Giáo trình Thực hành Linh kiện điện tử

pdf

78 trang ngocly 2480

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Thực hành Linh kiện điện tử", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_thuc_hanh_linh_kien_dien_tu.pdf

Nội dung text: Giáo trình Thực hành Linh kiện điện tử

¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng THIEÁT BÒ CHÍNH CHO CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP I.Thieát bò chính bao goàm caùc phaàn chöùc naêng : Phaàn nguoàn nuoâi moät chieàu oån ñònh cung caáp caùc ñieän theá chuaån cho cho caùc thöïc taäp. Nguoàn xoay chieàu. Maùy phaùt tín hieäu II.Ñaëc tröng vaø chöùc naêng cuûa thieát bò chính nhö sau : NGUOÀN NUOÂI DC 1. NGUOÀN DC KEÙP (DC POWER SUPPLY) A. Nguoàn DC coá ñònh : 5V/3A,12V/3A, coù baûo veä quaù taûi. 2. NGUOÀN DC ÑIEÀU CHÆNH (DC ADJUST POWER SUPPLY) Nguoàn DC thay ñoåi lieân tuïc ñöôïc : 0V 30V/1A, coù baûo veä quaù taûi. MAÙY PHAÙT TÍN HIEÄU Taát caû caùc maùy phaùt laø ñoäc laäp töï ñoäng ñieàu chænh theo cheá ñoä nguoàn DC ñieàu chænh. 3. NGUOÀN XOAY CHIEÀU: − Taàn soá : 50Hz. Theá ra : 6Vms, 9Vms, 12Vms, 18Vms, 24Vms . Coù choáng quaù taûi. 4. BOARD THÖÛ (BREADBOARD) : 5. PHUÏ TUØNG : − Daây noái coù ñaàu caém – Caàu chì – daây nguoàn AC . III.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP VEÀ ÑIEÄN TÖÛ CÔ BAÛN ST DANH MUÏC VAÄT TÖ T 1 − Noäi quy chöông trình, thieát bò thöïc taäp - Boä thöïc taäp vaø duïng cuï ño. - Ñoàng hoà VOM 2 − Kyõ thuaät xi haøn Daây ñoàng: Ø20 0,5m/1hs Chì haøn, nhöïa thoâng Giaáy nhaùm, dao Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 1
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3 Linh kieän thuï ñoäng Ñieän trôû, tuï ñieän, cuoän daây caùc loaïi. Relay, loa 4 Linh kieän tích cöïc Caùc loaïi Diode,Transistor 5 Linh kieän tích cöïc khaùc UJT, SCR, DIAC,TRAC Quang trôû, opto, led 7 ñoaïn. 6 Kyõ thuaät maïch in Maïch in 3x4cm/1hs Thuoác ngaâm, vieát loâng daàu Giaáy nhaùm, xaêng thôm, boâng goøn. 7 Maïch chænh löu vaø ñieàu khieån ñieän aùp. Ñieän trôû vaø tuï ñieän caùc loaïi Diode, Scr, diac, triac, ñeøn 8 Phaân cöïc vaø khueách ñaïi transistor Ñieän trôû vaø tuï ñieän caùc loaïi BJT, JFET, MOSFET 9 Nguoàn caáp ñieän oån ñònh Ñieän trôû vaø tuï ñieän caùc loaïi C1815, D468, A1015,C1061 7812,7912,LM337, LM317 10 Caùc maïch öùng duïng 11 Caùc maïch öùng duïng(tt) 12 Oân taäp – Kieåm tra. Baøi 1: NOÄI QUY CHÖÔNG TRÌNH, THIEÁT BÒ THÖÏC TAÄP VAØ DUÏNG CUÏ ÑO I. Noäi dung: 1. Noäi quy phoøng thöïc taäp 2. Giôùi thieäu chöông trình thöïc haønh. 3. Giôùi thieäu caùc ñoà duøng thöïc haønh 4. Phöông phaùp ño giaù trò ñieän trôû Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 2
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 5. Phöông phaùp ño ñieän aùp, doøng ñieän 6. Moät soá hö hoûng thöôøng gaëp vaø bieän phaùp khaéc phuïc. II. Thöïc haønh: 1. Ño giaù trò ñieän trôû. 2. Ño thoâng soá ñieän aùp xoay chieàu. 3. Ño thoâng soá ñieän aùp moät chieàu. 4. Ño thoâng soá doøng ñieän moät chieàu. Baøi 2 : KYÕ THUAÄT XI HAØN I. Noäi dung: 1. Giôùi thieäu. 2. Caùch söû duïng moû haøn. 3. Caùch baûo quaûn vaø söõa chöõa moû haøn khi hö hoûng. 4. Phöông phaùp haøn II. Thöïc haønh: 1. Söû duïng moû haøn. 2. Haøn caùc moái haøn daây cô baûn. 3. Haøn linh kieän leân maïch noåi xuyeân loå Baøi 3: LINH KIEÄN THUÏ ÑOÄNG I. Noäi dung: 1. Ñieän trôû: ¡ Caáu taïo – Kyù hieäu – Phaân loaïi – Hình daïng ¢ ¡ Caùch ño vaø ñoïc trò soá. ¡ £ Hö hoûng thöôøng gaëp vaø öùng duïng. 2. Tuï ñieän: 3. Cuoän daây: 4. Bieán theá: 5. Relay 6. Loa. II. Thöïc haønh: 1. Nhaän daïng ño thöû vaø xaùc ñònh giaù trò ñieän trôû 2. Nhaän daïng ño thöû vaø xaùc ñònh giaù trò tuï ñieän. 3. Nhaän daïng ño thöû vaø xaùc ñònh giaù trò cuoän daây. 4. Nhaän daïng vaø ño thöû bieán theá. 5. Nhaän daïng vaø ño thöû relay. 6. Nhaän daïng vaø ño thöû loa. Baøi 4 : LINH KIEÄN TÍCH CÖÏC Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 3
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng I. Noäi dung: 1. Nhaän daïng, phaân loaïi, ño thöû, kieåm tra diode. 2. Nhaän daïng, phaân loaïi, ño thöû, kieåm tra transistor BJT. 3. Nhaän daïng, phaân loaïi, ño thöû, kieåm tra FET. 4. Hoaït ñoäng cuûa diode, transistor II. Thöïc haønh: 1. Nhaän daïng, ño thöû diode, transistor BJT, FET. 2. Khaûo saùt ñaëc tuyeán V-A cuûa diode. 3. Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ vaøo cuûa BJT 4. Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa BJT 5. Khaûo saùt ñaëc tuyeán truyeàn ñaït cuûa BJT 6. Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa FET 7. Khaûo saùt ñaëc tuyeán truyeàn ñaït cuûa FET Baøi 5: LINH KIEÄN TÍCH CÖÏC (tt) I. Noäi dung: 1. Nhaän daïng, phaân loaïi, ño thöû, kieåm tra UJT, SCR, Diac, Triac. 2. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa UJT. 3. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa SCR, Diac, Triac. 4. Nhaän daïng ño thöû caùc linh kieän quang: ñieän trôû quang, led, Photodiode, Optocouple, Led 7 ñoaïn. Baøi 6: KYÕ THUAÄT MAÏCH IN I. Noäi dung: 1. Giôùi thieäu. 2. Quy taéc thieát keá maïch in 3. Quy trình thieát keá maïch in treân giaáy 4. Quy trình thieát keá maïch in treân taám maïch in 5. Phuïc hoài sô ñoà nguyeân lyù töø sô ñoà maïch in II. Thöïc haønh: 1. Thieát keá sô ñoà maïch in treân giaáy. 2. Thieát keá hoaøn chænh maïch in. 3. Laép linh kieän leân maïch in 4. Veõ laïi sô ñoà nguyeân lyù töø board maïch in. Baøi 7: MAÏCH CHÆNH LÖU VAØ ÑIEÀU KHIEÅN ÑIEÄN AÙP. I. Noäi dung: 1. Maïch chænh löu khoâng ñieàu khieån duøng diode. 2. Maïch chænh löu coù ñieàu khieån duøng Scr Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 4
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3. Maïch ñieàu khieån ñieän aùp AC. II. Thöïc haønh; 1. Khaûo saùt chænh löu baùn kyø. 2. Khaûo saùt chænh löu toaøn kyø 2 diode va 4 diode 3. Khaûo saùt chænh löu boäi aùp 4. Nguoàn löôõng cöïc ñoái xöùng. 5. Chænh löu coù ñieàu khieån vôùi SCR. 6. Maïch dimmer. Baøi 8: PHAÂN CÖÏC VAØ KHUEÁCH ÑAÏI TRANSISTOR. I. Noäi dung: 1. Phaân cöïc vaø oån ñònh transistor 2. Khueách ñaïi tín hieäu nhoû. II. Thöïc haønh: 1. Phaân cöïc BJT duøng 2 nguoàn caáp ñieän V BB , V CC 2. Phaân cöïc BJT duøng 2 nguoàn caáp ñieän coù theâm ñieän trôû R E. 3. Phaân cöïc oån ñònh BJT duøng 1 nguoàn caáp ñieän. 4. Phaân cöïc JFET. 5. Phaân cöïc MOSFET. 6. Khueách ñaïi BJT cöïc phaùt chung. 7. Khueách ñaïi JFET. Baøi 9: NGUOÀN CAÁP ÑIEÄN OÅN ÑÒNH I. Noäi dung: 1. Maïch oån ñònh ñieän aùp. 2. Maïch oån ñònh doøng ñieän 3. Caùc vi maïch oån aùp. II. Thöïc haønh: 1. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa maïch oån aùp. 2. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa maïch oån aùp tuyeán tính. 3. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa maïch oån doøng. 4. Khaûo saùt hoaït ñoäng caùc vi maïch oån aùp. Baøi 10: CAÙC MAÏCH ÑIEÄN TÖÛ ÖÙNG DUÏNG I. Noäi dung Khaûo saùt moät soá maïch dao ñoäng vaø khueách ñaïi Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 5
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng II. Thöïc haønh: 1. Maïch dao ñoäng ña haøi ñôn oån 2. Maïch dao ñoäng ña haøi phi oån 3. Maïch dao ñoäng ba traïng thaùi 4. Maïch dao ñoäng sin 5. Maïch khueách ñaïi tín hieäu nhaïc 6. Maïch coøi huù 4 thöù tieáng Baøi 11: CAÙC MAÏCH ÖÙNG DUÏNG (tt) I. Noäi dung: Laép raùp vaø hieäu chænh moät soá maïch öùng duïng nhoû. II. Thöïc haønh: 1. Maïch töï baät ñeøn khi trôøi toái. 2. Maïch khueách ñaïi aâm taàn 3. Maïch choáng troäm duøng photo. 4. Maïch relay thôøi gian duøng IC555 5. Maïch ñeøn chaïy vôùi IC555 va 4017 6. MaÏch ñieàu khieån töø xa. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 6
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 1: GIÔÙI THIEÄU NOÄI QUY, CHÖÔNG TRÌNH VAØ THIEÁT BÒ I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: 1. Moâ hình thöïc taäp. 2. Ñoàng hoà VOM. 3. Ñoàng hoà DMM (Digital Multi Meter). 4. Dao ñoäng kyù (Oscilocope). 5. Maùy taïo tín hieäu (Signal Generator). II.MUÏC TIEÂU: Laøm quen vôùi taùc phong coâng nghieäp veà giôø giaác, an toaøn lao ñoäng traät töï veä sinh coâng nghieäp, PCCC. Söû duïng ñöôïc caùc duïng cuï ño vaø thieát bò thöïc haønh. III.NOÄI DUNG: 1. Caùc loaïi duïng cuï ño trong ñieän töû: Coù 4 thieát bò cô baûn: a) Ñoàng hoà VOM coù caáu taïo cô-ñieän thöôøng duøng ñeå ño 4 ñaïi löôïng ñieän: Ñieän theá moät chieàu (VDC) Ñieän theá xoay chieàu (VAC) Ñieän trôû (Ohm) Doøng ñieän moät chieàu (mADC). Tuy VOM laø thieát bò ño coå ñieån nhöng vaãn raát thoâng duïng. b) Ñoàng hoà DMM laø ñoàng hoà ño hieån thò baèng soá, coù nhieàu tính öu ñieåm hôn ñoàng hoà VOM nhö tính ña naêng, chính xaùc, deã ñoïc keát quaû, khaû naêng ño töï ñoäng, trôû khaùng ngoõ vaøo lôùn c) Dao ñoäng kyù (coøn goïi laø dao ñoäng nghieäm hay maùy hieän soùng) laø thieát bò ñeå theå hieän daïng soùng cuûa tín hieäu, cho pheùp ño vaø xaùc ñònh nhieàu tính chaát cuûa tín hieäu nhö: daïng soùng, ñoä meùo, taàn soá, bieân ñoä ñænh-ñænh, töông quan pha Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 7
