Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 35: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Thị Thanh Mai

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 35: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Thị Thanh Mai

1. NGUYỄN THỊ THANH MAI ĐẶNG THUÝ ANH Module trung học cơ sở 35: Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở Module THCS 35 GI¸O DôC KÜ N¡NG SèNG CHO HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 59
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN K nng sng là nng lc iu chnh hành vi ca con ngi và là s thay i có nhng hành vi tích cc. Nh ó, con ngi có kh nng iu chnh và qun lí hiu qu hành vi, thái ca mình trc các tình hung ny sinh trong cuc sng. Trong quá trình dy hc, giáo dc, bên cnh vic hình thành các k nng mang tính k thut, gn vi chuyên môn nh k nng son tho vn bn trong môn Ng vn, k nng s dng bn trong môn a lí, k nng làm thí nghim trong môn Hoá hc, k nng tính toán các k nng sng khác nh tìm kim và x lí thông tin; phân tích i chiu; phn hi, lng nghe tích cc; trình bày suy ngh/ý tng; giao tip ng x vi ngi khác; qun lí thi gian; kim ch cm xúc; t mc tiêu cng luôn c hình thành, ôi khi mt cách không ch nh. Tuy nhiên, nhng k nng này, c hiu là mc tiêu n ca quá trình giáo dc, li là nhng th ngi hc cn có, cn s dng gii quyt các tình hung ca cuc sng. iu ó cho thy giáo dc k nng sng là nhim v thng xuyên ca ngành Giáo dc và ào to. K nng sng ã c a vào nhà trng giáo dc cho hc sinh trung hc c s t hn 10 nm nay; tuy nhiên, hiu qu giáo dc k nng sng cho hc sinh cha cao. Do ó, chúng ta cn tng cng giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s nhm trang b cho hc sinh nhng k nng sng phù hp vi nhng phng pháp/k thut dy hc tích cc và con ng phù hp hn. Trên c s ó, hình thành cho các em nhng hành vi, thói quen lành mnh, tích cc; loi b nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong các mi quan h, các tình hung hng ngày, to c hi thun li hc sinh thc hin tt quyn, bn phn ca mình và phát trin toàn din v th cht, trí tu, tinh thn và o c. Module này s làm rõ nhng vn c bn, giúp giáo viên giáo dc k nng sng cho hc sinh hiu qu hn, nh: quan nim v k nng sng và phân loi k nng sng; vai trò và mc tiêu giáo dc k nng sng; ni dung và nguyên tc giáo dc k nng sng; phng pháp giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s. 60 | MODULE THCS 35
3. B. MỤC TIÊU Qua module này, giáo viên trung hc c s có th: — Hiu rõ các vn c bn cn thit v k nng sng và giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s nh: quan nim v k nng sng và phân loi k nng sng, vai trò và mc tiêu giáo dc k nng sng, ni dung và nguyên tc giáo dc k nng sng, phng pháp/k thut dy hc tích cc giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s. — Bit ch ng la chn nhng k nng sng cn thit hình thành và rèn luyn cho hc sinh trong quá trình dy hc/giáo dc. — Có k nng thc hin các hot ng giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s. — T tin trong quá trình thc hin giáo dc k nng sng cho hc sinh. — Tp hun li cho ngi khác v giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s. C. NỘI DUNG Hoạt động 1: Tìm hiểu quan niệm và phân loại kĩ năng sống. 1. Nhiệm vụ Bn hãy trao i cùng ng nghip tr li câu hi sau: 1) K nng sng là gì? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 61
4. 2) Hãy k tên nhng k nng sng mà bn bit. Bn c thông tin sau ây và trao i cùng ng nghip hoàn thin câu tr li. 2. Thông tin phản hồi 2.1. Các quan niệm về kĩ năng sống − Theo T chc Y t Th gii (WHO), k nng sng là kh nng có hành vi thích ng (adaptive) và tích cc (positive), giúp các cá nhân có th ng x hiu qu trc các nhu cu và thách thc ca cuc sng hng ngày. − Theo Qu Nhi ng Liên hp quc (UNICEF), k nng sng là cách tip cn giúp thay i hoc hình thành hành vi mi. Cách tip cn này lu ý n s cân bng v tip thu kin thc, hình thành thái và k nng. − Theo T chc Vn hoá, Khoa hc và Giáo dc Liên hp quc (UNESCO), k nng sng gn vi 4 tr ct ca giáo dc, ó là: Hc bit gm các k nng t duy nh: t duy phê phán, t duy sáng to, ra quyt nh, gii quyt vn , nhn thc c hu qu ; hc làm ngi gm các k nng cá nhân nh: ng phó vi cng thng, kim soát cm xúc, t nhn thc, t tin, hc sng vi ngi khác gm các k nng xã hi nh: giao tip, thng lng, t khng nh, hp tác, làm vic theo nhóm, th hin s cm thông; Hc làm gm k nng thc hin công vic và các nhim v nh: k nng t mc tiêu, m nhn trách nhim. Phân tích các quan nim trên cho thy: Quan nim ca WHO nhn mnh n kh nng ca cá nhân có th duy trì trng thái tinh thn và bit thích nghi tích cc khi tng tác vi ngi khác và vi môi trng 62 | MODULE THCS 35
5. ca mình. Quan nim này mang tính khái quát nhng cha th hin c ngay các k nng c th, mc dù khi phân tích sâu thì thy tng i gn vi ni hàm k nng sng theo quan nim ca UNESCO. Quan nim ca UNESCO là quan nim rt chi tit, c th, có nhn mnh thêm k nng thc hin công vic và nhim v. Còn quan nim ca UNICEF nhn mnh rng k nng không hình thành và tn ti mt cách c lp mà trong mi tng tác mt thit có s cân bng vi kin thc và thái . K nng mà mt ngi có c mt phn ln cng nh có c kin thc (Ví d: mun có k nng thng lng phi bit ni dung thng lng). Vic cp thái cng là mt góc nhìn hu ích vì thái có tác ng mnh m n k nng (Ví d, thái kì th khó làm cho mt ngi thc hin tt k nng bit th hin s tôn trng vi ngi khác). T nhng quan nim trên ây có th thy, kĩ năng sống bao gm mt lot các k nng c th, cn thit cho cuc sng hng ngày ca con ngi. Bn cht ca k nng sng là k nng t qun bn thân và k nng xã hi cn thit cá nhân t lc trong cuc sng, hc tp và làm vic hiu qu. Nói cách khác, k nng sng là kh nng làm ch bn thân ca mi ngi, kh nng ng x phù hp vi nhng ngi khác và vi xã hi, kh nng ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng. Lu ý: — Có nhiu tên gi khác nhau v k nng sng nh: k nng tâm lí xã hi, k nng cá nhân, lnh hi và t duy. — Mt k nng sng có th có nhng tên gi khác nhau, ví d: + K nng hp tác, còn gi là k nng làm vic theo nhóm; + K nng kim soát cm xúc, còn gi là k nng x lí cm xúc, k nng làm ch cm xúc. + K nng thng lng còn gi là k nng àm phán, k nng thng thuyt. — K nng sng không phi t nhiên có c mà phi c hình thành trong quá trình hc tp, lnh hi và rèn luyn trong cuc sng. Quá trình hình thành k nng sng din ra c trong và ngoài h thng giáo dc. — K nng sng va mang tính cá nhân, va mang tính xã hi. K nng sng mang tính cá nhân vì ó là kh nng ca cá nhân. K nng sng mang tính xã hi vì k nng sng ph thuc vào các giai on phát trin lch s xã hi, chu nh hng ca truyn thng và vn hoá ca gia ình, cng ng, dân tc. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 63
6. Kĩ năng sống là kh nng làm ch bn thân ca mi ngi, kh nng ng x phù hp vi nhng ngi khác và vi xã hi, kh nng ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng. 2.2. Các cách phân loại kĩ năng sống − Theo UNESCO, WHO và UNICEF, có th xem k nng sng gm các k nng ct lõi sau: + K nng gii quyt vn . + K nng suy ngh/t duy phân tích có phê phán. + K nng giao tip hiu qu. + K nng ra quyt nh. + K nng t duy sáng to. + K nng giao tip ng x cá nhân. + K nng t nhn thc/t trng và t tin ca bn thân, xác nh giá tr (Self—Awareness building skills, incl. + K nng th hin s cm thông. + K nng ng phó vi cng thng và cm xúc. − Trong giáo dc Anh quc, k nng sng c chia thành 6 nhóm chính là: + Hp tác nhóm. + T qun. + Tham gia hiu qu. + Suy ngh/t duy bình lun, phê phán. + Suy ngh sáng to. + Nêu vn và gii quyt vn . − Trong giáo dc chính quy nc ta nhng nm va qua, k nng sng thng c phân loi theo các mi quan h, bao gm các nhóm sau: + Nhóm các k nng nhn bit và sng vi chính mình: bao gm các k nng sng c th nh: t nhn thc, xác nh giá tr, ng phó vi cng thng, tìm kim s h tr, t trng, t tin. + Nhóm các k nng nhn bit và sng vi ngi khác: bao gm các k nng sng c th nh: giao tip có hiu qu, gii quyt mâu thun, thng lng, t chi, bày t s cm thông, hp tác. + Nhóm các k nng ra quyt nh mt cách có hiu qu: bao gm các k nng sng c th nh: tìm kim và x lí thông tin, t duy phê phán, t duy sáng to, ra quyt nh, gii quyt vn . 64 | MODULE THCS 35
