Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 12: Khắc phục tr ng thái tâm lí căng thẳng trong học tập của học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Quang Uẩn

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 12: Khắc phục tr ng thái tâm lí căng thẳng trong học tập của học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Quang Uẩn

1. NGUYỄN QUANG UẨN PHẠM THANH BÌNH ModulE THCS 12 KH¾C PHôC TR¹NG TH¸I T¢M LÝ C¡NG TH¼NG TRONG HäC TËP CñA HäC SINH trung häc c¬ së KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 89
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Bc sang la tui hc sinh trung hc c s, hot ng ca hc sinh c m rng, a dng hn. Vì vy, vai trò, v trí xã hi ca hc sinh không ch c m rng v s lng, phm vi mà còn bin i c v cht lng. Ngoài ra, hng ngày các em phi áp ng rt nhiu yêu cu ca cuc sng i vi la tui. Trong hc tp nhà trng, giáo viên t ra nhng yêu cu i vi các em cao hn, cn các em gii quyt các nhim v hc tp c lp, t giác hn. n cui cp, hc sinh còn phi áp ng yêu cu hc tp thi chuyn cp. Hc sinh THCS không th tránh khi nhng áp lc nng n tác ng t nhiu phía n quá trình hc tp ca các em, làm cho các em cm thy cng thng, mt mi và chán nn vi vic hc tp ca mình. Do vy, hin tng stress luôn luôn ny sinh trong quá trình hc tp. Module này s làm rõ khái nim v cng thng tâm lí (stress) trong hc tp; c im, phân loi stress trong hc tp ca hc sinh THCS; các nguyên nhân gây ra stress và nh hng ca stress n hc tp ca hc sinh; mt s phng pháp, k thut và nhng tr giúp hp lí giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. ây cng là mt trong nhng ni dung nhà trng THCS h tr hc sinh hng n s phát trin và hoàn thin nhân cách cho các em. Module này gm các ni dung sau: 1. Khái quát chung v cng thng tâm lí (stress) và cng thng tâm lí trong hc tp. 2. Biu hin và mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 3. Phng pháp và k nng ng phó vi stress trong hc tp. Các phng pháp h tr tâm lí cho hc sinh phát hin và ng phó vi stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 90 | MODULE THCS 12
3. B. MỤC TIÊU 1. VỀ KIẾN THỨC — Phân tích c các khái nim c bn: cng thng tâm lí; cng thng tâm lí trong hc tp; các biu hin; các loi; nguyên nhân và nh hng ca stress n hc tp ca hc sinh THCS. — Nm c các phng pháp nhn bit các biu hin ca cng thng tâm lí trong hc tp ca hc sinh THCS. — Nm c các phng pháp, các k nng h tr tâm lí giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. 2. VỀ KĨ NĂNG — Vn dng c các kin thc v stress trong hc tp nhn bit c các biu hin ca stress tiêu cc trong hc tp ca hc sinh THCS. — Vn dng các phng pháp, k nng h tr hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. 3. VỀ THÁI ĐỘ Có thái úng n trong vic phát hin, phòng chng và ng phó vi stress trong hc tp. Rèn luyn các hành vi phát hin, phòng chng và ng phó vi stress trong hc tp. C. NỘI DUNG Nội dung 1 KHÁI QUÁT CHUNG VỀ CĂNG THẲNG TÂM LÍ (STRESS) VÀ CĂNG THẲNG TÂM LÍ TRONG HỌC TẬP I. MỤC TIÊU 1. Về kiến thức Phân tích c các khái nim c bn: cng thng tâm lí (stress), stress tâm lí trong hc tp, phân loi, nguyên nhân và nh hng stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 2. Về kĩ năng Vn dng c các kin thc v stress và stress trong hc tp lí gii nguyên nhân và nhng nh hng ca stress n kt qu hc tp ca hc sinh THCS. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 91
4. 3. Về thái độ Có thái úng n i vi stress trong hc tp và nhng nh hng ca nó i vi kt qu hc tp. II. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Làm quen với khái niệm stress và stress trong học tập. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân tích khái nim cng thng (stress): — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Tìm các ví d và các lun c làm rõ khái nim, ngun gc và mt s mc ca stress. — Phân tích c khái nim v stress. Nhim v 2: Phân tích khái nim stress trong hc tp ca hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Tìm các ví d và các lun c làm rõ khái nim, bn cht và mt s cách ng phó vi stress trong hc tp ca hc sinh. — Phân tích c khái nim v stress trong hc tp ca hc sinh. Nhim v 3: Phân tích mt hoc mt s ví d v stress trong hc tp ca hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích vào mt ví d làm ni bt s khác bit ca stress trong cuc sng nói chung và stress trong hc tp nói riêng có th hình dung ra nhng biu hin và nhng nh hng ca stress trong hc tp. 2. Thông tin cơ bản 2.1. Khái niệm chung về stress a) Khái niệm về stress Stress trong ting Anh có ngha là nhn mnh. Thut ng này còn c dùng trong Vt lí hc ch sc nén mà vt liu phi chu. Thut ng stress c W. Cannon s dng ln u tiên trong Sinh lí hc vào nm 1914. Tuy nhiên, ngi có công lao ln trong vic nghiên cu v 92 | MODULE THCS 12
5. stress trong Sinh lí hc là Hans Selye, ngi Canada. Ông là ngi nghiên cu khá h thng v stress. Nm 1936, thut ng stress c ông cp các công trình nghiên cu ca mình mô t hi chng ca quá trình thích nghi vi mi loi bnh tt. Trong các công trình sau này, H. Selye có cách gii thích khác nhau v stress. Trong mt s công trình ca ông, ông ã nhn mnh: “ Stress có tính cht tng hp ch không phi th hin trong mt trng thái phn ng không c hiu ca c th vi bt kì tín hiu nào” . Sau ó, ông li quan nim rng: “ Stress là nhp sng luôn luôn có mt bt kì thi im nào ca s tn ti ca chúng ta. Mt tác ng bt kì ti mt c quan nào ó u gây ra stress. Stress không phi lúc nào cng là kt qu ca s tn thng, ngc li có hai loi stress khác nhau, i lp nhau: stress bình thng kho mnh là eustresss, stress c hi hay còn gi là stress tiêu cc là dystresss” . Tác gi Tô Nh Khuê cho rng: “ Stress tâm lí chính là phn ng không c hiu xy ra mt cách chung khp, do các yu t có hi v tâm lí xut hin trong các tình hung mà con ngi ch quan thy là bt li hoc ri ro, ây vai trò quyt nh không ch yu do tác nhân kích thích mà do s ánh giá ch quan v các nhân t ó” . Trong khái nim này ã th hin c vai trò ca yu t nhn thc và thái ca con ngi i vi stress. ây, ch yu tác gi nhìn khía cnh tiêu cc ca stress. Có rt nhiu quan im khác nhau v stress. Vi các góc khác nhau, stress c hiu theo nhng cách khác nhau. Nhìn chung, các tác gi u nhìn stress trên góc tiêu cc, cha thc s nhìn thy mt tích cc ca stress i vi s phát trin tâm lí ca con ngi. b) Nguồn gốc gây ra stress Có nhiu cn nguyên dn n stress. Các nhà khoa hc cho rng, stress có tính cht tích t, trng din, ngm ngm nên nó xut hin thì cn phi kim soát và gii to chúng. Nu không, nhng tác ng nh nht hng ngày s c dn nén và khi bùng phát nó s gây ra nhng tác hi không nh. Nhà tâm lí hc ngi M R. Ladarut khi nhn mnh tình trng này ã trích trong tác phm ca T. Bucôpxki: “ Không phi nhng iu xy ra cc kì nghiêm trng nào y ã làm cho con ngi vào nhà thng iên mà là mt chui nhng bi kch nh nht, không dt. Tránh cho con ngi thoát khi nhng gánh nng ca nhng khó chu tn công h hng ngày là nhim v chính ca vic iu hoà thn kinh. Vic to ra hoàn cnh hoàn KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 93
