Giáo trình Tài chính quốc tế - Vũ Văn Hoá

Nội dung text: Giáo trình Tài chính quốc tế - Vũ Văn Hoá

1. Tr­êng ®¹i häc kinh doanh vµ c«ng nghÖ hµ néi Khoa tµi chÝnh ng©n hµng Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh quèc tÕ Chñ biªn: GS.,TS. Vò V¨n Ho¸ PGS.,TS. Lª V¨n H­ng Hµ néi – 2009
2. Lêi nãi ®Çu C¸c t¸c gi¶ trùc tiÕp biªn so¹n vµ chØnh lý gi¸o tr×nh nµy gåm cã: GS.,TS. Vò V¨n Ho¸, Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh §Ó ®¸p øng kÞp thêi yªu cÇu gi¶ng d¹y vµ häc tËp theo Ng©n hµng, chÞu tr¸ch nhiÖm chØnh lý Gi¸o tr×nh vµ trùc ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o cña Tr­êng §¹i häc Kinh doanh vµ tiÕp biªn so¹n Ch­¬ng 1; C«ng nghÖ Hµ Néi, Khoa Tµi chÝnh Ng©n hµng tæ chøc PGS.,TS. Lª V¨n H­ng, Phã Chñ nhiÖm Khoa Tµi biªn so¹n Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh quèc tÕ ®Ó gi¶ng d¹y cho chÝnh Ng©n hµng, tham gia chØnh lý Gi¸o tr×nh vµ biªn c¸c hÖ §¹i häc, Cao ®¼ng vµ Trung cÊp cña tr­êng. so¹n c¸c Ch­¬ng 3, 4 vµ 5; Lµ m«n häc nghiÖp vô chuyªn ngành, m«n học Tài TS. NguyÔn Vâ Ngo¹n, Phã Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh quốc tế tr×nh bày những vấn đề lý luận và nghiệp vụ chÝnh Ng©n hµng, biªn so¹n Ch­¬ng 2; tài chÝnh quốc tế c¬ b¶n cã sù liªn hệ chặt chẽ với c¸c chÝnh PGS.,TS. Hµ §øc Trô, Phã HiÖu tr­ëng, Chñ nhiÖm s¸ch và cơ chế trong hoạt động tài chÝnh quốc tế hiện hành. Khoa Cao ®¼ng vµ Trung cÊp chuyªn nghiÖp, biªn so¹n Nghiªn cứu m«n học Tài chÝnh quốc tế sÏ gióp ng­êi Ch­¬ng 6; ®äc n©ng cao hiểu biết về lý luận cũng như kinh nghiệm Gi¸o tr×nh Tµi chÝnh quèc tÕ ®­îc biªn so¹n trong ®iÒu thùc tiÔn thuéc lÜnh vùc tài chÝnh quốc tế, nhận thức được kiÖn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®ang trªn ®µ thùc hiÖn ®­êng cơ chế vËn hµnh của việc khai th¸c và sử dụng c¸c nguồn lèi ®æi míi theo h­íng më cöa vµ héi nhËp. NhiÒu c¬ chÕ tài chÝnh trong quan hệ víi c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh s¸ch trong lÜnh vùc qu¶n lý kinh tÕ - tµi chÝnh ®ang chÝnh quèc tÕ, từ đã cã thể ®iÒu chuyÓn vµ sö dông c¸c trong qu¸ tr×nh ®æi míi vµ hoµn thiÖn. MÆc dï tËp thÓ t¸c luồng vốn quốc tế một c¸ch hợp lý, trong ®iÒu kiÖn ph¸t gi¶ ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ biªn triÓn vµ héi nhËp cña ViÖt Nam. so¹n, song néi dung vµ h×nh thøc cña gi¸o tr×nh khã tr¸nh Qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ biªn so¹n gi¸o tr×nh nµy ®­îc khái nh÷ng h¹n chÕ vµ khiÕm khuyÕt. Khoa Tµi chÝnh thùc hiÖn trªn c¬ së kÕ thõa c¸c gi¸o tr×nh cò cña Tr­êng Ng©n hµng vµ c¸c t¸c gi¶ rÊt mong nhËn ®­îc c¸c ý kiÕn vµ tham kh¶o c¸c gi¸o tr×nh Tµi chÝnh quèc tÕ cña Häc viÖn nhËn xÐt vµ ®ãng gãp cña c¸c nhµ khoa häc, c¸n bé qu¶n Tµi chÝnh vµ c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn nghiÖp vô Tµi lý, c¸c gi¶ng viªn trong vµ ngoµi tr­êng còng nh­ c¸c b¹n chÝnh quèc tÕ. ®äc ®Ó gi¸o tr×nh ®­îc bæ xung hoµn thiÖn vµ n©ng cao chÊt l­îng trong nh÷ng lÇn xuÊt b¶n sau. ChÞu tr¸ch nhiÖm biªn so¹n vµ chØnh lý gi¸o tr×nh Tµi chÝnh Quèc tÕ lµ c¸c nhµ khoa häc vµ gi¶ng viªn ®ang gi¶ng d¹y c¸c m«n häc thuéc lÜnh vùc Tµi chÝnh Ng©n Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 2 n¨m 2009 hµng cña Tr­êng §¹i häc Kinh doanh & C«ng nghÖ Hµ Néi. GS.,TS. Vò V¨n Ho¸, Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh Chñ nhiÖm Khoa Tµi chÝnh Ng©n hµng Ng©n hµng vµ PGS.TS Lª V¨n H­ng, Phã Chñ nhiÖm GS.,TS. Vò V¨n Hãa Khoa Tµi chÝnh Ng©n hµng ®ång Chñ biªn. 3 4
3. 2.3. C¸c nghiÖp vô chñ yÕu trªn thÞ tr­êng ngo¹i Môc lôc 44 hèi 2.3.1. NghiÖp vô giao ngay (The Spot 44 néi dung trang Operations) 2.3.2. NghiÖp vô kú h¹n (The Forward Ch­¬ng 1. Tæng quan vÒ Tµi chÝnh quèc tÕ 45 1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Tµi chÝnh Operations) 9 quèc tÕ 2.3.3. NghiÖp vô ho¸n ®æi (Swaps) 46 1.1.1. §iÒu kiÖn xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña tµi 2.3.4. NghiÖp vô t­¬ng lai (The Currency 9 48 chÝnh quèc tÕ Futures) 2.3.5. NghiÖp vô quyÒn chän (The Currency 1.1.2. Kh¸i niÖm Tµi chÝnh quèc tÕ 11 49 1.1.3. §Æc ®iÓm cña Tµi chÝnh quèc tÕ 13 Options) 1.2. CÊu thµnh cña Tµi chÝnh quèc tÕ 16 1.2.1. Theo nguån h×nh thµnh 16 Ch­¬ng 3. ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi 1.2.2. Theo chñ thÓ tham gia vµo nghiÖp vô 3.1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ ®Çu t­ trùc tiÕp cña 18 51 TCQT n­íc ngoµi - FDI 1.3. Vai trß cña Tµi chÝnh quèc tÕ 22 3.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm ®Çu t­ trùc tiÕp 51 1.3.1. Ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i c¸c nguån 3.1.2. C¸c h×nh thøc ®Çu t­ trùc tiÕp 54 22 lùc TCQT 3.1.3. Vai trß cña ®Çu t­ trùc tiÕp 57 3.2. Quy tr×nh thùc hiÖn dù ¸n ®Çu t­ trùc tiÕp 1.3.2. Duy tr× vµ më réng quan hÖ ®èi ngo¹i 23 62 1.3.3. T¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ph¸t triÓn kinh cña n­íc ngoµi 23 tÕ x· héi 3.2.1. LËp dù ¸n ®Çu t­ 62 3.2.2. TriÓn khai dù ¸n ®Çu t­ 71 3.3. T×nh h×nh thu hót vµ sö dông FDI ë ViÖt Ch­¬ng 2. c¸c nghiÖp vô chñ yÕu trªn thÞ 73 tr­êng ngo¹i hèi Nam 2.1. HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ vµ thÞ tr­êng ngo¹i hèi 25 3.3.1. Nh÷ng thµnh c«ng chñ yÕu 73 2.1.1. HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ 25 3.3.2. Mét sè h¹n chÕ vµ tån t¹i 78 2.1.2. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ 31 2.1.3. ThÞ tr­êng ngo¹i hèi 32 Ch­¬ng 4. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc – ODA 2.2. Tû gi¸ hèi ®o¸i 37 4.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ODA 82 2.2.1. Ph­¬ng ph¸p biÓu thÞ tû gi¸ - yÕt gi¸ 39 4.1.1. Kh¸i niÖm vµ xuÊt xø cña ODA 82 2.2.2. YÕt tû gi¸ hai chiÒu trªn thÞ tr­êng 4.1.2. Ph©n lo¹i ODA 83 39 ngo¹i hèi 4.1.3. §Æc tr­ng cña ODA 87 2.2.3. C¬ chÕ h×nh thµnh tû gi¸ 40 4.1.4. Vai trß cña ODA 88 4.2. Quy tr×nh thu hót vµ sö dông ODA 91 5 6
4. 4.2.1. Nhu cÇu ODA 91 6.1.2. Quá trình h×nh thµnh vµ phát triển các 4.2.2. Cam kÕt tµi trî ODA 92 nghiệp vụ tài chính quốc tế của công ty bảo 131 4.2.3. LËp dù ¸n ODA 92 hiểm 4.2.4. Ký kÕt hiÖp ®Þnh tµi trî ODA 95 6.1.3. Vai trß của các công ty bảo hiểm trong 133 4.2.5. Gi¶i ng©n ODA 95 nền kinh tế 4.2.6. NghiÖm thu vµ quyÕt to¸n ODA 98 6.2. C¸c nghiÖp vô TCQT cña c¸c c«ng ty b¶o 137 4.3. ViÖn trî quèc tÕ cña Nhµ n­íc 102 hiÓm 4.3.1. ViÖn trî ODA 102 6.2.1. NghiÖp vô TCQT ph¸t sinh tõ nghiÖp 137 4.3.2. ViÖn trî qu©n sù 103 vô b¶o hiÓm hµng h¶i vµ hµng kh«ng 4.3.3. Cøu trî nh©n ®¹o 104 6.2.2. NghiÖp vô TCQT ph¸t sinh tõ nghiÖp 143 4.3.4. Qu¶n lý vµ sö dông c¸c kho¶n viÖn trî 104 vô T¸i b¶o hiÓm 6.2.3. NghiÖp vô TCQT ph¸t sinh tõ ®¹i lý 149 Ch­¬ng 5. liªn minh thuÕ quan ®¸nh gi¸ rñi ro 6.2.4. §Çu t­ quèc tÕ cña c¸c C«ng ty b¶o 5.1. ThuÕ quan vµ ¶nh h­ëng cña thuÕ quan 106 151 5.1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña thuÕ quan 106 hiÓm 6.3. Giíi thiÖu ho¹t ®éng cña mét sè C«ng ty b¶o 5.1.2. ¶nh h­ëng cña thuÕ quan 107 155 5.2. Liªn minh thuÕ quan (LMTQ) 109 hiÓm 6.3.1. C«ng ty b¶o hiÓm AIG (American 5.2.1. Kh¸i niÖm vµ t¸c ®éng cña LMTQ 109 155 5.2.2. Vai trß cña liªn minh thuÕ quan 112 Internatinal Group) 5.3. ViÖt Nam víi Liªn minh thuÕ quan 114 6.3.2. C«ng ty b¶o hiÓm ALLIANZ 157 5.3.1. Nh÷ng quy ®Þnh vÒ thuÕ quan trong c¸c 6.3.3. B¶o viÖt 158 114 tæ chøc Th­¬ng m¹i khu vùc vµ quèc tÕ 5.3.2. Nh÷ng khã kh¨n cña ViÖt Nam khi 122 tham gia héi nhËp 5.3.3. Mét sè ®Þnh h­íng c¶i c¸ch chÝnh s¸ch 126 thuÕ cña ViÖt Nam Ch­¬ng 6. nghiÖp vô tµi chÝnh quèc tÕ cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm 6.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c nghiÖp vô tµi 130 chÝnh quèc tÕ cña c¸c c«ng ty b¶o hiÓm 6.1.1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt c¸c nghiÖp vô 130 TCQT cña c¸c CTBH 7 8
5. Ch­¬ng 1 Quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia mÆc dï ®a d¹ng vµ thÓ hiÖn Tæng quan vÒ Tµi chÝnh quèc tÕ trong c¸c tr¹ng th¸i kh¸c nhau, nh­ng cã thÓ xÕp vµo c¸c lo¹i quan hÖ sau ®©y : a) C¸c quan hÖ vÒ kinh tÕ : Bao gåm c¸c quan hÖ xuÊt – 1.1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Tµi chÝnh nhËp khÈu hµng ho¸, c¸c quan hÖ dÞch vô, nh­: vËn quèc tÕ. t¶i, b­u chÝnh viÔn th«ng, thuª m­ín chuyªn gia, 1.1.1. §iÒu kiÖn xuÊt hiÖn vµ tån t¹i cña Tµi chÝnh chuyÓn giao khoa häc – c«ng nghÖ quèc tÕ . b) C¸c quan hÖ vÒ v¨n ho¸, chÝnh trÞ , ngo¹i giao . Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, c¸c quèc gia kh«ng thÓ tù c) C¸c quan hÖ tÝn dông : vay nî, viÖn trî trùc tiÕp, tho¶ m·n ®­îc c¸c nhu cÇu cña m×nh. ViÖc t×m kiÕm chªnh lÖch trong c¸n c©n v·ng lai nguån nguyªn liÖu míi,thÞ tr­êng tiªu thô s¶n phÈm,trao C¸c quan hÖ nªu trªn cã thÓ chia thµnh hai lo¹i, ®ã lµ ®æi lao ®éng, chuyÓn giao khoa häc - c«ng nghÖ, c¸c quan quan hÖ kinh tÕ vµ quan hÖ chÝnh trÞ. C¸c quan hÖ kinh tÕ, hÖ v¨n ho¸, ngo¹i giao b¾t buéc mçi n­íc ph¶i t×m ®Õn chÝnh trÞ ®èi ngo¹i lµ ®iÒu kiÖn vµ c¬ së ®Ó Tµi chÝnh quèc c¸c ®èi t¸c cña m×nh, lµ c¸c quèc gia vµ khu vùc tÕ xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn . kh¸c.Tr­íc hÕt, lµ c¸c n­íc l©n cËn, sau ®ã lµ c¸c quèc gia cã vÞ trÝ xa h¬n. Cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ngo¹i C¸c quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña quèc gia nµy víi giao, c¸c quèc gia ®Òu nhËn thÊy lîi Ých to lín vµ thiÕt thùc quèc gia kia, cã thÓ hµm chøa nh÷ng môc ®Ých kh¸c nhau. cña giao l­u quèc tÕ. Do ®ã më cöa, hîp t¸c vµ héi nhËp ®· Nh­ng ®Ó thùc hiÖn c¸c quan hÖ Êy, th× quèc gia chñ ®éng trë thµnh xu thÕ tÊt yÕu cña thÕ giíi . ph¶i chi mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh , cßn quèc gia bÞ ®éng – Trong lÞch sö ph¸t triÓn, kh«ng ph¶i ngµy nay gi÷a c¸c tiÕp nhËn c¸c quan hÖ trªn, l¹i ®­îc h­ëng sè thu nµy. C¸c quèc gia míi cã c¸c mèi quan hÖ. Mµ ngay tõ tr­íc thêi quan hÖ trªn cã thÓ lµ c¸c quan hÖ song ph­¬ng, còng cã Trung Cæ, gi÷a c¸c n­íc ®· h×nh thµnh c¸c quan hÖ vÒ kinh thÓ lµ ®a ph­¬ng. Nh÷ng quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia, biÓu tÕ, tiÒn tÖ, thuÕ quan vµ sau ®ã lµ c¸c mèi quan hÖ vÒ hiÖn bªn ngoµi lµ c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ thuÇn v¨n ho¸, chÝnh trÞ, ngo¹i giao. C¸c mèi quan hÖ nµy ngµy tuý, nh­ng bªn trong l¹i lµ c¸c quan hÖ thu, chi tiÒn tÖ gi÷a cµng ph¸t triÓn vµ ®¹t ®Õn møc t­¬ng ®èi hoµn thiÖn nh­ c¸c quèc gia. B¶n chÊt cña c¸c quan hÖ thu, chi nªu trªn, lµ ngµy nay . tËp hîp c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt mang tÝnh chÊt quèc tÕ. Cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy ë 9 10
6. mçi n­íc sÏ h×nh thµnh c¸c quÜ tiÒn tÖ tËp trung vµ kh«ng hÖ so s¸nh gi¸ trÞ gi÷a c¸c ®ång tiÒn, ®ã lµ quan hÖ tû gi¸. tËp trung cã gi¸ trÞ b»ng ngo¹i tÖ. §©y lµ qu¸ tr×nh h×nh Quan hÖ tû gi¸ kh«ng nh÷ng thÓ hiÖn sù so s¸nh søc mua gi÷a thµnh vµ thùc hiÖn c¸c quan hÖ tµi chÝnh quèc tÕ. c¸c ®ång tiÒn, mµ cßn ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ ®Õn thu chi tµi chÝnh 1.1.2. Kh¸i niÖm Tµi chÝnh quèc tÕ. ®èi ngo¹i cña c¸c quèc gia. Do ®ã chÝnh s¸ch tû gi¸ cña c¸c Tµi chÝnh quèc tÕ lµ c¸c quü ngo¹i hèi tËp trung vµ n­íc còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng t¸c ®éng ®Õn kh«ng tËp trung cña mét quèc gia, ®­îc h×nh thµnh trong tµi chÝnh quèc tÕ. qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt quèc C¸c kho¶n thu, chi ®èi ngo¹i thÓ hiÖn trong quan hÖ tµi tÕ, trªn c¬ së thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®èi chÝnh quèc tÕ, cã thÓ ®­îc thùc hiÖn bëi Nhµ n­íc,c¸c tæ ngo¹i cña quèc gia ©ý trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh . chøc kinh tÕ – x· héi hay c¸ nh©n, nh­ng cuèi cïng c¸c Nh­ vËy sù h×nh thµnh c¸c quan hÖ tµi chÝnh quèc tÕ kho¶n thu, chi nµy ®Òu ®­îc ph¶n ¸nh trong C¸n c©n v·ng b¾t nguån tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®èi ngo¹i. lai cña quèc gia. V× vËy Nhµ n­íc lµ chñ thÓ quyÕt ®Þnh C¸c quan hÖ nµy ph¸t triÓn th× tµi chÝnh quèc tÕ còng ph¸t viÖc thùc hiÖn vµ qu¶n lý Tµi chÝnh quèc tÕ . triÓn t­¬ng øng. Tuy nhiªn trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ héi Tµi chÝnh quèc tÕ tËp hîp c¸c quan hÖ ph©n phèi vµ nhËp quèc tÕ hiÖn nay, tµi chÝnh quèc tÕ cßn v­ît ra ngoµi ph©n phèi l¹i cña c¶i vËt chÊt, ®­îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ trÞ ph¹m vi c¸c quan hÖ trªn. §ã lµ c¸c kho¶n thu chi quèc tÕ tiÒn tÖ quèc tÕ, nh÷ng quan hÖ nµy kh«ng ®¬n gi¶n. Bëi v× liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng : bªn c¹nh c¸c quan hÖ thu, chi quèc tÕ thuÇn tuý, ngµy nay - ViÖn trî nh©n ®¹o. gi÷a hai hay nhiÒu quèc gia cßn h×nh thµnh c¸c quan hÖ - KiÒu hèi. ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i c¸c kho¶n thu nhËp ph¸t sinh tõ - Båi th­êng chiÕn tranh . c¸c ho¹t ®éng ®an xen nhiÒu chiÒu, nh­ : - ChuyÓn giao c«ng nghÖ trî gióp c¸c n­íc chËm - Thu chi cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia. ph¸t triÓn - C¸c kho¶n t¸i b¶o hiÓm. Kh¸c víi thu chi trong néi bé nÒn kinh tÕ, ®­îc thùc hiÖn - Ho¹t ®éng ®Çu t­ x©y dùng chuyÓn giao (BOT) b»ng néi tÖ, c¸c kho¶n thu chi thùc hiÖn c¸c quan hÖ tµi chÝnh - Liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ . quèc tÕ, ®­îc thùc hiÖn b»ng ngo¹i tÖ. V× vËy, trong qu¸ tr×nh - Ph¸t hµnh ®ång tiÒn sö dông chung cho nhiÒu quèc thùc hiÖn thanh to¸n vµ chi tr¶ gi÷a c¸c n­íc l¹i ph¸t sinh quan gia 11 12
