›
›

Giáo trình Kỹ thuật ô tô chuyên dùng (Phần 1)

pdf 80 trang ngocly 1690
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Kỹ thuật ô tô chuyên dùng (Phần 1)", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfgiao_trinh_ky_thuat_o_to_chuyen_dung_phan_1.pdf

Nội dung text: Giáo trình Kỹ thuật ô tô chuyên dùng (Phần 1)

  1. Chöông 1 – Caùc khaùi nieäm chung Hình 2 – Bôm ly taâm, sô ñoà caáu taïo vaø bieåu ñoà löu löôïng – aùp suaát Hình 3 – Sô ñoà caáu taïo caùc loaïi bôm coù theå tích xaùc ñònh Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 1 1
  2. Hình 5 – a) Van tieát löu doïc truïc b) Van tieát löu quanh truïc 1. Vít ñieàu chænh 2. Raõnh tieát löu 1. Raõnh tieát löu 2. Loã thoâng Hình 6 – Van moät chieàu a) Sô ñoà nguyeân lyù b) Kyù hieäu c) Quan heä löu löôïng – suït aùp Hình 7 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån môû : a) Sô ñoà b) Aùp duïng Hình 8 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån ñoùng Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 1 2
  3. Hình 9 – Van ñieàu khieån 5 cöûa 2 vò trí Hình 10 – Vò trí trung gian van ñieàu khieån 1.3.3.3 Xy lanh thuûy löïc : - Ñaây laø chi tieát tieâu chuaån veà ñöôøng kính trong. Ñöôøng kính naøy thay ñoåi töø 25 – Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 1 3
  4. Hình 11 – Xy lanh khoâng pis ton, taùc duïng ñôn, taùc duïng keùp Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 1 4
  5. CHÖÔNG 1: TOÅNG QUAN OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG I. OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Ñònh nghóa: Hieän nay khoâng coù chuaån möïc chung veà oâ toâ chuyeân duøng maø tuøy moãi nöôùc. Taïi Vieät nam, caên cöù theo TCVN 6211:2003 - Phöông tieän giao thoâng ñöôøng boä, kieåu , thuaät ngöõ vaø ñònh nghóa, ta coù theå phaân ra caùc loaïi oâ toâ sau: OÂ toâ (motor vehicle): Laø loaïi PTGTÑB chaïy baèng ñoäng cô coù töø boán baùnh xe trôû leân, khoâng chaïy treân ñöôøng ray vaø thöôøng ñöôïc duøng ñeå chôû ngöôøi vaø haøng hoaù, keùo caùc rômooùc, sômi rômooùc, thöïc hieän caùc chöùc naêng, coâng duïng ñaëc bieät. OÂ toâ coøn bao goàm caû caùc xe ñöôïc noái vôùi moät ñöôøng daây daãn ñieän, ví duï oâ toâ ñieän baùnh loáp (trolley bus) vaø caùc xe ba baùnh coù khoái löôïng baûn thaân lôùn hôn 400kg. OÂ toâ chuyeân duøng: Coù keát caáu vaø trang bò ñeå thöïc hieän moät chöùc naêng, coâng duïng ñaëc bieät. Ví duï: Xe chöõa chaùy, xe huùt haàm caàu, xe thang, xe troän beâ toâng, xe queùt ñöôøng . Phaân loaïi: Coù 2 caùch phaân loaïi, theo muïc ñích söû duïng hoaëc theo keát caáu. Phaân loaïi theo muïc ñích söû duïng: 1. XCD trong ngaønh thöông nghieäp: Xe chôû gia suùc, chôû bia, chôû xe maùy 2. XCD trong ngaønh veä sinh moâi tröôøng ñoâ thò: Xe eùp raùc, töôùi ñöôøng, queùt ñöôøng 3. XCD trong ngaønh xaây döïng: Xe uûi, xe xuùc, xe lu, xe troän beâ toâng 4. XCD trong ngaønh noâng thuûy saûn:Xe ñoâng laïnh, xe chôû traùi caây, xe boàn 5. XCD trong ngaønh y teá: Xe cöùu thöông 6. XCD trong ngaønh saân bay, haûi caûng: Xe naïp nhieân lieäu, xe caåu 7. XCD trong ngaønh laâm nghieäp: Xe keùo goã 8. XCD trong ngaønh moû, ñòa chaát: Xe caàn truïc, xe ben 9. XCD trong ngaønh an ninh quoác phoøng: Xe chöõa chaùy, xe vieät daõ 10. Phaân loaïi theo keát caáu: 1. Xe töï ñoå (xe ben) 2. Xe töï xeáp dôõ haøng (xe taûi caåu) 3. Xe thuøng kín coù baûo oân (xe ñoâng laïnh) hay khoâng coù baûo oân (xe raùc, xe queùt ñöôøng) 4. Xe boàn (chôû xaêng daàu, söõa , chöõa chaùy, töôùi ñöôøng) 5. Xe coù keát caáu chuyeân bieät khaùc (xe thang, xe bôm beâ toâng ) 1
  6. Vai troø OÂ toâ chuyeân duøng ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá quoác daân. Vôùi oâ toâ chuyeân duøng, ta coù theå: - Môû roäng coâng naêng vaän taûi: Coù theå chôû caùc loaïi haøng hoaù ñaëc bieät nhö chaát loûng (xe boàn), chaát oâ nhieãm nhôø thuøng kín (xe eùp raùc, xe huùt haàm caàu), coù khaû naêng töï boác dôõ haøng hoùa, giaûm ñöôïc chi phí, thôøi gian boác xeáp (xe taûi caåu) - Naâng cao löôïng haøng hoaù chuyeân chôû höõu ích: Taêng löôïng haøng hoùa /m2 saøn xe nhôø keát caáu chuyeân duøng (xe chôû gia suùc nhieàu taàng, xe chôû oâtoâ), nhôø cô caáu ñaëc bieät (xe eùp raùc), . - Ñaûm baûo an toaøn cho haøng hoaù chuyeân chôû, giaûm tyû leä hö hoûng do vaän chuyeån gaây neân: Xe ñoâng laïnh, xe vaän chuyeån hoa quaû. - Giaûm bao bì khi vaän chuyeån, do ñoù giaûm chi phí vaän chuyeån vaø coâng lao ñoäng: Xe ben, xe boàn. - Thöïïc hieän caùc chöùc naêng ñaëïc bieät khoâng theå thieáu cho an ninh – quoác phoøng, giao thoâng coâng chaùnh: Xe chöõa chaùy, xe thang, xe cöùu thöông, xe huùt caàu coáng Xu höôùng hieän nay trong nöôùc laø caûi taïo xe vaän taûi thaønh xe chuyeân duøng nhaèm taêng tính kinh teá – an toaøn cho vieäc vaän chuyeån haøng hoùa. II. PHÖÔNG PHAÙP LUAÄN TRONG VIEÄÂC THIEÁT KEÁ XE CHUYEÂN DUØNG OÂ toâ chuyeân duøng laø söï keát hôïp giöõa caùc thieát bò chuyeân duøng, thuøng chuyeân duøng vôùi oâ toâ cô sôû. Coâng thöùc thaønh laäp oâ toâ chuyeân duøng laø: OÂ toâ chuyeân duøng = OÂ toâ cô sôû + Thieát bò chuyeân duøng + Thuøng chuyeân duøng Caùc thieát bò chuyeân duøng treân oâ toâ laø nhöõng thieát bò ñaëc bieät, taïo ñöôïc nhöõng thao taùc rieâng bieät cho oâ toâ chuyeân duøng ñoù. Ví duï: Thieát bò naâng haï thuøng cuûa xe ben; thieát bò laáy raùc, eùp raùc, thaûi raùc cuûa xe chôû raùc; thieát bò laøm laïnh treân xe ñoâng laïnh; thieát bò bôm huùt treân xe huùt haàm caàu Caùc thieát bò naøy coù theå söû duïng caùc kieåu ñieàu khieån cô hoïc, thuûy löïc, khí neùn, ñieän hoaëc hoãn hôïp caùc kieåu treân. Hieän nay kieåu ñieàu khieån thuûy löïc ñöôïc söû duïng roäng raõi do nhöõng öu ñieåm cuûa noù, vì vaäy ôû ñaây chuùng ta ñi saâu nghieân cöùu caùc chi tieát cuûa heä thoáng ñieàu khieån thuûy löïc. Ñeå saûn xuaát xe chuyeân duøng, chuùng ta coù caùc phöông phaùp sau: - Theá giôùi: Saûn xuaát coâng nghieäp, coù thieát keá ngay töø ñaàu. - Vieät nam: Moät soá lieân doanh coù cheá taïo xe chuyeân duøng, nhöng coù giaù thaønh cao. Phöông phaùp phoå bieán hieän nay laø caûi taïo töø caùc loaïi xe taûi thoâng thöôøng thaønh caùc xe chuyeân duøng. Phöông phaùp naøy coù caùc öu ñieåm chính sau: Giaù thaønh haï Coù kích thöôùc phuø hôïp vôùi nhu caàu, ñieàu kieän hoaït ñoäng cuï theå cuûa töøng loaïi haøng hoaù chuyeân chôû. Thuøng xe ñoùng chaéc hôn, thaønh cao neân chôû ñöôïc nhieàu haøng so vôùi xe nguyeân thuûy nhaäp veà. 2
  7. Tieát kieäm ñöôïc ngoaïi teä, taïo vieäc laøm cho löïc löôïng coâng nhaân kyõ thuaät trong nöôùc. Veà nguyeân lyù, xe chuyeân duøng goàm ba cuïm chính : 1. Xe cô sôû: - Cabin chassis - Chassis - Xe taûi hieän höõu - Xe naøo ñoù 2. Thieát bò chuyeân duøng 3. Thuøng chuyeân duøng - Thuøng nhaäp (boàn ) - Thuøng töï cheá taïo - Thuøng caûi taïo töø thuøng cuõ Treân cô sôû phoái hôïp ba cuïm naøy, ta seõ coù boá trí chung cuûa xe, thoûa maõn caùc tieâu chuaån kyõ thuaät – kinh teá – xaõ hoäi. Troïng löôïng xe sau caûi taïo : Ga = Gcs + Gtbcd + Gtcd Gcs – Troïng löôïng xe cô sôû Gtcd – Troïng löôïng thuøng chuyeân duøng Gtbcd – Troïng löôïng thieát bò chuyeân duøng Yeâu caàu xe sau caûi taïo: - Xe sau caûi taïo phaûi coù taûi troïng töông ñöông taûi troïng cho pheùp cuûa xe neàn. - Caùc thoâng soá, yeâu caàu kyõ thuaät thoûa maõn caùc quy ñònh, tieâu chuaån Vieät Nam. - Phaûi baûo ñaûm tính an toaøn trong söû duïng. Trình töï thieát keá: 1. Töø muïc ñích söû duïng, xaùc ñònh caùc thoâng soá cô baûn cuûa xe: Loaïi xe cô sôû, taûi troïng xe cô sôû. Loaïi haøng, tyû troïng haøng. Kích thöôùc thuøng haøng sau caûi taïo. 2. Thieát keá sô boä: Choïn phöông aùn boá trí chung (xe cô sôû, thuøng chuyeân duøng, thieát bò chuyeân duøng), xaây döïng caùc kích thöôùc cô baûn L x B x H. 3. Thieát keá kyõ thuaät: Thieát keá thuøng; boá trí laép ñaët thieát bò chuyeân duøng; tính toaùn kieåm tra beàn caùc chi tieát cuûa thuøng, cuûa heä thoáng daãn ñoäng; kieåm tra caùc cuïm quan troïng cuûa xe sau caûi taïo: Khung xe, heä thoáng phanh, heä thoáng laùi . 4. Kieåm tra tính oån ñònh xe sau caûi taïo: Oån ñònh doïc, oån ñònh ngang, oån ñònh tónh, oån ñònh ñoäng 5. Tính toaùn kinh teá. III. VAÄT LIEÄU SÖÛ DUÏNG TREÂN CAÙC OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Treân oâ toâ chuyeân duøng hieän nay, ngoaøi caùc vaät lieäu thoâng thöôøng nhö goã, theùp taám . theùp ñònh hình , ngöôøi ta coøn söû duïng caùc loaïi vaät lieäu khaùc, tuøy theo coâng naêng cuûa xe, ví duï nhoâm (thuøng xe ñoâng laïnh), polyurethan (vaät lieäu caùch nhieät thuøng baûo oân, ñoâng laïnh), fiberglass (thuøng thao taùc xe thang, xe naâng). Ñeå coù theå thieát keá phuø hôïp, ngöôøi kyõ sö thieát keá caàn hieåu theâm cô, lyù, hoaù tính caùc loaïi vaät lieäu môùi naøy. 3