6. toàn “vô trùng” i vi các tác nhân n iu cho con ngi qu tht là mt nhim v thc t không làm c. Tuy nhiên, có th y lùi chúng bng nhng kích thích có chn lc thì hoàn toàn có th làm c” . Theo tác gi Võ Vn Bn, có th phân chia ngun gc gây ra stress nh sau: * Ngun gc t môi trng bên ngoài: — Ngun gc t cuc sng gia ình: Nhng tác nhân gây stress t phía gia ình thng gp nht trong nhng tác nhân gây ra stress. ó là nhng vn có liên quan n yu t kinh t và tình cm, nhng kì vng ca nhng ngi trong gia ình i vi mi thành viên Nhng yu t này thng phi hp vi nhau, tác ng rt mnh m n cuc sng, sinh hot, nhn thc, tình cm và hành vi ca các thành viên trong cuc sng gia ình cng nh hot ng ngoài xã hi. — Ngun gc t môi trng xã hi: ó là nhng yu t liên quan n môi trng sng, hc tp và làm vic và nhng mi quan h, ng x xã hi, tâm lí — xã hi, trong ó có ch th tham gia hot ng. Hoc là nhng yu t nh ting n, ô nhim môi trng sng, thay i ch chính tr — Ngun gc t môi trng t nhiên: là nhng yu t nh khí hu, thi tit cnh quan * Ngun gc t bn thân: — Yu t sc kho: Nhng ri lon bnh lí mi xut hin, nhng bnh lí giai on cui, hoc nhng bnh lí mãn tính, s khim khuyt v thc th — Yu t tâm lí: ó là trình thích nghi ca các thuc tính tâm lí bao gm nng lc, ý chí, tình cm, nhu cu, trình nhn thc, kinh nghim ca ch th. Ngoài ra có th là nhng yu t có liên quan n vô thc (gic mng, linh cm ) hoc nhng dn nén t thi th u, trong quá kh 2.2. Khái niệm về stress trong học tập a) Một số đặc điểm tâm lí đặc trưng của học sinh trung học cơ sở Hc sinh THCS là nhng em hc sinh t 11 n 15 tui ang hc t lp 6 n lp 9 trong các trng THCS. ây là thi kì phc tp và quan trng trong quá trình phát trin ca mi cá nhân. Thi kì này có mt v trí c bit trong s phát trin tâm lí ngi vi nhng tên gi nh “ thi kì quá ”; “tui khng hong”; “tui già tr con non ngi ln” Bi ây là thi kì chuyn t tui th sang tui trng thành. Có mt s c im tâm lí c bn nh sau: 94 | MODULE THCS 12
7. S phát trin không cân i gia chiu cao và trng lng, gia xng ng tay, ng chân, xng ngón tay, ngón chân ã dn n s thiu cân i nh cao mà gy. Các em rt lóng ngóng, vng v, không khéo léo khi làm vic; thiu thn trng, hay làm v. iu này gây cho các em biu hin tâm lí khó chu. Các em ý thc c s lóng ngóng, vng v ca mình nên c che giu nó dn n iu b không t nhiên. iu này to nên nhng mâu thun trong tâm lí ca tr gia mt bên là b ngoài có dáng v ca ngi ln trong khi kh nng và nhng biu hin ca bn thân còn nhiu hn ch, cha trng thành. S phát trin v mt sinh lí cng nh s bin i cn bn v mt c th, vi nét c trng ln nht là s phát dc (hay còn gi là thi kì dy thì) ã dn n nhiu bin i v mt tâm lí. S phát dc và nhng bin i trong s phát trin th cht ca các em có ý ngha quan trng trong vic ny sinh nhng cu to tâm lí mi, giúp các em tr thành ngi ln và cm giác mình là ngi ln. iu kin sng ca các em cng có nhiu thay i mnh m. Trong gia ình, các em có s tham gia tích cc vào các hot ng và nhim v ca gia ình giao cho. Các em th hin s tích cc, ch ng và c lp trong khi hoàn thanh các nhim v nh mt ngi ln. nhà trng và xã hi, hot ng ca các em cng c m rng hn, v trí ca các em c nâng lên do vai trò, v trí, quyn và ngha v ca các em trong xã hi c nhiu hn. Xu hng mu n vn lên làm ngi ln có nh hng ti tt c các hot ng tâm lí ca hc sinh la tui này, c bit th hin rõ nét trong hot ng giao tip. Trong giao tip, các em ã hình thành kiu quan h mi vi mt s c im c bn sau: Hc sinh THCS có nhu cu mun m rng các mi quan h vi ngi ln và mong mun ngi ln nhìn nhn mình mt cách bình ng, không mun b coi là tr con nh trc ây. Bên cnh ó, ngi ln li không coi các em ã tr thành ngi ln. iu này có th gây ra xung t tm thi gia thiu niên vi ngi ln. Xung t y có th kéo dài và mc nh th nào ph thuc rt nhiu vào quan nim và cách ng x ca ngi ln vi thiu niên. i sng tình cm ca hc sinh THCS sâu sc và phc tp hn so vi hc sinh tiu hc. Các em rt d b xúc ng, d b kích ng; vui bun chuyn hoá d dàng, tình cm còn mang tính bng bt. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 95
8. Nh vy, la tui hc sinh THCS có s thay i áng k, c bit là trong quan h giao tip vi ngi khác. iu này giúp các em nhn thc tt hn v bn thân và ngi khác, phát trin các k nng sng, t ó giúp các em hình thành và phát trin nhân cách. b) Bản chất của stress trong quá trình học tập ở học sinh trung học cơ sở Stress là s phn ng ca c th trc các tác nhân bên ngoài. Trong hc tp, hc sinh chu rt nhiu tác ng, áp lc; không ch yêu cu, ni dung tri thc môn hc mà còn phng pháp ging dy, thái ging dy ca giáo viên Nhng iu ó to nên stress các em. ó là nhng bin i tâm lí ca hc sinh khi các em gii quyt nhng vn trong hc tp. C th hn ó là nhng bin i trong quá trình nhn thc ca các em. Các nhi ệm Quá trình Năng l ực Sự thích vụ học tập nhận thức tâm lí mới ứng Bn cht ca quá trình stress trong hc tp hc sinh iu này có ngha là stress trong hc tp hc sinh ch là mt quá trình. Nó ch xut hin khi các nhim v hc tp tr thành tình hung có vn ca mình. Stress trong hc tp là tng hoà mt quá trình nhng bin i áp ng ca c hai mt: phn ng sinh hc và áp ng v mt tâm lí. Nó gm nhiu giai on áp ng nhng mc khác nhau to nên s bin i c v nng lng sinh lí và c nng lng tâm lí nhn thc ca hc sinh, to ra nng lng tâm lí mi bn thân hc sinh c v sinh lí và v tâm lí. Nó có tác dng cng c, phát trin kh nng gii quyt vn ca hc sinh, giúp hc sinh thích ng tt nht vi môi trng tri thc mi. Nu nhng vn , nhng mâu thun trong nhn thc ca hc sinh không c gii quyt thì có th phá v s cân bng tâm, sinh lí ca hc sinh, có th dn n nhng ri lon thích nghi tm thi, làm cho các em khó hoc không th i mt, gii quyt vn trong hc tp ang t ra i vi các em. 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Cng thng tâm lí (stress) và stress trong hc tp là gì? 96 | MODULE THCS 12
9. Câu hi 2: Phân tích bn cht, ngun gc và nhng cách ng phó vi stress trong hc tp ca hc sinh. Câu hi 3: Hãy chia s và phân tích mt tình hung mà anh (ch) bit hc sinh ang gp stress trong hc tp. Hoạt động 2: Tìm hiểu việc phân loại stress. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân loi stress da vào mc ca stress: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Tìm các ví d v các loi stress theo cách phân loi stress da vào mc . — Phân loi stress da vào mc ca stress. Nhim v 2: Phân loi stress da vào nguyên nhân gây ra ca stress: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Tìm các ví d v các loi stress theo cách phân loi stress da vào nguyên nhân gây ra stress. — Phân loi stress da vào nguyên nhân gây ra stress. 2. Thông tin cơ bản 2.1. Căn cứ vào mức độ stress ây là cách phân loi theo Hans Selye. Ông phân stress thành hai loi: eustress và dystress. — Eustress (stress tích cc), phn ng thích nghi vi nhng tác ng ca môi trng bng giai on báo ng và giai on kháng c: + Giai on báo ng: Theo c ch sinh hc, khi có kích thích c th s tip nhn thông qua s truyn dn ca các dây thn kinh lên h thn kinh trung ng báo hiu cho bit là có kích thích ang tác ng. C th lúc này cnh tnh cao , kích thích hot ng ca các quá trình sinh lí, làm thay i nhp iu sinh hc trong c th mc nht nh. Giai on này, v mt sinh hoá có s tng tit nhóm catecholamin. Vì vy, nhng bin i ó là nhng bin i chc nng ca h thn kinh thc vt ngoài vòng kim soát ca ý thc. Tt c nhng bin i v mt sinh hoá u dn n s biu hin, bin i các quá trình tâm lí: tp trung chú ý, ghi KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 97
10. nh, phán oán, t duy, xúc cm din ra mt cách tích cc hn, sau ó chuyn sang giai on kháng c. + Giai on kháng c: Thng xy ra sau giai on báo ng hoc do các tác ng trng din ca các tác nhân gây stress thông qua h thn kinh trung ng, kích thích vùng di i: tuyn yên, tuyn thng thn, gii phóng nhiu corticosteroid, t ó tác ng lên toàn b chc nng ca c th. Các bin i này nm trong gii hn còn bù tr, thng có tính cht lâu dài. Vì vy còn gi giai on này là giai on thích nghi lâu bn. Trong giai on này có s tham gia ca toàn b chc nng c th, trong ó có s tham gia ca h thn kinh trung ng. Lúc này, con ngi ý thc c rõ ràng, có s huy ng các nng lc tâm lí, nng ng, sn sàng áp ng i vi tác nhân kích thích. — Dystress (stress tiêu cc) din bin c ch bao gm c ba giai on: giai on báo ng, kháng c và giai on suy kit. C ch din ra cng ging nh các giai on ca eustress. Tuy nhiên do giai on chng kéo dài, liên tc, tht bi làm cho h tit dch trong c th hot ng nhiu dn n gim kh nng min dch ca c th mà suy kit. + Giai on suy kit: Do quá trình stress din ra quá mc chu ng hay có nhiu công kích tác ng trng din làm cho nhng bin i ca c th mt kh nng bù tr, c th suy sp, kh nng thích nghi b ri lon. T ó kéo theo xut hin nhiu ri lon bnh lí khác, ch th lúc này chuyn sang kiu áp ng bnh. + Dystress cp tính: Thng có các phn ng xúc cm cp din, tc thì, biu hin ri lon chc nng hot ng ca h thn kinh thc vt, dn n nhng biu hin chc nng tâm lí tr nên bt thng; phn ng ca các giác quan quá chm chp hoc quá nhy cm; khó tp trung chú ý; t duy thiu lôgic, d cáu gt, luôn có cm giác bt an; có th dn n nhng ri lon trong hành vi, nht là trng thái kích ng nh, kèm theo khó khn trong quan h vi nhng ngi xung quanh. Ch th trng thái lo âu lan rng, kèm theo s hãi m h. + Phn ng cm xúc xy ra chm: Trong trng hp này, các ri lon tâm, sinh lí u xy ra chm. Ch th có v nh chu ng, chng c vi tình hung gây ra stress. Nhng trên thc t, các c ch ca stress vn tip tc phát huy tác dng, tng bc xâm chim ch th. Giai on kháng c vn tip din nhng ch to ra mt s cân bng rt tm thi, 98 | MODULE THCS 12