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng d) Maùy taïo tín hieäu laø thieát bò taïo ra tín hieäu daïng hình sin hay xung vuoâng chuaån coù taàn soá vaø bieân ñoä thay ñoåi ñöôïc. Maùy taïo tín hieäu keát hôïp vôùi dao ñoäng kyù cho pheùp ñaùnh giaù nhieàu yeáu toá cuûa maïch nhö ñoä lôïi, ñoä meùo, ñoä chaäm treã Boán thieát bò ño cô baûn ôû treân ñöôïc duøng trong ngaønh ñieän töû. Tuy nhieân thöïc haønh ñieän töû cô baûn chæ söû duïng VOM do ñoù trong giaùo trình naøy chæ ñeà caäp ñeán ñoàng hoà VOM. 2. Caáu taïo VOM: Öu ñieåm: + Ñoä nhaïy cao. + Tieâu thuï raát ít naêng löôïng cuûa maïch ñieän ñöôïc ño. + Chòu ñöôïc quaù taûi. + Ño ñöôïc nhieàu thoâng soá cuûa maïch. Caáu taïo goàm 4 phaàn chính: • Khoái chæ thò: duøng ñeå xaùc ñònh giaù trò ño ñöôïc: kim chæ thò vaø caùc vaïch ñoïc khaéc ñoä. • Khoái löïa choïn thang ño: duøng ñeå löïa choïn thoâng soá vaø thang ño goàm chuyeån maïch löïa choïn vaø panel chæ daãn löïa choïn. • Boä phaän hieäu chænh: duøng ñeå hieäu chænh. • Khoái caùc ñaàu vaøo vaø ra: Vd: VOM hieäu SUNWA model VX-360TR raát phoå thoâng hieän nay, maïch ñieän nhö hình: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 8
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Vít chænh cho kim chæ soá 0(mA, Volt), Ω (ohm) Nuùm choïn thang ño. Loã caém que ño (+), loã caém que ño (-) –COM Output (noái tieáp vôùi tuï ñieän). Nuùm chænh 0 Ω (0 Ω Adj). Pano cuûa maùy, kim chæ soá. Vít môû maùy, naép sau. 3. Caùc thang ño: Ñeå choïn ñuùng thang ño cho 1 thoâng soá caàn ño phaûi thöïc hieän caùc böôùc sau. • Tröôùc khi tieán haønh ño phaûi xaùc ñònh caùc thoâng soá caàn ño laø gì? Ño ñieän aùp 1 chieàu: choïn DCV Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 9
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Ño ñieän aùp xoay chieàu choïn ACV Ño cöôøng ñoä doøng ñieän: DCmA Ño chæ soá ñieän trôû: Ω • Sau ñoù xaùc ñònh khoaûng giaù trò: ñeå choïn thang ño. Trò soá thang ño chính laø trò soá coù theå ño ñöôïc lôùn nhaát. Ño ñieän trôû: + Vaën nuùm choïn thang ño vaøo moät trong caùc vò trí x1, x10, x1k, x10k + Chaäp hai ñaàu que ño laïi neáu kim chæ thò nhaûy leân chænh 0 Ω Adj (chænh 0) ñeå kim chæ ñuùng soá 0 (phía phaûi). + Tröôùc khi chaám hai que ño vaøo 2 ñieåm ño, phaûi baûo ñaûm giöõa 2 ñieåm naøy khoâng coù ñieän theá. + Chaám 2 que ño vaøo hai ñieåm ñieän trôû vaø ñoïc trò soá treân maët chia, sau ñoù nhaân vôùi thang ño ñeå keát quaû. Chæ soá ñieän trôû = giaù trò kim chæ * giaù trò thang ño. Vd: Choïn thang ño Rx10, kim chæ vaïch lôùn ôû vò trí 30 vaø vaïch nhoû ôû vò trí 3 vaïch nhoû. Tính nhaãm töø 30 ñeán 50 coù 20 ñôn vò maø coù 10 vaïch nhö vaäy moãi vaïch laø 2 ñôn vò giaù trò kim chæ 30 + (3x2) = 36. chæ soá ñieän trôû = 36x10= 360 Ω Chuù yù: khi ño khoâng ñöôïc chaïm tay vaøo hai ñaàu que ño. Taïi sao?. ___ • Laøm sao öôùc löôïng giaù trò ñieän trôû ñeå choïn taàm ño thích hôïp?. • ÔÛ caùc thang ño x1 => x1k söû duïng nguoàn beân trong (2x1.5V) rieâng thang ño x10k caàn pin 9V. • ÔÛ thang ño caøng thaáp doøng ñieän VOM cung caáp cho maïch ngoaøi caøng lôùn, do ñoù hao pin hôn, coù theå laøm hö 1k nhaïy ñang ñöôïc ño thöû. • Ñaàu + cuûa VOM laø loã caém noái vôùi cöïc aâm cuûa nguoàn pin. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 10
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng • Neáu chænh Adj kim khoâng ñaït ñeán 0 Ω => pin yeáu hoaëc keït kim, hö maïch. Neáu kim quaù 0 Ω khoâng chænh lui laïi ñöôïc: hö maïch beân trong. Ño VDC, VAC, ADC (ño noùng): • Ñaët VOM ñuùng chöùc naêng caàn ño. • Caàn xaùc ñònh giaù trò caàn ño coù bieân ñoä lôùn nhaát laø bao nhieâu ñeå töø ñoù ñaët thang ño cao gaàn nhaát. Vd: tieân ñoaùn ñieän theá toái ña laø 12V ta neân choïn thang ño an toaøn laø 25V. Trong tröôøng hôïp khoâng tieân ñoaùn ñöôïc ta ñeå thang ño cao nhaát roài khi ño ta laàn löôït haï thang ño xuoáng moät caùch phuø hôïp. Löu yù: khi ño VDC vaø ADC phaûi chuù yù ñeán cöïc tính daáu + bao giôø cuõng noái vôùi ñieåm coù ñieän theá cao hôn. • Quy caùch ño V, I: Ño ñieän theá hieäu ñieän theá phaûi maéc Volt keá song song vôùi ñieåm caàn ño: R . . + V METER VOLT Ño cöôøng ñoä doøng ñieän ta maéc ampe keá noái tieáp vôùi ñieåm caàn ño. R + . A . METER AMP I • Caùch ñoïc giaù trò (GT) ño: GT ño = (GT thang ño/GT vaïch ñoïc)* GT kim chæ soá Vd: choïn thang ño 1000, ñoïc theo vaïch 10, giaù trò kim chæ soá laø 2,2. V = (1000/10) x 2,2 = 220V. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 11
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng • Ñaëc taû kyõ thuaät ñoä nhaïy cuûa VOM 10K Ω/ VDC thì ñieàu naøy coù yù nghóa laø ôû thang ño 1VDC ñieän trôû noäi laø 10k, ôû thang ño 10VDC ñieän trôû noäi laø 100k Ω. Ñieän trôû noäi / VDC caøng lôùn ño ñieän theá caøng chính xaùc. ???Nhaéc laïi moät soá ñònh luaät: Ohm, Jun-Lensô. ???Neáu chöa roõ nôi naøo coù ñieän theá thaáp cao ta vaën thang ño cao nhaát (vd 1000VDC) roài ño nhanh, neáu quan saùt thaáy kim giaät ngöôïc, ñaûo que ño laïi. Thöôøng ta ño ñieän theá ôû caùc nôi trong maïch so vôùi ñaát (ground, mass) trong tröôøng hôïp naøy neân keïp que noái ñeán loã caém (-) vaøo ñaát (mass) cuûa maïch caàn ño. IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP 1. Ño vaø ghi laïi moät soá tröôøng hôïp sau: Ñieän trôû x1 x10 x100 x1k x10k R1 R2 R3 R4 R5 Nhaän xeùt: ___ 2. Ño ñieän aùp vaø doøng ñieän + mA + METER MA METER VOLT R U= 0V - 12V V U(V) 0 2 4 6 8 10 12 I(mA) 100 Ω Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 12
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 150 Ω 330 Ω R=U/I Veõ ñoà thò: Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 3. Ño ñieän aùp vaø doøng ñieän cuøng moät luùc trong maïch ñoái vôùi taûi coù ñieän trôû cao söû duïng maïch V-A, ñoái vôùi taûi coù ñieän trôû nhoû söû duïng maïch A-V. + + mA mA + + METER MA METER VOLT METER VOLT METER MA R R 5V 5V V V a) Caùch maéc A-V. b) Caùch maéc V-A Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 13
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng ¡ R( I(mA) U(V) R(Tính toaùn) 20 Ω 10K Ω Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 4. Ño caùc ñieän theá: a) Maïch noái tieáp: A U = U = I R1 R1 AB 560 B + 12V UR2 = U BC = R2 1K C UR3 = U CD = R3 10K D Kieåm nghieäm laïi coâng thöùc (1.1): U = U R1 + U R2 + U R3 = U AD = (1.1) Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 14
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng b) Maïch song song: I I1 I2 I3 + 12V R1 R2 R3 560 1K 10K Ño caùc giaù trò I1, I 2, I 3 vaø I theo hình treân. Kieåm nghieäm laïi coâng thöùc (1.2): I=I1+I 2+I 3= (1.2) Nhaän xeùt: ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 15
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 2: KYÕ THUAÄT XI HAØN I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Moû haøn ñieän, ñoà gaùc moû haøn ñieän. Daây ñoàng moãi hoïc sinh khoaõng 0,5m. Chì haøn, nhöïa thoâng, kìm caét, dao vaø giaáy nhaùm. II.MUÏC TIEÂU: Naém ñöôïc phöông phaùp haøn vaø söû duïng moû haøn. Thöïc haønh caùc moái haøn cô baûn theo ñuùng thao taùc kyõ thuaät. Haøn ñöôïc caùc moái noái ñaït yeâu caàu veà kî thuaät vaø myõ thuaät. III.NOÄI DUNG: ¡ ¢ £ A. D ng c ngh : ¤ ¦ 1/ M haøn ¥ i n: § ¤ ¦ ¤ © ¥ ¥ S d ¨ ng lo i m haøn duøng i n tr ñoát noùng 40W (khoâng duøng m haøn t © ¥ noùng theo nguyeân lyù ng n m ch th c p bi n aùp, traùnh nh h ng c a t ¦ ¥ tr ng leân linh ki n khi haøn, nh t laø i v i IC CMOS). ¤ § ¤ ¤ ¤ ¨ ¥ gaùc m haøn: khi ch a s d ng m haøn ta ph i gaùc m haøn vaøo gaùc m haøn. 2/ Chì haøn, nh a thoâng: ¦ § © ¥ - Chì haøn ñöôïc duøng trong quaù trình l p raùp caùc m ch i n t . Chì haøn d 0 0 ¥ noùng ch y ôû nhieät ñoä khoaûng 60 C ÷ 80 C, coù ng kính 1mm, ru t r ng ¥ ch a nh a thoâng, ho c c b c nh a thoâng beân ngoaøi. © © - Nh a thoâng (chloro-phyll) ôû d ng r n maøu vaøng nh t. Ta neân ñöïng nh a ¥ © ¨ ! thoâng vaøo h p traùnh tình tr ng v v n vaø d b o qu n h n. Nh a thoâng § ¦ © " ! # ¥ coù hai coâng d ¨ ng: r a s ch (ch t t y) n i c n haøn chì d baùm ch t, b o v ¦ ¥ ¥ " m i haøn v i moâi tr ng (nhi t , m, hoùa ch t ). 3/ Caùc lo © i kìm : Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 16