7. TÊt c¶ c¸c kho¶n thu, chi nªu trªn ®Òu ®­îc ph¶n ¸nh 1.1.3.2. Tµi chÝnh quèc tÕ bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè trong tµi chÝnh quèc tÕ .ViÖc thùc hiÖn c¸c kho¶n thu, chi kinh tÕ, chÝnh trÞ toµn cÇu. nµy cã thÓ chØ liªn quan ®Õn hai hay mét sè quèc gia, Ph¸t sinh tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ quèc tÕ, v× nh­ng ®Òu ph¶i tu©n thñ nh÷ng qui ®Þnh, hoÆc th«ng lÖ vËy Tµi chÝnh quèc tÕ bÞ chi phèi bëi c¸c yÕu tè nµy lµ tÊt quèc tÕ. yÕu. Tuy nhiªn mçi quèc gia l¹i lµ mét m¾t xÝch trong hÖ 1.1.3. §Æc ®iÓm cña Tµi chÝnh quèc tÕ . thèng kinh tÕ – chÝnh trÞ toµn cÇu, do ®ã sù biÕn ®éng vÒ Mçi n­íc ®Òu lµ mét chñ thÓ cña Tµi chÝnh quèc tÕ, kinh tÕ – chÝnh trÞ cña mçi quèc gia cã thÓ ¶nh h­ëng víi trong ph¹m vi thùc hiÖn c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ cña møc ®é kh¸c nhau ®Õn t×nh tr¹ng tµi chÝnh quèc tÕ. §Ó gi¶m m×nh. NÕu kh«ng xÐt ®Õn yÕu tè quèc gia, th× Tµi chÝnh thiÓu møc ®é ¶nh h­ëng nµy, kh«ng ph¶i chØ cã c¸c tæ chøc quèc tÕ thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm sau ®©y: tµi chÝnh quèc tÕ, mµ mçi quèc gia ®Òu cã tr¸ch nhiÖm ®¶m 1.1.3.1. Tµi chÝnh quèc tÕ biÓu hiÖn bªn ngoµi lµ sù b¶o an toµn cho sù ph¸t triÓn, æn ®Þnh cña Tµi chÝnh quèc tÕ vËn ®éng cña c¸c dßng vèn quèc tÕ, mçi quèc gia chØ lµ vµ an ninh tµi chÝnh toµn cÇu. mét ®iÓm dõng t¹m thêi cña qu¸ tr×nh vËn ®éng nµy . Trong hÖ thèng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ toµn cÇu, mçi quèc C¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ gi÷a c¸c quèc gia lu«n gia ®Òu chi phèi vµ bÞ chi phèi víi møc ®é kh¸c nhau bëi lu«n theo chiÒu h­íng ph¸t triÓn vµ më réng. Theo ®ã c¸c Tµi chÝnh quèc tÕ. Trong ®ã nh÷ng nÒn kinh tÕ lín, lu«n kho¶n thu, chi quèc tÕ – c¸c dßng vèn, còng ph¸t triÓn vµ lu«n cã ¶nh h­ëng quan träng ®Õn Tµi chÝnh quèc tÕ. V× gia t¨ng theo chiÒu h­íng trªn. Thu, chi quèc tÕ ph¸t triÓn vËy c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ th× c¸c dßng vèn quèc tÕ còng vËn ®éng kh«ng ngõng. lín, bao giê còng lµ t¸c nh©n quan träng ®èi víi sù ph¸t Dßng vèn nµy chØ dõng l¹i mét phÇn t¹m thêi d­íi d¹ng triÓn còng nh­ suy tho¸i cña hÖ thèng tµi chÝnh toµn cÇu. c¸c quÜ ngo¹i tÖ cña c¸c quèc gia. Sè l­îng ngo¹i tÖ dù tr÷ 1.1.3.3. Tµi chÝnh quèc tÕ chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè cña tõng quèc gia nhiÒu hay Ýt, lµ tuú thuéc vµo thùc lùc rñi ro. kinh tÕ cña quèc gia ®ã trong tõng thêi kú. Tuy nhiªn xÐt Tµi chÝnh quèc tÕ mang tÝnh toµn cÇu, v× vËy nh÷ng trªn ph­¬ng diÖn tµi chÝnh quèc tÕ, c¸c quü dù tr÷ nµy còng biÕn ®éng xÊu vÒ vÜ m« vµ vi m« ®èi víi c¸c yÕu tè ph¸t chØ lµ mét kh©u trong dßng vèn quèc tÕ. V× vËy tµi chÝnh sinh quan hÖ Tµi chÝnh quèc tÕ, ®Òu lµ nh÷ng rñi ro cña Tµi quèc tÕ lu«n lu«n ®­îc xem xÐt trong tr¹ng th¸i ®éng vµ chÝnh quèc tÕ. Nh÷ng rñi ro th­êng thÊy ®ã lµ : mang tÝnh toµn cÇu. 13 14
8. - Sù xuy tho¸i vµ khñng ho¶ng kinh tÕ cña mét hoÆc nghiÖp vô trªn ph¶n ¶nh sù vËn ®éng cña c¸c luång mét sè quèc gia lín; cña khu vùc; hoÆc toµn cÇu. vèn quèc tÕ vµ cuèi cïng lµ h×nh thµnh c¸c kho¶n thu - Sù biÕn ®éng xÊu vÒ chÝnh trÞ trong nh÷ng n­íc vµ chi ®èi ngo¹i cña c¸c quèc gia. §ã lµ nh÷ng biÓu khu vùc träng yÕu. hiÖn cô thÓ cña Tµi chÝnh quèc tÕ. - Rñi ro vÒ hèi ®o¸i ®èi víi nh÷ng ®ång tiÒn chñ chèt - ThÞ tr­êng vèn quèc tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn vµ më cña thÕ giíi réng: §©y lµ ®Ëc ®iÓm næi bËt cña héi nhËp quèc tÕ Nh÷ng rñi ro nµy sÏ lµm gi¶m c¸c giao dÞch tµi chÝnh trong thêi ®¹i hiÖn nay. Víi nh÷ng cam kÕt vÒ më quèc tÕ, gi¶m thÊp gi¸ trÞ ngo¹i tÖ vµ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn cöa thÞ tr­êng cña c¸c quèc gia khi ®· trë thµnh thµnh ho¹t ®éng Tµi chÝnh toµn cÇu. viªn cñaWTO, th× thÞ tr­êng vèn quèc tÕ còng ®­îc 1.1.3.4. HiÖn t­îng quèc tÕ ho¸ ngµy cµng ph¸t tù do ho¸. Nh­ vËy, theo cam kÕt nµy vèn ®­îc tù do triÓn trong Tµi chÝnh quèc tÕ. lu©n chuyÓn gi÷a c¸c n­íc, theo ®ã vÒ Tµi chÝnh quèc Quèc tÕ ho¸ trong Tµi chÝnh quèc tÕ b¾t nguån tõ tÕ ®· h×nh thµnh c¸c kho¶n thu, chi tiÒn tÖ quèc tÕ cña nh÷ng hiÖn t­îng kinh tÕ ®a d¹ng vµ phæ biÕn sau ®©y: c¸c quèc gia. - Sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng ty ®a quèc gia: thÓ hiÖn sù Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn chi phèi sù ph¸t triÓn cña Tµi x©m nhËp kinh tÕ ®a ph­¬ng ngµy cµng trë nªn phæ chÝnh quèc tÕ theo khu vùc, hoÆc toµn cÇu trong tõng giai biÕn trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. HiÖn t­îng nµy ®· t¹o ®o¹n nhÊt ®Þnh. nªn sù di chuyÓn cña c¸c luång vèn quèc tÕ theo nhiÒu chiÒu gi÷a c¸c n­íc víi nh÷ng thµnh phÇn, 1.2. CÊu thµnh cña Tµi chÝnh quèc tÕ. h×nh thøc vµ néi dung phong phó. VÒ b¶n chÊt Tµi chÝnh quèc tÕ lµ sù vËn ®éng cña c¸c - Hîp t¸c vµ héi nhËp s©u réng trong lÜnh vùc kinh tÕ, luång vèn quèc tÕ. Tuy nhiªn tuú theo c¸ch tiÕp cËn kh¸c tµi chÝnh – ng©n hµng: lµ hiÖn t­îng kinh tÕ – tiÒn tÖ nhau, Tµi chÝnh quèc tÕ cã thÓ ®­îc ph©n lo¹i theo nh÷ng ®Æc biÖt ph¸t triÓn trong thÕ giíi hiÖn ®¹i. Néi dung tiªu chÝ kh¸c nhau. cña hiÖn t­îng nµy cã thÓ thÊy trong c¸c lÜnh vùc hîp 1.2.1.Theo nguån h×nh thµnh. t¸c ®Çu t­, liªn doanh, liªn kÕt kinh tÕ, nghiÖp vô tiÒn Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, Tµi chÝnh quèc tÕ cã nguån tÖ, hèi ®o¸i, thanh to¸n song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng, gèc tõ c¸c ho¹t ®éng c¬ b¶n sau ®©y: xö lý chªnh lÖch trong C¸n c©n v·ng lai Nh÷ng 15 16
9. 1.2.1.1. C¸c kho¶n thu, chi tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ, - ViÖn trî song ph­¬ng, lµ h×nh thøc viÖn trî ®­îc chÝnh trÞ quèc tÕ. tho¶ thuËn gi÷a hai ChÝnh Phñ. Nguån tµi chÝnh cña §ã lµ c¸c kho¶n thu, chi tõ c¸c ho¹t ®éng: lo¹i viÖn trî nµy ®­îc lÊy tõ NSNN. - Ngo¹i th­¬ng: bao gåm c¸c kho¶n thu, chi vÒ ho¹t - ViÖn trî ®a ph­¬ng, lµ lo¹i viÖn trî cña c¸c tæ chøc ®éng xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. tµi chÝnh quèc tÕ thuéc Liªn HiÖp Quèc. Nguån tµi - DÞch vô quèc tÕ, hay cßn gäi lµ lao vô quèc tÕ, nh­: lµ chÝnh ®Ó thùc hiÖn lo¹i viÖn trî nµy lµ do c¸c n­íc tæng hîp c¸c gi¸ trÞ vÒ: vËn t¶i, b­u chÝnh viÔn th«ng, thuª ®ãng gãp, uû th¸c cho c¸c tæ chøc quèc tÕ thùc m­în chuyªn gia, hîp t¸c lao ®éng, chuyÓn giao khoa häc hiÖn. - c«ng nghÖ, b¶o hiÓm, t¸i b¶o hiÓm - ViÖn trî phi chÝnh phñ, th­êng do c¸c tæ chøc x· - Du lÞch, trao ®æi v¨n ho¸ - nghÖ thuËt, kh¶o s¸t, häc héi thùc hiÖn. Nguån tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn lo¹i tËp viÖn trî nµy lµ do c¸c tæ chøc tù quyªn gãp. §èi - Nh÷ng kho¶n thu, chi vÒ c¸c ho¹t ®éng chÝnh trÞ, t­îng nhËn viÖn trî cã thÓ lµ chÝnh phñ, còng cã thÓ qu©n sù, ngo¹i giao lµ c¸c tæ chøc x· héi. 1.2.1.2.TÝn dông quèc tÕ . 1.2.2. Theo c¸c chñ thÓ tham gia vµo nghiÖp vô Tµi Bao gåm c¸c kho¶n thu,chi tõ c¸c nghiÖp vô: chÝnh quèc tÕ. - Cho vay (hoÆc ®i vay) trùc tiÕp b»ng tiÒn ®Ó thu Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy Tµi chÝnh quèc tÕ ®­îc thùc (hoÆc tr¶) lîi tøc, th«ng qua c¸c hiÖp ®Þnh vay nî quèc tÕ. hiÖn bëi c¸c chñ thÓ sau: - §Çu t­ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 1.2.2.1. Thùc hiÖn nghiÖp vô Tµi chÝnh quèc tÕ cña - §Çu t­ trùc tiÕp theo h×nh thøc: liªn doanh, DN Nhµ n­íc. 100%vèn n­íc ngoµi, x©y dùng - kinh doanh - chuyÓn giao Nhµ n­íc thùc hiÖn quan hÖ tµi chÝnh quèc tÕ th«ng (BOT), x©y dùng - chuyÓn giao – kinh doanh(BTO), hîp qua vai trß qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng chñ yÕu sau ®ång x©y dùng- chuyÓn giao(BT) ®©y: - D­ nî, hoÆc d­ cã trong C¸n c©n v·ng lai 1.2.1.3. ViÖn trî quèc tÕ kh«ng hoµn l¹i. - TÝn dông quèc tÕ cña ChÝnh Phñ. §©y lµ kho¶n vèn di chuyÓn mét chiÒu tõ n­íc viÖn trî - ViÖn trî quèc tÕ kh«ng hoµn l¹i. sang n­íc nhËn viÖn trî, bao gåm : - Thu thuÕ xuÊt – nhËp khÈu. 17 18
10. - Chªnh lÖch trong thùc hiÖn tû gi¸ hèi ®o¸i. a/ C¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i: C¸c NHTM tham gia - Thùc hiÖn C¸n c©n thanh to¸n. vµo ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ thÓ hiÖn trong qu¸ tr×nh - Qu¶n lý nî n­íc ngoµi. thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô chñ yÕu, ®ã lµ : - Ho¹t ®éng vµ qu¶n lý ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, - TÝn dông quèc tÕ. qu¶n lý c¸c c«ng ty ®a quèc gia - §Çu t­ quèc tÕ. C¸c ho¹t ®éng trªn ®Òu ph¸t sinh c¸c kho¶n thu, chi - Thùc hiÖn c¸c dÞch vô ng©n hµng: Thanh to¸n quèc ngo¹i tÖ, Nhµ N­íc th«ng qua c¸c c¬ quan chøc n¨ng kiÓm tÕ, chuyÓn tiÒn, t­ vÊn, uû th¸c so¸t vµ thùc hiÖn c¸c kho¶n thu, chi nµy. §©y lµ mét trong b/ C¸c C«ng ty b¶o hiÓm. C¸c C«ng ty b¶o hiÓm thùc nh÷ng ho¹t ®éng qu¶n lý kinh tÕ - tiÒn tÖ quan träng cña hiÖn nghiÖp vô tµi chÝnh quèc tÕ chñ yÕu ë c¸c nghiÖp vô Nhµ N­íc. sau: 1.2.2.2. Thùc hiÖn nghiÖp vô Tµi chÝnh quèc tÕ cña - Thùc hiÖn nghiÖp vô b¶o hiÓm vµ t¸i b¶o hiÓm quèc c¸c tæ chøc kinh tÕ. tÕ. C¸c tæ chøc kinh tÕ tham gia vµo ho¹t ®éng tµi chÝnh - Thùc hiÖn c¸c kho¶n thu, chi liªn quan ®ªn b¶o hiÓm, quèc tÕ, bao gåm c¸c doanh nghiÖp xuÊt, nhËp khÈu hµng nh­ båi th­êng tæn thÊt, dù phßng rñi ro ho¸ - dÞch vô; c¸c tæ chøc kinh tÕ ®­îc phÐp ®Çu t­ trùc - Thùc hiÖn ®Çu t­ trùc tiÕp, hoÆc gi¸n tiÕp. tiÕp n­íc ngoµi, hoÆc ®­îc uû th¸c cña ChÝnh Phñ nhËn c/ C¸c c«ng ty chøng kho¸n. Ho¹t ®éng tµi chÝnh qu¶n lý ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi; c¸c c¸ nh©n, ®¬n vÞ quèc tÕ cña c¸c c«ng ty chøng kho¸n bao gåm c¸c nghiÖp tham gia thùc hiÖn viÖn trî, viÖn trî nh©n ®¹o, tµi trî quèc vô sau: tÕ; c¸c c¸ nh©n thùc hiÖn nghiÖp vô kiÒu hèi C¸c tæ chøc kinh tÕ lµ nh÷ng ®¬n vÞ thùc hiÖn c¸c - Mua, b¸n chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh nghiÖp vô tµi chÝnh quèc tÕ chiÕm tû träng lín nhÊt trong quèc tÕ. tæng sè thu, chi ngo¹i tÖ cña quèc gia. §ång thêi còng lµ - M«i giíi chøng kho¸n. nh÷ng ®¬n vÞ ®ãng gãp nhiÒu nhÊt vµo quü ngo¹i tÖ tËp - T­ vÊn, b¶o l·nh ph¸t hµnh chøng kho¸n trung vµ kh«ng tËp trung cña quèc gia. C¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô vµ dÞch vô cña c¸c tæ chøc 1.2.2.3.Thùc hiÖn nghiÖp vô tµi chÝnh quèc tÕ cña c¸c nªu trªn, cuèi cïng ®­îc thÓ hiÖn b»ng c¸c kho¶n thu, chi tæ chøc Tµi chÝnh – tÝn dông trong n­íc. ngo¹i tÖ trong C¸n c©n v·ng lai cña quèc gia. ë mét sè §ã lµ c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh quèc tÕ cña c¸c tæ chøc: 19 20
11. n­íc kho¶n thu nµy chiÕm tû träng kh«ng kÐm c¸c kho¶n 1.3.Vai trß cña Tµi chÝnh Quèc tÕ . thu xuÊt khÈu hµng ho¸ - dÞch vô . Tµi chÝnh quèc tÕ lµ sù vËn ®éng cña c¸c luång vèn 1.2.2.4. Ho¹t ®éng tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc Tµi quèc tÕ. Mçi quèc gia chØ lµ mét kh©u trong tiÕn tr×nh vËn chÝnh – TÝn dông quèc tÕ. ®éng cña c¸c luång vèn nµy. Sù “ l¾ng ®äng” cña c¸c C¸c tæ chøc tµi chÝnh – tÝn dông quèc tÕ, ®­îc thµnh lËp luång vèn quèc tÕ t¹i c¸c quèc gia ®Ó h×nh thµnh c¸c quü trªn c¬ së ®ång thuËn cña mét sè quèc gia trong khu vùc, ngo¹i tÖ tËp trung vµ kh«ng tËp trung, chØ lµ mét bé phËn hoÆc toµn cÇu. Môc tiªu c«ng khai lµ hîp t¸c trî gióp c¸c nhá vµ t¹m thêi, nã phô thuéc vµo kh¶ n¨ng thùc hiÖn c¸c quèc gia thµnh viªn vÒ c¸c lÜnh vùc tµi chÝnh, tÝn dông, tiÒn quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ cña mçi quèc gia. Sù vËn ®éng tÖ cña Tµi chÝnh quèc tÕ lµ liªn tôc, phï hîp víi qu¸ tr×nh vËn Nh÷ng tæ chøc Tµi chÝnh – TÝn dông Quèc tÕ lín, cã ®éng cña c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ quèc tÕ. Tuy khëi ¶nh h­ëng s©u réng ®èi víi nhiÒu quèc gia ®ã lµ: Quü TiÒn nguån tõ c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ, nh­ng nã l¹i cã TÖ Quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng ThÕ Giíi (WB), Ng©n Hµng t¸c ®éng lµm cho c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ quèc tÕ Ph¸t triÓn Ch©u ¸ ( ADB ) ph¸t triÓn ®a d¹ng vµ phong phó h¬n. Vai trß cña Tµi chÝnh C¸c n­íc thµnh viªn cña c¸c tæ chøc trªn ph¶i ®ãng quèc tÕ lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Vai trß nµy cã thÓ ®­îc gãp mét kho¶n nhÊt ®Þnh vµo vèn ®iÒu lÖ vµ c¸c lÖ phÝ ho¹t ph©n tÝch vµ nhËn thøc s©u h¬n ë nh÷ng néi dung sau ®©y: ®éng th­êng niªn theo qui ®Þnh. Tuy nhiªn quyÒn lîi ®­îc 1.3.1. Tµi chÝnh quèc tÕ ®ãng vai trß quan träng h­ëng tõ ho¹t ®éng tÝn dông, trî gióp vÒ kinh tÕ – x· héi, trong qu¸ tr×nh ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i c¸c nguån cung cÊp c¸c dÞch vô tµi chÝnh – tiÒn tÖ kh¸c lµ rÊt ®¸ng lùc tµi chÝnh trªn ph¹m vi quèc tÕ, trªn c¬ së thùc hiÖn kÓ. §Æc biÖt ®èi víi c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn th× c¸c c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ ®èi ngo¹i, ®Ó h×nh thµnh kho¶n trî gióp cña c¸c tæ chøc Tµi chÝnh – tÝn dông quèc tÕ c¸c quü ngo¹i hèi cña c¸c quèc gia, trong mét thêi kú ®­îc coi lµ trî lùc quan träng cña quèc gia. NÕu g¹t bá nhÊt ®Þnh. nh÷ng thao tóng mang mÇu s¾c chÝnh trÞ cña mét vµi siªu - Ph©n phèi cña TCQT dùa trªn c¬ së thùc hiÖn c¸c c­êng, th× cã thÓ nãi c¸c tæ chøc Tµi chÝnh – TÝn dông quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ ®èi ngo¹i. Nguyªn t¾c ph©n quèc tÕ, ®· cã sù ®ãng gãp kh«ng nhá vµo viÖc c¶i thiÖn phèi lµ c«ng b»ng, quèc gia nµo cã lîi thÕ sÏ béi thu, quan hÖ Tµi chÝnh quèc tÕ cña nhiÒu quèc gia, ®Æc biÖt ®èi ng­îc l¹i sÏ lµ béi chi. víi c¸c n­íc nghÌo . 21 22
12. - KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph©n phèi lµ c¸c quü ngo¹i tÖ x· héi cña quèc gia ®ã . Nãi chÝnh x¸c lµ tuú thuéc vµo sù cña c¸c quèc gia ®­îc h×nh thµnh. Sè l­îng ngo¹i hèi cña ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ cña ChÝnh Phñ. XÐt trªn ph­¬ng diÖn quü lín, hay nhá lµ tuú thuéc vµo khèi l­îng c¸c quan hÖ nµy, th× TCQT l¹i lµ ®ßn bÈy quan träng thóc ®Èy tiÕn tr×nh kinh tÕ – chÝnh trÞ mµ quèc gia ®ã thùc hiÖn trong kú. c¶i c¸ch cña c¸c chÝnh phñ. Sù n¨ng ®éng cña c¸c ChÝnh - §Ó t¨ng dù tr÷ ngo¹i tÖ quèc gia, c¸c n­íc ph¶i chñ Phñ, nh÷ng c¶i c¸ch vÒ kinh tÕ – chÝnh trÞ phï hîp víi trµo ®éng t¨ng nguån thu th«ng qua viÖc më réng c¸c quan hÖ l­u quèc tÕ, lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó c¶i thiÖn C¸n c©n thu kinh tÕ – chÝnh trÞ ®èi ngo¹i. – chi ®èi ngo¹i cña quèc gia. 1.3.2. Tµi chÝnh quèc tÕ lµ nguån lùc quan träng, Mét ph­¬ng diÖn tÝch cùc kh¸c cña TCQT còng cho quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc duy tr× vµ më réng c¸c quan hÖ ®èi thÊy, tõ thùc tr¹ng TCQT cña ®Êt n­íc, buéc ChÝnh Phñ ngo¹i cña quèc gia . ph¶i nh×n l¹i mét c¸ch nghiªm tóc c¸c quan hÖ vÜ m« cña - Khèi l­îng quü ngo¹i tÖ tËp trung lµ c¬ së quan nÒn kinh tÕ, nh­ quan hÖ n«ng – c«ng nghiÖp; quan hÖ xuÊt träng nhÊt ®Ó mçi n­íc më réng vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c quan – nhËp khÈu; quan hÖ th­¬ng m¹i – du lÞch; quan hÖ s¶n xuÊt – tiªu dïng; quan hÖ hîp t¸c, ngo¹i giao §iÒu chØnh hÖ ®èi ngo¹i. §ång thêi viÖc më réng c¸c quan hÖ nµy l¹i lµ ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng c¸c kho¶n thu ngo¹i hèi cña quèc gia. c¸c quan hÖ vÜ m« tõ gãc nh×n TCQT sÏ t¹o nªn chuyÓn - N©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý vµ sö dông tµi chÝnh biÕn tÝch cùc nhÊt ®èi víi mäi nÒn kinh tÕ . Nh÷ng ph©n tÝch trªn cho thÊy vai trß quan träng cña quèc tÕ, tr­íc hÕt cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn cña TCQT ®èi víi mäi quèc gia trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ ®Êt n­íc, sau ®ã l¹i lµ c¬ së ®Ó thu hót c¸c luång vèn tõ héi nhËp. V× vËy gia t¨ng c¸c quan hÖ kinh tÕ – chÝnh trÞ bªn ngoµi. V× vËy c¶i c¸ch thÓ chÕ, c¶i c¸ch tµi chÝnh vµ ®èi ngo¹i kh«ng nh÷ng më réng Tµi chÝnh quèc tÕ, mµ cßn n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý cña ChÝnh Phñ, lu«n lu«n lµ vÊn n©ng cao vÞ thÕ quèc gia trªn tr­êng quèc tÕ. ®Ò thêi sù ®èi víi mäi quèc gia. 1.3.3. Tµi chÝnh quèc tÕ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi vµ gãp phÇn ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ vÜ m« nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia . C¸c luång vèn quèc tÕ t¨ng, hay gi¶m ë mçi quèc gia trong tõng thêi kú lµ tuú thuéc vµo thùc tr¹ng kinh tÕ – 23 24
13. Ch­¬ng 2 N­íc Anh tuy bÞ suy yÕu nhiÒu trong chiÕn tranh C¸c NghiÖp Vô chñ yÕu trªn nh­ng vÉn ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ ngo¹i th­¬ng, tÝn dông vµ thanh to¸n quèc tÕ; ®ång b¶ng Anh vÉn lµ ®ång tiÒn chñ thÞ tr­êng ngo¹i hèi chèt cña thÕ giíi. §Ó tiÕp tôc vai trß nµy, sau khi vay nî Mü 300 triÖu dollar vµng (b»ng 40% dù tr÷ vµng cña Anh 2.1. HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ vµ thÞ lóc ®ã), n­íc Anh tiÕn hµnh kh«i phôc l¹i chÕ ®é chuyÓn tr­êng ngo¹i hèi. ®æi ®ång b¶ng Anh ra vµng theo gi¸ trÞ cña nã tr­íc chiÕn 2.1.1. HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ. tranh. So víi chÕ ®é b¶n vÞ vµng th× viÖc chuyÓn ®æi nµy cã HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ lµ chÕ ®é l­u th«ng tiÒn tÖ vµ phÇn h¹n chÕ: kh«ng l­u hµnh tiÒn ®óc b»ng vµng; ng©n ®¬n vÞ tiÒn tÖ ®­îc c¸c quèc gia thõa nhËn vµ thùc hiÖn. hµng Anh ®óc nh÷ng thoi vµng nÆng 400 ounce (mçi ounce HÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ ®Õn nay ®· tr¶i qua nhiÒu chÕ ®é t­¬ng ®­¬ng 31 gr); c«ng d©n Anh ph¶i cã ®ñ 1700 b¶ng l­u th«ng tiÒn tÖ. Anh míi ®æi ®­îc mét thoi vµng 12,44 kg (400x31). - ChÕ ®é b¶n vÞ vµng (1880 – 1914) Nh­ vËy ë trong n­íc, Anh ¸p dông chÕ ®é b¶n vÞ vµng Vµng ®· lµ tiÒn tÖ quèc tÕ trong nhiÒu thÕ kû. HÖ thèng thoi. Trong quan hÖ quèc tÕ, b¶ng Anh cïng víi dollar Mü tiÒn tÖ quèc tÕ lóc ®ã dùa trªn c¬ së chÕ ®é b¶n vÞ vµng. Cho ®­îc c¸c n­íc chÊp nhËn lµ ®ång tiÒn thanh to¸n quèc tÕ. ®Õn tr­íc ®¹i chiÕn thÕ giíi thø nhÊt (1914-1918), chÕ ®é tiªu TiÒn giÊy c¸c n­íc kh¸c tuy kh«ng trùc tiÕp ®æi ra vµng chuÈn vµng sôp ®æ, th× mét sè hÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ ®­îc nh­ng cã thÓ ®æi ra b¶ng Anh råi tõ b¶ng Anh ®æi ra vµng, lÇn l­ît h×nh thµnh vµ ®· ®­îc lÞch sö kinh tÕ ghi nhËn: ®ã lµ chÕ ®é b¶n vÞ vµng hèi ®o¸i. - ChÕ ®é – B¶n vÞ B¶ng Anh (1922 – 1931). ChÕ ®é b¶n vÞ vµng hèi ®o¸i sau nµy còng ®­îc thùc Bèn n¨m sau ®¹i chiÕn thÕ giíi thø nhÊt (1922) nÒn hiÖn theo c¬ chÕ ®ång tiÒn chñ chèt ph¶i chuyÓn ®æi ®­îc ra vµng; c¸c ®ång tiÒn kh¸c tuy kh«ng trùc tiÕp ®æi ®­îc ra kinh tÕ c¸c n­íc t¹m thêi tho¸t khái t×nh tr¹ng hçn lo¹n vµng, nh­ng cã thÓ ®¹t ®­îc vµng th«ng qua sù hèi ®o¸i, kiÖt quÖ, b¾t ®Çu b­íc vµo thêi kú ph¸t triÓn, cÇn cã mét hÖ thèng tiÒn tÖ æn ®Þnh ®Ó më réng s¶n xuÊt vµ ngo¹i th­¬ng. tøc lµ th«ng qua ®ång tiÒn chñ chèt. Theo chÕ ®é nµy th× tiÒn tÖ cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi Héi nghÞ tiÒn tÖ quèc tÕ häp ë Genova (Italy) n¨m 1922, ®· ®­îc chia thµnh hai lo¹i: mét lo¹i tiÒn chñ chèt do n­íc chÊp nhËn “chÕ ®é b¶n vÞ vµng hèi ®o¸i” do ®Õ quèc Anh “trung t©m vµng” ph¸t hµnh. Lo¹i tiÒn nµy ®æi ®­îc ra vµng, ®Ò x­íng, cßn gäi lµ chÕ ®é b¶n vÞ B¶ng Anh. 25 26
14. lo¹i tiÒn nµy ®­îc c¸c n­íc chÊp nhËn lµm ph­¬ng tiÖn dù nhµ kinh tÕ Mü Harry White c«ng bè mét b¶n dù ¸n vÒ tr÷ vµ thanh to¸n quèc tÕ, coi nh­ vµng. Cßn lo¹i tiÒn “®µn thµnh lËp hÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ. ChÝnh phñ Anh còng em” th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i quy ®Þnh hµm kim l­îng, tøc cho c«ng bè ®Ò ¸n cña nhµ kinh tÕ ng­êi Anh lµ John lµ kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã vµng ®¶m b¶o, mµ cã thÓ dïng Maynar Keynes so¹n th¶o vÒ thµnh lËp “Liªn minh thanh ®ång tiÒn chñ chèt ®Ó ®¶m b¶o. N­íc cã lo¹i tiÒn chñ chèt to¸n bï trõ” vµ hÖ thèng tiÒn tÖ quèc tÕ. th× biÕn thµnh “ng©n hµng ph¸t hµnh cña thÕ giíi” vµ lµ Dùa trªn 2 b¶n ®Ò ¸n nµy, gÇn 1 n¨m sau, tr­íc khi “Trung t©m thanh to¸n quèc tÕ” vµ ®­¬ng nhiªn n­íc ®ã chiÕn tranh thÕ giíi thø 2 kÕt thóc, ngµy 22/7/1944, c¸c chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ ®èi víi n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn häp t¹i thµnh phè Bretton Woods, c¸c n­íc “®µn em”. Tuy nhiªn, viÖc ph¸t hµnh ®ång tiÒn chñ bang New Ham Shire (Mü). chèt còng ph¶i phï hîp víi khèi l­îng dù tr÷ cña n­íc ph¸t Mét trong nh÷ng néi dung, ®­îc héi nghÞ lµ kh«i phôc hµnh tiÒn, nÕu kh«ng sÏ g©y l¹m ph¸t. chÕ ®é b¶n vÞ vµng hèi ®o¸i dùa trªn ®ång DollarMü, theo C¸c n­íc cã xuÊt siªu tÝch lòy ®­îc kh¸ nhiÒu b¶ng chÕ ®é tû gi¸ cè ®Þnh (Fixed Exchange Rate regime), trong Anh; th× b¶ng Anh cµng l¹m ph¸t. Nh÷ng n­íc dù tr÷ ®ã mét cam kÕt ch¾c ch¾n lµ lu«n gi÷ v÷ng møc gi¸ 35 nhiÒu b¶ng Anh buéc ng©n hµng Anh ®æi tiÒn b¶ng giÊy ra USD/Ounce vµng. Nh­ vËy, hµm l­îng vµng cña USD lµ vµng thoi. Cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ 1929-1933 lµm t¨ng 0,888671 gram vµng. Mü còng cam kÕt r»ng nÕu gi¸ vµng thªm c­êng ®é s¨n lïng vµng tõ kho vµng n­íc Anh. ChÞu thay ®æi +/- (1)% th× Ng©n Hµng c¸c n­íc sÏ can thiÖp. Mü ®ùng kh«ng næi nh÷ng cuéc s¨n lïng d÷ déi cña c¸c n­íc, sÏ bï ®¾p l­îng vµng mµ c¸c ng©n hµng ®· sôt gi¶m khi ngµy 21-9-1931 chÝnh phñ Anh ph¶i tuyªn bè ph¸ gi¸ ®ång can thiÖp thÞ tr­êng. b¶ng 33% so víi USD tr­íc ®©y (tr­íc ®©y 1 b¶ng Anh Kinh tÕ Mü suy tho¸i nghiªm träng do sa lÇy chiÕn b»ng 4,866USD, sau ph¸ gi¸ cßn 3,23 USD). tranh ë ViÖt Nam. Ngµy 15/8/1971, Tæng Thèng Mü Nixon Nh­ vËy, chÕ ®é b¶ng vÞ vµng – hèi ®o¸i mµ ®ång b¶ng tuyªn bè “chÝnh s¸ch kinh tÕ míi”. Trong ®ã, Mü tõ bá Anh (GBP) lµm trô cét sôp ®æ. cam kÕt ®æi Dollar giÊy ra vµng, ph¸ gi¸ USD 7,98%. - HÖ thèng tiÒn tÖ Bretton – Woods – ChÕ ®é b¶n vÞ Th¸ng 12-1971 t¹i héi nghÞ Washington, tuy Mü c«ng bè Dollar Mü (1944 – 1971) hµm kim l­îng lµ 0,81851265 gram vµng, nh­ng tõ ®ã chÕ Sau khi chÕ ®é B¶ng Anh sôp ®æ, mäi cè g¾ng nh»m ®é tiÒn tÖ Bretton Woods còng chÊm døt. kh«i phôc chÕ ®é b¶n vÞ vµng ®Òu thÊt b¹i. Th¸ng 4- 1943 27 28
15. - ChÕ ®é tiÒn tÖ róp chuyÓn nh­îng cña khèi SEV Tõ ngµy 1/1/2002 trong EU cã 12 n­íc vµ ®Õn n¨m (1964 – 1991) 2008 cã 16 n­íc sö dông EURO tiÒn mÆt, kh«ng cßn l­u Khi c¸c n­íc x· héi chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn thµnh mét th«ng b¶n tÖ trong c¸c n­íc nµy. hÖ thèng v÷ng ch¾c, c¸c n­íc nµy ngµy 20-10-1963 ®· ký Khi míi ra ®êi tû gi¸ EUR/USD = 0,8, tr­íc khi x¶y ra kÕt mét hiÖp ®Þnh thanh to¸n ®a biªn, dùa trªn c¬ së ®ång suy tho¸i kinh tÕ toµn cÇu (2008) cã thêi ®iÓm tû gi¸ Róp cña Liªn X«. Ngµy 1/1/1964 ngµy hiÖu lùc cña hiÖp EUR/USD = 1,38. ®Þnh, ®ång Róp chuyÓn nh­îng ®· ®­îc ®­a vµo vËn hµnh Ngµy nay, nhiÒu n­íc, nhiÒu doanh nghiÖp sö dông trong thanh to¸n. Róp chuyÓn nh­îng lµ ®ång tiÒn ghi sæ, EURO trong thanh to¸n quèc tÕ. sö dông ®Ó thanh to¸n chuyÓn kho¶n, v× vËy, t¹i HiÖp ®Þnh - HÖ thèng tiÒn tÖ toµn cÇu cña IMF. c¸c n­íc còng quyÕt ®Þnh thµnh lËp Ng©n hµng Hîp t¸c Khi hÖ thèng tiÒn tÖ Bretton Woods cã nguy c¬ sôp ®æ quèc tÕ (MBES) c¸c n­íc XHCN ®Òu më tµi kho¶n t¹i NH (vµ thùc sù sôp ®æ n¨m 1971), th× n¨m 1964 nhãm 10 n­íc nµy ®Ó thùc hiÖn thanh to¸n quèc tÕ cña hÖ thèng Róp ph¸t triÓn (G10) ®· thiÕt lËp mét hiÖp ®Þnh ®­îc IMF phª chuyÓn nh­îng, theo ph­¬ng ph¸p thanh to¸n bï trõ. chuÈn. HiÖp ®Þnh nµy ®­a ra ®ång tiÒn ghi sæ: “QuyÒn Rót - HÖ thèng tiÒn tÖ Ch©u ¢u: Vèn §Æc BiÖt”. (SDR – Special Drawing Right). §ång §ång tiÒn chung cña Liªn Minh Ch©u ¢u (EU) lµ ®ång SDR ®­îc IMF, WB (Ng©n Hµng ThÕ Giíi) vµ ADB (Ng©n EURO (®¨ng ký ký hiÖu danh ph¸p quèc tÕ lµ EUR), ®ång Hµng Ph¸t TriÓn Ch©u ¸) sö dông ®Ó x¸c ®Þnh, tÝnh to¸n tiÒn nµy ®­îc h×nh thµnh theo hiÖp ­íc víi Maastricht do c¸c giao dÞch vµ c¸c n­íc thµnh viªn IMF chÊp nhËn lµm c¸c nguyªn thñ c¸c n­íc thµnh viªn Ch©u ¢u ký kÕt n¨m ph­¬ng tiÖn thanh to¸n nî. 1992. Khi míi ra ®êi, SDR ®­îc tÝnh theo tû gi¸ vµng hèi Tõ n¨m 1999 cã 11 n­íc cña khèi EU ®· sö dông ®ång ®o¸i, cã hµm kim l­îng 0,888671 gr vµng/1SDR (t­¬ng EURO trong thanh to¸n, thay thÕ cho ®ång EU tr­íc ®©y. ®­¬ng 1USD). Khi c¬ chÕ Bretton Woods tan vì (1971) Trong kho¶ng thêi gian ®ã trong 11 n­íc nµy l­u hµnh IMF ®Þnh gi¸ SDR theo 16 ®ång trªn quèc gia. 1USD = song song c¶ 2 ®ång tiÒn lµ ®ång EURO vµ ®ång b¶n tÖ. V× 1,17183 USD. N¨m 1981 tÝnh theo 5 ®ång tiÒn cã tû träng vËy, tû gi¸ gi÷a ®ång b¶n tÖ vµ ®ång EUR do ChÝnh phñ lín, gåm USD (42%); Mar §øc (19%); France Ph¸p tõng n­íc quy ®Þnh. (13%); Yªn NhËt (13%); B¶ng Anh (13%). Sau khi ®ång tiÒn Ch©u ¢u (EURO) ra ®êi, ®ång SDR ®­îc tÝnh l¹i theo 29 30
16. ræ gi¸ trÞ cña 4 ®ång tiÒn gåm USD (45%); EURO (29%); Mü ë Ch©u ¢u ®­îc gäi lµ Dollar Ch©u ¢u. Ho¹t ®éng nµy Yªn NhËt (15%); GBP B¶ng Anh (11%). Tû gi¸ SDR/USD cµng më réng, t¹o thµnh thÞ tr­êng dollar Ch©u ¢u. lµ 1,27154. Sù ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng dollar Ch©u ¢u thêi ®ã ¶nh IMF quy ®Þnh, c¸c thµnh viªn ngoµi quyÒn ®­îc vay h­ëng nhiÒu ®Õn thÞ tr­êng tiÒn tÖ néi ®Þa, cña c¸c n­íc b»ng vµng trong ph¹m vi quy ®Þnh th­êng 25% vèn ®· gãp, Ch©u ¢u, do sù chªnh lÖch l·i suÊt gi÷a USD vµ b¶n tÖ lµm c¸c thµnh viªn ®­îc h­ëng mét kho¶n SDR nhÊt ®Þnh, tïy cho sù chuyÓn dÞch tiÒn tÖ m¹nh mÏ h¬n, lµm t¨ng kh¶ theo sè vèn ®· gãp trong tr­êng hîp cÇn thanh to¸n quèc tÕ n¨ng t¹o tiÒn, t¨ng bëi sè tÝn dông. Bëi v× phÇn lín c¸c giao béi chi vµ ph¶i ®­îc 80% thµnh viªn t¸n thµnh. dÞch dollar Ch©u ¢u ®Òu ®­îc thùc hiÖn trªn thÞ tr­êng liªn §ång SDR còng chØ lµ ®ång tiÒn ghi sæ. Khi ®­îc vay ng©n hµng. IMF ®Ó bï ®¾p bëi c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, n­íc ®­îc 2.1.3. ThÞ tr­êng ngo¹i hèi vay ph¶i tr¶ l¹i cho IMF vµ ph¶i ghi vµo tµi kho¶n nî cña 2.1.3.1. Ngo¹i hèi IMF. Trong quan hÖ kinh tÕ, quan hÖ tÝn dông vµ tiÒn tÖ gi÷a 2.1.2. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ c¸c n­íc cã ®ång tiÒn quèc gia riªng biÖt, gi÷a c¸c c¸ nh©n ThÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ lµ n¬i thùc hiÖn c¸c ho¹t c¸c ®èi t¸c cã môc tiªu tiÒn tÖ kh¸c nhau, th­êng ph¸t sinh ®éng chuyÓn giao vèn tÝn dông ng¾n h¹n. quan hÖ thanh to¸n. ViÖc thanh to¸n gi÷a hai quèc gia ThÞ tr­êng tiÒn göi vµ cho vay cña Ng©n hµng chñ yÕu (thanh to¸n song ph­¬ng) hoÆc gi÷a nh÷ng quèc gia víi lµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ Ch©u ¢u. nhau (®a ph­¬ng) kh«ng thÓ thùc hiÖn nÕu kh«ng chän mét ThÞ tr­êng tiÒn tÖ Ch©u ¢u ®­îc gäi lµ thi tr­êng §« ®ång tiÒn ®Ó biÓu hiÖn gi¸ c¶ vµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña hîp La Ch©u ¢u (Eurodollars market). Sau hiÖp ­íc Bretton ®ång. V× vËy ®ßi hái ph¶i cã sù chuyÓn ®æi tõ ®ång tiÒn Woods, dollar Mü trë thµnh ph­¬ng tiÖn thanh to¸n quèc nµy sang ®ång tiÒn kh¸c. VÝ dô ®æi tõ Yªn NhËt (JPY) sang tÕ, theo chÝnh s¸ch Marshals, Mü sÏ viÖn trî cho c¸c n­íc Dollar Mü (USA); tõ ®ång VN (VND) sang ®ång tiÒn b¹i trËn, ®ång dollar Mü cÇn mét thÞ tr­êng lín, nhÊt lµ chung Ch©u ¢u (EUR). Ch©u ¢u. Do ®ã nh÷ng tµi s¶n cña Mü, vµ dollar Mü n»m Sù chuyÓn ®æi tõ mét ®åi ®ång tiÒn nµy sang ®ång tiÒn ngoµi n­íc Mü, kh«ng bÞ ChÝnh phñ Mü ®iÒu tiÕt. Dollar kh¸c gäi lµ hèi ®o¸i (exchange). Sù chuyÓn ®æi nµy liªn Mü göi t¹i Ch©u ¢u kÓ c¶ göi t¹i c¸c chi nh¸nh ng©n hµng quan ®Õn ngo¹i tÖ ®­îc gäi lµ hèi ®o¸i ngo¹i tÖ, tøc lµ ngo¹i hèi (foreign exchange). 31 32
