Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 1: Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Trung học Cơ sở - Đỗ Thị Hạnh Phúc

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 1: Đặc điểm tâm sinh lí của học sinh Trung học Cơ sở - Đỗ Thị Hạnh Phúc

1. ĐỖ THỊ HẠNH PHÚC MODULE THcs 1 ®Æc ®iÓm t©m sinh lÝ cña häc sinh trung häc c¬ së TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 7
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN La tui hc sinh THCS (la tui thiu niên) là mt giai on chuyn tip trong s phát trin ca con ngi din ra gia giai on tr em và tui trng thành. ây là la tui có bc nhy vt v th cht ln tinh thn, cho phép to ni dung c bn và s khác bit c thù v mi mt phát trin: th cht, trí tu, giao tip, tình cm, o c ca các em. Bi vy giáo viên cn nm c v trí và ý ngha ca giai on phát trin tâm li thiu niên, nhng khó khn, thun li trong s phát trin tâm, sinh lí ca HS THCS ging dy, giáo dc HS. Module này gm các ni dung sau: — Khái quát v giai on phát trin ca la tui HS THCS. — Hot ng giao tip ca HS THCS. — Phát trin nhn thc ca HS THCS. — Phát trin nhân cách ca HS THCS. — Tng kt. B. MỤC TIÊU V kin thc Nm c v trí, ý ngha ca giai on phát trin tui HS THCS trong s phát trin c i ngi, nhng bin i mnh m v mi mt ca s phát trin la tui: v th cht, v nhn thc, v giao tip, v nhân cách V k nng Vn dng các hiu bit v c im tâm, sinh lí ca HS THCS, nhng thun li và khó khn ca la tui vào vic ging dy và giáo dc HS có hiu qu. V thái Thái thông cm, chia s và giúp HS THCS, c bit vi HS cá bit do các em ang trong giai on phát trin quá vi nhiu khó khn. 8
3. C. NỘI DUNG Hoạt động 1: Tìm hiểu khái quát về giai đoạn phát triển của lứa tuổi học sinh trung học cơ sở Là GV THCS, t c kt qu cao trong dy hc và GD HS, bn ã tng tìm hiu v c im phát trin ca mi la tui HS THCS; ã có nhiu kinh nghim trong giao tip, ng x vi các em. Bn hãy nh li và vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: a. Hãy nêu v trí và ý ngha ca giai on tui thiu niên (tui HS THCS) trong s phát trin con ngi. b. Nêu các iu kin nh hng n s phát trin tâm lí HS THCS. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 9
4. c. Bài tp tình hung: Hai bà m tâm s vi nhau. Mt bà m nói: “a con gái nhà tôi mi 13 tui mà ã cao gn bng m. Cháu n c. Ng thì sét ánh ngang tai chng dy. Nhng sao trông nó còm còm th nào y”. Bà m th hai hng ng: “Con bé nhà tôi cng th. Nó cùng tui vi con gái ch y. Nó cao vng lên, chân tay thì dài ngong ra, làm gì thì hu u i là hu u. Ra bát thì bát v, ct bìa u thì nát c u ”. Vn dng kin thc v sinh lí hc la tui thiu niên (HS THCS) nói chuyn vi các bà m h yên tâm. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây có thêm hiu bit v giai on phát trin ca la tui HS. THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Vị trí, ý nghĩa của giai đoạn tuổi học sinh trung học cơ sở trong sự phát triển con người La tui HS THCS bao gm nhng em có tui t 11 — 15 tui. ó là nhng em ang theo hc t lp 6 n lp 9 trng THCS. La tui này còn gi là la tui thiu niên và nó có mt v trí c bit trong quá trình phát trin ca tr em. Tui thiu niên Tui thiu niên có v trí và ý ngha c bit trong quá trình phát trin ca c i ngi, c th hin nhng im sau: 10
5. Th nht: ây là thi kì quá t tui th sang tui trng thành, thi kì tr “ngã ba ng” ca s phát trin. Trong ó có rt nhiu kh nng, nhiu phng án, nhiu con ng mi tr em tr thành mt cá nhân. Trong thi kì này, nu s phát trin c nh hng úng, c to thun li thì tr em s tr thành cá nhân thành t, công dân tt. Ngc li, nu không c nh hng úng, b tác ng bi các yu t tiêu cc thì s xut hin hàng lot nguy c dn tr em n bên b ca s phát trin lch lc v nhn thc, thái , hành vi và nhân cách. Th hai : Thi kì mà tính tích cc xã hi ca tr em c phát trin mnh m, c bit trong vic thit lp các quan h bình ng vi ngi ln và bn ngang hàng, trong vic lnh hi các chun mc và giá tr xã hi, thit k tng lai ca mình và nhng k hoch hành ng cá nhân tng ng. Th ba : Trong sut thi kì tui thiu niên u din ra s cu to li, ci t li, hình thành các cu trúc mi v th cht, sinh lí, v hot ng, tng tác xã hi và tâm lí, nhân cách, xut hin nhng yu t mi ca s trng thành. T ó hình thành c s nn tng và vch chiu hng cho s trng thành thc th ca cá nhân, to nên c thù riêng ca la tui. Th t : Tui thiu niên là giai on khó khn, phc tp và y mâu thun trong quá trình phát trin. Ngay các tên gi ca thi kì này: thi kì “quá ”, “tui khó khn”, “tui khng hong” ã nói lên tính phc tp và quan trng ca nhng quá trình phát trin din ra trong la tui thiu niên. S phc tp th hin qua tính hai mt ca hoàn cnh phát trin ca tr. Mt mt có nhng yu t thúc y phát trin tính cách ca ngi ln. Mt khác, hoàn cnh sng ca các em có nhng yu t kìm hãm s phát trin tính ngi ln: Phn ln thi gian các em bn hc, ít có ngha v khác vi gia ình; nhiu bc cha m quá chm sóc tr, không các em phi chm lo vic gia ình 2. Các điều kiện phát triển tâm lí của học sinh trung học cơ sở a. S phát trin c th Bc vào tui thiu niên có s ci t li rt mnh m và sâu sc v c th, v sinh lí. Trong sut quá trình trng thành và phát trin c th ca TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 11
6. cá nhân, ây là giai on phát trin nhanh th hai, sau giai on s sinh. S ci t v mt gii phu sinh lí ca thiu niên có c im là: tc phát trin c th nhanh, mnh m, quyt lit nhng không cân i. ng thi xut hin yu t mi mà la tui trc cha có (s phát dc). Tác nhân quan trng nh hng n s ci t th cht — sinh lí ca tui thiu niên là các hormone, ch lao ng và dinh dng. * S phát trin ca chiu cao và trng lng: Chiu cao ca các em tng rt nhanh: trung bình mt nm, các em gái cao thêm 5 — 6cm, các em trai cao thêm 7 — 8cm. Trng lng ca các em tng t 2 — 5kg/nm, s tng vòng ngc ca thiu niên trai và gái S gia tc phát trin v th cht ca tr em biu hin c bit trong la tui thiu niên. Trong khong 20 — 30 nm gn ây, thiu niên phát trin vi nhp nhanh chóng, các em tr nên cao, to, kho mnh hn nhng thiu niên cùng tui 30 nm trc. Theo kt qu o c ca Chng trình KHXH—04—04 (nm 1996) 1, HS th h hin ti cao hn th h 1975 trung bình 9cm nam và 7,7cm n; v cân nng tng 6,2kg nam và 3,3kg n. Chiu cao trung bình ca thiu niên 15 tui Vit Nam: — Nm 1975: nam: 146,2cm; n: 143,4cm. — Nm 1996: nam: 156,33cm; n: 151,56cm. * S phát trin ca h xng: H xng ang din ra quá trình ct hoá v hình thái, làm cho thiu niên ln lên rt nhanh, xng s phn mt phát trin mnh. các em gái ang din ra quá trình hoàn thin các mnh ca xng chu (cha ng chc nng làm m sau này) và kt thúc vào tui 20 — 21. Bi vy, cn tránh cho các em i giày, guc cao gót, tránh nhy quá cao khi nh hng n chc nng sinh sn ca các em. 1 Phm Minh Hc, Nghiên cu con ngi và ngun nhân lc i vào công nghip hoá, hin i hoá, NXB Chính tr Qu c gia, Hà Ni, 2001, tr. 247. 12
7. T 12 n 15 tui, phn tng thêm ca xng sng phát trin chm hn so vi nhp ln lên v chiu cao ca thân th. Di 14 tui vn còn có các t sn hoàn toàn gia các t xng sng, do ó ct sng d b cong, b vo khi ng, ngi, vn ng, mang vác vt nng không úng t th (S hng t th din ra nhiu nht tui 11 n 15). Do ó, cn lu ý nhc nh giúp các em tránh nhng sai lch v ct sng. Khuôn mt thiu niên cng thay i do s phát trin nhanh chóng phn phía trc ca hp xng s. iu này khin cho t l chung thân th thiu niên thay i so vi tr nh và ã xp x t l c trng cho ngi ln. n cui tui thiu niên, s phát trin th cht t mc ti a. * S phát trin ca h c: — S tng khi lng các bp tht và lc ca c bp din ra mnh nht vào cui thi kì dy thì. Cui tui thiu niên, c th ca các em ã rt kho mnh (các em trai thích tay, á bóng th hin sc mnh ca c bp ). Tuy nhiên, c th thiu niên chóng mt và các em không làm vic lâu bn nh ngi ln. Nên chú ý iu ó khi t chc lao ng, luyn tp th thao, hot ng ngoi khoá cho các em. — S phát trin h c ca thiu niên trai và gái din ra theo hai kiu khác nhau, c trng cho mi gii: Các em trai cao nhanh, vai rng, c vai, bp tay, bp chân phát trin mnh, to nên s mnh m ca nam gii sau này. Các em gái tròn trn dn, ngc n, xng chu rng to nên s mm mi, duyên dáng ca thiu n. (Song quá trình này kt thúc ngoài gii hn ca tui thiu niên). * S phát trin c th thiu niên din ra không cân i: — H c phát trin chm hn h xng. Trong s phát trin ca h xng thì xng tay, xng chân phát trin mnh nhng xng lng ngc phát trin chm hn. S phát trin gia xng bàn tay và các xng t ngón tay không ng u. S ci t b máy vn ng làm mt i s nhp nhàng ca các c ng, làm thiu niên lúng túng, vng v, vn ng thiu hài hoà, ny sinh các em cm xúc không thoi mái, thiu t tin. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 13