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Kìm c t: ¤ - Kìm m nh n: 4/ Dao, gi y nhaùm: B. Caùch chuaån b m ¡ haøn: ¤ ¤ ¤ ¥ # © ¥ # - Ki m tra u m haøn n u l ng ph i b t l i vít u m haøn. Ki m tra daây c p ¦ nguoàn ¥ i n. ¤ ¥ # ¢ - Laøm s© ch u m haøn b ng gi y nhaùm. ¦ ¤ ¤ ¥ ¥ ¥ # - C p i n, i m haøn noùng ph i ti n haønh xi chì leân u m haøn ngay, traùnh ¤ £ ¤ ¥ m haøn noùng laâu s b oxy hoùa. § ¤ ¤ ¨ ¥ - N u ch a s d ng ph i gaùc m haøn vaøo gaùc m haøn. ¥ ¦ § C. Trình t ¥ th c hi n thao taùc xi chì treân daây d n: ¦ ¥ - Tu t l p voû nh a caùch i n treân daây. ¦ © ¥ - Duøng dao hay gi y nhaùm ñaùnh s ch l p oxide hay l p men caùch i n bao § 0 ¨ ¥ quanh daây d ¨ n. N u s d ng dao ph i t l i dao nghieâng 45 so v i m t § # ¥ ¥ © daây ¥ traùnh tr y x t daây ng. Daây c xem laø s ch khi daây ng maøu © ¥ © ¤ © ¥ ng (maøu h ng nh t) boùng u quanh v trí v a laøm s ch. i u quan tr ng c n chuù yù, sau khi laøm s ch ta ph i ti n haønh xi chì ngay. ¤ ¥ # ¨ # ¥ - Mu n xi chì, u tieân ph i laøm noùng daây d n c n xi, t m haøn beân d i ¦ © ! # vaø vuoâng goùc v i daây. Khi truy n nhi t quan saùt n i c n xi, maøu h ng c a ¦ # ¥ ¥ daây s £ saãm d n khi nhi t gia t ng, trong luùc quan saùt ta a chì haøn ti p ¤ ¥ ¥ # xuùc leân daây d ¨ n, chì haøn t khaùc phía v i u m haøn. ¦ # ¥ £ © ¥ - Khi ¥ i m c n xi chì nhi t ñoä, chì s ch y ra vaø b c quanh daây t i i m xi " © ¥ chì. Nh thao taùc naøy, nh a thoâng coù s n trong chì ch y ra t y s ch i m ¦ ¥ © c# n xi, chì loang t m t treân xu ng phía d i vaø i v phía ngu n nhi t. Tuy ¥ © ¥ # ¤ nhieân n u a quaù nhi u chì vaøo i m xi chì, l p xi quaù d y ho c b baùm ¥ maøu naâu do nh a thoâng ch y ra vaø chaùy treân i m xi chì. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 17
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng ¤ ¦ ¥ # ¨ - Daây ¥ ng ph i luoân ti p xuùc v i u m haøn, th c hi n lieân t c theo nguyeân ¥ ¥ t c ti n hai b c luøi m t b c vaø xoay troøn daây ng cho n khi xong. ¡ ¢ D. Caùc m i n i haøn daây c b n: ¥ # ¨ ! 1/ Haøn ¥ u hai u daây d n: ph ng phaùp haøn naøy coøn g i laø m i haøn gheùp £ ! © ¥ © ¨ ¥ ¥ nh. Ta duøng ph ng phaùp naøy khi mu n t o caùc o n daây d n hình a giaùc ¦ ho c coù th n i daøi hai daây daãn ng n. Tuy nhieân, m i haøn naøy khoù th c hi n vaø © ! ! coù ¥ b n c keùm h n caùc ki u khaùc. ¥ ¨ 2/ M i haøn gheùp song song : th ng duøng n i hai daây d n v i nhau. Kho ng ¥ ¤ # ¥ caùch giao nhau th ng c ch n tu theo yeâu c u. Trong quaù trình th c t p # ¥ neân choïn kho ng caùch giao nhau ng n nh t laø 5mm r i t ng d n theo trình . ¥ © # © ¥ 3/ M i haøn gheùp vuoâng goùc: m i haøn t yeâu c u ph i t o chì baùm quanh ¥ ¨ ¥ i m t hai daây d n vuoâng goác. ¥ ¨ © 4/ Haøn xo n: duøng haøn g p caùc daây d n nhi u s i. ¦ 5/ Haøn linh ki n leân m © ch in: khi haøn duøng chì haøn ch m nhanh leân chaân linh ¦ ¤ ¥ © £ ¥ ki n t © i m i haøn. Khoâng m haøn quaù laâu t i m i haøn s laøm troùc ng Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 18
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng ¦ ¦ ¥ m© ch in. Chaân linh ki n khoâng thoø daøi qua moái haøn. i v i linh ki n khoâng ¦ ¦ ¥ ch ¤ u c nhi t ph i duøng k p t n nhi t. IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP ¨ ¥ ¥ ¨ - H c sinh ti n haønh xi chì leân daây d n theo caùc b c aõ c h ng d n. Th c ¦ ¥ ¥ ¥ © # hi n ñuùng caùc thao taùc k ¡ thu t cho n khi t yeâu c u. ¦ ! ¥ ¥ ! - Th c hi n caùc m i haøn daây c b n. Khi th c t p c g ng khoâng r i vaøo caùc ¥ © # m i haøn khoâng t yeâu c u. ¨ - Sinh vieân duøng d ¨ ng c u n cong, k t hôïp v i caùc caùch haøn gheùp ti n haønh haøn # teân c a mình vaø caùc hình theo ñuùng yeâu c u kyõ thuaät. ¦ © ¢ - Th c haønh haøn linh ki n leân board m ch n i. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 19
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 3: LINH KIEÄN THUÏ ÑOÄNG I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Caùc loaïi ñieän trôû than loaïi 1/4w,1/2w,1w vaø ñieän trôû coâng suaát . Caùc loaïi tuï ñieän. Cuoän daây, relay 12VDC, 220VAC, loa goám vaø loaïi 4 Ω hoaëc 8 Ω. II.MUÏC TIEÂU: - Nhaän daïng vaø ñoïc ñöôïc trò soá caùc loaïi ñieän trôû, tuï ñieän, cuoän daây. - Kieåm tra hö hoûng vaø vaän duïng chuùng trong maïch ñieän töû. III.NOÄI DUNG: A. ÑIEÄN TRÔÛ: 1. Caáu taïo – kyù hieäu: Kyù hieäu: - Than eùp: boät than + chaát lk (1/8W 1W) - Than (1/20W vaøiW), ñoä oån ñònh cao 10 Ω 22M Ω - Magie kim loaïi Ni-O2: oån ñònh - Oxide kim loaïi: Oxide thieác vaø SiO 2 1/2W choáng nhieät ñoä, aåm - Daây quaán: giaù trò thaáp, 1W 25W 2. Phaân loaïi: - Than eùp: 3W taàn soá cao. - Daây quaán: >5W taàn soá thaáp. - Ñieän trôû duøng trong maïch nguoàn cung caáp phaûi coù kích thöôùc lôùn. - Ñieän trôû duøng trong maïch xöû lyù tín hieäu coù kích thöôùc beù. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 20
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3. Caùch ñoïc trò soá: - Caùch ñoïc giaù trò ñieän trôû coâng suaát lôùn: Soá-Chöõ-Soá-Chöõ Ví duï: R5 → 0 5 → 0.5 3R5 → 3 5 → 3.5 K3 → 0K 3 → 0,3K = 300 3M5 → 3M 5 → 3,5M = 350 K - Caùch ñoïc giaù trò ñieän trôû coâng suaát nhoû: Baûng giaù trò tieâu chuaån quy öôùc maøu, baûng 3.1: Baûng 3.1: Voøng 1 Voøng 2 Voøng 3 Voøng 4 Baïc 0.01 10% Nhuõ 0.1 5% Ñen 0 1 Naâu 1 1 10 1% Ñoû 2 2 100 2% Cam 3 3 1000 3% Vaøng 4 4 10000 4% Luïc 5 5 10 5 Lam 6 6 10 6 Tím 7 7 10 7 Xaùm 8 8 10 8 Traéng 9 9 10 9 - Ñieän trôû 3 voøng maøu: R = (V1V2 x V3) ± 20% (3.1) - Ñieän trôû 4 voøng maøu: R = (V1V2 x V3) ± V4 (3.2) Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 21
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Ñieän trôû 5 voøng maøu: R = (V1V2V3 x V4) ± V5 (3.3) Vd: Ñoû – tím – ñoû – naâu – ñoû : 2720 ± 2% Vaøng – tím – naâu – nhuõ → 470 Ω Ñoû – ñoû – ñoû – nhuõ → 2K2 Naâu – ñen – xaùm – baïc → 1 M Ω Cam – cam – vaøng – nhuõ → 330 K Ω Naâu – ñen – naâu – ñoû → 100 Ω Naâu – ñen – ñen – naâu → 10 Ω Chuù yù: Ñeå ñoïc nhanh neân nhôù moái quan heä vaïch maøu thöù 3 (hay vaïch maøøu thöù 4 ñoái vôùi ñieän trôû coù 5 voøng maøu), xem baûng 3.2. Baûng 3.2: moái quan heä vaïch maøu. Baûng giaù trò ñieän trôû Ñôn vò Vaïch maøu 0.1 ÷ 0.99 Ω Baïc (1/10 Ω) 1 ÷ 9.9 Ω Nhuõ ( Ω)õ 10 ÷ 99 Ω Ñen (chuïc Ω) 100 ÷ 999 Ω Naâu (traêm Ω) 1 ÷ 9.9 KΩ Ñoû (K Ω) 10 ÷ 99 KΩ Cam (chuïc K Ω) 100 ÷ 999 KΩ Vaøng (traêm K Ω) 1 ÷ 9.9 MΩ Luïc (M Ω) - Ñieän trôû 4 voøng maøu vaïch thöù tö laø maøu ñen, tröôøng hôïp naøy ta xem nhö sai soá laø 20% - Ñieän trôû coù caùc giaù trò danh ñònh: 10, 12, 15, 18, 22, 27, 33, 39, 43, 47, 51, 56, 68, 75, 82, 91 Loaïi ñieän trôû tích hôïp goïi laø IC ñieän trôû, coù kích thöôùc raát nhoû. 4. Ño ñieän trôû: 5. Hö hoûng thöôøng gaëp: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 22
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Tình traïng ñieän trôû ño Ω khoâng leân → ñieän trôû bò ñöùt. - Ñieän trôû chaùy (bò saãm maøu khoù phaân bieät caùc voøng maøu vaø coù muøi kheùt) laø do laøm vieäc quaù coâng suaát quy ñònh. - Taêng trò soá: boät than bò bieán chaát laøm taêng. - Giaûm trò soá: ñieän trôû daây quaán bò chaïm. 6. Bieán trôû: Kyù hieäu: Caùch ño vaø kieåm tra: - Hö hoûng thöïc teá: than ñöùt, baån, roã. - Ño thöû: vaën thang ño Ω - Ño caëp chaân (1-3) ñoái chieáu vôùi giaù trò ghi treân thaân bieán trôû xem coù ñuùng khoâng? - Ño tieáp chaân (1-2) duøng tay chænh thöû xem kim ñoàng hoà thay ñoåi laø toát. - Bieán trôû thay ñoåi giaù trò chaäm laø loaïi bieán trôû tinh chænh. - Bieán trôû thay ñoåi giaù trò nhanh laø loaïi bieán trôû volume. B. TUÏ ÑIEÄN: 1. Coâng duïng: Coâng duïng cuûa tuï laø tích vaø phoùng ñieän. Ñôn vò: µF, F, pF, nF. 1F=10 6µF. 1F=10 9pF. 2. Kyù hieäu: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 23
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Giaù trò ñieän dung laø khaû naêng chöùa ñieän cuûa tuï. Giaù trò ñieän aùp treân thaân tuï laø khaû naêng chòu ñöïng ñieän aùp cöïc ñaïi cho pheùp cuûa tuï. Tuï hoùa: coù cöïc tính döông vaø aâm, löu yù cöïc döông maéc ôû nôi coù möùc ñieän theá cao. 2. Phaân loaïi: Tuï Mica, tuï Selen vaø tuï goám laø caùc tuï hoaït ñoäng ôû maïch cao taàn. Tuï söù, tuï saønh, tuï giaáy vaø tuï daàu laø caùc tuï hoaït ñoäng ôû maïch trung taàn. Tuï hoaù laø tuï hoaït ñoäng ôû maïch haï taàn. - Ñoïc trò soá tuï coù caùc chaám maøu nhö caùch ñoïc ñieän trôû. - Tuï Mica coù saùu voøng maøu, voøng ñaàu tieân beân traùi haøng treân cuøng coù maøu traéng. Tuï coù 5 voøng maøu voøng thöù 5 xaùc ñònh daõy nhieät ñoä cuûa tuï. - Tröôøng hôïp tuï coù ghi giaù trò, kyù hieäu taän cuøng laø 1 chöõ caùi theå hieän giaù trò sai soá, ñôn vò ño tính baèng pF. 3. Caùch ño kieåm tra tuï ñieän: Ño nguoäi: vaën VOM ôû thang ño Ω x1 tuï > 100 µF x10 10 µF ÷ 100 µF x100 10 ÷ 100 µF x1K 104 ÷ 10 µF x10K 102 ÷ 104 µF Thöïc hieän thao taùc ño 2 laàn vaø coù ñoåi chieàu ño, ta thaáy: + Kim voït leân roài traû veà heát: khaû naêng naïp xaû cuûa tuï coøn toát. + Kim voït leân 0 Ω: tuï bò noái taét (bò ñaùnh thuûng, bò chaïm). + Kim voït leân nhöng trôû veà khoâng heát: tuï bò roø. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 24
