Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 15: Các yếu tố ảnh hưởng tới thực hiện kế hoạch dạy học - Trần Trung

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 15: Các yếu tố ảnh hưởng tới thực hiện kế hoạch dạy học - Trần Trung

1. TRẦN TRUNG MODULE THCS 15 C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi thùc hiÖn kÕ ho¹ch d¹y häc | 111
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Vic phân tích c các yu t liên quan n thc hin k hoch dy hc có bin pháp kim soát hiu qu các yu t này là mt trong nhng nng lc cn thit ngi giáo viên Trung hc c s. K hoch dy hc là bn chin lc c ngi giáo viên xây dng nhm m bo thc hin mc tiêu dy hc và các hot ng giáo dc. Nó có mi quan h mt thit tng tác vi các thành t ca quá trình dy hc môn hc. Tài liu này s xác nh các yu t nh hng ti vic thc hin k hoch dy hc nh: i tng và môi trng dy hc, phân tích nhng tác ng ca chng trình, tài liu, phng tin dy hc. ng thi làm rõ nhng tình hung s phm trong thc hin k hoch dy hc. Tài liu c vit theo kiu module t hc có hng dn, có 15 tit (trong ó 10 tit t hc và 5 tit hc tp trung trên lp). hc tt ni dung module này, giáo viên cn phi có hiu bit c bn v giáo dc hc và lí lun dy hc hin i. B. MỤC TIÊU MỤC TIÊU CHUNG: Giúp giáo viên Trung hc c s phân tích c các yu t liên quan n thc hin k hoch dy hc có bin pháp kim soát hiu qu nhng yu t này. MỤC TIÊU CỤ THỂ: — V kin thc: Nâng cao hiu bit v các thành t ca quá trình dy hc. Vai trò ca vic thc hin k hoch dy hc. Làm rõ các yu t có nh hng ti thc hin k hoch dy hc. — V k nng: Xác nh nhng nh hng ca i tng và môi trng dy hc cùng chng trình, tài liu, phng tin dy hc ti thc hin k hoch dy hc. Phân tích nhng tình hung s phm trong thc hin k hoch dy hc trng Trung hc c s. 112 | MODULE THCS 15
3. — V thái : Tích cc vi vic xác nh và kim soát nhng yu t nh hng ti thc hin k hoch dy hc nhm nâng cao cht lng dy hc tng b môn trng Trung hc c s. C. NỘI DUNG THÔNG TIN NGUỒN Mt c im rt c bn ca giáo dc nhà trng là c tin hành có mc ích, có k hoch, di s ch o ca giáo viên. Mun dy hc t hiu qu cao thì nht thit phi có s chun b ca ngi thy giáo. Mt trong nhng khâu chun b quan trng là lp k hoch cho chui bài mình s dy, cho tng bài dy, trong ó d kin c mt cách khá chc chn tit hc s bt u ra sao, din bin và kt qu th nào. Công tác chun b cho vic dy hc gi là lp k hoch dy hc. Nh vy, k hoch dy hc là bn chng trình công tác do giáo viên son tho ra bao gm toàn b công vic ca thy và trò trong sut nm hc, trong mt hc kì, i vi tng chng hoc mt tit hc trên lp. nh hng ti vic thc hin k hoch dy hc là nhng yu t liên quan n i tng và môi trng dy hc cùng chng trình, tài liu, phng tin dy hc và các tình hung s phm. Ta có th chia k hoch dy hc ca giáo viên thành hai loi: K hoch nm hc và k hoch bài hc (còn gi là giáo án hay bài son). Nội dung 1 LẬP KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Cách lập kế hoạch năm học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI K hoch ging dy cho nm hc, mt chng, mt hc kì là nhng nét ln khái quát có ni dung rt quan trng, giúp cho giáo viên xác nh CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 113
4. phng hng phn u nâng cao cht lng dy hc. Trong k hoch nm hc ca giáo viên b môn, sau phn mc tiêu ca môn hc trong toàn b nm hc là tng chng vi nhng d kin sau ây mi chng: — Xác nh mc tiêu. — D kin k hoch thi gian m bo hoàn thành chng trình mt cách y và có cht lng (ghi rõ ngày bt u và ngày kt thúc). — Lit kê tài liu, sách tham kho, phng tin dy hc có sn hay cn t to. — xut nhng vn cn trao i và t bi dng liên quan n ni dung và phng pháp dy hc. — Xác nh yêu cu và bin pháp iu tra, theo dõi hc sinh nm vng c im, kh nng, trình và s tin b ca h qua tng thi kì. K hoch nm hc không nên vit quá chi tit vn vt nhng phi d kin nhng công vic nh làm trong thi gian ging dy. Vic lp k hoch nm hc thng là khó i vi giáo viên mi, có th lp k hoch tng chng công vic c c th hn. K hoch lp ra là phn u thc hin, vì th giáo viên cn gi mt bn theo dõi công vic thc hin ca mình. Mun k hoch có cht lng giáo viên cn chun b: — Nghiên cu k chng trình mình s dy, sách giáo khoa và tài liu có liên quan, trc ht nm c t tng ch o, tinh thn nht quán i vi môn hc, thy c các im i mi trong sách. ây là vn rt quan trng vì sách giáo khoa n nh kin thc thng nht cho c nc. Nu có iu kin nghiên cu c chng trình lp di và lp trên thì có th tranh th tn dng kin thc c hc sinh không phi hc li hoc hn ch vn thuc lp trên. — Nghiên cu tình hình thit b, tài liu ca trng và ca bn thân mình. Công vic này rt quan trng i vi giáo viên Vt lí bi vì thí nghim có tính quyt nh s thành công ca bài dy. Thy c tình hình trang thit b, giáo viên mi có k hoch mua sm b sung, có k hoch tìm hiu, lp ráp, s dng hay chun b các mu dùng dy hc do giáo viên t làm hay cho hc sinh làm. 114 | MODULE THCS 15
5. — Nghiên cu tình hình lp hc sinh c phân công dy v các mt: Trình kin thc v toán lí, tinh thn thái , hoàn cnh, k nng thc hành các nm trc. — Nghiên cu bn phân phi các bài dy ca B GD&T ch ng v thi gian trong sut quá trình dy. Hoạt động 2. Cấu trúc của kế hoạch bài học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Giáo án, bài son ca giáo viên là k hoch dy mt bài nào ó, là bn d kin công vic ca thy và trò trong c tit hc theo mc ích và yêu cu ã nh sn. Giáo án th hin rõ tinh thn trách nhim, trình kin thc và kh nng s phm ca thy giáo, quyt nh phn ln kt qu ca tit lên lp. Tt nhiên kt qu ca gi hc còn ph thuc vào k nng ging dy ca thy và s lnh hi, phát trin ca hc sinh, nhng quá trình nghiên cu và chun b, tinh thn trách nhim ca thy trong vic son bài góp phn khá quyt nh vào hiu qu ca bài dy. Chính vì th son bài không phi là mt bn tóm tt chi tit ni dung ca sách giáo khoa hay là mt bn tóm tt s lc có y các mc ni dung mc ích. Nó phi th hin mt cách sinh ng mi liên h hu c gia mc tiêu, ni dung, phng pháp và iu kin dy hc. xây dng mt bài son, ngi thy giáo cn phi lnh hi mc tiêu và ni dung dy hc quy nh trong chng trình và c c th hoá trong sách giáo khoa, nghiên cu phng pháp dy hc da vào sách giáo khoa và sách giáo viên, vn dng vào iu kin, hoàn cnh c th ca lp hc. Mt bài son tt là mt bài son nêu rõ c d kin mi công vic ca thy và trò trên lp, th hin rõ tinh thn trách nhim, nhit tình, sáng to ca thy trong vic ci tin phng pháp, ni dung sao cho hc sinh nhit tình, ch ng, tích cc tip thu kin thc. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 115
6. 1. Các kiểu bài soạn Có nhiu cách phân loi bài son. Cách phân loi di ây da vào mc tiêu chính ca bài son, bao gm: — Bài nghiên cu kin thc mi; — Bài luyn tp, cng c kin thc; — Bài thc hành thí nghim; — Bài ôn tp, h thng hoá kin thc; — Bài kim tra, ánh giá kin thc, k nng. ng nhiên là mi bài lên lp u phi thc hin nhiu mc tiêu dy hc, chúng h tr ln nhau làm cho quá trình dy hc t kt qu cao và toàn din. Bài lên lp ch thc hin mt mc tiêu duy nht thng rt bun t, kém hiu qu. Trong mi kiu bài hc trên ây, u phi thc hin nhiu mc tiêu dy hc phc v mt mc tiêu chính ca bài. Các hot ng ca hc sinh không phi là tri u cho các mc tiêu b phn mà phi tp trung h tr cho vic thc hin mc tiêu chính, ta gi là làm rõ trng tâm ca bài. 2. Các bước xây dựng bài soạn — Xác nh mc tiêu ca bài hc cn c vào chun kin thc k nng và yêu cu v thái trong chng trình. — Nghiên cu sách giáo khoa và các tài liu liên quan hiu chính xác, y nhng ni dung ca bài hc. Xác nh nhng kin thc, k nng thái c bn cn hình thành và phát trin HS. Xác nh trình t lôgic ca bài hc. — Xác nh kh nng áp ng các nhim v nhn thc ca HS: Xác nh nhng kin thc, k nng mà hc sinh ã có và cn có. D kin nhng khó khn, nhng tình hung có th ny sinh và các phng án gii quyt. — La chn PPDH: phng tin, TBDH, HTTCDH và cách thc ánh giá thích hp nhm giúp HS hc tp tích cc, ch ng sáng to, phát trin nng lc t hc. 116 | MODULE THCS 15
7. — Xây dng k hoch bài hc: Xác nh mc tiêu, thit k ni dung, nhim v, cách thc hot ng, thi gian và yêu cu cn t c cho tng hot ng dy ca GV và hot ng hc tp ca HS. 3. Cấu trúc của một kế hoạch bài học Cu trúc ca bài lên lp s gm mt chui nhng hot ng ca giáo viên và hc sinh, c sp xp theo mt trình t hp lí m bo cho hc sinh hot ng có hiu qu nhm chim lnh kin thc, phát trin nng lc và hình thành thái , o c. Mi bài hc có mt mc ích chung, c phân chia thành nhng mc tiêu b phn. Mi mc tiêu b phn ng vi mt ni dung c th, phi s dng nhng phng tin dy hc nht nh, áp dng nhng phng pháp hot ng phù hp vi tng i tng hc sinh. Trong khi thc hin, mi hành ng phi luôn luôn m bo s thng nht gia mc tiêu b phn, ni dung và phng pháp, ng thi m bo thc hin c mc ích, ni dung và phng pháp chung mi bài, c xem nh mt th thng nht. Vi mi mc ích, mi ni dung dy hc, ng vi mi i tng trong nhng iu kin c s vt cht, phng tin dy hc xác nh, bài lên lp phi có cu trúc riêng thích hp thì mi có hiu qu. Tuy khó có th ra mt cu trúc chung, nhng vì hc sinh hot ng trong mt tp th lp xác nh, phi thc hin nhng mc ích chung trong mt thi gian xác nh nên vn có th nêu ra mt s hot ng in hình phi thc hin trong mi bài. Nhng hot ng ó là nhng yu t cu trúc ca bài hc. Bài son thông thng có cu trúc nh sau: * Mc tiêu bài hc: Nêu rõ yêu cu HS cn t v kin thc, k nng, thái . Các mc tiêu c biu t bng ng t c th có th lng hoá c. Mc tiêu bài hc cn c c th hoá ngi thy giáo có mt nh hng rõ ràng, chính xác khi dy hc bài này. Mt cách c th hoá tt nht là c gng hot ng hoá mc tiêu, tc là ch ra nhng hot ng tng thích vi ni dung và mc tiêu bài hc mà kh nng tin hành các hot ng ó ca hc sinh biu th mc t mc tiêu này. Liên quan n mc tiêu ca tit hc, ta cn lu ý: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 117