7. Trên ây ch là mt s trong các cách phân loi k nng sng. Tuy nhiên, mi cách phân loi u ch là tng i. Trên thc t, các k nng sng thng không hoàn toàn tách ri nhau mà có liên quan cht ch n nhau. Ví d, khi cn ra quyt nh mt cách phù hp thì các k nng t nhn thc, k nng tìm kim và x lí thông tin, k nng t duy phê phán, k nng t duy sáng to, k nng xác nh giá tr, thng c vn dng. Hay có th giao tip mt cách có hiu qu, cn phi hp nhng k nng nh: k nng t nhn thc, k nng thng lng, k nng t duy phê phán, k nng cm thông, chia s, k nng kim ch, ng u vi cm xúc. Hoc t c mc tiêu cn phi hp các k nng nh: k nng t nhn thc, k nng t duy phê phán, k nng giao tip, k nng tìm kim s h tr. Tóm li: — K nng sng là kh nng làm ch bn thân ca mi ngi, kh nng ng x phù hp vi nhng ngi khác và vi xã hi, kh nng ng phó tích cc trc các tình hung ca cuc sng. — Phân loi k nng sng: Có 8 k nng c bn + K nng giao tip. + K nng t nhn thc. + K nng xác nh giá tr. + K nng kim soát cm xúc. + K nng thng lng. + K nng t chi. + K nng ra quyt nh và gii quyt vn . + K nng gii quyt mâu thun. Hoạt động 2: Tìm hiểu vai trò và mục tiêu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở. 1. Nhiệm vụ Qua hot ng 1, bn ã bit th nào là k nng sng, hot ng này bn s tìm hiu vai trò và mc tiêu ca giáo dc k nng sng. Bn hãy c thông tin di ây và vn dng kinh nghim ca bn thân tr li các câu hi sau: 1) Bn hãy nêu ví d v mt ngi nào ó thành công trong cuc sng (trong công vic, trong quan h vi mi ngi, trong cuc sng cá nhân ). GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 65
8. Theo bn, h thành công c nh vy là do h ã có nhng k nng sng nào? 2) Qua quan sát thc t cuc sng, bn thy nu mt ngi nào ó thiu k nng sng thì s ra sao? Hãy nêu ví d v mt trng hp hc sinh ca bn ã có hành vi sai trái hoc ng x không phù hp do thiu k nng sng. 66 | MODULE THCS 35
9. 3) Theo bn, vì sao phi giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s? 4) Giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s phi nhm vào nhng mc tiêu nào? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 67
10. 2. Thông tin phản hồi K nng sng có vai trò rt quan trng i vi s phát trin cá nhân và xã hi. Ngi có k nng sng úng n s bit ng x phù hp trong mi tình hung, có kh nng làm ch xúc cm, tình cm và hành vi, có thói quen và li sng lành mnh, vt qua c mi khó khn và t c nhiu thành công trong cuc i. Trong thc t, nhiu khi con ngi có nhn thc úng nhng li có hành vi sai trái, tiêu cc. ó là do h thiu k nng sng. Nu có c k nng sng thì s tác ng ca h s khác, s tr nên tích cc. Vì vy, vic trang b, rèn luyn cho mình nhng k nng sng là vô cùng quan trng. 2.1. Vai trò của giáo dục kĩ năng sống Giáo dc k nng sng là quá trình hình thành nhng hành vi tích cc, lành mnh và thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc trên c s giúp hc sinh có c kin thc, giá tr, thái và k nng thích hp; là giáo dc nhng k nng mang tính cá nhân và xã hi nhm giúp hc sinh chuyn dch kin thc (cái hc sinh bit), thái , giá tr (cái mà hc sinh cm nhn, tin tng, quan tâm) thành hành ng thc t (làm gì và làm cách nào) trong nhng tình hung khác nhau ca cuc sng. Giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s s em li nhng li ích thit thc cho ngi hc và cng ng, xã hi: — Giúp hc sinh gii quyt c nhng nhu cu ca bn thân phát trin theo hng tích cc, góp phn xây dng môi trng sng lành mnh, m bo cho tr phát trin tt v th cht, tinh thn và xã hi. Giáo dc k nng sng giúp hc sinh hình thành hành vi sc kho úng n, lành mnh phòng tránh các nguy c (nh HIV/AIDS, lm dng ma tuý) to ra s thay i hành vi làm gim nhng nguy c, cung cp các thông 68 | MODULE THCS 35
11. tin c bn và giúp thanh thiu niên phát trin nhng k nng sng cn thit ra quyt nh và hành ng theo nhng quyt nh liên quan n sc kho. Thông qua giáo dc k nng sng, hc sinh có c kin thc, giá tr, thái và các k nng sng cn thit xây dng nn móng vng chc cho lòng tôn trng quyn con ngi, các nguyên tc dân ch và chng li bo lc, ti ác; giúp các em có th phát trin các k nng phân tích, t duy phê phán, ra quyt nh, t trng, thin chí, sáng to, giao tip, gii quyt xung t, hp tác. — Giáo dc k nng sng có tác ng tích cc trong quá trình dy và hc, là thc hin yêu cu i mi giáo dc ph thông. Mc tiêu ca giáo dc ph thông theo yêu cu mi ã chuyn t ch ch yu là trang b kin thc cho hc sinh sang ch yu là trang b nhng phm cht và nng lc công dân, áp ng yêu cu ca s nghip xây dng và bo v T quc. Phng pháp giáo dc ph thông cng c xác nh “phát huy tính tích cc, t giác, ch ng, t duy sáng to ca ngi hc; bi dng cho ngi hc nng lc t hc, kh nng thc hành, lòng say mê hc tp và ý chí vn lên” (Lut Giáo dc nm 2005, iu 5). Giáo dc k nng sng vi mc tiêu và cách tip cn là hình thành và làm thay i hành vi ca hc sinh theo hng tích cc, bi dng cho các em nng lc hành ng trong cuc sng, thc cht là thc hin mc tiêu giáo dc ph thông. Phng pháp giáo dc k nng sng là thc hin quan im hng vào ngi hc nên có th áp ng c nhu cu ca ngi hc, nâng cao cht lng cuc sng ca mi cá nhân. Mt khác, giáo dc k nng sng thông qua nhng phng pháp và k thut dy hc tích cc mang tính tng tác, cùng tham gia, cao vai trò ch ng, t giác ca ngi hc s có nhng tác ng tích cc i vi quan h gia thy và trò, gia hc sinh vi nhau, to ra ng lc cho vic hc tp. Hc sinh s hng thú và hc tp tích cc hn, có hiu qu hn, nht là khi các vn mà các em c tham gia có quan h trc tip n cuc sng ca bn thân. — Giáo dc k nng sng thúc y nhng hành vi mang tính xã hi tích cc, góp phn xây dng môi trng xã hi lành mnh, giúp nâng cao cht lng cuc sng xã hi, làm gim các tiêu cc trong xã hi nh nn nghin ru, nghin ma tuý, c bc, mi dâm, bo lc. Giáo dc k nng sng gii quyt mt cách tích cc nhu cu và quyn con ngi, quyn công dân c ghi trong pháp lut Vit Nam và quc t; gii quyt các vn c th nh hoà bình và an ninh, bình ng gii, a dng vn hoá và hiu bit v giao lu vn hoá, sc kho, HIV/AIDS, bo v môi trng, giúp cho mi cá nhân có th nh hng ti cuc sng GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 69
12. lành mnh phù hp vi các giá tr sng ca xã hi, giúp thúc y s phát trin bn vng ca cá nhân và ca tp th, xã hi; góp phn cng c s n nh, an ninh chính tr ca quc gia. — Hc sinh trung hc c s ang trong tui thiu niên, la tui ang phát trin mnh v c th cht và tinh thn. Nhu cu hot ng và giao tip ca các em ang phát trin mnh. Do ó, ý thc v cuc sng, v bn thân, v con ngi cng phát trin; các nng lc cá nhân cng dn hình thành. i sng tình cm ca các em cng rt phong phú, th hin rõ nht trong quan h tình bn (ng gii hoc khác gii). Nó chi phi tình cm và xu hng hot ng ca các em. Giáo dc k nng sng nu bit khai thác nhng khía cnh tích cc trong c im tâm lí ca hc sinh s to iu kin thun li giúp các em phát trin nhân cách. Bên cnh ó, môi trng xã hi cng nh hng rt ln n nhân cách ca hc sinh trung hc c s. Bi cnh hi nhp quc t và c ch th trng hin nay vi nhng tác ng tích cc và tiêu cc an xen khin tr luôn luôn phi có s la chn, phi ng u vi nhng áp lc, th thách, nu không c hng dn, các em d b lôi kéo vào các hành vi tiêu cc nh nghin hút, bo lc, n chi sa o. Giáo dc k nng sng giúp các em ng phó vi nhng vn ca la tui hc sinh trung hc c s nh phòng tránh lm dng game, phòng tránh ri ro trong quan h gii tính, phòng tránh s dng cht gây nghin, phòng tránh bo lc hc ng; t ó to iu kin giúp xã hi gii quyt mt cách tích cc nhu cu và quyn tr em, giúp hc sinh xác nh c ngha v ca mình i vi bn thân, gia ình, xã hi. Có th nói, giáo dc k nng sng có giá tr c bit i vi thanh, thiu niên ang ln lên trong xã hi hin i vi nn vn hoá a dng, nn kinh t phát trin và bi cnh th gii c coi là mt mái nhà chung. 2.2. Mục tiêu giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở Mc tiêu giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s th hin mc tiêu giáo dc ph thông theo yêu cu mi gn 4 tr ct ca th k XXI: Hc bit, hc làm, hc t khng nh và hc cùng chung sng. Giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s nhm t nhng mc tiêu sau: — Hc sinh hiu c s cn thit ca các k nng sng giúp cho bn thân có th sng t tin, lành mnh, phòng tránh c các nguy c gây nh hng xu n s phát trin th cht, tinh thn và o c ca các em; 70 | MODULE THCS 35