17. Ngo¹i hèi bao gåm tiÒn n­íc ngoµi (ngo¹i tÖ), vµng - ThÞ tr­êng ngo¹i hèi kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tËp trung. tiªu chuÈn quèc tÕ, c¸c giÊy tê cã gi¸ và c¸c c«ng cô thanh - Trung t©m cña thÞ tr­êng ngo¹i hèi lµ thÞ tr­êng liªn to¸n b»ng ngo¹i tÖ (hèi phiÕu,kú phiÕu ); QuyÒn rót vèn Ng©n hµng. ®Æc biÖt (SDR – Special Drawing Right - ®ång tiÒn ghi sæ 2.1.3.4. C¸c chøc n¨ng cña thÞ tr­êng ngo¹i hèi. cña IMF). NÕu nh­ ng©n hµng th­¬ng m¹i cã nh÷ng chøc n¨ng c¬ 2.1.3.2. ThÞ tr­êng ngo¹i hèi b¶n nh­ t¹o tiÒn, tÝn dông, thanh to¸n vµ cung øng dÞch vô Trao ®æi t¹o ra thÞ tr­êng ®ã lµ mét nguyªn lÝ c¬ b¶n ng©n hµng, th× thÞ tr­êng ngo¹i hèi cã c¸c chøc n¨ng cô thÓ cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸. Lµ bé phËn quan träng cña thÞ nh­ sau: tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng ngo¹i hèi lµ n¬i thùc hiÖn c¸c giao - §¸p øng nhu cÇu mua b¸n trao ®æi ngo¹i tÖ nh»m dÞch mua b¸n trao ®æi c¸c lo¹i ngo¹i tÖ. phôc vô cho viÖc thùc hiÖn c¸c giao dÞch th­¬ng m¹i quèc Trong quan hÖ ngo¹i th­¬ng gi÷a hai n­íc liªn quan Ýt tÕ vµ giao dÞch quèc tÕ kh¸c. nhÊt ®Õn hai ®ång tiÒn cña hai quèc gia. Môc tiªu cña - Phôc vô cho viÖc lu©n chuyÓn c¸c kho¶n ®Çu t­ quèc th­¬ng gia n­íc nµy kh«ng ph¶i lµ ®ång b¶n tÖ n­íc hä, tÕ, tÝn dông quèc tÕ, c¸c giao dÞch tµi chÝnh, c¸c giao l­u mµ lµ ®ång tiÒn cña n­íc nhËp khÈu hoÆc ®ång tiÒn m¹nh tiÒn tÖ gi÷a c¸c quèc gia. cña n­íc thø ba. §Ó thùc hiÖn viÖc thanh to¸n c¸c th­¬ng - Th«ng qua ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng ngo¹i hèi ®Ó x¸c gia th­êng ph¶i chuyÓn ®æi ®ång b¶n tÖ cña hä sang ®ång ®Þnh gi¸ trÞ ®èi ngo¹i cña néi tÖ. tiÒn mµ hai bªn ®· chän lµm ®ång tiÒn thanh to¸n. ViÖc - Cung cÊp c¸c c«ng cô b¶o hiÓm rñi ro tû gi¸ cho c¸c trao ®æi c¸c lo¹i tiÒn t¹o ra thÞ tr­êng ngo¹i hèi vµ ®­îc kho¶n thu xuÊt khÈu, thanh to¸n nhËp khÈu, c¸c kho¶n ®Çu thùc hiÖn trªn bÊt cø quèc gia nµo. V× vËy, cã thÓ nãi thÞ t­ vµ ®i vay b»ng ngo¹i tÖ th«ng qua c¸c nghiÖp vô ho¸n tr­êng ngo¹i hèi lµ thÞ tr­êng tiÒn tÖ quèc tÕ. ®æi kú h¹n, quyÒn chän v.v 2.1.3.3.§Æc ®iÓm cña thÞ tr­êng ngo¹i hèi. - ThÞ tr­êng ngo¹i hèi lµ c«ng cô ®Ó Ng©n hµng Lµ thÞ tr­êng cu¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Æc biÖt-hµng ho¸ Trung ­¬ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia trªn c¬ së tiÒn tÖ cña c¸c quèc gia, nªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi cã nh÷ng can thiÖp tû gi¸. ®Æc ®iÓm riªng mµ c¸c thÞ tr­êng kh¸c kh«ng cã: 2.1.3.4. CÊu tróc thÞ tr­êng ngo¹i hèi. - ThÞ tr­êng ngo¹i hèi lµ thÞ tr­êng giao dÞch mang tÝnh - C¨n cø vµo h×nh thøc tæ chøc, thÞ tr­êng ngo¹i hèi chÊt quèc tÕ, ho¹t ®éng liªn tôc 24 giê/ngµy. gåm: 33 34
18. + ThÞ tr­êng cã tæ chøc (Organized Market) ch¼ng h¹n - C¸c nhµ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ nhãm nµy gåm c¸c nhµ thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng. xuÊt khÈu, nhËp khÈu vµ ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, nh÷ng ng­êi + ThÞ tr­êng kh«ng tæ chøc (Unorganized Market) lµ thÞ cã nhu cÇu mua b¸n. tr­êng chî ®en. - C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, ng©n hµng ®Çu t­. Nhãm - C¨n cø vµo nghiÖp vô kinh doanh thÞ tr­êng ngo¹i hèi nµy tham gia mua b¸n ngo¹i tÖ víi môc ®Ých kinh doanh. ng­êi ta chia ra: - Nhãm c¸ nh©n hay hé gia ®×nh: Nhãm nµy cã nhu cÇu + ThÞ tr­êng ngo¹i tÖ tiÒn mÆt (The Foreign Bank Note mua ngo¹i tÖ khi ®i c«ng t¸c, ®i du lÞch, cã nhu cÇu b¸n khi Market): Mua b¸n b»ng tiÒn mÆt. nhËn tiÒn tõ lîi tøc ®Çu t­ hay chuyÓn tõ n­íc ngoµi. + ThÞ tr­êng ngo¹i hèi giao ngay (The Spot Foreign - Ng©n hµng Trung ­¬ng: Ng©n hµng Trung ­¬ng lµ ng­êi ®ãng vai trß tæ chøc, kiÓm so¸t, ®iÒu hµnh, can thiÖp Exchange Market, gäi t¾t lµ Spot Market). mua hay b¸n nh»m æn ®Þnh sinh ho¹t trong thÞ tr­êng hèi + ThÞ tr­êng ngo¹i hèi cã kú h¹n (The Forward ®o¸i vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Exchange Market, gäi t¾t lµ Forward Market). C¨n cø chøc n¨ng ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng hèi ®o¸i, + ThÞ tr­êng giao sau cßn gäi lµ thÞ tr­êng t­¬ng lai ng­êi ta chia c¸c thµnh phÇn nªu trªn (trõ Ng©n hµng (The Currency Future Market). Trung ­¬ng) thµnh 4 nhãm + ThÞ tr­êng ho¸n ®æi tiÒn tÖ (The Currency Swaps - C¸c nhµ kinh doanh (Dealers): Lµ nh÷ng ng­êi tham Market). gia mua b¸n th­êng xuyªn trªn thÞ tr­êng hèi ®o¸i nh»m + ThÞ tr­êng quyÒn chän tiÒn tÖ (The Currency Option kiÕm lêi tõ chªnh lÖch gi÷a gi¸ mua vµ gi¸ b¸n cña tõng Market). ngo¹i tÖ. Trong c¸c thÞ tr­êng kÓ trªn thÞ tr­êng giao ngay lµ thÞ - C¸c nhµ m«i giíi (Brokers): Lµ nh÷ng ng­êi tham gia tr­êng c¬ b¶n, c¸c thÞ tr­êng cßn l¹i lµ thÞ tr­êng ph¸i sinh thÞ tr­êng hèi ®o¸i víi t­ c¸ch lµ trung gian trong giao dÞch, ( Derivative - cã nguån gèc) tøc lµ thÞ tr­êng b¾t nguån tõ h­ëng hoa hång trong tõng mãn giao dÞch mua vµ b¸n. thÞ tr­êng giao ngay. - C¸c nhµ ®Çu c¬ (Speculators): Lµ nh÷ng ng­êi tham 2.1.3.5. C¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng Ngo¹i gia thÞ tr­êng hèi ®o¸i víi hy väng kiÕm lêi do thay ®æi tû hèi. gi¸ theo ®óng dù ®o¸n cña hä. Nh÷ng nhµ ®Çu c¬ chÊp Dùa vµo ®éng lùc ph¸t triÓn thÞ tr­êng, ng­êi ta chia ra nhËn rñi ro nÕu nh­ hä dù ®o¸n sai, tû gi¸ biÕn ®éng ng­îc c¸c nhãm sau: vµ tr¸i víi dù ®o¸n cña hä. Nh÷ng nhµ ®Çu c¬ ®«i khi t¹o ra 35 36
19. nh÷ng biÕn ®éng tû gi¸ cã h¹i cho nÒn kinh tÕ, nh­ng VÝ dô: 1 USD = 16.000 VND nhiÒu khi hä còng cung cÊp cho thÞ tr­êng c¸c kho¶n ngo¹i tÖ 1 EUR = 1,3862 USD ®Ó xö lý c¸c giao dÞch th«ng th­êng. - C¸c lo¹i tû gi¸: Tû gi¸ mua vµ tû gi¸ b¸n - C¸c nhµ kinh doanh chªnh lÖch gi¸ (Arbitrageurs): Lµ §ã lµ c¸c tû gi¸ do Ng©n hµng niªm yÕt, trong ®ã: nh÷ng ng­êi t×m kiÕm lîi nhuËn tõ nh÷ng n¬i cã chªnh + Tû gi¸ mua: Lµ gi¸ ng©n hµng mua vµo mét ®ång tiÒn lÖch tû gi¸ víi ph­¬ng thøc lµ mua ë n¬i gi¸ thÊp, b¸n n¬i nµo ®ã tøc lµ gi¸ b¸n cña kh¸ch hµng ®èi víi ®ång tiÒn ®ã. gi¸ cao; mua vµo thêi ®iÓm gi¸ thÊp; b¸n thêi ®iÓm gi¸ cao. + Tû gi¸ b¸n: Lµ gi¸ b¸n cña ng©n hµng (b¸n cho kh¸ch C¬ héi nµy xuÊt hiÖn khi c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i kh¸c hµng) vµ còng lµ gi¸ mua cña kh¸ch hµng ®èi víi mét ®ång nhau niªm yÕt tû gi¸ kh¸c nhau, cã sù chªnh lÖch nµo ®ã. tiÒn nµo ®ã. ThÞ tr­êng hèi ®o¸i giao ngay lµ n¬i thùc hiÖn c¸c + Tû gi¸ chÝnh thøc (Official Exchange Rate) nghiÖp vô hèi ®o¸i giao ngay theo thêi h¹n cã thÓ lµ ngµy Tû gi¸ chÝnh thøc do Ng©n hµng nhµ n­íc Trung ­¬ng T, ngµy T + 1 hoÆc T + 2, nh­ng víi tû gi¸ hiÖn t¹i khi giao c«ng bè, lµ tû gi¸ Ên ®Þnh gi¸ trÞ ®èi ngo¹i cña ®ång néi tÖ dÞch, trong ®ã ho¹t ®éng chñ yÕu lµ mua b¸n, chuyÓn ®æi n­íc c«ng bè. §ã lµ tû gi¸ lµm c¨n cø cho c¸c doanh ngo¹i tÖ b»ng chuyÓn kho¶n hoÆc tiÒn mÆt gi÷a kh¸ch hµng nghiÖp nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu vµ lµ tû gi¸ h¹ch to¸n, víi ng©n hµng, gi÷a c¸c ng©n hµng víi nhau. Ngoµi ra trªn thÞ tr­êng nµy ng­êi ta thùc hiÖn kinh doanh chªnh lÖch còng lµ tû gi¸ x¸c ®Þnh nî n­íc ngoµi do ChÝnh phñ vay. gi¸ (nghiÖp vô acbit). C¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i c¨n cø tû gi¸ chÝnh thøc ®Ó C¸c thµnh viªn tham gia thÞ tr­êng, nhÊt lµ c¸c ng©n hµng, x¸c ®Þnh tû gi¸ kinh doanh trong biªn ®é cho phÐp cña ph¶i tÝnh to¸n rÊt kü l­ìng, so s¸nh c¸c tû gi¸ trªn thÞ tr­êng Ng©n hµng Trung ­¬ng. quèc tÕ th«ng qua c¸c nghiÖp vô tû gi¸ hoÆc tû gi¸ chÐo. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nghiÖp vô, ng­êi ta x¸c ®Þnh c¸c lo¹i tû gi¸ theo lo¹i nghiÖp vô nh­: 2.2. Tû gi¸ hèi ®o¸i + Tû gi¸ giao ngay: The spot Date tû gi¸ nµy ®­îc - §Þnh nghÜa: x¸c ®Þnh vµo ngµy giao dÞch (ngµy J), nh­ng thanh to¸n Tû gi¸ hèi ®o¸i lµ tû sè so s¸nh gi¸ trÞ cña ®ång tiÒn vµo ngµy lµm viÖc tiÕp theo (J+2) nµy víi ®ång tiÒn kh¸c; tøc lµ gi¸ cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ + Tû gi¸ kú h¹n (The forward Rate): Tû gi¸ kú h¹n n­íc nµy tÝnh b»ng ®¬n vÞ tiÒn tÖ n­íc kh¸c. ®­îc tháa thuËn vµ tÝnh to¸n trong ngµy T, nh­ng thanh to¸n vµo ngµy T+3 trë lªn, cã thÓ dµi tíi: T + 360/ 37 38
20. + Tû gi¸ chÐo (Crossed exchange Rate): Tû gi¸ VÝ dô: chÐo lµ tû gi¸ gi÷a 2 ®ång tiÒn ®­îc tÝnh to¸n th«ng qua USD/ VND = 16.010 – 16.045 ®ång tiÒn thø 3. Tøc lµ ng©n hµng mua USD víi gi¸ 16.010 Ngoµi ra trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ, ng­êi ta cßn VND/1USD. Ng©n hµng b¸n víi gi¸ 16.045 VND/ 1 USD ph¶i tÝnh to¸n vµ tháa thuËn theo c¸c lo¹i tû gi¸ thÝch hîp, Trªn c¸c b¶ng niªm yÕt gi¸ c¸c Ng©n hµng th­êng viÕt nh­ tû gi¸ trung b×nh (Effective Exchange Rate), tû gi¸ cè t¾t nh­ sau: ®Þnh, tû gi¸ th¶ næi . USD/VND = 16.010 – 16.040 viÕt t¾t: USD/ VND = 2.2.1. Ph­¬ng ph¸p biÓu thÞ tû gi¸ - YÕt tû gi¸ 16.010 – 40 a. Ph­¬ng ph¸p trùc tiÕp: LÊy ngo¹i tÖ lµm ®ång tiÒn USD/ JPY = 110,25 – 110,50 viÕt t¾t: USD/ JPY = yÕt gi¸, cßn b¶n tÖ lµm ®ång tiÒn ®Þnh gi¸. 110,1/4 – 1/2 VÝ dô: T¹i Hµ Néi, c«ng bè tû gi¸: 1 USD = 18.700 (0,25 = 1/4; 0,50 = 1/2; 0,75 = 3/4) VN§ 2.2.3. C¬ chÕ h×nh thµnh tû gi¸ b. Ph­¬ng ph¸p gi¸n tiÕp: LÊy b¶n tÖ lµm ®ång tiÒn yÕt Tr­íc ®©y, khi c¸c n­íc cßn quy ®Þnh hµm kim lo¹i gi¸ cßn ngo¹i tÖ lµm ®ång tiÒn ®Þnh gi¸. cho ®ång tiÒn n­íc m×nh, th× tû gi¸ gi÷a 2 ®ång tiÒn ®­îc VÝ dô: T¹i Lu©n §«n (Anh) c«ng bè tû gi¸: 1 Z = h×nh thµnh theo nguyªn t¾c “®ång gi¸ vµng”, tÝnh theo tû 0,5067 USD sè hµm l­îng vµng cña 2 ®ång tiÒn. VÝ dô tr­íc n¨m 1971 2.2.2. YÕt tû gi¸ hai chiÒu trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi B¶ng Anh (GBP) cã hµm kim l­îng lµ 2,13281 gr vµng, Trªn thÞ tr­êng giao ngay th­êng ®­îc yÕt tû gi¸ 2 chiÒu. Dollar Mü (USD) lµ 0,888671 gr vµng, Yªn NhËt (JPY) lµ Tû gi¸ mua vµ tû gi¸ b¸n: 0,0024685 gr vµng, th× tû gi¸ c¸c ®ång tiÒn lµ: - Tû gi¸ mua lµ tû gi¸ ng©n hµng mua vµo ®èi víi ngo¹i GBP/USD = 2,13281/0,888671 = 2,4 tÖ ®­îc yÕt tû gi¸ (còng cã thÓ hiÓu r»ng ®ã lµ tû gi¸ b¸n USD/JPY = 0,888671/0,0024685 = 360 cña kh¸ch hµng). Ngµy nay c¸c ®ång tiÒn ®Òu kh«ng chøa hµm l­îng - Tû gi¸ b¸n lµ tû gi¸ ng©n hµng b¸n ra ®èi víi ngo¹i tÖ vµng, nªn tû gi¸ ®ång b¶n tÖ cña mét n­íc so víi mét ®­îc yÕt gi¸ (®ã còng lµ tû gi¸ mua cña kh¸ch hµng). ngo¹i tÖ nµo ®ã ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu do quan hÖ cung H×nh thøc yÕt tû gi¸: Tû gi¸ ®øng tr­íc lµ tû gi¸ mua, cÇu, cung cÇu ngo¹i tÖ l¹i bÞ chi phèi bëi nhiÒu nh©n tè. tû gi¸ ®øng sau lµ tû gi¸ b¸n. C¸c nh©n tè ®ã lµ: 39 40
21. a) C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ Khi mét lo¹i ngo¹i tÖ nµo ®ã lµ cung > cÇu th× tû gi¸ C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ (CCTTQT) lµ mét b¶n tæng ngo¹i tÖ ®ã sÏ gi¶m vµ ng­îc l¹i th× tû gi¸ t¨ng. hîp kÕt to¸n, tæng hîp tÊt c¶ c¸c giao dÞch kinh tÕ gi÷a mét §å thÞ d­íi d©y biÓu thÞ quan hÖ cung cÇu ngo¹i tÖ vµ n­íc víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi trong mét thêi k× nhÊt tû gi¸. ®Þnh, th­êng lµ 1 n¨m. C¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ ph¶n ¸nh møc cung, cÇu x S (Cung ngo¹i tÖ) ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng, do ®ã nã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn Tû gi¸ tû gi¸ ngo¹i hèi. Béi thu trong c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ sÏ lµm cho cung ngo¹i tÖ t¨ng vµ béi chi c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ sÏ T0 O lµm cÇu ngo¹i tÖ t¨ng. Trong tr­êng hîp kh«ng cã sù can thiÖp cña Ng©n hµng T1 A B D (CÇu ngo¹i tÖ) Trung ­¬ng tû gi¸ hèi ®o¸i hoµn toµn do cung cÇu chi phèi. Néi dung c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ gåm cã c¸c kho¶n môc sau ®©y: y C¸n c©n v·ng lai Trong ®ã:S: lµ møc cung ngo¹i tÖ C¸n c©n th­¬ng m¹i D: lµ møc cÇu ngo¹i tÖ Du lÞch, dÞch vô T0: lµ tû gi¸ ®­îc x¸c lËp trªn c¬ së cung cÇu Thu nhËp vÒ ®Çu t­ vµ c¸c kho¶n kh¸c T1: lµ tû gi¸ ®­îc x¸c lËp cã sù can thiÖp cña Ng©n hµng Trung ­¬ng. Tøc lµ muèn ®ång b¶n tÖ kh«ng bÞ mÊt ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña ChÝnh phñ gi¸ ®Õn møc tû gi¸ ë ®iÓm T (cÇn h¹ xuèng møc T ) th× H¹ng môc t­ b¶n (vèn) 0 1 Ng©n hµng Trung ­¬ng cÇn bï ®¾p kho¶n thiÕu hôt AB. Cho vay (T­ nh©n vµ ChÝnh phñ) Trong tr­êng hîp nµy Ng©n hµng Trung ­¬ng cÇn b¸n ra §i vay (T­ nh©n vµ ChÝnh phñ) thÞ tr­êng mét khèi l­îng ngo¹i tÖ t­¬ng ®­¬ng kho¶n §å thÞ d­íi ®©y biÓu thÞ quan hÖ cung cÇu ngo¹i tÖ vµ thiÕu hôt AB. V× vËy chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng tû gi¸ hèi ®o¸i. Trung ­¬ng t¸c ®éng m¹nh ®Õn nh©n tè nµy. 41 42
22. b) Søc mua cña ®ång b¶n tÖ so víi ngo¹i tÖ ®iÒu khiÓn cña Ng©n hµng Trung ­¬ng, th× cßn ph¶i tÝnh Søc mua cña ®ång b¶n tÖ so víi ngo¹i tÖ thay ®æi khi thªm c¸c yÕu tè thuéc chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch nhËp khÈu l¹m ph¸t cña 2 ®ång tiÒn kh«ng cïng chØ sè. hay xuÊt khÈu vµ c¸c yÕu tè kh¸c cña nÒn kinh tÕ quèc gia. Cã 2 c¸ch tÝnh tû gi¸ trªn c¬ së c©n b»ng søc mua gi÷a Do ®ã chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Trung ­¬ng chi phèi b¶n tÖ vµ ngo¹i tÖ. trùc tiÕp nh©n tè nµy. C¸ch tÝnh tuyÖt ®èi c) YÕu tè chÝnh trÞ x· héi: Søc mua 1 ®ång Møc gi¸ c¶ trong ¶nh h­ëng ®Õn tû gi¸ cßn cã nh©n tè chÝnh trÞ x· héi. Tû ngo¹i tÖ n­íc Ng­êi ta cßn gäi ®ã lµ yÕu tè t©m lÝ. Nh©n tè t©m lý phô = = gi¸ Søc mua 1 ®ång Møc gi¸ c¶ ngoµi thuéc vµo t×nh h×nh chÝnh trÞ x· héi quèc gia. VÝ dô, khi b¶n tÖ n­íc chÝnh phñ Mü tuyªn bè sÏ thùc hiÖn chiÕn tranh víi I Raq VÝ dô: Møc gi¸ c¶ trong n­íc cña 300 mÆt hµng chñ n¨m 2003 th× tû gi¸ ®« la Mü so víi c¸c ®ång tiÒn kh¸c ®· yÕu lµ 48 tØ ®ång ViÖt Nam; møc gi¸ c¶ cña 300 mÆt hµng suy gi¶m rÊt nhanh; trong khi ®ã vµng lªn gi¸ ®ã t¹i MÜ lµ 3.000.000 USD th× tû gi¸ lµ 16.000 VND = 1 USD. 2.3. C¸c nghiÖp vô chñ yÕu trªn thÞ C¸ch tÝnh t­¬ng ®èi : tr­êng ngo¹i hèi. ChØ sè l¹m ph¸t 2.3.1. NghiÖp vô giao ngay (The Spot Operations): Tû gi¸ t¹i Tû gi¸ t¹i trong n­íc thêi ®iÓm = thêi ®iÓm x - NghiÖp vô giao ngay ®­îc thùc hiÖn trªn thÞ tr­êng ngo¹i ChØ sè l¹m ph¸t cña t (t – 1) hèi giao ngay. ®ång tiÒn so s¸nh tû gi¸ - Tû gi¸ giao dÞch: Th«ng th­êng ¸p dông tû gi¸ chÝnh VÝ dô tû gi¸ n¨m tr­íc gi÷a VND vµ USD lµ 15.000 thøc, cã tÝnh ®Õn quan hÖ cung cÇu ngo¹i hèi t¹i thêi ®iÓm VND = 1USD, n¨m sau VND l¹m ph¸t 6%, USD l¹m ph¸t giao dÞch. 2%. KÕt qu¶: - C¸c bªn ký hîp ®ång giao dÞch, sau khi ®· kiÓm tra Tû gi¸ 106 16.630 VND/ = 16.000 x = c¸c néi dung: TiÒn tÖ giao dÞch, gi¸ trÞ hîp ®ång, tû gi¸ hèi n¨m sau 102 1 USD ®o¸i, ®Þa ®iÓm chuyÓn tiÒn, thêi gian thùc hiÖn . ChØ sè tû gi¸ nµy chØ lµ t­¬ng ®èi vµ thuÇn tuý to¸n häc. Bëi v× khi Ên ®Þnh tû gi¸ chÝnh thøc cã thªm yÕu tè 43 44