8. — H tim mch phát trin cng không cân i. Th tích tim tng nhanh, tim to hn, hot ng mnh hn, trong khi ng kính ca các mch máu li phát trin chm hn dn n s ri lon tm thi ca tun hoàn máu. Do ó thiu niên thng b mt mi, chóng mt, nhc u, huyt áp tng khi phi làm vic quá sc hoc làm vic trong mt thi gian kéo dài. — S phát trin ca h thn kinh không cân i. S phát trin ca h thng tín hiu th nht và tín hiu th hai, gia hng phn và c ch cng din ra mt cân i (Quá trình hng phn mnh hn c ch). Trong la tui thiu niên có s thay i t ngt bên trong c th do nhng thay i trong h thng các tuyn ni tit ang hot ng tích cc (c bit nhng hormon ca tuyn giáp trng, tuyn sinh dc). Do h thng tuyn ni tit và h thn kinh có liên quan vi nhau v chc nng nên mt mt ngh lc ca thiu niên tng mnh m, mt khác các em li nhy cm cao vi các ng tác gây bnh. Vì vy, làm vic quá sc, s cng thng thn kinh kéo dài, s xúc ng và nhng cm xúc tiêu cc có th là nguyên nhân gây ri lon ni tit và ri lon chc nng ca h thn kinh. * S xut hin ca tuyn sinh dc (hin tng dy thì): S trng thành v mt sinh dc là yu t quan trng nht ca s phát trin c th la tui thiu niên. Du hiu dy thì em gái là s xut hin kinh nguyt, s phát trin ca tuyn vú (vú và núm vú nhô lên, qung vú rng) em trai là hin tng “v ging”, s tng lên ca th tích tinh hoàn và bt u có hin tng “mng tinh”. Tui dy thì các em gái Vit Nam vào khong t 12 n 14 tui, các em trai bt u và kt thúc chm hn các em gái khong t 1,5 n 2 nm. Du hiu ph báo hiu tui dy thì có s khác nhau gia các em trai và gái. Các em trai cao rt nhanh, ging nói m m, vai to, có ria mép Các em gái cng ln nhanh, thân hình duyên dáng, da d hng hào, tóc mt mà, môi , ging nói trong tro 14
9. S xut hin tui dy thì ph thuc yu t khí hu, th cht, dân tc, ch sinh hot (vt cht, tinh thn), li sng Tuy nhiên, hin nay do gia tc phát trin th cht và phát dc nên tui dy thì có th n sm hn t 1,5 n 2 nm. Tui dy thì n 15 — 16 tui, giai on dy thì kt thúc. Các em có th sinh sn c nhng các em cha trng thành v mt c th, c bit v mt tâm lí và xã hi. Bi vy la tui HS THCS c coi là không có s cân i gia vic phát dc, gia bn nng tng ng, nhng tình cm và ham mun tình dc vi mc trng thành v xã hi và tâm lí. Vì th, ngi ln (cha m, giáo viên, các nhà giáo dc ) cn hng dn, tr giúp mt cách khéo léo, t nh các em hiu úng vn , bit xây dng mi quan h úng n vi bn khác gii và không bn khon lo lng khi bc vào tui dy thì. S phát dc và nhng bin i trong s phát trin th cht ca thiu niên có ý ngha quan trng i vi s xut hin nhng cu to tâm lí mi. Nhng bin i rõ rt v mt gii phu sinh lí i vi thiu niên ã làm cho các em tr thành ngi ln mt cách khách quan và làm ny sinh cm giác v tính ngi ln ca bn thân các em. S phát dc làm cho thiu niên xut hin nhng cm giác, tình cm và rung cm mi mang tính cht gii tính, các em quan tâm nhiu hn n ngi khác gii. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 15
10. Tuy nhiên, nhng nh hng trên n s phát trin tâm lí ca HS THCS còn ph thuc nhiu yu t: kinh nghim sng, c im giao tip ca thiu niên, nhng hoàn cnh riêng trong i sng và iu kin giáo dc (Giáo dc gia ình và giáo dc nhà trng) i vi các em. * c im v hot ng ca não và thn kinh cp cao ca thiu niên: tui thiu niên, não có s phát trin mi giúp các chc nng trí tu phát trin mnh m. Các vùng thái dng, vùng nh, vùng trán, các tua nhánh phát trin rt nhanh, to iu kin ni lin các vùng này vi v não, các nron thn kinh c liên kt vi nhau, hình thành các chc nng trí tu. V não Khe V não Vùng ti n vn ng trung tâm cm giác Vùng v giác vn ng Vùng k t h p cm giác Vùng k t h p Vùng th giác trc trán V não th giác Vùng c nng phát âm Vùng c m nh n Vùng k t h p li nói thính giác V não thính giác Gii phu não Nhng quá trình hng phn chim u th rõ rt, c ch phân bit b kém i, hng phn phát trin mnh, lan to c vùng di v. Vì vy, thiu niên d b “hu u”, có nhiu ng tác ph ca u, chân, tay trong khi vn ng hay tham gia các hot ng. Do các quá trình hng phn mnh, chim u th và các quá trình c ch có iu kin b suy gim nên thiu niên không làm ch c cm xúc, không kim ch c xúc ng mnh. Bi vy, HS THCS d ni nóng, có phn ng vô c, d b kích ng, mt bình tnh nên d vi phm k lut. thiu niên có s mt cân 16
11. i gia h thng tín hiu th nht và h thng tín hiu th hai. Do ó, ngôn ng ca các em cng thay i: nói chm hn, ngp ngng, nói “nhát gng” Tuy nhiên, s mt cân bng trên ch có tính cht tm thi. Khong 15 tui tr i thì vai trò ca h thng tín hiu th hai tng, s c ch trong c tng cng, quá trình hng phn và c ch cân i hn. Nh vy, các em s bc vào tui thanh niên vi s hài hoà ca hai h thng tín hiu, ca hng phn và c ch v não và di v. Tóm li, c th thiu niên ang chu mt ph ti áng k do s phát trin nhy vt v th cht trong s ci t gii phu sinh lí c th do hot ng mnh ca các tuyn ni tit dn ti hin tng dy thì thiu niên. Nhng mâu thun tm thi ch din ra trong quá trình ci t v mt gii phu sinh lí trong mt thi gian ngn. n cui tui thiu niên, s phát trin v th cht s êm hn. b. iu kin xã hi * V th ca thiu niên trong xã hi: Thiu niên có nhng quyn hn và trách nhim xã hi ln hn so vi HS tiu hc: 14 tui các em c làm chng minh th. Cùng vi hc tp, HS THCS tham gia nhiu hot ng xã hi phong phú: giáo dc các em nh; giúp các gia ình thng binh, lit s, gia ình có công vi cách mng; tham gia các hot ng tp th chng t nn xã hi; làm tình nguyn viên; v sinh trng lp, ng ph iu này giúp cho HS THCS m rng các quan h xã hi, kinh nghim sng thêm phong phú, ý thc xã hi c nâng cao. * V th ca thiu niên trong gia ình: Thiu niên c tha nhn là mt thành viên tích cc trong gia ình, c giao mt s nhim v nh: chm sóc em nh, nu n, dn dep nhng gia ình khó khn, các em ã tham gia lao ng thc s, góp phn thu nhp cho gia ình. HS THCS c cha m trao i, bàn bc mt s công vic trong nhà. Các em quan tâm n vic xây dng và bo v uy tín gia ình. Nhìn chung, các em ý thc c v th mi ca mình trong gia ình và thc hin mt cách tích cc. Tuy nhiên, a s thiu niên vn còn i hc, các em vn ph thuc vào cha m v kinh t, giáo dc iu này to ra hoàn cnh có tính hai mt trong i sng ca thiu niên trong gia ình. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 17