13. hiu tác hi ca nhng hành vi, thói quen tiêu cc trong cuc sng cn loi b. — Có k nng làm ch bn thân, bit x lí linh hot trong các tình hung giao tip hng ngày th hin li sng có o c, có vn hoá; có k nng t bo v mình trc nhng vn xã hi có nguy c nh hng n cuc sng an toàn và lành mnh ca bn thân; rèn luyn li sng có trách nhim vi bn thân, bè bn, gia ình và cng ng. — Hc sinh có nhu cu rèn luyn k nng sng trong cuc sng hng ngày; u thích li sng lành mnh, có thái phê phán i vi nhng biu hin thiu lành mnh; tích cc, t tin tham gia các hot ng rèn luyn k nng sng và thc hin tt quyn, bn phn ca mình. Hoạt động 3: Tìm hiểu nội dung và nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở. 1. Nhiệm vụ 1) Bn hãy trao i cùng ng nghip ch ra nhng k nng sng nào cn giáo dc cho hc sinh trung hc c s? Vì sao? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 71
14. 2) Hãy a ra mt tình hung/vn nào ó gn gi vi cuc sng ca hc sinh và ch ra nhng k nng sng tham gia vào quá trình gii quyt vn này. 3) Nêu nhng ni dung c bn ca các k nng sng c th: 72 | MODULE THCS 35
15. 4) Hãy xây dng ni dung giáo dc ca mt k nng sng trong danh mc các k nng sng cn hình thành cho hc sinh trung hc c s. 5) Hãy nêu các nguyên tc giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s và gii thích vì sao cn thc hin các nguyên tc ó. Bn hãy tham kho thông tin di ây, da vào kinh nghim bn thân và trao i cùng ng nghip hoàn thin câu tr li. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 73
16. 2. Thông tin phản hồi 2.1. Nội dung giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở Giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s là giáo dc nhng k nng sng ct lõi cn hình thành và phát trin các em. ó là các k nng sau: − K nng t nhn thc: K nng t nhn thc là kh nng ca con ngi nhn bit úng n rng mình là ai; sng trong hoàn cnh nào; tình cm, s thích, thói quen, im mnh, im yu, ca bn thân mình ra sao; v trí ca mình trong mi quan h vi ngi khác nh th nào; luôn ý thc c mình ang làm gì hoc mình có th thành công nhng lnh vc nào. T nhn thc là mt k nng sng rt c bn ca con ngi. Nó giúp chúng ta ng x, hành ng phù hp vi iu kin, hoàn cnh ca bn thân; bit nhn ra im mnh ca mình phát huy, im yu ca mình khc phc; bit iu chnh cm xúc, suy ngh ca mình theo hng tích cc. Có hiu úng v mình, con ngi mi có th có nhng quyt nh, nhng s la chn úng n, phù hp, có th iu chnh mc tiêu hot ng và mc tiêu cuc sng cho phù hp và kh thi. có k nng t nhn thc, ta phi luôn t ra và tr li c câu hi: Mình là ai? Mình có u th gì? im khác bit ca mình vi ngi khác là gì? im mnh, im yu ca mình v tính cách và nng lc ra sao? S thích ca mình là gì? Mc tiêu cuc sng ca mình là gì? Mình hay thành công trong nhng công vic nào? Ngi khác ánh giá v mình ra sao? Mình bit cách thc phát huy im mnh, khc phc im yu ca bn thân nh th nào? T ó, ta cn mnh dn nhn công vic mà mình thy có kh nng m nhim và làm tt, to s tin tng vi ngi khác; t ra mc ích cho bn thân và mc tiêu cho công vic; iu chnh bn thân thích nghi vi nhng hoàn cnh khác nhau. − K nng giao tip: K nng giao tip là kh nng có th bày t ý kin ca bn thân theo hình thc nói, vit hoc s dng ngôn ng c th (iu b, ng tác, c ch, nét mt) mt cách phù hp vi hoàn cnh và vn hoá, ng thi bit lng nghe, tôn trng ý kin ngi khác ngay c khi bt ng quan im. Bày t ý kin bao gm c bày t v suy ngh, ý tng, nhu cu, mong mun và cm xúc, ng thi nh s giúp và s t vn khi cn thit. 74 | MODULE THCS 35
17. K nng giao tip giúp con ngi bit ánh giá tình hung giao tip và iu chnh cách giao tip mt cách phù hp, hiu qu; ci m bày t suy ngh, cm xúc nhng không làm hi hay gây tn thng cho ngi khác. K nng này giúp ta có mi quan h tích cc vi ngui khác, bit cách xây dng mi quan h vi bn bè mi và là yu t rt quan trng i vi nim vui cuc sng. K nng giao tip là yu t cn thit cho nhiu k nng khác nh bày t s cm thông, thng lng, hp tác, tìm kim s giúp , gii quyt mâu thun, kim soát cm xúc. Ngi có k nng giao tip tt bit dung hoà i vi mong i ca nhng ngi khác; có cách ng x phù hp khi làm vic cùng và cùng vi nhng ngi khác trong mt môi trng tp th, quan tâm n nhng iu ngi khác quan tâm và giúp h có th t c nhng iu h mong mun mt cách chính áng. giao tip có hiu qu, phi s dng nhng c ch, li nói p và cách nói phù hp; ngôn t phi n gin, s dng nhng t mà ngi i thoi mun c nghe, tránh s dng các t phn i. Các thông tin phi chính xác và y ; t thái ân cn, quan tâm n ngi nghe. Chú ý n âm iu, im nhn và âm lng ca ging nói, din t trôi chy, lu loát; luôn hng v ngi ang i thoi ngi i thoi bit rng bn quan tâm và thích thú vi cuc i thoi. Có th s dng các iu b, c ch biu t thêm cho phn ni dung cuc nói chuyn. Nét mt biu t cm xúc tu theo ni dung cuc nói chuyn. − K nng lng nghe tích cc: + Lng nghe tích cc là mt phn quan trng ca k nng giao tip. Ngi có k nng lng nghe tích cc bit th hin s tp trung chú ý và th hin s quan tâm lng nghe ý kin hoc phn trình bày ca ngi khác (bng các c ch, iu b, ánh mt, nét mt, n ci), bit cho ý kin phn hi mà không vi ánh giá, ng thi có i áp hp lí trong quá trình giao tip. + Ngi có k nng lng nghe tích cc thng c nhìn nhn là bit tôn trng và quan tâm n ý kin ca ngi khác, nh ó làm cho vic giao tip, thng lng và hp tác ca h hiu qu hn. Lng nghe tích cc cng góp phn gii quyt mâu thun mt cách hài hoà và xây dng. + K nng lng nghe tích cc có quan h mt thit vi các k nng giao tip, thng lng, hp tác, kim ch cm xúc và gii quyt mâu thun. + 5 yu t chính ca lng nghe tích cc: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 75
18. • Tp trung chú ý: Nhìn thng vào ngi nói. Gác li nhng suy ngh làm mt tp trung. ng chun b s phn i trong tâm trí. Tránh b phân tán bi yu t ngoi cnh. “Nghe” ngôn ng c th ca ngi nói. Không nói chuyn riêng. • Th hin rng bn ang lng nghe: Thnh thong gt u. Ci và s dng các cách biu t trên khuôn mt. Lu ý “ngôn ng c th” ca bn và m bo rng bn th hin thái ci m và mi gi ngi khác nói. Khuyn khích ngi nói tip tc bng cách a ra nhng nhn xét ngn gn (“vâng” hoc “ h”). • Cung cp thông tin phn hi: Suy ngh v iu va c nói bng cách din t khác (“iu tôi va nghe là ” hoc “Có v nh bn ang nói rng ”. Hi câu hi làm rõ mt s im (Ví d: “Bn hàm ý gì khi nói rng ?” hoc “ó có phi là iu bn mun nói không?”). Thnh thong tóm tt li nhng nhn xét ca ngi nói. • Không vi ánh giá: cho ngi kia nói xong. Không ngt li bng nhng tranh cãi i lp. • i áp hp lí: Hãy tht thà, ci m và thành tht khi i áp. a ra ý kin ca mình mt cách tôn trng. C x vi ngi kia theo cách mà h mong mun. Lng nghe không n gin là im lng; lng nghe cng không n gin là nghe. Lng nghe có ngha là cái u phi làm vic, phi phân tích, phán oán, phi có nhng phn ng phù hp, phi cht lc thông tin, phi bit t câu hi phn hi. + Nhng iu nên làm trong quá trình lng nghe: • Phi hoà mình vào cuc i thoi. • Phi nhìn chm chú vào ngi nói. • Gt gù tán thng. • Nháy mt khuyn khích. • Thêm mt vài t m: h; vâng, úng vy, chính xác, tuyt. • Nu có c hi, t li câu hi làm rõ thêm: Ti sao li th? Nói rõ hn c không? • Nhc li mt s ý mà mình ã nghe c + iu không nên làm khi nghe: • Không nói leo, chen ngang, ngt li ngi khác. • c bit tránh nhng c ch nh ngi rung ùi, gác chân lên gh, ng chng nnh, quay ngang quay nga, thnh thong lic ng h, dùng tay 76 | MODULE THCS 35