23. - Thêi gian thùc hiÖn gäi lµ ngµy gi¸ trÞ. Ngµy gi¸ trÞ cã hiÖn sÏ ®­îc céng thªm. NÕu ngµy nghØ r¬i vµo ngµy cuèi thÓ lµ: kú h¹n th× ngµy thùc hiÖn lµ ngµy tiÕp theo. + Giao ngay: T + 0 - Sau khi mäi tháa thuËn ®· hoµn tÊt, ®Õn ngµy x¸c ®Þnh + Giao sau 01 Ngµy lµm viÖc: T + 1 NHTM sÏ thùc hiÖn nghiÖp vô chuyÓn tiÒn liªn quan ®Õn + Giao sau 02 ngµy Lµm viÖc: T + 2 c¸c bªn. - ViÖc chuyÓn tiÒn vµ hoµn tÊt c¸c thñ tôc thanh to¸n do - C¸c rñi ro x¶y ra khi thùc hiÖn nghiÖp vô, th«ng c¸c NH ®¹i lý thùc hiÖn ë nghiÖp vô nµy NH th­êng kh«ng th­êng ®· ®­îc ghi trong hîp ®ång, hoÆc trong hîp ®ång thu phÝ, mµ thu lêi tõ chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ mua. b¶o hiÓm riªng. Trªn thùc tÕ c¸c bªn ph¶i lùa chän ngo¹i tÖ 2.3.2. NghiÖp vô kú h¹n (The Forward Operations). giao dÞch, thêi ®iÓm giao dÞch .®Ó Ýt rñi ro nhÊt. - NghiÖp vô kú h¹n ®­îc thùc hiÖn trªn thÞ tr­êng cã kú 2.3.3. NghiÖp vô Ho¸n ®æi (Swaps) h¹n - Swaps lµ nghiÖp vô ho¸n ®æi ngo¹i tÖ, kÕt hîp gi÷a - C¸c bªn giao dÞch cam kÕt vÒ sè l­îng ngo¹i hèi giao nghiÖp vô giao ngay vµ nghiÖp vô cã thêi h¹n, theo ®ã hai dÞch, tû gi¸ t­¬ng lai kÓ tõ ngµy ký hîp ®ång, kú h¹n vµ l·i bªn tháa thuËn b¸n cho nhau mét lo¹i ngo¹i tÖ theo tû gi¸ suÊt cña c¸c lo¹i ngo¹i hèi giao dÞch . giao ngay vµ mua l¹i ngo¹i tÖ ®ã sau mét thêi h¹n x¸c - §Æc ®iÓm cña nghiÖp vô kú h¹n: ®Þnh. + X¸c ®Þnh thêi h¹n hîp ®ång giao dÞch: C¸c bªn x¸c - Tû gi¸ Giao DÞch: Cßn ®­îc gäi lµ tû gi¸ chuyÓn ®æi, nhËn thêi ®iÓm giao nhËn ngo¹i hèi sau khi ký kÕt th­êng ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tû gi¸ hiÖn hµnh vµ l·i suÊt cña lµ: 1,2,3,6,9 vµ 12 th¸ng. C¸c hîp ®ång dµi h¬n ®­îc thùc hai ngo¹i tÖ trong thêi gian chuyÓn ®æi. hiÖn riªng. VÝ dô: Ng©n hµng A cã JPY, tháa thuËn víi ng©n hµng + Tû gi¸ giao dÞch: Th­êng sö dông nh÷ng ®ång tiÒn B chuyÓn ®æi 100.000 USD trong thêi h¹n 90 Ngµy. Tû gi¸ m¹nh: USD, GPB, Euro lµm ®ång tiÒn yÕt Gi¸, cßn c¸c vµ l·i suÊt cña hai ®ång tiÒn nµy t¹i thêi ®iÓm ký hîp ®ång ®ång tiÒn kh¸c lµ nh÷ng ®ång tiÒn ®Þnh gi¸. ®­îc x¸c ®Þnh lµ sè liÖu hiÖn hµnh: - X¸c ®Þnh ngµy gi¸ trÞ: Do c¸c bªn giao dÞch tháa + Tû gi¸ 1 USD = 101,05 JPY thuËn tÝnh tõ ngµy ký hîp ®ång ®Õn ngµy thùc hiÖn. NÕu + L·i suÊt * USD: 2,25% n¨m trong thêi h¹n nµy, cã nh÷ng ngµy nghØ th× thêi gian thùc * IPY: 2,75% n¨m. + Thêi h¹n chuyÓn ®æi USD tháa thuËn sau 03 th¸ng. 45 46
24. Ph­¬ng ph¸p tÝnh ®­îc thùc hiÖn nh­ sau: ng©n hµng B ph¶i tr¶ sè tiÒn (JPY) nhiÒu h¬n lóc giao USD + Tû gi¸ giao ngay 1 USD = 101,05 JPY cho Ng©n Hµng A, kho¶n tiÒn nµy chÝnh lµ lîi tøc vay JPY. + Chªnh lÖch l·i suÊt 2,75% - 2,25% = 0,5% (0,005) - Ng©n hµng A cã lîi v× ®· cho vay ®­îc JPY. Ng©n + Tû gi¸ chuyÓn ®æi gi÷a hai ®ång tiÒn ®­îc x¸c ®Þnh Hµng B cã lîi, v× nhËn l¹i ®­îc sè USD ban ®Çu, mµ kh«ng lµ: bÞ rñi ro g×. H¬n n÷a, Ng©n Hµng B cßn sö dông JPY vµo Tû gi¸ 101,05 x 0,005 x 90 = x 100 = 12,63125 môc ®Ých cña m×nh. chuyÓn ®æi 360 2.3.4. NghiÖp vô t­¬ng lai (The Currency Futures). + Tû gi¸ cã thêi h¹n cña hai ®ång tiÒn nµy lµ: NghiÖp vô t­¬ng lai lµ nghiÖp vô mua b¸n ngo¹i tÖ víi 101,05 + 12,63125 = 113,68 125 mét sè l­îng ngo¹i tÖ nhÊt ®Þnh theo tû gi¸ cè ®Þnh t¹i thêi Nh­ vËy, Ng©n Hµng A cïng mét lóc ký hai hîp ®ång: ®iÓm hîp ®ång vµ chuyÓn giao ngo¹i tÖ vµo mét thêi ®iÓm * Hîp ®ång mua USD theo tû gi¸ giao ngay: x¸c ®Þnh trong t­¬ng lai. 100 000 x 101,05 JPY = 10 105 000 JPY Kh¸c víi nghiÖp vô kú h¹n, nghiÖp vô t­¬ng lai chØ * Hîp ®ång b¸n USD sau 90 ngµy cung cÊp mét vµi lo¹i ngo¹i tÖ vµ th­êng lµ ph¶i tÝnh ®Õn sù Ngµy ®¸o h¹n Ng©n Hµng A sÏ tr¶ l¹i Ng©n Hµng B c©n b»ng tr¹ng th¸i ngo¹i tÖ. 100 000 USD vµ thu vÒ JPY theo tû gi¸ cã thêi h¹n: Khi thùc hiÖn nghiÖp vô giao sau, kh¸ch hµng ph¶i duy 100 000 x 113, 68 125 JPY = 11 368 125 JPY tr× mét sè tiÒn ký quü theo tû lÖ (%)trÞ gi¸ hîp ®ång. Hµng Chªnh lÖch: ngµy khi tû gi¸ thay ®æi, kh¸ch hµng ®­îc thanh to¸n ngay 11 368 125 - 10 105 000 = 1 263 125 JPY (12 500 USD) vµo tµi kho¶n sè tiÒn chªnh lÖch gi÷a tû gi¸ giao ngay vµ tû Lµ kho¶n l·i cña ng©n hµng A. gi¸ ®· tháa thuËn trong hîp ®ång t­¬ng lai. Sè tiÒn chªnh Chó ý: lÖch nµy ®­îc tÝnh trªn tæng gi¸ trÞ hîp ®ång vµ sè chªnh - Ng©n hµng B còng thu ®­îc l·i khi sö dông JPY, lÖch do thay ®æi tû gi¸ hµng ngµy. nh­ng quan träng h¬n lµ sö dông JPY vµo môc ®Ých thanh Thùc hiÖn nghiÖp vô t­¬ng lai ®­îc tiÕn hµnh theo hîp to¸n theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng. ®ång gi÷a hai bªn mua – b¸n. QuyÒn mua – b¸n hoµn toµn - Thùc chÊt cña nghiÖp vô nµy lµ Ng©n Hµng B, ký göi tù do theo tháa thuËn hoÆc ®Êu gi¸. NHTM hoÆc trung t©m USD vµo Ng©n hµng A ®Ó ®­îc vay JPY. Khi nhËn l¹i USD giao dÞch lµ trung gian chøng kiÕn vµ ®iÒu hµnh. Lç, l·i cña 47 48
25. nghiÖp vô nµy sÏ ®­îc trõ lïi, hoÆc céng vµo sè tiÒn ký quü tïy thuéc vµo tËp qu¸n vµ quy ®Þnh cña tõng thÞ tr­êng. T¹i t­¬ng øng cña hai bªn. thÞ tr­êng Hoa Kú viÖc thùc hiÖn quyÒn chän ®­îc tiÕn 2.3.5. NghiÖp vô quyÒn chän (The currency hµnh vµo c¸c ngµy lµm viÖc trong thêi gian tiÕn hµnh khi Options). hîp ®ång ®· ®Õn h¹n. - QuyÒn chän lµ nghiÖp vô trªn thÞ tr­êng ngo¹i hèi, - Gi¸ hîp ®ång quyÒn chän hay cßn gäi lµ phÝ quyÒn theo ®ã cho phÐp ng­êi mua hîp ®ång cã quyÒn mua hoÆc chän lµ kho¶n tiÒn ng­êi mua ph¶i tr¶ cho ng­êi b¸n hîp b¸n mét khèi l­îng ngo¹i hèi b»ng mét ®ång tiÒn nhÊt ®ång quyÒn chän. §©y lµ møc gi¸ hîp lý cã sù tháa thuËn ®Þnh, víi tû gi¸ ®­îc tháa thuËn tr­íc, trong mét thêi gian gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. nhÊt ®Þnh. - Néi dung cña quyÒn chän: + Hîp ®ång quyÒn chän mua, lµ thùc hiÖn mua ®ång tiÒn yÕt gi¸, ®ång thêi b¸n ®ång tiÒn ®Þnh gi¸. VÝ dô: 1 USD = 15 995 VN§. Khi ký hîp ®ång quyÒn chän mua, cã nghÜa lµ mua USD vµ b¸n VN§. + Hîp ®ång quyÒn chän b¸n, lµ b¸n ®ång tiÒn ®Þnh gi¸, ®ång thêi mua ®ång tiÒn yÕt gi¸. Víi vÝ dô trªn, th× hîp ®ång quyÒn chän b¸n lµ b¸n USD vµ mua VN§, Theo nghiÖp vô quyÒn chän, th× quyÒn chän mua vµ quyÒn chän b¸n lµ kh«ng t¸ch rêi nhau. VÝ dô: Kh¸ch hµng A b¸n 100 000 USD, ®©y lµ quyÒn b¸n cña kh¸ch hµng nµy. Nh­ng lÊy vÒ ®ång tiÒn nµo (VN§, GBP, Euro ) tøc lµ quyÒn chän mua lµ hoµn toµn phô thuéc vµo nhu cÇu cña kh¸ch hµng nµy. - Hîp ®ång quyÒn chän khi ®· ®­îc ký lµ cã hiÖu lùc gi÷a c¸c bªn tham gia. Tuy nhiªn, viÖc thùc hiÖn hîp ®ång, gäi lµ thùc hiÖn quyÒn chän (thanh to¸n, thanh lý .) l¹i 49 50
26. Chương 3 §Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi cã thể xác nhận bằng một §Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi con số cụ thể là kim ngạch đầu tư. Tuy nhiªn, nếu chỉ c¨n cø vµo số vốn vµ tµi s¶n được biểu thị thuÇn tuý bằng nh÷ng con số cña kim ng¹ch ®Çu t­ sÏ ch­a thÓ ph¶n ¸nh 3.1 NH÷NG VÊN §Ò CHUNG VÒ §ÇU T¦ TRùC mét c¸ch ®Çy ®ñ nội dung vµ b¶n chÊt cña đầu tư trực tiếp TIÕP CñA n¦íC NGOµI - FDI vµ nh÷ng con sè nµy ch­a thể phân tích được mét c¸ch 3.1.1. Khái niệm và đặc điểm đầu tư trực tiếp toµn diÖn hoạt động của tư bản nước ngoài ë c¸c n­íc së Trong xu thÕ më cöa vµ héi nhËp, sù ph¸t triÓn kinh tÕ t¹i. Bản chất của đầu tư trực tiếp là sự di chuyển một khối cña mçi quèc gia ®Òu cã sù liªn quan vµ phô thuéc vµo c¸c lượng tµi s¶n vµ vốn kinh doanh dài hạn giữa các quốc gia quèc gia kh¸c d­íi nhiÒu h×nh thøc vµ møc ®é kh¸c nhau. nhằm thu được lợi nhuận cao hơn đầu tư ở trong nước. Đó Mét trong nh÷ng mèi liªn quan vµ phô thuéc cã tÝnh phæ chính là những hình thức xuất khẩu tư bản với mục đích biÕn vµ ®­îc c¸c quèc gia ­a chuéng lµ c¸c bªn chuyÓn vèn ®Çu t­ nh»m khai th¸c lîi thÕ cña c¸c bªn ®Ó cïng ph¸t tìm kiếm lợi nhuận đầu tư cao h¬n. triÓn. C¸c h×nh thøc chuyÓn vèn chñ yÕu lµ vay ODA vµ Nguồn vốn ®Çu t­ trùc tiÕp được đề cập ở đ©y là c¸ch tiÕp nhËn vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc gọi những tài sản hữu h×nh và v« h×nh, bao gồm m¸y mãc ngoµi – vèn FDI. thiết bị, nguyªn vật liệu, tiềm năng kỹ thuật, tiền vốn; b»ng Đầu tư trực tiếp nước ngoài (Foreign Direct Invesment ph¸t minh s¸ng chế, mẫu sản phẩm, nh·n hiÖu hµng ho¸, bÝ - FDI) là sự di chuyển vèn vµ tµi s¶n từ quốc gia này sang quyÕt kü thuËt c«ng nghÖ, ch­¬ng tr×nh phÇn mÒm, phương quốc gia kh¸c ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh thức kinh doanh, tr×nh ®é vµ kinh nghiÖm qu¶n lý. Sự di doanh theo nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng cña c¸c nhµ ®Çu t­ vµ cña chuyển một khối lượng c¸c lo¹i tµi s¶n, kü thuËt c«ng nghÖ c¸c quèc gia. Nãi c¸ch kh¸c, ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi lµ vµ nguồn vốn kinh doanh như thế được tiến hành chủ yếu lo¹i h×nh ®Çu t­ dµi h¹n, trong ®ã chñ ®Çu t­ lµ ng­êi n­íc dựa vào sự hoạt động của các công ty đa quốc gia và sự ngoµi ®­a vèn vµo mét n­íc kh¸c vµ tham gia trùc tiÕp vµo quốc tế hóa của các doanh nghiệp. viÖc qu¶n lý sö dông vèn theo quy ®Þnh cña luËt ®Çu t­ Sự phát triển hoạt động của các công ty đa quốc gia n­íc së t¹i nh»m môc tiªu thu lîi nhuËn cao. chính là động lực thúc đẩy sự phát triển trong thương mại quốc tế thông qua hình thức đầu tư trực tiếp vào các quốc 51 52
27. gia khác trªn thế giới. Ngµy nay, ®ầu tư trực tiếp lµ ph­¬ng tính thị trường và hiệu quả kinh tế cao, cũng như không để thøc quan träng bËc nhÊt trong việc chuyển dịch từ nền lại gánh nặng nợ nần cho quốc gia tiếp nhận vốn đầu tư ngoại thương lấy hàng hãa làm đối tượng chÝnh sang h×nh trực tiếp. Đây là một hình thức đầu tư vốn đã có nhiều sự thøc xuÊt khÈu vèn, tµi s¶n và dịch vụ làm đối tượng chính. ràng buộc và đã được “bén rễ” ở nước sở tại nên không dễ C¸c mèi quan hÖ trong đầu tư trực tiếp kh¸ phøc t¹p. rút đi trong một thời gian ngắn. §ối tượng tiÕp nhËn vèn đầu tư tõ c¸c nhµ cung cấp ho¹t Hai là, chủ đầu tư nước ngoài quản lý toàn bộ mọi ®éng trªn rÊt nhiÒu lÜnh vùc thuéc c¸c quèc gia kh¸c nhau; hoạt động đầu tư (công tác quản lý và điều hành hoạt động hä kh¸c nhau vÒ lÞch sö v¨n hãa, tËp qu¸n kinh doanh, tiÒm sản xuất kinh doanh) nếu là doanh nghiệp 100% vốn nước lùc tµi chÝnh, tr×nh ®é qu¶n lý. Mối quan hệ giữa nhµ cung ngoài, hoặc tham gia điều hành doanh nghiệp liên doanh cÊp vèn (người đầu tư trực tiếp) với người được đầu tư tùy thuộc tỷ lệ góp vốn của các nhà đầu tư. kh«ng chỉ là mối quan hệ đơn giản về di chuyển nguồn vốn Ba là, nguồn vốn đầu tư trực tiếp không chỉ bao gồm kinh doanh mà cần phải hiểu nã như là một trong những vốn đầu tư ban đầu của chủ đầu tư dưới hình thức vốn giao dịch mang tÝnh hîp t¸c chia sÎ quyÒn lîi vµ tr¸ch pháp định mà nó còn bao gồm cả nguồn vốn đi vay của nhiÖm trªn nhiÒu lÜnh vùc, trong ®ã bao gåm c¶ viÖc chuyển doanh nghiệp, cũng như vốn đầu tư từ nguồn lợi nhuận thu giao bÝ quyết c«ng nghệ, kinh nghiÖm qu¶n lý kinh doanh. được để triển khai hoặc mở rộng dự án trong quá trình hoạt Nh­ vËy, ®ầu tư trực tiếp nước ngoài không chỉ là phương động hoạt động sản xuất kinh doanh. thức đầu tư vốn mà còn c¶ ý nghÜa thúc đẩy sự phát triển Bốn là, thông qua đầu tư trực tiếp nước ngoài, doanh kinh tế và hoàn thiện công tác quản lý. nghiệp của nước chủ nhà còn có thể tiếp thu được công Đầu tư trực tiếp nước ngoài cã c¸c đặc điểm chủ yếu nghệ, kỹ thuật tiên tiến, kinh nghiệm quản lý hiện đại. Đây sau đ©y: là những mục tiêu và lợi thế của đầu tư trực tiếp mà các Một là, đầu tư trực tiếp được thực hiện bằng vốn của hình thức đầu tư khác không có được. các doanh nhân do các chủ đầu tư tự quyết định quy mô và 3.1.2. Các hình thức đầu tư trực tiếp phương thức quản lý sản xuất kinh doanh, đồng thời tự Đầu tư trực tiếp nước ngoài thường có các hình thức chịu trách nhiệm về kết quả tài chính và các nghĩa vụ khác chủ yếu sau đây: theo thông lệ quốc tế. Nó là hình thức đầu tư mang nặng a) Hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh 53 54
