Giáo trình Tâm lý học lao động (Phần 2) - Võ Hưng

Nội dung text: Giáo trình Tâm lý học lao động (Phần 2) - Võ Hưng

1. PH N III Noäi dung gaàn nhau cuûa sinh hoïc vaø taâm lyù hoïc lao ñoäng laø xaùc laäp söï tieáp caän veà maët lyù luaän vaø thöïc haønh, laøm saùng toû xuaát phaùt ñieåm chung cuûa hai ngaønh khoa hoïc naøy laø phaân tích quaù trình lao LAO ðNG TRONG ñoäng trong ñieàu kieän kyõ thuaät môùi (vôùi söï xuaát hieän nhöõng heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng ngaøy caøng phoå bieán), ñaùnh giaù moät caùch nhaát quaùn ðIIIU KINK N K NK THU M TT M MIII T caùc hoaït ñoäng lao ñoäng cuï theå, nhaèm giaûi quyeát ñuùng ñaén nhieäm vuï toå chöùc lao ñoäng, ñaëc bieät laø caùc loaïi hoaït ñoäng trí tueä. Söï tham gia ngaøy caøng hieäu quaû cuûa ngaønh ñieàu khieån hoïc (Cybernetic) trong vieäc phaân tích heä thoáng NMMT nhaèm ñaùp öùng I. HEÄ THOÁNG NGÖÔØI – MAÙY - MOÂI TRÖÔØNG (N-M-MT) nhu caàu hôïp lyù hoùa lao ñoäng chính laø nhaèm muïc ñích thöïc hieän vieäc 1.1. Khaùi nieäm ñieàu khieån toái öu caùc quaù trình xaûy ra trong caáu truùc lao ñoäng kyõ thuaät. Quaù trình bieán ñoåi cuûa caùc hình th c taùc ñoäng cuûa con ngöôøi vaøo Chuyeân ngaønh taâm lyù hoïc kyõ thuaät ñöôïc hình thaønh töø nhöõng yeâu caàu moâi tröôøng laø quaù trình khoâng ngöøng caûi tieán coâng cuï, maùy moùc, kyõ thöïc tieãn ñoù. thuaät, kyõ naêng, kyõ xaûo lao ñoäng saûn xuaát. Nhieäm vuï quan troïng nhaát cuûa taâm lyù hoïc kyõ thuaät laø nghieân cöùu Maõi ñeán ñaàu theá kyû 20 ngöôøi lao ñoäng vaãn coøn söû duïng naêng moái quan heä töông hoã trong hoaït ñoäng giöõa con ngöôøi vaø maùy moùc töï löôïng cô baép laø phoå bieán do ñoù khoa hoïc nghieân cöùu veà lao ñoäng cuûa ñoäng trong caùc ñieàu kieän moâi tröôøng nhaát ñònh nhaèm giaûi quyeát moät soá con ngöôøi chuû yeáu laø veà hình thaùi, giaûi phaãu vaø moät phaàn sinh taâm lyù. vaán ñeà caên baûn nhö söï phaân boá chöùc naêng giöõa ngöôøi vaø maùy, xaây döïng cheá ñoä lao ñoäng toái öu giöõa ngöôøi vaø maùy. Töø giöõa theá kyû 20 môùi xuaát hieän nhieàu daïng maùy moùc phöùc taïp ñoøi hoûi phaûi nghieân cöùu saâu hôn veà sinh lyù vaø veà caùc ñaëc thuø taâm lyù Tieán xa hôn nöõa, taâm lyù hoïc kyõ thuaät keát hôïp vôùi toaùn hoïc nhaèm nhö toác ñoä phaûn öùng, ñaëc ñieåm trí nhôù, khaû naêng taäp trung chuù yù muïc ñích taïo ñieàu kieän cho con ngöôøi thích nghi toát nhaát vôùi maùy moùc vaø ngöôïc laïi. Söï phaùt trieån cuûa caùc heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng, taïo neân moät hình thaùi môùi cuûa heä thoáng con ngöôøi, maùy moùc. Vieäc aùp duïng kyõ Moät höôùng keát hôïp môùi ñöôïc coi laø toaøn dieän hôn. Ñoù laø thuaät môùi trong moïi ngaønh saûn xuaát cô khí, giao thoâng, böu ñieän, ñieàu Ecgoânoâmi, laø söï keát hôïp caùc khoa hoïc nhö sinh lyù hoïc, taâm lyù hoïc, phoái quaûn lyù toå chöùc, hoaït ñoäng quaûn trò ñaõ laøm cho noäi dung chuû nhaân traéc hoïc, y hoïc, thaåm myõ hoïc vaø caùc boä moân kyõ thuaät thieát keá yeáu cuûa quaù trình lao ñoäng trôû thaønh phöùc heä hoaït ñoäng trí oùc keát hôïp nhaèm laøm cho con ngöôøi thích öùng toái öu vôùi coâng vieäc, laøm taêng naêng vôùi chaân tay. Töø ñoù vieäc phaân tích lao ñoäng ñöôïc ñaët ra moät caùch suaát lao ñoäng, taêng möùc ñoä an toaøn, ñaûm baûo söùc khoeû vaø taïo ñöôïc khaùc. Vaán ñeà ñaët ra laø phaân tích lao ñoäng trong moái quan heä Ngöôøi, caûm giaùc thoaûi maùi (tieän nghi). Vieäc phaân tích ecgoânoâmi nhaèm vaøo ba Maùy vaø Moâi tröôøng. loaïi taûi troïng: Taûi troïng theå löïc (chuû yeáu döïa vaøo chæ tieâu hình thaùi 122 | 123
2. sinh hoïc), taûi troïng caûm xuùc (döïa vaøo caùc chæ tieâu taâm lyù) vaø taûi troïng trí tueä (chuû yeáu döïa vaøo caùc chæ tieâu sinh lyù). Töông taùc giöõa con ngöôøi vaø maùy moùc Ngoaøi ra coøn nhieàu chæ tieâu veà y hoïc ngheà nghieäp, an toaøn veä sinh nhaèm xaùc laäp caùc ñieàu kieän hoaït ñoäng toái öu cho heä thoáng N MMT. Heä thoáng NMMT laø moät khaùi nieäm cô baûn ñaëc thuø cuûa taâm lyù CN trong heä thoáng CN trong heä thoáng CN trong heä thoáng hoïc lao ñoäng kyõ thuaät bao goàm caùc thaønh phaàn: Ngöôøi – coâng cuï Ngöôøi - Maùy Ngöôøi – Heä ÑKTÑ Con ngöôøi luoân ñoùng vai troø chuû theå trong lao ñoäng. Maùy laø toaøn boä maùy moùc, coâng cuï, thieát bò coi nhö phöông tieän lao ñoäng. Nghieân cöùu yeâu caàu sinh Nghieân cöùu yeâu caàu Nghieân cöùu yeâu thaùi sinh lyù taâm sinh lí caàu taâm sinh lí Moâi tröôøng bao goàm caùc ñieàu kieän töï nhieân vaø xaõ hoäi xuaát hieän trong heä thoáng trong quaù trình lao ñoäng. töông taùc phöùc taïp Ba thaønh phaàn naøy chæ coù theå hình thaønh moät heä thoáng khi chuùng coù caùc moái quan heä töông taùc vôùi nhau vaø thoâng qua caùc moái töông taùc caùc thaønh phaàn naøy thöïc hieän muïc ñích chung. Chính muïc ñích chung Sinh lyù Quan hoïc –ñieåm lao heä thoángTaâm daãn sinh ñeán lí phöônghoïc lao phaùp phaâTaâmn tích lyù phuøhoïc kyõhôïp vôùi seõ laøm cho caùc thaønh phaàn keát hôïp laïi thaønh heä thoáâng. nhöõng tínhñoäng chaát ñaëc tröng cuûa töøngñoäng thaønh phaàn trong quaù trìnhthuaät thöïc hieän Theo ñoù moät ñôn vò saûn xuaát laø moät heä thoáng. Baûn thaân moät con muïc ñích