  8. IV. ÑAÏI CÖÔNG VEÀ HEÄ THOÁNG THUÛY LÖÏC SÖÛ DUÏNG TREÂN OÂ TOÂ CHUYEÂN DUØNG Heä thoáng thuûy löïc Truyeàn ñoäng daàu eùp laø truyeàn ñoäng trong ñoù thaønh phaàn laøm vieäc chuû yeáu laø chaát loûng (daàu thuûy löïc), ñöôïc thöïc hieän baèng caùch cung caáp cho daàu moät naêng löôïng döôùi daïng theá naêng (bôm daàu neùn daàu döôùi aùp suaát nhaát ñònh), sau ñoù bieán ñoåi theá naêng daàu thaønh cô naêng (ñaåy piston cuûa xy lanh thuûy löïc) ñeå thöïc hieän coâng caàn thieát. Treân caùc oâ toâ chuyeân duøng, heä thoáng thuûy löïc ñöôïc söû duïng roäâng raõi do caùc ñaëc ñieåm sau: Öu ñieåm: - Truyeàn ñöôïc löïc vaø coâng suaát lôùn vôùi cô caáu coù kích thöôùc, troïng löôïng nhoû goïn. - Söû duïng deã daøng: Söï ña daïng caùc chi tieát thuûy löïc cho pheùp taïo nhieàu chöùc naêng khaùc nhau: Chuyeån ñoäng thaúng vaø quay hai chieàu, khoaù, khoâng taûi, thay ñoåi vaän toác - Ñieàu khieån linh hoaït, deã daøng töï ñoäng hoùa, truyeàn ñoäng eâm dòu: Coù theå ñieàu chænh deã daøng aùp suaát ñeå coù löïc theo yù muoán. Coù theå thay ñoåi löu löôïng ñeå thay ñoåi vaän toác caùc cô caáu chaáp haønh. Coù theå duøng caùc tín hieäu ñieän raát nhoû vaãn ñieàu khieån ñöôïc heä thoáng. - Laøm vieäc oån ñònh, ít phuï thuoäc vaøo taûi troïng beân ngoaøi. - Caùc chi tieát, boä phaän ñöôïc tieâu chuaån hoùa vaø phoå bieán. - Coù cô caáu an toaøn choáng quaù taûi. - Tính khoâng neùn ñöôïc cuûa daàu: Taïi aùp suaát thoâng thöôøng (<350 bar), daàu ñöôïc xem laø khoâng neùn ñöôïc. Ñieàu ñoù cho pheùp: Döøng caùc chuyeån ñoäng moät caùch töùc thôøi vaø chính xaùc; Giöõ ñöôïc caùc löïc maø khoâng tieâu toán naêng löôïng; Taïo ra caùc chuyeån ñoäng raát chính xaùc. Khuyeát ñieåm: - Giaù thaønh: Aùp suaát laøm vieäc cao neân ñoøi hoûi heä thoáng phaûi ñaûm baûo kín khít, khoâng roø ræ. Vieäc naøy ñoøi hoûi ñoä chính xaùc khi gia coâng chi tieát, neân giaù thaønh töông ñoái cao. - Ñoøi hoûi thieát bò chuyeân duøng: Moãi heä thoáng thuûy löïc phaûi bao goàm caùc linh kieän caàn thieát nhö beå chöùa, bôm, ñöôøng oáng, van . - Giaùm saùt: Caàn giaùm saùt thöôøng xuyeân heä thoáng thuûy löïc , baûo ñaûm ñoä kín khít caùc moái gheùp, vaø ñaëc bieät laø giaùm saùt daàu: Möïc daàu, ñoä saïch cuûa daàu, nhieät ñoä laøm vieäc cuûa daàu - Vaän toác truyeàn ñoäng bò haïn cheá vì caàn ñeà phoøng hieän töôïng va ñaäp thuûy löïc, toån thaát coät aùp, toån thaát coâng suaát lôùn. - Aûnh höôûng bôûi nhieät ñoä: Trong quaù trình bieán ñoåi naêng löôïng, moät phaàn naêng löôïng tieâu hao bieán thaønh nhieät laøm ñoä nhôùt daàu giaûm. Keát quaû laø laøm taêng roø ræ vaø keøm theo laø maát aùp, giaûm vaän toác 4
  9. Daàu thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, tính toaùn vaø choïn . . . Bôm thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, öùng duïng, kyù hieäu, tính toaùn vaø choïn . . . Van thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, vò trí trung gian, tính toaùn vaø choïn . . . Xylanh thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, tính toaùn vaø choïn . . . Ñoäng cô thuûy löïc (nhieäm vuï, yeâu caàu, phaân loaïi, kyù hieäu, vò trí trung gian, tính toaùn vaø choïn . . . Sô ñoà maïch thuûy löïc Tính toaùn thuûy löïc: Löu löôïng, aùp suaát, toån thaát, ñoä cao, . . . Sô ñoà toång quaùt heä thoáng thuûy löïc Moät heä thoáng thuûy löïc cô baûn söû duïng treân oâ toâ phaûi bao goàm caùc chi tieát sau (hình 1.5): 1. Thuøng daàu 2. Bôm daàu 3. Caùc van ñieàu chænh (van phaân phoái, van an toaøn, van tieát löu, van 1 chieàu). 4. Cô caáu chaáp haønh (xy lanh thuûy löïc, ñoäng cô thuûy löïc) 5. Oáng daãn, loïc daàu. 6. Ñoàng hoà aùp suaát Hình 1.5 – Sô ñoà heä thoáng thuûy löïc cô baûn 1. Xy lanh thuûy löïc 2. Piston thuûy löïc 3. Van tieát löu 4. Van moät chieàu 5. Van phaân phoái 5/3 6. Cô caáu ñieàu khieån van 7. Bôm daàu 8. Ñöôøng daàu 9. Van an toaøn 10. Ñöôøng daàu veà 11. Thuøng daàu Kyù hieäu caùc chi tieát heä thoáng thuûy löïc Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng thuûy löïc phaûi coù kyù hieäu thoáng nhaát ñeå theå hieän treân caùc sô ñoà nguyeân lyù. Caùc kyù hieäu naøy caên cöù theo TCVN 1806 – 76 hoaëc ISO 1219:1976. Ta coù theå toå hôïp (hôïp lyù veà maët kyõ thuaät) caùc kyù hieäu cô baûn ñeå taïo neân caùc kyù hieäu khaùc. Tính ñieàu chænh ñöôïc Ñöôøng daàu chính Ñöôøng daàu ñieàu khieån, daàu hoài 5
  10. OÁng daãn cheùo nhau OÁng daãn noái nhau OÁng daãn bò bòt OÁng daãn meàm Noái cô khí Ñieàu khieån baèng tay gaït Ñieàu khieån baèng nuùt nhaán Ñieàu khieån baèng cam Ñieàu khieån baèng baøn ñaïp chaân 1 chieàu Ñieàu khieån baèng baøn ñaïp chaân 2 chieàu Ñieàu khieån baèng khí neùn Ñieàu khieån baèng thuûy löïc Ñieàu khieån baèng ñieän Thuøng chöùa chaát loûng laøm vieäc Aéc quy thuûy löïc Boä loïc Boä taûn nhieät Boä gia nhieät Ñoàng hoà ño aùp Bôm thuûy löïc, moät chieàu, löu luôïng khoâng ñoåi Bôm thuûy löïc, ñoåi chieàu, löu löôïng thay ñoåi Ñoäng cô thuûy löïc Ñoäng cô ñieän Ñoäng cô ñoát trong Xy lanh thuûy löïc caùn piston moät phía Xy lanh thuûy löïc caùn piston hai phía Xy lanh loàng taùc duïng ñôn Xy lanh coù loã daãn trong caùn piston Van nhieàu vò trí: (Giaûi thích kyù hieäu cöûa/vò trí) Hai vò trí Ba vò trí Vò trí oáng daãn Vò trí noái, chieàu chaûy 6
  11. Noái caùc raõnh beân trong Caùc raõnh bò bòt kín Phoå bieán nhaát laø loaïi boán cöûa: P – Pressure (supply) A , B – Output ports T – Tank (return) Van moät chieàu Ñoùng bôûi loø xo Aùp suaát môû quan troïng Coù ñieàu khieån Van ñieàu aùp (pressure control valve), van an toaøn , van traøn Van thöôøng ñoùng Van thöôøng môû Van töï ñieàu khieån Van ñieàu khieån töø beân ngoaøi Van tieát löu Khoâng ñieàu chænh Coù ñieàu chænh Ñieàu chænh theo moät chieàu Bôm thuûy löïïc: Laø thieát bò bieán ñoåi cô naêng (ngaãu löïc, vaän toác quay) cuûa ñoäng cô ñieän cung caáp thaønh ñoäng naêng (löu löôïng) vaø theá naêng (döôùi daïng aùp suaát) cuûa daàu. Phaân loaïi: Coù hai nhoùm chính: Bôm coù löu löôïng thay ñoåi vaø bôm coù löu löôïng coá ñònh. a) Bôm coù löu löôïng thay ñoåi: Ñieån hình laø bôm ly taâm (hình 1.6a). Khi aùp suaát taêng, löu löôïng bôm giaûm (hình 1.6b). Neáu bòt kín ñaàu ra cuûa bôm laøm taêng aùp suaát, thì löu löôïng bôm giaûm baèng 0. Bôm hoaït ñoäng nhôø caùnh quaït quay, huùt chaát loûng vaøo qua cöûa huùt beân hoâng, vaø ñaåy chaát loûng ra baèng löïc ly taâm. Loaïi bôm naøy söû duïng haïn cheá trong heä thoáng thuûy löïc, thöôøng duøng laøm bôm moài cho moät bôm chính daïng theå tích xaùc ñònh, hoaëc bôm chuyeån chaát loûng, bôm heä thoáng laøm maùt. Hình 1.6 – Bôm ly taâm, sô ñoà caáu taïo vaø bieåu ñoà löu löôïng – aùp suaát 7
  12. b) Bôm coùlöu löôïng coá ñònh: Ñaây laø loaïi bôm maø löu löôïng lyù thuyeát bôm cung caáp khoâng thay ñoåi theo aùp suaát ra. Khi ñaàu ra cuûa bôm bòt kín, do löu löôïng cung caáp khoâng thay ñoåi, aùp suaát seõ taêng voït nhanh choùng ñeán giaù trò toái ña bôm chòu ñöôïc veà maët cô khí. Bôm coù löu löôïng coá ñònh luoân ñöôïc duøng laøm bôm chính trong heä thoáng thuûy löïc. Coù hai nhoùm bôm chính: Bôm quay vaø bôm tònh tieán, trong moãi nhoùm laïi coù nhieàu daïng khaùc nhau: Chuyeån ñoäng bôm quay  Bôm baùnh raêng aên khôùp ngoaøi  Bôm baùnh raêng aên khôùp trong  Bôm rotor quay  Bôm truïc vít  Bôm caùnh gaït Chuyeån ñoäng bôm tònh tieán  Bôm piston höôùng kính  Bôm piston höôùng truïc  Bôm piston thaúng haøng Hình 1.7 – Sô ñoà caáu taïo caùc loaïi bôm coù löu löôïng coá ñònh 8
  13. Thoâng soá caùc loaïi bôm : Baûng 1.1 Loaïi bôm Löu löôïng (lít/phuùt) Aùp suaát (kG/cm2) Aùp suaát thaáp 10 – 15 Truïc vít Aùp trung bình 3 – 5.103 30 – 60 Aùp suaát cao 60 - 200 Baùnh raêng 3 – 200 10 – 200 Caùnh gaït 1.6 – 378 0.6 – 175 Piston Höôùng kính Ñeán 800 Ñeán 320 Höôùng truïc 30 – 640 Ñeán 175 Daõy (thaúng haøng) 0.8 – 65 Coù theå ñeán 500 Tieâu chuaån choïn löïa bôm: Do caùc bôm raát ña daïng veà chuûng loaïi neân vieäc choïn löïa bôm thích hôïp cho heä thoáng phaûi ñöôïc caên cöù treân nhöõng thoâng soá chính sau ñaây: a) Löu löôïng toái ña bôm cung caáp: Bôm ñöôïc choïn phaûi coù khaû naêng cung caáp ñuû löu löôïng yeâu caàu cuûa heä thoáng. Tuøy theo hieäu suaát theå tích cuûa bôm maø ta choïn vöôït 10 - 15 % löu löôïng max coù ích. Nhaø cheá taïo thöôøng cho bieát löu löôïng rieâng cuûa bôm q (cm3/voøng), töø ñoù ta tính toaùn ñöôïc löu löôïng cuûa bôm: q - löu löôïng rieâng (cm3/voøng) n – soá voøng quay bôm (voøng / phuùt) Löu löôïng bôm lyù thuyeát : Q = 10-3.q.n (lít/phuùt) Löu löôïng bôm thöïc teá Qtt < Q do toån thaát theå tích (roø ræ, tröôït). Hieäu suaát theå tích : Löu löôïng bôm thöïc teá / löu löôïng bôm lyù thuyeát Q  tt v Q -3 Löu löông bôm thöïc teá: Qtt = Q. ηv = 10 . q.n. ηv (l/p) Hieäu suaát cô khí: ηck do ma saùt cuûa caùc chi tieát chuyeån ñoäng Hieäu suaát toång hôïp: η = ηv. ηck Coâng suaát cung caáp cho bôm hoaït ñoäng: (kW) Q .P N tt 600. P – Aùp suaát bôm (bar) b) Aùp suaát laøm vieäc toái ña: Choïn vöôït 15 – 30 % aùp suaát coù ích cuûa heä thoáng. Aùp suaát laøm vieäc cuûa heä thoáng laïi phuï thuoäc nhieàu yeáu toá khaùc. Toång quaùt, aùp suaát laøm vieäc caøng cao thì chi phí cho caùc thieát bò caøng cao vaø khaû naêng choïn löïa thieát bò caøng thaáp. Buø laïi, söû duïng aùp suaát cao seõ giaûm löu löôïng, kích thöôùc bôm vaø caùc chi tieát khaùc trong heä thoáng nhoû goïn hôn. c) Caùc ñieàu kieän laøm vieäc: Ñoä nhôùt daàu thuûy löïc, khoaûng nhieät ñoä laøm vieäc, vaän toác quay, nhòp söû duïng. 9