12. * V th ca thiu niên trong nhà trng THCS: V th ca HS THCS hn hn v th ca HS tiu hc. HS THCS ít ph thuc vào giáo viên hn so vi nhi ng. Các em hc tp theo phân môn. Mi môn hc do mt giáo viên m nhim. Mi giáo viên có yêu cu khác nhau i vi HS, có trình , tay ngh, phm cht s phm và có phong cách ging dy riêng òi hi HS THCS phi thích ng vi nhng yêu cu mi ca các giáo viên. S thay i này có th to ra nhng khó khn nht nh cho HS nhng li là yu t khách quan các em dn có c phng thc nhn thc ngi khác. Tóm li, s thay i iu kin sng, iu kin hot ng ca thiu niên trong gia ình, nhà trng, xã hi mà v trí ca thiu niên c nâng lên. Thiu niên ý thc c s thay i và tích cc hot ng phù hp vi s thay i ó. Vì th c im tâm lí, nhân cách ca HS THCS hình thành và phát trin phong phú hn so vi các la tui trc. 3. Giải thích hiện tượng Ni dung trao i tâm s ca hai bà m u nói v nhng bin i v th cht, v sinh lí ca la tui thiu niên (tui HS THCS). S phát trin th cht ca thiu niên din ra vi tc phát trin nhanh, mnh m, quyt lit nhng không cân i. iu này khin các em, c bit các em gái cao nhanh, chân tay dài ra nhng h c phát trin chm hn làm các em “cao vng lên, chân tay dài ngong ”. Mt khác trong s phát trin ca h xng thì xng chân, xng tay phát trin nhanh nhng xng c tay và các t ngón tay cha hoàn thin nên các thao tác hành vi các em còn lóng ngóng “ làm gì thì hu u Ra bát thì bát v, ct bìa u thì nát c u ”. Tuy nhiên s mt cân i trên ch din ra trong thi gian ngn. n cui tui thiu niên, s phát trin th cht s êm hn. Do ó, các bà m nên hiu và thông cm vi khó khn ca con em, không ch giu, trách mng các em và hng dn giúp HS THCS t tin vt qua khó khn ca la tui. 18
13. Hoạt động 2: Tìm hiểu hoạt động giao tiếp của học sinh trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: a. Trình bày c trng trong giao tip ca HS THCS vi ngi ln và các kiu quan h ca ngi ln vi thiu niên. T ó rút ra kt lun s phm cn thit trong vic giáo dc HS THCS xã hi hin i. * Nhng nét c trng ca HS THCS trong giao tip vi ngi ln: * Các kiu quan h ca ngi ln vi thiu niên: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 19
14. * Kt lun s phm: b. Trình bày c trng trong giao tip ca HS THCS vi nhau, t ó rút ra kt lun s phm cn thit. * c trng trong giao tip ca HS THCS vi nhau: * Kt lun s phm: 20
15. c. Hãy x lí các tình hung sau: — Tình hung 1: ây là bc th ca mt HS gái: “Em nm nay 15 tui, em hc khá và cng có p mt chút. Em nói tht, ch ng bo em kiêu nhé. c nhiu bn quý mn nhng em cha mun ai “trng cây si” vi. Th nhng các bn c n. H có ting còi xe là m em xông ra, có ln m ã ui thng cánh hai bn trai làm em ngng quá. Th là em b các bn y ty chay. Bây gi em thy cô n quá, hc hành không vào na. Nhà em khá gi, em chng thiu th gì. Em ch thiu tình bn. Sng bên m mà em c tng mình là Thúy Kiu lu Ngng Bích, bên cnh s giám sát ca m ”. — Tình hung 2 là chia s ca mt bà m: “Con trai tôi ang hc lp 8, cháu thông minh, hc gii và thích c sách. Cháu thng thc khuya c sách. Nhng chng tôi quy c c nhà phi tt èn i ng chm nht là vào lúc 20g30. Mt bui ti ã n 20g30 mà cháu vn cha tt èn. B cháu nhc thì cháu có xin thêm 30 phút na. Nhng chng tôi kiên quyt không ng ý và tt pht èn bàn hc ca cháu. Sáng hôm sau cháu rt bun và qu quyt: “Ln hn mt chút, con nht nh s ra i khi nhà”. Nhìn vào mt con, tôi hiu là cháu nói tht. Tôi bun và thng con quá nhng chng bit làm sao ây.” Da vào kin thc v tâm lí hc la tui thiu niên, hãy gii thích và cho li khuyên vi các bc cha m trong hai tình hung trên. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 21
16. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây có thêm hiu bit v hot ng giao tip ca HS THCS. THÔNG TIN PHẢN HỒI Giao tip là hot ng ch o la tui thiu niên. Giao tip ca thiu niên là mt hot ng c bit. Qua ó, các em thc hin ý mun làm ngi ln, lnh hi các chun mc o c — xã hi ca các mi quan h. La tui thiu niên có nhng thay i rt c bn trong giao tip ca các em vi ngi ln và vi bn ngang hàng. 1. Giao tiếp giữa thiếu niên với người lớn a. c trng trong giao tip gia thiu niên vi ngi ln Nét c trng trong giao tip gia thiu niên vi ngi ln là s ci t li kiu quan h gia ngi ln — tr em tui nhi ng, hình thành kiu quan h c trng ca tui thiu niên và t c s cho vic thit lp quan h ca ngi ln vi ngi ln trong các giai on tip theo. Quan h gia thiu niên vi ngi ln có các c trng: — Th nht: Tính ch th trong quan h gia tr vi ngi ln rt cao, thm chí cao hn mc cn thit. Các em có nhu cu c tôn trng cao trong quá trình giao tip vi ngi ln. Các em luôn òi hi c bình ng, tôn trng, c i x nh ngi ln, c hp tác, cùng hot ng vi ngi ln. Nu ngi ln ra lnh vi các em thì bng cách này hay cách khác s xut hin thái phn ng tiêu cc, công khai hoc ngm ngm. Mt khác các em có khát vng c c lp, c khng nh, không thích s quan tâm, can thip ca ngi ln, không thích có s kim tra, s giám sát cht ch ca ngi ln trong cuc sng và trong hc tp. Nu c tho mãn, thiu niên sung sng, hài lòng. Ngc li, nu khát vng không c tho mãn, s ny sinh các em nhiu phn ng mnh m (do ngi ln ngn cm hoc không to iu kin các em tho mãn, dn ti quan h không n gia thiu niên vi ngi ln, to nên “xung t” trong quan h gia các em vi ngi ln). HS THCS có th không nghe li, cãi li ngi ln, bo v quan im riêng bng li nói, vic làm, chng i ngi ln hoc b nhà ra i — Th hai: Trong quan h vi ngi ln, thiu niên thng xut hin nhiu mâu thun. Trc ht là mâu thun trong nhn thc và nhu cu 22
17. ca tr em. Do s phát trin mnh v th cht và tâm lí nên trong quan h vi ngi ln, thiu niên có nhu cu thoát li khi s giám sát ca ngi ln, mun c lp. Tuy nhiên, do a v xã hi còn ph thuc, do cha có nhiu kinh nghim ng x và gii quyt vn liên quan trc tip ti hot ng và tng lai cuc sng nên các em vn có nhu cu c ngi ln gn gi, chia s và nh hng cho mình, làm gng mình noi theo. Mt khác là mâu thun gia s phát trin nhanh, bt n nh v th cht, tâm lí và v th xã hi ca tr em vi nhn thc và hành x ca ngi ln không theo kp s thay i ó. Vì vy ngi ln vn thng có thái và cách c x vi các em nh vi tr nh. — Th ba : Trong tng tác vi ngi ln, thiu niên có xu hng cng iu hoá các tác ng ca ngi ln trong ng x hng ngày. Các em thng suy din, thi phng, cng iu hoá quá mc tm quan trng ca các tác ng ó, c bit là các tác ng liên quan n danh d và lòng t trng ca các em. Trong khi ó, hành vi ca chính các em có th gây hu qu n tính mng mình li thng b các em coi nh. Vì vy, ch cn mt s tác ng ca ngi ln làm tn thng chút ít n các em thì tr thiu niên coi ó là s xúc phm ln, s tn tht tâm hn nghiêm trng, t ó dn n các phn ng tiêu cc vi cng mnh. b. Các kiu quan h ca ngi ln vi thiu niên Có hai kiu ng x in hình ca ngi ln trong quan h vi thiu niên: — Kiu ng x da trên c s ngi ln thu hiu s bin i trong quá trình phát trin th cht và tâm lí ca thiu niên. T ó có s thay i nhn thc, thái và hành vi phù hp vi s phát trin tâm lí ca các em. Trong kiu ng x này, ngi ln thng tôn trng cá tính và s phát trin ca tr. Gia ngi ln và tr em có s ng cm, hp tác theo tinh thn dân ch, ây là kiu quan h ngi ln — ngi bn. Kiu quan h này gim s xung khc, mâu thun, có tác dng tích cc i vi s phát trin ca tr. — Kiu ng x da trên c s ngi ln vn coi thiu niên là tr nh, vn gi thái ng x nh vi tr nh. Trong kiu ng x này, ngi ln vn thng áp t t tng, thái và hành vi i vi các em nh i vi tr nh. Quan h này thng cha ng mâu thun và d dn n xung t gia ngi ln và tr em. Nguyên nhân là do ngi ln không hiu và TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 23
18. không ánh giá úng s thay i nhanh, mnh m v phát trin th cht và tâm lí ca các em so vi giai on trc, c bit là nhu cu vn lên tr thành ngi ln và cm giác ã là ngi ln ca tr; s không n nh v trng thái sc kho th cht và tâm lí ca các em Kiu ng x này thng dn n s “ng ” gia thiu niên vi ngi ln v hai phía. Thiu niên thì cho rng ngi ln không hiu và không tôn trng các em, nên các em khó chu, phn ng li khi ngi ln nhn xét khuyt im ca mình và tìm cách xa lánh ngi ln. Còn ngi ln li quá kht khe vi các em, to nên “h ngn cách” gia hai bên. S ng có th kéo dài ti khi ngi ln thay i thái , cách ng x vi thiu niên. S mâu thun, xung t trong cách ng x ca ngi ln i vi thiu niên thng dn ti hu qu xu, thm chí nghiêm trng i vi s phát trin ca các em. S ri nhiu tâm lí, s lch chun v hành vi và nhân cách ca thiu niên phn ln có cn nguyên t mâu thun trong quan h gia ngi ln vi tr em la tui này. Bi vy, tránh xy ra xung t, ngi ln cn có s hiu bit nht nh v c im phát trin th cht và tâm lí tui thiu niên, c bit là nh hng ca dy thì n s phát trin; nên t thiu niên vào v trí mi, v trí ca ngi cùng hp tác, tôn trng ln nhau. Ngi ln cn th hin s tôn trng, bình ng và tin tng trong quan h giao tip vi HS THCS; cn gng mu, t nh trong hành x vi các em. ng thi v phía các em cng cn phi hiu và ng cm hn vi cha m. Trong gia ình, nhà trng và trong cng ng, nu ngi ln bit “làm bn” vi các em thì quan h gia ngi ln vi các em s rt tt p, to iu kin thun li cho s phát trin lành mnh nhân cách ca tr. 2. Giao tiếp giữa thiếu niên với nhau a. Ý ngha và tm quan trng ca giao tip bn bè i vi s phát trin nhân cách thiu niên tui thiu niên, giao tip vi bn ã tr thành mt hot ng riêng và chim v trí quan trng trong i sng các em. Nhiu khi giá tr này cao n mc y lùi hc tp xung hàng th hai và làm các em sao nhãng c giao tip vi ngi thân. Khác vi giao tip vi ngi ln (thng din ra s bt bình ng), giao tip ca thiu niên vi bn ngang hàng là h 24