11. không bn vng Nu tip tc s xut hin phn ng dystress cp, xy ra chm, biu hin và tin trin ging nh phn ng cp, tc thì. + Dystress kéo dài: Con ngi khi b dystress kéo dài thng phn ng quá mc vi hoàn cnh xung quanh, có nhng biu hin ni tri nh: hay cáu gin, thng xuyên có cm giác khó chu, luôn mt mi, khó ng, gic ng không sâu, hay thc gic, có cm giác không thy hi phc sau gic ng, không t th giãn c. Ch th thm chí có nhng biu hin lo âu, ám nh, ám s 2.2. Phân loại stress dựa trên nguyên nhân Stress có th phân ra làm 3 loi c bn sau ây: — Stress sinh thái: ây là loi stress mà yu t gây nên nó có ngun gc t sinh thái, gi tt là stress sinh thái. Stress loi này phát sinh t mi quan h gia môi trng bên trong và môi trng bên ngoài c th. Mi hot ng sng ca con ngi u phi tuân theo quy lut nhp sinh hc ca c th. Nhp sinh hc ca c th chu nh hng rt mnh m bi nhp sinh thái ca môi trng xã hi và môi trng t nhiên nhm to ra nhng phn ng khác nhau vi nhng tình hung nht nh giúp ch th có kh nng thích ng. Stress sinh thái li có các loi: + Ri lon chu kì nhp sinh hc là loi stress sinh thái c bn nht. Nguyên nhân c bn là do con ngi không chu tuân theo nhng sp t sn ca t nhiên, ôi khi con ngi cm thy lc iu vi môi trng xung quanh mà tr nên bun bã, cáu knh mà ngã bnh. ó là con ngi ã t chc cuc sng ca mình không tuân theo nhp iu ca t nhiên. Vi iu kin và kh nng ca mình, qua vic t chc cuc sng nh vy ã ri vào trng thái stress. + Ri lon nhp n và ng: ây là loi stress cng ã c nghiên cu rt nhiu. Các thc nghim tin hành trên ngi ln, kho mnh ã cho thy rng, vi ch lao ng nng kèm vi ít ng (di 5h/ngày), hoc không ng kèm theo ch n gim calo thì kh nng lao ng cng nh trng thái tâm lí và sinh lí b bin i, gim cht lng do b stress. S nhy cm ca các giác quan, phn x, thi gian phn ng, s phi hp vn ng s gim sút. + Stress do chn thng và bnh tt cng là mt trong nhng nguyên nhân gây nên stress sinh thái vì nó trc tip làm tn hi, suy gim n chc nng hot ng ca thc th. Tuy nhiên, mc nng hay nh li ph thuc rt nhiu vào yu t tâm lí ca ch th: Nu ngi bnh c gii KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 99
12. thích và hiu cn k v các triu chng ca bnh thì các triu chng y càng ít gây ra stress và ngc li. + Stress do ting n và các tác ng vt lí, sinh hoá: ó là mt trong nhng nguyên nhân gây nên stress sinh thái. Nó tác ng và gây tr ngi cho các hot ng cn thit ca con ngi. S tip xúc lâu dài vi ting n, có cng cao, có th làm tng huyt áp, gim trí nh — Stress tâm lí — xã hi: Các yu t ca xã hi có th gây nên stress. Nhng tác ng ca nhng bin c c xem là rt lí tng cng có th gây ra s khi phát stress. Thông thng không phi ch mt tác ng n c có th gây nên stress mà có s tng tác ca nhiu tác ng. + Tâm lí xã hi, nhóm xã hi, trình tâm lí và kiu loi nhân cách trong các mi quan h và ng x xã hi là nhng yu t quan trng to ra nhng bin i, thm chí là ri lon trong i sng tâm lí con ngi, gây nên stress tâm lí xã hi. + S tht vng: Không t iu không mong mun s gây nên s khng hong lòng tin, s hng ht. Có nhiu nguyên nhân dn n s tht vng nhng nguyên nhân c bn là s mt n nh ch ; s không phù hp ca chính sách kinh t — xã hi; nhng giá tr xã hi, quan h xã hi, ng x trong xã hi b tn thng + S quá ti: Là tình trng mà s lng kích thích vt quá kh nng ng x i vi ch th. Có nhiu nguyên nhân gây ra tình trng ó, tuy nhiên ch yu do yu t tâm lí ch quan ca ch th. + S thiu ti: Ngc li vi s quá ti là s thiu ti do nhng kích thích tác ng n iu, t nht, bun chán, không tng xng vi kh nng ca ch th. — Stress sinh lí: Theo hc thuyt hành vi, h ã a ra mô hình S - R (kích thích — phn ng). 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Nêu cách phân loi stress da theo mc ca stress. Câu hi 2: Nêu cách phân loi stress da theo trên nguyên nhân gây ra stress. Câu hi 3: Hãy chia s và phân tích mt tình hung mà anh (ch) bit hc sinh ang gp stress trong hc tp. 100 | MODULE THCS 12
13. Hoạt động 3: Xác định những ảnh hưởng của stress đến học tập của học sinh trung học cơ sở. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân tích c nhng nh hng ca stress n i sng ca con ngi nói chung và n hc sinh THCS nói riêng: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích c nhng nh hng ca stress n i sng ca con ngi nói chung và n hc sinh THCS nói riêng: Nhim v 2: Làm rõ nhng yu t nh hng n stress trong hc tp ca hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Làm rõ nhng yu t nh hng n stress trong hc tp ca hc sinh THCS: 2. Thông tin cơ bản 2.1. Ảnh hưởng của stress đến con người Stress là cn bnh ca thi i mà xut phát ca nó ch yu là t môi trng, t iu kin, cách thc sinh hot và t chc cuc sng ca con ngi. Cng nh nhiu nc trên th gii, nc ta có s an xen nhiu hình thái các loi bnh tt khác nhau c v thc th và tâm th. Trong khi các bnh lây nhim còn ang là nhng vn gây nhc nhi, gây nhng lo lng, bt an cho nhiu ngi thì các bnh không lây nhim li ni lên nhng vn cp bách, c bit phi k n các bnh do ri lon ni tit, chuyn hoá gây nên mà ngun cn ch yu chính là stress. Stress có nhiu mc khác nhau. S nh hng ca nó cng biu hin vô cùng a dng và phc tp ti cht lng hot ng sng ca con ngi. Mc dù rt him khi stress gây cht ngi mt cách trc tip hoc tc thì. Hu qu ca nó gây ra không nhìn thy rõ ngay nh các bnh lây nhim. Tuy nhiên, di s tác ng không ngng ngh ca nhiu yu t t môi trng sng ca con ngi, t nhng iu kin, cách thc sinh hot và t chc cuc sng ca con ngi nên stress din ra theo c ch ngm dn, trng din. Có nhiu loi stress kt hp li to nên tuýp bin i ng b ca các chc nng tâm lí, các chc nng ni tit và s chuyn hoá con ngi. Nó có th phá v KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 101
14. s cân bng ni môi c th, dn n nhng bin lon v tâm lí. Nó còn gây ra nhng bin lon v tâm lí và dn n nhng ri lon chc nng sinh lí, sinh hoá ca c th, gây nên nhiu cn bnh dai dng và nguy him nh bnh ng máu, bnh tim mch, tiu ng, ri lon tiêu hoá nh hng nghiêm trng n hot ng và cht lng sng ca con ngi. Vì stress là s bin i nhng áp ng tâm, sinh lí ca nhân cách cho nên mt mt stress làm tng cng hot ng các chc nng tâm, sinh lí, giúp con ngi thích ng tt nht vi hoàn cnh tn ti, phát trin, mt khác stress to nên s mt mi lão hoá — suy kit, úng nh quy lut ca dch lí — âm dng (thành — thnh — suy — hu) c v mt tâm lí và thc th. Trong khi nhng stress tích cc (eustress) có tác dng mang li nhng ý ngha, giá tr tho mãn tích cc cho i sng con ngi thì nhng stress tiêu cc (dystress) gây nên nhng ri lon thích nghi hin thi hoc s góp phn rút ngn quy lut vn ng ó ca i sng con ngi mt cách nhanh chóng c v mt th cht và tinh thn bng nhng hu qu mà nó gây ra. Cuc sng luôn luôn bin ng, stress luôn luôn tn ti trong i sng hng ngày trong sut quá trình phát trin nhân cách ca mi cá th. Cuc sng càng vn minh, xã hi càng phát trin, con ngi có th càng gp nhiu stress hn. Vì vy, vic hiu bit v stress và nhng nh hng ca nó i vi sc kho ca con ngi cng nh các bin pháp phòng nga stress có th chung sng vi stress là vic làm cn thit và hu ích nhm mang li sc kho cho bn thân, cho cng ng, giúp cho con ngi thích ng vi iu kin sng tt hn. Mt ngi có sc kho tt phi c hiu là mt ngi có “ trng thái hoàn toàn tho mái v c th, tâm thn và xã hi ch không ch là trng thái không bnh hay không tt” (nh ngha ca T chc Y t Th gii (WHO) v sc kho). 102 | MODULE THCS 12