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng + Kim voït leân nhöng trôû veà lôø ñôø: tuï khoâ. + Kim khoâng leân: tuï ñöùt (ñöøng nhaàm vôùi tuï quaù nhoû 50V) Ñaët VOM ôû thang ño VDC (cao hôn nguoàn E roài ñaët que ño ñuùng cöïc tính). + Kim voït leân roài trôû veà: toát + Kim voït leân baèng giaù trò nguoàn caáp vaø khoâng traû veà: tuï bò noái taét. + Kim voït leân nhöng trôû veà khoâng heát: tuï raõ + Kim voït leân trôû veà lôø ñôø: tuï bò khoâ. + Kim khoâng leân: tuï ñöùt. 4. Tuï xoay Duøng thang ño Rx1 - Ño 2 chaân CV roài xoay heát voøng khoâng bò roø chaïm laø toát. - Ño 2 chaân CV vôùi truïc khoâng chaïm. C. CUOÄN DAÂY: - Coâng duïng cuûa cuoän daây duøng ñeå taïo ra caûm öùng ñieän töø. - Ñôn vò: µH, H, mH 1H = 1000mH = 10 6 µH - Doøng ñieän qua cuoän daây. I max ? 1. Kyù hieäu: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 25
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 2. Hình daïng thöïc teá vaø caùch ñoïc trò soá: Vd: I: Ñoû II: Vaøng L: Ñen S: Vaøng ⇒ L = 24x10 0µH ± 4% = 24 µH ± 4% 3. ÖÙng duïng: Relay: maùy phaùt, voâ tuyeán Bieán theá 4. Ño thöû cuoän daây: - Ño thöû bieán theá. - Ño thöû Relay. IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP 1. Nhaän daïng, ño vaø ñoïc caùc ñieän trôû: Ñieän trôû Giaù trò ñoïc Giaù trò ño R1 R2 R3 R4 Nhaän xeùt: Thöïc haønh ñoïc vaø laáy caùc ñieän trôû theo yeâu caàu. Ño bieán trôû: ño 2 chaáu bìa, giöõa chaáu bìa vôùi hai chaáu ngoaøi. Khi xoay truïc chuù yù chieàu taêng giaûm. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 26
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng ¡ ¢ £ ¤ ¦ 2. Nhaän daïng, ño ki tuï, ¥ oïc trò soá t : Thang ño Ñieän dung Ño laàn 1 Ñaûo que X1 X10 C1 X1K C2 C3 C4 Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 3. Ñoïc vaø ño trò soá cuoän daây: - Ño thöû Relay, söû duïng relay chuù yù 2 thoâng soá quan troïng aùp hoaït ñoäng cuûa cuoän daây baèng caùc tieáp ñieåm chòu ñöïng. - Ño thöû bieán theá: + Ño Ω cuoän sô caáp, thöù caáp. + Ño caùch ñieän giöõa 2 cuoän sô vaø thöù caáp. - Ño thöû loa: choïn thang ño Rx1, moät que ño chaám saün treân loa, que coøn laïi kích thích leân chaáu coøn laïi, kim nhaûy theo vaø loa phaùt tieáng reït reït laø toát. Taïi sao? ___ ___ ___ - Ño thöû motor ñieän: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 27
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 4: LINH KIEÄN TÍCH CÖÏC I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Caùc loaïi Diode. Caùc loaïi BJT. Caùc loaïi FET. II.MUÏC TIEÂU: - Nhaän daïng, ño thöû Diode. - Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa Diode. - Nhaän daïng, ño thöû BJT. - Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ vaøo cuûa BJT. - Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa BJT. - Nhaän daïng, ño thöû FET. - Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa FET. - Khaûo saùt ñaëc tuyeán truyeàn ñaït cuûa FET. III.NOÄI DUNG: A. DIODE 1. Coâng duïng: - Duøng ñeå chuyeån ñoåi ñieän xoay chieàu AC thaønh ñieän moät chieàu DC (naén ñieän hay chænh löu). - OÅn ñònh ñieän aùp. - Haïn bieân tín hieäu (traùnh ñöôïc nhieãu). - Taùch tín hieäu ra khoûi soùng mang cao taàn. - Choïn coäng höôûng ñaøi. 2. Phaân loaïi - kyù hieäu – hình daïng : a. Diode naén ñieän: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 28
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng PN Kyù hieäu: A K Diode naén ñieän chæ hoaït ñoäng daãn doøng ñieän töø cöïc P (anot) sang cöïc N (catot) khi vaø chæ khi ñieän aùp cöïc P lôùn hôn ñieän aùp cöïc N (V P>V N) töùc U PN > 0, goïi laø phaân cöïc thuaän cuûa diode. Khi ñaët vaøo 2 ñaàu P-N cuûa diode giaù trò ñieän theá phaân cöïc ngöôïc laïi töùc U PN <0 (V P<V N) thì diode khoâng daãn ñieän. Neáu aùp phaân cöïc ngöôïc naøy vöôït quaù khaû naêng chòu ñöïng cuûa diode seõ laøm hoûng diode (bò thoâng chaäp, ñaùnh thuûng). Vì vaäy khi thay theá, laép raùp caùc maïch ta phaûi nhôù löu yù 2 thoâng soá cô baûn laø: aùp ngöôïc vaø doøng taûi . Hình daùng nhö hình veõ: cöïc N ñeàu coù vaïch sôn ñaùnh daáu hoaëc daáu chaám. Ñoái vôùi loaïi diode naén doøng AC taàn soá thaáp thì vaïch sôn ñaùnh daáu ña soá ñeàu coù maøu traéng, coøn loaïi naén doøng AC ñoät bieán (xung) thì voøng sôn ñaùnh daáu coù maøu ñoû, vaøng, xanh lô. Loaïi tích hôïp chöùa 2 hoaëc 4 diode chung moät voû: a) Loaïi 2 diode b) Loaïi 4 diode (caàu diode) Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 29
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Loaïi coâng suaát lôùn (chaïy doøng cao): loaïi naøy thöôøng gaëp ôû khu vöïc nguoàn caáp coù coâng suaát lôùn hôn 5KVA, trong caùc thieát bò nguoàn döï phoøng. Do hoaït ñoäng vôùi doøng cao neân raát mau noùng vì vaäy voû cuûa chuùng laøm baèng kim loaïi ñeå baét giaûi nhieät ra söôøn maùy. b. Diode oån aùp ( diode Zener): P N Kyù hieäu: AK Diode oån aùp hoaït ñoäng ôû cheá ñoä phaân cöïc ngöôïc, töùc U PN <0 (VP<V N). Khi söû duïng ñeå laép raùp thay theá phaûi chuù yù ñieän aùp Zener vaø doøng taûi. Ñöôïc cheá taïo thöôøng baèng thuyû tinh trong, sôn ñoû hoaëc baïc, voøng sôn ñaùnh daáu maøu ñen. c. Diode bieán dung (diode varicable): Kyù hieäu: Diode bieán dung coù taùc duïng nhö linh kieän tuï bieán ñoåi, nhaèm taïo ra ñieän dung bieán ñoåi. Chuùng luoân hoaït ñoäng ôû cheá ñoä phaân cöïc ngöôïc, thöôøng gaëp ôû khu vöïc dao ñoäng cao taàn. d. Diode phaùt saùng (LED): Kyù hieäu: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 30
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Khi ñaët vaøo 2 ñaàu PN aùp phaân cöïc thuaän cuûa LED, LED seõ phaùt saùng. Chuùng ñöôïc öùng duïng nhieàu nhö chæ baùo möùc aâm thanh thöôøng gaëp ôû caùc aâm ly cassette, baùo coù môû nguoàn. Cöïc P thöôøng noái vôùi chaân daøi, cöïc N noái vôùi chaân ngaén. e. Diode thu saùng: Kyù hieäu: Khi ñaët aùp phaân cöïc thuaän vaøo 2 ñaàu PN vaø coù aùnh saùng roïi vaøo môùi laøm diode daãn, tuyø cöôøng ñoä aùnh saùng maïnh yeáu roïi vaøo seõ laøm diode daãn maïnh yeáu töông öùng. 3. Caùch kieåm tra hö hoûng: Thöïc teá khi söû duïng diode thöôøng gaëp caùc hö hoûng sau: - Diode bò ñöùt moái noái P-N: do laøm vieäc quaù coâng suaát (quaù doøng), do xung nhoïn ñoät bieán laøm hoûng moái noái. - Diode bò thuûng moái noái P-N (coøn goïi laø chaïm, noái taét): do laøm vieäc quaù aùp. Ñeå kieåm tra diode toát xaáu: vaën ñoàng hoà VOM ôû thang ño Rx1 (hoaëc Rx10), ta tieán haønh ño 2 laàn coù ñaûo chieàu que ño. - Neáu quan saùt thaáy moät laàn leân heát kim vaø moät laàn kim khoâng leân: diode coøn toát. - Neáu kim ñoàng hoà moät laàn leân heát kim vaø moät laàn leân khoaûng 1/3 vaïch chia: diode bò ræ. - Neáu kim ñoàng hoà leân muùt kim caû 2 laàn ño: diode bò ñaùnh thuûng. - Neáu kim khoâng leân caû hai laàn ño: diode bò ñöùt. Ñoái vôùi Led thì khi que ñen ôû P que ñoû ôû N thì Led seõ phaùt saùng. Ñoái vôùi diode quang khi ño nhôù ñöa ra ngoaøi aùnh saùng hoaëc roïi saùng vaøo thì môùi ñuû ñieàu kieän ñeå noù hoaït ñoäng. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 31
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng B. TRANSISTOR LÖÔÕNG CÖÏC BJT: 1. Caáu taïo – kyù hieäu: C B B C NPN PNP E E 2. Nhaän daïng : a) T092–T018 b)T0218-TO220 c) T025– T28 Coâng suaát nhoû Coâng suaát trung bình Coâng suaát lôùn (soø) Caùc loaïi transistor: coâng suaát lôùn (coù IC lôùn ) gheùp song song 2 transistor + Cao taàn: C535 + Trung taàn: C1815 (NPN), A1015 (PNP) + Haï taàn coâng suaát thaáp (I C < 250mmA), C2383(NPN), C828(NPN), A564(PNP). + Haï taàn coâng suaát trung bình: D468(NPN), A1013(PNP), B562(PNP), B564(PNP). (I C <1A), C1061(NPN), A671(PNP), B633(PNP): I C < 3A + Haï taàn coâng suaát lôùn: I C < 7A: 2N3055 (NPN), MJ2955(PNP) 3. Ño -kieåm tra : Kieåm tra caùc caëp chaân cuûa BJT: Caëp chaân Thuaän Nghòch E-C ∞ ∞ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 32
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng B-C Vaøi traêm -> vaøi K Vaøi traêm K ->∞ B-E -nt- -nt- Xaùc ñònh chaân cuûa BIT: - Tìm chaân B: duøng VOM Rx100 (Rx1K) ño laàn löôït caùc caëp chaân vaø ñoái chieáu que. Caëp naøo caû 2 laàn kim khoâng leân thì ñoù laø C, E; chaân coøn laïi laø B. - Khi ñaõ bieát cöïc B roài ño B vaø 1 trong 2 chaân coøn laïi. Neáu kim leân: que ñen noái cöïc B NPN ngöôïc laïi que ñoû noái cöïc B -> PNP. - Tìm cöïc E vaø C: ño hai chaân C vaø E roài thöû noái taét vôùi B chaân (C hoaëc E). Neáu khi noái taét B vôùi chaân naøo maø kim nhaûy leân gaàn hoaëc quaù nöõa thang ño thì chaân naøy laø C, chaân coøn laïi laø E. Neáu kim khoâng leân hoaëc leân raát ít ta ñoåi ñaàu hai que ño vaø thöû laïi nhö vöøa noùi. Thöû T toát: Rx1 que ñen ôû C, ñoû ôû E vôùi loaïi PNP thì ngöôïc laïi kim chæ ∞. Duøng ngoùn tay chaïm noái vaøo 2 cöïc B & C neáu kim ñoàng hoà voït leân BJT coøn toát. 4. ÖÙng duïng: - Maïch KÑ. - Dao ñoäng. - Ñònh thôøi 5. Caùc ñaëc tröng cuûa BJT: - Ñaëc tröng ngoõ vaøo I B = f (U BE ) - Ñaëc tröng ngoõ ra I C = f(U CE )* I B = const - Ñaëc tröng I S & I C: I C = f(I B) Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 33