8. Th nht, ây là nhng yêu cu mà hc sinh cn t c sau khi ch không phi là trong khi hc tp mt bài. Ví d nh yêu cu hc sinh phát biu c mt nh ngha, chng minh mt nh lí có ngha là hc sinh phi làm c nhng vic này sau khi hc xong tit hc ch không phi là òi hi h t làm c các vic trong quá trình lnh hi bài hc. Th hai, các mc tiêu là cn c thy giáo nh hng bài hc và "hình dung" c kt qu dy hc bài ó ch không phi là òi hi h tit nào cng phi kim tra kt lun chính xác hc sinh có t c tng mc tiêu ra hay không. Trên thc t, thy giáo không th có thì gi làm nh vy. Sau khi ã lit kê các mc tiêu c th, bài son cn nêu rõ trng tâm. Trong khi i vi toàn b môn hc, i vi tng phn ln, tng chng, ta òi hi thc hin mc tiêu toàn din thì tng bài, ta không yêu cu mt s dàn tri tràn lan, trái li phi tp trung vào nhng trng tâm nht nh. Mc tiêu kin thc: gm 6 mc — Nhn bit: Nhn bit TT, ghi nh, tái hin thông tin. — Thông hiu: Gii thích c, chng minh c. — Vn dng: Vn dng nhn bit TT gii quyt vn t ra. — Phân tích; chia TT ra thành các phn TT nh và thit lp mi liên h ph thuc ln nhau gia chúng. — Tng hp: Thit k li TT t các ngun tài liu khác nhau và trên c s ó to lp nên mt hình mu mi. — ánh giá: Tho lun v giá tr ca 1 t tng 1 phng pháp, 1 ni dung kin thc. ây là mt bc mi trong vic lnh hi kin thc c c trng bi vic i sâu vào bn cht ca i tng, hin tng. Mc tiêu k nng: gm 2 mc : làm c, bit làm và thông tho (thành tho). Mc tiêu thái : To s hình thành thói quen, tính cách, nhân cách nhm phát trin con ngi toàn din theo mc tiêu giáo dc. 118 | MODULE THCS 15
9. * Chun b ca GV và HS — Giáo viên chun b các TBDH (tranh nh, mô hình, hin vt, hoá cht ) các phng tin và tài liu dy hc cn thit. — GV hng dn HS chun b bài hc (son bài, làm bài tp, chun b tài liu và dùng hc tp cn thit). * T chc các hot ng dy hc: Trình bày rõ cách thc trin khai các hot ng dy hc c th. Có th phân chia các hot ng theo trình t k hoch bài hc nh sau: — Hot ng nhm kim tra, h thng, ôn li bài c, chuyn tip sang bài mi. — Hot ng nhm hng dn, din gii, khám phá, phát hin tình hung, t và nêu vn . — Hot ng nhm giúp HS t tìm kim, khám phá, phát hin, th nghim, quy np, suy din tìm ra kt qu, gii quyt vn . — Hot ng nhm rút ra kt lun, tng hp, h thng kt qu, h thng hot ng và a ra kt lun gii quyt vn . — Hot ng nhm tip tc khc sâu kin thc, rèn luyn k nng vn dng vào gii bài tp và áp dng vào cuc sng. Vi mi hot ng cn ch rõ: — Tên hot ng. — Mc tiêu ca hot ng. — Cách tin hành hot ng. — Thi lng thc hin hot ng. — Kt lun ca GV v nhng kin thc k nng, thái HS cn có sau hot ng, nhng tình hung thc tin có th vn dng kin thc, k nng, thái ã hc gii quyt, nhng sai sót thng gp, nhng hu qu có th xy ra nu không có cách gii quyt phù hp CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 119
10. Mt s hình thc trình bày các hot ng trong k hoch bài hc — Vit h thng các hot ng (H) theo th t tuyn tính t trên xung di. — Vit h thng các hot ng theo 2 ct: H ca GV và H ca HS. — Vit 3 ct: H ca GV, H ca HS, ni dung ghi bng hoc tiêu ni dung chính và thi gian thc hin. * Hng dn ôn tp, cng c: Xác nh nhng vic HS cn phi tip tc thc hin sau gi hc cng c, khc sâu, m rng bài c hoc chun b cho vic hc bài mi. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 1 Câu hi: Vì sao vic lp k hoch dy hc li c cho là cn thit? áp án: Vic lp k hoch dy hc là rt cn thit bi nhng lí do sau: — Chng trình sách giáo khoa hàng nm có th thay i. Ví d: Vi sách giáo khoa mi thay i hin nay, lng kin thc a vào mt bài, mt chng, mt giáo trình ln hn rt nhiu so vi sách giáo khoa c. Thêm na li dy theo phân ban, vic sp xp th t các phn có thay i và s lng kin thc cng không nh trc. — Tình hình hc sinh có th thay i. Ví d: Hc sinh gia các lp có khác nhau v trình , t l hc sinh nam, n gia nm nay vi nm khác i tng hc sinh cng có thay i. Chính vì vy phi có k hoch ging dy sát vi i tng. — Tình hình a phng trng lp có th thay i. B môn có gn bó mt thit vi i sng, khoa hc k thut. Trong tình hình i mi hin nay, s ln mnh ca khoa hc k thut, s thay i ca cuc sng có nh hng ln và to iu kin h tr vi vic ging dy ca giáo viên. — Tình hình thit b ca nhà trng có th b thay i. ó là tài liu, sách giáo khoa, dng c, thit b phi luôn i mi áp ng vi vic thay 120 | MODULE THCS 15
11. sách trong my nm va qua và chun b cho chng trình phân ban sp ti. Trong k hoch ta phi thy c vn này có th d trù mua sm cho ng b hoc nghiên cu s dng, sa cha, thuyt minh cho hp lí vi yêu cu ca tng bài dy. — Trình ca giáo viên có thay i. Qua nhiu nm ging dy vn kinh nghim c tích ly càng nhiu, thêm na giáo viên còn hc hi c các bn ng nghip, các hi ngh, vì vy s có nhiu ci tin, có cách suy ngh mi v phn, bài mình s dy. — Qua k hoch ging dy có th ánh giá c bn thân ngi dy. ánh giá giáo viên v nhiu mt nh tinh thn trách nhim, trình chuyên môn Nội dung 2 THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Các yêu cầu cơ bản đối với một kế hoạch bài học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Yêu cu i vi k hoch bài hc gm: — Cu trúc bài son phi bao quát c tng th các phng pháp dy hc a dng và nhiu chiu, to iu kin vn dng phi hp nhng phng pháp dy hc, mm do v mc chi tit có th thích ng c vi nhng giáo viên ã dày dn kinh nghim ln nhng giáo viên tr mi ra trng hay giáo sinh thc tp s phm. ng thi làm ni bt hot ng ca hc sinh nh là thành phn ct yu. — Bài son phi nêu c các mc tiêu ca tit hc. Giáo viên cn phi xác nh chính xác trng tâm kin thc k nng ca bài dy, trên c s ó có phng pháp dy phù hp. Thông qua phng pháp dy, cách hi, rèn k nng mà thy giáo có th rèn luyn, bi dng phát trin t duy, phát CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 121
12. trin trí thông minh ca hc sinh. Mc ích yêu cu s ch o toàn b ni dung k hoch thc tin bài dy và chính ni dung bài dy quy nh mc ích yêu cu. Chính vì vy vic xác nh mc ích yêu cu là vn ht sc quan trng òi hi s dng công, òi hi ý thc trách nhim cao ca giáo viên lúc son bài. — Bài son phi nêu c kt cu và tin trình ca tit hc, bài son phi làm ni bt các vn sau: S phát trin logic t giai on này n giai on khác, t phn kin thc này n phn kin thc khác. Ging dy phù hp vi quy lut nhn thc, dn gii, suy lun t d n khó, t n gin n phc tp mt cách có h thng. Làm rõ s phát trin tt yu t kin thc này n kin thc khác. C th là m bo mi liên h logic gia các phn, bo m bài dy là mt h toàn vn, mi phn là mt phân h, các phân h gn bó cht ch to nên mt h toàn vn. — Bài son phi xác nh c ni dung, phng pháp làm vic ca thy và trò trong c tit hc: ây là vn ht sc quan trng i vi mt tit hc. T ch giáo viên nm vng ni dung kin thc, vn dng thành tho kin thc n ch truyn th cho c kin thc ó n hc sinh, h nm bt và vn dng c òi hi ngi thy s ng não, s dng công thc s. Mun nh vy thy giáo phi la chn c phng pháp thích hp ng vi tng gi ging và trong bài son phi nêu c mt cách c th công vic ca thy và trò trong tit hc c th. Xác nh dùng dy hc và phng pháp s dng chúng. Hoạt động 2. Các khâu cơ bản thực hiện kế hoạch dạy học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Dàn ý ca bài ging trong bài son chính là các khâu c bn ca quá trình thc hin k hoch bài hc. Thông thng, bài lên lp có các khâu sau: — T chc lp hc; 122 | MODULE THCS 15
13. — Kim tra bài làm nhà ca hc sinh; — Xây dng tình hung có vn . Giao nhim v cho hc sinh; — Xây dng, lnh hi kin thc, k nng, phng pháp hot ng; — S b luyn tp, cng c kin thc; — Khái quát hoá, h thng hoá kin thc; — Kim tra và t kim tra kin thc; — Giao và hng dn bài làm v nhà. Cng có th thc hin các khâu ca k hoch dy hc nh sau: — m bo trình xut phát: là m bo phc hi nhng tri thc và k nng, k xo cn thit hc bài mi. — Hng ích và gi ng c: là làm cho hc sinh có ý thc v nhng mc tiêu cn t và to c ng lc bên trong thúc y bn thân h hot ng t các mc tiêu ó. Hng ích và gi ng c là nhm bin nhng mc tiêu s phm mà nhà trng t ra thành nhng mc tiêu ca bn thân hc sinh ch không phi ch là vic vào bài, t vn mt cách hình thc. ó cng không phi ch là mt vic làm ngn ngi lúc bt u bài hc mà phi xuyên sut quá trình dy hc: Lúc m u, nhng bc trung gian và thm chí c khi kt thúc bài hc. Hng ích và gi ng c thng liên h mt thit vi nhau, trong ó gi ng c là ch yu và cng là bc khó khn, cho nên trong bài son nhiu khi ch cn ghi gn là gi ng c. — Làm vic vi ni dung mi: là t chc, iu khin hot ng hc tp ca hc sinh h kin to tri thc, rèn luyn k nng và t c các mc tiêu khác ca bài hc. Ta không gi khâu này là "ging bài mi" tránh s hiu lm cho rng ây là khâu giáo viên ging, còn hc sinh ch th ng nghe. Vic kin to tri thc bao gm c vic th ch hoá, tc là xác nhn nhng kin thc mi phát hin, ng nht hoá nhng kin thc riêng l mang màu sc cá th, ph thuc vào hoàn cnh và thi gian ca CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 123
