Giáo trình Kỹ thuật an toàn lao động và bảo vệ môi trường trong sản xuất cơ khí (Phần 1)

Nội dung text: Giáo trình Kỹ thuật an toàn lao động và bảo vệ môi trường trong sản xuất cơ khí (Phần 1)

1. HỌC VI ỆN K Ỹ THU ẬT QUÂN S Ự BỘ MÔN CH Ế T ẠO MÁY-KHOA C Ơ KHÍ DƯƠ NG QU ỐC D ŨNG - NGUY ỄN TRUNG THÀNH KỸ THUẬT AN TOÀN LAO ĐỘNG VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG SẢN XUẤT CƠ KHÍ (S ử d ụng cho đào t ạo đạ i h ọc ngành c ơ khí và chuyên ngành công ngh ệ ch ế t ạo máy) HÀ N ỘI - 2013 HỌC VI ỆN K Ỹ THU ẬT QUÂN S Ự
2. BỘ MÔN CH Ế T ẠO MÁY-KHOA C Ơ KHÍ DƯƠ NG QU ỐC D ŨNG - NGUY ỄN TRUNG THÀNH KỸ THUẬT AN TOÀN LAO ĐỘNG VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG TRONG S ẢN XUẤT CƠ KHÍ (S ử d ụng cho đào t ạo đạ i h ọc ngành c ơ khí và chuyên ngành công ngh ệ ch ế t ạo máy) HÀ N ỘI – 2013
3. MỤC L ỤC MỤC L ỤC 3 LỜI NÓI ĐẦ U 7 Ch ươ ng 1 NH ỮNG V ẤN ĐỀ CHUNG VÀ LU ẬT PHÁP B ẢO H Ộ LAO ĐỘNG 9 1.1. B ảo h ộ lao độ ng(BHL Đ) 9 1.1.1. Khái ni ệm c ơ b ản 9 1.1.2. M ục đích, ý ngh ĩa, tính ch ất 13 1.1.3. Th ống kê, phân tích tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp 15 1.2. B ảo h ộ lao độ ng và b ảo v ệ môi tr ường 17 1.2.1. Quan điểm v ề môi tr ường 17 1.2.2. Đặc điểm môi tr ường 21 1.2.3. Tầm quan tr ọng b ảo v ệ môi tr ường 23 1.3. N ội dung khoa h ọc k ỹ thu ật b ảo h ộ lao độ ng 26 1.3.1. N ội dung khoa h ọc k ỹ thu ật 26 1.3.2. Lu ật pháp v ề BHL Đ 33 1.4. N ội dung v ề ATVSL Đ 38 1.4.1. Đối t ượng và ph ạm vi áp d ụng 39 1.4.2. Ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa các bên 40 1.4.3. Th ời gi ờ làm vi ệc, ngh ỉ ng ơi 46 1.4.4. Quy định ATVSL Đ 47 1.4.5. B ảo hộ lao độ ng đố i v ới lao độ ng đặ c bi ệt 48 Ch ươ ng 2 K Ỹ THU ẬT V Ệ SINH LAO ĐỘ NG 51 2.1. K ỹ thu ật v ệ sinh lao độ ng 51 2.1.1. Đối t ượng, nhi ệm v ụ 51 2.1.2. Phòng ch ống tác h ại ngh ề nghi ệp 54 2.2. Vi khí h ậu trong s ản xu ất 54 2.2.1. Vi khí h ậu 54 2.2.2. Bi ện pháp phòng ch ống 61 2.3. Ti ếng ồn trong s ản xu ất 62 3
4. 2.3.1. Đặc tr ưng, phân lo ại 62 2.3.2. Bi ện pháp phòng ch ống 66 2.4. Rung động trong s ản xu ất 68 2.4.1. Thông s ố, ngu ồn rung 68 2.4.2. Bi ện pháp phòng ch ống 72 2.5. Chi ếu sáng trong s ản xu ất 73 2.5.1. Tiêu chu ẩn, y ếu t ố ảnh h ưởng 73 2.5.2. Chi ếu sáng hi ệu qu ả 76 2.6. Phòng ch ống b ụi trong s ản xu ất 79 2.6.1. B ụi và ảnh h ưởng c ủa b ụi 79 2.6.2. Bi ện pháp phòng ch ống 81 2.7. Thông gió trong s ản xu ất 83 2.7.1. M ục đích thông gió 83 2.7.2. Bi ện pháp thông gió 84 2.8. Phòng ch ống nhi ễm độ c