chung thoâng qua moái töông taùc toái öu giöõa caùc thaønh phaàn ñoù ngöôøi cuõng laø moät heä thoáng vôùi ñoä tin caäy cao. Nguyeân lyù chung cuûa caùc moái töông taùc ñoù laø: Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng khoâng theå taùch rôøi nhau vaø heä thoáng ñieàu khieån töï ñoäng cuõng khoâng theå taùch khoûi con ngöôøi maø ñaëc ñieåm cô baûn nhaát cuûa heä thoáng laø vai troø trung taâm hoaït ñoäng saùng taïo vaãn thuoäc veà con ngöôøi vaän haønh ñieàu khieån. Heä thoáng caøng coù hieäu quaû vôùi ñoä chính xaùc vaø toác ñoä cao thì caáu truùc caøng tinh vi, caøng nhieàu chi tieát, nhieàu heä thoáng töø nhoû ñeán lôùn. Hieäu quaû cuûa heä thoáng phuï thuoäc vaøo vieäc ñaûm baûo tính lieân tuïc töø giai ñoaïn thieát keá, cheá taïo cho ñeán khai thaùc vaän haønh. 124 | 125
3. Traïng thaùi hoaït ñoäng cuûa heä thoáng chòu aûnh höôûng cuûa traïng phaän chæ thò (baûng ñoàng hoà, soá lieäu, sô ñoà, hình veõ ). Cô quan caûm thaùi töøng thaønh phaàn. Trong khi con ngöôøi ñoøi hoûi nhöõng yeâu caàu cao giaùc truyeàn veà thaàn kinh trung öông. ñoái vôùi tính naêng thao taùc vaø duy trì cuûa heä thoáng thì yeâu caàu ñoái vôùi Heä thaàn kinh trung öông toång hôïp caùc tín hieäu ñöôïc tieáp nhaän töø con ngöôøi cuõng luoân phaûi thay ñoåi veà caûm giaùc, trí tueä vaø vaän ñoäng. maùy ñeå taïo thaønh moâ hình thoâng tin cuûa caùc ñoái töôïng ñieàu khieån, töông Theo ñoù, moái quan heä töông taùc giöõa caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng öùng vôùi traïng thaùi taâm sinh lyù cuûa ngöôøi ñieàu khieån. Treân cô sôû moâ hình ngaøy moät phong phuù vaø tinh vi hôn nhieàu. thoâng tin naøy, trung öông thaàn kinh laïi taïo ra moâ hình taâm lyù goïi laø moâ hình khaùi nieäm chuû quan cuûa ngöôøi ñieàu khieån coù keát hôïp yù thöùc veà 1.2 . Hoaït ñoäng ñieàu khieån cuûa con ngöôøi trong heä thoáng N –M -MT nhieäm vuï caàn phaûi laøm, veà ñoäng cô vaø caùc hình dung veà hieäu quaû (sai ñuùng) cuûa haønh ñoäng, coù so saùnh vôùi nhöõng chuaån möïc nhaát ñònh ñöôïc Heä thoáng N MMT ghi nhôù saün trong naõo boä nhôø kinh nghieäm vaø kieán thöùc. Treân cô sôû moâ hình khaùi nieäm ngöôøi ñieàu khieån ra quyeát ñònh haønh ñoäng. Con ngöôøi ñieàu khieån Haønh ñoäng ñöôïc theå hieän qua lôøi noùi (baùo caùo leân caáp treân hoaëc ra leänh cho ngöôøi thöïc haønh) vaø qua caùc ñoäng taùc vaän haønh maùy (aán, môû Moâi tröôøng nuùt, keùo caàn gaït, xoay voâ laêng ) nghóa laø ñöa meänh leänh vaøo ñieàu khieån maùy vaø maùy seõ taïo ra moät traïng thaùi caàn thieát cho ñoái töôïng. Maùy moùc Caû ba giai ñoaïn tieáp nhaän, xöû lyù vaø quyeát ñònh haønh ñoäng goäp laïi thaønh moät chu kyø ñieàu khieån. Trong ho t ñng ñiu k hieån luôn ph i có s ñng nh t giöõa khaû naêng con ngöôøi và maùy moùc nhöng con ngöôøi luoân phaûi coù haønh ñoäng Ñoái töôïng ñieàu khieån chuû ñoäng (chuù yù ñeán nhöõng tín hieäu troïng taâm nhaát do maùy chuyeån tôùi, giaûi maõ nhöõng tín hieäu ñoù thaønh nhaän thöùc veà ñoái töôïng ñieàu Treân ñaây laø sô ñoà töông taùc trong heä thoáng N – M MT cuøng vôùi khieån vaø neáu caàn laïi phaûi ñoái chieáu vôùi thöïc traïng baèng quan saùt tröïc ñoái töôïng ñieàu khieån cuûa noù. tieáp ñoái töôïng vaø moâi tröôøng ngoaøi). Hoaït ñoäng ñieàu khieån laø moät quaù trình tieáp nhaän xöû lyù vaø truyeàn Sau khi coù quyeát ñònh haønh ñoäng thì laïi phaûi maõ hoùa haønh ñoäng ñaït thoâng tin lieân tuïc giöõa ngöôøi vaø maùy. cuï theå thaønh maõ cuûa maùy roài tìm tôùi ñuùng cô quan ñieàu khieån cuûa maùy Thoâng tin veà traïng thaùi cuûa ñoái töôïng ñieàu khieån vaø moâi tröôøng nhö nuùt baám, caàn gaït, voâ laêng xoay ñeå taùc ñoäng vaøo maùy moät caùch thoâng qua boä phaän tieáp nhaän ñöôïc xöû lyù ñuùc keát vaø theå hieän qua boä chính xaùc nhaát. 126 | 127
4. Moãi haønh ñoäng ñieàu khieån naøy ñeàu maát moät thôøi gian nhaát ñònh, coù Tính thích öùng cao . Con ngöôøi coù khaû naêng öùng bieán tuøy cô ñeå xaùc suaát ñuùng sai nhaát ñònh cuõng nhö möùc ñoä caûm xuùc caêng thaúng nhaát giaûi quyeát nhieàu nhieäm vuï phöùc taïp khaùc nhau vôùi nhieàu phöông thöùc ñònh. Ñoù laø thôøi gian trì hoaõn cuûa ñaùp öùng. Thôøi gian naøy daøi ngaén coøn khaùc nhau, keå caû nhöõng luùc khoâng coù thoâng tin ñaày ñuû. tuyø vaøo baûn lónh, trình ñoä vaø kinh nghieäm cuûa ngöôøi ñieàu khieån. Tính beàn vöõng . Con ngöôøi coù nhieàu keânh thoâng tin khaùc nhau qua 1.3. Bieåu hieän taâm lyù cuûa ngöôøi ñieàu khieån trong heä thoáng töï ñoäng nhieàu cô quan caûm giaùc (tai, maét, tay, chaân ) vaø coù theå thay theá boå sung Ng ưi ñiu khi n th ưng coù caùc bieåu hieän nhö sau: cho nhau laøm taêng khaû naêng döï caûm, tieân ñoaùn nhôø ñoù coù theå buø tröø ñöôïc, thay theá ñöôïc nhöõng keânh thoâng tin truïc traëc cuûa maùy moùc. Ngöôøi ñieàu khieån luoân bò aùp löïc vì phaûi th c hieän cuøng luùc nhieàu coâng vieäc khaùc nhau vaø luoân caûm thaáy thieáu huït thôøi gian. Beân caïnh khaû naêng thích öùng cao, con ngöôøi thaät ra cuõng khoâng theå laø sieâu vieät, khaû naêng thích öùng khoâng phaûi laø voâ taän maø Ngöôøi ñieàu khieån khoâng tröïc tieáp taùc ñoäng vaøo ñoái töôïng maø vaãn coøn nhöõng haïn cheá ñaëc bieät laø veà ñoä tin caäy. Hôn nöõa khi heä thoâng qua chuoãi maùy moùc phöùc taïp vôùi gaùnh naëng ñaët leân cô quan thoáng caøng töï ñoäng ôû möùc ñoä cao, caøng phöùc taïp thì traùch nhieäm cuûa caûm giaùc, trong ñó 80% laø thò giaùc. con ngöôøi caøng lôùn ñoøi hoûi caûm xuùc yù chí maïnh meõ hôn vaø möùc ñoä Thöôøng xuaát hieän nhöõng yeáu toá môùi aûnh höôûng ñeán traïng thaùi chòu ñöïng caêng thaúng cao hôn. Cuõng vì vaäy maø yeâu caàu tuyeån choïn veà taâm lyù (nhö gia toác lôùn, tình traïng khoâng troïng löôïng, giaûm löôïng vaän söùc khoeû nhaát laø taâm lyù caøng ngaøy moät cao. ñoäng cô theå, giaûm thoâng tin caàn thieát ñeå duy trì traïng thaùi tænh taùo ). 