14. tng hc sinh thành tri thc khoa hc ca xã hi, tuân th chng trình v mc yêu cu, cách thc din t và nh v trí thc mi trong h thng tri thc ã có, hng dn vn dng và ghi nh mt s tri thc ã t c. — Cng c: Nhm làm cho nhng tri thc, k nng, k xo, hành vi, phm cht o c và nhng yu t th gii quan tr thành vng chc, n nh trong hc sinh. Cng c din ra di các hình thc: luyn tp, ào sâu, ng dng, h thng hoá và ôn. Trong khâu này có th hng dn vn dng và ghi nh mt tri thc t c nào ó hoc gii phóng khi trí nh mt kin thc không quan trng va c phát hin thông qua bài tp. — Kim tra và ánh giá: Nhm thu nhp thông tin và nhn xét v trình , kt qu hc tp ca hc sinh nhng thi im nht nh. — Hng dn công vic nhà: Bao gm vic ra bài tp v nhà, hng dn các nhim v khác nh hc lí thuyt, thc hành, chun b bài mi. Có mt s khâu chim v trí hoàn toàn n nh trong bài hc. Các khâu khác thì không nht thit phi theo mt trình t thi gian cht ch mà có th thay i trt t theo thi gian hoc có th thc hin xen k vi nhau. Mt bài son bao gm nhng khâu nào, sp xp theo trình t nào là hoàn toàn do c im v mc tiêu và ni dung ca bài ó quy nh. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 2 Câu hi: Giáo viên phi có nhng k nng gì trong thc hin k hoch dy hc? áp án: Vic lp và thc hin k hoch dy hc òi hi ngi giáo viên nhng k nng nh: nghiên cu mc tiêu, ni dung, chng trình và sách giáo khoa cp hc, lp hc, môn hc, da vào các c im i tng ã kho sát lp mt k hoch phù hp, kh thi, có th kim soát c, 124 | MODULE THCS 15
15. cách ánh giá c, bn k hoch phi nh rõ u vào (các iu kin), u ra (mc tiêu, sn phm), các hot ng cùng vi tin , phân công trách nhim (Vì sao? Thc hin th nào? Vào thi im nào? âu? Do ai thc hin?). Nội dung 3 CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỐI TƯỢNG VÀ MÔI TRƯỜNG DẠY HỌC ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Đối tượng dạy học có ảnh hưởng như thế nào đến thực hiện kế hoạch dạy học? Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI i tng dy hc bao gm ngi hc và hot ng hc. 1. Người học Là ngi mà vi nng lc cá nhân và trách nhim ca mình tham gia vào quá trình kin to tri thc mi, rèn luyn k nng và hình thành thái . Bi vy, ngi hc phi dùng tt c nng lc cá nhân ca mình tìm cách hc, hiu tri thc và chim lnh nó. Vi t cách là mt tác nhân trong quá trình dy hc, ngi hc trc ht là ngi i hc mà không phi là ngi c dy; trong quá trình nhn thc, ngi hc phi da trên chính tim nng ca mình, khai thác nhng kinh nghim, nhng tri thc ã c tích lu tip cn, khám phá nhng chân tri mi. Nh vào s hng thú, ngi hc tham gia tích cc và bit tip tc quá trình hc bng cách t ra nhim v hc tp cho chính bn thân mình và phi hoàn thành nó. ng thi ngi hc phi tham gia vào d án hc tp ca tp th, hoàn thành nhim v mà tp th giao phó, chia s, giúp , óng góp nhng ý kin tp th hoàn thành tt nhim v ã ra, òi hi ngi hc s hng thú, tham gia tích cc và có trách nhim. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 125
16. Ngi hc có nhim v là hc cách hc. t c nhim v này ngi hc phi có mt phng pháp hc. Phng pháp hc là hình nh khái quát ca mt quá trình mà ngi hc vi t cách là tác nhân chính tin hành kin to, thu lm, chim lnh tri thc hay rèn luyn mt k nng mi. Phng pháp hc miêu t con ng mà ngi hc phi i theo bng cách a ra hành ng hc, trong ó ngi hc phi s dng tt c các nng lc ca cá nhân mình (kin thc, kinh nghim ã tích lu c, huy ng h thng thn kinh, ) lnh hi mt tri thc mi. 2. Hoạt động học Mt hot ng bao gi cng nhm vào mt i tng nht nh. Hai hot ng khác nhau c phân bit bi hai i tng khác nhau. Và i tng là ng c thc s ca hot ng. — V phía i tng: ng c c th hin thành các nhu cu. Các nhu cu ó c sinh thành t mt i tng ban u còn tru tng, ngày càng phát trin rõ ràng, c th hn và c cht li h thng các mc ích. Mi mc ích, li phi tho mãn mt lot các iu kin (hay còn gi các phng tin). Mi quan h bin chng gia mc ích và iu kin c coi là nhim v. — V phía ch th: Ch th dùng sc cng c bp, thn kinh, nng lc, kinh nghim thc tin tho mãn ng c gi là hot ng. Quá trình chim lnh tng mc ích gi là hành ng. Mi iu kin t tng mc ích, li quy nh cách thc hành ng gi là thao tác. Quá trình dy hc là quá trình thng nht bin chng gia hot ng dy ca thy và hot ng hc ca trò, trong ó hot ng hc là trung tâm. Hot ng hc tp là mt trong nhng hot ng ca con ngi, do ó nó cng tuân theo cu trúc tng quát ca mt hot ng nói chung và ây ch bàn n hot ng hc ca HS. HS tin hành hot ng này nhm lnh hi các kinh nghim xã hi, c th hin di dng nhng tri thc, k nng. Có hai dng hot ng hc khác nhau: Cách th nht 126 | MODULE THCS 15
17. nhm nm ly các kinh nghim, k nng mi xem nh là mc ích trc tip; cách th hai nhm tip thu các kinh nghim và k nng trong khi thc hin các mc ích khác. Thông thng vic hc ca HS c din ra theo c hai cách, hot ng hc mà ta nghiên cu ây là hot ng có mc ích theo cách th nht. Mt s khía cnh c bn ca hot ng hc tp — V cu trúc hot ng + ng c: Nm ly tri thc, k nng, k xo hay t hoàn thin bn thân. + Mc ích: HS phi vt ra khi gii hn nhng kin thc ã có ca mình t ti nhng cái mà các em cha có. Vì th nhim v hc tp thng c ra di hình thc “bài toán” có vn . + HS gii quyt các nhim v ca mình nh vào các hành ng hc tp c th nh: tách các vn t nhim v; vch phng hng gii quyt trên c s phân tích các mi quan h trong tài liu hc tp; mô hình hoá, c th hoá các mi quan h ó; kim tra tin trình và kt qu hc tp. + Các hành ng trên c thc hin bi các thao tác t duy c trng nh phân tích, tng hp, so sánh, i chiu, quy np, suy lun lôgíc, Tuy nhiên toàn b quá trình này không t din ra mà òi hi phi có iu kin là s kích thích nht nh trong các giai on: phát hin vn ; nhn thy có mâu thun, hình thành ng c, tìm tòi và khái quát hoá, — V hình thc: Hot ng hc in hình có th c din ra trong thi gian trên lp, mà ó GV thc hin vai trò ch o, hng dn hoc trong thi gian hot ng c lp trên lp, khi làm bài tp nhà. Hot ng hc có mi quan h khng khít, cht ch vi hot ng dy, trình t các bc trong hot ng hc hoàn toàn thng nht vi trình t các bc trong hot ng dy. Nu GV vch ra nhim v, các hành ng hc tp sp ti ca HS bng các bin pháp thích hp và kích thích chúng thì HS s tip nhn các nhim v ó, thc hin các hành ng hc tp ra; nu GV kim tra hành ng ca HS và iu chnh hành ng dy ca CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 127
18. mình thì di nh hng ca GV, HS cng iu chnh hành ng ca mình, S thng nht ca quá trình dy và hc c th hin s tng ng gia các giai on hot ng ca c thy ln trò. S thng nht này to nên mt hin tng hoàn chnh mà ta gi là quá trình dy hc. Kt qu ca s thng nht là ch HS nm kin thc theo các mc : + Ý thc c vn (vch c ni dung, có biu tng chung nht v s kin, nm c quá trình hình thành và phát trin ca s kin ó). + Nm c vn (vch c bn cht bên trong ca các hin tng). + Sáng t vn (bit cách tìm ra li thoát khi gp khó khn). — V c ch ca hot ng hc tp: Có th coi hc tp là mt quá trình kép: + Th nht, là quá trình tip nhn, ó là s tip thu các thông tin t môi trng xung quanh và vic x lí các thông tin mi ó vi các cu trúc nhn thc ã t c t trc. + Th hai, là quá trình thích nghi, ó là s thích ng và bin i các cu trúc nhn thc ã có i vi nhng tác ng ca thông tin t môi trng nhm làm cho cu trúc nhn thc này tin trin. Trong quá trình này, mi thao tác ca con ngi u nhm thc hin ng hoá và iu ng. Hoạt động 2. Thế nào là môi trường dạy học? Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Môi trng là toàn b các yu t bên trong và bên ngoài có nh hng n con ngi. Hot ng dy ca ngi dy và hot ng hc ca ngi hc din ra trong không gian, thi gian xác nh và chu rt nhiu nh hng ca môi trng. Tt c các yu t bên trong cng nh các yu t bên ngoài, to thành môi trng ca ngi dy và ngi hc. Tác nhân này óng mt vai trò có ý ngha vì nó nh hng ti c vic dy và vic hc. Môi trng bên ngoài: Ch các yu t bên ngoài ngi hc, ngi dy nh: môi trng (không gian vt cht và tâm lí, thi gian, ánh sáng, ), 128 | MODULE THCS 15
19. ngi dy (hình thc bên ngoài, i sng ni tâm, k nng giao tip, ) nh hng ti ngi hc. Ngi hc, c bit là tp th HS vi không khí hc tp thi ua ca lp nh hng ti ngi dy, nhà trng, tính di truyn, tp tính ca cha m, nhng giá tr truyn thng, s quan tâm ca b m, xã hi, ch chính tr, h thng nh hng, chính sách kinh t — xã hi, Môi trng bên trong: Ch các mi quan h ni ti bên trong ca ngi dy, ngi hc nh: tim nng trí tu, nhng xúc cm, nhng giá tr ca cá nhân, vn sng, giá tr o c, phong cách dy và hc, nhân cách, Các yu t bên ngoài ca môi trng d nhn bit, to nên hoàn cnh vic dy hc c din ra. Còn các yu t bên trong thng khó nhn ra vì chúng n cha nhng giá tr tinh thn, trí tu, ca ngi dy và ngi hc. Môi trng bên trong ch rõ sc mnh ni ti ca ngi hc và ngi dy, to sc ép lên quá trình hc và phng pháp s phm. ó chính là ngun nng lng bên trong làm d dàng hoc gây bt li cho hot ng s phm. Môi trng bên trong bao gm: tim nng trí tu, xúc cm, giá tr, vn sng, phong cách hc và dy, tính cách. Hoạt động 3. Môi trường dạy học ảnh hưởng như thế nào đến thực hiện kế hoạch dạy học? Thi gian: 2 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Môi trng có th nh hng tích cc hoc tiêu cc n ngi dy và ngi hc và hot ng ca h. S nh hng này n t nhiu phía, có khi nh hng t mt yu t, có khi nh hng cng hng ca nhiu yu t mt lúc làm cho tác ng ca môi trng c gia tng và phc tp hn n ngi hc và tác ng s phm ca ngi dy. Nhng òi hi ca môi trng buc ngi hc và ngi dy phi thích nghi, qua ó làm phát trin chính h (sp xp li h thng giá tr, kinh CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 129