trong s ản xu ất 84 2.8.1. Đặc tính, phân lo ại 84 2.8.2. Tác h ại c ủa hoá ch ất 90 2.8.3. Bi ện pháp phòng ch ống 93 2.8.4. C ấp c ứu khi nhi ễm hóa ch ất 98 2.9. Phòng ch ống b ức x ạ ion hoá 98 2.9.1. Phân lo ại và ảnh h ưởng 98 2.9.2. Bi ện pháp phòng ch ống 101 2.10. Ảnh h ưởng c ủa các điều ki ện lao độ ng khác 102 Ch ươ ng 3 K Ỹ THU ẬT AN TOÀN LAO ĐỘNG 103 3.1. Y ếu t ố nguy hi ểm, vùng nguy hi ểm 103 3.1.1. Nguyên nhân gây ch ấn th ươ ng 103 3.1.2. Bi ện pháp an toàn 106 3.2. K ỹ thu ật an toàn c ơ khí 111 3.2.1. Nguyên nhân 111 3.2.2. Bi ện pháp an toàn 116 4
5. 3.3. K ỹ thu ật an toàn điện 145 3.3.1. Y ếu t ố ảnh h ưởng 145 3.3.3. Bi ện pháp an toàn 149 3.4. K ỹ thu ật an toàn đối v ới thi ết b ị ch ịu áp l ực 157 3.4.1. Y ếu t ố nguy hi ểm và nguyên nhân 157 3.4.2. Bi ện pháp an toàn 160 3.5. K ỹ thu ật an toàn đối v ới thi ết b ị nâng chuy ển 162 3.5.1. Phân lo ại và thông s ố 162 3.5.2. Bi ện pháp an toàn 165 Ch ươ ng 4 K Ỹ THU ẬT AN TOÀN PHÒNG CH ỐNG CHÁY N Ổ 172 4.1. Khái ni ệm v ề cháy, n ổ 172 4.1.1. Quá trình cháy 172 4.1.2. Nguyên nhân gây cháy, n ổ 173 4.2. Phòng và ch ống cháy, n ổ 176 4.2.1. Bi ện pháp 176 4.2.2. Ph ươ ng ti ện ch ữa cháy 177 Ch ươ ng 5 B ẢO H Ộ LAO ĐỘ NG TRONG DOANH NGHI ỆP 180 5.1. B ộ máy t ổ ch ức qu ản lý công tác BHL Đ trong doanh nghi ệp 180 5.1.1. S ơ đồ b ộ máy t ổ ch ức 180 5.1.2. Công tác chuyên trách BHL Đ 183 5.1.3. Ch ức n ăng đơn v ị liên quan 185 5.2. N ội dung công tác BHL Đ trong doanh nghi ệp 189 5.2.1. K ế ho ạch b ảo h ộ lao độ ng 189 5.2.2. Công tác hu ấn luy ện ATL Đ, VSL Đ 190 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 196 5
6. LỜI NÓI ĐẦU Trong nh ững n ăm g ần đây, tình hình tai n ạn lao động và b ệnh ngh ề nghi ệp trong c ả nước có xu h ướng gia t ăng, trong đó có nhi ều v ụ tai n ạn lao động nghiêm tr ọng làm ch ết, b ị th ươ ng nhi ều ng ười và thi ệt h ại nhi ều về tài s ản. Các quy định c ủa pháp lu ật v ề hu ấn luy ện an toàn v ệ sinh lao động ngày càng được hoàn thi ện và c ụ th ể hơn. Các c ấp, các ngành và các doanh nghi ệp đó quan tâm, chú tr ọng vi ệc hu ấn luy ện v ề an toàn v ệ sinh lao động. Tuy nhiên, qua điều tra v ề nhu c ầu hu ấn luy ện an toàn v ệ sinh lao động trong nh ững n ăm qua cho th ấy công tác hu ấn luy ện v ề an toàn v ệ sinh lao động c ũng còn nhi ều h ạn ch ế, b ất c ập nh ư t ỷ lệ hu ấn luy ện còn th ấp và mang tính hình th ức, s ố lượng gi ảng viên c ũng thi ếu và ch ưa được đào t ạo bài b ản, ph ươ ng pháp hu ấn luy ện ch ưa phù h ợp, ch ưa có nh ững b