19. thng bình ng và ã mang c trng ca quan h xã hi gia các cá nhân c lp. b. Chc nng ca giao tip vi bn ngang hàng tui thiu niên — Chc nng thông tin: Vic giao tip vi các bn ngang hàng là mt kênh thông tin rt quan trng, thông qua ó các em nhn bit c nhiu thông tin hn ngi ln. Chng hn, phn ln thông tin v vn gii tính, thiu niên thu nhn c t các bn ngang hàng. — Chc nng hc hi: Nhóm bn giúp thiu niên phát trin các k nng xã hi, kh nng lí lun, din t cm xúc. i thoi và tranh lun vi bn bè, các em hc cách din t ý ngh, cm xúc, kh nng gii quyt vn , hc hi mt cách thc t vic biu l tình cm, sn sóc, thng yêu, làm gim i nhng nóng gin và nhng xúc cm tiêu cc. Bn bè làm cho các em tng cng nhn nh v giá tr o c và các giá tr khác. Trong nhóm bn, các em phi t ánh giá nhng giá tr ca chính mình và ca các bn và quyt nh hành ng, ng x hp lí, kp thi. Quá trình ánh giá này có th giúp các em lnh hi c nhng chun mc, giá tr o c ca xã hi. — Chc nng tip xúc xúc cm: Giao tip vi bn giúp thiu niên trao i, tâm s mt cách “bí mt” nhng c m, tình cm lãng mn, nhng vn thm kín liên quan n phát dc thm chí c nhng vn không rõ ch , nhm tho mãn nhu cu tip xúc xúc cm. Vic c gp nhau hng ngày giãi bày tâm s, trao i các s kin, các cm nhn và các suy t ca mình là nhu cu ni tri ca tui thiu niên, là nim hnh phúc v mt tình cm và s n nh xúc cm quan trng i vi các em. Vic có c s tôn trng, lng nghe, ng cm, chia s và yêu mn ca bn bè là iu có ý ngha rt ln i vi lòng t trng ca thiu niên. — Chc nng th hin và khng nh nhân cách cá nhân: Vic giao tip vi bn ngang hàng là cách tt nht thiu niên th hin và khng nh cá tính, tính cách, xu hng và trí tu ca mình. Vic giao tip vi bn khác gii ã giúp các em khng nh s trng thành v gii tính ca mình. Cách ng x và thái ca các em s c phát trin trong quan h vi bn khác gii chng t s trng thành ca bn thân. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 25
20. — Bn bè giúp nâng cao lòng t trng ca thiu niên: Nhóm bn tt thng t hào v nhng iu h ã làm. Lòng t hào úng lúc, úng mc, nim hnh phúc vì có bn ã làm lòng t trng ca các em c nâng cao. Giáo dc ln nhau thông qua bn ngang hàng là mt nét c thù trong quan h ca các em vi bn. Nh vy, bn bè óng vai trò quan trng trong s phát trin tâm lí, tình cm, ng x ca HS THCS. Giao tip vi các bn cùng gii và khác gii trong thi niên thiu m u cho cuc sng trng thành ngoài xã hi. c. Mt s c im giao tip ca thiu niên vi bn ngang hàng — Nhu cu giao tip vi bn ngang hàng phát trin mnh. Giao tip vi bn ã tr thành nhu cu cp thit vì các em có xu hng mun tách khi ngi ln do trong quan h vi ngi ln, các em ít c bình ng. ây là la tui ang khao khát tìm mt v trí bn bè, tp th, mun c s công nhn ca bn bè. Các em giao tip vi bn khng nh mình, trao i nhng nhn xét, tình cm, ý ngh, tâm t, khó khn ca mình trong quan h vi bn, vi ngi ln Các em mong mun có ngi bn thân chia s, giãi bày tâm s, vng mc, bn khon. Nhu cu có bn thân, bn tin cy ngày càng tr nên cp bách vi thiu niên, c bit vi các em cui cp THCS. Ngi bn thân c các em coi nh “cái tôi th hai ca mình”. Trong cuc sng hng ngày, các em không th không có bn. Các em có nhng rung cm nng n nu quan h vi bn b nghèo nàn hay các em mt bn. S ty chay ca bn bè, ca tp th có th thúc y các em sa cha c hoà nhp vi bn, cng có th làm các em tìm kim và gia nhp nhóm bn ngoài trng, hoc ny sinh các hành vi tiêu cc nh phá phách, gây hn Ngi ln cn lu ý iu này vì khi HS xa ri tp th, kt bn thành nhóm t phát ngoài trng hc có th dn ti hu qu áng tic. Nhiu HS THCS b bn xu lôi kéo, quên vic hc hành, n chi hoang phí, la di cha m và giáo viên. Nhng em này thng hiu lm tinh thn t lc, quyn t do tho mãn lòng t ái, sng buông th ngoài s kim soát ca cha m, thy cô giáo. T nhng nh hng xu nh n nhng nh hng xu ln, các em dn trt ra khi khuôn kh bình thng ca gia ình, nhà trng, xã hi và ây là nguyên nhân dn n vic các em phm pháp, bi i. 26
21. — Quan h vi bn ca thiu niên là h thng c lp và bình ng. Thiu niên coi quan h vi bn là quan h riêng ca cá nhân và các em mun c c lp, không mun ngi ln can thip. Trong quan h vi bn, v th ca các em c bình ng, ngang hàng. Các em mong mun bn phi có thái tôn trng, trung thc, ci m, hiu bit và sn sàng giúp ln nhau. HS THCS thích giao tip và kt bn vi nhng bn hc cùng lp c nhiu ngi tôn trng, d thông cm, chia s vi bn. Mi vi phm s bình ng trong giao tip, trong quan h nh kiêu cng, chi tri, coi thng bn thng b nhóm bn lên án và ty chay. — Quan h vi bn ca thiu niên là h thng yêu cu cao và máy móc. So vi la tui nh và c các la tui sau này, quan h ca tui thiu niên c xây dng trên c s các chun mc tình bn cao và cht ch. Thiu niên yêu cu rt cao v phía bn cng nh bn thân. Các phm cht tâm lí c các em c bit coi trng là các phm cht liên quan trc tip ti s kt bn nh s tôn trng, bình ng, trung thc, dám hi sinh quyn li ca mình vì bn Vì vy, các em thng lên án các thái và hành vi t chi giúp bn, ích k, tham lam, t ph, hay nói xu bn, nnh b, xu thi Ngoài ra, thiu niên cng coi trng các phm cht liên quan ti các thành tích trong hc tp và tu dng ca bn nh s thông minh, chm ch, kiên trì, nhit tình và có trách nhim i vi công vic chung ca nhóm áng lu ý là các yêu cu v chun mc trong tình bn ca thiu niên v c bn phù hp vi chun mc o c xã hi và là c s ca lí tng o c xã hi ang hình thành và phát trin tui thiu niên. ng thi cn thng xuyên quan tâm, giúp các em tránh s cng iu hoá, tuyt i hoá các chun mc ó trong ng x hng ngày; tránh s ng nhn nhng phm cht này vi các nhn thc, thái và hành vi không phù hp nh s bng bnh trc ngi ln, s bao che khuyt im, a dua vi nhóm bn cùng làm vic tiêu cc vì “li ha danh d” — Sc thái gii tính trong quan h vi bn thiu niên: S dy thì ã kích thích thiu niên quan tâm n bn khác gii. T ý thc phát trin giúp TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 27
22. thiu niên nhn thc c c im gii tính ca mình, các em ã xut hin nhng rung ng, nhng cm xúc mi l vi bn khác gii. Tình bn vi ngi khác gii ã khác hn la tui trc. Tình bn gia các em trai và gái thng ny sinh nhng lp cui cp (lp 8, lp 9) và s gn bó gia các em có th sâu sc. S quan tâm n bn khác gii có ý ngha i vi s phát trin nhân cách HS THCS: có th ng viên nhng kh nng ca thiu niên, gi nên nhng nguyn vng tt, cùng thi ua hc tp, giúp nhau, bo v ln nhau Trong giao tip vi bn khác gii, các em cng th hin mâu thun gia ý mun, nhu cu vi hành vi th hin (có nhu cu giao tip vi bn khác gii nhng li c ngu trang ý mun, che giu ni tâm ca mình). Cách th hin vi bn khác gii ca các em nam khác vi n. Các em nam th hin khá mnh m, ôi khi còn thô bo, “gây s” vi bn n bn chú ý n mình. Các em n thng kín áo, t nh hn (các em thng chú ý n hình thc ca mình, trang phc, cách ng x, che giu tình cm ca mình ). Tuy hành vi b ngoài có v khác nhau nhng thiu niên u có hin tng tâm lí ging nhau là: quan tâm c bit hn n bn khác gii và mong mun thu hút c tình cm ca bn. Trong tình bn khác gii, các em va hn nhiên, trong sáng, va có v thn trng, kín áo, có ý thc rõ rt v gii tính ca bn thân. Tình cm này nhiu khi ch thoáng qua, nhng cng có trng hp khá bn vng, có th có sóng gió, ri li n nh dn và li nhiu k nim sâu sc. Nu gp nh hng không thun li, các em d b sa vào con ng tình ái quá sm, không có li cho vic phát trin nhân cách. Trong trng hp này, cha m, các thy cô giáo phi ht sc bình tnh, giúp thiu niên tháo g mt cách t nh. Nhìn chung nên t chc các hot ng tp th có ích, phong phú giúp tr hiu bit ln nhau, quan tâm ti nhau mt cách vô t, trong sáng. Tóm li, giao tip là hot ng ch o ca la tui thiu niên — HS THCS. S phát trin trong giao tip ca thiu niên nói lên bc quá t giao tip ca tr con sang giao tip ca ngi trng thành. Trong ó 28