  14. d) Caùc tính chaát khaùc: - Moâi tröôøng xung quanh (buïi, nhieät ñoä, hoûa hoaïn ) - Caùch thaùo laép döï kieán. - Möùc oàn coù theå chaáp nhaän ñöôïc. - Söï deã daøng trong baûo trì, phuï tuøng thay theá. - Tuoåi thoï döï kieán. - Giaù thaønh. Van thuûy löïc : Ñaây laø nhöõng thieát bò taïo neân giao tieáp giöõa daàu eùp, tín hieäu ñieàu khieån vaø cô caáu chaáp haønh. Chuùng duøng ñeå kieåm soaùt aùp suaát daàu eùp, löu löôïng vaø höôùng doøng daàu. Toång quaùt, van thuûy löïc goàm caùc loaïi van chính sau: a) Van ñieàu aùp : Duøng giôùi haïn aùp suaát cöïc ñaïi (van an toaøn), xaùc ñònh aùp suaát môû ñöôøng daàu veà (van traøn), thay ñoåi aùp suaát trong ñöôøng oáng (van giaûm aùp). Nguyeân lyù hoaït ñoäng chính laø aùp suaát daàu phaûi thaéng löïc caûn gaây neân bôûi loø xo. Hình 1.8 – Van ñieàu aùp 1, 2 – Loø xo 3 – Bi 4 – Vít ñieàu chænh 5 – Piston 6 – Raõnh tam giaùc hay chöõ nhaät 7 – Loã tieát löu Kyù hieäu van ñieàu aùp : Ñaây laø van thöôøng ñoùng, chæ môû moät phaàn cho pheùp daàu chaûy veà beå chöùa khi aùp suaát daàu vaøo lôùn hôn löïc eùp cuûa loø xo. Neáu khoâng coù muõi teân treân hình loø xo, coù nghóa aùp suaát môû van ñaõ ñöôïc ñònh saün. Coù theå duøng bi, maët coân hay taám phaúng ñeå bít loã vaøo van. b) Van tieát löu: Duøng ñieàu chænh löu löôïng daàu, do ñoù ñieàu chænh ñöôïc vaän toác cô caáu chaáp haønh (thöôøng laø xy lanh thuûy löïc) trong heä thoáng. Coù hai loaïi van tieát löu: Ñieàu chænh doïc truïc vaø ñieàu chænh quanh truïc. 10
  15. Hình 1.9 – a) Van tieát löu doïc truïc b) Van tieát löu quanh truïc 1. Vít ñieàu chænh 2. Raõnh tieát löu 1. Raõnh tieát löu 2. Loã thoâng c) Van moät chieàu: Chæ cho pheùp daàu chaûy theo moät chieàu vaø haïn cheá theo chieàu nguôïc laïi. Kyù hieäu van moät chieàu nhö hình veõ. Löu yù khi giaù trò löïc eùp loø xo coù yù nghóa quan troïng, ta theå hieän hình loø xo treân kyù hieäu. d) Van ñieàu khieån: 3.4.2.1 Cô caáu chaáp haønh Hình 1.10 – Van moät chieàu a) Sô ñoà nguyeân lyù Xy lanh thuûy löïc b) Kyù hieäu Xy lanh quay c) Quan heä löu löôïng – suït aùp Coù tröôøng hôïp van moät chieàu ñöôïc ñieàu khieån ñoùng hoaëïc môû baèng aùp suaát ñöôøng daàu ñieàu khieån (hình 1.11 vaø 1.12) 11
  16. H. 1.11 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån môû : a) Sô ñoà b) Aùp duïng H.1.12 – Van moät chieàu coù ñieàu khieån ñoùng Treân hình 1.11, khi coù hieän töôïng “tuoät” ôû ñaàu xy lanh döôùi, aùp suaát ñaàu treân (laø aùp suaát ñieàu khieån van moät chieàu) giaûm, khieán van ñöôïc ñoùng chaët, hieän töôïng giaät ngöøng laïi. Treân hình 1.12, van moät chieàu laøm nhieäm vuï nhö van an toaøn. Khi aùp suaát daàu maïch 1 giaûm, ngay laäp töùc maïch daàu 2 cuõng ñöôïc môû. d) Van ñieàu khieån: Thöôøng gaëp nhaát laø van vôùi ty van tröôït. Vieäc ñieàu khieån ty van coù theå baèng cô khí, thuûy löïc hoaêïc ñieän. Hình 1.13 – Van ñieàu khieån 5 cöûa 2 vò trí 12
  17. Vôùi van 5/3, coù theâm vò trí trung gian. Tuøy keát caáu , vò trí trung gian coù theå coù nhöõng kieåu noái khaùc nhau.(Baûng 1.2) Baûng 1.2 – Vò trí trung gian van ñieàu khieån Xy lanh thuûy löïc : Ñaây laø chi tieát tieâu chuaån veà ñöôøng kính trong. Ñöôøng kính naøy thay ñoåi töø 25 – 320mm, coù theå môû roäng ñeán 500mm hay hôn nöõa. Haønh trình thoâng thöôøng töø 30 ñeán 1000mm. 13
  18. Aùp suaát danh ñònh laø 60, 80, 120, 160, 250 bars. Thoâng thöôøng ngöôøi ta chia laøm hai loaïi: - Xy lanh thuûy löïc taùc ñoäng ñôn (1 chieàu) - Xy lanh thuûy löïc taùc ñoäng keùp (2 chieàu) Hình 1.14 – a) Xy lanh khoâng pis ton, b) Xy lanh taùc duïng ñôn, c) Xy lanh taùc duïng keùp 14
  19. CHÖÔNG 2 - XE TÖÏ ÑOÅ I. COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU 1.1 Coâng duïng – Ñaëc ñieåm: Caùc loaïi haøng hoùa chuyeân chôû baèng xe taûi thöôøng laø haøng hoùa coù theå tích lôùn, do ñoù thuøng xe taûi thöôøng phaûi coù kích thöôùc lôùn ñeå taän duïng heát coâng suaát cuûa ñoäng cô. Moät soá loaïi haøng hoùa caàn traùnh möa naéng neân thuøng xe taûi coù mui. Hai böûng hoâng vaø böûng sau coù khôùp baûn leà, coù theå môû böûng thuaän tieän cho vieäc xeáp haøng. Thuøng xe taûi thöôøng daøi neân tính naêng quay voøng thaáp. Trong khi ñoù, xe töï ñoå chuû yeáu duøng chuyeân chôû haøng rôøi raïc coù khoái löôïng rieâng lôùn nhö caùt, ñaù, vaät lieäu xaây döïng, ñaát raùc . . . neân thuøng xe ñöôïc laøm ngaén vaø chaéc chaén, hai böûng hoâng vaø böûng sau laät ñöôïc ñeå thaùo dôõ haøng. Vaät lieäu chuyeân chôû khoâng ñoøi hoûi baûo quaûn möa naéng neân thuøng khoâng coù mui. Xe coù chieàu daøi xe raát ngaén do ñoù coù tính naêng quay voøng toát neân. Xe thöôøng ñöôïc trang bò loaïi baùnh xe coù tính naêng thoâng qua cao vaø coù theå chaïy ñöôïc treân ñaát meàm. 1.2 Yeâu caàu: - Thoûa maõn caùc tieâu chuaån veà an toaøn kyõ thuaät vaø baûo veä moâi tröôøng (xem 22TCN 224 – 2001, 22 TCN 307 – 03) cuûa phöông tieän giao thoâng cô giôùi ñöôøng boä do Boä Giao thoâng Vaän taûi ban haønh. - Thuøng coù kích thöôùc, hình daùng phuø hôïp ñeå chöùa ñöôïc löôïng haøng hoùa lôùn nhaát, deã thaùo saïch loøng thuøng khi ñoå. Quy ñònh chung veà kích thöôùc cho pheùp lôùn nhaát: Chieàu roäng thuøng xe khoâng quaù 2,5 m Chieàu cao thuøng xe khoâng quaù 4,0 m Chieàu daøi toaøn xe khoâng quaù 12,2 m Ñoái vôùi xe cô giôùi côõ nhoû, ñeå kích thöôùc hình daùng baûo ñaûm tính haøi hoøa, Boä Giao thoâng Vaän taûi quy ñònh nhö sau: Chieàu daøi toaøn boä xe L 1,95 L0 (chieàu daøi cô sôû) Chieàu cao toái ña xe Hmax 1,75 WT Wt laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau vôùi maët ñöôøng tröôøng hôïp truïc sau laép baùnh ñôn, hay laø khoaûng caùch giöõa taâm veát tieáp xuùc cuûa hai baùnh xe sau phía ngoaøi tröôøng hôïp truïc laép baùnh ñoâi (hình 2.1) - Ñaûm baûo tính an toaøn khi naâng, ñoå haøng cuõng nhö khi vaän chuyeån, khoâng laøm rôi vaõi haøng hoùa khi vaän chuyeån. Xe phaûi trang bò cô caáu khoùa naép thuøng, cô caáu an toaøn, thuøng phaûi ñuû beàn vaø cöùng vöõng, coù maùi baûo veä cabin khi chaát haøng. - Goùc naâng thuøng phaûi ñuû lôùn ñeå truùt saïch haøng hoùa. 1
  20. Hình 2.1 – Phöông phaùp xaùc ñònh giaù trò Wt - Xe phaûi coù tính oån ñònh khi naâng, haï thuøng. - Keát caáu goïn nheï, deã cheá taïo, giaù thaønh thaáp. - Deã baûo trì, baûo döôõng, söûa chöõa, thao taùc vaän haønh ñôn giaûn . . . II. KEÁT CAÁU VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG Coâng thöùc caáu taïo: Xe cô sôû + Thuøng haøng töï ñoå + Cô caáu naâng haïthuøng haøng Hình 2.2 – Xe töï ñoå KAMAZ 65111 2
  21. 2.1 Xe cô sôû: Caùc xe töï ñoå hieän nay thöôøng ñöôïc caûi taïo töø xe taûi thuøng hôû. Vieäc choïn löïa xe cô sôû ñöôïc tieán haønh treân cô sôû phaân tích khoái löôïng rieâng loaïi haøng caàn chuyeân chôû, theå tích haøng vaän chuyeån toái öu, töø ñoù xaùc ñònh ñöôïc taûi troïng xe. Trong quaù trình caûi taïo töø xe taûi thuøng sang xe töï ñoå, thöôøng phaûi caét ngaén khung xe, dôøi caàu vaø thay thuøng taûi baèng thuøng töï ñoå. Thuøng sau caûi taïo thöôøng ñöôïc gia coá vöõng chaéc hôn, ngoaøi ra coøn phaûi boá trí theâm cô caáu naâng haï thuøng, do ñoù töï troïng xe taêng leân, heä quaû laø taûi troïng xe giaûm xuoáng. Ñieàu naøy caàn löu yù khi choïn xe cô sôû ban ñaàu, sao cho taûi troïng xe sau caûi taïo vaãn phuø hôïp vôùi yeâu caàu vaän chuyeån haøng vaø yeâu caàu an toaøn cho xe. Sau khi xaùc ñònh ñöôïc taûi troïng, vieäc choïn xe cô sôû coøn caên cöù vaøo caùc ñieàu kieän khaùc nhö: Coù/khoâng hoäp phaân phoái, khaû naêng trích coâng suaát ñeå daãn ñoäng heä thoáng naâng thuøng, giaù thaønh . . . 2.2 Thuøng haøng: 2.2.1 Keát caáu: Hình 2.3 – Toång theå xe töï ñoå (Hyundai 15T) Hình 2.4 – Thuøng tröôùc vaø sau caûi taïo Thuøng ñöôïc cheá taïo töø theùp caùc loaïi. Khung thuøng laøm töø theùp caùn ñònh hình, thöôøng laø theùp chöõ C, theùp L, sau ñoù haøn theùp taám taïo thaønh maët beân vaø ñaùy. Taám ñaùy chòu taûi troïng lôùn neân thöôøng daøy hôn caùc taám beân. ÔÛ thuøng nguyeân thuûy, caùc taám beân coù theå laät ra; nhöng thuøng sau caûi taïo thöôøng laøm thaønh beân coá ñònh ñeå taêng ñoä cöùng vöõng (hình 2.4). Ñeå baûo ñaûm an toaøn cho ngöôøi ñieàu khieån xe, phaàn treân thuøng ñöôïc laøm daøi ra, che phuû cabin. 3