ộ giáo trình chu ẩn v ề các n ội dung hu ấn luy ện để ph ục v ụ cho t ừng đối t ượng hu ấn luy ện Giáo trình môn h ọc an toàn lao động trong s ản xu ất c ơ khí được biên so ạn theo đề c ương môn h ọc c ủa B ộ môn Ch ế t ạo máy - Khoa c ơ khí- Học vi ện kỹ thu ật quân s ự. N ội dung biên so ạn được xây d ựng trên c ơ s ở các giáo trình đã được gi ảng d ạy t ại các tr ường Đạ i h ọc, Cao đẳ ng và Trung h ọc chuyên nghi ệp. Một s ố n ội dung m ới được c ập nh ật và thay đổi nh ằm đáp ứng được yêu c ầu nâng cao ch ất l ượng h ọc t ập c ủa sinh viên trong s ự nghi ệp công nghi ệp hóa và hi ện đạ i hóa đấ t n ước. Với nh ững tiêu chí nêu trên tác gi ả đã đư a vào giáo trình các nội dung nh ằm cung c ấp cho sinh viên, h ọc viên trong nhà tr ường, c ũng nh ư nh ững ng ười đang làm vi ệc trong nhà máy, xí nghi ệp nh ững ki ến th ức c ơ b ản v ề khoa h ọc b ảo hộ lao độ ng, luật pháp, ch ế độ chính sách b ảo h ộ lao độ ng, v ệ sinh lao độ ng, k ỹ thu ật an toàn trong lao động và s ản xu ất, phòng ch ống cháy n ổ và công tác b ảo hộ lao độ ng trong doanh nghi ệp. N ọi dung giáo trình g ồm: Ch ươ ng 1: Nh ững v ấn đề chung và lu ật pháp b ảo h ộ lao độ ng Ch ươ ng 2: K ỹ thu ật v ệ sinh lao độ ng Ch ươ ng 3: K ỹ thu ật an toàn lao động Ch ươ ng 4: K ỹ thu ật an toàn phòng ch ống cháy n ổ Ch ươ ng 5: B ảo h ộ lao độ ng trong doanh nghi ệp 7
7. Trong quá trình biên so ạn, m ặc dù đã r ất có g ắng nh ưng không th ể tránh kh ỏi thi ếu sót. M ọi ý ki ến đóng góp xin g ửi v ề B ộ môn Ch ế t ạo máy - Khoa c ơ khí- Học vi ện k ỹ thuật quân s ự. Các tác gi ả 8
8. Ch ươ ng 1 NH ỮNG V ẤN ĐỀ CHUNG VÀ LU ẬT PHÁP B ẢO H Ộ LAO ĐỘNG 1.1. B ảo h ộ lao độ ng(BHL Đ) 1.1.1. Khái ni ệm c ơ b ản a, Điều ki ện lao độ ng Điều ki ện lao độ ng là t ổng th ể các y ếu t ố v ề t ự nhiên, xã h ội, k ỹ thu ật, kinh t ế, t ổ ch ức th ể hi ện qua quy trình công ngh ệ, công c ụ lao độ ng, đố i t ượng lao động, môi tr ường lao độ ng, con ng ười lao độ ng và s ự tác độ ng qua l ại gi ữa chúng t ạo điều ki ện c ần thiết cho ho ạt độ ng c ủa con ng ười trong quá trình s ản xu ất. Điều ki ện lao độ ng có ảnh h ưởng đế n s ức kho ẻ và tính m ạng con ng ười. Nh ững công c ụ và ph ươ ng ti ện có ti ện nghi, thu ận l ợi hay ng ược l ại gây khó kh ăn nguy hi ểm cho ng ười lao độ ng, đố i t ượng lao độ ng. Đối v ới quá trình công ngh ệ, trình độ cao hay th ấp, thô s ơ, l ạc h ậu hay hi ện đạ i đề u có tác độ ng r ất l ớn đến ng ười lao độ ng. Môi tr ường lao độ ng đa d ạng, có nhi ều y ếu t ố ti ện nghi, thu ận l ợi