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng C. TRANSISTOR HIEÄU ÖÙNG TRÖÔØNG: C1. JFET: 1. Caáu taïo – Kyù hieäu: D: drain (cöïc maùng) G: gate (cöïc coång) S: source (cöïc nguoàn) JFET keânh N JFET keânh P D D G S G S 2. Caùc hình daïng thöïc teá: Loaïi cs nhoû Loaïi cs trung bình Loaïi cs lôùn 3. Kieåm tra ño thöû FET a/ Ño nguoäi: - Vaën VOM thang ño Rx1K. - Ño caëp chaân (G, D) vaø (G, S) gioáng nhö diode. - Ño caëp chaân (D, S) coù giaù trò ñieän trôû vaøi traêm Ω ñeán vaøi chuïc k Ω. • Ta thöû khaû naêng khueách ñaïi cuûa FET nhö sau: ñaët que ñen vaøo cöïc D, que ñoû vaøo cöïc S (ñoái vôùi FET keânh P thì ngöôïc laïi), kích tay vaøo cöïc G, neáu Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 34
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng kim voït leân vaø töï giöõ vaø ôû laàn kích keá tieáp kim traû veà laø toát (hoaëc ta ñöa tuocnovit nhieãm töø laïi gaàn vaø xa cöïc G, kim ñoàng hoà seõ dao ñoäng) b/ Ño noùng: - Vaën VOM ôû thang ño VDC. - Ño aùp taïi cöïc D hoaëc cöïc S, sôø ngoùn tay caùi vaøo mass hoaëc nguoàn V DD roài kích tay vaøo cöïc G, neáu kim thay ñoåi thì toát. c/ Caùch xaùc ñònh chaân: - Vaën VOM ôû thang ño Rx1K - Ño 2 laàn cho töøng caëp chaân (ñaûo chieàu que ño), neáu caëp chaân naøo caû 2 laàn ño ñeàu leân thì ñoù laø (D, S) chaân coøn laïi laø chaân G. Ñaët que ñen ôû cöïc G, ñoû ôû moät trong 2 chaân, neáu kim leân thì ñoù laø loaïi keânh N (ngöôïc laïi laø JFET keânh N). - Ñaët que ño ôû 2 chaân D, S roài chaïm ngoùn tay vaøo chaân G, neáu kim voït leân ½ vaïch chia vaø töï giöõ thì que ñen ñoàng hoà naèm ôû chaân D (ñoái vôùi JFET keânh P thì que ñoû chæ cöïc D). Chaân coøn laïi laø chaân S. C2. MOSFET: 1. Kyù hieäu – Phaân loaïi: - Loaïi lieân tuïc (loaïi khoâng caùch ly): D D D G G D G G S S S S Keânh N Keânh P - Loaïi giaùn ñoaïn: (coù cöïc cöûa caùch ly) D D G G S S Keânh N Keânh P 2. Hình daïng: gioáng nhö JFET Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 35
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3. Caùch ño kieåm tra MOSFET: - Vaën VOM ôû thang ño Rx10K - Ño 2 laàn (ñoåi que ño) taïi caëp chaân (G, S) vaø (G, D) khoâng leân kim. - Ño taïi caëp chaân (S, D) lôùn hôn 5K Ω. • Ta coù theå thöû ñoä nhaïy cuûa MOSFET nhö sau: giöõ que ñen vaøo D vaø que ñoû vaøo S (loaïi keânh P laøm ngöôïc laïi), chaïm ngoùn tay troû nheï vaøo cöïc S, quan saùt thaáy kim voït leân vaø giöõ luoân cho duø ta chaïm ngoùn tay theâm laàn nöõa hay nhaû que ñoàng hoà noái vôùi D, S ra cuõng vaäy. Traïng thaùi töï giöõ cuûa MOSFET chæ maát ñi khi ta ñoåi laïi cöïc tính que noái vaøo D, S. Chuù yù khi thöû kích tay vaøo MOSFET ta neân cho baøn chaân mình chaïm ñaát hoaëc coå tay ñeo voøng noái ñaát ñeå thoaùt tónh ñieän, ñeå traùnh gaây hö hoûng MOSFET. IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP 1. Thöïc haønh nhaän daïng vaø ño thöû caùc loaïi diode. 2. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa diode. - Maéc maïch nhö hình 4.1. - Thay ñoåi ñieän aùp ñaàu vaøo vaø ño caùc thoâng soá, ghi vaøo baûng giaù trò. A R Uin V 0.5/1W Hình 4.1: khaûo saùt diode. Baûng 4.1: khaûo saùt Diode Uin (V) -12 -6 0 0.1 0.2 0.5 0.8 1 1.5 2 3 Ud(V) Id(mA) - Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 36
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Veõ ñoà thò V-A. Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 3. Nhaän daïng vaø ño kieåm tra caùc BJT: Baûng 4.2: Nhaän daïng vaø ño kieåm tra caùc BJT. Maõ soá B-E B-C C-E Kyù hieäu Hình daïng vaø chaân BJT1 BJT2 BJT3 BJT4 Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 37
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 4. Xaùc ñònh ñaëc tröng ngoõ vaøo: VCC 9V-12V A 4.7K A C1815 V 15 10K Hình 4.2: khaûo saùt ñaëc tröng ngoõ vaøo cuûa BJT - Raùp maïch hình 4.2 treân Testboard. - Caáp nguoàn cho maïch. - Ñieàu chænh bieán trôû ñeå I B = 0, U BE = 0. - Thay ñoåi bieán trôû laáy töøng caëp giaù trò treân 2 ñoàng hoà ghi vaøo baûng 7-10 caëp. - Veõ ñaëc tröng ngoõ vaøo cuûa BJT C1815: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 38
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 5. Xaùc ñònh ñaëc tröng ngoõ ra: - Giöõ ñoàng hoà I B. Thay ñoåi V CC - Chænh bieán trôû sao cho IB = 20 µA, ño caùc giaù trò I C vaø U CE töông öùng vôùi VCC , baûng 4.4. Baûng 4.4: thoâng soá U CE vaø I C khi IB = 20 µA. VCC 3V 4.5V 6V 7.5V 9V 12V UCE IC - Chænh bieán trôû sao cho IB = 50 µA laøm laïi nhö treân, baûng 4.5: Baûng 4.5: thoâng soá U CE vaø I C khi IB = 50 µA. VCC 3V 4.5V 6V 7.5V 9V 12V UCE IC Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 39
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Veõ ñaëc tröng ngoõ ra cuûa BJT C1815: Nhaän xeùt: ___ ___ ___ 6. Nhaän daïng, ño thöû caùc loaïi FET. Tieán haønh ño thöû caùc loaïi FET, ruùt ra nhaän xeùt. Nhaän xeùt: ___ ___ 7. Khaûo saùt ñaët tuyeán ngoõ ra cuûa JFET (K30A): - Laép maïch nhö hình 4.3: - Giöõ ñieän aùp ôû chaân G theo giaù trò baûng 4.6, ta ño ñöôïc thoâng soá ID. - Thay ñoåi ñieän aùp chaân G vaø tieán haønh ño nhö treân. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 40
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng R1 HI 220 0V 30V A LO K30A V 0V -3V 0 Hình 4.3: Khaûo saùt ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa JFET Baûng 4.6: Thoâng soá ñaëc tuyeán ngoõ ra cuûa K30A UDS (V) 0 1 2 3 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 ID( U GS =-2V ) ID( U GS =-1V ) ID( U GS = 0V ) ID( U GS =0.5V ) - Veõ ñaëc truyeán ngoõ ra cuûa K30A: Nhaän xeùt: ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 41
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 8. Khaûo saùt ñaët tröng truyeàn ñaït cuûa K30A: - Laép maïch theo sô ñoà hình veõ 4.4. - Ñieàu chænh bieán trôû ñeå ño töøng caëp giaù trò ID vaø U GS ghi vaøo baûng 4.7. R1 LO HI 1K R2 -12V +12V 4,7K A VR 10K K30A V 0 Hình 4.4: Khaûo saùt ñaëc tröng truyeàn ñaït cuûa K30A. Baûng 4.7: Thoâng soá ñaëc tröng truyeàn ñaït cuûa K30A UGS (V) -3 -2,5 -2 -1,5 -1 -0,5 0 0,5 0,6 0,7 ID(mA) - Veõ ñaëc tröng tuyeàn ñaït cuûa K30A: Nhaän xeùt: ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 42
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 5: LINH KIEÄN TÍCH CÖÏC (tieáp theo) I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Caùc loaïi UJT. Caùc loaïi SCR. Caùc loaïi Diac. Caùc loaïi Triac. Caùc linh kieän quang. II.MUÏC TIEÂU: Nhaän daïng, ño thöû UJT. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa UJT. Nhaän daïng, ño kieåm tra SCR, Diac, Triac. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa SCR. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa Diac, Triac. Nhaän daïng, ño kieåm tra caùc linh kieän quang ñieän töû. Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa caùc linh kieän quang ñieän töû. III.NOÄI DUNG: A. UJT. 1. Caáu taïo – kyù hieäu – hoaït ñoäng: B2 E: Emitter (cöïc phaùt) E B: Base (cöïc neàn) B1 - Khi ta phaân cöïc cho UJT thoaû ñieàu kieän: VB2 > V E > V B1 vaø V E 0,7V + η.V BB thì UJT daân. Tuyø thuoäc loaïi UJT: η = 0,4 ÷ 0,9. VBB : giaù trò nguoàn caáp cho cöïc B 2. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 43
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Thöïc teá: V E > 10,7 V. 2. Hình daïng thöïc teá: Maõ soá ghi treân thaân: BSV , D5E43, 2N2646, 2N2647, . 3. Ño vaø kieåm tra: - Vaën VOM ôû thang Rx1K, ta ño thuaän nghòch caùc caëp chaân (E, B1), (E, B2) nhö diode, coøn caëp (B 1B2) coù soá Ω khoâng ñoåi (khoaûng 10K Ω) laø toát. - Ta coù theå ño nhanh UJT baèng caùch: ñaët que ñen ôû cöïc B 2, que ñoû ôû cöïc B 1 roài chaïm tay lieàn 2 cöïc E, B 2 quan saùt thaáy kim ñoàng hoà voït leân laø toát. B. SCR 1. Kyù hieäu, hoaït ñoäng: A K A: anode (cöïc döông) G K: cathode (cöïc aâm) G: gate (cöïc coång) - Khi ta phaân cöïc thuaän cho 2 cöïc A, K (V A > V K) thì SCR vaãn chöa hoaït ñoäng, maø caàn phaûi kích moài vaøo cöïc G moät aùp döông (hoaëc moät xung döông) thì diode AK môùi chòu daãn. Ñieàu kieän veà aùp moài: V A >V G>V K. - Khi kích doøng moài cho cöïc G (1mA ÷ 20mA) roài ngöng thì SCR vaãn giöõ nguyeân traïng thaùi daãn vaø noù chæ taét khi khi coù phaân cöïc ngöôïc cho A, K. 2. Hình daïng thöïc teá: gioáng nhö Transistor. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 44
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3. Caùch kieåm tra SCR: Vaën ñoàng hoà ôû thang ño Rx1, que ñen ñaët ôû chaân A vaø que ñoû ôû chaân K, luùc naøy ñoàng hoà khoâng leân kim, sau ñoù ta noái chaân G vaøo A roài thaû ra thì quan saùt thaáy kim ñoàng hoà leân vaø töï giöõ thì SCR toát. C. DIAC 1. Kyù hieäu vaø hình daùng thöïc teá: MT1 MT2 Duøng ñeå oån ñònh aùp AC (zener AC). Goàm 2 cöïc MT1, MT2 hoaøn toaøn ñoái xöùng nhau. Neân khi söû duïng khoâng phaân bieät. Khi söû duïng quan taâm 2 thoâng soá: doøng taûi vaø aùp giôùi haïn (thöïc teá 20V÷40V). Caùc maõ soá ñaëc tröng: D , N , ST 2. Caùch ño kieåm tra: Duøng thang ño Rx10 ño 2 ñaàu Diac neáu: - khoaûng vaøi traêm Ω: toát. - 0Ω: bò noái taét. - Khoâng leân kim: bò ñöùt. D. TRIAC 1. Kyù hieäu, hoaït ñoäng: MT2 G MT1 Coù caáu taïo nhö 2 SCR maéc song song ngöôïc chieàu nhau. - Khi moài xung döông vaøo cöïc G, Triac daãn doøng ñieän töø MT 1 ñeán MT 2 vaø ngöôïc laïi. Ta caáp aùp phaân cöïc cho Triac hoaït ñoäng: VMT2 > V G > V MT1 hoaëc VMT2 < V G < V MT1 2. Hình daïng thöïc teá: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 45