  22. Phaàn sau thuøng coù theå laøm doác leân (hình 2.4), ngaên khoâng cho vaät lieäu traøn ra ngoaøi khi vaän chuyeån, nhöng vaãn deã daøng thaùo saïch vaät lieäu khi naâng thuøng leân. Tuy nhieân, hieän nay phaàn lôùn thuøng töï ñoå ñeàu boá trí taám böûng sau. Trong tröôøng hôïp naøy, baûn leà böûng pha ûi ñöôïc boá trí phía treân, baûo ñaûm sau khi ñoå haøng taám böûng khoâng bò vöôùng nhö tröôøng hôïp baûn leà naèm döôùi. Ñeå vieäc thaùo dôõ haøng thuaän tieän, thuøng ñöôïc boá trí cô caáu khoaù böûng sau töï ñoäng. Hình 2.5 – Sô ñoà nguyeân lyù cô caáu khoùa böûng töï ñoäng 1. Loø xo giöõ choát khoaù 2. Xích 3. Choát khoùa 4. Böûng sau Nguyeân lyù hoaït ñoäng nhö sau: Taám böûng sau 4 ñöôïc giöõ bôûi choát khoùa 3. Treân truïc mang choát khoùa O3, ngöôøi ta haøn cöùng caùnh tay ñoøn ñieàu khieån 5, moät ñaàu lieân keát vôùi loø xo giöõ 1, ñaàu coøn laïi noái vôùi xích 2. Ñaàu kia cuûa xích 2 noái baûn leà vôùi khung xe taïi O1. Truïc quay thuøng laø O2. Nhö vaäy, khi naâng thuøng leân goùc , ñieåm O3 quay quanh O2, coøn coøn ñieåm A quay quanh O1. Ñaët O1O2 = l1 = const O1A = l4 const O1O3 = l2 const O3A = l5 = const O2O3 = l3 = const Khi thuøng naâng leân: 2 2 2 Xeùt tam giaùc O1O2O3’: l2 = l3 + l1 – l3l1.cos( +) 2 2 2 Xeùt tam giaùc O1A’O3’: l4 = l2 + l5 – l2l5.cos(O1O3’A’) 2 2 2 l l l cosO O' A' 2 5 4 1 3 l2l5 Vaäy , khi taêng thì l2 taêng (theo coâng thöùc treân). Nhöng ôû coâng thöùc döôùi, khi l2 taêng, töû seõ taêng nhanh hôn maãu, do ñoù goùc O1O3’A’ giaûm, coù nghóa laø khoùa 3 seõ quay quanh O3 ñeå môû böûng sau, thöïc hieän ñoå haøng. Loø xo 1 coù taùc duïng giöõ böûng khoâng bung ra ôû vò trí naèm ngang. 4
  23. 2.2.2 Phöông aùn laät thuøng: Khi ñoå vaät lieäu, thuøng phaûi ñöôïc naâng leân moät goùc naøo ñoù so vôùi maët phaúng ngang. Ta coù caùc phöông aùn laät thuøng nhö sau:  Boá trí ñoå ngang Öu khuyeát ñieåm: - Ñoå vaät lieäu nhanh choùng do tieát dieän ñoå lôùn. - Khoù taêng goùc nghieâng thuøng neân khoù ñoå heát vaät lieäu. - Khoâng thích hôïp ôû nhöõng nôi chaät heïp. - Vaät lieäu caûn trôû söï di chuyeån cuûa xe. - Kích thöôùc ngang lôùn, keùm oån ñònh Hình 2.6 – Sô ñoà ñoå ngang  Boá trí ñoå doïc Öu khuyeát ñieåm: - Raát thích hôïp cho vieäc ñoå haøng ôû nhöõng nôi chaät heïp. - Coù theå luøi vaøo ñoå haøng, sau ñoù tieán ra hoaëc vöøa ñoå vöøa di chuyeån. - Xe coù tính oån ñònh cao khi ñoå haøng. - Toán nhieàu thôøi gian ñoå vì tieát dieän beù. Hình 2.7 – Sô ñoà ñoå doïc Hieän nay, phöông aùn ñoå doïc ñöôïc söû duïng phoå bieán hôn caû. Tuy nhieân, coù nhöõng xe ñöôïc boá trí ñoàng thôøi ñoå ngang vaø ñoå doïc, raát thuaän tieän cho söû duïng ôû nhöõng nôi chaät heïp ôû ñoù xe khoâng theå quay ñaàu, hoaëc khi chuyeân chôû vaät coù hình daïng daøi, tieát dieän nhoû nhö oáng nöôùc, saét xaây döïng (hình 2.8) Hình 2.8 – Phöông aùn ñoå phoái hôïp 5
  24. 2.3 Cô caáu naâng haï 2.3.1 Heä thoáng naâng haï: Coù theå söû duïng heä thoáng cô khí, khí neùn hay thuûy löïc.  Phöông aùn 1 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng cô khí Öu ñieåm: Giaù thaønh thaáp, deã cheá taïo, ñôn giaõn, deã baûo trì, baûo döôõng, thay theá Khuyeát ñieåm: - Keát caáu coàng keành, phöùc taïp - Löïc naâng thuøng nhoû - Laøm vieäc nguy hieåm, khoâng an toaøn Hình 2.9 – Sô ñoà naâng haï duøng truyeàn ñoäng cô khí 1. Thuøng xe 2. Truïc vít 3. Baùnh vít 4. Tôøi 5. Roøng roïc 6. Cô caáu keïp chaët ñaàu caùp  Phöông aùn 2 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng khí neùn Nhöôïc ñieåm: - Löïc naâng thuøng nhoû - Keát caáu coàng keành - Khoâng oån ñònh vì khoâng khí coù theå neùn ñöôïc  Phöông aùn 3 : Duøng heä thoáng truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc Öu ñieåm: - Löïc naâng lôùn - Keát caáu nhoû goïn - Laøm vieäc oån ñònh Khuyeát ñieåm: Giaù thaønh cao, baûo trì, baûo döôõng thöôøng xuyeân . . . 6
  25. Hình 2.10 – Chu trình môû heä thoáng thuûy löïc 1. Xy lanh thuûy löïc 2. Piston thuûy löïc 3. Van tieát löu 4. Van moät chieàu 5. Van phaân phoái 5/3 6. Van ñieän töø 7. Bôm daàu 8. Ñöôøng daàu 9. Van an toaøn 10. Ñöôøng daàu veà 11. Thuøng daàu 2.3.2 Phöông aùn naâng haï: Treân cô sôû phaân tích ôû treân, ta chæ ñi saâu vaøo phöông aùn naâng haï söû duïng heä thoáng thuûy löïc.  Naâng haï tröïc tieáp Duøng xy lanh moät taàng Öu khuyeát ñieåm: - Keát caáu ñôn giaûn, giaù thaønh thaáp - AÙp suaát laøm vieäc nhoû - Goùc naâng nhoû vì chòu aûnh höôûng chieàu daøi xy lanh thuûy löïc. - Chieám khoaûng khoâng gian lôùn Hình 2.12 – Xy lanh moät taàng tröïc tieáp Duøng xy lanh nhieàu taàng Khi naâng thuøng, daàu töø bôm qua cô caáu ñieàu khieån vaøo buoàng A ñaåy piston 2 leân, ñoàng thôøi daàu töø buoàng B chaûy veà thuøng. Khi piston 2 ñi heát haønh trình, daàu tieáp tuïc vaøo cöûa A naâng piston 1 ñi leân, coøn daàu töø cöûa C veà buoàng chöùa. 7
  26. Öu khuyeát ñieåm: - Coù theå naâng thuøng cao, ñaûm baûo ñoå heát haøng - Khoâng gian boá trí nhoû - AÙp suaát laøm vieäc phuø hôïp vôùi söï giaûm daàn taûi troïng khi taêng goùc nghieâng thuøng - Keát caáu xy lanh phöùc taïp - Heä thoáng ñieàu khieån phöùc taïp, gia thaønh Hình 2.13 – Xy lanh nhieàu taàng tröïc tieáp cao.  Naâng haï giaùn tieáp Ñoøn baåy di ñoäng Khi naâng hay haï thuøng, piston 3 ñaåy ra hay ñi vaøo, khi ñoù ñieåm C quay quanh O1, coøn A quay quanh O2. - Haønh trình xy lanh nhoû vaãn baûo daûm naâng thuøng leân goùc lôùn. - Cô caáu goïn nheï, ñôn giaûn, khoâng gian boá trí nhoû Hình 2.14 – Naâng giaùn tieáp-ñoøn baåy di ñoäng - Phaûi cheá taïo theâm cô caáu ñoøn baåy laøm taêng giaù thaønh. Ñoøn baåy coá ñònh Cuõng söû duïng xy lanh moät taàng keát hôïp vôùi ñoøn baåy töông töï nhö treân, nhöng ñaàu C baét coá ñònh vaøo khung xe. - Cô caáu coù ñoä cöùng vöõng cao. - Cô caáu phöùc taïp vì phaûi baét ñieåm C vaøo khung xe. - Haønh trình nhoû vaãn ñaûm bao naâng thuøng Hình 2.15 – Naâng giaùn tieáp ñoøn baåy coá ñònh haøng goùc lôùn, tuy nhieân phaûi söû duïng löïc lôùn 2.4 Sô ñoà nguyeân lyù heä thoáng: Töø taát caû caùc phöông aùn treân, hieän nay ta thöôøng thaáy phöông aùn ñoå doïc, naâng haï thuøng baèng cô caáu thuûy löïc vôùi xy lanh moät taàng naâng giaùn tieáp coù ñoøn baåy di ñoäng. 8
  27. Sô ñoà khoái nguyeân lyù naâng thuøng: Hoäp trích Hoäp soá coâng suaát Caàu chuû ñoäng Bôm thuûy löïc Van ñieàu khieån (2) Thuøng daàu Xy lanh thuûy löïc Cô caáu ñoøn baåy (1) Truyeàn ñoäng cô khí Thuøng xe Thuøng xe Truyeàn ñoäng thuûy löïc Hình 2.16 - Sô ñoà khoái nguyeân lyù naâng thuøng Nguyeân lyù hoaït ñoäng: - Khi xe di chuyeån treân ñöôøng, truyeàn ñoäng töø hoäp soá qua hoäp trích coâng suaát ñöôïc ngaét. Moment xoaén truyeàn qua hoäp soá ñeán caàu sau. - Khi xe ñoå vaät lieäu, truyeàn ñoäng töø hoäp soá ñeán caàu sau coù theå ngaét hoaëc khoâng tuøy thôøi ñieåm, coøn truyeàn ñoäng töø hoäp soá ñeán hoäp trích coâng suaát ñöôïc keát noái (nhôø caàn ñieàu khieån trong cabin) ñieàu kieån bôm hoaït ñoäng. Bôm huùt daàu töø thuøng chöùa, neùn ñeán heä thoáng van ñieàu khieån roài ñeán xy lanh thuûy löïc. AÙp suaát daàu trong xy lanh taïo aùp löïc baèng giaù trò löïc caûn P ñaåy piston di chuyeån. Thuøng haøng lieân keát vôùi cô caáu naâng haï seõ ñöôïc naâng leân töï ñoå vaät lieäu. III. PHÖÔNG PHAÙP XAÙC ÑÒNH CAÙC THOÂNG SOÁ CÔ BAÛN CUÛA XE TÖÏ ÑOÅ 3.1 Caùc tham soá kyõ thuaät cô baûn cuûa xe töï ñoå 1) Chæ soá troïng löôïng / theå tích (kg/m3, taán/m3): Cho bieát khaû naêng taän duïng theå tích thuøng chöùa. Tuyø thuoäc tính chaát khoái haøng, kích thöôùc caùc haït cuûa khoái haøng, phöông phaùp chaát haøng maø ta coù hieäu suaát söû duïng thuøng xe. 3 Vôùi caùc loaïi than, xæ, caùt, ñaù daêm, soûi, xi maêng . . . hh = 1,6 – 1,8 taán/m 2) Chæ soá hieäu suaát taûi troïng: 9
  28. Laø tyû soá giöõa taûi troïng coù ích treân töï troïng xe hh = Ghh / G0 Giaù trò naøy thöôøng 1,1 – 1,3 3) Goùc naâng toái ña thuøng: Tuøy thuoäc tính chaát cô lyù cuûa haøng. Thoâng thöôøng trong khoaûng 50o – 60o 4) Thôøi gian naâng, haï thuøng: Thôøi gian naâng : 15 – 20 s Thôøi gian haï: 10 – 15s 3.2 Caùc böôùc thieát keá 1) Töø taûi troïng vaø loaïi haøng hoùa, xaùc ñònh kích thöôùc thuøng: Töø vaät lieäu chuyeân chôû vaø taûi troïng cho pheùp cuûa xe neàn, neân choïn loaïi coù khoái löôïng rieâng nhoû nhaát ñeå xaùc ñònh theå tích thuøng caàn thieát. Sau ñoù, caên cöù treân xe neàn choïn kích thöôùc daøi, roäng vaø cao thuøng cho phuø hôïp. Theå tích thuøng = Taûi troïng / Khoái löôïng rieâng Khoái löôïng rieâng moät soá vaät lieäu thoâng duïng: Baûng 2.1 STT Vaät lieäu Khoái löôïng rieâng (Kg/m3) 1 Ñaát khoâ, aåm 1500 – 1700 2 Beâ toâng 2300 3 Ñaát seùt 17% ñoä aåm 2160 4 Ñaát pha caùt 1900 5 Soûi 1840 . . . 2) Thieát keá sô boä thuøng: Keát caáu khung xöông maët saøn, maët beân, maët tröôùc, maët sau: Vaät lieäu, quy caùch, phöông phaùp lieân keát caùc chi tieát vôùi nhau . . . 3) Xaùc ñònh phöông aùn lieân keát thuøng vôùi chassis:  Vò trí choát laät thuøng 10
  29. Sô ñoà xaùc ñònh vò trí choát laät thuøng: Hình 2.17 – Sô ñoà xaùc ñònh vò trí ñaët choát laät thuøng  Boá trí cô caáu thuûy löïc naâng haï thuøng Khi ñieåm ñaët ñaàu piston ôûû vò trí ñaàu thuøng (gaàn cabin ngöôøi laùi) thì löïc naâng nhoû nhöng haønh trình picton lôùn, aûnh höôûng ñoä beàn khi choïn xylanh thuyû löïc vaø chieám nhieàu khoâng gian boá trí. Khi ñieåm ñaët ôû gaàn vò trí cuoái thuøng thì löïc naâng caàn thieát seõ lôùn, aùp suaát laøm vieäc xy lanh cao neân laøm kín khoù khaên. Ngoaøi ra, thuøng coøn bò uoán do troïng löôïng thuøng vaø taûi. Khi baét ñaàu naâng thuøng, löïc taùc duïng leân khôùp xoay raát lôùn, coù theå gaây hö hoûng choát. Vì vaäy, thay vì söûû duïng xy lanh thuûy löïc moät taàng khoâng ñoøn baåy, ta duøng cô caáu coù ñoøn baåy. Caùc öu ñieåm : - Ñaûm baûo ñoä beàn cuûa thuøng, khôùp xoay, choát baét xylanh . . . vì ñieåm ñaët löïc thay ñoåi phuø hôïp. - Ñaûm baûo vò trí naâng thuøng cao Hình 2.18 – Sô ñoà boá trí cô caáu naâng haï thuøng nhaát cho pheùp khi haønh trình laøm vieäc cuûa xy lanh nhoû. 11