15. 2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến stress trong học tập của học sinh Các nhi ệm vụ học tập Trình độ phát triển tâm lí (Yếu tố khách quan) Phương pháp dạy (Yếu tố chủ quan) P h ư ơ gn hp pá ọh c Đáp ứng của các quá trình nhận thức Tr ạng thái phản ứng của chủ thể Các yu t nh hng n stress trong hc tp ca hc sinh S nh hng ca các yu t i vi stress trong hc tp ca hc sinh to nên hiu lc kt hp ca các quá trình tâm lí và sinh lí, làm bin i các yu t tham gia quá trình nhn thc. Con ng này luôn chu nh hng ca các yu t khách quan và yu t ch quan: — Các yu t khách quan — Môi trng tâm lí — xã hi: Trong thi i thông tin bùng n, kin thc c cp nht nhanh chóng, hin i. Nhng phát minh khoa hc tiên tin nht không phi ch n khi a vào sách hc sinh mi bit mà nó ã n vi các em hng ngày thông qua mng thông tin internet, truyn hình, sách, báo in t nhng cng chính iu này òi hi các em phi có kh nng nh hng giá tr, la chn thông tin, bit làm ch thông tin Bên cnh nhng iu kin thun li, môi trng xã hi cng có th mang n nhiu bt li cho s hình thành và phát trin nhân cách. Nhng t nn xã hi có mt mi ngóc ngách ca xã hi. Nó tn ti nhiu hình thc khác nhau. iu này có nh hng không nh ti vic nh hng giá tr nhân cách, li sng, quan h và hc tp ca các em hc sinh. Tt c nhng bin ng ca thi i ang liên tc tác ng KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 103
16. mnh m ti mi tng lp trong xã hi trong ó có thanh niên hc sinh, buc h phi u tranh la chn các ng c mà thích ng. Bn thân hc sinh trong tng lai là ngun nhân lc cho xã hi. Các em ang c gng hc tp, trau di tri thc, kinh nghim áp ng yêu cu ngày mt cao ca xã hi. Nhng yu t ó ca môi trng, ca thi i u có nh hng n stress trong hc tp ca hc sinh. — Các yu t ch quan: + V mt sinh lí: B mc nhng chng bnh au u, au lng khi ngi vào bàn hc, sc kho yu + V mt tâm lí: • Nhn thc ca hc sinh trc các tình hung hc tp: Vn hiu bit có mâu thun vi nhim v hc tp va mi, va khó, trong khi trình nhn thc còn hn ch, bt lc vi kh nng hc tp ca mình • Thái ca hc sinh trc các nhim v ca môn hc ra: Thy mình không có kh nng hc, không hng thú vi môn hc, không tìm c phng pháp hc tp thích hp • Cách thc áp ng ca hc sinh trc các nhim v hc tp: ng trc mt bài toán khó, cách ghi nh và vn dng trí nh khi ng trc mt vn , cách ng u và gii quyt vi mt nhim v hc tp hay mt vn ca cuc sng (lo lng, cng thng hay bình thng hoá trc mt kì thi hay khi ôn thi, t trách mình khi không gii c mt bài toán ), cách b trí thi gian trong hc tp, thi c và ngh ngi, ít dành thi gian cho vic gii trí, vui chi ó là các yu t quan trng có th làm tng thêm mc hay gim mc stress trong hc tp ca hc sinh. Bi vì, nhng yu t ó có sc nh hng tâm lí ngay trong bn thân ch th mà nó còn có th lan truyn sang ngi khác trong nhóm. 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Street có nh hng gì n i sng ca con ngi nói chung và n hc sinh THCS nói riêng? Câu hi 2: Nhng yu t nào nh hng n stress trong hc tp ca hc sinh THCS? 104 | MODULE THCS 12
17. III. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 1 Bn hãy khoanh vào áp án úng trong các bài tp di ây: Bài tp 1: Stress là: a. Nhng bin i trong hot ng tâm lí, sinh lí ca c th. b. Trng thái cng thng v tâm lí. c. Suy nhc c th. d. Bnh thn kinh. Bài tp 2: Stress có th gây ra nhng bnh sau cho con ngi: a. Bnh nhiu tâm. b. Ri lon nhp sinh hc c th. c. Bnh tâm thn. d. au d dày. e. Tu theo mc stress gây nhiu lon bnh mà ta không lng trc c. f. Không gây bnh. Bài tp 3: Nhng nguyên nhân gây ra stress là: a. Bt k s tác ng nào n c th cng gây ra stress. b. Là nhng tác ng không to ra s tho mãn nhu cu. c. Là nhng vn gây “sc”. d. Là do chn thng c th hoc não. e. Do hc tp, lao ng quá cng thng. f. Do cuc sng quá n iu, không có gì mi m. Bài tp 4: Bn ã tng có nhng biu hin stress nào sau ây? a. Ri lon nhân cách thng xuyên (Nói nng không úng chun mc, không iu khin c hành vi ca mình ). b. Cng thng thng xuyên (au u, hay cáu gt, hay càu nhàu, quát mng nhng ngi xung quanh ). c. Mt ng thng xuyên. d. Thnh thong au u. e. Trm cm (không thích giao lu vi mi ngi, thích ngi mt mình ). KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 105
18. Bài tp 5: Vi bn, mc biu hin stress là: a. Trm cm. f. Cáu gin vô c. b. Khó th. g. Chán n. c. Suy nhc c th. h. Chân tay run, toát m hôi. d. Mt ng. i. Mê sng, ác mng. e. au u. Nội dung 2 BIỂU HIỆN VÀ MỨC ĐỘ STRESS TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ I. MỤC TIÊU 1. Về kiến thức Phân tích c v các biu hin và mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 2. Về kĩ năng Vn dng c các kin thc v stress, stress trong hc tp xác nh c biu hin và các mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 3. Về thái độ Có thái úng n i vi nh hng ca stress, các mc và các biu hin ca stress n kt qu hc tp ca hc sinh THCS. II. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Phân tích các biểu hiện của stress trong học tập của học sinh trung học cơ sở. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Nêu ra mt tình hung có thc th hin nhng biu hin v mt tâm lí và sinh lí ca stress nói chung: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. 106 | MODULE THCS 12
19. — Nêu ra mt tình hung có thc th hin nhng biu hin v mt tâm lí và sinh lí ca stress. Nhim v 2: Phân tích các biu hin stress trong hc tp hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích các biu hin stress trong hc tp hc sinh THCS: 2. Thông tin cơ bản 2.1. Biểu hiện cụ thể của stress trong học tập ở học sinh trung học cơ sở Stress ca hc sinh THCS c biu hin các trng thái ng phó tâm lí. Do vy, nó vô cùng a dng và phc tp. Trc yêu cu ca nhim v hc tp, hc sinh không hoàn toàn b ng. S nhn thc, s tip nhn hay chng li nhng nhim v hc tp y to nên nhng bin i ng lot ca các phm cht nhân cách. ó là nhng nét c bn hình thành nên giá tr nhân cách ca các em. S ng phó y mang tính cá th. iu này ph thuc vào s giáo dc, rèn luyn, nhn thc, kinh nghim, kiu nhân cách ca hc sinh * Trên thc t, có nhiu trng thái áp ng khác nhau khi quá trình stress din ra, thông qua các quá trình áp ng tâm lí và sinh lí, trong vic gii quyt (ng phó) các nhim v hc tp, qua các trng thái phn ng tâm lí (biu hin stress) ca các quá trình nhn thc Bi ểu hiện Bi ểu hiện về Bi ểu hiện về trong học tập sinh lí tâm lí Biu hin stress trong hc tp hc sinh trung hc c s — Biu hin v nhn thc trong hc tp: Th hin s bin i trong nhn thc v môn Toán: ghi nh kém, hay nhm ln trong tính toán — Biu hin v mt sinh lí: au u, chán n, mê sng, ác mng, chân tay run, toát m hôi, khó th, mt l — Biu hin v mt tâm lí: Th hin c th trng thái tâm lí ca hc sinh nh: không tp trung t tng; mc cm t ti v kh nng ca bn thân, tht KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 107
20. vng v bn thân; cm thy bun bã, chán nn, hay cáu gt vi ngi khác hoc mun khóc, không làm ch c mình, mun xa lánh ngi khác hoc cm thy ngi khác b ri mình (cô n), âm thm chu ng * Da vào s nh hng ca stress i vi hiu qu hot ng tâm lí nhn thc, có th chia stress nhn thc thành các loi nh sau: — Stress nhn thc tích cc: Là loi stress làm tng hiu qu ca quá trình nhn thc các em. ây là loi stress to ra mc cng thng va phi, c th trong trng thái c kích thích, các giác quan tr nên linh hot, nhy bén hn. Cm giác, tri giác tinh nhanh hn. Trí nh tt hn, t duy tr nên linh hot và sáng sut hn. ây là stress có tác dng tích cc i vi xúc cm. Nh ó mà hc sinh tr nên hng thú hn vi nhim v ca môn hc, tp trung c chú ý trong vic gii quyt vn t hiu qu cao. Ví d, khi giáo viên giao bài tp toán trên lp mà qua vic hc sinh làm bài tp ó có th nâng cao kh nng gii toán ca bn thân mình cng nh phát huy c t duy toán hc và hng thú hc toán bn thân các em. Hng thay i ca stress nhn thc tích cc s to im hng phn mang trên v não, kích thích hot ng ca h thn kinh làm cho hot ng nhn thc din ra nhanh hn, nhy bén hn, giúp cho các em gii quyt c nhim v hc tp gây ra stress cho các em, to cho các em s thoí mái, thit lp s cân bng sinh lí và tâm lí trong nhn thc ca mình. — Stress nhn thc tiêu cc: Là loi stress làm gim hiu qu ca quá trình nhn thc ca hc sinh THCS, làm cho các em cm thy s cng thng, khó chu. Vic gây ra stress nhn thc tiêu cc ph thuc vào: + Tính cht, c im ca nhim v hc tp. + Thái , kinh nghim, tri thc ca hc sinh ã có. 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Nêu ra mt tình hung có thc th hin nhng biu hin v mt tâm lí và sinh lí ca stress. Câu hi 2: Phân tích các biu hin stress trong hc tp hc sinh THCS. 108 | MODULE THCS 12