20. nghim, nâng cao vn sng, ). Ngi dy và ngi hc có th thay i c môi trng. iu này c th hin s tác ng qua li, tng h gia ngi dy, ngi hc và môi trng; hành ng ca ngi này gây nên phn ng ca ngi kia. Ngi dy vi phong cách dy ca mình tác ng lên ngi hc, làm cho ngi hc thay i phong cách hc ca mình. Nh vy, môi trng là tp hp ca nhiu nhân t và các giá tr khác nhau. Các nhân t và giá tr này tác ng trc tip hoc gián tip n hot ng dy và hc. Môi trng ca h thng hc và dy khác nhau ch: môi trng ca hot ng hc có ngi dy và các yu t xoay quanh phng pháp hc, yu t bên trong là ca ngi hc. Môi trng ca hot ng dy thì có ngi hc và các yu t xoay quanh phng pháp dy, yu t bên trong là ca ngi dy. S vn ng tng h ca phng pháp dy và hc u chu tác ng phù hp ca các yu t bên ngoài nhng hiu qu li ph thuc nhiu vào mc phù hp ca các yu t bên trong ca ngi dy và ngi hc, chng hn nh s phù hp v xúc cm, giá tr, phong cách. Trong hot ng s phm, phm vi tác ng ca môi trng tp trung ba yu t chính cng nh s ý thc ca ngi dy và ngi hc v nh hng ca yu t môi trng là rt quan trng. Trong quá trình din ra hot ng s phm, các yu t ca môi trng có th gây nh hng tích cc hoc tiêu cc n ngi hc và ngi dy, iu ó làm cho ngi hc phi thay i và thích nghi vi nhng iu kin y. Nh vy, môi trng gây nh hng n phng pháp hc và phng pháp s phm, quan h ca môi trng n ngi hc là quan h nh hng và thích nghi . phi hp cht ch ba tác nhân vi các thao tác và thu hút s chú ý vào s kt hp này, b ba thao tác (hc, giúp và nh hng) ging nh mt ting vang tr li b ba tác nhân (ngi hc, ngi dy và môi trng). Tng tác là s tác ng qua li trc tip gia các yu t trong mt cu trúc hoc gia các cu trúc vi nhau trong mt không gian, mt thi gian c th. Trong quá trình quá trình dy hc, s tng tác là s tác ng qua 130 | MODULE THCS 15
21. li trc tip gia ngi hc vi ngi hc, gia ngi hc vi ngi dy trong mt không gian (chng hn nh lp hc), trong mt thi gian (ví d tit hc) nhm thc hin các nhim v hc tp và các mc tiêu dy hc ã c xác nh. S tng tác trong dy hc cn c xác nh v mc tiêu và c t chc vi s phân công trách nhim và c bit là phi din ra theo hai chiu. S tham gia tích cc ca mi thành viên vào hot ng tng tác s thúc y hot ng chung ca lp hc và t c mc tiêu ã nh, ng thi em li s tho mãn v nhu cu gn bó gia các thành viên. Dy hc theo quan im tp trung vào ngi hc c bn da trên mi quan h tng h tn ti gia ba tác nhân: ngi dy, ngi hc và môi trng. Ba tác nhân này luôn quan h vi nhau sao cho mi mt tác nhân hot ng và phn ng di nh hng ca hai tác nhân kia. Mi hot ng, mi nh hng hay mi nhân t nào ó ca mt tác nhân c coi là tác ng lên mt tác nhân khác khi gây nên phn ng, có ngha là ã gây nên s bin i ca tác nhân ó. Phn ng này có khi tr thành mt tác ng, tác ng li tác nhân ban u và có th tác ng lên c tác nhân khác na. Tng tác là s tác ng qua li gia hai hay nhiu tác nhân. Chng hn, ngi hc tác ng, ngi dy phn ng. hiu rõ v s tng tác gia ba tác nhân, ta cn hiu rõ v s tác ng và phn ng ca mi tác nhân vi hai tác nhân kia. Trc ht là tác ng qua li gia ngi hc và ngi dy. Ngi hc trong phng pháp hc ca mình tng hp các hành ng hc, tác ng n ngi dy nhng thông tin bng li, bng bình lun, bng cách suy ngh, các câu hi hoc không phi bng li mà bng thái , c ch hay cách ng x, Khi ó, ngi dy phn ng bng cách cung cp cho ngi hc nhng thông tin h tr, các câu tr li cho các câu hi do ngi hc t ra, hoc ng viên kp thi ngi hc theo mt phng pháp hc có nhiu ha hn i vi ngi hc, hoc bng cách khi u hi thoi vi ngi hc nm bt tt hn ý ngha ca các thông tin v ngi hc, cho phép ngi dy a ra nhng iu chnh hoc có th a ra các ng hng nghiên cu mi. Nh vy ngi hc ã hành ng và ngi dy ã phn hi tr li, CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 131
22. ó là loi tác ng qua li ó ngi hc vi vai trò tác ng, còn ngi dy vi vai trò phn ng trong mt môi trng mà c hai u có th chp nhn c. Ngi dy, bng phng pháp s phm ca mình, gi ý cho ngi hc mt hng i thun li cho vic hc; khi cn thit ngi dy ch ra cho ngi hc các giai on phi vt qua, các phng tin cn s dng và các kt qu cn t c. Khi ó ngi dy ã hành ng hay tác ng ti ngi hc bng cách này hay cách khác, vi mc ích ngi hc t c mc tiêu hc tp ca mình. Khi nhn c tác ng ca ngi dy, phn ng ca ngi hc là i theo con ng do ngi dy vch ra, lúc này nu ngi hc cm thy sung sng và tho mãn, ngi hc s d dàng có cm tình vi ngi dy, ngc li, h s cm thy nn lòng hoc thiu hng thú. Lúc này, chính ngi dy ã hành ng và ngi hc thì phn ng. Bình thng ngi hc t câu hi và ngi dy tr li. n lt mình, ngi hc phn ng: Nu ngi hc t ra không tho mãn và không hiu, thì ngi dy s tr li li bng cách thay i các t hoc các ví d. Và cuc hi thoi có th tip tc gia h n khi có th làm sáng t khái nim còn m h, trong ó có s tng h ca ngi dy, sau khi nhn thy phng pháp s phm ca mình ít gây hng thú cho ngi hc, ngi dy s thay i phng pháp dy. Mt phn ng tích cc hoc tiêu cc v phn ngi hc có th thôi thúc ngi dy tip tc hoc t iu chnh li phng pháp s phm ca mình. Tt c s tho mãn hay hng thú u th hin s phn ng ca ngi hc trc s tác ng ca ngi dy. S tác ng qua li khá tinh t gia hai tác nhân này ã góp phn to nên mi quan h cht ch. V phn mình, môi trng có th nh hng ti phng pháp hc ca ngi hc và phng pháp s phm ca ngi dy. Môi trng có th to thun li hoc gây bt li n c ngi hc và ngi dy, khi ó ngi hc và ngi dy phn ng bng cách sàng lc nhng nh hng có li ca môi trng hoc iu chnh các nh hng bt li ca môi trng ngi dy và ngi hc có th thích nghi. Chng hn, khi ngi dy và ngi hc làm vic trong mt lp hc có phng tin 132 | MODULE THCS 15
23. nghe nhìn, phn ng ca h là khai thác, s dng nhng phng tin ó phc v cho quá trình dy hc c thoi mái, d chu khi làm vic trong môi trng ó và hiu qu công vic s cao hn. Ngc li, khi làm vic trong mt lp hc thiu dùng trc quan gây nh hng không tt ti vic hc mt s ni dung nào ó, ngi dy và ngi hc s phn ng bng cách tìm kim hoc to ra nhng phng tin minh ho thích hp trong vic dy và hc ca mình. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 3 Câu 1: C s trit hc, tâm lí hc, giáo dc hc ca hot ng hc là gì? Câu 2: Hãy làm rõ nhng thành t ca môi trng dy hc bên trong. Câu 3: Cho bit c ch tng tác ca môi trng n ngi hc. áp án: Câu 1: Hot ng hc da trên các c s trit hc, tâm lí hc, giáo dc hc nh: Theo lí lun nhn thc Mác — Lênin: Hot ng hc có th c coi là mt trng hp riêng ca s nhn thc, bn cht ó là mt quá trình nm vng tri thc, k nng k xo, mt quá trình khám phá i vi bn thân mi HS. Hot ng hc chu s chi phi ca các quy lut chung ca s nhn thc, ng thi nó có các quy lut riêng ca s nhn thc nm trong quá trình dy hc. Tâm lí hc liên tng cho rng: Hot ng hc là quá trình hình thành các liên tng, phát trin trí nh ca ngi hc. Hot ng hc tp s có hiu qu nu ngi hc có th hình thành cho mình nhng mi liên h gia các khái nim, các quy lut, cách thc t ó ghi nh và tái hin tài liu hc tp tt hn. Tâm lí hc hành vi nh ngha hot ng hc là quá trình hình thành nhng hành vi mi, hay to nên nhng thay i trong hành vi áp ng li nhng nh hng tác ng t bên ngoài. Qua hot ng hc, ngi hc hình thành mi liên h gia kích thích và phn ng tr li, CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 133
24. luyn tp mi liên h ó c mnh lên, vng chc hn. Quá trình hc là quá trình "cng c s tr li". Vi quan nim v hot ng hc nh vy, vic hc trng thái th ng và cht lng hot ng hc ph thuc ch yu vào hiu qu s tác ng ca GV. Lí thuyt kin to quan tâm n nhng c im tâm lí bên trong ca ngi hc và vic th hin nó, nhng yu t ó c xem là quan trng hn nhng yu t tác ng t môi trng. Tip cn t góc lí lun dy hc: Bn cht ca hot ng hc là mt quá trình nhn thc tích cc, t lc và sáng to. ó là mt quá trình nm vng kin thc, k nng k xo. Trong quá trình ó, HS phi tích cc vn dng các thao tác t duy lnh hi tài liu, ghi nh kin thc, luyn tp, vn dng kin thc vào thc tin, ôn tp, khái quát hoá, h thng hoá tài liu, t kim tra ánh giá, Câu 2. Môi trng bên trong bao gm: — Tim nng trí tu c xác nh bi yu t di truyn mà ngi dy và ngi hc ã c tha k. Nó c bt ngun t nhng kh nng hu nh không hn ch ca h thn kinh, da trên các giác quan, nron thn kinh, hai bán cu i não. Tim nng trí tu không ch tn ti vi mt tim nng mnh m mà còn c phát trin bi môi trng. i vi ngi hc và ngi dy, tim nng này da trên nhng kin thc ã thu lm c trc ó và nhng kinh nghim tri qua trong cuc sng. Tim nng trí tu ph thuc vào sinh lí hc ca h thng thn kinh: mt b não rt phát trin, các nron hot ng có hiu qu, mt sc kho tt to iu kin cho nng sut trí tu. Ngc li, nhng tr gp khó khn trong trí tu (thiu não) s khó khn trong vic tip thu kin thc. Vì vy, nhim v ca ngi dy là phi phát hin, khích l và bi dng nhng hc sinh có nng khiu, ph o và giúp nhng hc sinh yu kém. — Nhng xúc cm, nh hng n các hành ng nhn thc. Nhng xúc cm nm trong h thng khu não, nh hng ít nhiu n tp tính ca ngi hc và ngi dy trong phng pháp tin hành riêng r ca mình. H thng khu não phân tích i tng tri thc c trình bày cho ngi 134 | MODULE THCS 15