28. Đây là một văn bản được ký kết giữa một chủ đầu tư Hai là, thời gian hoạt động, cơ cấu tổ chức quản lý của nước ngoài và một chủ đầu tư trong nước để tiến hành hoạt doanh nghiệp liên doanh được qui định tùy thuộc vào luật động sản xuất kinh doanh ở nước sở tại trên cơ sở qui định pháp cụ thể của mỗi nước. về trách nhiệm và phân chia kết quả kinh doanh mà không Ba là, các bên cùng tham gia điều hành doanh nghiệp, thành lập pháp nhân mới. phân chia lợi nhuận và rủi ro theo tỷ lệ góp vốn pháp định Hình thức đầu tư trực tiếp này có đặc điểm: của mỗi bên. Một là, cả hai bên cùng hợp tác kinh doanh trên cơ sở c) Hình thức doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài văn bản hợp đồng đã ký kết giữa các bên về sự phân định Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài là doanh nghiệp trách nhiệm, quyền lợi và nghĩa vụ. do chủ đầu tư nước ngoài đầu tư 100% vốn tại nước sở tại. Hai là, thời hạn của hợp đồng hợp tác kinh doanh do Chủ đầu tư nước ngoài có quyền điều hành toàn bộ hoạt hai bên thỏa thuận, phù hợp với tính chất hoạt động kinh động của doanh nghiệp theo qui định của pháp luật của doanh và sự cần thiết hoàn thành mục tiêu của hợp đồng. nước sở tại. Doanh nghiệp nước ngoài hoàn toàn thuộc Ba là, vấn đề tỷ lệ vốn tham gia vào hoạt động sản quyền sở hữu của tổ chức, cá nhân nước ngoài và do bên xuất kinh doanh không nhất thiết phải được đề cập trong nước ngoài tự thành lập, tự quản lý và hoàn toàn chịu trách văn bản hợp đồng hợp tác kinh doanh. nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh. b) Hình thức doanh nghiệp liên doanh Doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài có các đặc điểm: Doanh nghiệp liên doanh là doanh nghiệp được thành Một là, được thành lập dưới hình thức công ty trách lập do các chủ đầu tư nước ngoài góp vốn chung với doanh nhiệm hữu hạn và là một pháp nhân nước ngoài được phép nghiệp nước sở tại trên cơ sở hợp đồng liên doanh. Một hoạt động ở nước sở tại. doanh nghiệp liên doanh có thể gồm hai hoặc nhiều bên Hai là, hoạt động dưới sự chi phối của luật pháp nước tham gia liên doanh. sở tại. Hình thức doanh nghiệp liên doanh có các đặc điểm: d) Các hình thức khác như đầu tư vào khu chế xuất, Một là, cho ra đời một doanh nghiệp mới, với tư cách đặc khu kinh tế, thực hiện những hợp đồng xây dựng – vận pháp nhân mới và được thành lập dưới dạng công ty trách hành – chuyển giao (BOT – Built Operation Transfer). nhiệm hữu hạn. Những dự án BOT và các biến tướng của nó (BTO, BT) 55 56
29. thường được Chính phủ các nước đang phát triển tạo mọi a) Đối với các nước đầu tư điều kiện để thực hiện việc nâng cấp cơ sở hạ tầng kinh tế. Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, nước đầu tư sẽ thu Do có nhiều hình thức hợp tác đầu tư và mỗi hình thức được các nguồn lợi: đầu tư trực tiếp lại có đặc điểm khác nhau nên phải đa Thứ nhất, các nước đầu tư sẽ khai thác được những lợi dạng hóa các hình thức đầu tư, lựa chọn hình thức đầu tư thế so sánh của nước tiếp nhận đầu tư, giúp hạ giá thành và mô hình quản lý phù hợp, nhằm đồng thời giải quyết sản phẩm (nhờ giảm giá nhân công và chi phí sản xuất nhiều vấn đề của mục tiêu hợp tác đầu tư như kết hợp lợi khác ), nâng cao sức cạnh tranh quốc tế, nâng cao tỷ suất ích bên đầu tư và bên nhận đầu tư; kết hợp thực hiện mục lợi nhuận của vốn đầu tư, đồng thời giảm bớt rủi ro nếu chỉ tiêu thu hút vốn với điều chỉnh cơ cấu FDI phù hợp với cơ tập trung vào thị trường trong nước. Thứ hai, thông qua FDI, các nước đầu tư có điều kiện cấu chung của nền kinh tế, với qui hoạch phát triển lực di chuyển một bộ phận máy móc thiết bị ở giai đoạn “lão lượng sản xuất của quốc gia, từng ngành và từng địa hoá” hoặc có nguy cơ bị hao mòn vô hình sang các nước phương. kém phát triển hơn để tiếp tục sử dụng, tăng tốc độ khấu 3.1.3. Vai trò của đầu tư trực tiếp hao, giúp thu hồi vốn nhanh, kéo dài thêm chu kỳ sống của Đầu tư trực tiếp có những thế mạnh riêng. Trong đầu sản phẩm. tư trực tiếp, bên nước ngoài trực tiếp tham gia quản lý sản Thứ ba, các nước nhận đầu tư có tài nguyên dồi dào, xuất, kinh doanh nên mức độ khả thi của dự án cao, nhất là nhưng do hạn chế về tiền vốn, kỹ thuật công nghệ nên trong việc tiếp cận thị trường quốc tế để mở rộng xuất những tài nguyên đó chưa được khai thác và sử dụng có khẩu. Vì quyền lợi gắn với dự án, nhà đầu tư quan tâm đến hiệu quả. Tình hình này đã giúp các nước đầu tư có điều hiệu quả kinh doanh, lựa chọn công nghệ thích hợp, nâng kiện tạo lập được thị trường cung cấp nguyên liệu ổn định, cao trình độ quản lý và tay nghề của công nhân. Do vậy, giá cả cạnh tranh, tăng tỷ suất lợi nhuận. đầu tư trực tiếp nước ngoài ngày càng có vai trò to lớn Thứ tư, thông qua việc xây dựng các cơ sở sản xuất trong quá trình phát triển kinh tế cả ở các nước đầu tư và kinh doanh ở nước ngoài, các nước đầu tư mở rộng được các nước nhận đầu tư nói chung, cũng như đối với sự thịnh thị trường tiêu thụ, tránh được hàng rào bảo hộ mậu dịch vượng lâu dài của các doanh nghiệp nói riêng. của các nước; mặt khác, thông qua ảnh hưởng về kinh tế, 57 58
30. nước đầu tư có khả năng thâm nhập vững chắc vào thị Thứ hai, FDI còn tạo điều kiện tăng thu ngân sách trường của nước nhận đầu tư, từ đó mở rộng thị trường dưới hình thức các loại thuế để cải thiện tình hình bội chi sang các nước láng giềng và toàn khu vực. ngân sách, tạo môi trường cạnh tranh thúc đẩy sự phát Tuy nhiên, để phát huy hiệu quả lâu dài của FDI, nước triển kinh tế và thương mại, giúp người lao động và cán bộ đầu tư cần phải thường xuyên theo dõi, nắm vững và xử lý quản lý học hỏi kinh nghiệm của các nước phát triển khác. tốt các thông tin về chính trị, kinh tế, xã hội, thị trường và - Các nước đang phát triển đặc biệt là luật pháp của nước sở tại để giảm thiểu những Thứ nhất, FDI là nguồn vốn đầu tư quan trọng, góp rủi ro khách quan có thể xẩy ra. phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế theo hướng công nghiệp b) Đối với các nước nhận đầu tư hoá, hiện đại hoá. Hiện nay có hai dòng chảy của vốn đầu tư trực tiếp: Thông qua FDI, giúp các nước tạo lập những doanh dòng chảy vào các nước kinh tế phát triển và dòng chảy nghiệp mới, thu hút thêm lao động, giải quyết việc làm, vào các nước đang phát triển. giảm thất nghiệp, thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế, ổn - Các nước kinh tế phát triển định đồng bản tệ, phát triển thị trường tài chính trong Đây là những nước xuất khẩu vốn FDI nhiều nhất, nước. đồng thời cũng là những nước tiếp cận vốn FDI nhiều nhất Việc tiếp nhận FDI giúp cho các doanh nghiệp ở các hiện nay. Thực tế này đã góp phần quyết định trong việc nước đang phát triển khắc phục tình trạng thiếu vốn kéo tạo nên luồng đầu tư hai chiều giữa các quốc gia mà vai trò dài. Nhờ vậy mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển to lớn với chủ chốt thuộc về các tập đoàn xuyên quốc gia. nguồn lực tài chính khan hiếm được giải quyết, nhất là thời Thứ nhất, FDI có tác dụng to lớn trong việc giải quyết kỳ đầu của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hoá thường những khó khăn về kinh tế, xã hội như thất nghiệp, lạm đòi hỏi một lượng vốn đầu tư lớn. phát của các nước kinh tế phát triển. Thông qua FDI, các Thứ hai, FDI là yếu tố quan trọng thúc đẩy mở rộng tổ chức kinh tế nước ngoài có thể mua lại công ty, doanh xuất khẩu, góp phần cải thiện cán cân thanh toán quốc tế. nghiệp có nguy cơ bị phá sản, giúp họ cải thiện tình hình Thông qua FDI, giúp cho các doanh nghiệp của các thanh toán và tạo công việc làm cho người lao động của nước đang phát triển mở cửa thị trường hàng hóa với nước nước sở tại. ngoài, có tác động quan trọng tới xuất nhập khẩu của các 59 60
31. nước chủ nhà. Do các công ty đa quốc gia đầu tư trực tiếp Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, FDI cũng có những vào các nước đang phát triển nên doanh nghiệp các nước hạn chế nhất định. Nếu đầu tư vào môi trường bất ổn về này có thể bước vào thị trường thế giới một cách dễ dàng kinh tế và chính trị thì nhà đầu tư nước ngoài dễ bị mất hơn. Việc tăng nhanh kim ngạch xuất khẩu và sức cạnh vốn. Nếu nước sở tại không có một quy hoạch đầu tư cụ tranh trên thị trường quốc tế là điều kiện thuận lợi để tăng thể và khoa học dẫn tới sự đầu tư tràn lan, kém hiệu quả, nguồn thu ngoại tệ, từng bước cải thiện cán cân thanh toán tài nguyên thiên nhiên bị khai thác quá mức và nạn ô quốc tế. nhiễm môi trường trở nên nghiêm trọng, thì lợi nhuận thu Thứ ba, FDI thúc đẩy quá trình chuyển giao và hiện được của nhà đầu tư nước ngoài sẽ ngày càng giảm thấp. đại hoá công nghệ, tiếp thu kinh nghiệm quản lý sản xuất kinh doanh tiên tiến của thế giới. 3.2. qUY TR×NH THùC HIÖN Dù ¸N §ÇU T¦ Thông qua FDI, các nước sở tại được tiếp nhận các TRùC TIÕP CñA N¦íC NGOµI loại máy móc thiết bị và công nghệ hiện đại, cùng với 3.2.1. Lập dự án đầu tư những kiến thức quản lý kinh tế, xã hội tiến tiến được du Lập dự án khả thi đầu tư trực tiếp nước ngoài (luận nhập vào các nước đang phát triển tạo điều kiện cho các chứng kinh tế ­ kỹ thuật) có những nội dung chủ yếu sau đây: doanh nghiệp trong nước bắt kịp phương thức quản lý a) Những căn cứ để nghiên cứu xây dựng dự án đầu tư công nghiệp hiện đại, lực lượng lao động quen dần với Trước hết phải chứng minh được sự cần thiết của dự phong cách làm việc công nghiệp, đồng thời hình thành án đối với nhà đầu tư, đối với nước sở tại, với địa phương dần đội ngũ những nhà quản lý sản xuất kinh doanh có dự án đầu tư. Để thực hiện mục đích đó, trong quá trình chuyên nghiệp có trình độ quốc tế. lập dự án phải dựa vào những căn cứ sau đây: Thứ tư, các dự án FDI góp phần tăng thu cho ngân ­ Căn cứ pháp lý: Dự án đầu tư không được trái với sách Nhà nước thông qua việc đánh thuế các công ty nước những qui định hiện hành; không thuộc các danh mục lĩnh ngoài; thu tiền cho thuê mặt đất, mặt nước, mặt biển Từ vực mà Nhà nước cấm đầu tư hoặc tạm ngừng cấp phép đó các nước đang phát triển có nhiều khả năng hơn trong đầu tư; Nếu dự án được Nhà nước khuyến khích đầu tư thì việc huy động nguồn tài chính cho việc đầu tư phát triển. các thông số, chỉ tiêu của dự án phải tuân thủ qui định, định mức do cơ quan Nhà nước ban hành. 61 62
32. ­ Căn cứ vào nguồn gốc tài liệu sử dụng: Các tài liệu các cơ sở đã có với đầu tư mới để lựa chọn phương thức sử dụng để lập dự án phải có nguồn gốc tin cậy và đảm đầu tư. bảo tính trung thực. ­ Phân tích các điều kiện, yếu tố để lựa chọn hình thức ­ Căn cứ vào sự phân tích các kết quả điều tra cơ bản đầu tư (công ty TNHH, công ty cổ phần, doanh nghiệp liên về điều kiện tự nhiên, nguồn tài nguyên, các điều kiện về doanh). kinh tế ­ xã hội có liên quan tới dự án. ­ Phân tích lựa chọn công suất thích hợp, nêu phương ­ Căn cứ vào đặc điểm về qui hoạch, kế hoạch phát án và chọn công suất tối ưu, khả thi. triển của nền kinh tế, của vùng lãnh thổ, của ngành và địa c) Chương trình sản xuất và các nhu cầu cần đáp ứng: phương; Chương trình sản xuất: ­ Căn cứ vào kết quả phân tích thị trường, nó bao ­ Cơ cấu và số lượng sản phẩm hàng năm; gồm: Những đánh giá và kết luận về nhu cầu hiện tại, dự ­ Yêu cầu về chất lượng, giá cả; báo nhu cầu tương lai về số lượng, giá cả sản phẩm. ­ Dự kiến số lượng hàng hóa tiêu thụ; số lượng lưu ­ Căn cứ về khả năng phát triển năng lực sản xuất, qui kho trung bình. mô năng lực hiện tại của ngành và năng lực huy động. ­ Lịch trình sản xuất, tiêu thụ thành phẩm; phế liệu, Đánh giá tình trạng hoạt động hiện tại và nhịp độ tăng phế phẩm; trưởng tương lai và các yếu tố hạn chế. Các nhu cầu cần đáp ứng: ­ Căn cứ tình hình xuất khẩu trong thời gian qua và dự ­ Tính toán nhu cầu đầu vào cho từng loại sản phẩm kiến tương lai; Dự báo số lượng, giá cả hàng hóa bán ra, sản xuất hàng năm (nhu cầu và đặc điểm nguyên vật liệu, khả năng cạnh tranh với các nhà sản xuất trong nước, khả năng thâm nhập thị trường, hướng lựa chọn thị trường. tình trạng cung ứng, yêu cầu dự trữ). ­ Căn cứ sản phẩm hoặc nhóm sản phẩm được lựa ­ Chương trình cung cấp nguyên vật liệu cho sản xuất chọn (đặc điểm tính năng tác dụng, qui cách, tiêu chuẩn (các giải pháp về nguồn cung cấp, phương thức cung ứng, hình thức bao gói). phân tích các yếu tố thuận lợi, khó khăn, hướng khắc phục, b) Lựa chọn hình thức và công suất đầu tư lịch trình cung cấp và các chi phí có liên quan ). ­ Phân tích các điều kiện và những lợi thế của việc lựa chọn các mức độ đầu tư; đầu tư chiều sâu hoặc mở rộng 63 64
33. ­ Các giải pháp đảm bảo phục vụ sản xuất về cơ sở hạ ­ Các chi phí ảnh hưởng đến giá cả và tiêu thụ sản tầng ( tình hình cung cấp điện, nước, hơi cho sản xuất, giao phẩm. thông nội bộ và bên ngoài, kho bãi, thông tin ) Phân tích các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp khắc d) Các phương án về địa điểm sản xuất: phục Cần có ít nhất hai phương án về địa điểm sản xuất, ­ Những nhân tố có liên quan đến đời sống dân cư khi trong đó phải thu thập đầy đủ các tài liệu điều tra cơ bản, có thiên tai hoặc do chất lượng công trình không đảm bảo. tài liệu khảo sát đủ độ tin cậy. Mỗi phương án địa điểm ­ Những nhân tố có liên quan đến sinh hoạt xã hội, cần phân tích các mặt sau: phong tục tập quán. Phân tích các điều kiện cơ bản: ­ Những nhân tố có liên quan đến môi trường, sinh ­ Điều kiện tự nhiên: Khí tượng, thủy văn, nguồn thái, vấn đề bảo vệ tài nguyên, cảnh quan, di sản văn hóa nước, địa hình, địa chất, hiện trạng đất đai và tài nguyên, lịch sử. môi trường sinh thái. ­ Những biện pháp xử lý. ­ Điều kiện xã hội kỹ thuật: Tình hình dân sinh, e) Phần thiết bị và công nghệ:: phong tục tập quán, giáo dục y tế, các điều kiện cấu trúc hạ Thiết bị: tầng kỹ thuật và dịch vụ thông tin ­ Các phương án so sánh, lựa chọn mua sắm thiết bị ­ Các đặc điểm về qui hoạch và phát triển vùng. (nước sản xuất, nguồn cung cấp, thế hệ thiết bị, tuổi thọ); ­ Nhu cầu sử dụng đất. ­ Danh mục thiết bị sản xuất chính, phụ, phụ tùng thay ­ Kết luận về điều kiện cơ bản. thế, dụng cụ thiết bị văn phòng; các phương tiện hỗ trợ khác; Phân tích các điều kiện kinh tế: Công nghệ: ­ Các chi phí có liên quan đến đầu tư vốn cố định, ­ Các phương án công nghệ sản xuất chủ yếu: Qui khảo sát ban đầu, đền bù, san lấp mặt bằng, thuê đất, trình sản xuất có thể chấp nhận, mô tả, phân tích, đánh giá đường điện nước, thi công, lán trại mức độ hiện tại, tính thích hợp, hiệu quả kinh tế, những ­ Các chi phí liên quan đến chương trình cung cấp làm điểm ưu việt và hạn chế của công nghệ lựa chọn (thông tăng chi phí ban đầu. qua so sánh các chỉ tiêu kinh tế ­ kỹ thuật như chất lượng, năng suất, giá thành sản phẩm ). 65 66