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng E. LINH KIEÄN QUANG 1. Quang trô û (LDR): - Ñieän trôû quang laø loaïi linh kieän thuï ñoäng, ñöôïc cheá taïo bôûi CdS, CdSe, ZnS hoaëc caùc tinh theå hoån hôïp khaùc. Khi ta taêng ñoä saùng chieáu vaøo noù thì ñieän trôû cuûa noù giaûm vaø ngöôïc laïi. - Hình daïng thöïc teá vaø kyù hieäu: LDR - Quang trôû ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong caùc lænh vöïc nhö: töï ñoäng taét môû ñeøn ñöôøng, autofocus trong caùc maùy chieáu phim slide, ño aùnh saùng vôùi caùc maùy chuïp hình boû tuùi, coâng taét aùnh saùng, ñieàu chænh ñoä contrast cuûa TV - Caùc thoâng soá cuûa quang trôû: 2. Diode thu quang (photodiode): LTR-516 3. Photo transistor: L14R1 OP509B Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 46
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 4. Boä gheùp quang (photocoupler hay opto): 1 6 5 3 2 1 3 1 6 4 5 2 1 2 4 2 4 4 H11AA1 H21A1 4N25 H21B1 1 8 7 1 5 1 3 2 2 4 2 4 H11AA817 HCPL2630 5 PS3601 1 6 1 5 2 4 2 4 ZERO CROSS CIRCUIT 6 4N39 MOC3031 - Coâng duïng: duøng ñeå lieân laïc tín hieäu töø nôi phaùt ñeán nôi thu coù caùch ly veà ñieän tính. - Moät soá daïng cô baûn : Photo transistor: tích hôïp goàm Diode phaùt quang vaø Transistor caûm quang. Transistor chæ hoaït ñoäng bình thöôøng khi vaø chæ khi nhaän ñöôïc aùnh saùng phaùt ra töø Diode quang. Photo triac: tích hôïp goàm 1 Diode phaùt quang vaø 1 Triac caûm quang. Photo SCR: tích hôïp goàm 1 Diode phaùt quang va 1 SCR caûm quang. - Löu yù khi söû duïng: ñoù laø taàn soá caét, neáu söû duïng sai khi truyeàn ñaït tín hieäu seõ bò giaûm chaát löôïng. - ÖÙng duïng: lieân laïc AV caùch ly, doø sai ñieän aùp vaù caùch ly mass ôû maïch nguoàn duøng trong maùy TV, Monitor, UPS, caùch ly maïch ñieàu khieån vôùi maïng ñieän coâng nghieäp. 5. Thieát bò hieån thò: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 47
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP: 1. Nhaän daïng vaø ño kieåm tra moät soá UJT. Ño thöû UJT toát xaáu. Nhaän xeùt. ___ Tieán haønh xaùc ñònh chaân UJT theo caùc böôùc sau: - Duøng ñoàng hoà VOM ôû thang Rx1K, ño töøng caëp chaân 2 laàn (ño thuaän vaø ño nghòch), neáu caëp naøo caû 2 laàn ño kim ñeàu leân thì ñoù laø caëp chaân B 1B2, chaân coøn laïi laø chaân E. - Ta laép maïch thí nghieäm sau: Maéc nguoàn DC 24V vôùi boùng ñeøn vaø caàu chia theá 1K, LAMP R1 1K B2 E Ñieåm giöõa ra traïm caém chaân E, ñaàu döông cua 24V R2 nguoàn laø traïm caém chaân B , coøn ñaàu aâm laø traïm caém 1K B1 2 chaân B 1. - Sau khi ñaõ xaùc ñònh chaân E roài, ta caém vaøo traïm E, coøn 2 chaân kia caém hoaùn vò qua laïi, neáu caém ñuùng chaân ñeøn seõ baùo saùng. 2. Khaûo saùt ñaëc tính UJT: HI HI R2 +Vbb - Laép maïch theo hình beân vaø ñieàu chænh +12V A 220 caùc ñieän aùp U BB vaø doøng ñieän I E khaùc R1 VR A nhau cho phuø hôïp giaù trò ôû baûng. Ño 1K 470 2N2646 caùc giaù trò I B2 töông öùng ghi vaøo baûng 5.1. 0 Baûng 5.1: UBB (V) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 IB2 (mA), I E=0 IB2 (mA), I E=2mA IB2 (mA), I E=5mA Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 48
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng IB2 (mA), I E=10mA IB2 (mA), I E=20mA - Veõ ñoà thò I B2 = f(V BB ) vôùi moãi giaù trò I E. Nhaän xeùt: ___ ___ - Khi söû duïng taùc duïng ñieàu khieån doøng ñieän IE ñeán doøng ñieän I B2 trong thöïc teá laø voâ lyù, taïi sao? ___ ___ 3. Nhaän daïng vaø ño kieåm tra diac, SCR, Triac - Ño kieåm tra Diac toát xaáu - Ño kieåm tra SCR toát xaáu. - Tieán haønh xaùc ñònh chaân SCR theo caùc böôùc: Ño Ω xaùc ñònh loaïi tröø ñöôïc chaân A coù ñaëc ñieåm laø soá Ω raát lôùn so vôùi 2 chaân kia. Vaën ñoàng hoà ôû thang ño Rx1 roài ñaët que ñen ôû chaân A vöøa xaùc ñònh, que ñoû ôû moät trong 2 Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 49
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng chaân coøn laïi, kích chaïm ngoùn tay vaøo chaân A vaø chaân coøn laïi, neáu kim leân maïnh thì que ñoû chæ chaân K - Laép maïch nhö hình veõ: A K 470 G 10K S 9V Nhaán coâng taéc S roài buoâng ra. Nhaän xeùt. ___ ___ - Ño thöû Triac: 24V/10W MT2 MT1 G 24V S 1K Ta maéc maïch treân ñeå kieåm tra Triac. Neáu Triac toát khi ta nhaán coâng taéc thì khi buoâng ra boùng ñeøn vaãn saùng. 4. Nhaän daïng caùc linh kieän quang: 5. Ño thöû quang trôû: - Duøng ñoàng hoà VOM ño giaù trò ñieän trôû cuûa quang trôû vôùi aùnh saùng trôøi. Duøng tay che maët nhaän aùnh saùng, ño ñöôïc giaù trò ñieän trôû khi toái. Cho aùnh saùng chieáu vaøo töø töø, quan saùt söï thay ñoåi cuûa kim chæ. - Xaùc ñònh giaù trò ñieän trôû cuûa quang trô û qua pheùp ño doøng vaø aùp ôû caùc cöôøng ñoä vaø aùnh saùng khaùc nhau. + Laép maïch theo nhö hình veõ: HI A U=30V + Cho aùnh saùng chieáu vaøo quang trôû 100 680 + Ño doøng ñieän vaø ñieän aùp ôû caùc vò trí ñieàu chænh VR 1K bieán trôû ghi vaøo baûng 5.2: LAMP LDR V 0 Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 50
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baûng 5.3: Vò trí bieán trôû 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 U(V) I(mA) R( Ω) Nhaän xeùt. ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 51
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 6: KYÕ THUAÄT MAÏCH IN I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Maïch in moãi hoïc sinh 1taám maïch in 4x5cm Thuoác ngaâm. Giaáy nhaùm, buùt loâng daàu. II.MUÏC TIEÂU: Thieát keá ñöôïc maïch in theo ñuùng yeâu caàu. Haøn linh kieän vaø vaän haønh maïch. III.NOÄI DUNG: 1. Moät soá quy taéc khi thieát keá moät maïch in: ! ! ¥ - n gi n hoùa s nguyeân lyù. ¦ ¦ © # - Ph i bi t nhaän d ng vaø chaân linh ki n, yeâu c u b trí linh ki n. ¦ ¦ ¢ - Caùc linh ki n ph i coù ch haøn chaân linh ki n rieâng, khoâng haøn hai chaân linh ¦ ki n vaøo m t loã. ¦ ¦ © ¥ - ng m ch in coù th i vaøo gi a hai chaân linh ki n nh ng hai linh ki n ¢ khoâng ¥ c n m ch ng cheùo laãn nhau. © ! ¥ © ! ¥ - Caùc ¥ ng m ch khoâng ti p xuùc s nguyeân lyù thì treân m ch s ¥ m© ch in khoâng c giao nhau. 2. Quy trình thieát keá maïch in treân giaáy: ¦ ¥ ¥ ¤ - Duøng m t t gi y chia oâ ly vaø t caùc linh ki n leân où. S p x p h p lyù v trí ¦ ¥ ! caùc linh ki n: caùc transistor hay IC coâng su t thì t n i ñ b t mi ng nhoâm ¦ £ ¥ ! ¤ ¥ ¥ © £ t n nhi t, caùc nuùt ch nh t n i khoâng b c n tr i u ch nh, caùc IC vaø ¦ ¦ ¦ ¥ © caùc linh ki n baùn d ¨ n khaùc ph i t xa caùc linh ki n phaùt nhi t m nh. N u ¦ # ¥ m© ch laøm vi c t n s cao thì coøn ph i chuù yù n tham s kyù sinh. ¦ ¥ - Duøng vi t ch m caùc chaân g n linh ki n. ¦ ¥ ¥ ¥ © - Duøng vi t toâ m caùc ng n i m ch gi a caùc chaân linh ki n. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 52
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng ¦ ¥ ¥ © ¢ © - C g ng t linh ki n sao cho ng n i m ch coù t ng chi u daøi ng n nh t, chi © u r ng to nh t vaø ít u n cong nh t. ¦ © ¢ ¥ © - Chuù yù linh ki n vaø caùc ¥ ng m ch n m i m t nhau treân t m m ch in nenâ ¦ ! ¥ ! ¥ © ¥ ta ph i laøm s b trí linh ki n ng c vôùi s m ch in. Neân thi t l p c ¥ ! © hai s ! t ng ng v i hai m t c a t m m ch in. 3. Caùc böôùc thöïc hieän moät taám maïch in: © © ¥ - Sau khi ¥ aõ thi t k m ch in treân gi y, ti n haønh c t t m m ch in theo uùng ¦ ¥ kích th c aõ th c hi n treân gi y. © © - Duøng gi a vaø gi y nhaùm chaø ph ng caùc c nh s c c a t m m ch in. Duøng © " ¥ gi y nhaùm nhuy n chaø s ch l p b n vaø oxy hoùa baùm treân b n m t ng © c a t m m ch in. £ ! ¥ © ¥ © © ¥ - C t t m gi y v a v s m ch in treân ch p leân t m m ch b m t ng. ¦ ¥ ¥ ¥ Duøng pointou nh n aùnh d u caùc i m nuùt hay caùc i m chaân linh ki n leân ¥ ! ¥ © ¥ £ © ¥ m© ch in (coù th duøng gi y than in s m ch aõ v leân b m t ng). ¦ # ¥ - Duøng vi t loâng d u (dung moâi aceton) toâ caùc i m haøn chaân linh ki n vaø © ¥ £ ¥ © caùc ¥ i m pad n i m ch, duøng th c v caùc ng n i m ch treân m t ¥ ¥ ¤ ¤ ! ¥ © ¥ £ ¥ ng (d a theo caùc i m pointou v a nh v vaø s m ch aõ v tr c). ¦ ¥ £ ¥ £ L u yù caùc ng tín hi u v maõnh coøn caùc ng ngu n neân v to; caùc m i ¦ ¥ © © haøn mass vaø m © ch mass ph i c thi t k l n vaø ch y bao quanh h m ch. £ ¥ © ¤ ¤ £ - Sau khi ¥ aõ v xong caùc ng n i m ch, ta quan saùt xem, coù v trí naøo b v ¥ ¥ ¥ ¥ ¥ © ¥ khoâng li © n neùt hay khoâng, m caùc ng ph i u nhau, ng th i ¤ © # khoâng b soùt ¥ ng m ch naøo c . Tr ng h p c n thi t ch cho m c khoâ ¥ © # h n r i l i m t l n n a. § ¥ © - Duøng dao beùn c © o s a caùc bieân c a ng m ch sao cho ñöôøng maïch an toàn vaø ¥ p. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 53