  30.  Phaân tích ñoäng löïc hoïc cô caáu naâng thuøng ôû töøng vò trí Hình 2.19 – Sô ñoà khaûo saùt ñoäng hoïc cô caáu ñoøn baåy Xeùt cô caáu ñoøn baåy, ta coù: Phöông trình moment quanh taâm C: PA’.l2 – Pxl.l4 = 0 Pxl = (PA’.l2) / l4 = (PA.l2) / l4 PA = (Pxl.l4) / l2 Ñeå thuøng naâng leân ñöôïc, ta phaûi coù: PA.l3 – Gt.lt.cos 0 PA Gt.lt.cos / l3 Pxl Gt.lt.l2.cos / l3.l4 Thay theá giaù trò töø 0 ñeán max, ta laäp ñöôïc caùc giaù trò moment caûn Mc = Gt.lt.cos vaø Pxl theo goùc naâng thuøng, cuõng nhö haønh trình piston. Vò trí l1 l2 l3 Mc Pxl lxl Caùc keát quaû theå hieän treân sô ñoà. 12
  31. Hình 2.20 – Caùc ñoà thò tính toaùn cô caáu naâng 13
  32. 4) Thieát keá kyõ thuaät:  Tính beàn khung xöông saøn thuøng: Xaø ngang, xaø doïc  Tính toaùn phaân phoá löïc leân khung xe, cacñaêng, kieåm tra quay voøng, phanh . . .khi thay ñoåi chieàu daøi xe cô sôû.  Tính beàn choát xoay thuøng töï ñoå  Thieát keá cô caáu ñoøn baåy naâng thuøng  Kieåm tra truïc caùc ñaêng  Kieåm tra beàn khung xe  Choïn caùc phaàn töû thuûy löïc Ñöôøøng kính xy lanh Ñöôøng oáng Bôm 5) Kieåm tra oån ñònh  OÅn ñònh ñònh doïc tónh quay ñaàu leân doác, xuoáng doác. Ñöùng treân doác khoâng naâng thuøng Ñöùng treân doác coù naâng thuøng  Oån ñònh doïc ñoäng  Oån ñònh ngang khi ñöùng treân ñöôøng nghieâng ngang  Oån ñònh ngang khi chuyeån ñoäng quay voøng treân ñöôøng nghieâng ngang  Kieåm tra baùn kính quay voøng, aän toác quay voøng cöïc ñaïi IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ XE TÖÏ ÑOÅ SÖÛ DUÏNG TAÏI VIEÄT NAM Hình 2.21 – Sô ñoà naâng doïc giaùn tieáp 14
  33. Hình 2.22 – Sô ñoà naâng doïc tröïc tieáp 15
  34. Hình 2.23 – Sô ñoà naâng ngang 16
  35. Chương 2: Xe Töï Đoå Hình 1 – Sô ñoà naâng haï duøng truyeàn ñoäng cô khí 1. Thuøng xe 2. Truïc vít 3. Baùnh vít 4. Tôøi 5. Roøng roïc 6. Cô caáu keïp chaët ñaàu caùp Hình 2 – Sô ñoà hôû heä thoáng thuûy löïc 1. Xy lanh thuûy löïc 2. Piston thuûy löïc 3. Van tieát löu 4. Van moät chieàu 5. Van phaân phoái 5/3 6. 7. Bôm daàu 8. Ñöôøng daàu 9. Van an toaøn 10. Ñöôøng daàu veà 11. Thuøng daàu Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 15
  36. Öu khuyeát ñieåm: - Keát caáu ñôn giaûn, giaù thaønh thaáp - Aùp suaát laøm vieäc nhoû - Gocù naâng nhoû vì chòu aûnh höôûng chieàu daøi ben - Chieám khoaûng khoâng gian lôùn Hình 4 – Xy lanh moät taàng tröïc tieáp Öu khuyeát ñieåm: - Coù theå naâng thuøng cao, ñaûm baûo ñoå heát haøng - Khoâng gian boá trí nhoû - Aùp suaát laøm vieäc phuø hôïp vôùi söï giaûm daàn taûi troïng khi taêng goùc ngieâng thuøng - Keát caáu xy lanh phöùc taïp - Heä thoáng ñieàu khieån phöùc taïp Hình 5 – Xy lanh nhieàu taàng tröïc tieáp Khi naâng hay haï thuøng, piston 3 ñaåy ra hay ñi vaøo, khi ñoù ñieåm C quay quanh O1, coøn A quay quanh O2. Öu nhöôïc ñieåm: - Haønh trình xy lanh nhoû vaãn baûo daûm naâng thuøng leân goùc lôùn. - Cô caáu goïn nheï, khoâng gian boá trí nhoû Hình 6 – Naâng giaùn tieáp-ñoøn baåy di ñoäng - Phaûi cheá taïo theâm cô caáu ñoøn baåy laøm taêng giaù thaønh. Cuõng söû duïng xy lanh moät taàng keát hôïp vôùi ñoøn baåy töông töï nhö treân, nhöng ñaàu C baét coá ñònh vaøo khung xe. - Cô caáu coù ñoä cöùng vöõng cao. - Cô caáu phöùc taïp vì phaûi baét ñieåm C vaøo khung xe. Hình 7 – Naâng giaùn tieáp ñoøn baåy coá ñònh Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 16
  37.  Boá trí ñoå ngang Öu khuyeát ñieåm: - Ñoå vaät lieäu nhanh choùng do tieát dieän ñoå lôùn. - Khoù taêng goùc nghieâng thuøng neân khoù ñoå heát vaät lieäu - Khoâng thích hôïp ôû nhöõng nôi chaät heïp. - Vaät lieäu caûn trôû söï di chuyeån cuûa xe. - Kích thöôùc ngang lôùn, keùm oån ñònh Hình 8 – Sô ñoà ñoå ngang  Boá trí ñoå doïc Öu khuyeát ñieåm: - Raát thích hôïp cho vieäc ñoå haøng ôû nhöõng nôi chaät heïp. - Coù theå luøi vaøo ñoå haøng, sau ñoù tieán ra hoaëc vöøa ñoå vöøa di chuyeån. - Xe coù tính oån ñònh cao khi ñoå haøng. - Toán nhieàu thôøi gian ñoå vì tieát dieän beù. Hình 9 – Sô ñoà ñoå doïc Hình 11 – Sô ñoà nguyeân lyù cô caáu khoùa thuøng töï ñoäng 1. Loø xo giöõ choát khoaù 2. Xích 3. Choát khoùa böûng 4. Böûng sau Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 17
  38. Hình 12 – Sô ñoà xaùc ñònh vò trí ñaët choát laät thuøng Hình 13 – Sô ñoà boá trí cô caáu naâng haï thuøng Hình 14 – Sô ñoà khaûo saùt ñoäng hoïc cô caáu ñoøn baåy Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 18
  39. Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 19
  40. Hình 16 – Sô ñoà naâng doïc giaùn tieáp Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 20
  41. Hình 17 – Sô ñoà naâng doïc tröïc tieáp Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 21
  42. Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.1 – Xe töï ñoå 22
  43. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc CHÖÔNG 3 - XE CAÀN TRUÏC I. COÂNG DUÏNG - PHAÂN LOAÏI - YEÂU CAÀU 1.1 Coâng duïng: Caàn truïc töï haønh laø loaïi caàn truïc coù tay caàn, thöôøng quay toaøn voøng, coù theå töï di chuyeån trong phaïm vi roäng vaø ñöôïc duøng phoå bieán nhaát trong caùc loaïi caàn truïc. (Xem theâm caùc loaïi caàn truïc trong Phuï luïc 1 - Phaân loaïi maùy naâng chuyeån) Do tính di ñoäng cao, caàn truïc töï haønh ñöôïc duøng nhieàu trong coâng taùc cô giôùi hoùa xeáp dôõ vaø di chuyeån cöï ly ngaén caùc vaät naëng trong khoâng gian nhö: - Boác xeáp haøng hoùa, vaät lieäu taïi caùc kho baõi. - Laép raùp thieát bò coâng nghieäp, caáu kieän trong xaây döïng. - Cöùu hoä caùc xe bò naïn Caáu taïo chung cuûa caàn truïc töï haønh goàm coù tay caàn, baøn quay, phaàn di chuyeåân, thieát bò töïa quay, caùc cô caáu coâng taùc nhö cô caáu naâng haï vaät, naâng can, cô caáu quay, cabin vaø heä thoáng ñieàu khieån. Xe caàn truïc khoâng nhöõng coù naêng suaát, hieäu quaû kinh teá cao maø coøn giaûm nheï raát nhieàu söùc lao ñoäng naëng nhoïc cuûa coâng nhaân boác xeáp. 1.2 Phaân loaïi caàn truïc töï haønh:  Theo phaàn di chuyeån: - Caàn truïc ñöôøng saét: Di chuyeån treân ñöôøng ray, ñöôïc duøng xeáp dôõ haøng hoùa ôû caùc nhaø ga, caùc coâng trình xaây döïng. - Caàn truïc baùnh loáp vaø caàn truïc oâ toâ: Laø loaïi caàn truïc coù phaàn di chuyeån chaïy baèng baùnh loáp hoaëc laø khung gaàm cuûa xe taûi thoâng thöôøng. Chuùng coù tính cô ñoäng cao, toác ñoä di chuyeån treân ñöôøng lôùn. Phaïm vi söû duïng: Taïi caùc nôi coù khoái löôïng coâng vieäc khoâng nhieàu, taïi caùc ñòa ñieåm phaân taùn, ôû nôi xa vaø thöôøng phaûi thay ñoåi vò trí laøm vieäc. - Caàn truïc xích: Laø loaïi caàn truïc coù phaàn di chuyeån baèng baùnh xích, do vaây cô ñoäng, linh hoaït, coù theà di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu vaø neàn ñaát yeáu, quaõng ñöôøng di chuyeån thöôøng ngaén. - Caàn truïc maùy keùo:Laø thieát bò naâng ñöôïc laép treân maùy keùo xích.  Theo ñaëc ñieåm daãn ñoäng caùc cô caáu chính: - Daãn ñoäng rieâng: Moãi cô caáu do moät ñoäng cô daãn ñoäng Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 35
  44. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc - Daãn ñoäng chung: Taát caû caùc cô caáu do moät ñoäng cô daãn ñoäng, laø ñoäng cô diesel hay ñoäng cô ñieän thoâng qua caùc heä thoáng truyeàn ñoäng cô khí, truyeàn ñoäng thuûy löïc. 1.3 Yeâu caàu: a) Thoûa maõn caùc tieâu chuaån veà an toaøn kyõ thuaät ñoái vôùi thieát bò naâng (TCVN 5863-1995 – Thieát bò naâng, yeâu caàu an toaøn trong laép ñaët vaø söû duïng; TCVN 4244- 86 – Quy phaïm kyõ thuaät an toaøn thieát bò naâng). Moät trong nhöõng tieâu chuaån quan troïng cuûa xe caàn truïc laø ñoä oån ñònh. - Ñoä oån ñònh cuûa xe caàn truïc: Trong quaù trình laøm vieäc, caùc troïng taûi taùc duïng leân xe caàn truïc coù xu höôùng ñöa caàn truïc ra khoûi traïng thaùi oån ñònh bình thöôøng vaø laät ñoå caàn truïc. Ñeå ngaên ngöøa hieän töôïng naøy, caàn truïc phaûi coù ñoä oån ñònh baûo ñaûm khoûi bò rôi ñoå. Ñoä oån ñònh cuûa caàn truïc ñöôïc baûo ñaûm bôûi troïng löôïng rieâng (goàm töï troïng vaø ñoái troïng) maø troïng taâm cuûa noù phaûi rôi vaøo trong phaïm vi cuûa ñöôøng chu vi chaân ñeá ñöôïc hình thaønh bôûi caùc chaân choáng cuûa xe. Moment ñöôïc taïo ra bôûi tích soá giöõa troïng löôïng baûn thaân xe caàn truïc (vaø ñoái troïng neáu coù) vôùi khoaûng caùch töø troïng taâm ñeán maët phaúng laät laø momen phuïc hoài Mph Troïng taâm cuûa taûi naâng haï luoân luoân rôi ra ngoaøi phaïm vi chaân ñeá cuûa xe. Momen laät Ml taïo neân bôûi tích soá giöõa troïng löôïng taûi naâng haï vôùi khoaûng caùch töø troïng taâm cuûa taûi tôùi maët phaúng laät. Khi xe caàn truïc laøm vieäc khoâng coù chaân choáng (hình 3.1): Moment laät: Ml = P.(B+C) Moment phuïc hoài: Mph = Q.A Khi xe caàn truïc laøm vieäc coù chaân choáng: Moment laät: Ml = P.C Moment phuïc hoài Mph= Q.(A+B) Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 36