23. din ra s thay i quan h qua li gia thiu niên vi ngi ln, c bit vi cha m. Trong giao tip vi ngi ln có th ny sinh nhng khó khn, xung t do thiu niên cha xác nh y gia mong mun v v trí và kh nng ca mình. Trong giao tip, thiu niên nh hng n bn bè rt mnh m. Giao tip vi bn chim v trí quan trng trong i sng và có ý ngha thit thc i vi s phát trin nhân cách ca thiu niên. 3. Xử lí tình huống — Tình hung th nht: + Trong chia s ca HS thì em gái có v rt bc xúc vi m. Bà m cha thc s làm bn vi con khi con gái mình ang bc vào tui ngi ln. Bà m cha tìm hiu xem các bn ca con n nhà mình làm gì mà ã chy ra ui “ H có ting còi xe là m em xông ra, có ln m ã ui thng cánh hai bn trai làm em ngng quá”. + Cn phi thy là con em la tui này ang ln, có nhu cu giao tip vi bn và bn khác gii. Nhng bà m không t mình vào hoàn cnh ca con, kiên quyt không cho các bn ó gp con gái mình. iu này to nên khó khn trong giao tip gia bà m vi các con. Các bn trai cm thy b xúc phm nên ã không chi vi bn gái này na “ Th là em b các bn y ty chay”. Bà m vn coi con gái mình là tr nh. + Bà m ã không thông cm vi con gái mình, ã làm nh hng n lòng t trng ca cô gái, khin cô bun bã, chán nn: “Bây gi em thy cô n quá, hc hành không vào na. Nhà em khá gi, em chng thiu th gì. Em ch thiu tình bn. Sng bên m mà em c tng mình là Thuý Kiu lu Ngng Bích, bên cnh s giám sát ca m ”. Nu tình trng này kéo dài có th gây ri nhiu tâm lí cô gái. — Tình hung th hai: — Cng nh bà m trong tình hung 1, ông b trong tình hung 2 cng không tôn trng con trai khi con mình ang trong giai on thiu niên “Con trai tôi ang hc lp 8”. Ông b vn ng x vi con trai nh vi tr nh, mc dù “cháu thông minh, hc gii và thích c sách. Cháu thng thc khuya c sách”. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 29
24. — Ngi cha ã quá cng nhc khi “quy c c nhà phi tt èn i ng chm nht là vào lúc 22h30”. Bi vy khi con trai ham c sách, xin thêm 30 phút nhng ngi cha kiên quyt không cho “Mt bui ti ã n 22h30 mà cháu vn cha tt èn. B cháu nhc thì cháu có xin thêm 30 phút na. Nhng chng tôi kiên quyt không ng ý và tt pht èn bàn hc ca cháu”. — Mc dù ngi cha mun con i ng úng gi bo v sc kho song hành vi tt èn ca ông b ã gây bc xúc cho con trai, làm cho cháu ã ngh n chuyn ri b gia ình. Sáng hôm sau cháu rt bun và qu quyt: “Ln hn mt chút, con nht nh s ra i khi nhà”. NHẬN XÉT Trong c hai tình hung trên, cách ng x ca các bc cha m vi con trong tui HS THCS là cha úng. H vn coi con mình nh là tr nh và gi thái ng x cng nhc vi con ca mình. Quan h kiu này thng cha ng mâu thun và d dn n xung t gia ngi ln vi các em. Trong c hai trng hp trên, nên chng cô gái tình hung 1 và cu con trai trong tình hung 2 (hoc bà m cu ta) có th gp chuyên viên tâm lí hc ng c chia s, tr giúp cho c HS và các bc cha m h có th thay i cách ng x vi con, quan h gia cha m vi con la tui này c tt hn. Hoạt động 3: Tìm hiểu sự phát triển nhận thức của học sinh trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra nhng suy ngh ca mình v: * S phát trin cu trúc nhn thc ca HS THCS: 30
25. * S phát trin các hành ng nhn thc ca HS THCS: — V tri giác: — V trí nh: — V chú ý: — V t duy: TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 31
26. — V tng tng: — V ngôn ng: Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Sự phát triển cấu trúc nhận thức của học sinh trung học cơ sở c im c trng trong s phát trin cu trúc nhn thc ca HS THCS là s hình thành và phát trin các tri thc lí lun, gn vi các mnh . Nu nhi ng hình thành và phát trin các khái nim khoa hc trên c s các hành ng vt cht vi các s vt c th thì thiu niên ã hình thành và phát trin các khái nim khoa hc có tính khái quát da trên kh nng suy lun logic. Suy ngh và s hình thành các tri thc không còn b ràng buc cht ch vào các s kin c quan sát mà áp dng các phng pháp logic. Các cu trúc nhn thc này c các em thu nhn thông qua vic hc tp các môn hc trong nhà trng nh: Toán, Vt lí, Hoá hc, Giáo dc công dân 32
27. 2. Sự phát triển các hành động nhận thức của học sinh trung học cơ sở a. S phát trin tri giác HS THCS, khi lng các i tng tri giác c tng rõ rt. Tri giác ca các em có trình t, có k hoch và hoàn thin hn. Các em có kh nng phân tích và tng hp phc tp khi tri giác s vt, hin tng. Các em ã s dng h thng thông tin cm tính linh hot, tu thuc vào nhim v ca t duy. Kh nng quan sát phát trin, tr thành thuc tính n nh ca cá nhân. Tuy nhiên tri giác ca HS THCS còn mt s hn ch: thiu kiên trì, còn vi vàng, hp tp trong tri giác, tính t chc, tính h thng trong tri giác còn yu. Vì vy giáo viên cn rèn luyn cho các em k nng quan sát qua các gi ging lí thuyt, các gi thc hành, hot ng ngoài gi lên lp, các sinh hot tp th, hot ng th dc th thao, tham quan, dã ngoi b. S phát trin trí nh Ghi nh ch nh, ghi nh ý ngha, ghi nh logic ang dn c chim u th hn ghi nh máy móc. Trong khi tái hin tài liu, HS THCS ã bit da vào logic ca vn nên nh chính xác và lâu hn. Các em có kh nng s dng các loi trí nh mt cách hp lí, bit tìm các phng pháp ghi nh, nh li thích hp, có hiu qu, bit phát huy vai trò ca t duy trong các quá trình ghi nh. K nng t chc hot ng ca HS THCS ghi nh tài liu, k nng nm vng phng tin ghi nh c phát trin mc cao hn nhiu so vi tui nhi ng. Ghi nh ca HS THCS cng còn mt s thiu sót. Các em thng b mâu thun trong vic ghi nh, mc dù có kh nng ghi nh ý ngha song các em vn tu tin trong ghi nh, khi gp khó khn li t b ghi nh ý ngha. Các em cha hiu úng vai trò ca ghi nh máy móc, xem ó là hc vt nên coi thng loi ghi nh này, do ó không nh c tài liu chính xác. Vì vy, giáo viên cn giúp các em phát trin tt c hai loi ghi nh trên. c. S phát trin chú ý Chú ý có ch nh HS THCS phát trin mnh hn so vi nhi ng. Sc tp trung chú ý cao hn, kh nng di chuyn c tng cng rõ rt, kh nng duy trì chú ý c lâu bn hn so vi nhi ng. Chú ý ca các TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 33
28. em th hin s la chn rt rõ (ph thuc vào tính cht ca i tng, vào hng thú ca HS THCS ). Tuy nhiên trong s phát trin chú ý ca HS THCS cng th hin mâu thun. Mt mt, chú ý có ch nh các em phát trin mnh. Mt khác nhng n tng và rung ng mnh m, phong phú li làm cho chú ý ca các em không bn vng. iu này ph thuc vào hng thú nhn thc, vào tài liu cn lnh hi, vào tâm trng, thái ca HS trong gi hc. Bi vy, giáo viên cn t chc gi hc có ni dung hp dn, òi hi HS phi tích cc hot ng, tích cc suy ngh, tham gia xây dng bài d. S phát trin t duy Chuyn t t duy c th sang tru tng là nét c thù trong s phát trin t duy ca HS THCS. Tuy nhiên u cp THCS, thành phn ca t duy c th vn phát trin mnh và gi vai trò quan trng trong cu trúc t duy. Sang các lp cui cp, t duy tru tng phát trin mnh. Các em có kh nng phân tích tài liu tng i y , sâu sc, bit phân tích các yu t bn cht, nhng mi liên h, quan h mang tính quy lut khi lnh hi, gii quyt nhim v. Kh nng khái quát hoá, tru tng hoá HS THCS phát trin mnh. Kh nng suy lun ca các em tng i hp lí và có c s sát thc. Khác vi nhi ng, HS THCS phân tích nhim v trí tu bng cách to ra nhng gi nh khác nhau, nhng liên h gia chúng và kim tra nhng gi thuyt này. Các em phát trin k nng s dng nhng gi thuyt gii quyt các nhim v trí tu trong vic phân tích hin thc. T duy bng nhng gi nh là công c c bit ca suy lun khoa hc. HS THCS mun c lp lnh hi tri thc, mun gii quyt bài tp, nhim v theo nhng quan im, lp lun, cách din t riêng, không thích tr li máy móc nh nhi ng. Các em không d tin, không d chp nhn ý kin ngi khác, mun tranh lun, chng minh vn mt cách sát thc, rõ ràng, thm chí ôi khi mun phê phán nhng kt lun, nhng phán oán ca ngi khác. S hình thành tính c lp và sáng to là mt c im quan trng trong s phát trin t duy ca HS THCS. 34