1.5. Phaân loaïi hoaït ñoäng cuûa ngöôøi ñieàu khieån Vì vaäy beân caïnh traùch nhieäm cao phaûi luoân coù tinh thaàn saün saøng Hoaït ñoäng cuûa ngöôøi ñieàu khieån thöôøng ñöôïc phaân loaïi theo caùc öùng phoù vôùi tình huoáng baát ngôø nguy hieåm gaây möùc caêng thaúng cao. yeáu toá sau: 1.4. Tính öu vieät cuûa con ngöôøi Loaïi heä thoáng c ó ñònh hình töùc laø coù chöông trình ñònh saün Nhôø khoa hoïc kyõ thuaät, con ngöôøi luoân tìm caùch khaéc phuïc (thuaät toaùn hoïc) maø ngöôøi ñieàu khieån bieát tröôùc ñöôïc caùc böôùc thao nhöõng haïn cheá cuûa mình baèng vieäc taïo ra nhöõng heä thoáng töï ñoäng taùc vaø seõ hoaït ñoäng gaàn nhö moät yeáu toá cuûa maùy (ví duï ngöôøi lao ngaøy caøng hieän ñaïi hôn (robot), döïa treân nhöõng öu vieät maø heä thoáng ñoäng ngoài thaønh daõy treân nhöõng daây chuyeàn töï ñoäng). kyõ thuaät ñôn thuaàn khoâng theå coù ñöôïc. Ñoù laø tính ña naêng cao. Moãi Loaïi heä thoáng khoâng ñònh hình hoaëc chæ ñònh hình moät möùc ñoä maùy moùc cuï theå ñeàu chæ ñöôïc daønh rieâng cho moät soá nhieäm vuï nhaát naøo ñoù. Caùc tình huoáng xöû trí xuaát hieän töøng luùc, ngöôøi ñieàu khieån ñònh, ñaët tröôùc. Con ngöôøi veà nguyeân taéc coù theå thöïc hieän cuøng luùc thænh thoaûng môùi phaûi can thieäp khi coù tín hieäu xuaát hieän vôùi trình töï nhieàu nhieäm vuï khaùc nhau baèng nhöõng bieän phaùp khaùc nhau vaø khoâng bieát tröôùc vaø thôøi gian cuõng khoâng bieát tröôùc. Heä thoáng naøy coøn thöôøng khoâng bieát tröôùc. Nhôø ñoù maø heä thoáng NMMT coù tính ña ñöôïc phaân bieät theo nhieàu caáp. Ví duï: Laùi oâ toâ chæ coù moät caáp coøn laùi naêng hôn laø heä thoáng maùy moùc ñôn thuaàn. maùy bay lôùn coù caáp ñieàu khieån cuûa phi coâng kyõ thuaät vaø phi coâng chæ 128 | 129
5. huy. ÔÛ ñaây khoâng chæ coù hôïp nhaát giöõa ngöôøi vaø maùy maø coøn söï hôïp - Cheá ñoä ñaøo taïo reøn luyeän nhaèm taïo ra, cuûng coá vaø hoaøn chænh nhaát cuûa nhieàu con ngöôøi coù lieân quan trong heä thoáng. caùc kieán thöùc, kyõ naêng, kyõ xaûo caàn thieát cho töøng giai ñoaïn, töøng loaïi Hoaït ñoäng ñieàu khieån coøn coù theå phaân bieät theo möùc ñoä öu theá hoaït ñoäng vôùi tieâu chuaån ngaøy moät cao vaø vöõng chaéc hôn. cuûa töøng loaïi hoaït ñoäng trong quaù trình xöû trí tình huoáng nhö: Cheá ñoä lao ñoäng toái thieåu ñöôïc thöïc hieän trong caùc hoaït ñoäng Hoaït ñoäng caûm giaùc thì gaùnh naëng rôi vaøo quaù trình tieáp nhaän bình thöôøng cuûa heä thoáng töï ñoäng cao. Ñaëc ñieåm laø gaùnh naëng cuûa thoâng tin. thoâng tin khoâng lôùn, yeâu caàu veà haønh ñoäng ñieàu chænh khoâng cao, tieän nghi toát. Tuy nhieân deã xaûy ra tröôøng hôïp baát lôïi laø keùm caûm giaùc, deã Hoaït ñoäng vaän ñoäng vôùi gaùnh naëng ñoäng taùc thöïc haønh. buoàn nguû, keùm tænh taùo, daãn ñeán chaäm phaûn öùng, ñe doaï maát an toaøn Hoaït ñoäng trí tueä, tö duy coù vai troø chuû yeáu trong vieäc xöû lyù khi coù tình huoáng baát ngôø. thoâng tin loâgic hoaëc choïn quyeát ñònh haønh ñoäng. Cheá ñoä lao ñoäng toái öu ñöôïc thöïc hieän trong ñieàu kieän tieän nghi II. TIEÂU CHUAÅN ÑAÙNH GIAÙ NGÖÔØI ÑIEÀU KHIEÅN toát, maùy moùc ñaûm baûo. Boái caûnh lao ñoäng quen thuoäc, coù yeâu caàu phuø hôïp vôùi kyõ naêng, kyõ xaûo. Caêng thaúng thaàn kinh taâm lyù khoâng cao, khaû 2.1. Tieâu chuaån naêng lao ñoäng duy trì ñöôïc laâu, khoâng coù nhaàm laãn vaø giaùn ñoaïn, naêng Coù ba loaïi tieâu chuaån: suaát ñaït cao, ñoä tin caäy ñaûm baûo. Ngöôøi ñieàu khieån thöïc hieän coâng vieäc ñieàu khieån vaø ñieàu chænh khi thoâng soá coù chieàu höôùng bình Veà toác ñoä ñaùp öùng: Ñoù laø thôøi gian thöïc hieän moät coâng vieäc thöôøng. Cheá ñoä naøy ñaûm baûo cho ngöôøi lao ñoäng ñöôïc ñaøo taïo reøn ñieàu khieån tính töø khi tieáp nhaän tín hieäu ñeán luùc hoaøn thaønh coâng vieäc luyeän toát. ñieàu khieån. - Cheá ñoä lao ñoäng cöïc haïn ñöôïc thöïc hieän trong ñieàu kieän coù yeâu Veà ñoä tin caäy: Ñoù laø möùc xaùc suaát cuûa söï hoaøn thaønh coâng vieäc caàu quaù cao veà yù thöùc, trí tueä, yù chí vaø caûm xuùc cuûa ngöôøi ñieàu khieån. moät caùch hôïp lyù. Caùc tình huoáng phöùc taïp, traùch nhieäm lôùn, baát ngôø ñoøi hoûi ngöôøi ñieàu Veà möùc caêng thaúng taâm sinh lyù. Möùc caêng thaúng coù theå do tính khieån coù baûn lónh töï ñieàu khieån vöõng chaéc, khoâng hoát hoaûng tröôùc söï phöùc taïp cuûa lao ñoäng, ñieàu kieän lao ñoäng. Cuõng coù theå laø caêng thaúng coá baát ngôø, coù khaû naêng ñaùnh giaù nhanh choùng tình hình vaø choïn caûm xuùc vaø thöôøng laø keát hôïp caû hai daïng caêng thaúng naøy. quyeát ñònh chính xaùc. Ngöôøi ñieàu khieån phaûi coù kyõ naêng kyõ xaûo toát, coù 2.2. Cheá ñoä saùng taïo ñoàng thôøi coù cheá ñoä hoïc taäp reøn luyeän toát caû veà söùc khoeû theå chaát vaø tinh thaàn vôùi traùch nhieäm vaø yù chí cao. Vaán ñeà quan troïng nhaát ñaët ra laø caàn xaùc ñònh cheá ñoä cho ngöôøi ñieàu khieån ñeå coù bieän phaùp thích hôïp trong coâng taùc hôïp lyù hoùa, ñaûm Caùc ñoøi hoûi naøy khoâng deã ñaït ñöôïc ôû soá ñoâng ngöôøi lao ñoäng baûo naêng suaát, an toaøn, söùc khoeû vaø tieän nghi. Coù theå ñeà ra boán cheá neân cheá ñoä naøy cuõng caàn ñaët ra moät caùch thaän troïng ñeå ñeà phoøng söï ñoä nhö sau: coá khoâng an toaøn. 130 | 131