  45. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.1 – Sô ñoà xaùc ñònh ñoä oån ñònh cuûa xe caàn truïc Nhö vaäy vieäc duøng chaân choáng cho pheùp taêng kích thöôùc chu vi chaân ñeá vaø naâng cao ñoä oån ñònh cho xe. Tyû soá giöõa moment phuïc hoài vaø moment laät theå hieän möùc ñoä oån ñònh cuûa xe caàn truïc, ñöôïc goïi laø heä soá oån ñònh koâñ: M ph koâ M l Theo caùc tieâu chuaån veà toå chöùc vaø söû duïng an toaøn cho caàn truïc naâng haï taûi thì caùc xe caàn truïc phaûi coù heä soá oån ñònh baûn thaân vaø heä soá oån ñònh coù taûi: - Heä soá oån ñònh coù taûi laø ñoä oån ñònh caûn ñöôïc söï laät ñoå cuûa xe döôùi taùc duïng cuûa löïc taûi, gioù cuõng nhö aûnh höôûng ñoä nghieâng cuûa baõi laøm vieäc (hình 3.2 a). Khi tính toaùn phaûi xem ôû ñieàu kieän chòu taûi lôùn nhaát, töùc laø vaät naâng naëng nhaát ôû taàm vôùi xa nhaát. Theo TCVN 4244-86: koâñ 1,4 - Heä soá oån ñònh khoâng taûi baûo ñaûm xe caàn truïc khoâng bò laät ñoå veà phía sau duôùi taùc duïng cuûa ñoái troïng, gioù maïnh vaø aûnh höôûng ñoä nghieâng cuûa baõi (hình 3.2b). Theo TCVN 4244-86: koâñ 1,15 HÌnh 3.2 – Sô ñoà xaùc ñònh ñoä oån ñònh coù taûi vaø khoâng taûi cuûa oâ toâ caàn truïc Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 37
  46. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Aùp löïc gioù ñöôïc tính theo tieâu chuaån söùc gioù lôùn nhaát cho traïng thaùi khoâng laøm vieäc cuûa caàn truïc: 2 - Ñoái vôùi vuøng ven bieån: pg = 100kG/m (neáu chieàu cao caàn truïc khoâng quaù 20m) 2 - Ñoái vôùi vuøng khaùc pg = 70 kG/m b) Thoûa maõn caùc yeâu caàu chuyeân bieät do coâng vieäc ñoøi hoûi nhö : - Söùc naâng - Taàm vôùi - Chieàu cao naâng - Toác ñoä laøm vieäc: Toác ñoä naâng haï; toác ñoä thay ñoåi taàm vôùi; toác ñoä quay caàn; toác ñoä di chuyeån. II. KEÁT CAÁU VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG XE CAÀN TRUÏC 2.1 Caáu taïo chính : (hình 3.3) Coâng thöùc caáu taïo: Xe caàn truïc = Xe neàn + Thieát bò chuyeân duøng (caàn truïc) Coù theå xem xe caàn truïc goàm hai phaàn : Phaàn khoâng quay vaø phaàn quay. - Phaàn khoâng quay: Khung xe taûi hoaëc chassis chuyeân duøng, ñöôïc cheá taïo ñaûm baûo theo caùc yeâu caàu ngaønh giao thoâng quy ñònh. Tuøy theo söùc naâng caàn truïc maø phaàn khung boá trí töø 2 ñeán 6 truïc baùnh xe, toác ñoä di chuyeån treân ñöôøng töø 70 ñeán 90 km/h. - Phaàn quay: Boá trí caùc tay caàn, caùc cô caáu coâng taùc nhö cô caáu naâng vaät, naâng caàn, quay caàn, ñoái troïng vaø caùc thieát bò ñieàu khieån. Hình 3.3 theå hieän caùc chi tieát cô baûn cuûa xe caàn truïc. Treân khung 1 cuûa xe ñöôïc laép khung khoâng quay 3. Treân khung khoâng quay 3 coù gaén ñeá quay 7, ñaây laø phaàn cô baûn cuûa baøn quay 8. Treân baøn quay coù laép caùc cô caáu naâng taûi, cô caáu naâng caàn, cô caáu thay ñoåi taàm vöôn cuûa caàn, cô caáu quay baøn quay. Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 38
  47. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.3 – Caùc cuïm chính oâ toâ caàn truïc K-51 (Lieân xoâ) )cuõ) Ñeå taêng oån ñònh cho xe, ôû khung khoâng quay trang bò boán chaân choáng 4 vaø ñoái troïng 6. Caùc chaân töïa naøy coù khaû naêng naâng toaøn boä xe caàn truïc leân nhôø kích vít hoaëc kích thuûy löïc. Ñeå taêng khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm töïa, nhôø ñoù taêng ñoä oån ñònh, caùc chaân töïa coù theå duoãi daøi ra xa so vôùi caùc veát baùnh xe. Khi di chuyeån treân ñöôøng, caùc chaân töïa ñöôïc co gaäp laïi baûo ñaûm kích thöôùc nhoû goïn. Xe caàn truïc thöôøng coù hai cabin, moät cabin ñeå ngöôøi laùi ñieàu khieån xe di chuyeån treân ñöôøng vaø moät cabin khaùc ñeå ñieàu khieån caàn truïc. Moät soá caàn truïc oâ toâ loaïi nhoû chæ boá trí moät cabin chung. Caàn cuûa caàn truïc coù keát caáu daïng giaøn, ñöôïc cheá taïo töø theùp oáâng hoaêïc theùp goùc ñònh hình, ñöôïc naâng haï baèng tang cuoán caùp. Coù loaïi caàn coù keát caáu hoäp xeáp loàng vaøo nhau coù khaû naêng duoãi daøi hay co ngaén laïi nhôø caùc xy lanh thuûy löïc boá trí trong hoäp caàn. Hình 3.4 moâ taû caàn coù ba ñoaïn vôùi hai xy lanh thuûy löïc. Naâng haï caàn cuõng baèng xy lanh thuûy löïc. Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 39
  48. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.4 – Sô ñoà caáu taïo caàn hoäp loaïi ba ñoaïn caàn vaø hai xy lanh thuûy löïc 1. Ñoaïn caàn di ñoäng 4. Baøn quay vaø ñoái troïng 2. Ñoaïn caàn coá ñònh 5, 6, 7 Ñöôøng ñaëc tính taûi troïng ôû caùc traïng thaùi 3. Xy lanh naâng haï caàn caàn khaùc nhau Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 40
  49. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Ñeå truyeàn ñoäng ñeán caùc cô caáu coâng taùc, thöôøng söû duïng moät trong caùc loaïi truyeàn ñoäng cô khí, ñieän hoaëïc truyeàn ñoäng thuûy löïc. Xe caàn truïc hieän nay ñöôïc cheá taïo vôùi söùc naâng töø 3 ñeán 25 taán ñoái vôùi loaïi caàn hoäp, vaø 40 ñeán 500 taán vôùi loaïi caàn giaøn. Caáp taûi troïng ñöôïc tieâu chuaån hoùa: 3, 6, 10, 16, 25, 40, 63, 100, 160, 250, 500 taán. Chieàu cao naâng ñeán 75m loaïi caàn hoäp vaø 80-200m loaïi caàn giaøn. Toác ñoä naâng töø 0,032 ñeán 0,32 m/s, vôùi taûi nhoû ñeán 2 m/s. Toác ñoä quay ñeán 1 vg/ph. Toác ñoä di chuyeån treân ñöôøng töø 70 ñeán 90 km/h. 2.2. Caùc thoâng soá cô baûn xe caàn truïc: Taàm vöôn cuûa caàn l (m): Laø khoaûng caùch naèm ngang töø truïc quay cuûa baøn quay ñeán ñöôøng truïc ñi qua troïng taâm cuûa taûi ñöôïc naâng vaø truøng vôùi ñöôøng taâm cuûa oå moùc. Chieàu daøi caàn L (m): Laø khoaûng caùch giöõa trung taâm truïc ngoõng muùt cuûa caàn ñeán trung taâm truïc cuûa roøng roïc ñaàu caàn. Söùc naâng Q (taán): laø troïng taûi lôùn nhaát ñöôïc caàn truïc naâng leân ôû taàm vöôn naøy hay taàm vöôn khaùc khi ñaõ baûo ñaûm söï döï tröõ caàn thieát veà tính oån ñònh vaø söï vöõng chaéc cuûa cô caáu (söùc naâng taûi lôùn nhaát phuø hôïp vôùi taàm vöôn cuûa caàn, taàm vöôn caøng taêng thì söùc naâng taûi caøng giaûm vaø ngöôïc laïi). Chieàu cao naâng moùc taûi H (m): Laø khoaûng caùch tính töø maët chaân ñeá ñeán taâm moùc taûi ôû vò trí laøm vieäc cao nhaát. Khi naâng haï caàn thì chieàu cao naâng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo taàm vôùi. Toác ñoä naâng taûi (m/s): Laø ñoaïn ñöôøng maø taûi di chuyeån ñöôïc theo phöông thaúng ñöùng trong moät ñôn vò thôøi gian. Thôøi gian thay ñoåi taàm vôùi (s): Laø thôøi gian caàn naâng leân töø vò trí taàm vöôn lôùn nhaát ñeán taàm vöôn nhoû nhaát vaø ngöôïc laïi . Toác ñoä quay cuûa baøn quay (vg/ph): Laø soá voøng quay trong moät ñôn vò thôøi gian hoaïc laø goùc maø baøn quay coù theå quay trôû laïi trong moät ñôn vò thôøi gian. Goùc quay cuûa baøn (ñoä): Laø goùc quay lôùn nhaát caàn coù theå quay laïi töø vò trí cuoái ñeán vò trí naøo ñoù. Toác ñoä di chuyeån (km/h): laø ñoaïn ñöôøng ñi ñöôïc trong moät giôø. Kích thöôùc bao : Nhaèm xaùc ñònh khaû naêng ñi laïi cuûa caàn truïc döôùi caàu, döôùi daây ñieän, vuøng chaät heïp 2.3 Phaân loaïi xe caàn truïc : Coù nhieàu caùch phaân loaïi xe caàn truïc nhö : Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 41
  50. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc - Theo söùc naâng taûi - Theo cheá ñoä laøm vieäc - Theo kieåu truyeàn ñoäng - . ÔÛ ñaây chuùng ta chæ xem xeùt vieäc phaân loaïi theo kieåu truyeàn ñoäng. a) Truyeàn ñoäng baèng cô hoïc: Caùc cô caáu cuûa caàn truïc ñöôïc truyeàn ñoäng baèng söï taùc duïng tröïc tieáp töø ñoäng cô xe neàn, thoâng qua caùc cô caáu truyeàn ñoäng cô khí nhö khôùp vaáu, baùnh raêng, boä ñaûo chieàu, phanh Öu ñieåm: Coù keát caáu ñôn giaûn, deã cheá taïo, chaêm soùc baûo döôõng ñôn giaûn. Nhöôïc ñieåm: Hieäu suaát thaáp bôûi maát maùt veà naêng löôïng trong truyeàn ñoäng. Khi ñieàu khieån caùc tay ñaïp, baøn ñaïp, ngöôøi laùi phaûi toán nhieàu söùc. b) Truyeàn ñoäng baèng ñieän: Caùc cô caáu caàn truïc ñöôïc truyeàn ñoäng töø nhöõng ñoäng cô ñieän rieâng, nhöõng ñoäng cô ñieän naøy nhaän ñieän naêng töø maùy phaùt ñieän laép treân khung xe. Suï truyeàn ñoäng cuûa maùy phaùt ñieän ñöôïc thöïc hieän töø ñoäng cô xe. Khi caàn thieát, ñoäng cô ñieän cuûa caàn truïc coù theå nhaän ñieän naêng töø maïng ñieän beân ngoøai. Öu ñieåm: Ñieàu khieån ñôn giaûn , khoâng toán söùc. Khi boác dôõ haøng vaø laøm caùc coâng vieäc khaùc coù theå keát hôïp caùc thao taùc khaùc nhau. Maùy phaùt ñieän coù theå duøng nhö traïm ñieän taïm thôøi, coù theå cung caáp ñieän naêng ñeå chieáu saùng, maùy haøn vaø caùc maùy ñoäng löïc khaùc. Nhöôïc ñieåm: Yeâu caàu ngöôøi laùi phaûi coù trình ñoä chuyeân moân cao, nghóa laø ngoaøi phaàn cô khí, coøn phaûi hieåu saâu caáu taïo trang bò ñieän cuûa caàn truïc. c) Truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc: Nhöõng cô caáu cuûa caàn truïc ñöôïc truyeàn ñoäng baèng doøng daàu thuûy löïc coù aùp suaát cao ñöôïc taïo ra nhôø caùc bôm daàu. Caùc bôm daàu hoaït ñoäng nhôø moment quay cuûa ñoäng cô sau khi ñaõ qua hoäp trích coâng suaát. Öu ñieåm: Coù caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät cao, baûo ñaûm an toaøn trong laøm vieäc, söû duïng ñôn giaûn. Nhöïôc ñieåm: Ñoøi hoûi trình ñoä chuyeân moân cao cuûa ngöôøi laùi, chaêm soùc söûa chöõa phöùc taïp. d) Truyeàn ñoäng hoãn hôïp: Caùc cô caáu coù theå söû duïng caû ba loaïi treân. Nhöõng chaân choáng ñöôïc truyeàn ñoäng cô hoïc hay thuûy löïc, coøn ñieàu khieån naâng haï tôøi baèng bôm neùn. Coù öu nhöôïc ñieåm cuûa caùc loaïi treân. III. QUY TAÉC AN TOAØN SÖÛ DUÏNG THIEÁT BÒ NAÂNG: Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 42
