nghiên cu Chin lc và Phát trin chng trình giáo dc không chính quy), Vin Chin lc và Chng trình giáo dc, 2002. 15. Alan Roger, Dy hc ngi ln, (Tài liu dch ca Trung tâm Nghiên cu Chin lc và Phát trin chng trình giáo dc không chính quy), Vin Chin lc và Chng trình giáo dc, 2002. 162 | MODULE GDTX 4