25. hc và ánh giá cái li ca nó. Ngi hc s hng thú, tích cc tham gia vào quá trình lnh hi tri thc nu tri thc ó thc s có ý ngha và em li cho ngi hc nhng li ích thit thc. Các hành ng dy và hc không ch nm trong cu trúc nhn thc mà còn nm trong cu trúc xúc cm. Xúc cm tác ng n s hng thú không ch xut phát t ý ngha ca tri thc mà còn t rt nhiu ngun khác nh s thành công trong hc tp, nhng tác ng mang tính tích cc t ngi dy. — Các giá tr cng nh hng n quá trình hc và phng pháp s phm. H thng giá tr kích thích hng thú và iu tit mi quan h gia h và lp hc. Các giá tr ph thuc vào vn hoá, tôn giáo, kinh nghim cá nhân và môi trng sng. Nhng giá tr do gia ình, nhà trng và xã hi truyn li ngi hc quyt nh tính t ch, trách nhim trong công vic và tôn trng nhng ngi khác. Giá tr không ch chu nh hng bi tính cách, s thích và tâm lí cá nhân mà còn chu s iu chnh bi nhóm cá nhân và sc ép ca xã hi. — Vn sng liên quan n kinh nghim sng và kin thc thu lm c, iu này nh hng trc tip n vic hc và vic dy vì bt c vic hc nào cng c khi u t cái ã bit và t vn sng, ngc li vn sng c làm phong phú trong chính quá trình hc ca mi cá nhân và càng làm cho quá trình hc tr nên d dàng hn. Bng vn sng ca mình, ngi dy t chc quá trình hc hiu qu mt khi ngi hc c huy ng vn sng ca mình vào quá trình lnh hi tri thc mi. — Phong cách hc và dy: Mi hc sinh có phong cách hc riêng ca mình và ngi dy cng phát trin mt phong cách ging dy mang tính cá nhân. S chng có hai phong cách dy ging nhau. Nhng c tính riêng trong phong cách hc và dy là do ngi hc và ngi dy u tiên s dng bán cu não phi hay bán cu não trái. Bán cu não phi c u tiên s dng vào quá trình thu lm và truyn kin thc, còn bán cu não trái c u tiên s dng vào quá trình t duy tru tng và sp xp h thng. — Tính cách: Mi thành viên tham gia vào lp, dù là thy hay trò u có tính cách riêng. Tính cách c khng nh di nhng mt khác nhau mà cái CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 135
26. “tôi” vt cht, cái “tôi” tâm lí lôgic và cái “tôi” xã hi rút ra. Tính cách nh hng n phong cách hc nh tham gia vào các hot ng chung, s chia s vn hoá, giá tr và các nng lc bên trong nhóm ca mình. Bng cái “tôi” xã hi ca mình, ngi hc tham gia nhiu hay ít vào các d án chung ca tp th và ngi dy sn sàng giúp ngi hc. Câu 3. C ch tng tác ca môi trng n ngi hc có th din ra theo hai hng sau: — Hng th nht, môi trng tng tác trc tip n ngi hc; — Hng th hai, môi trng tng tác n ngi hc thông qua ngi dy. Trong thc t dy hc, hng tng tác th nht mang tính t phát và thng din ra tm v mô nên khó kim soát, còn hng tng tác th hai li ít c ngi dy quan tâm khai thác, do ó tr nên m nht. Vì vy, trc ây, môi trng cha c phát huy úng chc nng trong quan h vi các yu t khác ca h dy hc, c bit là vi yu t hc. Thc tin dy hc trng THCS, khó có th cùng mt lúc xem xét và khai thác tt c các tác ng có li ca môi trng n ngi hc và phng pháp hc ca h. Vì vy, trong phng pháp s phm ca mình, ngi dy phi xác nh mt s yu t ca môi trng tác ng vào (nhng yu t bên trong ngi hc) nhm phát huy các tác ng tích cc và hn ch các tác ng không có li ca môi trng n hot ng dy và hc. Nội dung 4 CÁC YẾU TỐ LIÊN QUAN ĐẾN CHƯƠNG TRÌNH, TÀI LIỆU, PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Ảnh hưởng của chương trình đến thực hiện kế hoạch dạy học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Chng trình dy hc là do Nhà nc ban hành trong ó quy nh mt cách c th: v trí mc ích môn hc, phm vi và h thng ni dung môn 136 | MODULE THCS 15
27. hc, s tit dành cho môn hc nói chung cng nh tng phn, tng chng, tng bài nói riêng. Cu trúc chng trình dy hc ca tng b môn trng THCS gm: — Mc tiêu môn hc. Ngoài trình bày v trí môn hc giúp giáo viên thy rõ ý ngha tm quan trng ca môn hc, phn này còn trình by các mc tiêu cn t c. — Ni dung môn hc bao gm các phn, chng, bài mc. — Phân phi thi gian cho các phn, chng, bài, mc, ây cng quy nh s tit ôn tp, kim tra. — Gii thích chng trình và hng dn thc hin chng trình trong phn này thng nêu lên nhng iu cn lu ý v ni dung, phng pháp, phng tin, hình thc t chc dy hc và cách kim tra, ánh giá. — Ý ngha ca chng trình dy hc. Chng trình dy hc là công c ch yu Nhà nc lãnh o và giám sát công tác dy hc ca nhà trng thông qua các c quan qun lí giáo dc. Nó cng là cn c giáo viên da vào ó mà tin hành t chc công tác dy hc, lp k hoch ging dy và tin hành t chc công tác dy hc ca mình. Có th tin hành theo hai cách xây dng chng trình dy hc theo ng tâm hoc ng thng Chng trình xây dng theo ng tâm òi hi cùng mt ni dung ca khoá trình phi lp i lp li nhng càng ngày càng m rng và ào to sâu hn. Nu mc tiêu ca tng bc hc có nhim v trc tip chun b cho hc sinh ra i thì vic xây dng chng trình ng tâm là iu không th thiu c, vì hc xong bc hc nào phi kt thúc mt trình hc vn tng ng. Chng trình THCS cùng vi chng trình THPT u c xây dng theo kiu ng tâm. Giáo viên THCS cn nghiên cu, nm vng chng trình môn hc mà mình ph trách, ng thi cng cn hiu, nghiên cu chng trình các môn có liên quan thit lp c mi quan h liên môn trong quá trình dy hc, qua ó giúp hc sinh d dàng có bc tranh chung v th CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 137
28. gii và to cho h có quan im phc hp h thng cng nh có t duy linh hot, mm do khi hc các môn hc. Hoạt động 2. Ảnh hưởng của tài liệu đến thực hiện kế hoạch dạy học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Tài liu dy hc trng THCS gm có sách giáo khoa và các tài liu dy hc khác. Sách giáo khoa dùng cho các trng ph thông nói chung và trng THCS nói riêng cng do nhà nc quy nh. Sách giáo khoa là sách c vit mt cách c bit cho hc sinh mà trong ó toàn b tài liu chng trình c trình by mt cách t m, tun t, liên tc. Chng trình dy hc ch quy nh phm vi tài liu dy hc ca các môn hc, còn nhim v ca sách giáo khoa là: — Phi trình bày nhng ni dung ca tng b môn mt cách rõ ràng c th, chi tit và theo cu trúc ca nó. Trình bày ni dung c bn nhng thông tin cn thit, va sc i vi hc sinh và theo mt h thng cht ch. — Có chc nng ch yu là giúp hc sinh lnh hi, cng c, ào sâu nhng tri thc tip thu c trên lp, phát trin nng lc trí tu và có tác dng giáo dc h. — Giúp giáo viên xác nh ni dung và la chn phng pháp, phng tin dy hc, t chc tt công tác dy hc ca mình. Yêu cu i vi sách giáo khoa: — Nhng tri thc trình by trong sách giáo khoa phi m bo tính khoa hc, tính t tng, tính h thng, tính va sc và phù hp vi chng trình quy nh. Phi giúp hc sinh dn dn nm c phng pháp hc tp c lp, qua ó giúp h bit hc tp liên tc, hc tp sut i qua sách báo và hot ng thc tin ca mình. Vì vy cn có nhng ch dn, nhng bài tp quan sát và luyn tp, nhng câu hi ôn tp và t kim tra. 138 | MODULE THCS 15
29. — Phi kích thích tính tích cc hot ng nhn thc c bit là hot ng t duy m rng tm hiu bit cho hc sinh, do ó trong sách giáo khoa cn nêu lên nhng vn , nhng hin tng trong i sng òi hi phi vn dng nhng tri thc khai thác trong sách giáo khoa và tri thc ã bit gii quyt t chc hot ng, h khám phá ra tri thc. Ngôn ng trong sách giáo khoa phi rõ ràng, d hiu, ngn gn, chính xác. — Phi m bo nhng yêu cu s phm v v sinh và thm m hình thc nh sách giáo khoa phi p, giy và mc in phi tt, kh ch nhìn rõ, nhng kin thc trng tâm phi trình by ni bt. Hình v minh ha phi y chính xác, rõ p. Bìa sách phi tt, bn, d bo qun. Ngoài sách giáo khoa, trong nhà trng THCS còn có nhng sách và tài liu tham kho cho giáo viên và hc sinh nh sách hng dn ging dy, sách tra cu, các loi sách t in, sách bài tp, nhng bn a lí và lch s, sách hc ngoi khoá nhm giúp giáo viên tin hành công tác ging dy thun li, giúp hc sinh m rng, b sung, ào sâu kin thc phù hp vi trình và hng thú ca mình. Nhng tài liu dy hc này có th không m bo y nhng yêu cu s phm nh sách giáo khoa. Khi t chc công tác hc tp ca hc sinh vi sách giáo khoa và nhng tài liu hc tp khác, ngi giáo viên không ch giúp h nm vng ni dung hc tp mà còn phi hng dn h cách s dng chúng, cách khai thác nhng ni dung tri thc trong ó. Mun vy, ngi giáo viên cn nghiên cu, nm vng ni dung sách giáo khoa, nhng sách và tài liu hng dn ging dy và các tài liu tham kho khác, vì ch nh vy mi có th thit k và thc hin có hiu qu giáo án tit hc, xây dng c k hoch hot ng ngoi khoá b môn. Hoạt động 3. Ảnh hưởng của phương tiện dạy học đến thực hiện kế hoạch dạy học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Trong quá trình dy hc có s tham gia ca yu t vt cht hay phi vt cht óng vai trò tác ng làm cho quá trình dy hc din ra thun li và CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 139
30. t hiu qu. ó là phng tin dy hc. Vy, phng tin dy hc là các s vt, hin tng (vt cht hay phi vt cht) c giáo viên và hc sinh s dng trong quá trình dy hc nh nhng iu kin hay công c trung gian tác ng vào i tng dy hc vi chc nng khi dy, dn truyn và làm tng sc mnh ca nhng tác ng mà giáo viên và hc sinh thc hin lên i tng dy hc ó . Vi cách hiu khái nim phng tin dy hc nh vy, khi xem xét mt s vt hay mt hin tng nào ó có là phng tin dy hc, ta phi t nó trong mi liên h vi mt quá trình dy hc c th. Phng tin dy hc tn ti hai dng: dng cng và dng mm. PTDH dng cng là tt c các công c c tn ti dng vt th, bao gm: vt tht, mô hình vt cht, thit b thí nghim, thit b k thut t thô s n hin i. PTDH dng mm là tt c các công c không vt th hoá c, bao gm: ngôn ng (li nói và ch vit), phn mm tin hc Theo lí thuyt hot ng thì quá trình dy hc gm hai hot ng: Hot ng dy ca GV và hot ng hc ca HS. Do ó cng có th tách PTDH ra làm hai b phn PT dy và PT hc. Hai b phn này có phn chung và có phn riêng. Mi b phn có nhng yêu cu tng ng trong vic s dng, dù rng cùng phc v cho mc ích chung ca hot ng dy hc. iu này c xét chi tit trong các chng sau ca giáo trình này. Hot ng dy hc trong trng THCS rt phc tp và a dng. PTDH phi tho mãn các iu kin tâm sinh lí và c trng ca hot ng nhn thc tng ng vi la tui ca HS. Mi môn hc có nhng c im riêng, do vy PTDH li phi áp ng nhng yêu cu riêng ca tng môn hc. T ó ta thy c cu v chng loi, v s lng, v kích c, v tính nng ca PTDH trng ph thông là ht sc phong phú và a dng. Bên cnh ó, ngoài vic m bo cht lng ca hot ng dy hc cho tng b môn tng cp hc, PTDH còn phi m bo tính hiu qu v tâm lí xã hi, v kinh t Nh chúng ta ã bit, con ng bin chng ca t duy là i t trc quan sinh ng n t duy tru tng sau ó tr li thc tin kim 140 | MODULE THCS 15