34. ­ Nội dung chuyển giao công nghệ và sự cần thiết phải ­ Lựa chọn giải pháp thi công. chuyển giao, phương thức thanh toán, điều kiện chấp nhận. ­ Các phương án tổng tiến độ xây lắp (có bản vẽ). ­ Những vấn đề môi trường sinh thái liên quan đến h) Tổ chức quản lý và bố trí lao động. công nghệ, khả năng mức độ gây ô nhiễm hoặc làm biến ­ Sơ đồ tổ chức quản lý ( các bộ phận sản xuất, tiêu đổi môi trường do việc hoàn thành công trình và hậu quả thụ sản phẩm ). có thể có. Giải pháp chống ô nhiễm môi trường và xử lý ­ Nhu cầu nhân lực theo từng thời kỳ huy động (lao chất thải. động trực tiếp, gián tiếp, quản trị điều hành; lao động kỹ f) Phần xây dựng và tổ chức thi công xây lắp: thuật, lao động đơn giản). Xây dựng: ­ Các loại chi phí (quản lý, sản xuất, hành chính, đào ­ Các phương án bố trí mặt bằng và phương án lựa tạo, bảo hiểm ) chọn (có bản vẽ kèm theo). i) Phân tích công tác tài chính kế toán: ­ Xác định tiêu chuẩn cấp độ của công trình. Phân tích tài chính của dự án: ­ Các giải pháp kiến trúc, phối cảnh. ­ Xác định tổng nhu cầu vốn đầu tư. Trong đó chia ­ Các phương án kết cấu của các hạng mục công trình. theo thành phần vốn: Yêu cầu công nghệ, kỹ thuật, thiết bị xây lắp đáp ứng kết Vốn pháp định (vốn điều lệ); cấu lựa chọn. Vốn vay (ngắn hạn, trung hạn, dài hạn, vay trong, ­ Các phương án xây dựng công trình, bảo vệ môi ngoài nước): thời hạn và điều kiện vay, trả gốc, lãi, trường, xử lý ô nhiễm. Vốn dự phòng: Nguồn vốn, phương án vốn. ­ Khối lượng các hạng mục công trình. Vốn cố định ( chi phí ban đầu về đất đai, giá trị thuê ­ Nhu cầu, điều kiện về nguyên vật liệu xây dựng, đất, chi phí xây dựng nhà xưởng, cấu trúc hạ tầng, mua phương án cung cấp. sắm máy móc thiết bị, chi phí đảm bảo kỹ thuật, công cụ ­ Các biện pháp phòng chữa cháy, vệ sinh công sản xuất, vận tải, văn phòng, chi phí khác). nghiệp, an toàn lao động. Vốn lưu động (nguyên vật liệu, nước, hơi, nhiên liệu, Tổ chức thi công xây lắp: phụ tùng, bao bì, tiền lương, sản phẩm dở dang, thành ­ Điều kiện tổ chức thi công. phẩm tồn kho, hàng hóa bán chịu, vốn bằng tiền) 67 68
35. ­ Hình thức góp vốn (đối với các hình thức theo luật Nhà đầu tư phải nghiên cứu tỉ mỉ, cụ thể, tính toán đầu tư nước ngoài, luật công ty): bằng tiền Việt nam, ngoại chính xác từng nội dung, từng khía cạnh của dự án mà đặc tệ, bằng hiện vật; bằng tài sản, bằng các dạng khác, tỉ giá biệt là những nội dung phức tạp như chương trình sản xuất hối đoái tính toán. kinh doanh, phương án công nghệ kỹ thuật, phương án ­ Tiến độ thực hiện góp vốn (huy động theo chương thiết kế, phân tích tài chính của dự án. Các nội dung của trình đầu tư). dự án phải nằm trong một thể thống nhất, đồng bộ, các dữ ­ Các biểu tính toán: Tổng chi phí sản xuất; Doanh thu; liệu thông tin phải chính xác, khoa học và trung thực, cập Dự trù lỗ lãi; Bảng tổng kết tài sản; Điểm hòa vốn; Thời nhật. Có như vậy dự án mới mang tính khả thi và việc triển gian hoàn vốn; Phân tích độ nhạy (các yếu tố biến động khai mới đảm bảo thành công. chính) ­ Tính pháp lý của dự án đầu tư: Phân tích kinh tế - xã hội của dự án: Tính pháp lý của dự án là phản ảnh quyền lợi của quốc ­ Giá trị sản phẩm hàng hóa gia tăng thêm; gia sở tại trong đầu tư. Dự án FDI có được triển khai thực ­ Tính đa dạng hóa sản xuất của nền kinh tế; hiện hay không còn phụ thuộc vào quyết định của Nhà ­ Việc làm và thu nhập của người lao động; nước bằng việc cấp giấy phép đầu tư. Do vậy dự án FDI ­ Đóng góp vào ngân sách (thực thu ngoại tệ); không được chứa đựng những nội dung trái với pháp luật, ­ Các lợi ích về mặt xã hội, môi trường. Các mục tiêu trái với những qui định hiện hành của Nhà nước về FDI. xã hội mà dự án mang lại. Những đối tượng được hưởng ­ Tính thực tiễn của dự án đầu tư: lợi. Các tồn tại xã hội chưa giải quyết được. Một dự án FDI thuộc về một ngành cụ thể, có những k)Kết luận: Kiến nghị các chính sách và chế độ ưu đãi thông số, tính toán và chỉ tiêu kinh tế ­ kỹ thuật cụ thể, Để đáp ứng những mục tiêu của dự án đối với nhà đầu chịu sự tác động của những yếu tố môi trường, sinh thái tư, đối với nước sở tại, đối với các ngành liên quan, mỗi dự xác định và được đặt ở một địa điểm cụ thể. Vì thế các nội án đầu tư phải đảm bảo các yêu cầu sau: dung khía cạnh phân tích của dự án phải dựa trên nhưng ­ Tính khoa học và tính hệ thống của dự án đầu tư. căn cứ thực tế. Có như vậy dự án mới đảm bảo tính khả thi cao và cho phép giảm bớt được những nhân tố ảnh hưởng bất định trong quá trình triển khai dự án. 69 70
36. ­ Tính chuẩn mực của dự án đầu tư: ­ Khảo sát, thiết kế, lập dự toán. Thẩm tra, xét duyệt Dự án FDI là biểu hiện sự thống nhất về lợi ích của các hồ sơ thiết kế, dự toán. nhà đầu tư nước ngoài, nhà đầu tư trong nước, của nước sở ­ Đặt mua thiết bị công nghệ, vật tư kỹ thuật, thuê tại và của các nhà tài trợ. Vì thế dự án đầu tư phải được lập chuyên gia. trên những chuẩn mực thống nhất mà các bên có thể chấp ­ Tổ chức đấu thầu, giao nhận thầu. nhận được, không những phù hợp với luật lệ nước sở tại, ­ Giải phóng mặt bằng, bào giao mặt bằng. mà còn phải phù hợp với những thông lệ quốc tế. ­ Chuẩn bị xây lắp. ­ Tính phỏng định của dự án: b) Thực hiện đầu tư. Ngoài những căn cứ thực tiễn, dự án FDI còn thể hiện Tiến hành toàn bộ các công việc đã được hoạch định trong thiết kế được duyệt theo đúng tiến độ và chất lượng những ý tưởng của các nhà đầu tư. Vì vậy, dù cho dự án có yêu cầu. Các công việc chính là: được chuẩn bị, tính toán và thiết lập kỹ lưỡng như thế nào ­ Thi công các công trình chính, phụ. cũng chỉ là một văn bản có tính chất dự báo về các nội ­ Lắp đặt các thiết bị chính, phụ. dung đã được đề cập. Dự án không thể lường hết được ­ Tiến hành chạy thử, thử tải những yếu tố chi phối hoạt động đầu tư trong tương lai. ­ Tổng nghiệm thu, bàn giao để đưa vào khai thác Tuy nhiên, tính chất dự báo phải dựa trên những căn cứ ­ Bảo hành công trình khoa học, trung thực, khách quan với sự chuẩn bị chu đáo, c) Sản xuất, kinh doanh, dịch vụ: tỉ mỉ sẽ giúp giảm thiểu rủi ro, độ bất định trong quá trình Sản xuất, kinh doanh, dịch vụ là những nội dung quan thực hiện dự án FDI. trọng của dự án đầu tư nhằm tạo ra sản phẩm dịch vụ để 3.2.2. Triển khai dự án đầu tư thu lợi nhuận. Trong nền kinh tế thị trường, thì đây chưa Đây là giai đoạn thực hiện phương án đã được lựa phải là giai đoạn cuối cùng của chu trình dự án đầu tư, mà chọn, đưa dự án vào thực tiễn. Việc triển khai dự án FDI nhà đầu tư còn phải liên tục điều chỉnh dự án phù hợp với thường tiến hành theo trình tự sau: sự biến động của thị trường. a) Chuẩn bị thực hiện đầu tư: d) Đánh giá dự án đầu tư: Thông thường trong bước này nhà đầu tư phải tiến Sau một thời gian hoạt động cần phải đánh giá lại dự hành các công việc như: án FDI từ thực tiễn đầu tư nhằm rút ra những kết luận cần 71 72
37. thiết về dự án. Dự án có khả thi hay không được thể hiện nguån lùc trong n­íc. Cã thÓ nãi, nÕu kh«ng cã FDI th× trong kết luận đánh giá. Trong quá trình đánh giá dự án từ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam kh«ng thÓ cã ®­îc nh÷ng thµnh tùu thực tiễn sản xuất, kinh doanh phải sử dụng phương pháp ®æi míi vµ khëi s¾c nh­ hiÖn nay. so sánh những chỉ tiêu được đưa ra trong dự án khả thi, Vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn giai ®o¹n 2001 – 2007 đồng thời tìm những nguyên nhân gây ra sự thành công §¬n vÞ: ngµn tû VND hay thất bại để điều chỉnh kịp thời. N¨m Tæng vèn §TPT Vèn FDI % FDI/ Vèn §TPT 91- 00 796.419 182.704 23,0 3.3. T×nh h×nh thu hót vµ sö dông FDI ë ViÖt Nam 2001 163.543 30.011 18,4 3.3.1. Nh÷ng thµnh c«ng chñ yÕu 2002 193.098 34.755 18,1 ë ViÖt Nam, sau gÇn 20 n¨m kÓ tõ khi LuËt ®Çu t­ 2003 219.675 39.450 18,5 n­íc ngoµi ®­îc ban hµnh, viÖc thu hót vµ sö dông FDI ®· 2004 251.450 47.690 19,2 cã nh÷ng ®ãng gãp rÊt tÝch cùc vµo thµnh c«ng cña sù 2005 282.276 52.734 18,7 nghiÖp ®æi míi toµn diÖn nÒn kinh tÕ. §iÒu nµy ®­îc thÓ 2006 320.515 57.049 17,8 hiÖn: 2007 358.165 61.968 17,3 a) FDI ®· bæ sung nguån vèn quan träng cho ®Çu t­ ph¸t triÓn b) FDI thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ c¶i thiÖn c¬ cÊu kinh tÕ ViÖt Nam Tõ n¨m 1991 ®Õn nay, nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi chiÕm tû träng trªn d­íi 20 % tæng nguån vèn ®Çu t­ toµn FDI lµ ®éng lùc quan träng t¹o nªn tèc ®é t¨ng tr­ëng x· héi, trong ®ã kho¶ng h¬n 65 % sè dù ¸n vµ vèn ®Çu t­ kinh tÕ cao cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua. h­íng vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng Giai ®o¹n 1981 - 1990 ®¹t b×nh qu©n 5,6 % n¨m; hµng xuÊt khÈu. Trong c¸c dù ¸n liªn doanh, vèn cña c¸c Giai ®o¹n 1991 - 2000 ®¹t b×nh qu©n 7,8 % n¨m; ®èi t¸c n­íc ngoµi chiÕm trªn 70 %. FDI kh«ng chØ bæ Giai ®o¹n 2001 - 2007 ®¹t b×nh qu©n 8,1 % n¨m; sung nguån vèn quan träng cho ®Çu t­ ph¸t triÓn mµ cßn gãp phÇn khai th¸c vµ n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông c¸c 73 74
38. Tû lÖ ®ãng gãp cña khu vùc FDI trong GDP cña c¶ c) FDI lµm t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, c¶i thiÖn c¸n n­íc t¨ng dÇn qua c¸c n¨m: 1995: 6,3 %; 1999: 11,2 %; c©n thanh to¸n quèc tÕ vµ më réng nguån thu cho NSNN 2004: 14,3 %; 2005: 15,1 %, 2006: 15,7 %; 2007: 16,5 %. C¸c doanh nghiÖp FDI ®· gãp phÇn quan träng trong Nh÷ng n¨m ®Çu khi LuËt §TNN cã hiÖu lùc, vèn FDI viÖc gia t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, trong ®ã ngµnh c«ng vµo ViÖt Nam chñ yÕu tËp trung vµo c¸c ngµnh th¨m dß nghiÖp khai th¸c dÇu th« dÉn ®Çu trong c¶ n­íc. khai th¸c dÇu khÝ, c«ng nghiÖp thùc phÈm, giao th«ng b­u Trong thêi kú 1996 – 2000, tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu ®iÖn, kinh doanh kh¸ch s¹n du lÞch. §Õn nay FDI ®· cã khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®¹t gÇn 11 tû USD mÆt ë hÇu hÕt c¸c ngµnh kinh tÕ quan träng cña ViÖt Nam (kh«ng tÝnh xuÊt khÈu dÇu th«). Giai ®o¹n 2001-2005 ®¹t nh­ khai th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ, c«ng nghiÖp s¶n xuÊt « gÇn 30 tû USD. NÕu tÝnh c¶ xuÊt khÈu dÇu th«, khu vùc t«, xe m¸y, hµng ®iÖn tö, dÖt may, da dµy, chÕ biÕn n«ng kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· ®ãng gãp h¬n 50% s¶n thùc phÈm xuÊt khÈu. kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Cho ®Õn nay, hµng ho¸ Ngoµi c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm thu hót nhiÒu FDI cña ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn thÞ tr­êng cña h¬n 140 n­íc, nh­ TP Hå ChÝ Minh, §ång Nai, B×nh D­¬ng, Bµ RÞa – trong ®ã chñ yÕu lµ khu vùc Ch©u ¸, EU, Trung §«ng vµ Vòng Tµu. HiÖn nay ®· h×nh thµnh nhiÒu khu c«ng nghiÖp Ch©u Phi thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, trong ®ã cã vïng kinh tÕ Hµng n¨m cã tõ 2-3 tû USD vµ c¸c ngo¹i tÖ m¹nh ®· träng ®iÓm phÝa B¾c gåm Hµ Néi, H¶i Phßng, VÜnh Phóc, ®­îc ®­a vµo ViÖt Nam qua con ®­êng FDI võa ®Ó thùc hiÖn H¶i D­¬ng, H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh; vïng kinh tÕ träng c¸c kho¶n chi phÝ ®Çu t­ ban ®Çu ë trong n­íc, võa cã nguån ®iÓm miÒn Trung gåm Thõa Thiªn – HuÕ, Dµ N½ng, Qu¶ng ngo¹i tÖ ®Ó hç trî c©n b»ng c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. Nam, Qu¶ng Ng·i HiÖn nay, thu ng©n s¸ch tõ khu vùc c¸c doanh nghiÖp VÒ ®èi t¸c ®Çu t­, trong nh÷ng n¨m ®Çu thùc hiÖn LuËt cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi (FDI) chiÕm kho¶ng 7- 8% tæng §TNN, ®èi t¸c ®Çu t­ chñ yÕu lµ c¸c n­íc Ch©u ¸ nh­ sè thu NSNN. Nõu tÝnh c¶ nguån thu tõ xuÊt khÈu dÇu th«, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Singapore, §µi Loan §Õn nay ®· tû lÖ nµy ®¹t trªn d­íi 20%. cã h¬n 700 c«ng ty n­íc ngoµi thuéc h¬n 70 quèc gia vµ d) FDI gãp phÇn chuyÓn giao c«ng nghÖ míi vµ t¨ng vïng l·nh thæ cã dù ¸n FDI ë ViÖt Nam, trong ®ã xuÊt hiÖn nhanh n¨ng suÊt lao ®éng ë ViÖt Nam. ngµy cµng nhiÒu c¸c tËp ®oµn, c«ng ty xuyªn quèc gia cã uy tÝn víi tiÒm lùc tµi chÝnh vµ tiÒm n¨ng c«ng nghÖ cao. Th«ng qua FDI, nhiÒu c«ng nghÖ míi tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, cã n¨ng suÊt cao thuéc c¸c ngµnh mòi nhän nh­ khai 75 76
39. th¸c vµ chÕ biÕn dÇu khÝ, c«ng nghÖ ®iÖn tö, viÔn th«ng, nãi chung vµ ®iÒu quan träng lµ trùc tiÕp c¶i thiÖn ®êi sèng ho¸ chÊt ®· ®­îc du nhËp vµo ViÖt Nam. Mét sè ngµnh sö cña ng­êi lao ®éng. dông nhiÒu lao ®éng nh­ s¶n xuÊt hµng dÖt may, dµy da e) FDI kÝch thÝch viÖc c¶i c¸ch vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ xuÊt khÈu còng cã nhiÒu ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn. §Çu t­ n­íc qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng tµi chÝnh - tÝn dông ë ViÖt Nam ngoµi ®· ®em l¹i nh÷ng m« h×nh qu¶n lý tiªn tiÕn, ph­¬ng ViÖc tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thøc kinh doanh hiÖn ®¹i trong nhiÒu ngµnh kinh tÕ, gãp nguån vèn FDI cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh – tÝn dông n­íc phÇn quan träng thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp trong n­íc ngoµi ë ViÖt Nam kh«ng chØ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn ho¹t n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm vµ søc c¹nh tranh trªn thÞ ®éng ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i, mµ cßn buéc c¸c tæ chøc tµi tr­êng trong n­íc vµ ngoµi n­íc. chÝnh – ng©n hµng cña ViÖt Nam ph¶i c¶i c¸ch thÓ chÕ vµ ®) FDI t¹o viÖc lµm cã chÊt l­îng cao vµ t¨ng thu nhËp ph­¬ng thøc ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng, trong cho ng­êi lao ®éng ®ã viÖc ®æi míi c«ng nghÖ vµ n©ng cao tÝnh chuyªn nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c n­íc ®ang cã nÒn kinh tÕ lµ nh÷ng yªu cÇu cÊp b¸ch ®Ó chóng ta sím héi nhËp víi chuyÓn ®æi nãi chung, vÊn ®Ò thÊt nghiÖp vµ t¹o viÖc lµm céng ®ång quèc tÕ. lu«n lµ ¸p lùc cña nÒn kinh tÕ – x· héi. TÝnh ®Õn cuèi n¨m Nh÷ng thµnh tùu ®· ®¹t ®­îc trong ho¹t ®éng thu hót 2007, khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®· trùc tiÕp gi¶i vµ sö dông FDI ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m võa qua lµ to quyÕt viÖc lµm cho h¬n 1 triÖu lao ®éng trong sè gÇn 15 lín vµ rÊt ®¸ng khÝch lÖ, c¬ b¶n ®¸p øng nh÷ng môc tiªu ®· triÖu viÖc lµm cÇn ph¶i gi¶i quyÕt thªm trong giai ®o¹n ®Æt ra tõ nh÷ng ngµy ®Çu lµ vèn, c«ng nghÖ, thÞ tr­êng, 2001 – 2010. kinh nghiÖm qu¶n lý; t¹o dùng nh÷ng c¬ së vËt chÊt quan M«i tr­êng lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp cã FDI träng phôc vô sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng cho ng­êi lao ®éng kinh tÕ ®Êt n­íc, gãp phÇn quan träng vµo thµnh c«ng cña tiÕp thu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn, c«ng cuéc ®æi míi, ®ång thêi vÉn ®¶m b¶o ®­îc tÝnh ®éc rÌn luyÖn t¸c phong vµ kü n¨ng lao ®éng c«ng nghiÖp, lËp, tù chñ vµ nh÷ng ®Þnh h­íng ph¸t triÓn cã tÝnh chiÕn thÝch øng víi qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ. Theo ®ã, thu l­îc cña ®Êt n­íc. nhËp b×nh qu©n cña ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp 3.3.2. Mét sè h¹n chÕ vµ tån t¹i FDI cao h¬n lao ®éng cïng ngµnh nghÒ trong c¸c khu vùc Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc ®· ®¹t ®­îc, thùc tiÔn kh¸c tõ 30 – 50%, gãp phÇn t¨ng søc mua trªn thÞ tr­êng ho¹t ®éng thu hót vµ sö dông FDI ë ViÖt Nam trong nh÷ng 77 78