21. Hoạt động 2: Mức độ stress trong học tập của học sinh trung học cơ sở. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân tích các mc stress nói chung: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích các mc stress nói chung. Nhim v 2: Phân tích c th v các mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích c th v các mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS. 2. Thông tin cơ bản 2.1. Mức độ stress nói chung * Mc eustress: — Stress bình thng: là chng trình thích nghi bình thng, m bo hot ng sng bình thng, không có biu hin ri lon. C th m bo s tng ng ng b gia các h thng chc nng và trng thái ca các iu kin môi trng. Qua ó các h thng chc nng t c ch ích ca nó và cân bng môi trng trong trng thái yên tnh hoc có tác nhân gây s bin i nh hoc va. — Mc stress cao: là chng trình thích nghi xut hin nhng bin i tâm, sinh lí nht nh khi có tác nhân gây stress, t mc nng n cc hn. C th phi huy ng thêm nng lng, b trí li hot ng ca h thng chc nng. Tiêu chun chính ánh giá mc bình thng ca chng trình này là h thng chc nng vn gi c tính cht mm do, ng b t c s bù tr cân bng, trng thái bin i ca h thng chc nng sinh lí và tâm lí c phc hi sau khi tác nhân ngng hot ng. Trng hp các tác nhân nh hng lâu dài vi mc cao va phi, không gây ri hot ng ca h thng chc nng sinh lí và tâm lí, s có tác dng dn nâng cao kh nng chu ng ca c th. V mt tâm lí, mc này ch th cm nhn c rõ s cng thng, các hot ng tâm lí nh cm giác, tri giác, trí nh, t duy, cm xúc * Mc dystress: Là chng trình thích nghi bnh lí xut hin khi tác nhân gây bin i ln hoc kéo dài, các c ch phn ng ca c th KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 109
22. không còn hiu qu nh mong mun, các h thng chc nng mt tính mm do ng b, môi trng bên trong có nhiu ri lon, thm chí h thng cu trúc chc nng hot ng ca c th b phá v. Các d tr chc nng b suy kit nghiêm trng do các phn ng thích nghi chúng tng mnh. * Mc bnh lí: ó là nhng ri lon chc nng hot ng ca c sinh lí ln tâm lí n bnh lí mi xut hin hoc nhng bnh lí giai on cui, hoc bnh mãn tính Nhng ri lon này cng nhng mc khác nhau: ri lon nht thi, ri lon trng din (mt mi, lo âu) 2.2. Mức độ stress trong học tập của học sinh trung học cơ sở Mc stress trong hc tp hc sinh THCS c ánh giá trên c s ca các quá trình nhn thc, trình nhn thc và mc khó hay d ca các nhim v hc tp i vi mi hc sinh. Trong quá trình hc tp ca hc sinh luôn din ra quá trình nhn thc vi s tham gia ca các quá trình tâm lí t n gin n phc tp. Cùng vi ó, các mc stress luôn din ra tng ng. Có hai mc stress c bn: Các nhiệm vụ học tập Vùng phát triển Dystress Eustress Mc stress hc sinh trung hc c s — Mc eustress: + Trc mi tình hung, nhim v hc tp, hc sinh có th huy ng vn nng lc, nhng phm cht tâm lí ã có cùng vi s hng dn ca giáo viên, hc sinh có th t gii quyt vn . Qua ó, hc sinh thy s cân bng, s tho mãn, tinh thn hng phn ó là lúc hc sinh ang mc eustress. 110 | MODULE THCS 12
23. + Tiêu chun ánh giá mc eustress là kh nng hot ng ca các chc nng tâm lí c phc hi, cân bng, sn sàng ng phó vi tình hung mi, phc tp hn. — Mc dystress: + Trc nhim v hc tp quá khó khn hoc quá n iu, hc sinh không th gii quyt c to ra s mt cân bng tâm, sinh lí, s không tho mãn, cng thng ó là lúc hc sinh ang mc dystress. + Dystress có th làm cho hc sinh chán hc, nh hng n sc kho. Nu nh mc này trng din, kéo dài cng nh hng n quá trình phát trin tâm lí các em. + Khi dystress xut hin, hc sinh có th xut hin nhiu kiu thích ng nh nhn thc sai v vn , chán ghét môn hc, “d ng” khi gp li vn Nu ch th không bit iu chnh to nên s cân bng mi s có th gây ri lon hành vi trong quá trình hc tp, kém thích ng 3. Tự đánh giá Sau khi nghiên cu nhng thông tin c bn và thc hin các nhim v ca hot ng 2, bn ã nm c mt s cách phòng tránh rào cn tâm lí trong hc tp ca hc sinh. Bn hãy suy ngm và t tr li mt s câu hi sau: Câu hi 1: Phân tích các mc stress nói chung. Câu hi 2: Phân tích c th v các mc stress trong hc tp ca hc sinh THCS. III. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 2 Bài tp 1: Phân tích mt tình hung th hin c các mc ca stress nói chung. Bài tp 2: Phân tích c th v mc eustress và dystress hình dung ra các cách ng phó có th có khi gp phi stress tiêu cc trong hc tp. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 111
24. Nội dung 3 PHƯƠNG PHÁP VÀ KĨ NĂNG ỨNG PHÓ VỚI STRESS TRONG HỌC TẬP. CÁC PHƯƠNG PHÁP HỖ TRỢ TÂM LÍ CHO HỌC SINH PHÁT HIỆN VÀ ỨNG PHÓ VỚI STRESS TRONG HỌC TẬP Ở HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ I. MỤC TIÊU 1. Về kiến thức Phân tích và ch ra c mt s phng pháp và k nng ng phó vi stress trong hc tp. Phng pháp h tr tâm lí cho hc sinh phát hin và ng phó vi stress trong hc tp. 2. Về kĩ năng Vn dng c các kin thc v stress trong hc tp a ra mt s phng pháp và k nng phát hin, ng phó vi nh hng ca stress ti kt qu hc tp ca hc sinh THCS. 3. Về thái độ Có thái úng n i vi nh hng ca stress i vi kt qu hc tp và các cách ng phó vi stress trong hc tp. T ó có ý thc rèn luyn bn thân ng phó vi nhng nh hng ca stress n kt qu hc tp. II. CÁC HOẠT ĐỘNG Hoạt động 1: Làm quen với một số phương pháp ứng phó với stress trong học tập. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân tích mt s phng pháp ng phó vi stress nói chung và stress trong hc tp nói riêng hc sinh THCS: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích mt s phng pháp ng phó vi stress nói chung và stress trong hc tp nói riêng hc sinh THCS Nhim v 2: Thc hành v qun lí stress trong hc tp và các bin pháp làm gim stress có hi trong hc tp: 112 | MODULE THCS 12
25. — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Thc hành v qun lí stress trong hc tp và các bin pháp làm gim stress có hi trong hc tp. 2. Thông tin cơ bản Stress mãn tính có th phá v cuc sng ca chúng ta và thm chí có th gây ra t vong. Vì vy, chúng ta cn to ra cách x lí stress. ng phó (coping) là nói n các quá trình x lí nhng òi hi bên trong hoc bên ngoài c tri giác thy là gây ra cng thng hoc vt qua các kh nng sn có. ôi khi ta c gng x lí stress trc khi nó thc s din ra. Mt chin lc nh vy c gi là ng phó phòng nga. Ngn chn các tình hung gây ra stress làm phát sinh các ý ngha và tình cm mà bn thân chúng ta li có th gây ra stress. Song ng phó phòng nga có th giúp bn chun b tt hn ón nhn s kin thc s khi nó xy ra. Các nhà nghiên cu phân bit hai chin lc ng phó vi stress: ng phó nhm vào gii quyt vn và ng phó nhm vào iu hoà cm xúc. Mt s ni dung c th t hai cách ng phó này nh sau: ng phó nhm vào gii quyt vn Làm thay i tác nhân gây ra — Chng tr: phá hu, ri ch hoc làm yu mi stress hoc thay i mi e do. quan h gia con ngi vi — B chy: chy xa khi mi e do. tác nhân ó thông qua — Ngn nga stress trong tng lai: hành ng nhng hành ng trc tip nhm gia tng sc chng hoc làm gim nh hoc nhng hành ng gii hng ca stress c ngn chn trc. quyt vn . ng phó nhm vào cm xúc Làm thay i bn thân thông — Các hot ng nhm vào thân th: dùng qua các hành ng khin bn thuc, th giãn, phc hi sinh hc. thân cm thy d chu hn — Các hot ng nhm vào nhn thc: nhng trò nhng không làm thay i tiêu khin huyn tng ý ngh v bn thân. các tác nhân gây ra stress. — Các quá trình vô thc làm méo mó thc ti, có th a ti stress ni tâm. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 113