31. chng. Cho nên quá trình dy hc ta không th i ngc li quy lut ó. Thc tin ca quá trình dy hc cho thy hc sinh thng gp khó khn khi chuyn t c th lên tru tng và khi i t cái tru tng lên cái c th trong t duy. iu này xut phát t vic hc sinh không bit phát hin ra cái bn cht, cái chung n np trong các trng hp riêng c th và ngc li, rt vng v khi vn dng các khái nim, nh lut vào nhng trng hp c th. Mt yu t có nh hng ln n quá trình nhn thc ca hc sinh chính là tính trc quan ca tri thc c truyn th. Chính vì vy, vic nghiên cu, ch to và ng dng các phng tin dy hc trc quan giúp hc sinh d dàng hn trong quá trình hc tp là iu ht sc quan trng và cp thit. Phng tin dy hc tác ng tích cc n quá trình nhn thc ca hc sinh nhm t c mc ích hc tp. Rng hn, phng tin dy hc còn làm phong phú, m rng kinh nghim cm tính ca hc sinh, làm ni rõ cái chung, cái bn cht ca nhng trng hp c th, t ó giúp cho hc sinh nhanh chóng hình thành và nm vng tri thc cn truyn th. Trong quá trình dy hc, hot ng ca hc sinh là hot ng nhn thc. Giáo viên có vai trò là ngun cung cp thông tin, t chc kim tra, ánh giá kt qu, iu chnh tin trình dy hc và qua ó không ngng giáo dc hc sinh. Chc nng ca phng tin dy hc nm hai khâu then cht ó là chuyn t cái trc quan sang cái tru tng và chuyn t cái tru tng sang thc tin, phng tin dy hc giúp hc sinh tìm thy c các mi liên h và quan h gia các yu t thành phn trong s vt hin tng hoc gia các s vt hin tng vi nhau. PTDH va có chc nng mang thông tin (là ni dung dy hc và là i tng th nht ca hot ng dy hc) li va có chc nng truyn ti thông tin n HS (i tng th hai ca hot ng dy hc). Nu PTDH mang và truyn thông tin n HS sao cho HS phi huy ng càng nhiu giác quan khi tip nhn và x lí thông tin thì kin thc mà h chim lnh c càng sâu sc, càng bn vng. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 141
32. Có th khng nh rng PTDH làm cho hot ng dy hc tr nên linh hot, phong phú và a dng. S dng PTDH có th tác ng lên nhiu giác quan ca HS, gây nên hiu ng kích thích hng thú hc tp, làm tng kh nng tp trung chú ý cho HS và to iu kin chuyn HS vào v th làm vic mt cách liên tc, ch ng và t lc. iu này cng ng ngha vi vic, nh vào PTDH mà lao ng ca GV c chuyn vào v th hot ng ca ngi thit k, t chc, hng dn, iu khin và kim tra. Qua ó, GV có th lao ng nh nhàng, tinh t hn so vi khi không dùng PTDH trc quan và thc hành. ng thi qua ó GV có th iu chnh hot ng ca mình sao cho t cht lng và hiu qu cao nht. Nh s dng PTDH mà tích cc hoá c hot ng nhn thc ca HS, qua ó HS t c các trình nhn thc t thp n cao, góp phn ào to h thành ngi lao ng sáng to ngay t khi còn hc tp trong nhà trng. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 4 Câu hi: Chc nng ca phng tin trc quan trong thc hin k hoch dy hc là gì? áp án: Trong quá trình dy hc, mt s chc nng ch yu ca phng tin dy hc trc quan nh sau: — Chc nng kin to tri thc: Nu hc sinh cha bit ni dung thông tin cha trong phng tin dy hc thì phng tin dy hc này mang chc nng hình thành biu tng v i tng cn nghiên cu. Nu hc sinh ã bit ni dung ca mt khái nim di dng li nói, vn t hay kí hiu còn phng tin dy hc cha thông tin di dng hình nh hay mô hình thì phng tin dy hc có chc nng minh ha khái nim ã bit. — Chc nng rèn luyn k nng: Phng tin dy hc có th h tr rèn luyn k nng s dng mt công c, ví d nh video, máy vi tính Phng tin dy hc cng có th giúp hc sinh rèn luyn k nng thc hin mt hot ng nào ó, chng hn mt mô hình không gian có th h tr cho hc sinh rèn luyn k nng quan sát, phân tích, so sánh 142 | MODULE THCS 15
33. — Chc nng phát trin hng thú hc tp: Nh các hình thc thông tin nh âm thanh, màu sc, hình nh ng có th to cho hc sinh cm hng thm m, các tình hung có vn , to ra s hng thú nhn thc. Phng tin dy hc có th là s mô phng ni dung các vn nghiên cu trong dng ngn gn, nhm cng c, áp dng kin thc. — Chc nng iu khin quá trình dy hc: Hng dn phng pháp trình bày ch nghiên cu cho giáo viên. Nhanh chóng làm xut hin và không ngng truyn thông tin hc tp trong hot ng nhn thc, khi kim tra và ánh giá kt qu dy hc. Bo m thc hin các hình thc hc tp cá bit và phân nhóm. Trong dy hc, phng tin trc quan là rt quan trng, nh hng rt nhiu n s nhn thc, t duy ca hc sinh trong quá trình hc tp. Nội dung 5 TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Thế nào là tình huống sư phạm? Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Theo Nguyn Vn H, tình hung s phm c hiu là nhng hin tng xut hin trong quá trình dy hc và giáo dc cha ng trong nó nhng mâu thun, có vn cn c gii quyt. Nh vy tình hung s phm ch xut hin khi có mt ni dung, mt nhim v nào ó trong quá trình giáo dc cn c gii quyt hoc tháo g. Tình hung s phm là mt dng c bit ca mi quan h giao tip gia ngi giáo dc và ngi c giáo dc. Trong ó, gii quyt tình hung, nhà giáo dc phi cn n tri thc mi, cách thc mi cha h bit trc ó, còn i tng giáo dc là nhu cu nhn thc hoc hành ng trong tình hung tng ng. Kt qu vic gii quyt nhng tình hung s phm là s tho mãn (hoc cha tho mãn c) nhng mâu thun ã ny sinh do vn giáo dc t ra, ng thi cùng vi nó là s gia tng nhng tri thc CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 143
34. mi, nhng phng thc hành ng mi vi ch th giáo dc và i tng giáo dc. Tình hung s phm có nhng c trng sau: Th nht là s thiu ht (hoc cha xut hin kp) nhng tri thc và phng thc hành ng gii quyt vn . Khi tình hung s phm xut hin, ch th giáo dc thng din ra trng thái tâm lí lúng túng, òi hi s cng thng ca quá trình t duy nhm tìm kim con ng gii quyt. c trng th hai là vic gii quyt các tình hung s phm, mc dù phi i theo nhng cách thc riêng bit ng vi tng hin tng c th, song gia chúng có nhng nét chung: s xut hin vn to ra nhng kích thích ban u òi hi ch th phi gii quyt; ch th nhn thc và chp nhn vn nh mt tình hung cn có li gii; ch th tìm kim cách thc, tri thc vn có giúp i tng giáo dc tho mãn nhu cu trong hot ng giao tip. Quá trình giao tip c thc hin theo nh hng ca ch th giáo dc nhm t ti li gii cho tình hung s phm có hiu qu cao nht. ánh giá ca ch th giáo dc trc kt qu ca quá trình gii quyt tình hung s phm, rút ra c bài hc kinh nghim cho bn thân. Tính a dng, phong phú ca tình hung s phm c to nên bi các yu t, kh nng nhn thc và mc kinh nghim ca i tng giáo dc. Kh nng có gii hn v gii pháp giáo dc ca tp th hc sinh; tính cht phc tp v iu kin sng ca mi cá nhân và s ràng buc ca các mi quan h giao lu trong tp th; kh nng nhy bén, sáng to và bn lnh ca ch th giáo dc thng khác nhau. Chính bi nhng c im này ca tình hung s phm òi hi ch th giáo dc phi có s hiu bit sâu sc, c th i tng giáo dc, nm bt c im mnh, im yu ca i tng giáo dc (cá nhân hc sinh và tp th ca các em), ng thi nhn thc rõ nhng u im và hn ch v nng lc giáo dc, ngh thut s phm ca bn thân t mình bit iu tit, s dng các phng pháp và hình thc x lí tình hung s phm cho phù hp. 144 | MODULE THCS 15
35. Hoạt động 2. Phân loại tình huống sư phạm trong dạy học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Có th nói, mi tình hung s phm là mt bài toán trong s hình thành nhân cách cho i tng giáo dc. Ni dung ca mi "bài toán" này là rt khác nhau, không có cách gii chung, cho dù khoa hc s phm ã xut mt h thng các nguyên tc và phng pháp giáo dc nhm nh hng cho công tác giáo dc. iu cn thit cho mi ch th giáo dc là thm nhun nhng nguyên tc, phng pháp ó (s tích t tri thc giáo dc), và khi a vào thc tin giáo dc thông qua các tình hung s phm c th cn ht sc linh hot, mm do, có s phán oán v kh nng din bin và kt qu do vic x lí tình hung mang li. Tình hung s phm xét trong mi quan h giao lu gia ch th (nhà giáo dc) vi khách th (i tng giáo dc). Theo Nguyn Vn H [4], tình hung s phm có th phân thành 2 loi: Loi th nht, tình hung s phm ny sinh ngay trong quá trình giao lu trc tip gia ch th giáo dc vi hc sinh (hoc tp th hc sinh). Hot ng giáo dc luôn luôn c thc hin bi thy và trò và gia h thng xuyên có s tip xúc "trc din" thông qua quá trình dy hc, quá trình giáo dc trong trng và ngoài xã hi. Mc dù các hot ng này vi tính ch o ca mình, nhà giáo dc ã có s nh hng c bn t ti kt qu mong mun, song khi vn ng và phát trin, quá trình giáo dc có nhng lúc không tuân theo nhng gì có sn, ã lng trc mà ôi khi li xut hin nhng t bin bt thng, nhng t bin này có th là mt câu hi, mt hành vi, mt quan h gia các i tng giáo dc, t trc ch th giáo dc nhng vn phi gii quyt bng kinh nghim có sn cng nh s ng xut sáng to tc thi ca h. Loi th hai, tình hung s phm c sp t theo mt ni dung xác nh, k c cách thc gii quyt và nhng kt qu thu c theo nhng phng án khác nhau. Trong trng hp này, có th tn ti hai kh nng: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 145