6. höôûng saâu ñeán khaû naêng lao ñoäng taïm thôøi: meät moûi, xuùc caûm maïnh); veà taâm lyù (giaûm khaû naêng xöû lyù thoâng tin vaø ñaùp öùng caûm giaùc sai, III. ÑOÄ TIN CAÄY ÔÛ NGÖÔØI ÑIEÀU KHIEÅN TRONG HEÄ THOÁNG N-M-MT ñaùnh giaù nhaàm, xöû lyù khoâng thích hôïp), veà theå löïc (maát khaû naêng laøm 3.1. Ñoä tin caäy vieäc, chaán thöông, cheát ). ð tin caäy luoân laø vaán ñeà quan troïng trong moïi loaïi hoaït ñoäng Taát nhieân khi xeùt nhöõng chæ tieâu naøy thì phaûi so saùnh vôùi möùc trong heä thoáng NMMT ôû möùc töï ñoäng cao thì noù laø vaán ñeà tröôùc tieân. trung bình chung (normal) cuûa coäng ñoàng cuûa töøng loaïi lao ñoäng. Ñoä tin caäy laø ñaëc thuø cuûa heä thoáng coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc chöùc 3.3. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä tin caäy naêng vôùi chaát löôïng ñaõ ñònh, trong ñieàu kieän vaän haønh vaø trong khoaûng thôøi gian ñaõ ñònh. Veà chuû quan coù theå laø caùc ñaëc ñieåm caù nhaân (taâm sinh lyù, cô ñòa, khí chaát, taâm traïng); trình ñoä kinh nghieäm, kyõ naêng; ñoäng cô tö Ñaõ laø ñoä tin caäy thì luoân coù xaùc suaát nhoû hôn 1. Ñoä tin caäy cuõng töôûng, khaû naêng thích nghi, chòu ñöïng. coøn phuï thuoäc vaøo khaû naêng ño löôøng. Ñoä tin caäy phaûi laø cuûa toaøn boä heä thoáng bao goàm caû con ngöôøi vaø caû maùy moùc voán coù moái töông Veà khaùch quan coù theå thuoäc veà maùy moùc, phöông tieän (thoâng quan chaët cheõ, thuoäc traùch nhieäm lieân ñôùi cuûa caû hai thaønh phaàn. Bôûi tin quaù taûi hay ñôn ñieäu) veà phöông tieän, veà cheá ñoä kieåm tra theo doõi, vaäy ngaønh thieát keá kyõ thuaät, cheá taïo phaûi ñaûm baûo maùy moùc hoaït döï bò, thay theá hoaëc laø do caùch thöùc vaän haønh. ñoäng toát; ngaønh toå chöùc hôïp lyù hoùa, ngaønh baûo hoä lao ñoäng ñaûm baûo Ngoaøi ra coøn phuï thuoäc vaøo moâi tröôøng lao ñoäng (vò trí tö theá ñieàu kieän laøm vieäc thuaän lôïi; ngaønh taâm sinh lyù ñaûm baûo traïng thaùi lao ñoäng, khí haäu, chaát ñoäc haïi, oâ nhieãm ) vaø caùc yeáu toá khaùc thuoäc taâm lyù toát cho ngöôøi lao ñoäng, vôùi muïc ñích cuoái cuøng laø ñaït möùc xaùc veà ñieàu kieän lao ñoäng. suaát tin caäy cao nhaát cho caû heä thoáng. 3.4. Caùc bieän phaùp ñaûm baûo ñoä tin caäy 3.2. Ñaùnh giaù ñoä tin caäy Coù chöông trình, keá hoaïch hôïp lyù (tuyeån choïn, ñaøo taïo boài ð tin c y c n ñánh giá qua các y u t döôõng chuyeân moân vaø tinh thaàn, tö töôûng). Bieán ñoåi toång quaùt cuûa möùc xaùc suaát trong thöïc hieän nhieäm vuï Maùy moùc ñöôïc thieát keá phuø hôïp yeâu caàu ecgoânoâmi. ñoái vôùi yeâu caàu veà soá löôïng, chaát löôïng vaø thôøi gian hoaøn thaønh. Ñaûm baûo chuaån (norme) ôû möùc cao nhaát cho moät soá chæ tieâu Möùc töø choái nhieäm vuï töùc laø möùc ñoä khoâng hoaøn thaønh coâng quan troïng nhö thôøi gian döï truø phaûi cao hôn thöïc teá caàn thieát; gaùnh vieäc caàn thieát theå hieän ôû nhieàu chæ tieâu nhö tyû leä thôøi gian khoâng ñaït naëng tieáp thu xöû lyù thoâng tin khoâng quaù cao (75% khaû naêng cuûa ngöôøi yeâu caàu (nhanh quaù hay chaäm quaù); tyû leä töø choái khaû naêng phuïc hoài lao ñoäng); thôøi gian taäp trung chuù yù khoâng quaù daøi (khoaûng 20 phuùt); hay ñieàu chænh sai laàm söï coá (kòp thôøi hay khoâng). soá löôïng tín hieäu cuøng luùc khoâng quaù khaû naêng trí nhôù. Möùc ñoä vaø tính chaát nghieâm troïng cuûa söï töø choái theå hieän veà sinh lyù (bieán ñoåi roõ reät trong traïng thaùi sinh lyù cuûa ngöôøi khieán aûnh 132 | 133
7. Coù cheá ñoä kieåm tra theo doõi traïng thaùi söùc khoeû vaø traïng thaùi truyeàn ñeán maùy ñeå thöïc hieän caùc nhieäm vuï haønh ñoäng moät caùch thuaän taâm sinh lyù cuûa ngöôøi lao ñoäng. lôïi nhaát (trong taàm tay, chaân ). Moãi chieàu thoâng tin ñeàu coù yeâu caàu Thöïc hieän cheá ñoä nghæ ngôi hôïp lyù, traùnh moïi nguyeân nhaân gaây thieát keá, boá trí rieâng, ñaëc tröng cho töøng boä phaän kyõ thuaät. caêng thaúng thoâng tin. 4.1. Yeâu caàu ñoái vôùi ñaàu vaøo: Caùc ñoàng hoà, caùc daáu hieäu bieåu thò Ñaûm baûo khoâng khí taäp theå laønh maïnh. Ñoàng hoà bieåu thò coù nhieàu loaïi, nhieàu daïng caáu taïo, hình daïng IV. YEÂU CAÀU TAÂM SINH LYÙ VEÀ THIEÁT KEÁ BOÁ TRÍ HEÄ THOÁNG MAÙY khaùc nhau, theo phöông thöùc phoå bieán laø thoâng qua thò giaùc, coù theå coù theâm thính giaùc, baùo hieäu tình traïng hoaït ñoäng cuûa maùy, tình huoáng ÑIEÀU KHIEÅN TÖÏ ÑOÄNG nguy cô, söï coá. Moãi heä thoáng NMMT ñeàu laø moät heä thoáng ñieàu khieån hoïc vôùi Veà noäi dung bieåu thò coù theå