29. Trên thc t, t duy ca HS THCS còn bc l mt s hn ch. Mt s em nm du hiu b ngoài ca khái nim khoa hc d hn các du hiu bn cht ca nó; các em hiu bn cht ca khái nim song không phi lúc nào cng phân bit c du hiu ó trong mi trng hp; gp khó khn trong khi phân tích mi liên h nhân qu Ngoài ra i vi mt s HS, hot ng nhn thc cha tr thành hot ng c lp, tính kiên trì trong hc tp còn yu. T nhng c im trên, giáo viên cn chú ý phát trin t duy tru tng cho HS THCS làm c s cho vic lnh hi khái nim khoa hc trong hc tp, hng dn các em bin pháp rèn luyn k nng suy ngh c lp, có phê phán. e. S phát trin tng tng và ngôn ng Kh nng tng tng HS THCS khá phong phú nhng còn bay bng, thiu thc tin. Ngôn ng ca HS THCS ang phát trin mnh, vn t tng lên rõ rt. Ngôn ng ca các em phc tp hn, t vng phong phú hn, tính hình tng và trình logic cht ch trong ngôn ng phát trin mc cao hn so vi nhi ng. Tuy nhiên ngôn ng ca HS THCS cng còn hn ch: kh nng dùng t biu t ý ngh còn hn ch, các em còn dùng t cha chính xác, cha chú ý cách din t theo cu trúc ng pháp cht ch; mt s em thích dùng t cu kì, bóng by nhng sáo rng do ý mun bt chc ngi ln, hoc s dng mt s thành ng dung tc. Hoạt động 4: Tìm hiểu sự phát triển nhân cách của học sinh trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin trong công tác dy hc và GD HS THCS, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: a. Trình bày c im phát trin t ý thc ca HS THCS. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 35
30. b. Nêu nhng c im c bn trong s hình thành và phát trin o c ca HS THCS. * V s phát trin nhn thc o c: * V hành vi ng x ca HS THCS. 36
31. c. Hãy phân tích hin tng tâm lí sau và rút ra nhng kt lun s phm cn thit: “Trong bui sinh hot lp, mt n sinh nhn xét v nhng u im và khuyt im ca t mình mt cách rt nghiêm túc, chín chn. Th mà nhà có lúc chính cô bé “bit suy ngh” y li t vi cu em trai v vic phi ra mâm bát “nhiu hn” n mc cãi nhau om sòm, gin di, nc mt chy vòng quanh. Còn cu HS cùng lp có lúc hc hành rt nghiêm túc, có bn nào r i bt ve thì kiên quyt không i. Th mà có khi anh chàng su vn này ch mc mi chic qun ùi leo lên chic xe p 3 bánh ca cu bé 5 tui p ly p .” Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t iu chnh nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Sự phát triển mạnh mẽ của tự ý thức a. Ý ngha ca t ý thc i vi hc sinh trung hc c s S hình thành t ý thc là mt trong nhng c im c trng trong s phát trin nhân cách ca thiu niên. Mc phát trin v cht ca t ý thc s nh hng n toàn b i sng tâm lí ca thiu niên, n tính cht hot ng ca các em cng nh vic hình thành mi quan h ca TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 37
32. thiu niên vi nhng ngi khác. Trên c s nhn thc và ánh giá c mình, các em mi có kh nng iu khin, iu chnh hot ng ca bn thân cho phù hp vi yêu cu khách quan, gi c v trí xng áng trong xã hi, trong lp hc, trong nhóm bn. Khi vào tui thiu niên, do s t bin ca c th tui dy thì, trc hoàn cnh hc tp mi, c bit do s phát trin các quan h xã hi, s giao tip trong tp th mà thiu niên xut hin nhu cu quan tâm n ni tâm ca mình , n nhng phm cht nhân cách riêng, xut hin nhu cu t ánh giá, so sánh mình vi ngi khác. iu này khin HS THCS mun xem xét li mình, mun t thái mi v mình. Các em có nhu cu t khng nh mình trc ngi ln, biu hin ch: các em luôn ý thc rng, mình có kh nng t quyt, c lp. b. T nhn thc v bn thân Cu to mi c trng trong nhân cách thiu niên là s ny sinh các em cm giác v s trng thành, cm giác mình là ngi ln. Cm giác v s trng thành là cm giác c áo ca la tui thiu niên . Nhng bin i v th cht, nhng bin i trong hot ng hc tp, nhng bin i v v th ca thiu niên trong gia ình, nhà trng, xã hi ã tác ng n thiu niên, làm các em ny sinh nhn thc mi. ó là nhn thc v s trng thành ca bn thân, xut hin “cm giác mình ã là ngi ln”. Các em cm thy mình không còn là tr con na. Các em cng cm thy mình cha thc s là ngi ln nhng các em sn sàng mun tr thành ngi ln. HS THCS bt u phân tích có ch nh nhng c im v trng thái tâm lí, phm cht tâm lí, v tính cách ca mình, v th gii tinh thn nói chung. Các em quan tâm n nhng xúc cm mi, chú ý n kh nng, nng lc ca mình, hình thành mt h thng các nguyn vng, các giá tr hng ti ngi ln, bt chc ngi ln v mi phng din. HS THCS quan tâm nhiu n vic tìm hiu mi quan h gia ngi vi ngi (quan h nam — n), n vic th nghim nhng rung cm mi, khao khát tình bn mang ng c mi t khng nh mình trong nhóm bn, trong tp th, mun c bn bè yêu mn. 38
33. c. Mc t ý thc ca HS trung hc c s Không phi toàn b nhng phm cht nhân cách u c thiu niên ý thc cùng mt lúc. Bc u, các em nhn thc c hành vi ca mình. Tip n là nhn thc các phm cht o c, tính cách và nng lc trong các phm vi khác nhau (trong hc tp: chú ý, kiên trì ri n nhng phm cht th hin thái vi ngi khác: tình thng, tình bn, tính v tha, s ân cn, ci m ), tip n nhng phm cht th hin thái i vi bn thân: khiêm tn, nghiêm khc hay khoe khoang, d dãi Cui cùng mi là nhng phm cht phc tp, th hin mi quan h nhiu mt ca nhân cách (tình cm trách nhim, lng tâm, danh d ). d. T ánh giá ca hc sinh trung hc c s Nhu cu nhn thc bn thân ca HS THCS phát trin mnh. Các em có xu th c lp ánh giá bn thân. Nhng kh nng t ánh giá ca HS THCS li cha tng xng vi nhu cu ó. Do ó, có th có mâu thun gia mc kì vng ca các em vi thái ca nhng ngi xung quanh i vi các em. Nhìn chung các em thng t thy cha hài lòng v bn thân. Ban u ánh giá ca các em còn da vào ánh giá ca nhng ngi có uy tín, gn gi vi các em. Dn dn, các em s hình thành khuynh hng c lp phân tích và ánh giá bn thân. S t ánh giá ca HS THCS thng có xu hng cao hn hin thc, trong khi ngi ln li ánh giá thp kh nng ca các em. Do ó có th dn ti quan h không thun li gia các em vi ngi ln. Thiu niên rt nhy cm i vi s ánh giá ca ngi khác i vi s thành công hay tht bi ca bn thân. Bi vy giúp HS THCS phát trin kh nng t ánh giá, ngi ln nên ánh giá công bng các em thy c nhng u, khuyt im ca mình, bit cách phn u và bit t ánh giá bn thân phù hp hn. Kh nng ánh giá nhng ngi khác cng phát trin mnh HS THCS. Các em thng ánh giá bn bè và ngi ln c v ni dung ln hình thc. Trong quan h vi bn, các em rt quan tâm n vic ánh giá nhng phm cht nhân cách ca ngi bn. Các em cng rt nhy cm TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 39