19. ch tr, thì thm vi ngi bên cnh (dù bn ã c gng ly tay hay t báo che ming). • Không gây n ào quá mc, biu hin cm xúc thái quá nh lo lng, co dúm ngi li, git mình, lè li, lc u quy quy khi nghe ngi khác nói cng là iu không nên. − K nng xác nh giá tr: Giá tr là nhng gì con ngi cho là quan trng, là có ý ngha i vi bn thân mình, có tác dng nh hng cho suy ngh, hành ng và li sng ca bn thân trong cuc sng. Giá tr có th là nhng chun mc o c, nhng chính kin, thái và thm chí là thành kin i vi mt iu gì ó. Giá tr có th là giá tr vt cht hoc giá tr tinh thn, có th thuc các lnh vc vn hoá, ngh thut, o c, kinh t. Mi ngi u có mt h thng giá tr riêng. K nng xác nh giá tr là kh nng con ngi hiu rõ c nhng giá tr ca bn thân mình. K nng xác nh giá tr có nh hng ln n quá trình ra quyt nh ca mi ngi. K nng này còn giúp ngòi ta bit tôn trng ngi khác, bit chp nhn rng ngi khác có nhng giá tr và nim tin khác. Giá tr không phi là bt bin mà có th thay i theo thi gian, theo các giai on trng thành ca con ngi. Giá tr ph thuc vào giáo dc, vào nn vn hoá, vào môi trng sng, hc tp và làm vic ca cá nhân. − K nng kiên nh: + K nng kiên nh là kh nng con ngi nhn thc c nhng gì mình mun và lí do dn n s mong mun ó. Kiên nh còn là kh nng tin hành các bc cn thit t c nhng gì mình mun trong nhng hoàn cnh c th, dung hoà c gia quyn, nhu cu ca mình vi quyn, nhu cu ca ngi khác. + Kiên nh khác vi hiu thng — ngha là luôn ch ngh n quyn và nhu cu ca bn thân, bng mi cách tho mãn nhu cu ca mình, không quan tâm n quyn và nhu cu ca ngi khác. + Kiên nh không phi là thô bo: Bn kiên nh không có ngha là phi hùng h e nt ngi khác, bt ngi khác nghe theo ý kin ca mình. Nu ngi ta không chp nhn thì bn li t ra tc gin, hoc phá ngang. + Kiên nh cng khác vi phc tùng — ngha là luôn b ph thuc vào ngi khác; hi sinh c quyn và nhu cu chính áng ca bn thân phc v cho quyn và nhu cu không chính áng ca ngi khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 77
20. Th hin tính kiên nh trong mi hoàn cnh là cn thit song cn có cách thc khác nhau th hin s kiên nh i vi tng i tng khác nhau. + K nng kiên nh s giúp chúng ta t bo v c chính kin, quan im, thái và nhng quyt nh ca bn thân, ng vng trc nhng áp lc tiêu cc ca nhng ngi xung quanh. Ngc li, nu không có k nng kiên nh, con ngi s b mt t ch, b xúc phm, mt lòng tin, luôn b ngi khác iu khin hoc luôn cm thy tc gin và tht vng. K nng kiên nh cng giúp cá nhân gii quyt vn và thng lng có hiu qu. + có k nng kiên nh, con ngi cn xác nh c các giá tr ca bn thân, ng thi phi kt hp tt vi k nng t nhn thc, k nng th hin s t tin và k nng giao tip. + Khi cn kiên nh trc mt tình hung/vn , chúng ta cn: • Nhn thc c cm xúc ca bn thân, • Phân tích, phê phán hành vi ca i tng, • Khng nh ý mun ca bn thân bng cách th hin thái , li nói hoc hành ng mang tính tích cc, mm do, linh hot và t tin. + Cách rèn luyn k nng kiên nh: • Tp nói thng: iu này làm cho li nói ca bn n gin và chân tht. ng ngh nhng nhu cu ca mình là ti li. Tuy nhiên nói thng nhng vn phi m bo nguyên tc ca vn hoá giao tip. • Hãy dùng i t “tôi”: Bn nên làm ch li nói ca mình. Thay vì nói “Có l tôi cn s giúp ” hãy nói “Tôi mong bn giúp tôi”. Thay vì nói “ ây khó chu quá” hãy nói “Tôi cm thy không thích ây lm”. • Hãy kiên nhn truyn t thông tin mà bn mong mun: Nu iu bn nói không c chú ý n, hãy nói li và ng t ra gin d. Hãy phát biu nh ban u cho n khi c ón nhn. • Hãy t ra thu hiu ngi khác trc khi bn nói v ý kin ca mình: Hãy ngi khác bit bn ang lng nghe và cm thông h. Ví d: “Tôi hiu rng bn mun i sm hn, nhng chúng ta s phi ch n tháng sau”. • Hãy s dng hiu qu ngôn ng c th: Luôn ý n iu b ca c th. Hãy luôn ng thng, vng vàng và nhìn vào mt ngi i din. − K nng ra quyt nh: Trong cuc sng hng ngày, con ngi luôn phi i mt vi nhng tình hung, nhng vn cn gii quyt buc chúng ta phi la chn, a ra quyt nh hành ng. 78 | MODULE THCS 35
21. K nng ra quyt nh là kh nng ca cá nhân bit quyt nh la chn phng án ti u gii quyt vn hoc tình hung gp phi trong cuc sng mt cách kp thi. Mi cá nhân phi t mình ra quyt nh cho bn thân; không nên trông ch, ph thuc vào ngi khác; mc dù có th tham kho ý kin ca nhng ngi tin cy trc khi ra quyt nh. K nng ra quyt nh rt cn thit trong cuc sng, giúp cho con ngi có c s la chn phù hp và kp thi, em li thành công trong cuc sng. Ngc li, nu không có k nng ra quyt nh, con ngi ta có th có nhng quyt nh sai lm hoc chm tr, gây nh hng tiêu cc n các mi quan h, n công vic và tng lai cuc sng ca bn thân; ng thi còn có th làm nh hng n gia ình, bn bè và nhng ngi có liên quan. ra c quyt nh mt cách phù hp, cn phi hp vi nhng k nng sng khác nh: k nng t nhn thc, k nng xác nh giá tr, k nng thu thp thông tin, k nng t duy phê phán, k nng t duy sáng to. K nng ra quyt nh là phn rt quan trng ca k nng gii quyt vn . + a ra quyt nh phù hp, chúng ta cn: • Xác nh vn hoc tình hung mà chúng ta ang gp phi. • Thu thp thông tin v vn hoc tình hung ó. • Lit kê các cách gii quyt vn /tình hung ã có. • Hình dung y v kt qu s xy ra nu chúng ta la chn mi phng án gii quyt. • Xem xét v suy ngh và cm xúc ca bn thân nu gii quyt theo tng phng án ó. • So sánh gia các phng án quyt nh la chn phng án ti u. + Nhng iu “nên” và “không nên” khi ra quyt nh: Nhng iu “nên”: • Trung thc trong vic xác nh và ánh giá vn . • Chp nhn trách nhim cho các quyt nh trong cuc sng ca mình. • S dng thi gian mt cách khôn ngoan khi bn quyt nh — S dng ti a thi gian mà bn cn không to thêm vn mi. • Có s t tin trong kh nng a ra quyt nh ca mình — và kh nng hc hi t nhng sai lm ca bn na. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 79
22. Nhng iu “không nên”: • Không nên có nhng mong mun không thc t cho bn thân bn. • Không nên vi vàng quyt nh, tr khi tht cn thit. Cn tuân th theo 5 bc khi a ra quyt nh. • Không nên làm nhng iu mà “làm cng c, không làm cng chng sao”. • Không nên la gt bn thân mình bng cách chn nhng gii pháp d dàng và thun li, nhng không gii quyt c vn . • Không nên né tránh, chn ch khi cn ra quyt nh. Bn hãy dng cm ra quyt nh cho bn thân và chu trách nhim trc quyt nh y. Không làm iu gì, không quyt nh c mt vn gì không phi là ngi “khôn ngoan” mà là ngi “chm chp”. − K nng hp tác: + Hp tác là cùng chung sc làm vic, giúp , h tr ln nhau trong mt công vic, mt lnh vc nào ó vì mc ích chung. + K nng hp tác là kh nng cá nhân bit chia s trách nhim, bit cam kt và cùng làm vic có hiu qu vi nhng thành viên khác trong nhóm. + Biu hin ca ngi có k nng hp tác: • Tôn trng mc ích, mc tiêu hot ng chung ca nhóm; tôn trng nhng quyt nh chung, nhng iu ã cam kt. • Bit giao tip hiu qu, tôn trng, oàn kt và cm thông, chia s vi các thành viên khác trong nhóm. • Bit bày t ý kin, tham gia xây dng k hoch hot ng ca nhóm. ng thi bit lng nghe, tôn trng, xem xét các ý kin, quan im ca mi ngi trong nhóm. • N lc phát huy nng lc, s trng ca bn thân hoàn thành tt nhim v ã c phân công. ng thi bit h tr, giúp các thành viên khác trong quá trình hot ng. • Bit cùng c nhóm ng cam cng kh vt qua nhng khó khn, vng mc hoàn thành mc ích, mc tiêu hot ng chung. • Có trách nhim v nhng thành công hay tht bi ca nhóm, v nhng sn phm do nhóm to ra. + Có k nng hp tác là mt yêu cu quan trng i vi ngi công dân trong mt xã hi hin i, bi vì: • Mi ngi u có nhng im mnh và hn ch riêng. S hp tác trong công vic giúp mi ngi h tr, b sung cho nhau, to nên sc mnh trí 80 | MODULE THCS 35
23. tu, tinh thn và th cht, vt qua khó khn, em li cht lng và hiu qu cao hn cho công vic chung. • Trong xã hi hin i, li ích ca mi cá nhân, mi cng ng u ph thuc vào nhau, ràng buc ln nhau; mi ngi nh mt chi tit ca mt c máy ln, phi vn hành ng b, nhp nhàng, không th hành ng n l. • K nng hp tác còn giúp cá nhân sng hài hoà và tránh xung t trong quan h vi ngi khác. có c s hp tác hiu qu, chúng ta cn vn dng tt nhiu k nng sng khác nh: t nhn thc, xác nh giá tr, giao tip, th hin s cm thông, m nhn trách nhim, ra quyt nh, gii quyt mâu thun, kiên nh, ng phó vi cng thng. + 5 yu t thành công trong hp tác: • Xây dng mc tiêu chung tt c cùng bit. • oàn kt, tin cy • m bo mi ngi u có vic va tm, va sc, phù hp vi kh nng. • Nhìn ngi khác làm và lng nghe ngi khác nói phi hp nhp nhàng. • Phát trin các k nng khác trong hp tác nh k nng giao tip, k nng làm vic nhóm, k nng xây dng và duy trì mi quan h liên cá nhân. − K nng ng phó vi cng thng: Trong cuc sng hng ngày, con ngi thng gp nhng tình hung gây cng thng cho bn thân. Tuy nhiên, có nhng tình hung có th gây cng thng cho ngi này nhng li không gây cng thng cho ngi khác và ngc li. S cng thng biu hin yu t c th, tinh thn, qua suy ngh, qua hành vi. Biu hin c th: c th mt mi, m hôi, chóng mt, au c bp, mun ngt i, tim p nhanh, mt l ngi, au u, có nhiu cm xúc ln ln, cm thy bi hi, lo lng, s hãi, hân hoan cao , ni gin, bun chán, cm thy vô vng, cm thy b dn nén, cm thy xa l, mt phng hng, d ni nóng, t li cho bn thân, cm thy d b tn thng, khó tp trung không mun suy ngh gì na, ý ngh quanh qun, không nh, b ln ln, suy ngh tiêu cc, nghi ng, không bit quyt nh th nào; hi tng li nhng s bun phin gn ây nht; cm thy mt lòng tin, khó ng, n không ngon, nói nng không rõ ràng, khó hiu, hay tranh lun, không mun tip xúc vi ngi khác, ung ru, bia, ung thuc an thn. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 81