hay ng ược l ại r ất kh ắc nghi ệt, độ c h ại, đề u tác độ ng r ất l ớn đế n s ức kh ỏe ng ười lao độ ng. b, Các y ếu t ố nguy hi ểm và có h ại Yêú t ố nguy hi ểm có h ại là trong m ột điều ki ện lao độ ng c ụ th ể, bao gi ờ cũng xu ất hi ện các y ếu t ố v ật ch ất có ảnh h ưởng x ấu, nguy hi ểm, có nguy c ơ gây tai n ạn ho ặc b ệnh ngh ề nghi ệp cho ng ười lao động. C ụ th ể là: - Các y ếu t ố v ật lý nh ư nhi ệt độ , độ ẩm, ti ếng ồn, rung độ ng, các b ức x ạ có h ại, b ụi - Các y ếu t ố hoá h ọc nh ư hoá ch ất độ c, các lo ại h ơi, khí, b ụi độ c, các ch ất phóng x ạ - Các y ếu t ố sinh v ật, vi sinh v ật nh ư các lo ại vi khu ẩn, siêu vi khu ẩn, ký sinh trùng, côn trùng, r ắn - Các y ếu t ố b ất l ợi v ề t ư th ế lao độ ng, không ti ện nghi do không gian ch ổ làm vi ệc, nhà x ưởng ch ật h ẹp, m ất v ệ sinh - Các y ếu t ố tâm lý không thu ận l ợi 9
9. c, Tai n ạn lao độ ng Tai n ạn lao độ ng là tai n ạn gây t ổn th ươ ng cho b ất k ỳ b ộ ph ận, ch ức năng nào c ủa c ơ th ể ng ười lao độ ng ho ặc gây t ử vong, x ảy ra trong quá trình lao động, g ắn li ền v ới vi ệc th ực hi ện công vi ệc ho ặc nhi ệm v ụ lao độ ng. Nhi ễm độ c đột ng ột c ũng là tai n ạn lao độ ng. Tai n ạn lao độ ng được phân ra: Ch ấn th ươ ng, nhi ễm độc ngh ề nghi ệp và bệnh ngh ề nghi ệp - Ch ấn th ươ ng: Là tai n ạn mà k ết qu ả gây nên nh ững v ết th ươ ng hay hu ỷ ho ại m ột ph ần c ơ th ể ng ười lao độ ng, làm t ổn th ươ ng t ạm th ời hay m ất kh ả n ăng lao động v ĩnh vi ễn hay th ậm chí gây t ử vong. Ch ấn th ươ ng có tác d ụng độ t ng ột. - Nhi ễm độ c ngh ề nghi ệp: Là s ự hu ỷ ho ại s ức kho ẻ do tác d ụng c ủa các ch ất độ c xâm nh ập vào c ơ th ể ng ười lao độ ng trong điều ki ện s ản xu ất - Bệnh ngh ề nghi ệp: Là b ệnh phát sinh do tác độ ng c ủa điều ki ện lao động có h ại, b ất lợi (ti ếng ồn, rung ) đố i v ới ng ười lao độ ng. B ệnh ngh ề nghi ệp làm suy y ếu d ần d ần s ức kho ẻ hay làm ảnh h ưởng đế n kh ả n ăng làm vi ệc và sinh ho ạt c ủa ng ười lao độ ng. T uy nhiên, các b ệnh này th ường xảy ra t ừ t ừ và mãn tính. B ệnh ngh ề nghi ệp có th ể phòng tránh được m ặc dù có m ột s ố b ệnh khó c ứu ch ữa và để l ại di ch ứng. Các nhà khoa h ọc đề u cho rằng ng ười lao độ ng b ị b ệnh ngh ề nghi ệp ph ải được h ưởng các ch ế độ b ồi th ường v ề v ật ch ất để có th ể bù đắp được ph ần nào thi ệt h ại cho h ọ khi m ất đi m ột ph ần s ức lao động do b ệnh đó gây ra. C ần thi ết ph ải giúp h ọ khôi ph ục s ức kho ẻ và ph ục h ồi ch ức n ăng trong kh ả n ăng c ủa y h ọc. Các qu