  51. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc 1. Vò trí ñaët caàn truïc oâ toâ phaûi ñaûm baûo khoaûng caùch khi laøm vieäc töø phaàn quay cuûa chuùng ôû baát kyø vò trí naøo ñeán caùc keát caáu coâng trình, thieát bò, vaät tö xung quanh khoâng ñöôïc nhoû hôn 700mm. 2. Khoâng ñöôïc ñaët treân maët baèng coù ñoä doác lôùn hôn ñoä doác cho pheùp cuûa caàn truïc, treân maët ñaát vöøa laáp leân chöa daàm chaët. 3. Taát caû caùc thieát bò naâng phaûi ñöôïc ñaêng kyù vaø xin giaáy pheùp söû duïng. 4. Ngöôøi ñieàu khieån thieát bò naâng phaûi ñöôïc ñaøo taïo vaø caáp giaáy chöùng nhaän 5. Khoâng cho pheùp naâng taûi coù khoái löôïng vöôït troïng taûi quy ñònh cuûa thieát bò naâng. 6. Trong quaù trình söû duïng thieát biï naâng, khoâng cho pheùp: - Ngöôøi leân, xuoáng thieát bò naâng khi thieát bò ñang hoaït ñoäng. - Ngöôøi ôû trong baùn kính phaàn quay cuûa caàn truïc. - Naâng, haï, chuyeån taûi khi coù ngöôøi treân taûi. - Naâng taûi trong tình traïng chöa oån ñònh. - Naâng taûi bò vuøi döôùi ñaát, bò caùc vaät khaùc ñeø leân, bò lieân keát baèng bu loâng hay beâ toâng vôùi caùc vaät khaùc. - Chuyeån höôùng chuyeån ñoäng cuûa caùc cô caáu khi chuùng chöa ngöøng haún. 7. Tröôùc khi naâng chuyeån taûi xaáp xæ troïng taûi, phaûi nhaác thöû leân ñoä cao khoâng quaù 300mm, giöõ taûi ñeå kieåm tra phanh, ñoä oån ñònh cuaû caàn truïc. 8. Phaûi ngöøng hoaït ñoäng thieát bò naâng khi : - Phaùt hieän caùc veát nöùt ôû nhöõng choã quan troïng cuûa keát caáu kim loaïi. - Phaùt hieän bieán daïng dö cuûa keát caáu kim loaïi. - Phaùt hieän phanh cuûa baát kyø cô caáu naøo bò hoûng. - Phaùt hieän moùc, caùp, roøng roïc, tang bò moøn quaù giaù trò cho pheùp, bò raïn nöùt hoaëc hö hoûng khaùc. 9. Thieát bò naâng phaûi ñöôïc baûo döôõng ñònh kyø. IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ XE CAÀN TRUÏC: 3.1 Caàn truïc truyeàn ñoäng baèng cô hoïc: Hình 5 theå hieän xe caàn truïc truyeàn ñoäng baèng cô hoïc LAZ – 690 (Lieân xoâ cuõ), coù söùc naâng taûi 3T, laép treân xe cô sôû ZIL-130. Caùc thoâng soá kyõ thuaät chính: - Taûi naâng : 750 – 3000 kG khi coù chaân choáng; 400-1000 kG khoâng chaân choáng. - Coù theå naâng taûi 250 kG di chuyeån vôùi vaän toác 5 km/h - Goùc quay baøn 360o - Toác ñoä toái ña 45 km/h. Hình 6 laø sô ñoà ñoäng hoïc xe caàn truïc LAZ-690. Moment quay töø ñoäng cô qua hoäp soá ñeán truïc caùc ñaêng 1, ñeán truïc 3 hoäp trích coâng suaát. Khi xe di chuyeån treân ñöôøng, moment töø truïc 3 qua khôùp vaáu 5 ñeán truïc 6, truïc caùc ñaêng 8 ñeán caàu sau xe. Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 43
  52. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Khi caàn truïc laøm vieäc, ñeå naâng taûi, moment ñöôïc truyeàn ñeán tang troáng 44 tôøi taûi. Ñeå giöõ taûi, duøng phanh 43 luoân ñoùng. Ñeå naâng caàn, moment truyeàn ñeán tang troáng 45 tôøi caàn. Giöõ caàn duøng phanh 40 luoân ñoùng. Ñeå quay baøn quay, moment truyeàn ñeán baùnh raêng 21, laên treân vaønh raêng 20 cuûa voøng laên vaø keùo theo caùc phaàn quay cuûa caàn truïc treân noù. Baûng ñaëc tröng taûi xe caàn truïc LAZ-690 Chieàu Taàm vöôn Söùc naâng taûi (T) Chieàu cao daøi caàn (m) Coù chaân Khoâng chaân naâng moùc caàn choáng choáng taûi (m) (m) 2.5 3.0 1.0 6.6 3.5 1.5 0.75 6.4 6.2 4.5 1.0 0.50 5.9 5.5 0.75 0.40 5.0 Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 44
  53. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.5 – OÂ toâ caàn truïc LAZ – 690 (Lieân xoâ) 1. Khung oâ toâ 9. Khung quay 16. Khoái palaêng caàn 2. Hoäp thu coâng suaát 10. Tôøi caåu 17. Giaù ñôõ caàn 3,8 Chaân choáng 11. Giaù chöõ H 18. Ñeøn pha 4. Khung coá ñònh 12. Hoäp phaân phoái 19. OÅ moùc 5. Vaønh raêng 13. Cô caáu quay caùc phaàn quay 20. Daây caêng moùc 6. Vaønh laên 14. Buoàng laùi caàn truïc 7. Con laên cuûa ñeá quay 15. Caàn Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 45
  54. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.6 – Sô ñoà ñoäng hoïc oâtoâ caàn truïc LAZ - 690 Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 47
  55. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc 3.2 Caàn truïc truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc Caàn truïc truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc hieän nay ñöôïc duøng phoå bieán vaø ngaøy caøng ñöôïïc caûi tieán. Hình 7 giôùi thieäu sô ñoà xe caàn truïc truyeàn ñoäng baèng thuûy löïc. Hình 3.7- Sô ñoà caáu taïo oâ toâ caàn truïc thuûy löïc Hình 8 laø ñöôøng ñaëc tính taûi xe caàn truïc thuûy löïc ADO-70 cuûa Tieäp Khaéc. Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 48
  56. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Hình 3.8 – Ñöôøng ñaëc tính taûi oâ toâ ADO-70 Caùc thoâng soá chính: - Xe cô sôû : Tatra 148 - Daøi x Roäng x Cao = 8.22 x 2.44 (4.1) x 3.42 (ñi ñöôøng) - Toác ñoä naâng: 7m/ph - Toác ñoä quay troøn caàn 85s/voøng - Toác ñoä giôùi haïn khi khoâng mang taûi: 60km/h; coù taûi 5km/h - Ñoä doác ñöôøng cho pheùp khi coù taûi : 3o - Aùp suaát môû caùc van an toaøn: - Ñöôøng daàu naâng caàn: 130kG/cm2 - Ñöôøng daàu naâng moùc: 130 kG/cm2 - Ñöôøng daàu quay caàn: 80 kG/cm2 Sô ñoà heä thoáng thuûy löïc: Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 49
  57. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 3 – Xe caàn truïc Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 50
  58. Chương 3: OÂ Toâ Caàn Truïc Hình 1 – Sô ñoà xaùc ñònh ñoä oån ñònh cuûa oâ toâ caàn truïc HÌnh 2 – Sô ñoà xaùc ñònh ñoä oån ñònh coù taûi vaø khoâng taûi cuûa oâ toâ caàn truïc Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 1
  59. Hình 3 – Caùc cuïm chính oâ toâ caàn truïc K-51 (Lieân xoâ cuõ) Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 2
  60. Hình 4 – Sô ñoà caáu taïo caàn hoäp loaïi ba ñoaïn caàn vaø hai xy lanh thuûy löïc 1. Ñoaïn caàn di ñoäng ; 2.Ñoaïn caàn coá ñònh; 3. Xy lanh naâng haï caàn; 4. Baøn quay cuøng caùc cô caáu coâng taùc vaø ñoái troïng; 5,6,7. Ñöôøng ñaëc tính taûi troïng ôû caùc traïng thaùi caàn khaùc nhau Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 3
  61. Hình 5 – OÂ toâ caàn truïc LAZ – 690 (Lieân xoâ) 1. Khung oâ toâ 9. Khung quay 16. Khoái palaêng caàn 2. Hoäp thu coâng suaát 10. Tôøi caåu 17. Giaù ñôõ caàn 3,8 Chaân choáng 11. Giaù chöõ H 18. Ñeøn pha 4. Khung coá ñònh 12. Hoäp phaân phoái 19. OÅ moùc 5. Vaønh raêng 13. Cô caáu quay caùc phaàn quay 20. Daây caêng moùc 6. Vaønh laên 14. Buoàng laùi caàn truïc 7. Con laên cuûa ñeá quay 15. Caàn Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 1
  62. Hình 6 – Sô ñoà ñoäng hoïc oâtoâ caàn truïc LAZ - 690 Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 1
  63. Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 1
  64. Hình 9 - Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.2 – OÂ toâ caàn truïc 2
  65. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu CHÖÔNG 4 XE TAÛI CAÅU I. COÂNG DUÏNG – YEÂU CAÀU: 1.1 Coâng duïng: Xe taûi caåu ñöôïc duøng roäng raõi ñeå vaän chuyeån haøng hoùa, xeáp dôõ haøng hoaù, phuïc vuï laép raùp thieát bò. Vì xe phoái hôïp caû hai chöùc naêng boác dôõ haøng vaø vaän chuyeån haøng neân ñöôïc öa chuoäng treân thò tröôøng. 1.2 Yeâu caàu: - Vöøa phaûi coù chöùc naêng boác dôõ, vöøa coù chöùc naêng vaän chuyeån. - Thieát bò caåu phaûi coù kích thöôùc goïn nheï ñeå khoâng aûnh höôûng khaû naêng taûi cuûa xe neàn. - Coù khaû naêng xeáp ñoõ ñöôïc haàu heát caùc loaïi haøng hoùa daïng khoái ñöôïc xe neàn chuyeân chôû. - Baûo ñaûm tính oån ñònh cuûa xe khi vaän chuyeån cuõng nhö khi xeáp dôõ haøng hoùa. - Coù cô caáu ñieàu khieån boá trí ôû vò trí thuaän tieän cho thao taùc caåu laøm vieäc. II. KEÁT CAÁU VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG: 2.1 Caùc phöông aùn naâng haï: a. Duøng caøng doïc: (hình 4.1) Hình 4.1 – Phöông aùn boác dôõ duøng caøng doïc 1. Xe cô sôû 2. Thuøng xe 3. Caøng naâng haøng 4. Cô caáu naâng 5. Haøng Öu ñieåm: - Coù keát caáu ñôn giaûn veà kyõ thuaät vaø vaän haønh. - Quùa trình boác dôõ nhanh, thích hôïp cho nhöõng vò trí boác haøng gaàn. Khuyeát ñieåm: Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 48