34. khi quan sát, ánh giá ngi ln, c bit i vi cha m, giáo viên. S ánh giá này thng c th hin mt cách kín áo, bí mt, kht khe. Tuy nhiên qua s ánh giá ngi khác, HS THCS có th tìm c hình mu lí tng phn u, noi theo. ng lc thúc y s phát trin t ý thc ca HS THCS: là nhu cu v v trí ca các em trong gia ình, xã hi, nhu cu mun chim c v trí trong nhóm bn, mun c s tôn trng, yêu mn ca bn bè. Tuy nhiên t ánh giá ca HS THCS còn có nhiu hn ch: — Các em nhn thc và ánh giá c các mu hình nhân cách trong xã hi nhng cha bit rèn luyn có c nhân cách theo mu hình ó. — HS THCS có thái ánh giá hin thc khách quan rt thng thn, mnh m, chân thành và dt khoát nhng cha bit phân tích mt phc tp ca i sng, mt phc tp trong quan h xã hi. Trong quá trình cùng hot ng vi bn bè, vi tp th, s ánh giá ca ngi khác cùng vi kh nng thc s giúp HS THCS thy c s cha hoàn thin ca mình. iu này giúp các em phn u, rèn luyn t phát trin bn thân theo mu hình ã la chn. e. T giáo dc ca hc sinh trung hc c s Do kh nng ánh giá và t ánh giá phát trin, HS THCS ã hình thành mt phm cht nhân cách quan trng là s t giáo dc. nhng thiu niên ln xut hin thái i vi s tin b ca bn thân, thái kim tra bn thân, các em cha hài lòng nu cha thc hin c nhng nhim v, nhng k hoch ã t ra. Các em t tác ng n bn thân, t giáo dc ý chí, t tìm tòi nhng chun mc nht nh, t ra nhng mc ích, nhim v c th xây dng mu hình cho bn thân trong hin ti và tng lai. iu này có ý ngha ln lao ch, nó thúc y các em bc vào mt giai on mi. K t tui HS THCS tr i, kh nng t giáo dc ca các em phát trin, các em không ch là khách th mà còn là ch th ca s giáo dc. Nu c ng viên khuyn khích và hng dn thì t giáo dc ca HS THCS s h tr cho giáo dc ca nhà trng và gia ình, làm cho giáo dc có kt qu thc s. 40
35. 2. Sự phát triển nhận thức đạo đức và hành vi ứng xử của học sinh trung học cơ sở S hình thành nhn thc o c nói chung và lnh hi tiêu chun ca hành vi o c nói riêng là c im tâm lí quan trng trong la tui thiu niên. Tui HS THCS là tui hình thành th gii quan, lí tng, nim tin o c, nhng phán oán giá tr tui HS THCS, do s m rng các quan h xã hi, do s phát trin ca t ý thc, o c ca các em c phát trin mnh. Do trí tu và t ý thc phát trin, HS THCS ã bit s dng các nguyên tc riêng, các quan im, sáng kin riêng ch o hành vi. iu này làm cho HS THCS khác hn HS tiu hc (HS nh ch yu hành ng theo ch dn trc tip ca ngi ln). Trong s hình thành và phát trin o c HS THCS thì tri thc o c, tình cm o c, ngh lc các em thay i nhiu so vi tr nh. Cùng vi s phát trin ca t ý thc, vi nguyn vng vn lên làm ngi ln, ý chí ca HS THCS có nhng thay i. Các phm cht ý chí ca các em c phát trin mnh hn HS tiu hc (tính c lp, sáng to, kiên quyt, dng cm ). HS THCS thng coi vic giáo dc ý chí, t tu dng là mt nhim v quan trng ca bn thân, c bit vi các em nam. Thiu niên ánh giá cao các phm cht ý chí nh kiên cng, tinh thn vt khó, kiên trì Tuy nhiên, không phi lúc nào các em cng hiu úng các phm cht ý chí. Mt s em ôi khi t ra thiu bình tnh, thô l trong ng x vi ngi ln, vi bn bè (th hin trong hành vi, c ch, ngôn ng ). Bi vy ngi ln cn giúp các em hiu rõ nhng phm cht ý chí và nh hng rèn luyn, phn u theo nhng phm cht ý chí tích cc tr thành nhân cách trong xã hi. Trong khi giáo dc o c cho HS THCS, cn chú ý n s hình thành nhng c s o c tui thiu niên. Nhìn chung trình nhn thc o c ca HS THCS là cao. Các em hiu rõ nhng khái nim o c nh tính trung thc, kiên trì, dng cm, tính c lp Tuy nhiên, có mt s kinh nghim và khái nim o c ca HS THCS c hình thành t phát ngoài s hng dn ca giáo dc (do hiu không úng v các s kin trong sách báo, phim nh hay xem sách báo, TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 41
36. phim nh không phù hp vi la tui, hoc do nh hng ca bn bè xu, nghin games, các trò chi bo lc ). Do ó các em có th có nhng ng nhn, hiu bit phin din, không chính xác v mt s khái nim o c, nhng phm cht riêng ca cá nhân, vì th các em ã phát trin nhng nét tiêu cc trong tính cách. Bi vy, cha m, giáo viên và nhng ngi làm công tác giáo dc cn lu ý iu này trong công tác giáo dc o c cho HS THCS. 3. Xử lí tình huống C hai HS THCS (em n và em nam) u ang tri nghim cm giác v s trng thành ca bn thân tui thiu niên “cm giác mình ã là ngi ln”. Cm giác v s trng thành là cm giác c áo ca la tui thiu niên và là cu to mi c trng trong nhân cách thiu niên. Bi vy trong hành vi ng x ca các em, lúc th hin tính ngi ln, song có lúc li th hin tính tr con. Khi trng, em n th hin tính ngi ln rt rõ “t ra rt úng n khi nhn xét v nhng u im và khuyt im ca t mình mt cách rt nghiêm túc, chín chn”. Em HS nam cùng lp cng “ có lúc hc hành rt nghiêm túc, có bn nào r i bt ve thì kiên quyt không i ”. Nhng khi v nhà thì ng x ca hai HS trên li th hin tính tr con rõ rt. nhà có lúc em HS n y li t vi cu em trai v vic phi ra mâm bát nhiu hn n mc cãi nhau om sòm, gin di, nc mt chy vòng quanh. Còn em HS nam mc dù cao ln “chàng su vn” nhng vn thích hành x nh tr nh: “có khi anh chàng “su vn” này ch mc mi chic qun ùi leo lên chic xe p 3 bánh ca cu bé 5 tui p ly p ”. T ây, ta rút ra kt lun: HS THCS ang trong giai on chuyn tip t th gii tr th sang th gii ngi trng thành. Trong s phát trin, các em luôn gp mâu thun c v th cht và tâm lí, xã hi. c bit trong s phát trin nhân cách, lúc thì các em ã gn c nh ngi ln, có lúc li ging vi tr con. Do ó, ngi ln, c bit cha m và giáo viên ch nhim nên gn gi các em, chia s, ng viên, hng dn và un nn kp thi các em phát trin nhân cách mt cách chun mc. 42
37. Hoạt động 5: Tổng kết Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: a. Khái quát li các vn v sinh lí, tâm lí ca HS THCS. b. Gii thích ti sao mt s nhà tâm lí hc li cho rng la tui HS THCS là la tui khó giáo dc. Quan nim ca bn v vn này nh th nào? c. Da vào nhng c im th cht và tâm lí ca la tui HS THCS, bn hãy chng minh la tui HS THCS là thi kì chuyn t tr con sang ngi ln. Cho ví d minh ho. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 43
38. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây hiu rõ c im phát trin tâm, sinh lí la tui HS THCS. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Tóm tắt về đặc điểm tâm, sinh lí của học sinh trung học cơ sở a. V trí, ý ngha ca giai on phát trin tui hc sinh trung hc c s La tui HS THCS bao gm nhng em có tui t 11 n 15 tui. ó là nhng em ang theo hc t lp 6 n lp 9 trng THCS. La tui này còn gi là la tui thiu niên và nó có mt v trí c bit trong thi kì phát trin ca tr em. V trí c bit này c phn ánh bng các tên gi: “thi kì quá ”, “tui khó bo”, “tui bt tr”, “tui khng hong” Nhng tên gi ó nói lên tính phc tp và tm quan trng ca la tui này trong quá trình phát trin ca tr em. ây là thi kì chuyn t thi th u sang tui trng thành. Ni dung c bn và s khác bit la tui HS THCS vi các em la tui khác là s phát trin mnh m, thiu cân i v các mt trí tu, o c. S xut hin nhng yu t mi ca s trng thành do kt qu ca s bin i c th, ca s t ý thc, ca các kiu giao tip vi ngi ln, vi bn bè, ca hot ng hc tp, hot ng xã hi Yu t u tiên ca s phát trin nhân cách la tui HS THCS là tính tích cc xã hi mnh m 44
39. ca các em nhm lnh hi nhng giá tr, nhng chun mc nht nh, nhm xây dng nhng quan h tho áng vi ngi ln, vi bn ngang hàng và cui cùng nhm vào bn thân, thit k nhân cách ca mình mt cách c lp. Tuy nhiên quá trình hình thành cái mi thng kéo dài v thi gian và ph thuc vào iu kin sng, hot ng ca các em. Do ó s phát trin tâm lí la tui này din ra không ng u v mi mt. iu ó quyt nh s tn ti song song “va tính tr con, va tính ngi ln” la tui này. b. S phát trin th cht ca hc sinh trung hc c s S phát trin c th thiu niên rt nhanh, mnh m, quyt lit nhng không cân i, c bit xem xét nhng thay i v h thng thn kinh, liên quan n nhn thc ca thiu niên và s trng thành v mt sinh dc, yu t quan trng nht ca s phát trin c th ca thiu niên. c. S phát trin giao tip ca hc sinh trung hc c s Giao tip là hot ng ch o la tui HS THCS. La tui này có nhng thay i rt c bn trong giao tip ca các em vi ngi ln và vi bn ngang hàng. Nét c trng trong giao tip ca HS THCS vi ngi ln là s ci t li kiu quan h gia ngi ln vi tr em có tui nhi ng, hình thành kiu quan h c trng ca tui thiu niên và t c s cho vic thit lp quan h ca ngi ln vi ngi ln trong các giai on tip theo. Trong giao tip vi ngi ln có th ny sinh nhng khó khn, xung t do thiu niên cha xác nh y gia mong mun v v trí và kh nng ca mình. Trong giao tip, thiu niên nh hng n bn rt mnh m. Giao tip vi bn chim v trí quan trng trong i sng và có ý ngha thit thc i vi s phát trin nhân cách ca thiu niên. Khác vi giao tip vi ngi ln (thng din ra s bt bình ng), giao tip ca thiu niên vi bn ngang hàng là h thng bình ng và mang c trng ca quan h xã hi gia các cá nhân c lp. d. S phát trin nhn thc ca hc sinh trung hc c s c im c trng trong s phát trin cu trúc nhn thc ca HS THCS là s hình thành và phát trin các tri thc lí lun, gn vi các mnh . TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 45