ốc gia đều công b ố danh m ục các b ệnh ngh ề nghi ệp được b ảo hi ểm và ban hành các ch ế độ đền bù ho ặc b ảo hi ểm. Tổ ch ức Lao động Qu ốc t ế (ILO) đã ban hành danh m ục g ồm 54 nhóm bệnh ngh ề nghi ệp, ở Pháp có 88 b ệnh ngh ề nghi ệp được b ảo hi ểm, Trung Qu ốc có 102 b ệnh ngh ề nghi ệp. Nh ư v ậy, danh m ục b ệnh ngh ề nghi ệp ở Vi ệt Nam mới có 28 b ệnh được b ảo hi ểm là còn thi ếu. Nguyên nhân do ở nước ta, m ột bệnh ngh ề nghi ệp n ếu được b ổ sung vào danh m ục b ảo hi ểm c ần ph ải có nghiên cứu thuy ết minh v ề yếu t ố nguy c ơ gây b ệnh ngh ề nghi ệp (có ở ngh ề gì? đặc điểm s ức kh ỏe c ủa ng ười lao động ti ếp xúc v ới y ếu t ố độc h ại nh ư th ế nào? ); Sau đó m ới đến vi ệc xây d ựng Tiêu chu ẩn ch ẩn đoán và Tiêu chu ẩn giám định cho b ệnh ngh ề nghi ệp đó. Quy trình này đòi h ỏi ph ải có th ời gian, có kinh phí, có n ăng l ực cán b ộ y t ế lao động để nghiên c ứu, có máy móc trang thi ết b ị phát 10
10. hi ện y ếu t ố nguy c ơ trong môi tr ường lao động Chính vì v ậy, s ố bệnh ngh ề nghi ệp hi ện nay ở nước ta được giám định còn ít. Cho đến nay, Vi ệt Nam có 29.928 ng ười lao động m ắc b ệnh ngh ề nghi ệp đã được c ấp s ổ bảo hi ểm và được đền bù, trong đó h ơn 75% là nhóm các b ệnh b ụi ph ổi (b ụi ph ổi – silic, b ụi ph ổi bông, b ụi ph ổi amiang, talc ), kho ảng 12% là b ệnh ngh ề nghi ệp do các y ếu t ố vật lý ( điếc ngh ề nghi ệp do ti ếng ồn, b ệnh nhi ễm x ạ tia X), kho ảng 5 – 7% là các b ệnh nhi ễm độc ngh ề nghi ệp (nicotine, TNT, chì, benzen, hóa ch ất tr ừ sâu ). Các bệnh ngh ề nghi ệp trong nhóm ngh ề có ti ếp xúc v ới y ếu t ố vi sinh v ật (viêm gan ngh ề nghi ệp, lao ngh ề nghi ệp ) được phát hi ện và đền bù còn r ất ít. Th ực t ế số ng ười m ắc b ệnh ngh ề nghi ệp cao h ơn r ất nhi ều, do đa ph ần các c ơ s ở sản xu ất không khám b ệnh ngh ề nghi ệp và h ơn n ữa l ực l ượng bác s ĩ chuyên ngành s ức kh ỏe ngh ề nghi ệp còn quá m ỏng so v ới nhu c ầu th ực t ế của n ước ta hi ện nay. Giai đoạn 2007 – 2010 B ộ Y t ế đã nghiên c ứu xây d ựng 04 mô hình phòng ch ống b ệnh ngh ề nghi ệp: Mô hình phòng ch ống b ệnh b ụi ph ổi – silic, b ệnh điếc ngh ề nghi ệp do ti ếng ồn, b ệnh s ạm da ngh ề nghi ệp, b ệnh viêm gan vi rút ngh ề nghi ệp và các mô hình này đã được áp d ụng và nhân r ộng trên nhi ều t ỉnh trên toàn qu ốc và b ước đầu thu được các k ết qu ả kh ả quan. Trong th ời gian t ới th ực hi ện ch ươ ng trình Qu ốc gia v ề An toàn V ệ sinh lao động gia đoạn 2012 – 2015, C ục Qu ản lý Môi tr ường Y t ế hoàn thi ện d ự th ảo, trình