24. Khi b cng thng, tu tng tình hung, mi ngi có th có cách ng phó khác nhau. Cách ng phó tích cc hay tiêu cc khi cng thng ph thuc vào cách suy ngh tích cc hay tiêu cc ca cá nhân trong tình hung. K nng ng phó vi cng thng là kh nng con ngi bình tnh, sn sàng ón nhn nhng tình hung cng thng nh là mt phn tt yu ca cuc sng, là kh nng nhn bit s cng thng, hiu c nguyên nhân, hu qu ca cng thng, cng nh bit cách suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi b cng thng. K nng ng phó vi cng thng có c nh s kt hp ca các k nng sng khác nh: k nng t nhn thc, k nng x lí cm xúc, k nng giao tip, t duy sáng to, k nng tìm kim s giúp và k nng gii quyt vn . K nng ng phó vi cng thng rt quan trng, giúp cho con ngi: + Bit suy ngh và ng phó mt cách tích cc khi cng thng. + Duy trì c trng thái cân bng, không làm tn hi sc kho th cht và tinh thn ca bn thân. + Xây dng c nhng mi quan h tt p, không làm nh hng n ngi xung quanh. Chúng ta có th ng phó vi trng thái cng thng bng cách quan tâm n c th và hành vi ca mình, tránh các tình hung cng thng nu có th, ngh ngi và ng nhiu. Xác nh nguyên nhân gây cng thng và làm gì ó thay i các nguyên nhân này, theo dõi nhng thay i khi áp dng các bin pháp chng cng thng, qun lí thi gian — hoàn thành tng vic mt, suy ngh lc quan, n ung hp lí, tp các bài tp th giãn, c sách hoc làm gì ó không b bn tâm v nguyên nhân gây cng thng. Chúng ta cng có th hn ch nhng tình hung cng thng bng cách sng và làm vic iu , có k hoch, thng xuyên luyn tp th dc th thao, sng vui v, chan hoà, tránh gây mâu thun không cn thit vi mi ngi xung quanh, không t ra cho mình nhng mc tiêu quá cao so vi iu kin và kh nng ca bn thân − K nng tìm kim s h tr: + Trong cuc sng, nhiu khi chúng ta gp nhng vn , tình hung phi cn n s h tr, giúp ca nhng ngi khác. K nng tìm kim s h tr bao gm các yu t sau: • Ý thc c nhu cu cn giúp . 82 | MODULE THCS 35
25. • Bit xác nh c nhng a ch h tr áng tin cy. • T tin và bit tìm n các a ch ó. • Bit bày t nhu cu cn giúp mt cách phù hp. + Khi tìm n các a ch h tr, chúng ta cn: • C x úng mc và t tin. • Cung cp thông tin y , rõ ràng, ngn gn. • Gi bình tnh nu gp s i x thiu thin chí. Nu vn cn s h tr ca ngi thiu thin chí, c gng t ra bình thng, kiên nhn nhng không s hãi. • Nu b c tuyt, ng nn chí, hãy kiên trì tìm s h tr t các a ch khác. K nng tìm kim s h tr giúp chúng ta có th nhn c nhng li khuyên, s can thip cn thit tháo g, gii quyt nhng vn , tình hung ca mình; ng thi là c hi chúng ta chia s, giãi bày khó khn, gim bt c cng thng tâm lí do b dn nén cm xúc. Bit tìm kim s giúp kp thi s giúp cá nhân không cm thy n c, bi quan và trong nhiu trng hp, giúp chúng ta có cách nhìn mi và hng i mi. K nng tìm kim s h tr rt cn thit gii quyt vn , gii quyt mâu thun và ng phó vi cng thng. ng thi, phát huy hiu qu ca k nng này, cn k nng lng nghe, kh nng phân tích thu áo ý kin t vn, k nng ra quyt nh la chn cách gii quyt ti u sau khi c t vn. − K nng th hin s t tin: T tin là có nim tin vào bn thân; t hài lòng vi bn thân; tin rng mình có th tr thành mt ngi có ích và tích cc, có nim tin v tng lai, cm thy có ngh lc hoàn thành các nhim v. K nng th hin s t tin giúp cá nhân giao tip hiu qu hn, mnh dn bày t suy ngh và ý kin ca mình, quyt oán trong vic ra quyt nh và gii quyt vn , th hin s kiên nh, ng thi cng giúp ngi ó có suy ngh tích cc và lc quan trong cuc sng. K nng th hin s t tin là yu t cn thit trong giao tip, thng lng, ra quyt nh, m nhn trách nhim. − K nng th hin s cm thông: Th hin s cm thông là kh nng có th hình dung và t mình trong hoàn cnh ca ngi khác, giúp chúng ta hiu và chp nhn ngi khác GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 83
26. vn là nhng ngi rt khác mình, qua ó chúng ta có th hiu rõ cm xúc và tình cm ca ngi khác và cm thông vi hoàn cnh hoc nhu cu ca h. K nng này có ý ngha quan trng trong vic tng cng hiu qu giao tip và ng x vi ngi khác; ci thin các mi quan h giao tip xã hi, c bit trong bi cnh xã hi a vn hoá, a sc tc. K nng th hin s cm thông cng giúp khuyn khích thái quan tâm và hành vi thân thin, gn gi vi nhng ngi cn s giúp . K nng th hin s cm thông c da trên k nng t nhn thc và k nng xác nh giá tr, ng thi là yu t cn thit trong k nng giao tip, gii quyt vn , gii quyt mâu thun, thng lng, kiên nh và kim ch cm xúc. 2.2. Nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở − Tng tác: K nng sng không th c hình thành ch qua vic nghe ging và t c tài liu mà phi thông qua các hot ng tng tác vi ngi khác. Vic nghe ging và t c tài liu ch giúp hc sinh thay i nhn thc v mt vn nào ó. Nhiu k nng sng c hình thành trong quá trình hc sinh tng tác vi bn cùng hc và nhng ngi xung quanh (k nng thng lng, k nng gii quyt vn ) thông qua hot ng hc tp hoc các hot ng xã hi trong nhà trng. Trong khi tham gia các hot ng có tính tng tác, hc sinh có dp th hin các ý tng ca mình, xem xét ý tng ca ngi khác, c ánh giá và xem xét li nhng kinh nghim sng ca mình trc ây theo mt cách nhìn nhn khác. Vì vy, vic t chc các hot ng có tính cht tng tác cao trong nhà trng to c hi quan trng giáo dc k nng sng hiu qu. − Tri nghim: K nng sng ch c hình thành khi ngi hc c tri nghim qua các tình hung thc t. Hc sinh ch có k nng khi các em t làm vic ó, ch không ch nói v vic ó. Kinh nghim có c khi hc sinh c hành ng trong các tình hung a dng giúp các em d dàng s dng và iu chnh các k nng phù hp vi iu kin thc t. Giáo viên cn thit k và t chc thc hin các hot ng trong và ngoài gi hc sao cho hc sinh có c hi th hin ý tng cá nhân, t tri nghim và bit phân tích kinh nghim sng ca chính mình và ngi khác. 84 | MODULE THCS 35
27. − Tin trình: Giáo dc k nng sng không th hình thành trong “ngày mt, ngày hai” mà òi hi phi có c quá trình: nhn thc — hình thành thái — thay i hành vi. ây là mt quá trình mà mi yu t có th là khi u ca mt chu trình mi. Do ó, nhà giáo dc có th tác ng lên bt kì mt xích nào trong chu trình trên: thay i thái dn n mong mun thay i nhn thc và hành vi hoc hành vi thay i to nên s thay i nhn thc và thái . − Thay i hành vi: Mc ích cao nht ca giáo dc k nng sng là giúp ngi hc thay i hành vi theo hng tích cc. Giáo dc k nng sng thúc y ngi hc thay i hay nh hng li các giá tr, thái và hành ng ca mình. Thay i hành vi, thái và giá tr tng con ngi là mt quá trình khó khn, không ng thi. Có thi im ngi hc li quay tr li nhng thái , hành vi hoc giá tr trc. Do ó, các nhà giáo dc cn kiên trì ch i và t chc các hot ng liên tc hc sinh duy trì hành vi mi và có thói quen mi; to ng lc cho hc sinh iu chnh hoc thay i giá tr, thái và nhng hành vi trc ây, thích nghi hoc chp nhn các giá tr, thái và hành vi mi. Giáo viên không nht thit phi luôn luôn tóm tt bài “h” hc sinh, mà cn to iu kin cho hc sinh t tóm tt nhng ghi nhn cho bn thân sau mi gi hc/phn hc − Thi gian — môi trng giáo dc: Giáo dc k nng sng cn thc hin mi ni, mi lúc và thc hin càng sm càng tt i vi tr em. Môi trng giáo dc c t chc nhm to c hi cho hc sinh áp dng kin thc và k nng vào các tình hung “thc” trong cuc sng. Giáo dc k nng sng c thc hin trong gia ình, trong nhà trng và cng ng. Ngi t chc giáo dc k nng sng có th là b m, là thy cô, là bn cùng hc hay các thành viên cng ng. Trong nhà trng ph thông, giáo dc k nng sng c thc hin trên các gi hc, trong các hot ng lao ng, hot ng oàn th — xã hi, hot ng giáo dc ngoài gi lên lp và các hot ng giáo dc khác. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 85