26. 2.1. Quản lí được căng thẳng của bản thân Vic u tiên là hc sinh phi bit nhn ra các du hiu ca stress: Các du hiu ca stress bao gm nhng bt bình thng v th cht, thn kinh và quan h xã hi. C th là s kit sc, bng nhiên thèm n hoc b n, au u, khóc, mt ng hoc là ng quên. Ngoài ra, tìm n ru, thuc, hoc nhng biu hin khó chu khác cng là nhng du hiu ca stress. Stress còn i kèm vi cm giác bt an, gin d, hoc s hãi. ng phó vi stress là kh nng gi cân bng khi xy ra nhng tình hung, s kin òi hi quá sc. Ta có th tìm cách i phó vi stress qua bng sau: Quan sát: Hãy xem xung quanh bn có Tìm cách thoát kh i cm giác khng iu gì mà bn có th thay i xoay hong: Ngh ngi, th giãn, tng cho chuyn tình hình khó khn. bn thân mt thi gian ngh ngn mi ngày. ng tâm n nhng vic lt vt: Thay i cách bn thng phn ng: Vic nào tht s quan trng thì làm Tp trung gii quyt mt khó khn nào trc, gt nhng vic linh tinh sang ó và thay i cách bn phn ng mt bên. trc khó khn ó. Tránh nhng phn ng thái quá: Ng gi: Thiu ng càng khin bn Ti sao li phi “ Ghét” khi mà “ Mt thêm stress. chút xíu không thích” là n ri? Ti sao li phi “ lo cung lên” khi mà “hi lo mt to” là c? Ti sao phi “ Gin sôi ngi” khi mà “hi gin mt chút” ã ? Ti sao phi “ au kh tt cùng” khi mà bn ch cn “ bun mt to” ? Không c trn tránh bng ru hay Hc cách th giãn: Xoa bóp và nhng thuc: Hai th này s chng giúp c bài tp th th giãn rt hu dng gì bn mà s làm cho tình trng stress kim soát stress. Nhng th giãn nh càng tr nên trm trng. vy giúp xoa bt u phin khi tâm trí ca bn. t nhng mc tiêu c th cho bn Không nên làm cho bn thân mình thân: Ct bt khi lng công vic. “ngp u ngp c” bng vic gánh 114 | MODULE THCS 12
27. iu này có th giúp bn tránh c nhn quá nhiu công vic cùng mt vic sut ngày phi lo ngh quá nhiu. lúc. Thay i cách nhìn mi vic: Hc Hãy làm iu gì ó cho nhng ngi cách nhn nh rng bn ang b khác giúp u óc bn ngh ngi stress. T iu chnh trng thái ca mt lát, không phi ngh liên tc v mình. nhng phin mun ca mình. Cha stress bng hot ng th cht Chin lc “ d dày” : iu mu cht nh i b, hc ánh tennis hay th ca stress là “ Chng qua, tôi t phin làm vn. mun chính bn thân mình”. Ly c tr c: Nu bn không tránh c stress, không thoát hn c stress thì hãy s dng stress theo mt hng tích cc. Hãy t hi bn s i phó nh th nào vi stress, thay vì luôn d n vt mi chuyn s tr nên ti t nh th nào. “ Stress làm tng trí nh , khi stress trong thi gian ngn và không quá nghiêm trng. Stress khin c th sn sinh ra nhiu glucose lên não, to thêm nhiu nng lng cho các n-ron. iu này giúp s phát trin trí nh và phc hi trí nh. Mt khác, nu stress kéo dài thì nó li có th cn tr vic vn chuyn glucose và t ó làm gim trí nh”. 2.2. Giảm mức độ cao của stress để có một sức khoẻ tốt trong học và thi i vi hc sinh THPT, c bit là hc sinh cui cp thì vic thi t im cao trong các kì thi là mc tiêu cn t c và mong mun t c. Mun làm c iu ó, các em phi thc s tnh táo; phi có mt trí nh tht tt có th tích lu c mt khi lng kin thc tht tt. Vy phi làm th nào có mt trí nh tht tt? Có thuc nào làm tng cng trí nh hay không? Có thuc nào chng s mt mi hay không? Mun có sc kho tt hc thi trc ht ta phi lu ý n phng pháp hc tp, ôn tp, ngh ngi, th giãn hp lí. Hc sinh cn tránh hin tng hc dn, thi mi hc, hc êm ng ngày. Trí não ca con ngi ch có th hot ng hiu qu trong vòng 45 phút n 1 gi, sau ó cn c ngh ngi, gii lao hoc làm nhng công vic chân tay t 15 n 20 phút, sau ó mi hot ng trí não tr li. Nhng ngi hc theo kiu “Nc chy n chân mi nhy” rt d b dystress do tâm lí s không hc kp, thiu an tâm. Tình trng b stress nh th s dn n gim trí nh, thm chí u óc có th ri vào tình trng “trng rng”. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 115
28. — Cn có ch n y và cân bng dng cht. Chú ý dùng các thc phm nh sa (Trong thi gian hc thi, mi ngày nên dùng 1 li sa), trng, tht, cá, rau, qu. Ngoài ra, nên dùng thêm các loi du thc phm nh du u nành, du mè. Các loi thc phm ó cha nhiu dng cht cn cho hot ng trí não, h tr cho trí nh. Cn có k hoch phân chia thi gian biu hc tp, lao ng, ngh ngi hp lí. — Cà phê, trà m có cha cafein là cht có tác dng kích thích h thn kinh trung ng làm cho tnh táo, chng li cn bun ng. Nu ung vào ban ngày, c bit là vào bui sáng là tt nht. Tuy nhiên, nu các em hc sinh ang trong thi gian hc thi, không nên hoàn toàn lm dng thc êm hc. Bun ng là du hiu báo cho c th ã mt mi, cn s ngh ngi ly li s cân bng. Nu dùng cht kích thích vào lúc này là bt c th làm vic quá sc ca mình. Sau giai on dùng cht kích thích, c th s mt mi không còn sc tp trung chú ý có th ghi nh. Do vy mà hiu qu làm vic s không cao. Trong thi gian hc thi, các em hc sinh nên dành thi gian ng. 2.3. Một số biện pháp làm giảm stress có hại — Ngâm tm: Nc có tác dng xoa du các c và khp xng b au mi. Tm giúp các t bào c phc hi, cht c c a ra ngoài c th nhanh hn. Trong khi tm, nên gim các yu t gây kích thích th giác nh các loi khn tm màu sc s. Hãy bt chng trình nhc nh, chng trình nhc ghi ta c in hay mt loi nhc mà mình yêu thích. iu ó cng có tác dng y lùi stress — Hát: Hát s kích thích hot ng c hoành, các c c. Nh có c hoành mà trung tâm thn kinh sinh dng thuc vùng bng c phc hi. Hát còn cung cp thêm ôxi cho c th, là c hi cho mi ngi bc l cm xúc. — Chi ùa vi thú nuôi: Thú nuôi rt có ích cho vic gii to nhng stress cho con ngi. Ngi ta có th tâm s nhng bun vui vi vt nuôi trong nhà. Cho dù vt nuôi trong nhà không bit nói nhng chúng có th áp ng, chia s nhng cm xúc vui bun ca con ngi. — Th giãn: Sau mi công vic cng thng, cn có khong thi gian ngh ngi th giãn vi tt c nhng loi hình mà mình thích nht. — Ci: N ci sng khoái không ch mang li cho bn s vui v, tho mái mà khi ci c th tit ra cht morphine t nhiên, to ra kh nng chng stress rt hiu qu. 116 | MODULE THCS 12
29. — Thng thc ngh thut: Ngm nhìn mt bc tranh, nghe mt bn nhc mà mình yêu thích — Massage: Mi ngày có 30 phút làm vic này s làm cho hin tng co c gim i mt cách rõ rt. Massage có th giúp cho vic lu thông máu c tt hn, xoa du các khp xng b au — Tp th dc bui sáng, bách b: Vic này s làm lu thông khi huyt, hít th không khí trong lành, tnh tâm — Thin — Yoga: Là phng pháp tp luyn cho tinh thn và c th con ngi rt tích cc hu hiu. Yoga giúp con ngi có th t iu chnh nhp iu t nhiên, kt hp hài hoà gia tinh thn và th xác, tránh c nhng cng thng trong cuc sng thng nht Yoga giúp tng cng s hot ng có hiu qu ca h tun hoàn máu và tim mch; c th có kh nng chu ng bn b; giúp cho các khp trong c th có àn hi, do dai; ngn nga bnh loãng xng; chng c bnh mt ng, lo lng, bun phin; giúp cho con ngi có nhp th úng k thut. Yoga giúp con ngi làm vic tp trung, bit liên kt gia nhp th vi tng ng tác di chuyn, bình tnh, th thái, hài hoà 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Phân tích các phng pháp ng phó vi stress trong hc tp ca hc sinh THCS. Câu hi 2: Thc hành v vic qun lí stress trong hc tp và các bin pháp làm gim stress có hi trong hc tp. Hoạt động 2: Làm quen với một số phương pháp trợ giúp học sinh trung học cơ sở ứng phó với stress trong học tập. 1. Nhiệm vụ Nhim v 1: Phân tích các phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp: — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Phân tích các phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. Nhim v 2: Thc hành v phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp: Tham vn t tâm lí hc ng: KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 117