B ộ tr ưởng B ộ Y t ế ban hành quy ết định b ổ sung thêm 3 b ệnh ngh ề nghi ệp m ới cần đư a vào danh m ục b ệnh ngh ề nghi ệp được b ảo hi ểm, đó là b ệnh s ốt rét ngh ề nghi ệp, b ệnh b ụi ph ổi – Talc ngh ề nghi ệp và b ụi ph ổi than ngh ề nghi ệp t ăng c ường nghiên c ứu. B ệnh da d ị ứng ngh ề nghi ệp do ti ếp xúc v ới cao su t ự nhiên và các hóa ch ất ph ụ gia đã nghiên c ứu xong và d ự ki ến xây d ựng tiêu chu ẩn ch ẩn đoán và tiêu chu ẩn giám định vào n ăm 2012. Các b ệnh ngh ề nghi ệp được ưu tiên nghiên c ứu là các b ệnh có s ố lượng l ớn công nhân ti ếp xúc v ới nh ững y ếu t ố tác h ại ngh ề nghi ệp và các b ệnh ngh ề nghi ệp này làm ảnh h ưởng đến s ức kh ỏe ng ười lao động, làm gi ảm n ăng su ất lao động và th ường để lại di ch ứng và đã được ILO đư a vào danh m ục b ệnh ngh ề nghi ệp được bảo hi ểm: - Nhóm b ệnh nhi ễm độc ngh ề nghi ệp do hóa ch ất nh ư điếc ngh ề nghi ệp do dung môi h ữu c ơ, m ột s ố bệnh nhi ễm độc ngh ề nghi ệp nh ư nhi ễm độc Formaldehyt 11
11. - Nhóm b ệnh da ngh ề nghi ệp nh ư: viêm da ti ếp xúc v ới nilel, viêm da ti ếp xúc v ới dung môi h ữu c ơ - Nhóm b ệnh ngh ề nghi ệp do y ếu t ố vật lý nh ư b ệnh ngh ề nghi ệp do ti ếp xúc v ới b ức x ạ điện t ừ siêu cao t ần - Nhóm các b ệnh ph ổi ngh ề nghi ệp nh ư: b ệnh ph ổi do nhôm, b ệnh bụi ph ổi sắt Nhóm I: Các b ệnh b ụi ph ổi và ph ế qu ản 1. B ệnh b ụi ph ổi do Silic 2. B ệnh b ụi ph ổi do Ami ăng 3. B ệnh b ụi ph ổi bông 4. B ệnh viêm ph ế qu ản mãn tính ngh ề nghi ệp 5. B ệnh hen ph ế qu ản ngh ề nghi ệp. Nhóm II: Các b ệnh ngh ề nghi ệp do y ếu t ố vật lý 1. B ệnh do quang tuy ến X và các tia phóng x ạ 2. B ệnh điếc ngh ề nghi ệp 3. B ệnh rung chuy ển ngh ề nghi ệp 4. B ệnh gi ảm áp ngh ề nghi ệp. Nhóm III: Các b ệnh nhi ễm độc ngh ề nghi ệp 1. B ệnh nhi ễm độc chì và h ợp ch ất chì 2. B ệnh nhi ễm độc Benzen và đồng đẳng c ủa Benzen 3. B ệnh nhi ễm độc Hg và h ợp ch ất c ủa Thu ỷ ngân 4. B ệnh nhi ễm độc Mangan và h ợp ch ất c ủa Mangan 5. B ệnh nhi ễm độc TNT (trinitrotoluen) 6. B ệnh nhi ễm độc Asen và h ợp ch ất Asen 7. B ệnh nhi ễm độc Nicotin nghề nghi ệp 8. B ệnh nhi ễm độc hoá ch ất, thu ốc tr ừ sâu ngh ề nghi ệp 9. B ệnh nhi ễm độc cacbon monoxit ngh ề nghi ệp 10. B ệnh nhi ễm độc Cadimi ngh ề nghi ệp 11. B ệnh ngh ề nghi ệp do rung toàn thân Nhóm IV: Các b ệnh v ề da ngh ề nghi ệp 12