28. Hoạt động 4: Tìm hiểu phương pháp giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học cơ sở trong các môn học và hoạt động giáo dục. 1. Nhiệm vụ Bn hãy c thông tin và ly ví d minh ho v phng pháp giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s trong các môn hc và hot ng giáo dc (có th trao i vi ng nghip khác thc hin nhim v này). 2. Thông tin phản hồi 2.1. Phương pháp dạy học nhóm * Bn cht: Dy hc nhóm còn c gi bng nhng tên khác nhau nh: dy hc hp tác, dy hc theo nhóm nh, trong ó hc sinh ca mt lp hc c chia thành các nhóm nh, trong khong thi gian gii hn, mi nhóm t lc hoàn thành các nhim v hc tp trên c s phân công và 86 | MODULE THCS 35
29. hp tác làm vic. Kt qu làm vic ca nhóm sau ó c trình bày và ánh giá trc toàn lp. Dy hc nhóm nu c t chc tt s phát huy c tính tích cc, tính trách nhim; phát trin nng lc cng tác làm vic và nng lc giao tip ca hc sinh. * Quy trình thc hin: Tin trình dy hc nhóm có th c chia thành 3 giai on c bn: − Làm vic toàn lp: Nhp và giao nhim v: + Gii thiu ch . + Xác nh nhim v các nhóm. + Thành lp nhóm. − Làm vic nhóm: + Chun b ch làm vic. + Lp k hoch làm vic. + Tho thun quy tc làm vic. + Tin hành gii quyt các nhim v. + Chun b báo cáo kt qu. — Làm vic toàn lp: Trình bày kt qu, ánh giá: + Các nhóm trình bày kt qu. + ánh giá kt qu. * Mt s lu ý: — Không nên áp dng mt tiêu chí duy nht trong c nm hc. S lng hc sinh/1 nhóm nên t 4 — 6 hc sinh. — Nhim v ca các nhóm có th ging nhau, hoc mi nhóm nhn mt nhim v khác nhau, là các phn trong mt ch chung. — Dy hc nhóm thng c áp dng i sâu, luyn tp, cng c mt ch ã hc hoc cng có th tìm hiu mt ch mi. — Các câu hi kim tra dùng cho vic chun b dy hc nhóm: + Ch có hp vi dy hc nhóm không? + Các nhóm làm vic vi nhim v ging hay khác nhau? + Hc sinh ã có kin thc iu kin cho công vic nhóm cha? + Cn trình bày nhim v làm vic nhóm nh th nào? + Cn chia nhóm theo tiêu chí nào? + Cn t chc phòng làm vic, kê bàn gh nh th nào? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 87
30. 2.2. Phương pháp nghiên cứu trường hợp điển hình * Bn cht: Nghiên cu trng hp in hình là phng pháp s dng mt câu chuyn có tht hoc chuyn c vit da trên nhng trng hp thng xy ra trong cuc sng thc tin minh chng cho mt vn hay mt s vn . ôi khi nghiên cu trng hp in hình có th c thc hin trên video hay mt bng catset mà không phi trên vn bn vit. * Quy trình thc hin: Các bc nghiên cu trng hp in hình là: — Hc sinh c (hoc xem, hoc nghe) v trng hp in hình. — Suy ngh v nó (có th vit mt vài suy ngh trc khi tho lun iu ó vi ngi khác). — Tho lun v trng hp in hình theo các câu hi hng dn ca giáo viên. * Mt s lu ý: — Vì trng hp in hình c nêu lên nhm phn ánh tính a dng ca cuc sng thc, nên nó phi tng i phc tp, vi các tuyn nhân vt và nhng tình hung khác nhau ch không phi là mt câu chuyn n gin. — Trng hp in hình có th dài hay ngn, tu tng ni dung vn song phi phù hp vi ch bài hc, phù hp vi trình hc sinh và thi lng cho phép. — Tu tng trng hp, có th t chc cho c lp cùng nghiên cu mt trng hp in hình hoc phân công mi nhóm nghiên cu mt trng hp khác nhau. 2.3. Phương pháp giải quyết vấn đề * Bn cht: Gii quyt vn là xem xét, phân tích nhng vn /tình hung c th thng gp phi trong i sng hng ngày và xác nh cách gii quyt, x lí vn /tình hung ó mt cách có hiu qu. * Quy trình thc hin: — Xác nh, nhn dng vn /tình hung. — Thu thp thông tin có liên quan n vn /tình hung t ra. 88 | MODULE THCS 35
31. — Lit kê các cách gii quyt có th có. — Phân tích, ánh giá kt qu mi cách gii quyt (tích cc, hn ch, cm xúc, giá tr). — So sánh kt qu các cách gii quyt. — La chn cách gii quyt ti u nht. — Thc hin theo cách gii quyt ã la chn. — Rút kinh nghim cho vic gii quyt nhng vn , tình hung khác. * Mt s lu ý: − Các vn /tình hung a ra hc sinh x lí, gii quyt cn tho mãn các yêu cu sau: + Phù hp vi ch bài hc. + Phù hp vi trình nhn thc ca hc sinh. + Vn /tình hung phi gn gi vi cuc sng thc ca hc sinh. + Vn /tình hung có th din t bng kênh ch hoc kênh hình, hoc kt hp c hai kênh ch và kênh hình hay qua tiu phm óng vai ca hc sinh. + Vn /tình hung cn có dài va phi. + Vn /tình hung phi cha ng nhng mâu thun cn gii quyt, gi ra cho hc sinh nhiu hng suy ngh, nhiu cách gii quyt vn . − T chc cho hc sinh gii quyt, x lí vn /tình hung cn chú ý: + Các nhóm hc sinh có th gii quyt cùng mt vn /tình hung hoc các vn /tình hung khác nhau, tu theo mc ích ca hot ng. + Hc sinh cn xác nh rõ vn trc khi i vào gii quyt vn . + Cn s dng phng pháp ng não hc sinh lit kê các cách gii quyt có th có. + Cách gii quyt ti u i vi mi hc sinh có th ging hoc khác nhau. 2.4. Phương pháp đóng vai * Bn cht: óng vai là phng pháp t chc cho hc sinh thc hành, “làm th” mt s cách ng x nào ó trong mt tình hung gi nh. ây là phng pháp nhm giúp hc sinh suy ngh sâu sc v mt vn bng cách tp trung vào mt s vic c th mà các em va thc hin hoc quan sát c. Vic “din” không phi là phn chính ca phng pháp này mà iu quan trng là s tho lun sau phn din y. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 89
32. * Quy trình thc hin: Có th tin hành óng vai theo các bc sau: — Giáo viên nêu ch , chia nhóm và giao tình hung, yêu cu óng vai cho tng nhóm. Trong ó có quy nh rõ thi gian chun b, thi gian óng vai ca mi nhóm. — Các nhóm tho lun chun b óng vai. — Các nhóm lên óng vai. — Lp tho lun, nhn xét v cách ng x và cm xúc ca các vai din; v ý ngha ca các cách ng x. — Giáo viên kt lun, nh hng cho hc sinh v cách ng x tích cc trong tình hung ã cho. * Mt s lu ý: — Tình hung óng vai phi phù hp vi ch bài hc, phù hp vi la tui, trình hc sinh và iu kin, hoàn cnh lp hc. — Tình hung không nên quá dài và phc tp, vt quá thi gian cho phép — Tình hung phi có nhiu cách gii quyt — Tình hung cn m hc sinh t tìm cách gii quyt, cách ng x phù hp; không cho trc “kch bn”, li thoi. — Mi tình hung có th phân công mt hoc nhiu nhóm cùng óng vai. — Phi dành thi gian phù hp cho hc sinh tho lun xây dng kch bn và chun b óng vai. — Cn quy nh rõ thi gian tho lun và óng vai ca các nhóm. — Trong khi hc sinh tho lun và chun b óng vai, giáo viên nên i n tng nhóm lng nghe và gi ý, giúp hc sinh khi cn thit. — Các vai din nên hc sinh xung phong hoc t phân công nhau m nhn — Nên khích l c nhng hc sinh nhút nhát cùng tham gia. — Nên có hoá trang và o c n gin tng tính hp dn ca tiu phm óng vai. 2.5. Phương pháp trò chơi * Bn cht: Phng pháp trò chi là phng pháp t chc cho hc sinh tìm hiu mt vn hay th nghim nhng hành ng, nhng thái , nhng vic làm thông qua mt trò chi nào ó. 90 | MODULE THCS 35
33. * Quy trình thc hin: — Giáo viên ph bin tên trò chi, ni dung và lut chi cho hc sinh. — Chi th (nu cn thit). — Hc sinh tin hành chi. — ánh giá sau trò chi. — Tho lun v ý ngha giáo dc ca trò chi. * Mt s lu ý: — Trò chi phi d t chc và thc hin, phi phù hp vi ch bài hc, vi c im và trình hc sinh trung hc c s, vi qu thi gian, vi hoàn cnh, iu kin thc t ca lp hc, ng thi phi không gây nguy him cho hc sinh. — Hc sinh phi nm c quy tc chi và phi tôn trng lut chi. — Phi quy nh rõ thi gian, a im chi. — Phi phát huy tính tích cc, ch ng, sáng to ca hc sinh, to iu kin cho hc sinh tham gia t chc, iu khin tt c các khâu: t chun b, tin hành trò chi và ánh giá sau khi chi. — Trò chi phi c luân phiên, thay i mt cách hp lí không gây nhàm chán cho hc sinh. — Sau khi chi, giáo viên cn cho hc sinh tho lun nhn ra ý ngha giáo dc ca trò chi. 2.6. Dạy học theo dự án (Phương pháp dự án) * Bn cht: Dy hc theo d án còn gi là phng pháp d án, trong ó hc sinh thc hin mt nhim v hc tp phc hp, gn vi thc tin, kt hp lí thuyt vi thc hành. Nhim v này c ngi hc thc hin vi tính t lc cao, t vic lp k hoch n vic thc hin và ánh giá kt qu thc hin d án. Hình thc làm vic ch yu là theo nhóm. Kt qu d án là nhng sn phm hành ng có th gii thiu c. * Quy trình thc hin: — Bc 1: Lp k hoch. + La chn ch . + Xây dng tiu ch . + Lp k hoch các nhim v hc tp. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 91