40. Các quá trình nhn thc tri giác, chú ý, trí nh, t duy, tng tng HS THCS u phát trin mnh, c bit s phát trin ca t duy hình tng và t duy tru tng. e. S phát trin nhân cách hc sinh trung hc c s la tui HS THCS ang din ra s phát trin mnh m ca t ý thc, c bit ca t giáo dc. Bi vy k t tui này, các em không nhng là khách th mà còn là ch th ca giáo dc. ng thi o c ca HS THCS cng c phát trin mnh, c bit v nhn thc o c và các chun mc hành vi ng x. 2. Vấn đề giáo dục học sinh trung học cơ sở trong xã hội hiện đại Giáo dc HS THCS trong xã hi hin i là vn phc tp và khó khn. Bi la tui thiu niên là giai on có nhiu bin i quan trng trong s phát trin i ngi c v th cht, mt xã hi và mt tâm lí. Mt khác iu kin sng, iu kin giáo dc trong xã hi hin i cng có nhng thay i so vi xã hi truyn thng. giáo dc HS THCS t hiu qu, cn phi tính n nhng thun li và khó khn ca la tui trong s phát trin. V thun li, do iu kin sng trong xã hi c nâng cao mà hin nay sc kho ca thiu niên c tng cng. Hin tng gia tc phát trin con ngi thng ri vào la tui này nên s dy thì n sm hn và các em có c c th kho mnh, sc lc di dào. ây là c s cho s phát trin trí tu và phát trin nhân cách ca thiu niên. Mt khác bc vào th k XXI, do bùng n ca khoa hc công ngh mà lng thông tin, tri thc n vi các em rt phong phú. ng thi s con trong mi gia ình ch có ít nên cha m d có iu kin chm sóc các em (c v thi gian, v kinh t, c bit là nhng iu kin giáo dc toàn din nhân cách các em). Xã hi, nhà trng và gia ình u rt quan tâm n s phát trin ca tr em nói chung và HS THCS nói riêng. S kt hp giáo dc gia nhà trng, gia ình và xã hi ã giúp cho các em có c c hi, iu kin giáo dc toàn din hn (ngay c vi nhng em có hoàn cnh khó khn). V khó khn, do gia tc phát trin mà s dy thì ca thiu niên n sm hn. C th các em phát trin mnh m nhng mc trng thành v xã 46
41. hi và tâm lí li din ra chm hn. iu này nh hng n vic giáo dc HS THCS. Vic dy thì sm cng nh hng n hot ng hc ca các em, làm các em b phân tán trong hc tp do có nhng rung cm mi, quan h mi vi bn khác gii. Do ni dung hc tp ngày càng m rng, quá ti nên HS THCS ch yu bn hc (hc lp chính khoá, hc thêm ), ít có nhng ngha v và trách nhim khác vi gia ình. Hn na nhng lp cui cp (lp 9) có th xut hin thái phân hoá rt rõ trong hc tp dn ti vic hc lch, to nên s thiu toàn din trong hiu bit, trong nhn thc ca các em. Khó khn c bn ca la tui HS THCS là xây dng mi quan h gia ngi ln vi các em sao cho n tho và xây dng quan h lành mnh, trong sáng vi bn, c bit vi bn khác gii. Ngoài vic lnh hi tri thc trong trng THCS và tip nhn s giáo dc ca nhà trng, ca gia ình, HS THCS còn có th tìm kim nhiu thông tin khác t bn bè, t sách báo, phim nh ngoài lung. Nu tip nhn nhng thông tin không lành mnh, không phù hp vi la tui, các em có th b nh hng v cách ngh, v li sng; hình thành nhng nét nhân cách không phù hp vi chun mc xã hi, không phù hp vi yêu cu ngi ln t ra cho các em. 3. Một số lưu ý trong công tác giáo dục học sinh trung học cơ sở — Nhà trng và gia ình nên gn gi, chia s vi HS; tránh các em thu nhn nhng thông tin ngoài lung; tránh tình trng phân hoá thái i vi môn hc, hc lch các em có c s hiu bit toàn din, phong phú. — Cn giúp HS THCS hiu c các khái nim o c mt cách chính xác, khc phc nhng quan im không úng các em. — Nhà trng cn t chc nhng hot ng tp th lành mnh, phong phú HS THCS c tham gia và có c nhng kinh nghim o c úng n, hiu rõ các chun mc o c và thc hin nghiêm túc theo các chun mc ó, các em có c s phát trin nhân cách toàn din. — Ngi ln (cha m, thy cô giáo) cn tôn trng tính t lp ca HS THCS và hng dn, giúp các em xây dng c mi quan h úng mc, tích cc vi ngi ln và mi quan h trong sáng, lành mnh vi bn bè. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 47
42. — Có th thành lp phòng tâm lí hc ng trong trng hoc cm trng (theo phng châm Nhà nc và nhân dân cùng chm lo cho s nghip giáo dc) HS THCS c s tr giúp thng xuyên v tâm lí và nhng vn khó khn ca la tui. Tóm li: — La tui HS THCS có mt v trí c bit trong thi kì phát trin ca tr em. V trí c bit này c phn ánh bng các tên gi: “thi kì quá ”, “tui khó bo”, “tui bt tr”, “tui khng hong” Nhng tên gi ó nói lên tính phc tp và tm quan trng ca la tui này trong quá trình phát trin ca tr em. — ây là thi kì chuyn t thi th u sang tui trng thành. Ni dung c bn và s khác bit la tui HS THCS vi các em la tui khác là s phát trin mnh m, thiu cân i v các mt trí tu, o c. S xut hin nhng yu t mi ca s trng thành do kt qu ca s bin i c th; ca s t ý thc; ca các kiu giao tip vi ngi ln, vi bn bè; ca hot ng hc tp, hot ng xã hi Yu t u tiên ca s phát trin nhân cách la tui HS THCS là tính tích cc xã hi mnh m ca các em nhm lnh hi nhng giá tr, nhng chun mc nht nh, nhm xây dng nhng quan h tho áng vi ngi ln, vi bn ngang hàng và cui cùng nhm vào bn thân, thit k nhân cách ca mình mt cách c lp. — Quá trình hình thành cái mi thng kéo dài v thi gian và ph thuc vào iu kin sng, hot ng ca các em. Do ó, s phát trin tâm lí la tui này din ra không ng u v mi mt. iu ó quyt nh s tn ti song song “va tính tr con, va tính ngi ln” la tui này. — Có th chng minh các lp lun trên qua s phát trin th cht ca HS THCS (nhanh, mnh m, quyt lit nhng không cân i, xut hin yu t mi ca s trng thành nh h sinh dc ); hoc qua s phát trin giao tip ca HS THCS vi ngi ln (Nét c trng trong giao tip ca HS THCS vi ngi ln là s ci t li kiu quan h gia ngi ln vi tr em có tui nhi ng, hình thành kiu quan h c trng ca tui thiu niên và t c s cho vic thit lp quan h ca ngi ln vi ngi ln trong các giai on tip theo ) qua giao tip vi bn hay qua s phát trin mnh m ca t ý thc, ca o c và hành vi ng x HS THCS. 48
43. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Dng Diu Hoa — Nguyn Ánh Tuyt — Nguyn K Hào — Phan Trng Ng — Th Hnh Phúc, Giáo trình Tâm lí hc phát trin, NXB i hc S phm Hà Ni, 2008. 2. V.A. Cruchetxki, Nhng c s ca tâm lí hc s phm, NXB Giáo dc, Hà Ni, 1980. 3. I.X. Con, Tâm lí hc tình bn ca tui tr, NXB Thanh niên, Hà Ni, 1982. 4. A.V. Petrovxki, Tâm lí hc la tui và tâm lí hc s phm, NXB Giáo dc, Hà Ni, 1982 5. Nguyn Vn ng, Tâm lí hc phát trin, NXB Chính tr Quc gia, Hà Ni, 2003. 6. Lê Vn Hng (Ch biên), Tâm lí hc la tui và tâm lí hc s phm, NXB Giáo dc, Hà Ni, 1998. 7. Eva Skoe, Anna von der Lippe, Personality development in adolescence: A cross national and life span perspective , Ed. Routledge, 1998. 8. Gerald R. Adams — Michael D. Berzonsky, Blackwell handbook of adolescence, Ed. Blackwell Publishing Ltd, 2003 9. John Darey, Maureen Kenny, Adolescent Development, Ed. Brown & Benchmark, 2001. 10. Moshman, David, Adolescent psychological development: rationality, morality, and identity, Ed. Lawrence Erlbaum Associates, Inc., 2005. 11. Raymond R. Corrado, Ronald Roesch, Stephen D. Hart, Jozef K. Gierowski, Jozef K. Gierowski, Multi — Problem Violent Youth, A Foundation for Comparative Research on Needs, Interventions and Outcomes, Ed. IOS press, 2002. 12. William Damon, Richard M. Lerner, Child and Adolescent Development, Ed. John Wiley & sons, Inc, 2008. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC NGOÀI GIỜ LÊN LỚP Ở TRƯỜNG THPT | 49