laø traïng thaùi hoaït ñoäng chung cuûa hai thaønh phaàn quan troïng laø Ngöôøi vaø Maùy, coù lieân quan raát cô ñoäng heä thoáng, coù theå laø cuûa moät soá boä phaän rieâng bieät. Ngoaøi ra coøn bieåu vaø hôïp nhaát vôùi maïng thoâng tin chung vaø vì muïc ñích chung. thò nhöõng soá lieäu veà nhòp ñieäu, cöôøng ñoä, vò trí khoâng gian, thôøi gian, Hieäu quaû cuoái cuøng phuï thuoäc vaøo trình ñoä hôïp nhaát giöõa hai veà cung öùng nguyeân vaät lieäu, nhieân lieäu. thaønh phaàn ñoù. Veà chöùc naêng coù theå baùo hieäu cho haønh ñoäâng caàn ñaùp öùng ñeå duy Veà phía Ngöôøi: qua tuyeån choïn, ñaøo taïo, huaán luyeän nhaèm trì traïng thaùi oån ñònh bình thöôøng cuûa toaøn boä heä thoáng hoaëc ñoøi hoûi haønh ñaûm baûo ñöôïc khaû naêng thích nghi toái ña vôùi heä thoáng vaø khaû naêng söû ñoäng khaån caáp trong tình huoáng ñaëc bieät; Cuõng coù theå laø bieåu thò cho yeâu duïng maùy moät caùch toái öu. caàu caàn phaûi theo doõi kieåm tra moät soá thoâng soá naøo ñoù ñeå coù theå hoaø hôïp Veà phía Maùy: caàn coù ñaëc tính thieát keá phuø hôïp vôùi khaû naêng vaø vôùi nhieàu thoâng soá khaùc ñaûm baûo söï hoaït ñoäng ñoàng boä. haïn cheá cuûa ngöôøi ñieàu khieån. Ñaây laø quan ñieåm nhaát quaùn coù tính Caùch trình baøy thang ñoä treân maët ñoàng hoà caàn tuaân thuû moät soá quyeát ñònh. yeâu caàu: Thang ñoä khoâng caàn quaù nhoû, quaù chính xaùc mieãn laø ñuû möùc Quaù trình ñaûm baûo söï hoaø hôïp NMMT laø khaû naêng phoái hôïp chính xaùc toái thieåu, deã phaân bieät: phöùc taïp qua nhieàu giai ñoaïn yeâu caàu raát chaët cheõ ñoái vôùi nhaø thieát Caàn boá trí theáâ naøo ñeå khi ñoïc nghieâng cuõng khoâng coù sai soá keá cheá taïo maùy laø laøm sao phuø hôïp vôùi khaû naêng cuûa ngöôøi ñieàu khieån ñaùng keå, nghóa laø goùc nhìn nghieâng khoâng quaù lôùn. (khoâng quaù taûi, khoâng döôùi taûi), taïo ra ñöôïc moät vò trí lao ñoäng hôïp lyù Chöõ soá, kyù hieäu vieát ñôn giaûn, thaúng ñöùng, deã ñoïc vaø taêng daàn (toå chöùc choã laøm vieäc) maø ôû ñoù ngöôøi ñieàu khieån ñöôïc tieáp xuùc moät theo chieàu kim ñoàng hoà. caùch thuaän lôïi nhaát vôùi maïng thoâng tin hai chieàu goàm thoâng tin ñaàu Kyù hieäu vaø neàn caàn coù ñoä töông phaûn maøu deã phaân bieät. vaøo laø nhöõng thoâng tin chæ thò cho bieát hoaït ñoäng cuûa maùy maø ngöôøi Ñoä chieáu saùng ñoàng ñeàu vaø ñieàu chænh ñöôïc neáu caàn (theo ñoä ñieàu khieån phaûi tieáp nhaän deã daøng nhaát (trong taàm maét, trong phoå roïi cuûa moâi tröôøng choã laøm vieäc). aâm ) vaø thoâng tin ñaàu ra laø nhöõng thoâng tin maø ngöôøi ñieàu khieån 134 | 135
8. Vò trí cuûa caùc ñoàng hoà caàn naèm trong thò tröôøng cuûa maét veà beà Noùi chung caùc yeâu caàu taâm sinh lyù ñeàu phaûi ñöôïc chuù troïng ngay ngang vaø beà doïc ñeå khoûi phaûi quay ñaàu, ngaång ñaàu. töø khaâu thieát keá, cheá taïo phuø hôïp vôùi nhöõng chæ tieâu ecgoânoâmi, ñaûm Caùc ñoàng hoà neân saép xeáp theo thöù töï töø giöõa ra hai beân coù baûo an toaøn, söùc khoeû, naêng suaát vaø tieän nghi. khoaûng caùch ñeán maét trung bình 65 70cm. Toùm laïi, coù ba nguyeân lyù cô baûn sau: Caùc kieåu ñoàng hoà coù theå hình troøn, hình cung, haøng ngang, doïc, kim chæ hoaëc bieåu ñoà, nhaáp nhaùy Noùi chung laø thoáng nhaát theo töøng Duø maùy moùc coù hieän ñaïi ñeán maáy maø khoâng phuø hôïp vôùi ngöôøi loaïi heä thoáng, ñöôïc huaán luyeän ñeå chuyeân duøng. ñieàu khieån thì naêng suaát, chaát löôïng lao ñoäng cuõng khoâng cao vaø nguy cô xaûy ra söï coá, tai bieán vaãn seõ khaù cao. 4.2. Yeâu caàu taâm sinh lyù ñoái vôùi ñaàu ra. Caùc boä phaän ñieàu khieån : Ngöôøi ñieàu khieån neáu naém ñöôïc nhöõng ñaëc ñieåm veà thieát keá, Coù nhieàu kieåu khaùc nhau: nuùt baám, nuùt baät, caàn gaït, caàn keùo, voâ cheá taïo maùy moùc, bieát roõ nhöõng ñieåm naøo veà caên baûn phuø hôïp hay laêng, baøn ñaïp Noùi chung coù boán kieåu phoå bieán nhö sau: khoâng phuø hôïp caàn khaéc phuïc trong luùc vaän haønh thì seõ töï tin hôn, Boä phaän ñieàu khieån ñoùng môû ñôn giaûn, khoâng lieân tuïc. mau choùng tieáp thu vaø deã daøng taïo thaønh kyõ xaûo hôn, töø ñoù seõ nhieät tình reøn luyeän naâng cao trình ñoä chuyeân moân vaø gaén boù hôn vôùi maùy Boä phaän ñieàu khieån vôùi nhieàu ñoäng taùc taùi dieãn coù nhòp ñieäu moùc vôùi ngheà nghieäp. nhaát ñònh: goõ, quay, aán, boùp Ñoái vôùi ngöôøi giaûng daïy truyeàn ngheà neáu naém ñöôïc ñaëc ñieåm Boä phaän ñieàu chænh lieân tuïc. cuûa maùy vaø cuûa con ngöôøi thì vieäc ñaøo taïo, boài döôõng ngheà môùi ñöôïc Boä phaän theo doõi vaø ñieàu chænh lieân tuïc. toaøn dieän vaø thöïc teá hôn nhaèm ñaït tôùi muïc tieâu cao nhaát laø taïo ñöôïc söï Caàên boá trí caùc boä phaän naøy trong taàm tay vaø trong goùc cuûa nhaõn haøi hoaø giöõa maùy vaø ngöôøi. tröôøng (taàm maét). - Phaàn 3. Söï chuyeån dòch baèng ñoäng taùc tay, nhaát laø chaân neân caøng ñôn * Caâu hoûi oân taäp. 1. Haõy giaûi thích moái quan heä chaët cheõ giöõa caùc thaønh phaàn cuûa giaûn caøng toát. heä thoáng NgöôøiMaùyMoâi tröôøng. Phaàn tay caàm cuûa caùn, caàn ñieàu khieån neân coù hình daïng vaø kích 2. Haõy giaûi thích nhuõng bieåu hieän taâm lyù cuûa ngöôøi ñieàu khieån heä thöôùc thuaän lôïi cho vieäc naém giöõ vaø phaân bieät maø khoâng caàn nhìn. thoáng töï ñoäng. Phöông höôùng vaän ñoäng cuûa thao taùc ñieàu khieån phuø hôïp vôùi 3. Taïi sao con ngöôøi vaãn laø thaønh phaàn chuû theå trong heä thoáng phaûn xaï töï nhieân cuûa con ngöôøi: chieàu traùi sang phaûi, chieàu döôùi leân laø NgöôøiMaùyMoâi tröôøng? taêng, chieàu ngöôïc laïi laø giaûm * Taøi lieäu tham khaûo. 1. Voõ Höng. Ñeà cöông baøi giaûng Taâm lyù hoïc lao ñoäng vaø kyõ thuaät . Nhaø in ÑH Toân Ñöùc Thaèng 1999. 136 | 137