34. — Bc 2: Thc hin d án. + Thu thp thông tin. + Thc hin iu tra. + Tho lun vi các thành viên khác. + Tham vn giáo viên hng dn. — Bc 3: Tng hp kt qu. + Tng hp các kt qu. + Xây dng sn phm. + Trình bày kt qu. + Phn ánh li quá trình hc tp. * Mt s lu ý: — Các d án hc tp cn góp phn gn vic hc tp trong nhà trng vi thc tin i sng, xã hi; có s kt hp gia nghiên cu lí thuyt và vn dng lí thuyt vào hot ng thc tin, thc hành. — Nhim v d án cn cha ng nhng vn phù hp vi trình và kh nng ca hc sinh. — Hc sinh c tham gia chn tài, ni dung hc tp phù hp vi kh nng và hng thú cá nhân. — Ni dung d án có s kt hp tri thc ca nhiu lnh vc hoc môn hc khác nhau nhm gii quyt mt vn mang tính phc hp. — Các d án hc tp thng c thc hin theo nhóm, trong ó có s cng tác làm vic và s phân công công vic gia các thành viên trong nhóm. — Sn phm ca d án không gii hn trong nhng thu hoch lí thuyt; sn phm này có th s dng, công b, gii thiu. Hoạt động 5: Tìm hiểu một số kĩ thuật dạy học tích cực. 1. Nhiệm vụ Bn hãy c thông tin di ây và trao i cùng ng nghip ch ra nhng k thut dy hc tích cc. 92 | MODULE THCS 35
35. 2. Thông tin phản hồi 2.1. Kĩ thuật chia nhóm Khi t chc cho hc sinh hot ng theo nhóm, giáo viên nên s dng nhiu cách chia nhóm khác nhau gây hng thú cho hc sinh, ng thi to c hi cho các em c hc hi, giao lu vi nhiu bn khác nhau trong lp. Di ây là mt s cách chia nhóm: * Chia nhóm theo s im danh, theo các màu sc, theo các loài hoa, các mùa trong nm. — Giáo viên yêu cu hc sinh im danh t 1 n 4/5/6 (tu theo s nhóm giáo viên mun có là 4, 5 hay 6 nhóm ); hoc im danh theo các màu (xanh, , tím, vàng ); hoc im danh theo các loài hoa (hng, lan, hu, cúc ); hay im danh theo các mùa (xuân, h, thu, ông ) — Yêu cu các hc sinh có cùng mt s im danh hoc cùng mt màu/cùng mt loài hoa/cùng mt mùa s vào cùng mt nhóm. * Chia nhóm theo hình ghép: — Giáo viên ct mt s bc hình ra thành 3/4/5 mnh khác nhau, tu theo s hc sinh mun có là 3/4/5 Hc sinh trong mi nhóm. Lu ý là s bc hình cn tng ng vi s nhóm mà giáo viên mun có. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 93
36. — Hc sinh bc ngu nhiên mi em mt mnh ct. — Hc sinh phi tìm các bn có các mnh ct phù hp ghép li thành mt tm hình hoàn chnh. — Nhng hc sinh có mnh ct ca cùng mt bc hình s to thành mt nhóm. * Chia nhóm theo s thích: Giáo viên có th chia hc sinh thành các nhóm có cùng s thích các em có th cùng thc hin mt công vic yêu thích hoc biu t kt qu công vic ca nhóm di các hình thc phù hp vi s trng ca các em. Ví d: Nhóm Ho s, Nhóm Nhà th, Nhóm Hùng bin * Chia nhóm theo tháng sinh: Các hc sinh có cùng tháng sinh s làm thành mt nhóm. Ngoài ra còn có nhiu cách chia nhóm khác nh: nhóm cùng trình , nhóm hn hp, nhóm theo gii tính 2.2. Kĩ thuật giao nhiệm vụ — Giao nhim v phi c th, rõ ràng: + Nhim v giao cho cá nhân/nhóm nào? + Nhim v là gì? + a im thc hin nhim v âu? + Thi gian thc hin nhim v là bao nhiêu? + Phng tin thc hin nhim v là gì? + Sn phm cui cùng cn có là gì? + Cách thc trình bày/ánh giá sn phm nh th nào? — Nhim v phi phù hp vi mc tiêu hot ng, trình hc sinh, thi gian, không gian hot ng và c s vt cht, trang thit b. 2.3. Kĩ thuật đặt câu hỏi − Trong dy hc, giáo viên thng phi s dng câu hi gi m, dn dt hc sinh tìm hiu, khám phá thông tin, kin thc, k nng mi, ánh giá kt qu hc tp ca hc sinh; hc sinh cng phi s dng câu hi hi li, hi thêm giáo viên và các hc sinh khác v nhng ni dung bài hc cha sáng t. − S dng câu hi có hiu qu em li s hiu bit ln nhau gia hc sinh vi giáo viên và hc sinh vi hc sinh. K nng t câu hi càng tt thì mc tham gia ca hc sinh càng nhiu; hc sinh s hc tp tích cc hn. − Mc ích s dng câu hi trong dy hc là : 94 | MODULE THCS 35
37. + Kích thích, dn dt hc sinh suy ngh, khám phá tri thc mi, to iu kin cho hc sinh tham gia vào quá trình dy hc. + Kim tra, ánh giá kin thc, k nng, ca hc sinh và s quan tâm, hng thú ca các em i vi ni dung hc tp. + Thu thp, m rng thông tin, kin thc. — Khi t câu hi cn m bo các yêu cu sau: + Câu hi phi liên quan n vic thc hin mc tiêu bài hc. + Ngn gn, rõ ràng, d hiu. + úng lúc, úng ch. + Phù hp vi trình hc sinh. — Kích thích suy ngh ca hc sinh. — Phù hp vi thi gian thc t. — Sp xp thep trình t t d n khó, t n gin n phc tp. — Không ghép nhiu câu hi thành mt câu hi móc xính. — Không hi nhiu vn cùng mt lúc. 2.4. Kĩ thuật “khăn trải bàn” — Hc sinh c chia thành các nhóm nh t 4 n 6 ngi. Mi nhóm s có mt t giy A0 t trên bàn, nh là mt chic khn tri bàn. — Chia giy A0 thành phn chính gia và phn xung quanh, tip tc chia phn xung quanh thành 4 hoc 6 phn tu theo s thành viên ca nhóm (4 hoc 6 ngi). — Mi thành viên s suy ngh và vit các ý tng ca mình (v mt vn nào ó mà giáo viên yêu cu) vào phn cnh “khn tri bàn” trc mt mình. Sau ó tho lun nhóm, tìm ra nhng ý tng chung và vit vào phn chính gia “khn tri bàn”. 2.5. Kĩ thuật “phòng tranh” K thut này có th s dng cho hot ng cá nhân hoc hot ng nhóm. — Giáo viên nêu câu hi, vn cho c lp hoc cho các nhóm. — Mi thành viên (hot ng cá nhân) hoc các nhóm (hot ng nhóm) phác ho nhng ý tng v cách gii quyt vn trên mt t bìa và dán lên tng xung quanh lp hc nh mt trin lãm tranh. — Hc sinh c lp i xem “trin lãm’’và có th có ý kin bình lun hoc b sung. — Cui cùng, tt c các phng án gii quyt c tp hp li và tìm phng án ti u. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 95
38. 2.6. Kĩ thuật “công đoạn” — Hc sinh c chia thành các nhóm, mi nhóm c giao gii quyt mt nhim v khác nhau. Ví d: nhóm 1 — tho lun câu A, nhóm 2 — tho lun câu B, nhóm 3 — tho lun câu C, nhóm 4 — tho lun câu D. — Sau khi các nhóm tho lun và ghi kt qu tho lun vào giy A0 xong, các nhóm s luân chuyn giy A0 ghi kt qu tho lun cho nhau. C th là: nhóm 1 chuyn cho nhóm 2, nhóm 2 chuyn cho nhóm 3, nhóm 3 chuyn cho nhóm 4, nhóm 4 chuyn cho nhóm 1. — Các nhóm c và góp ý kin b sung cho nhóm bn. Sau ó li tip tc luân chuyn kt qu cho nhóm tip theo và nhn tip kt qu t mt nhóm khác góp ý. — C nh vy cho n khi các nhóm ã nhn li c t giy A0 ca nhóm mình cùng vi các ý kin góp ý ca các nhóm khác. Tng nhóm s xem và x lí các ý kin ca các bn hoàn thin li kt qu tho lun ca nhóm. Sau khi hoàn thin xong, nhóm s treo kt qu tho lun lên tng lp hc. 2.7. Kĩ thuật “các mảnh ghép” — Hc sinh c phân thành các nhóm, sau ó giáo viên phân công cho mi nhóm tho lun, tìm hiu sâu v mt vn ca bài hc. Chng hn: nhóm 1— tho lun vn A, nhóm 2 — tho lun vn B, nhóm 3 — tho lun vn C, nhóm 4 — tho lun vn D. — Hc sinh tho lun nhóm v vn ã c phân công. — Sau ó, mi thành viên ca các nhóm này s tp hp li thành các nhóm mi, nh vy trong mi nhóm mi s có các “chuyên gia” v vn A, B, C, D và mi “chuyên gia” v tng vn s có trách nhim trao i li vi c nhóm v vn mà em ã có c hi tìm hiu sâu nhóm c. 2.8. Kĩ thuật “động não” − ng não là k thut giúp cho hc sinh trong mt thi gian ngn ny sinh c nhiu ý tng mi m, c áo v mt ch nào ó. Các thành viên c c v tham gia mt cách tích cc, không hn ch các ý tng (nhm to ra cn lc các ý tng). − ng não thng c: + Dùng trong giai on gii thiu vào mt ch . + S dng tìm các phng án gii quyt vn . + Dùng thu thp các kh nng la chn và suy ngh khác nhau. 96 | MODULE THCS 35