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng £ £ © - Khi ¥ aõ v hoaøn ch nh, ch cho m c khoâ r i cho b ng m ch ngaâm vaøo dung © ¥ " £ d¤ ch thu c ngaâm m ch in. M t ng cho h ng xu ng phía d i, hoá ch t t y s ¥ © ¤ ¥ ¥ © ¤ n moøn l p ng t i caùc v trí khoâng baùm m c vaø nguyeân l p ng t i caùc v ¢ ¥ £ ¥ ¤ trí ¥ c bao ph b ng caùc ng v m c. Mu n l p ng b “ n nhanh” thì neân " © ¥ pha b t ngaâm vôùi n c m, khi t y neân l c t m m ch in trong ch u thu c. § ¥ # © © - Sau khi t " y xong caùc vuøng ng khoâng c n thi t, r a m ch in v i n c s ch # © ¥ nhi © u l n, duøng x ng ho c c n lau s ch caùc ng m c. ¥ ¥ ¢ - Dung khoan (m i khoan coù ng kính 0,8mm ÷1mm) khoan caùc l c m ¦ ¥ chaân linh ki n (coù th duøng maùy uïc loã). ! © ¢ © ! - aùnh s m ch in b ng gi y nhaùm nhuy n vaø n c, laøm s ch r i s n ph leân ¤ ¥ m t l p dung d ch nh a thoâng (nh a thoâng coù pha x ng) coù th b o qu n ¤ ¥ m© ch laâu ngaøy khoâng b leân l p ten xanh ho c en. IV. CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP: 1. Veõ sô ñoà maïch in töø sô ñoà nguyeân lyù: © ! ¥ © H c sinh ti n haønh thi t k m ch in treân gi y t m t s s m ch nguyeân lyù sau: 1 1N4007 Ui 4 - + 2 (Vac) 2200uF 1K 3 7812 1 3 + VIN VOUT GND C1 2 C2 Vin 0.33 0.1 Vout 0 ¦ © ! ¥ ¨ - Ti n haønh th c hi n m ch in t s thi t k treân theo s h ng d n c a giaùo vieân. 2. Khoâi phuïc sô ñoà nguyeân lyù töø sô ñoà maïch in: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 54
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 7: MAÏCH CHÆNH LÖU VAØ ÑIEÀU KHIEÅN ÑIEÄN AÙP I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Moâ hình thöïc taäp. - Diode 1N4007 : 60 con. Caùc loaïi SCR, Triac, Diac. Hoäp ñieän trôû, tuï ñieän. II.NOÄI DUNG: Maïch chænh löu baùn kyø 1 diode. Maïch chænh löu toaøn kyø 2 diode vaø 4 diode. Maïch chænh löu nhaân ñoâi ñieän aùp. Nguoàn löôõng cöïc ñoái xöùng. Maïch chænh löu coù ñieàu khieån SCR. Maïch ñieàu khieån aùp AC baèng Diac, Triac. Maïch dimmer. IV. CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP: 1. Khaûo saùt maïch chænh löu baùn kyø: + - Raùp maïch nhö hình veõ. + Ui C 1K - Khi chöa maéc tuï, thay ñoåi laàn löôït U i V (Vac) Uo vaø ño U o ghi vaøo baûng 7.1: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 55
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baûng 7.1: Ui(V) 3 6 9 12 18 24 Uo(V) k = U o/U i Uo(C=220 µ) Uo(C=470 µ) Uo(C=1000 µ) Uo(C=2200 µ) - Maéc caùc tuï ñieän vôùi caùc giaù trò khaùc nhau vaø laäp laïi caùc böôùc ño treân (khi maéc tuï phaûi chuù yù ñeán cöïc tính). Nhaän xeùt keát quaû baûng 7.1 ___ ___ 2. Khaûo saùt maïch chænh löu toaøn kyø: Caùc böôùc tieán haønh nhö khaûo saùt maïch chænh löu baùn kyø. Sô ñoà maïch 1 Ui 4 - + 2 (Vac) 1K V Uo 3 C Nhaän xeùt ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 56
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 3. Maïch chænh löu toaøn kyø 2 diode: - Maéc maïch nhö hình veõ: D1 + 1 6V 5 0V6 D2 4 8 1K C 6V - Ño caùc ñieän theá Khoâng taû: VC1 = V C2 = VC3 = Coù taûi: VC1 = V C2 = VC3 = Nhaän xeùt. ___ ___ 4. Maïch chænh löu nhaân 2 ñieän aùp: Raùp maïch theo sô ñoà sau: D1 C1 6VAC 1000uF 100/0.5W C3 2200uF D2 C2 1000uF Ño caùc ñieän theá Khoâng taûi: VC1 = VC2 = VC3 = Coù taûi: VC1 = VC2 = VC3 = Nhaän xeùt. ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 57
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng 5. Nguoàn löôõng cöïc ñoái xöùng: 1 1 6V5 0V6 4 - + 2 4 8 + Vdc 100/0.5W 6V 1000uF 3 0 100/0.5W 1000uF - Vdc Maéc maïch nhö hình treân. Ño ñieän theá VDC (+) = VDC (-) = 6. Chænh löu coù ñieàu khieån vôùi SCR: - Laép maïch thí nghieäm nhö hình veõ: HI +30V 1K 680 25Vac 100 220 - Chænh bieán trôû sao cho ñieän aùp ôû cöïc E HI cuûa UJT laø 200mA. Duøng maùy ño hieän Q1 LAMP VR A1015 1K 10V soùng ño ñieän aùp kích U GK taïi ñieåm B vaø Q2 2N2646 ñieän aùp treân taûi. Veõ laïi caùc daïng soùng MCR100 22K 104 100 naøy. Thay ñoåi U E töø 200mA ñeán 500mA laäp laïi pheùp ño treân. 0 Nhaän xeùt. ___ ___ 7. Maïch Dimmer: - Taùc duïng caét ñieän aùp khoâng coù chænh löu. HI VR LAMP 25Vac - Laép maïch nhö hình veõ. 100K 1K - Chænh bieán trôû vaø quan saùt ñoä saùng MAC97 cuûa ñeøn. 47nF 10nF DB3 Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 58
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng LAMP 1K 220Vac VR 20 2.2K 470 MAC97 0.22 0.1 Nhaän xeùt. ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 59
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 8: PHAÂN CÖÏC VAØ KHUEÁCH ÑAÏI TRANSISTOR I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Transistor C1815 : 15con. JFET K30A : 15con. Ñieän trôû vaø tuï ñieän. Moâ hình thöïc taäp. Caùc loaïi MOSFET. II.MUÏC TIEÂU: Phaân cöïc BJT duøng 2 nguoàn caáp ñieän V BB , V CC Phaân cöïc BJT duøng 2 nguoàn caáp ñieän coù theâm ñieän trôû R E. Phaân cöïc oån ñònh BJT duøng 1 nguoàn caáp ñieän. Phaân cöïc JFET. Phaân cöïc MOSFET. Khueách ñaïi BJT cöïc phaùt chung. Khueách ñaïi JFET. III.NOÄI DUNG: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 60
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng IV. CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP: 1. Phaân cöïc duøng 2 nguoàn caáp ñieän V BB , V CC Maéc maïch nhö hình veõ 8.1: VCC +12V Rc +5V Ic . 3.3K Ib 250 Rb C825 V 100K VBB Ie Hình 8.1: Phaân cöïc transistor duøng 2 nguoàn caáp. Trong phaân cöïc Transistor cho chöùc naêng KÑTHN V CE ôû tónh ñieåm Q thöôøng naèm trong khoaûng V CC /3 ñeán V CC /2. Thay ñoåi V R ñeå V CE = 5V. Ño V BE (thöôøng V BE = 0.6 ÷ 0.7V) VBB = VBE = Vaø tính doøng neàn I B = doøng thu I C = Thay ñoåi V R vaø laàn löôït ño caùc giaù trò tính toaùn ghi vaøo baûng 8.1: Baûng 8.1: VCE 1V 2V 4V 6V 8V 10V 12V VBB IB IC βββ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 61
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Nhaän xeùt: söï bieán ñoåi β theo I C, I B vaø V CE . ___ ___ ___ Xeùt tröôøng hôïp maïch coù VCE = 5V. Hô aám Tranisstor (khoâng ñöôïc ñeå Transistor quaù noùng). Theo doõi V CE ñeå ñoïc trò thaáp nhaát. VCemin = => β noùng. 2. Phaân cöïc BJT duøng 2 nguoàn ñieän vôùi ñieän trôû R E Maéc maïch nhö hình 8.2: VCC +12V Rc +5V . 2.7K 250 Rb 47K Re 560 Hình 8.2: : Phaân cöïc transistor duøng 2 nguoàn caáp vôùi ñieän trôû R E. Chænh V R ñeå V CE = 5V ño: VRB = VRC = VRE = Suy ra caùc doøng ñieän töông öùng: IB= IC= IE= Nghieäm laïi caùc heä thöùc: IE = I B + I C= Ño V BE vaø duøng β ñaõ tính ôû treân. Kieåm tra I B coù ñuùng khoâng? ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 62
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng VCE = V CC – I C (R C + R E) Baây giôø hô noùng Transistor theo cuøng caùch vaø möùc ñoä nhö tröôùc. Theo doõi V CE vaø ghi laïi giaù trò thaáp nhaát. V CEmin = Nhaän xeùt: ___ ___ 3. Phaân cöïc oån ñònh BJT duøng 1 nguoàn: Maéc maïch theo hình veõ 8.3: VCC +12V Rb1 Rc 100K 2.7K VR Rb 100K 47K Rb2 Re 250 560 Hình 8.3:Phaân cöïc BJT duøng 1 nguoàn chung. Maéc maïch vaø chænh V R ñeå ñaït VCE = 5V. Ño ñieän trôû RRB1 (goàm R B1 vaø moät phaàn treân cuûa V R). RRB1 = VBB = vaø suy ra caùc doøng ñieän I C, I B, I E. IC= I B= I E= So saùnh vôùi thí nghieäm 2 ôû treân. Nhaän xeùt: ___ ___ 4. Phaân cöïc cho JFET: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 63
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Maïch phaân cöïc JFET phoå bieán laø phaân cöïc töï ñoäng, hình 8.4. Doøng ræ ôû coång I G raát nhoû neân ñieän theá ôû coång xem nhö baèng khoâng. HI Vdd = +12V Rd 2K7 K30A Rg 1M Rs 1K 0 Hình 8.4: Maïch phaân cöïc JFET Ta coù: V G = 0, V S = I D.R D V GS = V G – V S = - I D.R D VDS = V DD – I D (R D + R S) Thöôøng JFET ñöôïc phaân cöïc sao cho V DS naèm trong khoaûng giaù trò töø VDD /3 ñeán V DD /2. Ño V S = vaø suy ra doøng thoaùt I D = V S/R S = Ño V GS xem coù baèng V S khoâng? VGS VS Ño V DS xem coù naèm trong khoaûng V DD /3 ñeán V DD /2 khoâng?. Laëp laïi thöïc haønh treân vôùi caùc giaù trò R S khaùc nhau nhö baûng 8.2: Baûng 8.2: ID = V S/R S VGS VDS RS = 2K RS = 1K RS = 470 Ω Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 64
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Nhaän xeùt baûng 8.2: ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 65