30. — c và tip nhn các thông tin cho hot ng. — Thc hành v phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp: Tham vn t tâm lí hc ng. 2. Thông tin cơ bản Vic ng phó vi stress ph thuc và c im tính cách và tình trng sc kho ca mi cá nhân. Tuy nhiên, nhng mi quan h ca h vi ngi khác cng có th là yu t gây cn tr hoc to iu kin thun li cho vic ng phó vi stress. Vì vy, cn tr giúp h h có th ng phó linh hot trc nhng nh hng t stress. Cn nm chc không ch nhng vn vng mc, nhng nhu cu cn c tr giúp mà còn c nhng kh nng và th mnh sn có ca h. Có th tr giúp cho h vt qua nhng cng thng mà vn không làm cho h có cm giác ang b ph thuc hay bt lc. 2.1. Những nguyên tắc trợ giúp về mặt tâm lí Nhng nguyên tc tr giúp v mt tâm lí c th hin qua bng sau: u tiên là chm sóc cho sc kho Trc tip chm sóc, bng thái nng và tránh nhng nguy him có th có. nhit, m áp. Tr cp cho h thc phm và qun áo. Tránh xa nguy him và hn ch nhiu nht nhng tn hi tip theo có th n bi vì trong lúc hong lon có th h không phòng c ht mi kh nng có th xy ra vi h. Can thip sm mt cách trc tip, Khi con ngi b ri vào tình trng ch ng và bình tnh. khng hong, nu càng c iu tr sm thì kh nng hi phc càng nhanh. Ngc li, khi h càng chìm m lâu trong s dn vt và không nh hng c cách thoát ra thì hiu qu phc hi càng chm. Do ó, cn có bin pháp h tr kp thi cho nhng i tng trên ngay sau khi s vic gây khng hong xy ra. Tp trung vào nhng vn ca Tr giúp bng cách thuyt phc h chp hin ti. nhn nhng gì ã xy ra, khuyn khích h k v nhng gì ã xy ra cng nh bc 118 | MODULE THCS 12
31. l nhng cm xúc ca mình. Cung cp nhng thông tin chính xác Ngi tr giúp có trách nhim cung cp v nhng gì ã xy ra. toàn b thông tin xác thc v nhng vic ã xy ra và hu qu ca nó li nh th nào. Luôn luôn chân thc và thc t. Bit c tâm trng lo lng, bun chán hay Không nói nhng iu không có kh cng thng ca h nhng luôn luôn phi nng thc thi ng viên h h có th vt qua tình trng khng hong tm thi. Can thip vào nhng khng hong nên tp trung vào nhng vic mà các cá nhân có th làm c trong hoc sau khi khng hong xy ra. Tìm ra nhng vn quan trng cn Cn phi cho h hiu c s kin gây phi gii quyt. nên khng hong trc khi h có kh nng a ra hành ng vt qua khng hong ó. oàn t gia ình. Tìm kim và oàn t vi các thành viên trong gia ình. S bun chán và au thng ca h s càng tng lên nu s an toàn tính mng và ni ca nhng ngi thân trong gia ình h cha c xác nh mt cách rõ ràng. Cung cp và bo m v nhng tr Hãy luôn có mt, lng nghe và khuyn giúp tâm lí. khích các thành viên khác trong cng ng cùng tham gia tr giúp và h tr cho các nn nhân. m bo rng không có ai b b ri. Luôn luôn gi liên lc vi các ng nghip và các nhà chuyên môn to thành mt h thng tr giúp làm vic có hiu qu. Tp trung vào nhng li th và kh Nhn mnh vào nhng gì h ã làm nng phc hi ca nn nhân. ng phó vi thm ho cng nh nhng chin lc c h la chn xây dng tng lai. Khuyn khích bn thân KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 119
32. mi cá nhân áp dng nhng gii pháp và chin lc mà h cho là có hiu qu. Khuyn khích s t lc. Cung cp cho h nhng iu kin ti thiu có th giúp h ng phó tm thi vi tình hung xy ra nh thc n, nc ung và lu Sau ó, phi ng viên h t tìm cách gii quyt vn ca mình trong kh nng ca h. Quan tâm n cm xúc ca nhng Chp nhn nhng cm xúc hin ti ca ngi xung quanh. h. Mc ích ca bn là tr giúp h ch không phi là phán xét hay trách móc h. Con ngi không ai mun bin mình thành mt ngi áng thng và là mt k tht bi. Chng may nu h có b ri vào tình trng ó thì cng s nhanh chóng tìm cách thoát ra ngay khi h có th. Vì vy, khi h ã cn n s tr giúp, h rt mun nhn c s chia s và cm thông. H cn bn s kiên nhn, cam kt, ng viên, chia s và tr giúp. 2.2. Sự trợ giúp từ tham vấn tâm lí học đường S tr giúp t hình thc tham vn tâm lí hc ng ngày nay ang tr nên kp thi và tích cc trong vic h tr hc sinh i mt, ng phó vi stress trong hot ng hc tp. Mt mt, ây là hình thc tr giúp gn gi và thit thc vi i sng hc ng; mt khác thông qua ó, các em hc sinh có th nhn c s tr giúp mt cách chuyên nghip t nhng ngi c ào to, có chuyên môn v tâm lí hc ng. Thông qua các chng trình tham vn hc ng ti phòng tâm lí hc ng (nu có ti trng) hoc tham vn tâm lí trên lp hc sinh có th c h tr và t ó có th tìm ra phng pháp ng phó tt nht cho các rào cn tâm lí trong hc tp. — Tham vn tâm lí hc ng là mt quá trình din ra vi nhiu giai on khác nhau t vic xây dng mi quan h, khai thác, tìm hiu, xác nh vn ti vic gii quyt vn thuc v lnh vc tâm lí. — Mc tiêu ca tham vn tâm lí hc ng là giúp thân ch (hc sinh) hiu c cm xúc, suy ngh ca chính h, hoàn cnh và vn tâm lí 120 | MODULE THCS 12
33. c a h , khám phá và s dng nhng tim nng ngun lc c a cá c em t cá c em có th gii quyt vn y m t cá ch t t nh t. Nh vy, tham vn tâm lí h c ng là giúp cho thân ch nâng cao c kh nng ng phó ca mình vi các vn ca cuc sng, c bi t là cu c s ng trong h c ng. — Hot ng tham vn tâm lí h c ng c din ra trên c s mi quan h tng tác tích cc gia nhà tham vn tâm lí h c ng và h c sinh và c thc hin ch yu trong tng tác trc tip t i phò ng tâm lí h c ng ho c t i l p h c. — Nhà tham vn tâm lí h c ng có th là ngi làm chuyên nghip (nh ng ng i c ào t o chuyên sâu v tham v n tâm lí ho c v tâm lí h c ng) hoc bán chuyên nghip (là nh ng ng i c t p hu n k nng tham v n tâm lí, nh ng ng i là m v tâm lí, nh ng cá n b kiêm nhi m nh ng ã tr i qua cá c khoá tp hu n k nng t c b n n chuyên sâu v tham v n tâm lí và có nh ng hi u bi t nh t nh v c i m tâm lí l a tu i) song h u cn có kin thc v tâm lí, tham v n tâm lí, k nng, thái ngh nghip tham v n tâm lí thc hin hot ng tham vn tâm lí m t cá ch t t nh t. Dùng thut ng “ nhà tâm lí h c ng” mô t công vic chung ca ngi làm công tác tham vn tâm lí h c ng c chuyên nghip và bán chuyên nghip. — i tng c tham vn tâm lí h c ng có th là cá nhân h c sinh (nh ng h c sinh g p khó khn v mt tâm lí trong h c ng, cu c s ng) và có nhu c u cn c tham v n tâm lí h c ng. Ngoà i ra, i t ng cn c tham v n tâm lí h c ng có th là nhó m h c sinh (nhó m nh ng h c sinh có cù ng khó khn tâm lí. Ví d nh v n quan h c a cá c thà nh viên trong nhó m, vn tì nh b n khá c gi i trong nhó m, vn mâu thu n c a nhó m v i nhó m khá c trong l p ) và nhó m ó có nhu cu ho c c chuy n n c tham v n tâm lí h c ng d i hì nh th c tham v n nhó m. i tng còn là tp th h c sinh (lp h c sinh) vi cá c v n ni c m c a l p nh h c t p, ánh nhau, bt n t, quan h b n khá c gi i, s phá t tri n v c th , quan h c a l p v i giá o viên, k lu t trong gi h c và tp th lp ó có nhu c u c tham v n ho c c gi i thi u b i giá o viên ch nhi m ho c ban ph huynh h c sinh ca lp ó. — Bên cnh nhng i tng cn c tham vn tâm lí trên, nhà tham vn tâm lí hc ng cng có th là ngi phi tin hành các hot ng tham vn tâm lí cho hc sinh toàn trng v các vn nh hng KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 121
34. nghi p, giao ti p ng x , giá tr sng hoc ti n hà nh cá c ho t ng t vn tâm lí cho giá o viên, ph huynh, ban giá m hi u gó p ph n giá o d c nhân cá ch cho h c sinh m t cá ch t t nh t. — Các giai on trong quá trì nh tham vn tâm lí hc ng bao gm: + Giai on 1 — Thit lp mi quan h: Xây dng mi quan h tt trong tham vn tâm lí nói chung và tham vn tâm lí hc ng nói riêng là mt khâu quan trng then cht. Nu không có mi quan h tt thì thông tin và trá ch nhim gia hai bên (nhà tham vn tâm lí và thân ch) không th trao i c. Mc dù òi hi cn phi có nhng c gng tip theo nhng khi mi quan h tt c thit lp, nó s giúp tit kim c thi gian và công sc trong quá trì nh tham vn. Có th nó i, thành công trong quá trì nh tham vn da trên nn tng quan h gia thân ch và nhà tham vn. t c nhng yêu cu trên, nhà tham vn tâm lí phi có các k nng chuyên môn, nhng phm cht o c khi hành ngh, thc hin úng các nguyên tc trong tham vn tâm lí cng nh phi bit cách tip cn vi thân ch . Nhà tham vn tâm lí phi n lc trong kh nng nghip v ca mì nh mi gi thân ch cùng óng góp, nht là trong quá trì nh cù ng nhau thit lp mi quan h. Trong tham vn, khi m i quan h tt gia thân ch và nhà tham vn c thit lp thì bc k tip là a quan h y vào hot ng nhm thúc y quá trì nh sa i và ci tin h t duy và hành vi ca thân ch . Trong quá trì nh tham vn, ct lõ i ch yu là t mc tiêu ra trong k hoch. Trong toàn b quá trì nh tham vn, nhng thao tác (k nng) c áp dng vi tng giai on mt cách tho áng s em li nhng thành công quyt nh. Nu áp dng có hiu qu, quan h gia thân ch và nhà tham vn s tr thành mt quan h úng ngha, ây là mt quan h lí tng mà mi nhà tham vn cn quan tâm, coi ó nh mt mô hì nh tí ch cc hng n thc hin khi tip nhn mt thân ch mi. + Giai on 2 — Tp hp thông tin, ánh giá và xác nh vn : Mc ích ca giai on này là tì m hiu nhng mi quan tâm ch yu ca thân ch , xác nh nhng mt mnh và hn ch s nh hng n kh nng gii quyt vn ca thân ch. t c mc ích ó, nhà tham vn cn tìm hiu hoàn cnh ca thân ch, gm c môi trng xã hi, giáo dc, gia ình, tình cm, th cht, tâm lí. Sau khi tp hp các thông tin này, nhà tham vn và thân ch cùng ánh giá hoàn cnh hin ti và hp tác làm vic xác nh phm vi vn c th cn gii quyt. Nhà 122 | MODULE THCS 12