36. Kh nng th nht, tình hung s phm do chính ch th giáo dc t ra và làm vic trc tip vi i tng giáo dc. Kh nng th hai, tình hung s phm c nh ra bi mt ch th giáo dc khác, nhà giáo dc em nguyên mu ca tình hung này áp dng vào trong iu kin thc t giáo dc ca mình nhm tìm hiu trình nhn thc, kinh nghim sng ca i tng giáo dc. Tt nhiên, có th trong khi giáo dc nhng tình hung s phm loi th hai vn có th ny sinh trong tình hung s phm loi th nht. S xen k gia hai loi tình hung s phm trong giao tip s phm là iu d hiu bi tính bin chng và phc tp khi xy ra quan h gia các nhân cách (thy — trò; thy — tp th hc sinh). Tình hung s phm, nu xét trên bình din các chc nng giáo dc và giáo dng, chúng ta có th phân chia chúng thành tình hung s phm trong dy hc và tình hung s phm trong giáo dc t tng chính tr, o c mi chc nng này, tu thuc vào nhng nhim v chuyên bit c th, tình hung s phm li c phân chia thành nhng kiu khác nhau (chng hn trong dy hc, ngi ta thng gp nhng tình hung nh: tình hung quen bit, tình hung bt ng, tình hung trái ngc ). tt c nhng kiu, loi tình hung nêu trên, cho dù chúng có th khác nhau v không gian xy ra tình hung, ngun gc dn n tình hung, mc gay cn, khó khn ca tình hung v.v song, khi gii quyt chúng, mt nhân t luôn luôn tn ti bên cnh yu t k thut khi chuyn ti nhng mnh lnh, nhng thông tin ti i tng giáo dc, nh hng ln ti kt qu x lí tình hung, ó là ng x s phm. Suy cho cùng mi hot ng giáo dc u cn ti ng x s phm, bi quan h thy — trò c hiu nh là quan h gia hai nhân cách khác bit có chung mt mc ích là s hoàn thin nhân cách v c hai phía, vì th bt c gii quyt mt nhim v giáo dc, giáo dng nào cng cn thit phi có s khéo léo ng x. 146 | MODULE THCS 15
37. Tình hung s phm c coi là khâu trung gian ni kt gia hai ch th tham gia vào hot ng ng x s phm. Tình hung s phm ch cha ng nhng thông tin òi hi phi c x lí nh nhng lc lng vt cht c bit (giáo viên) và nhng phng tin h tr. Trong tình hung s phm không cha ng li gii, song nó là c s giúp cho ch th ca vic x lí tìm kim li gii mt cách tho áng. Ngun xut phát ca nhng tình hung s phm là hc sinh. Nhng thông tin trong nhng tình hung do h gây ra có th là c ý hoc ngu nhiên, song cho dù trng hp nào thì nhng lng thông tin y cng òi hi ngi giáo viên phi áp ng. Còn có th k ra nhiu tình hung s phm khác nhau t ra trc ngi giáo viên nhng ng x s phm trong công tác giáo dc hc sinh và tp th lp, song vi mi tình hung nêu trên, òi hi ch th ng x phi có c cách thc ng x thích hp vi tng i tng, có ngh thut ng x t ti hiu qu giáo dc mong mun. S xut hin nhng tình hung ng x do mt s cá nhân và nhóm kiu loi nêu trên s to ra nhng xung t tâm lí trong tp th, kt qu ca nhng xung t này s làm bin dng s cân bng, chung hp tâm lí trc ó ca tp th. Xung t tâm lí trong tp th có nguyên nhân t nhng mâu thun biu th c tính phn kháng gia nhng thành viên trong tp th (gia cá nhân và cá nhân, gia cá nhân và tp th) do tp th ó cha hoc không xây dng c k lut sinh hot, hc tp rõ ràng, t do cá nhân hoành hành, trong tp th có nhng nhóm phn t chây li, cc oan, kích ng, và cng có th là s phân công trách nhim thiu bình ng, công bng, thái mt dân ch, xa cách mi ngi ca cán b lp Hoạt động 3. Kĩ thuật xử lí tình huống sư phạm. Thi gian: 2 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Theo Nguyn Vn H, gii quyt nhng tình hung s phm cn có cách thc, bin pháp, th thut x lí tình hung, ôi khi c gi là k CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 147
38. thut x lí. Mi tình hung có cách x lí riêng, hay nói cách khác, ni dung ca hot ng ng x s phm quyt nh k thut x lí, song xut c và s dng các k thut x lí mt cách có hiu qu ti mc nào li ph thuc vào ch th x lí — giáo viên. Gii quyt các tình hung ng x c thc hin bi các ch th ng x vi nhng kinh nghim, tính cách và vn sng khác nhau, song có th k ti mt s loi gii quyt tình hung tng ng vi tính cách ca ch th ng x nh sau. Ch th ng x quan tâm trên ht ti công vic mà ít lu tâm ti i sng riêng t và hot ng c th ca i tng ng x. Trong trng hp này, ch th ng x thng s dng uy quyn ca cá nhân áp t quan im ca mình, xem thng nhng ý kin ca i tng và dùng khuôn phép ca nhà trng t ti mc ích ng x. H thng t trc i tng ng x nhng mnh lnh (phi nh th này, không c nh th kia) ch ít khi t ra nhng câu hi nhn bit tình hung (Ti sao li nh vy? L nào em li là mt ngi nh th? Theo em nên nh th nào? v.v ) . Ch th ng x loi này hay quy t các tình hung bt n trong tp th hc sinh nh là s quy phá mà thc ra ch là ca mt vài cá nhân mà h có nh kin trc. Cách gii quyt tình hung nh vy ca ch th khó có kh nng gii quyt c các mâu thun mà thng dn ti tình trng tuân th ca i tng mt cách hình thc (cho qua chuyn) không làm bc l nhng thông tin thm kín rt b ích cho vic nhn bit bn cht ca tình hung ng x, khin cho tp th và cá nhân hc sinh ít có c hi hiu bit ln nhau, không kin to c nim tin vào kh nng và sc mnh ca tp th, ca công lí, s thiên lch mt chiu v lí mà quên tình ch có th t c kt qu trong mt giai on nht thi, trong mt khonh khc ca toàn b quá trình ng x ch không phi là nh hng chi phi toàn b quá trình. Kt hp mt cách hài hoà bên tình bên lí mi là ngn gió lành trong cn nóng nc ca mi ng x s phm. Vi nhng ch th ng x có s tôn trng nhân cách ca hc sinh, quan tâm ti con ngi v mi phng din bên cnh nhng òi hi v tinh 148 | MODULE THCS 15
39. thn trách nhim và ý thc v hành vi ca mình trc tp th, thì hiu qu ca ng x luôn luôn phát trin theo chiu hng thun, nhng xung khc, nhng hin tng tiêu cc xy ra trong tp th d c gii quyt mt cách n tho. Phn ln nhng tình hung s phm có ni dung bao gm các xung khc gia cá nhân vi nhau hay gia cá nhân vi tp th thng bt ngun t s thiu ht thông tin, hoc hiu sai lch các thông tin ca i tác, t ó dn ti s quy kt vi vàng, ph nhn ng c úng n. Xung t cng có th xy ra khi gia các cá nhân không ý thc c nhu cu và mc ích hot ng ca nhau, hoc cao li ích ca cá nhân hoc tp th ca mình trc i tác Nhng tình hung nh vy s c nhng ch th ng x bit tôn trng nhân cách ca i tng to ra nhng iu kin hai bên hiu bit ln nhau, iu chnh nhng thông tin sai lch v i tác, thy rõ nhng nhu cu chính áng ca mi bên i ti s hoà gii, nhng b, to ra bu không khi tin tng, oàn kt trong tp th. Trong ng x s phm còn tn ti mt loi ng x ca ch th theo kiu d hoà vi quý. ây là nhng ch th thiên v né tránh các tình hung xung t bng các th thut dn dt các bt ng v mt cc nào ó mà không i sâu vào gii quyt nhng mâu thun bn cht ca tình hung. Biu hin ca ch th ng x loi này trong tình hung gay cn, trc nhng i tng bt tr thng là xoa du cho êm chuyn hoc là a y cho mt ch th khác phi gii quyt, còn i vi nhng i tng nhu mì thì buc h phi chp nhn nhng kin gii do mình t ra. Hu qu ca vic gii quyt nhng tình hung ng x nh vy s làm cho i tng ng x hoc tr nên kênh kiu hn (h có dám làm gì mình âu, c ng chân lân ng u), hoc bin thành k cam chu (im lng và phc tùng là thng sách). Nhng ch th ng x loi này ã làm mt i v trí ca bn thân trong ng x, không còn gi c chc nng nh hng và iu chnh trong hot ng ng x. Trong quá trình giáo dc, hot ng ng x xut hin mi ni, mi lúc, nu xét v mt trng thái x lí các tình hung trong ng x, giáo viên có CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 149
40. th gi vai trò ch ng hoc b ng và tng ng vi nó, tn ti hai trng thái ng x: ng x ch ng và ng x b ng. ng x ch ng c hiu là nhng ng x mà trong ó, ch th ng x ã nm c ni dung tình hung c bn hoc chi tit cng nh i tng ng x. Nh có s ch ng trc tình hung, có thi gian chun b và nh hình k hoch trin khai nên ch th ng x có th tránh c nhng khó khn do i tng và tình hung ng x gây ra. Vi mi tình hung, nh bit trc, ch th ng x thng t trc mình nhng phng án x lí chính hoc ph, nhng phng án này có th áp ng c s bin i ca tình hung trong quá trình thc hin ng x. V mt tâm lí, do gi c th ch ng trong ng x, ch th ng x có c nim tin, bình tnh vng vàng và gi c vai trò ch o ca ch th, sáng sut và tnh táo trc nhng t bin có th xy ra xoay chuyn tình th nh vào nhng phng án x lí ã c d kin trc. ng x b ng là th loi ng x trong ó tình hung s phm xut hin mt cách bt thng ngoài d kin ca ch th. Do tính bt thng ca tình hung, có th dn ti các chiu hng x lí ca ch th hoc là nm bt kp thi nhanh nhy, do ã có kinh nghim gii quyt nhng tình hung cùng loi trc ây, hoc ng ngàng do nhng tình hung xut hin là hoàn toàn mi l trong kinh nghim x lí ca ch th ng x. Chiu hng th hai thng to ra nhng biu hin tiêu cc v mt tâm lí nh th ng, lúng túng, nhiu khi làm mt i s bình n cn có ca ch th ng x. Nhng giáo viên có bn lnh trong công tác giáo dc thng rút ngn nhanh chóng khong thi gian bt n này mau chóng nh hình c phng án ng áp tình hung. Mt s khác, ng trc nhng tình hung t bin thng lng tránh theo hng ly uy quyn, mnh lnh ln át i tng, hoc tìm cách a y vic gii quyt tình hung cho mt ch th khác (tp th lp, t chc oàn, ban giám hiu ). Kinh nghim thng thy trong khi bt gp nhng ng x b ng là cn ly li trng thái tâm lí ch ng cho bn thân ca ch th ng x qua mt bc m 150 | MODULE THCS 15