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 9: NGUOÀN CAÁP ÑIEÄN OÅN ÑÒNH I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Moâ hình thöïc taäp. Transistor C828 , D468, C1061 : 15 con Caùc loaïi Diode, diode zener 6V, 9V, 10V : 15 con Caùc hoï IC78xx, IC79xx, ICLM317 vaø ICLM337. Ñieän trôû vaø tuï ñieän. II.MUÏC TIEÂU: Maïch oån aùp duøng diode zener. Maïch oån aùp noái tieáp. Maïch oån aùp tuyeán tính. Maïch oån aùp vôùi IC 78xx, 79xx. Maïch oån aùp vôùi IC oån aùp ñieàu chænh ñöôïc. Maïch oån doøng. III.NOÄI DUNG: 1. Diode zener: Nhaéc laïi nguyeân lyù laøm vieäc cuûa diode Zener vaø caùc thoâng soá cuûa noù. 2. Maïch oån aùp Maïch oån aùp laø heä thoáng coù nhieäm vuï giöõ cho ñieän aùp ra cuûa heä thoáng cung caáp ñoù khoâng ñoåi khi ñieän aùp vaøo hay taûi thay ñoåi. Giôùi thieäu maïch oån aùp duøng diode zener, maïch oån aùp noái tieáp, maïch oån aùp song song. 3. Caùc loaïi IC oån aùp thoâng duïng: - IC oån aùp hoï 78xx laø loaïi oån aùp nguoàn döông, IC 79xx laø loaïi oån aùp nguoàn aâm. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 66
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Trong ñoù: xx chæ möùc ñieän aùp ra danh ñònh - Hình daïng thöïc teá: - Ngoaøi ra 78Lxx doøng ra 100mA, 78Mxx doøng ra 500mA, 78Txx doøng ra 3A, 78Hxx coù doøng ra 5A. - IC oån aùp ñieàu chænh ñöôïc: LM117/217/337 laø loaïi oån aùp döông, LM137/237/337 laø loaïi oån aùp nguoàn aâm. Caùc daïng thöïc teá: 4. Maïch oån doøng: Nguyeân taéc maïch oån doøng cuõng töông töï nhö maïch oån aùp, ñieän aùp coá ñònh laø ñieän aùp chuaån cuûa moät diode zener seõ ñöôïc so saùnh vôùi trò soá thöïc teá laø moät ñieän aùp rôi treân ñieän trôû (tæ leä vôùi doøng ñieän qua noù). Doøng ñieän ra cuûa maïch khoâng ñoåi theo taûi. IV.CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP: 1. Khaûo saùt maïch oån aùp duøng diode zener: - Raùp maïch hình 9.1: R1 HI 1K Rtai Vin 6V 100/0,5W LO Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 67
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Hình 9.1: Sô ñoà maïch oån aùp duøng diode zener. - Laàn löôït thay ñoåi V in vaø tieán haønh ño ñieän aùp ngoõ ra theo baûng 9.1. Baûng 9.1: Vin [V] 0 4 5 6 7 8 10 12 14 Vout (khoâng taûi) [V] Vout (taûi) [V] - Xaùc ñònh giaù trò V inmin = vaø V inmax = maø maïch ghim aùp. Nhaän xeùt. ___ 2. Maïch oån aùp noái tieáp - Raùp maïch hình 9.2. D468 HI Q2 R1 100 C1815 Rtai Vout Vin Q1 100/0,5W 6V LO Hình 9.2: Maïch oån aùp noái tieáp. - Tieán haønh nhö phaàn thöïc haønh maïch oån aùp duøng diode zener ôû treân. - Nghieäm laïi heä thöùc: Vo = Vz - V BE1 - V BE2 = Vz – 1,4 = Vo = Vz - V BE1 - V BE2 = Vz – 1,4 (9.1) ÔÛ V in naøo thì heä thöùc (9.1) khoâng coøn ñuùng nöõa töùc ñieän theá ra khoâng coøn oån ñònh nöõa?. Vin = ??? Hai transistor C1815 vaø D468 maéc theo kieåu gì? ___ Coâng duïng cuûa caùch maéc naøy? ___ 3. Maïch oån aùp tuyeán tính: Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 68
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng - Raùp maïch hình 9.3. D468 HI HI Q2 R3 R2 470 4K7 R1 100 Q1 VR Vout Vin 10K C1815 6V LO LO Hình 9.3: Maïch oån aùp tuyeán tính. - Tieán haønh ño nhö ôû phaàn thöïc haønh treân. - Giöõ coá ñònh V in = 9V, chænh bieán trôû tìm giaù trò Vomin = vaø V omax = Nhaän xeùt traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa maïch hình 9.3. ___ ___ ___ 4. Maïch oån aùp duøng IC oån aùp LM7805 1 3 HI IN OUT HI GND Vin C1 C2 Vout 0.33 2 0.1 LO LO 0 Hình 9.4: maïch oån aùp duøng IC oån aùp - Raùp maïch oån aùp hình 9.4 treân maïch in ña naêng. - Caáp ñieän aùp vaøo V in = 4V, 5V, 6V, 7V, 8V. Ño ñieän theá ra Vout. Baûng 9.2: Vin [V] 4 5 6 7 8 Vout [V] - Maéc taûi 100 Ω/0,5W laäp laïi baøi thöïc haønh hình 9.4 nhö treân vaø ñieàn vaøo baûng 9.3. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 69
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baûng 9.3: VLin [V] 4 5 6 7 8 VLout [V] Nhaän xeùt keát quaû baûng 9.2 vaø baûng 9.3: ___ So saùnh vôùi keát quaû maïch transistor rôøi: ___ 5. Raùp maïch oån aùp ñieàu chænh ñöôïc Duøng ICLM317 theo hình 9.5: LM317 3 2 HI VIN VOUT HI ADJ R1 D1 120 1 1N4002 C1 C3 Vin 0,1 1 Vout VR C2 10K 10 LO LO Hình 9.5: Maïch oån aùp ñieàu chænh ñöôïc. - Tính aùp ra Uo = 1,25(1+ V R/120)= - Caáp nguoàn vaøo Vin = 30V, chænh bieán trôû tìm Vomin = vaø V omax = 6. Maïch oån doøng: - Khaûo saùt quan heä giöõa ñieän aùp ra vaø doøng ñieän ra vôùi ñieän trôû taûi vaø ñieän aùp vaøo cuûa moät maïch oån doøng. - Raùp maïch nhö hình 9.6. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 70
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng R3 VR D468 R2 Q2 1K 4K7 470 Vin=15V Rtai 10V 0 Hình 9.6: maïch oån doøng - Caáp ñieän aùp moät chieàu V in = 15V vaøo maïch, ngaén maïch ñieän trôû taûi (R L=0) vaø chænh bieán trôû sao cho doøng ñieän ra laø 20mA. - Thay ñoåi ñieän trôû taûi theo baûng 9.4 ghi laïi doøng ñieän (IL) vaø ñieän aùp ra töông öùng (U L). Baûng 9.4: RL(Ω) 0 10 22 33 100 220 330 UL(V) IL(mA) - Veõ ñoà thò IL = f(R L) Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 71
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Nhaän xeùt: ___ ___ ___ Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 72
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 10: CAÙC MAÏCH ÑIEÄN TÖÛ ÖÙNG DUÏNG I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Moâ hình thöïc taäp. Caùc loaïi linh kieän. II.MUÏC TIEÂU: Khaûo saùt moät soá maïch cô baûn. III.NOÄI DUNG: Maïch dao ñoäng ña haøi phi oån. Maïch dao ñoäng ña haøi ñôn oån. Raùp vaø chænh maïch nhaïc IV. CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP. 1. Maïch dao ñoäng ña haøi phi oån: VCC 12V 0.1 Rc1 Rb1 Rb2 Rc2 560 33K 33K 560 + + 47uF 47uF Rd1 Rd2 Q1 Q2 470 470 C828 C828 Hình 10.1: maïch dao ñoäng ña haøi phi oån. Maïch töï ñoäng luaân chuyeån giöõa hai traïng thaùi: traïng thaùi T 1 daãn T 2 ngöng vaø traïng thaùi T 2 daãn T 1 ngöng. Maïch taïo ra 2 tín hieäu ñaûo pha nhau taïi 2 ngoõ R c1 vaø Rc2 (trong moät soá tröôøng hôïp ta caàn 2 tín hieäu ñaûo pha tuy nhieân phaàn lôùn ta chæ caàn 1 tín hieäu). Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 73
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Maéc maïch nhö hình 10.1 vaø quan saùt söï chôùp taét luaân phieân cuûa 2 ñeøn chöùng toû 2 tín hieäu ñaûo pha nhau. Ño caùc ñieän theá sau VCE1 = VBE1 = VCE2 = V BE2 = Nhaän xeùt veà caùc ñieän theá naøy vaø tình traïng daãn ñieän cuûa 2 Transistor. ___ ___ ___ Thay ñoåi trò soá cuûa tuï ñieän 100 µF, 10 µF Nhaän xeùt hieän töôïng khi giaù trò tuï thay ñoåi: ___ ___ 2. Maïch dao ñoäng ña haøi ñôn oån: VCC 12V 0.1uF Rc1 Rb2 Rc2 560 56K 560 + Rb1 47uF 15K +5V Q1 Q2 . 470 470 4.7K 1N400 1K + 1uF 5.6K Daây kích maïch Hình 10.2: Maïch dao ñoäng ña haøi ñôn oån Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 74
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Maïch dao ñoäng ña haøi ñôn oån laø maïch chæ coù moät traïng thaùi oån ñònh (beàn). Khi ñöôïc kích (naûy) töø beân ngoaøi maïch ñoåi sang moät traïng thaùi khaùc roài töï ñoäng quay veà traïng thaùi oån ñònh bình thöôøng. Öùng duïng laøm maïch ñònh giôø (timer) ngaén hoaëc maïch ñònh thôøi (timing). Cho ñaàu daây kích chaïm ñaát roài ruùt ngay taïo xung naõy aâm ngaén. Quan saùt 2 ñeøn Led cho ñeán khi chuùng trôû laïi traïng thaùi oån ñònh tröôùc. Laëp laïi thao taùc taïo xung vaø ño caùc ñieän theá. VBE1 = V CE1 = V BE2 = V CE2 = Keát luaän traïng thaùi daãn ñieän cuûa 2 transistor coù phuø hôïp vôùi 2 ñeøn Led khoâng?. ___ Thay ñoåi tuï C 2: 10 µF, 100 µF, 470 µF laëp laïi vaø nhaän xeùt. ___ ___ 3. Dao ñoäng ba traïng thaùi Hình 10.3: Maïch dao ñoäng 3 traïng thaùi. - Quan saùt caùc dao ñoäng . - Thay C 1, C 2, C 3 baèng caùc giaù trò tuï khaùc nhau. - Thay R B1 = R B2 =RB3 =100K. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 75
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Nhaän xeùt hình 10.3: ___ ___ 4. Maïch KÑ ñôn giaûn: . 9V-12V 1K 330 22K 1uF + D468 C1815 3V Hình 10.4: Maïch nhaïc ñôn giaûn. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 76
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng Baøi 11: CAÙC MAÏCH ÑIEÄN TÖÛ ÖÙNG DUÏNG (tieáp theo) I.THIEÁT BÒ SÖÛ DUÏNG: Moâ hình thöïc taäp. Caùc loaïi linh kieän. Loa 8Ohm. Boùng ñeøn troøn 40W. II.MUÏC TIEÂU: Laép raùp vaø hieäu chænh moät soá maïch öùng duïng III.NOÄI DUNG: Raùp vaø chænh maïch coøi huù 4 thöù tieáng. - Maïch töï ñoäng baät ñeøn khi trôøi toái. IV. CAÙC BAØI THÖÏC TAÄP. 1. Maïch Coøi huù 4 thöù tieáng: . 9V-12V 4.7K 1K 1K 4.7K 22K 100uF 3.3K + 2.2uF + + D468 4.7K C1815 1uF-10uF + 4.7uF Hình 11.1: Maïch coøi huù 4 thöù tieáng. 2. Maïch töï ñoäng baät ñeøn khi trôøi toái. Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 77
¡ ¢ £ ¤ ¥ ¦ § ¨ © © ¢ £ ¦ Tröôøng +12VDC 1N4007 C2 R2 2 Relay 10u 3K3 5 LDR 3 1 4 0 Q2 C1815 R3 220VAC Q1 LAMP 4K7 C1815 C1 10u R1 2K2 33 VR 0 3. Maïch ñeøn chaïy ñôn giaûn duøng IC555 vaø IC4017 100K 10u +12V 47K 16 560 D1 4 8 0 3 7 Q0 2 VCC DSCHG Q1 4 RST VCC Q2 22K 3 14 7 OUT CLK Q3 6 10 THR Q4 1 Q5 LM555 13 5 2 ENA Q6 6 TRG 15 Q7 9 D10 GND CV RST Q8 11 Q9 1 5 12 560 1u GND CO 0.1u 8 4017 0 4. Maïch choáng troäm duøng photo HI +12V 470 39K 1K LED Q2 C1815 22K IR Q1 0 Giaùo trình thöïc haønh linh kieän ñieän töû 78