35. tham vn cn phi khai thác c nhng s kin ca hoàn cnh hoc vn và xác nh nhng cm xúc ca thân ch v nhng s vic ó. Nhng s kin c nhà tham vn xác nh d dàng thông qua vic s dng các k nng khuyn khích, t câu hi, din t li và phn ánh cm xúc. hiu c cách sp xp các s kin và cm xúc ca thân ch , nhà tham vn phi s dng k nng tóm lc nhm làm sáng t nhng quan im và ý ngha qua nhng iu thân ch ó trì nh bày. Nhà tham vn sn lò ng lng nghe câu chuyn chi tit c th ca thân ch . Vic này giúp nhà tham vn làm sáng t vn . Ch khi vn ó c xác nh, nhà tham vn và thân ch mi có th i n các can thip, tr liu phù hp và có hiu qu. Nhà tham vn h tr thân ch xác lp mt h thng các vn ang tn ti theo th t u tiên cn gii quyt, cùng thân ch phân tích, xác nh hin trng ca tng vn c th và ánh giá nhng nguyên nhân gây ra chúng. ây là giai on nhà tham vn cn vn dng linh hot thun thc các k nng khai thác và x lí thông tin. Trong ó, lng nghe và t câu hi là hai k nng có vai trò c bit quan trng. Kt thúc bc này, nhà tham vn và thân ch thy c bc tranh toàn cnh, y , trung thc v nhng vn thân ch ang gp phi. + Giai on 3 — H tr thân ch tì m kim cá c gii phá p và la chn gii phá p phù hp: Mc tiêu ni bt ca giai o n này là nhà tham vn tr giúp thân ch xác nh phng hng thit thc cho cuc sng ca h, cù ng thân ch a ra h thng các gii pháp có th c thc hin và tr giú p thân ch la chn gii pháp ti u nht. Trong giai on này, nhà tham vn và thân ch xác nh các góc khác nhau t ó gii quyt vn ; c gng giúp thân ch chia nh nhng vn “ có quy mô ln” thành các bc nh hn, d x lí hn. Thng xuyên trách nhim gii quyt v n c a thân ch cho thân ch . Mt phn vai trò ca nhà tham vn là giúp thân ch hình thành và ci thin k nng gii quyt vn mà h có th s dng trong sut phn còn li ca cuc i. Nu thân ch b qua nhng kh nng hoc la chn rõ rt trong khi ng não tìm các gii pháp thì nhà tham vn có th gi ý, nhng vn phi luôn lng nghe và ghi nhn gii pháp ca thân ch trc. Trên c s thc trng vn ã c làm sáng t, nhà tham vn và thân ch cn nh hng n các gii pháp gii quyt vn . ây, nhà tham vn cn chú ý không nên t mình a ra các gii pháp KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 123
36. cho thân ch . Trong iu kin ti u, nên tóm lc li các vn ca thân ch , trên c s ó, ngh h t a các gii pháp t ci thin tình trng ca mình. Trong iu kin nhà tham vn ã s dng mi bin pháp nhng thân ch vn không th t a ra gii pháp thì nhà tham vn có th gi ý cho thân ch mt s gii pháp. Tuy nhiên, nhà tham vn nên a ra các gii pháp di dng gi ý nhiu n mc ti a trong kh nng có th, tránh tình trng ch a ra mt gii pháp duy nht. + Giai on 4 — Tr giúp thân ch thc hin gii phá p: Cùng vi gii pháp hp lí mà thân ch ã la chn, quá trình tr giúp ca nhà tham vn thân ch thc thi gii pháp có nh hng rt ln n kt qu tham vn. Trong tin trình thc thi các gii pháp, nhà tham vn cn kim tra quá trình thc hin theo nh kì. Trong quá trình này, nhà tham vn và thân ch cn kp thi phát hin và x lí nhng khó khn mi ny sinh trong tin trình thc hin. Quá trình tr giúp vic thc hin k hoch có th din ra trong mt thi gian tng i dài. ây, n lc thc thi gii pháp ca thân ch có vai trò quyt nh nhng s kim tra và tr giúp ca nhà tham vn có vai trò quan trng. + Giai on 5 — Kt thúc: Ging nh nhiu dch v khác, khi gii pháp và iu kin tho thun bi hai bên ó t c, nhng i tác có liên quan n dch v ó s i n kt thúc. Tham vn tâm lí cng không phi là mt ngoi l. Khi thân ch t gii quyt c vn , bc k tip là kt thúc dch v tham vn tâm lí. Khi kt thú c mt ca/bui tham vn tâm lí là bá o hiu mt ca/bui tham vn tâm lí ó kt thú c, cng là thi im thân ch t iu tit và duy trì kh nng làm ch hành vi ca mì nh; khng nh kh nng t x lí vn ca thân ch , sau khi ó c trang b mt khung t duy mi. Tin trì nh tham vn kt thú c nhanh hoc chm, bi nhiu lí do, vì nhiu hoàn cnh khá c nhau. ây cng là mt nét c trng ca ngh tham vn. T tính a dng ca vn , nhà tham vn cn có nhng k nng và hành ng tho áng i vi tng trng hp c th. Kt thúc mt ca/bui tham vn tâm lí có th xy ra bt kì lúc nào, t c hai phía. Dù vi hình thc nào i chng na, vì trách nhim ngh nghip, nhà tham vn cn ng viên thân ch hãy áp dng nhng k nng vào i sng. Thân ch cn c nhc nh rng, kinh nghim hc c 124 | MODULE THCS 12
37. trong quá trì nh tham vn phi là mt kinh nghim c s dng bi thân ch cho cuc i sp ti ca h. 3. Tự đánh giá Câu hi 1: Phân tích các phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. Câu hi 2: Thc hành v phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp: Tham vn t tâm lí hc ng. III. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 3 Bài tp 1: Yêu cu hc sinh chia s v tình hung/vn trong hc tp mà các em ang phi i mt và nhn din ó là stress trong hc tp i vi các em. Phân tích nhng tri nghim cm xúc, hành vi khi mà các em gp nhng cng thng ó, t ó ng dng các phng pháp tr giúp hc sinh ng phó vi stress trong hc tp. Bài tp 2: Hãy a ra mt ví d v stress trong hc tp mà hc sinh gp phi hc sinh trong lp cùng: — Nhn din v biu hin, mc , nguyên nhân gây ra stress trong ví d ó. — Phân tích nhng tri nghim có th tri qua khi i mt vi tình hung gây ra stress trong hc tp. — Chia s cm xúc khi các em phi i mt vi s cng thng ó. — Hình dung ra các cách ng phó vi stress trong hc tp c nêu ra trong ví d. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 125
38. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. ào Kim Anh, Sng kho, sng lâu, không phi dùng thuc , Tp chí Tri thc tr, s 115, 2003. 2. Phm Thanh Bình, Stress trong hc tp ca hc sinh trung hc ph thông, Lun vn Thc s Tâm lí hc, Trng HSP Hà Ni, 2005. 3. Thu Chi, Ngc Mai, Cách gim stress tt nht (Biên dch theo Judith Lazanus), NXB Vn hoá Thông tin, Hà Ni, 2001. 4. Phan Vn Duyt, Hc thuyt ca Hans Selye vi các quan nim v thích nghi, Chng trình khoa hc công ngh cp Nhà nc KX — 07, 1998. 5. Trn Th Thu Hà, Nguyn Th Thiên Hng, Ngh thut gim thiu stress (Biên dch theo Robert Heller), NXB Vn hoá Thông tin, Hà Ni, 2004. 6. Phan Th Mai Hng, Cách ng phó vi tr v thành niên có hoàn cnh khó khn, NXB Khoa hc Xã hi, Hà Ni, 2007. 7. Phm Th Thanh Hng, Stress trong hc tp ca sinh viên, Lun vn Thc s Tâm lí hc, Trng HSP Hà Ni, 2003. 8. ng Phng Kit, Stress và i sng, NXB Khoa hc Xã hi, Hà Ni, 1998. 9. Tô Nh Khuê, Phòng chng trng thái stress trong i sng và trong lao ng, 1976 . 10. Chân Phng, BS V Th Hu, Stress, các bin pháp gim stress và th giãn, NXB Vn hoá Thông tin, Hà Ni, 2005. 11. Bùi Th Bích Phng, ng phó vi stress trong hc tp ca sinh viên i hc s phm Hà Ni, Lun vn Thc s Tâm lí hc, Trng HSP Hà Ni, 2010. 12. Lâm Trinh, 100 phng cách phòng chng stress, NXB Vn hoá Thông tin, 2009. 13. Leo Cooberger, Handbook of stress, Free Press, 1993. 14. Han Selye, The stress of life, New York, Morgan Hill Book, 1956. 126 | MODULE THCS 12
39. KHẮC PHỤC TRẠNG THÁI TÂM LÍ CĂNG THẲNG TRONG HỌC TẬP CỦA HỌC SINH THCS | 127