39. − ng não có th tin hành theo các bc sau: + Giáo viên nêu câu hi hoc vn (có nhiu cách tr li) cn c tìm hiu trc c lp hoc trc nhóm. + Khích l hc sinh phát biu và óng góp ý kin càng nhiu càng tt. + Lit kê tt c mi ý kin lên bng hoc giy to không loi tr mt ý kin nào, tr trng hp trùng lp. + Phân loi các ý kin. + Làm sáng t nhng ý kin cha rõ ràng. + Tng hp ý kin ca hc sinh và rút ra kt lun. 2.9. Kĩ thuật “trình bày 1 phút” ây là k thut to c hi cho hc sinh tng kt li kin thc ã hc và t nhng câu hi v nhng iu còn bn khon, thc mc bng các bài trình bày ngn gn và cô ng vi các bn cùng lp. Các câu hi cng nh các câu tr li hc sinh a ra s giúp cng c quá trình hc tp ca các em và cho giáo viên thy c các em ã hiu vn nh th nào. K thut này có th tin hành nh sau: — Cui tit hc (thm chí gia tit hc), giáo viên yêu cu hc sinh suy ngh, tr li các câu hi sau: iu quan trng nht các em hc uc hôm nay là gì? Theo các em, vn gì là quan trng nht mà cha c gii áp? — Hc sinh suy ngh và vit ra giy. Các câu hi ca hc sinh có th di nhiu hình thc khác nhau. — Mi hc sinh trình bày trc lp trong thi gian 1 phút v nhng iu các em ã hc c và nhng câu hi các em mun c gii áp hay nhng vn các em mun c tip tc tìm hiu thêm. 2.10. Kĩ thuật “chúng em biết 3” — Giáo viên nêu ch cn tho lun. — Chia hc sinh thành các nhóm 3 ngi và yêu cu hc sinh tho lun trong vòng 10 phút v nhng gì mà các em bit v ch này. — Hc sinh tho lun nhóm và chn ra 3 im quan trng nht trình bày vi c lp. Mi nhóm s c mt i din lên trình bày v c 3 im nói trên. 2.11. Kĩ thuật “hỏi và trả lời” ây là k thut dy hc giúp cho hc sinh có th cng c, khc sâu các kin thc ã hc thông qua vic hi và tr li các câu hi. K thut này có th tin hành nh sau: GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 97
40. — Giáo viên nêu ch . — Giáo viên (hoc 1 hc sinh) s bt u t mt câu hi v ch và yêu cu mt hc sinh khác tr li câu hi ó. — Hc sinh va tr li xong câu hi u tiên li c t tip mt câu hi na và yêu cu mt hc sinh khác tr li. — Hc sinh này s tip tc quá trình tr li và t câu hi cho các bn cùng lp C nh vy cho n khi giáo viên quyt nh dng hot ng này li. 2.12. Kĩ thuật “hỏi chuyên gia” — Hc sinh xung phong (hoc theo s phân công ca giáo viên) to thành các nhóm “chuyên gia” v mt ch nht nh. — Các”chuyên gia” nghiên cu và tho lun vi nhau v nhng t liu có liên quan n ch mình c phân công. — Nhóm”chuyên gia” lên ngi phía trên lp hc. — Mt em trng nhóm”chuyên gia” (hoc giáo viên) s iu khin bui “t vn”, mi các bn hc sinh trong lp t câu hi ri mi”chuyên gia” gii áp, tr li. 2.13. Kĩ thuật “lược đồ tư duy” Lc t duy là mt s nhm trình bày mt cách rõ ràng nhng ý tng hay kt qu làm vic ca cá nhân/nhóm v mt ch . — Vit tên ch /ý tng chính trung tâm. — T ch /ý tng chính trung tâm, v các nhánh chính, trên mi nhánh chính vit mt ni dung ln ca ch hoc các ý tng có liên quan xoay quanh ý tng trung tâm nói trên. — T mi nhánh chính v tip các nhánh ph vit tip nhng ni dung thuc nhánh chính ó. — Tip tc nh vy các tng ph tip theo. 2.14. Kĩ thuật ”hoàn tất một nhiệm vụ” — Giáo viên a ra mt câu chuyn, mt vn , mt bc tranh, mt thông ip, mi ch c gii quyt mt phn và yêu cu hc sinh hoàn tt nt phn còn li. — Hc sinh/nhóm hc sinh thc hin nhim v c giao. — Hc sinh/nhóm hc sinh trình bày sn phm. — Giáo viên hng dn c lp cùng bình lun, ánh giá. 98 | MODULE THCS 35
41. Lu ý: Giáo viên cn hng dn hc sinh cn thn và c th các em hiu c nhim v ca mình. ây là mt hot ng tt giúp các em c li nhng tài liu ã hc hoc c các tài liu theo yêu cu ca giáo viên. 2.15. Kĩ thuật “viết tích cực” — Trong quá trình thuyt trình, giáo viên t câu hi và dành thi gian cho hc sinh t do vit câu tr li. Giáo viên cng có th yêu cu hc sinh lit kê ngn gn nhng gì các em bit v ch ang hc trong khong thi gian nht nh. — Giáo viên yêu cu mt vài hc sinh chia s ni dung mà các em ã vit trc lp. K thut này cng có th s dng sau tit hc tóm tt ni dung ã hc, phn hi cho giáo viên v vic nm kin thc ca hc sinh và nhng ch các em còn hiu sai. 2.16. Kĩ thuật ”đọc hợp tác” (còn gọi là “đọc tích cực”) K thut này nhm giúp hc sinh tng cng kh nng t hc và giúp giáo viên tit kim thi gian i vi nhng bài c/phn c có nhiu ni dung nhng không quá khó i vi hc sinh. Cách tin hành nh sau: — Giáo viên yêu cu nh hng hc sinh c bài/phn c. — Hc sinh làm vic cá nhân: + oán trc khi c: làm vic này, hc sinh cn c lt qua bài/phn c tìm ra nhng gi ý t hình nh, ta , t/cm t quan trng. + c và oán ni dung: hc sinh c bài/phn c và bit liên tng ti nhng gì mình ã bit và oán ni dung khi c nhng t hay khái nim mà các em phi tìm ra. + Tìm ý chính: hc sinh tìm ra ý chính ca bài/phn c qua vic tp trung vào các ý quan trng theo cách hiu ca mình. + Tóm tt ý chính. — Hc sinh chia s kt qu c ca mình theo nhóm 2, hoc 4 và gii thích cho nhau thc mc (nu có), thng nht vi nhau ý chính ca bài/phn c. — Hc sinh nêu câu hi giáo viên gii áp (nu có). Lu ý: Mt s câu hi giáo viên thng dùng giúp hc sinh tóm tt ý chính: — Em có ch ý gì khi c? GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 99
42. — Em ngh gì? — Em so sánh A và B nh th nào? — A và B ging và khác nhau nh th nào? 2.17. Kĩ thuật ”nói cách khác” — Giáo viên chia hc sinh thành các nhóm, yêu cu các nhóm hãy lit kê ra giy kh ln 10 iu không hay mà thnh thong ngi ta vn nói v mt ai ó/vic gì ó. — Tip theo, yêu cu các nhóm hãy tìm 10 cách hay hn din t cùng nhng ý ngha ó và tip tc ghi ra giy kh ln. — Các nhóm trình bày kt qu và cùng nhau tho lun v ý ngha ca vic thay i cách nói theo hng tích cc. 2.18. Phân tích phim video Phim video có th là mt trong các phng án truyn t ni dung bài hc. Phim nên tng i ngn gn (5 — 20 phút). Giáo viên cn xem qua trc m bo là phim phù hp chiu cho các em xem. — Trc khi cho hc sinh xem phim, hãy nêu mt s câu hi tho lun hoc lit kê các ý mà các em cn tp trung. Làm nh vây s giúp các em chú ý tt hn. — Hc sinh xem phim. — Sau khi xem phim video, yêu cu hc sinh làm vic mt mình hoc theo cp và tr li các câu hi hay vit tóm tt nhng ý c bn v ni dung phim ã xem. 2.19. Tóm tắt nội dung theo nhóm Hot ng này giúp hc sinh hiu và m rng hiu bit ca các em v nhng tài liu c bng cách tho lun, nghe, t câu hi và tr li câu hi. Cách thc hin nh sau: — Hc sinh làm vic theo nhóm nh, c to tài liu c phát, tho lun v ý ngha ca nó, chun b tr li các câu hi v bài c. — i din nhóm trình bày các ý chính cho c lp. — Sau ó, các thành viên trong nhóm ln lt tr li các câu hi ca các bn khác trong lp v bài c — Hot ng: c tài liu và mt s ví d minh ho nhn din v các k thut dy hc tích cc giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s trong các môn hc và hot ng giáo dc. 100| MODULE THCS 35
43. — Bn hãy tr li câu hi: Hãy ánh giá tim nng ca nhng phng pháp và k thut dy hc ó trong vic tng cng giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s? — Ni dung cn rút ra sau các hot ng: + Các phng pháp dy hc tích cc giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s trong các môn hc và hot ng giáo dc. + Các k thut dy hc tích cc giáo dc k nng sng cho hc sinh trung hc c s trong các môn hc và hot ng giáo dc. Hoạt động 6: Tổng kết — Hãy nhìn li các hot ng và các bài tp ã làm, các câu hi ã tr li kim tra xem bn ã làm xong cha. Nu cha xong cn hoàn tt tip, hoc b sung (nu thy cn) kt thúc module. — Phiu t ánh giá. GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ | 101
44. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Tng cng giáo dc k nng sng trong môn a lí trng trung hc c s , Tài liu dành cho giáo viên, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 2. Tng cng giáo dc k nng sng trong môn Giáo dc công dân trng trung hc c s, Tài liu dành cho giáo viên, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 3. Tng cng giáo dc k nng sng trong hot ng giáo dc ngoài gi lên lp trng trung hc c s, Tài liu dành cho giáo viên, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 4. Tng cng giáo dc k nng sng trong môn Ng vn trng trung hc c s, Tài liu dành cho giáo viên, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 5. Tng cng giáo dc k nng sng trong môn Sinh hc trng trung hc c s, Tài liu dành cho giáo viên, NXB Giáo dc Vit Nam, 2010. 6. Giáo dc sng kho mnh, k nng sng cho tr và tr v thành niên , B Giáo dc và ào to, 2008. 7. Giáo dc k nng sng cho tr em có hoàn cnh khó khn , Vin Khoa hc Giáo dc Vit Nam, 2005. 8. Nguyn Thanh Bình, Giáo dc mt s k nng sng cho hc sinh trung hc ph thông , mã s: B 2005—75—126; B 2007—17—57. 102| MODULE THCS 35