9. 2. Toâ Nhu Khueâ. Taâm lyù hoïc kyõ thuaät Taäp baøi giaûng ôû tröôøng Só quan khoâng quaân 1995. 3. Ñaøo Thò Oanh. Taâm lyù hoïc lao ñoäng . NXB ÑHQG TP HCM 2000. 4. Albou Paul. Taâm lyù hoïc kinh teá (baûn dòch). NXB KHKT 1997. 5. Singleton. N. T. Ecgonomic (baûn dòch). NXB Y hoïc 1972. 6. Vinagradob . V . I. Sinh lyù hoïc lao ñoäng (baûn dòch). NXB Y hoïc 1975. 138 | 139
10. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Bernard, William , 1967, Traéc nghieäm taøi naêng , (Baûn dòch), NXB Töï Cöôøng, Saøi Goøn. Singleton, N. T. , 1972, Ergonomic , (Baûn dòch), NXB Y hoïc. Phaïm Taát Dong, 1979, Taâm lyù hoïc lao ñoäng, Baøi giaûng lôùp cao hoïc, Stafford, D. , 1998, Freud thöïc söï ñaõ noùi gì. NXB Theá giôùi. Vieän Khoa hoïc giaùo duïc. Piaget, J. , 1998, Taâm lyù hoïc trí khoân, (Baûn dòch), NXB Giaùo duïc. Kim Thò Dung, Nguyeãn AÙnh Hoàng, 1997, Ñeà cöông baøi giaûng Taâm lyù hoïc ñaïi cöông , NXB ÑHQG TP HCM Platonov, A. , 1983, Taâm lyù hoïc lyù thuù (Baûn dòch), NXB Thanh nieân. Voõ Höng , 1999, Ñeà cöông baøi giaûng Taâm lyù hoïc lao ñoäng vaø kó thuaät, Vinagrañov, V. I. , 1975, Sinh lyù hoïc lao ñoäng , (Baûn dòch), NXB Y hoïc. Ñaïi hoïc Baùn coâng Toân Ñöùc Thaéng. Voõ Höng, 2007, Giaùo trình Beänh hoïc moâi tröôøng, Baøi giaûng lôùp cao hoïc Khoa Ñòa lyù, Ñaïi hoïc KHXH&NV ÑHQG TP HCM Toâ Nhö Khueâ, 1995, Taâm lyù hoïc kó thuaät , Baøi giaûng tröôøng Só quan Khoâng quaân. Ñaëng Phöông Kieät , 1998, Cô sôû taâm lyù hoïc öùng duïng, NXB Y hoïc. Ñaëng Phöông Kieät , 2004, Stress vaø söùc khoûe, NXB Y hoïc. Nguyeãn Vaên Leâ, 1975, Khoa hoïc lao ñoäng , NXB Lao ñoäng. Nguyeãn Ngoïc Nga, 1999, Thöïc haønh Y hoïc lao ñoäng, NXB Y hoïc. Ñaøo Thò Oanh , 2000, Taâm lyù hoïc lao ñoäng , NXB ÑHQG Haø Noäi. Traàn Troïng Thuûy , 1997, Taâm lyù hoïc lao ñoäng , Baøi giaûng lôùp cao hoïc, Vieän Khoa hoïc giaùo duïc. Leâ Trung, 1990, Beänh ngheà nghieäp, NXB Y hoïc. Tröôøng ÑH Luaät , 2004, Giaùo trình Taâm lyù hoïc , NXB Coâng an Nhaân daân. Albou, Paul. , 1997, Taâm lyù hoïc kinh teá (Baûn dòch), NXB KHXH. 140 | 141
11. 4.3.5. Keát luaän, nhaän ñònh 24 MUÏC LUÏC 4.4. Phöông phaùp thöïc nghieäm 24 PHAÀN II. PHAÂN TÍCH LAO ÑOÄNG 26 I. MUÏC ÑÍCH 26 Lôøi noùi ñaàu 3 1.1. Phaân loaïi lao ñoäng 26 PHAÀN I. KHAÙI QUAÙT VEÀ TAÂM LÍ HOÏC LAO ÑOÄNG 7 1.2. Ñaëc tröng cuûa lao ñoäng – Moät hình thöùc vaän ñoäng 29 I. KHAÙI QUAÙT VEÀ LAO ÑOÄNG 7 1.2.1. Löïc cô 29 II. KHAÙI QUAÙT VEÀ TAÂM LÍ HOÏC LAO ÑOÄNG 12 1.2.2. Toác ñoä chuyeån ñoäng 29 2.1. Quan nieäm 12 1.2.3. Nhòp ñieäu chuyeån ñoäng 30 2.2. Löôïc söû taâm lí hoïc lao ñoäng 13 1.2.4. Phoái hôïp chuyeån ñoäng 30 III. QUAN HEÄ VÔÙI CAÙC NGAØNH KHAÙC 17 1.2.5. Yeâu caàu taâm lyù cuûa coâng vieäc 30 3.1. Vôùi Sinh lyù hoïc vaø Ecgonomi 17 II. ÑIEÀU KIEÄN LAO ÑOÄNG 33 3.2. Vôùi Taâm lí hoïc ñaïi cöông vaø Taâm lyù hoïc phaùt trieån 18 2.1. Quan nieäm 33 3.3. Phaùt trieån ñeán taâm lí hoïc kó thuaät coâng nghieäp 18 2.2. Khaùi quaùt veà moâi tröôøng lao ñoäng 36 IV. ÑOÁI TÖÔÏNG, PHÖÔNG PHAÙP 19 2.2.1. Moâi tröôøng töï nhieân 36 4.1. Ñoái töôïng vaø nhieäm vuï 19 2.2.2. Moâi tröôøng xaõ hoäi 43 4.2. Phöông phaùp luaän tieáp caän chuû yeáu 20 2.2.3. Caùc yeâu caàu veà Ecgoânoâmi 45 4.2.1. Tieáp caän thöïc tieãn 20 2.3. Baûo veä söùc khoûe. Phoøng choáng meät moûi 48 4.2.2. Tieáp caän taäp theå –xaõ hoäi 21 2.3.1. Khaùi nieäm meät moûi 48 4.2.3. Tieáp caän kyõ thuaät coâng ngheä 21 2.3.2. Chaån ñoaùn meät moûi 50 4.3. Phöông phaùp nghieân cöùu thöïc ñòa 22 2.3.3. Phoøng choáng meät moûi 51 4.3.1. Hoài cöùu 22 2.4. Khaû naêng lao ñoäng 53 4.3.2. Ñieàu tra 23 2.4.1. Khaùi nieäm 53 4.3.3. Phaân tích 23 2.4.2. Bieåu hieän cuûa khaû naêng lao ñoäng 54 4.3.4. Quan saùt, moâ taû 24 2.4.3. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khaû naêng lao ñoäng 56 154 | 155
12. 2.4.4. Söï ñôn ñieäu 57 6.2.4. Lyù thuyeát xaõ hoäi 87 III. TUYEÅN CHOÏN NGHEÀ. ÑAØO TAÏO NGHEÀ 60 6.3. Nguyeân nhaân gaây stress 89 3.1. Khaùi nieäm ngheà nghieäp 60 6.3.1. Nhöõng thay ñoåi trong cuoäc soáng 90 3.2. YÙ nghóa vaø nguyeân taéc tuyeån choïn 60 6.3.2. Stress vaø nhöõng ñieàu phieàn toaùi 93 3.3. Coâng taùc höôùng nghieäp 62 6.3.3. Nguyeân nhaân ñeán töø moâi tröôøng 93 3.3.1. Noäi dung höôùng nghieäp 63 6.3.4. Stress vaø nhaân caùch 95 3.3.2. Coâng taùc höôùng nghieäp 64 6.4. Nhöõng yeáu toá ñieàu tieát stress 98 3.4. Daïy ngheà vaø chuyeân moân hoùa ngheà 68 6.4.1. Nhaän thöùc 98 IV. HÌNH THAØNH NAÊNG LÖÏC NGHEÀ 70 6.4.2. Baûn lónh 99 4.1. Khaùi nieäm naêng löïc 70 6.4.3. Söï hoã trôï cuûa coäng ñoàng 100 4.2. Söï hình thaønh kó naêng, kó xaûo 71 6.5. Phaûn öùng vôùi sress 100 V. HOÏC TAÄP 73 6.5.1. Phaûn öùng khaån caáp 101 5.1. Khaùi nieäm