40. n¨m võa qua còng ®· béc lé kh«ng Ýt nh÷ng h¹n chÕ vµ tån c¸c khu ®« thÞ míi vµ c¸c ho¹t ®éng th­¬ng m¹i, dÞch vô t¹i, thÓ hiÖn tËp trung ë nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau ®©y: cña c¸c tØnh thµnh phè trong c¶ n­íc. a) Khèi l­îng vèn FDI thu hót cßn h¹n chÕ vµ tèc ®é b) H×nh thøc FDI ch­a ®a d¹ng vµ ch­a ®¸p øng nhu phôc håi chËm (103) cÇu c¸c nhµ ®Çu t­ Giai ®o¹n khëi ®éng FDI (1988- 1990): Sè dù ¸n cÊp ë ViÖt Nam hiÖn nay cã 5 h×nh thøc FDI: hîp ®ång míi cßn Ýt, quy m« vèn ®¨ng ký b×nh qu©n cßn nhá, c¸c hîp t¸c liªn doanh; doanh nghiÖp liªn doanh; doanh nghiÖp khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt ch­a h×nh thµnh, vèn thùc 100% vèn n­íc ngoµi; BOT vµ doanh nghiÖp cæ phÇn cã hiÖn ch­a cã. C¶ n­íc míi chØ cã 215 dù ¸n víi tæng sè vèn §TNN. C¸c h×nh thøc FDI nãi trªn ®­îc tæ chøc theo vèn ®¨ng ký h¬n 1.580 triÖu USD, b×nh qu©n mçi dù ¸n hai m« h×nh lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n vµ c«ng ty cæ chØ vµo kho¶ng gÇn 7,5 triÖu USD. phÇn. Tuy vËy c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vÉn mong muèn Giai ®o¹n ph¸t triÓn ®ét biÕn FDI (1991- 1996): Tæng ViÖt Nam ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t­ nh­ mua b¸n, sè dù ¸n cÊp míi lªn tíi trªn 1.760 dù ¸n víi tæng sè vèn s¸t nhËp c¸c doanh nghiÖp trong n­íc vµ doanh nghiÖp liªn ®¨ng ký gÇn 25 tû USD; b×nh qu©n mçi dù ¸n trªn 14 triÖu doanh (M & A). §©y lµ h×nh thøc ®­îc c¸c tËp ®oµn xuyªn USD. Cã nh÷ng dù ¸n quy m« lín nh­ Khu ®« thÞ Nam quèc gia rÊt quan t©m. Th¨ng Long víi sè vèn ®¨ng ký lªn tíi 2,1 tû USD. C¶ c) C¬ cÊu thu hót FDI ch­a ®¶m b¶o tÝnh c©n ®èi n­íc ®· thµnh lËp ®­îc gÇn 50 KCN, KCX. ngµnh, vïng kinh tÕ Giai ®o¹n FDI liªn tôc gi¶m sót (1997- 2000): Tæng sè C¬ cÊu ph©n bæ vµ sö dông FDI theo ngµnh vµ lÜnh c¸c dù ¸n, KCN, KCX t¨ng rÊt chËm, thËm chÝ gi¶m, vùc kinh tÕ cña ViÖt Nam ch­a hîp lý. Nh÷ng ngµnh thiÕu nh­ng tèc ®é gi¶i ng©n t¨ng nhanh, gÇn gÊp hai lÇn giai søc c¹nh tranh nh­ng ®­îc Nhµ n­íc b¶o hé nh­ l¾p r¸p « ®o¹n tr­íc. Tû lÖ gi¶i ng©n ®¹t gÇn 70% vèn ®¨ng ký. t«, xe m¸y, xi m¨ng, s¾t thÐp x©y dùng ®ang ®­îc ®Çu t­ Giai ®o¹n phôc håi FDI (2001 ®Õn nay): Sè dù ¸n cÊp lín, nh­ng l¹i kh«ng ®­îc tÝnh to¸n ®Çy ®ñ, cung v­ît qu¸ míi t¨ng chËm; quy m« vèn cña c¸c dù ¸n gi¶m dÇn, c¸c cÇu, khã tiªu thô s¶n phÈm. Trong khi ®ã, mét sè ngµnh vµ dù ¸n bÞ gi¶i thÓ hµng n¨m nhiÒu h¬n tr­íc (kho¶ng 60 dù lÜnh vùc kinh tÕ träng ®iÓm cÇn ®­îc ­u tiªn nh­ n¨ng ¸n /n¨m), nh­ng thay vµo ®ã, tû lÖ gi¶i ng©n t¨ng kh¸ cao; l­îng, n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, khai th¸c kho¸ng s¶n c¸c KCN, KCX t¨ng m¹nh, g¾n víi quy ho¹ch x©y dùng trong thùc tÕ ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n, chøa ®ùng nhiÒu rñi ro, s¶n xuÊt kinh doanh ch­a æn ®Þnh, ph­¬ng thøc hîp 79 80
41. t¸c víi ng­êi d©n ch­a thÝch hîp, nªn tû träng thu hót FDI Chương 4 thÊp vµ liªn tôc gi¶m sót, g©y l·ng phÝ vèn ®Çu t­. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc – ODA C¬ cÊu FDI theo ngµnh, vïng tÝnh ®Õn cuèi n¨m 2007 4.1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ODA C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ Sè dù ¸n V§T ®¨ng ký 4.1.1. Khái niệm và xuất xứ của ODA 1. C«ng nghiÖp – x©y 67,85 % 62,35% Trong quá trình phát triển của nền kinh tế thế giới, do dùng sự tồn tại của các yếu tố lịch sử và địa lý, khoảng cách 2. N«ng, l©m, ng­ nghiÖp 13,70 - 11,45 - giàu nghèo giữa các quốc gia ngày càng nới rộng. Nhu cầu 3. DÞch vô 18,45 - 26,20 – và khả năng tài trợ quốc tế ngày càng phổ biến và đa dạng. C¬ cÊu vïng kinh tÕ träng ®iÓm V§T ®¨ng ký cña Các khoản tài trợ quốc tế chủ yếu bao gồm: đầu tư c¸c dù ¸n trực tiếp nước ngoài (FDI), các khoản cho vay dưới hình 1. Vïng KT trọng điểm B¾c Bé 34,55 % thức tín dụng ưu đãi, các khoản viện trợ không hoàn lại. 2. Vïng KT trọng điểm Nam Bé 48,60 - Đối tượng nhận các khoản tài trợ quốc tế là Chính phủ, các Bộ ngành, các địa phương, các tổ chức kinh tế, các trung 3. Vïng KT trọng điểm Trung 14,55 - gian tài chính, các tổ chức đoàn thể xã hội, các cá nhân. Bé Trong đó, đối tượng nhận tài trợ quốc tế quan trọng nhất là 4. Vïng KT trọng điểm kh¸c 2,30 - Chính phủ. Tài trợ quốc tế cho Chính phủ chủ yếu gồm các khoản vay của Chính phủ và các khoản viện trợ không hoàn lại. Các khoản vay bao gồm vay thương mại và vay ưu đãi. Vay thương mại quốc tế của Chính phủ là các khoản vay nước ngoài của Chính phủ theo các điều kiện của thị trường, không có ưu đãi gì. Người cho Chính phủ vay với mục đích kiếm lời. Các khoản này phổ biến được thực hiện dưới dạng vay của các ngân hàng thương mại nước ngoài, 81 82
42. vay của các tổ chức tài chính – tín dụng quốc tế và vay 4.1.2.1. Nếu căn cứ theo tính chất tài trợ, ODA gồm có: dưới hình thức phát hành trái phiếu quốc tế của Chính phủ. a) Các khoản viện trợ không hoàn lại: đó là những Từ trước đến nay, vay quốc tế ưu đãi của Chính phủ khoản cho không, người nhận không phải có nghĩa vụ có 2 loại phổ biến là Tín dụng hỗ trợ xuất nhập khẩu và Hỗ hoàn trả lại về sau. trợ phát triển chính thức (ODA). b) Viện trợ có hoàn lại: đó chính là các khoản cho vay Tín dụng hỗ trợ xuất nhập khẩu được áp dụng phổ ưu đãi (còn gọi là cho vay “mềm”) với lãi suất thấp hoặc biến trong “Hội đồng tương trợ kinh tế” (khối SEV) của không có lãi suất. Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa trước đây. Nếu một c) Viện trợ hỗn hợp: gồm một phần cho không, một nước thành viên nhập siêu từ các nước trong khối sẽ nhận phần cho vay (có ưu đãi hoặc không ưu đãi). Ngày nay trong các khoản ODA thường có ít nhất 20­25% là viện trợ được một khoản tín dụng ưu đãi của khối để bù cho phần không hoàn lại. nhập siêu đó. Khoản tín dụng này có lãi suất rất thấp hoặc 4.1.2.2. Theo mục đích sử dụng khoản tài trợ, ODA không có lãi suất. Nước đi vay có trách nhiệm trả nợ bằng thường được chia ra: khối lượng hàng hóa xuất khẩu của mình trong tương lai. a) Hỗ trợ cơ bản: là những khoản được cung cấp để Hỗ trợ phát triển chính thức (Official Development đầu tư xây dựng các cơ sở hạ tầng kinh tế ­ xã hội (giao Assistance ­ ODA) (từ đây gọi tắt là ODA) là các nguồn thông, điện, thông tin liên lạc, nước sạch, giáo dục, y tế ) tài trợ ưu đãi của một hay một số quốc gia cung cấp cho và môi trường. Đây thường là những khoản cho vay ưu đãi. một quốc gia khác nhằm hỗ trợ và thúc đẩy quốc gia đó b) Hỗ trợ kỹ thuật: là các khoản dành cho chuyên gia phát triển kinh tế xã hội. tri thức, công nghệ, xây dựng năng lực, tiến hành nghiên Trong hai loại tín dụng quốc tế ưu đãi của Chính phủ cứu cơ bản hay nghiên cứu tiền đầu tư phát triển thể chế, trên đây, hình thức Tín dụng hỗ trợ xuất nhập khẩu (khối phát triển nguồn nhân lực v.v Loại hỗ trợ này chủ yếu là SEV) không còn tồn tại nữa. Ngược lại hình thức ODA các khoản viện trợ không hoàn lại. ngày càng phát triển phong phú, đa dạng, trở thành một 4.1.2.3. Nếu căn cứ theo các điều kiện để nhận được trong những loại hình hoạt động tài chính quốc tế quan tài trợ, ODA được chia ra: trọng nhất của Chính phủ. a) ODA không ràng buộc: đó là các khoản tài trợ mà 4.1.2. Phân loại ODA. người nhận sử dụng chúng không bị ràng buộc bởi bất cứ Có nhiều tiêu chí để phân loại các khoản ODA: điều kiện nào từ người cung cấp. 83 84
43. b) ODA có ràng buộc: có nghĩa là người nhận sử dụng - Hỗ trợ cán cân thanh toán: là các khoản tài trợ được các khoản tài trợ phải chấp nhận một số điều kiện ràng áp dụng trong trường hợp một quốc gia nào đó bị thâm hụt buộc nào đó từ người cung cấp. Có các ràng buộc: cán cân thanh toán (tài khoản vãng lai) quá mức. Khoản tài - Ràng buộc nguồn sử dụng: khoản tài trợ được chỉ trợ sẽ giúp phục hồi cán cân thanh toán, đảm bảo ổn định định mua sắm hàng hóa, trang thiết bị, thuê dịch vụ kỹ kinh tế vĩ mô (thường là các khoản hỗ trợ của IMF). thuật, chuyên gia theo những địa chỉ của người cung cấp - Hỗ trợ trả nợ: là các khoản tài trợ để giúp một Chính đưa ra. Nếu người nhận tài trợ không tuân thủ theo sự chỉ phủ nào đó trả các khoản nợ quốc tế đến hạn. định đó thì không nhận được khoản tài trợ. - Hỗ trợ chương trình: là khoản ODA dành cho một mục đích tổng quát nào đó trong một khoảng thời gian - Ràng buộc bởi mục đích sử dụng: khoản tài trợ chỉ nhất định. Thực chất của khoản tài trợ này là gắn với đồng có thể được sử dụng cho một số mục đích nào đó đã được thời nhiều dự án chi tiết cụ thể trong một chương trình xác định qua các chương trình, dự án. tổng thể. (Như khoản tài trợ cả gói của IMF để chống đỡ c) ODA hỗn hợp: có nghĩa là một phần có những ràng với khủng hoảng tài chính, tiền tệ ). buộc, phần còn lại không phải chịu ràng buộc nào cả. 4.1.2.5. Nếu căn cứ vào người cung cấp các khoản tài 4.1.2.4. Nếu căn cứ theo hình thức thực hiện các trợ, ODA được chia thành: khoản tài trợ, có các loại: a) ODA song phương: đó là ODA của một Chính phủ a) ODA hỗ trợ dự án: đây là hình thức chủ yếu của tài trợ trực tiếp cho một Chính phủ khác (thông thường là ODA, có nghĩa là các khoản tài trợ sẽ được xác định cho Chính phủ nước giàu tài trợ cho Chính phủ nước nghèo). các dự án cụ thể. Khoản tài trợ này có thể là hỗ trợ cơ bản b) ODA đa phương: đó là các khoản ODA của nhiều hoặc hỗ trợ kỹ thuật, viện trợ không hoàn lại hoặc cho vay Chính phủ cùng đồng thời tài trợ. Chúng thường được thực ưu đãi. hiện thông qua các tổ chức quốc tế. Ở đây có hai dạng: b) ODA hỗ trợ phi dự án: là các khoản tài trợ không - ODA đa phương toàn cầu: là các khoản tài trợ do gắn với từng dự án mà có thể được sử dụng tổng hợp như các tổ chức quốc tế toàn cầu (IMF, WB, các tổ chức của sau: Liên hợp quốc ) thực hiện. 85 86
44. - ODA đa phương khu vực: là các khoản tài trợ do các Với những ưu đãi như vậy nên các khoản vay này có tổ chức quốc tế khu vực thực hiện (tài trợ của ADB chẳng tác dụng rất tích cực trong việc giúp đỡ các nước nghèo, hạn). chưa phát triển hoặc các nước gặp khó khăn đột xuất vượt c)ODA của các tổ chức phi chính phủ (NGO): như các qua những khó khăn, thử thách trên con đường xây dựng và khoản tài trợ của Hội chữ thập đỏ quốc tế, Trăng lưỡi liềm phát triển. đỏ quốc tế, Tổ chức SIDA Thụy Điển, Tổ chức Hòa bình 4.1.4. Vai trò của ODA xanh v.v Đặc điểm của ODA là sự ưu đãi về tài chính và tín 4.1.3. Đặc trưng của ODA dụng, thể hiện ở các khoản viện trợ không hoàn lại và các Vay quốc tế ưu đãi của Chính phủ ( ODA) là các khoản vay với lãi suất thấp. Xuất phát từ lợi thế căn bản khoản Chính phủ vay được hưởng các điều kiện ưu đãi. này, ODA có vai trò rất to lớn đối với sự phát triển kinh tế Các ưu đãi phổ biến là: của các nước, đặc biệt đối với các nước kinh tế chậm phát ­ Ưu đãi lãi suất: lãi suất phải trả cho khoản vay triển. Có thể xem xét vấn đề này trên các mặt cụ thể sau thường thấp hơn nhiều so với lãi suất thị trường, phổ biến đây: chỉ dưới 3%/năm. Nhiều khoản vay lãi suất chỉ từ 0,5­ a) ODA là nguồn tài chính quan trọng hỗ trợ cho các 1%/năm, thậm chí không phải trả lãi (lãi suất bằng 0). nước kém phát triển có điều kiện cải thiện và phát triển - Ưu đãi thời hạn vay: thời hạn vay phổ biến từ 10­30 kinh tế xã hội. năm, thậm chí có thể 40, 50 năm. Tình tranh thâm hụt ngân sách là hiện tượng phổ biến - Ưu đãi thời hạn thanh toán: Nói chung các khoản đối với các nước kinh tế kém phát triển. Việc vay thương vay đều có thời gian ân hạn dài (chưa phải trả nợ gốc). Hết mại trên thị trường vốn quốc tế đối với các nước này là hết thời gian ân hạn, khoản nợ được trả dần hàng năm. sức khó khăn. Mặt khác, nguồn viện trợ quốc tế cũng có - Những ưu đãi khác: Ngoài các ưu đãi trên, Chính giới hạn nhất định. Vì vậy, hình thức tài trợ ODA là thích phủ có thể còn được hưởng các ưu đãi khác, như không hợp nhất đối với các nước tài trợ và nhận tài trợ. Chính phải thế chấp, cầm cố tài sản, có thể được xem xét để hoãn nhờ nguồn vốn này mà một loạt nước bị tàn phá nặng nề nợ, giãn nợ, thậm chí xóa nợ. trong chiến tranh thế giới thứ 2 (1939 – 1945), nhiều nước kinh tế lạc hậu ở Châu Á, Châu Phi, Châu Mỹ La Tinh đã 87 88