41. v thi gian hoc không gian có iu kin tìm ra phng án gii quyt thích hp. Bc m này to ra thi c ch th ng x nm thêm thông tin (ý , ch kin, thái ca i tng trc tình hung, lc lng nào ng v phía i tng, h là ai ), to ra cho i tng có s suy xét thêm v hành vi ca mình, và c bit là giúp ch th ng x tránh c nhng cách thc x lí thô bo làm thui cht bn lnh ca hc sinh hoc "rót du vào la" i vi mt s tính cách mnh ca hc sinh. Thc t ng x s phm thng không có mt kiu loi ng x thun khit ch bao gm ng x ch ng hoc ng x b ng, mà chúng thng xen k vào nhau tùy tng thi im. Nhiu khi mt ng x c coi là b ng i vi ch th ng x này, song là ch ng i vi ch th ng x khác. Chính kinh nghim giáo dc và ngh thut ng x ca ch th ng x là c s ánh giá ó là kiu loi ng x nào i vi bn thân h. Phân tích mt vài kiu loi ng x nh vy ca ch th trong vic gii quyt các tình hung cho chúng ta thy rng mt ng áp ca ch th có th hoc s mang ti hiu qu tích cc và xây dng, hoc s dn ti s trì tr, ri lon hay phá hoi s phát trin nhân cách ca i tng ng x. Mt giáo viên bit ch ng i mt vi nhng tình hung s phm, to cho i tng ý thc c mình và i tác, giúp cho các em hiu bit ln nhau tôn trng nhau hn cng chính là c s to nên uy tín nhân cách ca chính bn thân giáo viên ó; ngc li nhng giáo viên thiu kinh nghim và không có ngh thut x lí các tình hung s phm, thm chí né tránh hoc gii quyt theo cách xoa du, hình thc thì h s mt i s tôn trng dành cho mình, ôi khi còn gây nên s chng i ca i tng ng x. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 5 Câu hi: Quy trình x lí tình hung s phm trng Trung hc c s nh th nào? áp án: Quy trình x lí tình hung s phm trong dy hc trng Trung hc c s có th thc hin theo các bc nh sau: CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 151
42. — Nhn bit i tng ng x: i tng ca ng x s phm là hc sinh, mt con ngi c th. Trong nhà trng, s lng hc sinh ông, bn thân thy giáo không ch dy mt lp mà dy nhiu lp hoc nhiu khi lp, cho nên trong a s các trng hp, trò bit thy nhiu hn là thy bit trò và thm chí khi nh mt, nh tên cng cha nói rng ta nhn bit c h. Ni dung nhn bit i tng bao gm các công vic nh: tên tui, lp hc, thy, cô giáo ch nhim, nhóm hot ng và mt s i tng trong nhóm, a im gia ình sinh sng và s b v ngh nghip ca cha m, mt vài nét v nng lc hc tp, hoàn cnh sng ca gia ình. Nhng ni dung này c ch th ng x tìm hiu có th là tt c ngay mt lúc và cng có th ch là mt s trong toàn b ni dung ó, hoc là tri dn trong toàn b quá trình ng x. S quen bit gia ch th và i tng ng x là c s xác nh s lng ni dung cn tìm hiu. Bu không khí ban u trong khi nhn bit i tng là rt quan trng. Ch th ng x cn to ra nhng n tng tt, d chu, gn gi khi mi gp nhau, iu ó góp phn m ra mt hành lang giao tip nhng giai on sau. Vi lí do nh vy, thi gian nhn bit i tng cng là thi gian ch th ng x t bc l mình, t gii thiu v mình trc di tng. ng v c hai phía trong quan h ng x, bc nhn bit c coi là thi gian thm dò s b mt s nét v s thích, thói quen, cá tính. Nh nhng thông tin do s thm dò em li, ch th ng x có th ánh giá tng quan v i tng, kt hp vi hoàn cnh không gian và thi gian cho phép, ni dung ng x (tình hung có vn ) la chn phng án ng x (phng án s dng quyn li hp lí bt i tng tuân th; phng án gi m, khuyên nh i tng t nhn bit mà phc tùng; phng án dùng sc mnh giáo dc ca tp th; phng án giao nhim v giáo dc; phng án dùng pháp ch theo quy nh ca trng và t chc) Xét v mt thi gian, tình hung ng x s phm thng xut hin hoc trc tip khi giáo viên có mt, òi hi h phi x lí ngay, hoc là tình hung c thông báo qua mt trung gian khác. Trong c hai trng 152 | MODULE THCS 15
43. hp, mc dù công vic t chc ng x là khác nhau, nhng thng vn phái tri qua mt s ni dung c bn sau: Tìm hiu nguyên c dn ti tình hung (do bn thân i tng ng x gây ra hay do mt cá nhân, mt tp th khác to lp; hoàn cnh dn ti tình hung v mt tâm lí cá nhân, cuc sng gia ình, mâu thun trong ni b tp th ); din bin ca tình hung, hin trng ch yu; thi gian; s lng ngi tham gia và có mt trong tình hung v.v hu qu do tình hung mang li (mc , nh hng i vi cá nhân tp th). — Quyt nh s dng phng án d kin x lí: Ni dung này c coi là nhân lõi ca ng x s phm, chi phi nhiu nht ti kt qu ca ng x s phm. Mt khi ch th ã xác nh cn phi chn phng án nào ng x vi hc sinh thì kèm theo nó là vic s dng các phng tin ng x tng ng. Ch có iu, vi bt c phng án nào, ngi giáo viên cng cn gi c v trí ch o ca mình thông qua ngôn ng giao tip (mm mng nhng dt khoát, rõ ràng nhng xúc tích, vui v nhng không ùa ct), hành vi giao tip (nghiêm túc nhng có s quan tâm, bình ng lng nghe nhng có th bc ), ng thi giúp i tng ng x bình tnh ch ng tip thu, hoc cùng bàn bc gii quyt tình hung. Nu hot ng ng x t ti kt qu mong mun, áp ng c mc ích giáo dc và tho mãn nhu cu ca i tng ng x thì cn khuyn khích, ng viên, trao thêm nhim v và trách nhim cho i tng, còn nu cha t ti kt qu thì ch th ng x cn ht sc bình tnh, cân nhc v mt thi gian tránh tình trng y i tng ti mc cng thng hoc nhàm chán trc cách x lí ca ch th ri cùng thng nht vi i tng ng x v mt không gian, thi gian phù hp cho mt cuc gp li tip theo. S nóng vi và s hiu thng trong ng x s phm là khuyt tt thng thy trong khi gii quyt các tình hung s phm, c bit i vi nhng giáo viên tr, hoc nhng giáo viên có cá tính mnh. Ngc li, ta cng thng thy có nhng giáo viên ch trông ch vào tp th, trì hoãn các cuc tip xúc tay ôi, ngi va chm, rt ít u t suy ngh tìm kim trong thc tin giáo dc nhng kinh nghim tht bi hay thành công ca mình và ng CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 153
44. nghip nâng cao tay ngh và ngh thut s phm, ó không phi là s "hin t" trong giáo dc mà là s ngi khó, ngi kh, a y trách nhim ca mình cho ngi khác. — Sàng lc thông tin ng x: Là s ánh giá cái c và cái cha c qua mi ng x s phm t ó t ra cho mình nhng gì cn b sung và hoàn thin, nhng gì cn gìn gi và phát huy. Kinh nghim ng x s phm không t dng mà có, s phc tp v nhân cách ca i tng giáo dc kéo theo s cn thit cu th trong hot ng thc tin ca giáo viên mà trong ó ng x s phm là công vic thng nht ca h. Giáo viên cn phi n vi hc sinh không ch nhng lúc các em có c nhân cách úng n mà k c nhng lúc nhân cách ca h có s t bin tha hoá nâng h. S vp ngã trong công tác giáo dc là không tránh khi, nhng vp ri mà tránh, tìm ra con ng bng phng hn nhm t ti ích luôn luôn là nim vui trong ngh nghip ca ngi giáo viên. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ Hoạt động Seminar 1. Ch : Bin pháp nâng cao hiu qu thc hin k hoch dy hc qua khai thác các tác ng tích cc t các yu t tiên quan n môi trng dy hc. 2. Mc tiêu — Thc hành lp k hoch dy hc và phân tích nhng nh hng t các yu t có liên quan n môi trng dy hc. — Làm rõ bin pháp khai thác các tác ng tích cc ca môi trng nâng cao hiu qu thc hin k hoch dy hc. 3. T chc thc hin — Chia mi nhóm gm 4 — 6 hc viên chun b ni dung seminar. — C các nhóm trng trình bày trong 2 gi. — T chc tho lun lp 2 gi. — Báo cáo viên ánh giá kt qu tho lun. 154 | MODULE THCS 15
45. THÔNG TIN PHẢN HỒI Yêu cu trong vic thc hin k hoch dy hc òi hi ngi giáo viên THCS phi có nng lc lp và t chc thc hin k hoch dy hc. ây là vic bin mc tiêu và k hoch d kin thành hin thc bng các hot ng thích hp, bo m cht lng và hiu qu. Theo kiu dy truyn t kin thc, tip thu th ng thì vic t chc bài lên lp không my phc tp, nhng theo hng dy hc bng các hot ng, khám phá có hng dn thì vic hp tác gia thy và trò bài hc va t mc tiêu kin thc va t mc tiêu phng pháp hc thì vn không n gin. Nng lc này òi hi k nng vn dng kin thc khoa hc chuyên môn, khoa hc giáo dc ã c ào to và tích ly, bit la chn phi hp vn dng hp lí, phù hp vi hoàn cnh và iu kin, bit s dng các phng tin thit b dy hc hin i vào dy hc, bit phát trin nng lc t hc ca hc sinh, phát trin vn hiu bit lí thuyt và thc tin, không ngng ci tin, nâng cao cht lng hiu qu dy hc, phát trin các phm cht nhân cách và nng lc ngh nghip ca bn thân. Nng lc này òi hi giáo viên phi có k nng giao tip to ra mi quan h hp tác, cng tác, huy ng mi ngun lc làm giáo dc. Giáo viên phi có k nng qun lí hot ng dy hc trong phm vi trách nhim ca mình, bo m k hoch ã vch ra c trin khai tt, c iu chnh khi cn thit cun hút s tham gia nhit tình ca lc lng giáo dc trong và ngoài trng, bit khích l các loi hc sinh gii, khá, trung bình, yu, kém, ng viên các em óng góp vào tin b chung ca c lp, ca trng. Ý TƯỞNG PHÁT TRIỂN Giáo viên THCS sau khi nghiên cu ni dung module này có th tip tc tìm hiu thêm nhng kin thc m rng lp h s dy hc, ng dng công ngh thông tin vào lp và t chc thc hin k hoch dy hc, iu này cho phép các giáo viên phát huy tích cc nng lc sáng to ca mình trong vic nâng cao hiu qu dy hc. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI THỰC HIỆN KẾ HOẠCH DẠY HỌC | 155
46. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyn Ngc Bo, Trn Kim, Lí lun dy hc trng trung hc c s, NXB i hc S phm, Hà Ni, 2006. 2. Nguyn Hu Châu, Nhng vn c bn v chng trình và quá trình dy hc, NXB Giáo dc, 2005. 3. Phm Minh Hc, Giáo dc và khoa hc giáo dc, NXB Giáo dc, 1986. 4. Nguyn Vn H, Thích ng s phm, NXB Giáo dc, 2008. 5. Trn Bá Hoành, i mi phng pháp dy hc, chng trình và sách giáo khoa, NXB i hc S phm, 2007. 6. Phan Trng Ng, Dy hc và phng pháp dy hc trong nhà trng , NXB Giáo dc, 2008. 7. Nguyn Bá Kim, Phng pháp dy hc môn Toán , NXB i hc S phm, 2004. 8. Phm Hng Quang, Môi trng giáo dc, NXB Giáo dc, 2006. 9. ào Tam, Trn Trung, T chc hot ng nhn thc trong dy hc môn Toán trng ph thông , NXB i hc S phm, 2010. 10. Thái Duy Tuyên, Phng pháp dy hc truyn thng và i mi, NXB Giáo dc, 2008. 156 | MODULE THCS 15