hoïc taäp. Caùc loaïi hoïc taäp 73 6.5.2. Phaûn öùng taâm lyù 101 5.2. Cô sôû sinh lyù cuûa quaù trình hoïc taäp 76 6.5.3. Phaûn öùng nhaän thöùc 103 5.2.1. Ñieàu kieän hoùa kinh ñieån 76 6.6. ÖÙng phoù vôùi stress 104 5.2.2. Ñieàu kieän hoùa thao taùc 77 6.6.1. Chieán löôïc öùng phoù sô caáp 104 5.2.3. Dieãn bieán cuûa quaù trình hoïc taäp 77 6.6.2. Chieán löôïc öùng phoù thöù caáp 106 VI. STRESS 78 VII. STRESS NGHEÀ NGHIEÄP (SNN) 108 6.1. Khaùi nieäm stress 78 7.1. Stress khoâng phaûi cuûa rieâng ngöôøi lao ñoäng 109 6.1.1. Moät soá quan ñieåm 79 7.2. Xaùc ñònh SNN 110 6.1.2. Thuaät ngöõ stress 81 7.3. Taùc haïi cuûa SNN 110 6.2. Lyù thuyeát veà stress 83 7.4. Nhöõng trieäu chöùn g SNN 111 6.2.1. Lyù thuyeát sinh lyù 83 7.5. Nguoàn goác SNN 115 6.2.2. Lyù thuyeát di truyeàn – theå taïng 85 7.5.1. SNN do ñieàu kieän lao ñoäng 117 6.2.3. Lyù thuyeát taâm lyù 85 7.5.2. SNN do vai troø lao ñoäng 117 156 | 157
13. 7.6. Nguyeân taéc öùng phoù vôùi SNN 118 7.6.1. Chieán löôïc caù nhaân 118 7.6.2. Chieán löôïc chung 119 7.6.3. Thang ñaùnh giaù SNN 120 PHAÀN III. LAO ÑOÄNG TRONG ÑIEÀU KIEÄN KYÕ THUAÄT MÔÙI 121 1. HEÄ THOÁNG NGÖÔØI, MAÙY VAØ MOÂI TRÖÔØNG 121 1.1. Khaùi nieäm NMMT 121 1.2. Hoaït ñoäng ñieàu khieån cuûa con ngöôøi trong heä thoáng NMMT 125 1.3. Bieåu hieän taâm lí cuûa ngöôøi ñieàu khieån 127 1.4. Tính öu vieät cuûa con ngöôøi 127 1.5. Phaân loaïi hoaït ñoäng cuûa ngöôøi ñieàu khieån 128 II. TIEÂU CHUAÅN ÑAÙNH GIAÙ NGÖÔØI ÑIEÀU KHIEÅN 129 2.1. Tieâu chuaån 129 2.2. Cheá ñoä 129 III. ÑOÄ TIN CAÄY ÔÛ NGÖÔØI ÑIEÀU KHIEÅN 131 3.1. Ñoä tin caäy 131 3.2. Ñaùnh giaù ñoä tin caäy 131 3.3. Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ñoä tin caäy 132 3.4. Caùc bieän phaùp ñaûm baûo ñoä tin caäy 132 IV. YEÂU CAÀU TAÂM SINH LÍ VEÀ THIEÁT KEÁ – BOÁ TRÍ HEÄ THOÁNG MAÙY ÑIEÀU KHIEÅN TÖÏ ÑOÄNG 133 4.1. Yeâu caàu ñoái vôùi ñaàu vaøo 134 4.2. Yeâu caàu ñoái vôùi ñaàu ra 135 Taøi lieäu tham khaûo 137 Phuï luïc 139 158 | 159
14. PHUÏ LUÏC ñuùng vaøo con soá ñang ñoïc. Ngöôøi höôùng daãn kieåm tra xem chæ ngoùn tay coù ñuùng vaøo con soá ñang ñoïc khoâng ñoàng thôøi baám giôø ñeå xem thöïc hieän traéc nghieäm trong bao nhieâu giaây. So saùnh laàn ñaàu vaø laàn sau roài keát luaän gioáng nhö traéc nghieäm voøng hôû. 1. Caùch tieán haønh traéc nghieäm voøng hôû Landolt Voøng hôû Landolt laø voøng coù khe hôû quay veà moät trong taùm phöông ñòa lyù: Ñoâng, Taây, Nam, Baéc, Ñoâng Nam, Ñoâng Baéc, Taây Baéc, Taây Nam. Voøng hôû ñöôïc saép xeáp ngaãu nhieân trong moät baûng coù 1024 voøng (ngang 32 voøng, doïc 32 haøng). Ngöôøi laøm traéc nghieäm phaûi gaïch xoùa nhöõng voøng coù khe hôû veà moät phöông theo yeâu caàu cuûa ngöôøi nghieân cöùu. Ngöôøi nghieân cöùu duøng ñoàng hoà baám giôø ñeå tính thôøi gian töø khi baét ñaàu cho ñeán khi ngöôøi laøm traéc nghieäm xoùa heát soá voøng quy ñònh. Ñôn vò tính laø bit/giaây. Tính theo coâng thöùc sau ñaây: ,0 5436 x1024 − ,2 807 n T Trong ñoù T laø thôøi gian thöïc hieän traéc nghieäm n laø soá voøng xoaù sai vaø soùt Phaûi thöïc hieän traéc nghieäm hai laàn: Tröôùc vaø sau giôø lao ñoäng vaø so saùnh keát quaû laàn sau so vôùi laàn ñaàu ñeå xem suy giaûm bao nhieâu phaàn traêm. 2. Caùch tieán haønh traéc nghieäm Schulter - Platonov Coù moät baûng goàm 42 oâ ñöôïc ghi ngaãu nhieân, khoâng theo moät thöù töï naøo heát, caùc con soá töø 1 ñeán 21 baèng chöõ nghieâng (hay maøu ñoû) vaø töø 1 ñeán 21 baèng chöõ ñöùng (hay maøu ñen). Ngöôøi laøm traéc nghieäm phaûi vöøa ñoïc caùc con soá theo caùch quy ñònh (töø soá nhoû ñeán soá lôùn, töø chöõ nghieâng qua chöõ ñöùng hoaëc ngöôïc laïi), vöøa phaûi chæ ngoùn tay 142 | 143
15. 144 | 145
16. 146 | 147
17. Phieáu khaûo saùt taâm lyù PHIEÁU KHAÛO SAÙT ÑIEÀU KIEÄN LAO ÑOÄNG (Thoâng qua caûm nhaän chuû quan cuûa ngöôøi lao ñoäng) STT Caùc chæ tieâu Coù taùc Khoâng Khoâng coù I ñoäng roõ raøng taùc ñoâng xaáu xaáu 1 Naëng ñaàu 2 Naëng neà toaøn thaân 3 Tay naëng khoù nhaác leân 4 Muoán ngaùp 5 Khoâng muoán suy nghó 6 Caûm thaáy buoàn nguû 7 Caêng maét 8 Loùng ngoùng chaân tay khi laøm vieäc 9 Ñi laïi thaáy khoù khaên 10 Buoàn nguû raõ rôøi 11 Khoù nhaän thöùc , khoù tieáp thu 12 Khoâng buoàn noùi 13 Thaáy böïc mình, khoâng hieåu ñöôïc 14 Bò roái trí 15 Khoù theå hieän yù nghó 16 Khoù taäp trung suy nghó 17 Lo laéng veà ñieàu gì ñoù 18 Hay bò maéc loãi hôn tröôùc 19 Thaáy khoù ngoài thaúng löng 20 Thaáy nhö kieät söùc suy nghó 21 Ñaàu oùc caêng thaúng 22 Vai vaø coå bò cöùng, khoù quay ñaàu 23 Ñau vuøng thaét löng 24 Khoù thôû, ngheït thôû 25 Khoâ mieäng 26 Khan tieáng 27 Choùng maët 148 | 149