  66. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu - Quaù trình chaát dôõ taûi raát haïn cheá, vò trí chaát dôõ theo quyõ ñaïo quay cuûa caøng. b. Duøng caàn tröôït: (hình 4.2) Hình 4.2 – Phöông aùn boác dôõ duøng caàn tröôït 1. Xe cô sôû 2. Thuøng xe 3. Caàn tröôït 4. Caùp tröôït 5.Haøng 6.Caùp keùo haøng Öu ñieåm: - Keát caáu ñôn giaûn, baûo döôõng deã daøng. - Khu vöïc boác dôõ haøng roäng hôn phöông aùn 1. Khuyeát ñieåm: - Caàn laøm coá ñònh neân quaù trình boác haøng khoâng linh ñoäng, chæ boác ñöôïc ôû phía sau xe. - Vaän chuyeån keùm oån ñònh do chieàu daøi caàn khoâng thu laïi ñöôïc. - Taàm vôùi caàn haïn heïp. c. Duøng caàn caåu: (hình 4.3) Hình 4.3 – Phöông aùn boác dôõ duøng caàn caåu 1. Xe cô sôû 2. Thuøng taûi 3. Thaân caåu 4. Caàn caåu 5. Cô caáu naâng 6. Caùp naâng 7. Heä thoáng ñieàu khieån Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 49
  67. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu Öu ñieåm: - Cô caáu linh ñoäng , coù theå boác dôõ haøng ôû nhieàu vò trí khaùc nhau - Khi di chuyeån caåu ñöôïc xeáp laïi neân naâng cao tính oån ñònh xe. Nhöôïc ñieåm: - Keát caáu phöùc taïp, khoù baûo trì. - Khi caåu vaän haønh, tính oån ñònh thaáp. Hieän nay söû duïng phoå bieán nhaát laø loaïi taûi caåu vôùi caàn caåu trong khoaûng 3 taán. 2.2 Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng xe taûi caåu duøng cô caáu thuûy löïc (hình 4.4): 2.2.1 Caáu taïo chung: Hình 4.4 – Caùc chi tieát chính heä thoáng naâng haï Hình 4.4 theå hieän caùc chi tieát chính cuûa heä thoáng naâng haï thuûy löïc ñöôïc laép treân xe taûi caåu. Khi caûi taïo töø xe taûi sang taûi caåu, coâng vieäc thöôøng laøm laø caét ngaén thuøng taûi, dôøi thuøng veà sau, laép caåu vaøo phaàn giöõa cabin vaø thuøng taûi, gia cöôøng chassis. Thieát bò laép môùi bao goàm caùc chi tieát chính sau: - Caåu vaø cô caáu laøm vieäâc cuûa caåu: Daøn caåu coù theå thay ñoåi taàm phoùng nhôø coù caùc ñoaïn loàng vaøo nhau. Soá ñoaïn thöôøng töø 2 – 5. Ñoaïn ngoaøi coá ñònh, ñoaïn trong coù theå chuyeån ñoäng töông ñoái vôùi ñoaïn ngoaøi nhôø heä thoáng xy lanh thuûy löïc. Treân ñaàu ñoaïn caàn trong coù gaén heä thoáng tôøi-moùc ñeå naâng haï haøng. - Cô caáu naâng haï: Ñoaïn caàn ngoaøi ñöôïc noái vôùi coät ñöùng cuûa caåu qua khôùp baûn leà vaø ñöôïc naâng leân haï xuoáng nhôø moät xy lanh thuûy löïc. - Maâm quay : Giuùp caåu quay troøn voøng, maâm quay ñöôïc daãn ñoäng bôûi ñoäng cô thuûy löïc, thoâng qua caëp baùnh raêng aên khôùp trong. - Chaân choáng: Taêng ñoä oån ñònh cuûa xe khi laøm vieäc, goàm hai chaân choáng coù theå daãn ñoäng baèng xy lanh thuûy löïc hoaëc baèng tay. Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 50
  68. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu 2.2.2 Nguyeân lyù laøm vieäc: Taát caû caùc nguoàn ñoäng löïc cuûa cô caáu ñeàu do heä thoáng thuûy löïc cung caáp. Bôm daàu ñöôïc daãn ñoäng töø hoäp thu coâng suaát cuûa xe. Thoâng qua heä thoáng van ñieàu khieån, ta coù theå thöïc hieän caùc thao taùc sau: - Naâng haï taûi: Moùc taûi ñöôïc naâng, haï nhôø tôøi. Tôøi ñöôïc daãn ñoäng baèng moät ñoäng cô thuûy löïc. - Naâng haï caàn: Thoâng qua xy lanh thuûy löïc. Xy lanh naøy coù theå boá trí beân döôùi caàn (kieåu ñaåy) hoaëc beân treân caàn (kieåu keùo – hình 4.9) - Thay ñoåi taàm vôùi cuûa caàn: Vôùi loaïi caàn vôùi kieåu hoäp loàng vaøo nhau, ta coù theå thay ñoåi taàm vôùi caàn thoâng qua thay ñoåi chieàu daøi xy lanh thuûy löïc boá trí trong loøng caàn. - Quay caàn: Toaøn cuïm caåu ñöôïc quay xung quanh truï ñöùng coá ñònh nhôø caëp baùnh raêng aên khôùp, daãn ñoäng bôûi cô caáu truïc vít – baùnh vít. Hình 4.5 – Sô ñoà daãn ñoäng caùc cuïm caåu UNIC 2,9 taán Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 51
  69. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu Vôùi loaïi caåu ñieàu khieån chaân choáng baèng thuûy löïc, ta coù theâm hai caàn ñieàu khieån: - Naâng haï chaân choáng - Thay ñoåi taàm vôùi chaân choáng. Hình 4.5 giôùi thieäu sô ñoà heä thoáng daãn ñoäng söû duïng treân caåu UNIC 2,9 taán. Caàn löu yù taûi troïng lôùn nhaát caåu naâng ñöôïc seõ thay ñoåi theo taàm vôùi cuûa caåu. Khi caàn vöôn daøi toái ña, taûi troïng naâng ñöôïc laø toái thieåu. Giaù trò cuï theå coù theå tham khaûo hình 4.6. Hình 4.6 –Moái quan heä taàm vôùi – taûi troïng treân caåu 2,9 taán III. QUI TAÉC AN TOAØN SÖÛ DUÏNG XE TAÛI CAÅU Khi söû duïng xe taûi caåu, ngöôøi vaän haønh phaûi tuaân thuû caùc yeâu caàu an toaøn naâng haï ñaõ qui ñònh taïi TCVN 5863 – 1995 – Thieát bò naâng, yeâu caàu an toaøn trong laép ñaët vaø söû duïng. Moät soá löu yù thöôøng phaûi traùnh: Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 52
  70. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu Hình 4.7 –Giôùi haïn oån ñònh khi caåu haøng - Haïn cheá naâng haï vaät khu vöïc phía tröôùc xe vì tính oån ñònh keùm (hình 4.7). - Khi chaân choáng bò naâng leân caùch neàn treân 50mm phaûi ngöng caåu vì keùm an toaøn. - Khoâng duøng caåu ñeå nhoå caây, truï ñieän hay caùc vaät bò choân saâu döôùi ñaát. - Khoâng ñeå vaät naâng dao ñoäng khi ñang naâng, chuyeån haøng. - Khoâng söû duïng caåu ñeå keùo leâ haøng treân neàn. Hình 4.8 – Moät soá tröôøng hôïp caàn traùnh khi söû duïng caåu Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 53
  71. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu IV. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ XE TAÛI CAÅU : 4.1 Xe taûi laép caåu TADANO 2,9T: Hình 4.9 –Xa taûi caåu söû duïng caåu TADANO Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 54
  72. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu Moät soá thoâng soá kyõ thuaät cuûa caåu Tadano – 2,9 taán – 3 ñoaïn caàn: - Taûi lôùn nhaát : 2900 kg - Baùn kính laøm vieäc: 2 – 7,4m - Caàn naâng: 3 ñoaïn - Chieàu daøi caàn: 3,4 – 7,4m - Vaän toác khi caàn vöôn ra: 2,6m / 11,5 s - Vaän toác naâng caàn : 1o – 76o / 12,5 s - Truïc cuoän caùp: Ñoäng cô thuûy löïc, phanh cô khí - Toác ñoä naâng caùp: 12,8 m / phuùt - Toác ñoä quay thaân caàn: 2,5 voøng/phuùt - Ñöôøng kính caùp: 8mm - Chaân choáng: 2 chaân, duøng xy lanh thuûy löïc. Khoaûng caùch keùo ra max: 560mm - Heä thoáng thuûy löïc: - Bôm baùnh raêng - Aùp suaát ñònh möùc: 200kG/cm2 - Löu löôïng : 54 l/p - Soá voøng quay ñònh möùc: 1300 vg/p 4.2 Xe TOYOYA laép caåu khung chöõ A: Hình 4.10 – Xe TOYOTA laép caåu chöõ A Thoâng soá kyõ thuaät xe TOYOTA – DA110 L-3 - Kích thöôùc phuû bì: DxRxC = 7570x2430x3070 - Chieàu daøi cô sôû: 4100 Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 55
  73. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu - Chieàu roäng cô sôû: tröôùc/sau 1675/1770 - Töï troïng: 5100 kg - Ñaày taûi: 11500 kg - Kích thöôùc thuøng DxRxC = 3100x2255x400 - Pa laêng: 2000kg - Tôøi : löïc keùo toái ña 3000kg - Vaän toác cuoán daây: 5-10m/ph - Ñoäng cô : TOYOTA 2D - Dung tích: 6494cc - Coâng suaát max: 140HP/ 2800 rpm - Moment max: 41,5kG.m/ 1400 rpm Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 56
  74. Baøi giaûng Kyõ thuaät OÂ toâ chuyeân duøng Chöông 4 – Xe taûi caåu 4.3 Xe ISUZU laép caåu UNIC: Thoâng soá kyõ thuaät chính cuûa xe: Kieåu xe: ER.ls.01-SC Xe neàn ISUZU NKR55E Ñoäng cô kieåu OHV – 4JB1 Coâng suaát max 77ps/3600rpm Dung tích 2771cc Momen max Kích thöôùc bao D x R x C 5185 x 1860 x 2436 Chieàu daøi cô sôû 2460 Chieàu roäng cô sôû 1385/1355 Troïng löôïng khoâng taûi 2500Kg Troïng löôïng ñaày taûi 4500Kg Voû xe tröôùc/sau 2.00 x 15-8PR Aùp suaát daàu heä thoáng thuûy löïc 150 kg/cm2 Löu löôïng bôm thuûy löïc 25 l/phuùt Thôøi gian moät chu kyø eùp 20 s Boä moân OÂ toâ – Ñaïi hoïc Baùch khoa TPHCM 57
  75. Chöông 4 OÂ Toâ Taûi Caåu a. Duøng caøng doïc: (hình 1) Hình 1 – Phöông aùn boác dôõ duøng caøng doïc 1. Xe cô sôû 2. Thuøng xe 3. Caøng naâng haøng 4. Cô caáu naâng 5. Haøng b. Duøng caàn tröôït: (hình 2) Hình 2 – Phöông aùn boác dôõ duøng caàn tröôït 1. Xe cô sôû 2. Thuøng xe 3. Caàn tröôït 4. Caùp tröôït 5.Haøng 6.Caùp keùo haøng Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.3 – Xe taûi caåu 1
  76. c. Duøng caàn caåu: (hình 3) Hình 3 – Phöông aùn boác dôõ duøng caàn caåu 1. Xe cô sôû 2. Thuøng taûi 3. Thaân caåu 4. Caàn caåu 5. Cô caáu naâng 6. Caùp naâng 7. Heä thoáng ñieàu khieån Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.3 – Xe taûi caåu 2
  77. Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.3 – Xe taûi caåu 3
  78. Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.3 – Xe taûi caåu 4
  79. Thoâng soá kyõ thuaät xe TOYOTA – DA110 L-3 - Kích thöôùc phuû bì: DxRxC = 7570x2430x3070 - Chieàu daøi cô sôû: 4100 - Chieàu roäng cô sôû: tröôùc/sau 1675/1770 - Töï troïng: 5100 kg - Ñaày taûi: 11500 kg - Kích thöôùc thuøng DxRxC = 3100x2255x400 - Pa laêng: 2000kg - Tôøi : löïc keùo toái ña 3000kg - Vaän toác cuoán daây: 5-10m/ph - Ñoäng cô : TOYOTA 2D - Dung tích: 6494cc - Coâng suaát max: 140HP/ 2800 rpm - Moment max: 41,5kG.m/ 1400 rpm Kyõ thuaät oâ toâ chuyeân duøng Chöông 2.3 – Xe taûi caåu 5