18. 28 Chuoät ruùt, nhöùc maét 15. Caùc naêng löïc cuûa toâi khoâng ñöôïc caùc Seáp thöøa nhaän 1 2 3 4 5 29 Run tay chaân 16, Các S p c a tôi t ra chp nh n thành tích c a tôi 1 2 3 4 5 30 Noân oùi 17. Ít có trin vng v kh năng th ăng ti n trong công 1 2 3 4 5 Toång keát vi c này 18 . Mc ñ ñưc tham gia xây d ng c ũng nh ư ra quyêt 1 2 3 4 5 ñnh t i ñơn v ca tôi là th a ñáng Thang ñaùnh giaù SNN: 19 . Tôi c m th y ñưc ñào t o nhi u h ơn m c c n thi t 1 2 3 4 5 cho l ĩnh v c ngh nghi p c a mình Coù theå ñaùnh giaù möùc ñoä traàm troïng cuûa stress theo thang ñaùnh giaù do Ñaëng Phöông 20 . Tôi c m th y v n li ng h c v n c a mình là r t thích 1 2 3 4 5 Kieät ñeà xuaát. Nhöõng caâu hoûi nhaèm moâ taû ñieàu kieän lao ñoäng ngheà nghieäp, moâi tröôøng hoaëc hp v i ngh nghi p này caûm nghó caù nhaân lieân quan ñeán ngheà nghieäp. 21 . Tôi lo s b bu c thôi vi c 1 2 3 4 5 22 . Vi c ti p t c ñào t o t i ch là ch ưa th a ñáng ñi 1 2 3 4 5 1. Ñoàng nghieäp hoã trôï keùm hieäu quaû 1 2 3 4 5 vi l ĩnh v c ngh nghi p c a tôi ñ 1 2 3 4 5 2. Nhieäm vuï phaân coâng khoâng roõ raøng 1 2 3 4 5 23 . Ph n l n các ng nghi p c a tôi t ra không thân thi n ho c t ra không h quan tâm ñn tôi 3. Toâi khoâng chaéc chaén veà ñieàu ñang ñöôïc mong ñôïi ôû 1 2 3 4 5 24 . Tôi th y lo l ng , băn kho ăn v công vi c c a tôi 1 2 3 4 5 toâi 25 . Không còn th i gian nào ñ làm công vi c ri êng c a 1 2 3 4 5 4. Toâi. khoâng chaéc chaén veà ñieàu ñang ñöôïc mong ñôïi ôû 1 2 3 4 5 tôi ñ toâi trong töông lai 26 . ây có s kì th v gi i, v tu i, v ch ng t c trong 1 2 3 4 5 ngh nghi p 5. Döôøng nhö toâi khoâng theå laøm thoûa maõn caùc Seáp cuûa 1 2 3 4 5 THANG ðO I: ðánh giá stress do các v n ñ trong m i toâi quan h gi a cá nhân v i nhau và m c ñ có hay không 6. Döôøng nhö toâi coù theå troø chuyeän vui veû vôùi caùc Seáp 1 2 3 4 5 hài lòng v ngh nghi p (C ng d c các ñim s ri ghi cuûa toâi vào c t t ươ ng ng ) 27 . Nơi làm vi c c a tôi quá ñông ng ưi, quá n và r t 1 2 3 4 5 7. Caùc Seáp vaãn xem toâi laø khoâng coù khaû naêng theá maø toâi 1 2 3 4 5 khó ch u vaãn phaûi chaáp haønh meänh leänh cuûa hoï 28 . Môi tr ưng làm vi c quá ñông , quá n, rt khó ch u 1 2 3 4 5 8. Caù Seáp toû ra quan taâm ñeán nhaân vieân 1 2 3 4 5 29 . Công vi c kh á nng n , tp trung quá m c 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 9. Toâi caûm thaáy vaø caùc Seáp coù söï toân troïng nhau vaø coù 1 2 3 4 5 30 . Cong vi c ph i làm c tri n miên ư ñ 1 2 3 4 5 söï tin caäy 31 . Hình nh công vi c c a tôi nh m áp ng nhi m v kh n cp 10. Hình nhö coù söï caêng thaúng giöõa caùn boä haønh chaùnh 1 2 3 4 5 32 . Làm vi c không h có ngh ng ơi, gi i lao 1 2 3 4 5 vaø caùn boä toå chöùc 33 . Th i h n k t thúc công vi c th ưng xuyên ñưc ñt 1 2 3 4 5 11. Toâi coù quyeàn töï chuû trong coâng vieäc cuûa mình 1 2 3 4 5 ra không h p lí 34 . Yêu c u công vi c vưt quá n ăng l c c a tôi 1 2 3 4 5 12. Toâi nghó laø toâi cuõng coù theå ñònh höôùng ñöôïc soá phaän 1 2 3 4 5 35 . ðn cu i ngày làm vi c tôi th y ki t s c 1 2 3 4 5 cuûa mình trong coâng vieäc 36 . Th m chí tôi không còn s c ñ vui ch ơi 1 2 3 4 5 13. Coù quaù nhieàu Seáp trong lónh vöïc cuûa toâi 1 2 3 4 5 37 . Tôi th ưng ph i b bê c ông vi c gia ñình 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 14. Coù veû nhö Seáp cuûa toâi ñaõ chaùn coâng vieäc naøy roài 1 2 3 4 5 38 . Tôi ch u trách nhi m v i quá nhi u ng ưi 150 | 151
19. 39 . ðng nghi p nâng ñ tôi quá ít 1 2 3 4 5 - Âiãøm 3: âäi khi (Khoaûng 50%) 40 . ðng nghi p nâng ñ thì kh ông có kh năng ho c 1 2 3 4 5 không hi u qu - Âiãøm 4: thæåìng xuyãn. (Kho ng trên d ưi 75%) 41 . Tôi không c hc ch n v ñiu gì ñang mong ñi tôi 1 2 3 4 5 lúc này - Âiãøm 5: háöu hãút thåìi gian âãöu coï. 42 . Tôi không ch c ch n v ñiu gì s ñưc mong ñi 1 2 3 4 5 (T 95% tr lên) tôi trong t ươ ng lai 43 . Tôi c m th y rã r i khi k t thúc ngày làm vi c 1 2 3 4 5 Thang ño I goàm caâu 1 26 ñaùnh giaù stress do caùc vaán ñeà trong 44 . Có r t ít tri n vng th ăng ti n trong ngh này 1 2 3 4 5 moái quan heä caù nhaân vôùi caù nhaân do coù haøi loøng v i nhau hay khoâng 45 . Vic hu n luy n b sung t i ch là ch ưa thích ñáng 1 2 3 4 5 vi ngh nghi p c a tôi vaø vôùùi ngheà nghieäp. 46 . Tôi it c ó d p ti p xúc v i các ñng s trong công vi c 1 2 3 4 5 Thang ño II goàm caùc caâu 27 48 ñaùnh giaù ñieàu kieän söùc khoûe 47 . Ph n l n các ñng nghi p c a tô t ra không thân 1 2 3 4 5 thi n l m ho c ít quan tâm ñn tôi ngheà nghieäp dieãn ra haøng ngaøy. ă ă 48 . Tôi th y b n kho n v vi c làm c a tôi 1 2 3 4 5 Thang ño III goàm caùc caâu 49 57 ñaùnh giaù söï haáp daãn vaø THANG ðO II . ðánh giá ñiu ki n s c kh e ngh nghi p di n ra hàng ngày (C ng d c các ñim s ri ghi vào c t nhöõng heä quaû do ngheà nghieäp. tươ ng ng ) 49 . Tính ph c t p trong công vi c ñ ñ tôi c m th y 1 2 3 4 5 ði v i m i thang ño ta coù th cm nh n nh ư th naøo ñoù v SNN maø thích thú ta ññang tr i nghi m. S ññi m trong m i thang ñño coù yù ngh ĩa m c ñ 50 . Vi c tôi làm gây nhi u h ng kh i 1 2 3 4 5 SNN vaø tuøy theo ñoù ta suy ngh ĩ veà quy t ññ nh caùch ng phoù thích h p. 51 . Sau ngày làm vi c tôi th y hoàn toàn rã r i 1 2 3 4 5 52 . Dưng nh ư tôi không còn th y h ng thú gì trong công 1 2 3 4 5 vi c 53 . Du sao tôi c ũng có th ñnh h ưng ñưc s ph n 1 2 3 4 5 ca mình trong ngh nghi p này 54 . Vi c làm c a tôi ñ ña d ng ñ tôi không th y bu n 1 2 3 4 5 chán 55 . Tôi v n mu n ti p t c ngh ca tôi m c dù thu nhp 1 2 3 4 5 ñ không ưc nh ư mong mu n 56 . Tôi ñã b kt trong ngh này , khó có l i thoát 1 2 3 4 5 57 . Nu ph i l p l i t ñu tôi v n ch n ngh này 1 2 3 4 5 THANG ðO III . ðánh giá s hp d n và h qu do ngh nghi p (Cng d c các ñim s ri ghi k t qu vào c t tươ ng ng). - Âiãøm 1: khäng hãö xaíy ra. - Âiãøm 2: hiãúm khi xaíy ra. 152 | 153