12. 1. B ệnh s ạm da ngh ề nghi ệp 2. Bệnh loét d ạ dày, loét vách ng ăn m ũi, viêm da, chàm ti ếp xúc 3. B ệnh viêm loét da, viêm móng và xung quanh móng ngh ề nghi ệp 4. B ệnh n ốt d ầu ngh ề nghi ệp Nhóm V: Các b ệnh nhi ễm khu ẩn ngh ề nghi ệp 1. B ệnh lao ngh ề nghi ệp 2. B ệnh viên gan do virus ngh ề nghi ệp 3. B ệnh do xo ắn khu ẩn Leptospira ngh ề nghi ệp. 4. Nhi ễm HIV do tai n ạn r ủi ro ngh ề nghi ệp 1.1.2. M ục đích, ý ngh ĩa, tính ch ất a, Mục đích c ủa công tác BHL Đ Mục tiêu c ủa công tác BHL Đ là thông qua các bi ện pháp v ề khoa h ọc k ỹ thu ật, t ổ ch ức, kinh t ế, xã hội để lo ại tr ừ các y ếu t ố nguy hi ểm và có h ại được phát sinh trong quá trình s ản xu ất, t ạo nên m ột điều ki ện lao độ ng thu ận l ợi. Ngày càng được c ải thi ện t ốt h ơn để ng ăn ng ừa tai n ạn lao độ ng và b ệnh ngh ề nghi ệp, h ạn ch ế ốm đau làm gi ảm sút s ức kho ẻ c ũng nh ư nh ững thi ệt h ại khác đố i với ng ười lao độ ng, nh ằm b ảo v ệ s ức kho ẻ, đả m b ảo an toàn v ề tính m ạng ng ười lao động và c ơ s ở v ật ch ất, tr ực ti ếp góp ph ần b ảo v ệ và phát tri ển l ực l ượng s ản xu ất, t ăng n ăng su ất lao độ ng. b, Ý ngh ĩa c ủa công tác BHL Đ Bảo h ộ lao động tr ước h ết là ph ạm trù c ủa lao độ ng s ản xu ất, do yêu c ầu của s ản xu ất và g ắn li ền v ới quá trình s ản xu ất. B ảo h ộ lao độ ng mang l ại ni ềm vui, h ạnh phúc cho m ọi ng ười nên nó mang ý ngh ĩa nhân đạ o sâu s ắc. M ặt khác, nh ờ ch ăm lo s ức kho ẻ c ủa ng ười lao động mà công tác BHL Đ mang l ại hi ệu qu ả xã h ội và nhân đạo r ất cao. BHL Đ là m ột chính sách l ớn c ủa Đả ng và Nhà n ước, là nhi ệm v ụ quan tr ọng không th ể thi ếu được trong các d ự án, thi ết k ế, điều hành và tri ển khai s ản xu ất. BHL Đ mang l ại nh ững l ợi ích v ề kinh t ế, chính tr ị và xã h ội. Lao độ ng t ạo ra c ủa c ải v ật ch ất, làm cho xã h ội t ồn t ại và phát tri ển. B ất c ứ d ưới ch ế độ xã h ội nào, lao động c ủa con ng ười c ũng là y ếu t ố quy ết đị nh nh ất. Xây d ựng qu ốc gia giàu có, t ự do, dân ch ủ c ũng nh ờ ng ười lao độ ng. Trí th ức m ở mang c ũng nh ờ lao động (lao độ ng trí óc) vì v ậy lao độ ng là động l ực chính c ủa s ự ti ến b ộ loài ng ười 13
13. c, Tính ch ất c ủa công tác BHL Đ BHL Đ Có 3 tính ch ất ch ủ y ếu là: pháp lý, khoa h ọc k ỹ thu ật và tính qu ần chúng. Chúng có liên quan m ật thi ết và h ỗ tr ợ l ẫn nhau. 1. BHL Đ mang tính ch ất pháp lý Nh ững quy đị nh và n ội dung v ề BHL Đ được th ể ch ế hoá chúng thành nh ững lu ật l ệ, ch ế độ chính sách, tiêu chu ẩn và được h ướng d ẫn cho m ọi c ấp mọi ngành m ọi t ổ ch ức và cá nhân nghiêm ch ỉnh th ực hi ện. Nh ững chính sách, ch ế độ, quy ph ạm, tiêu chu ẩn, được ban hành trong công tác b ảo h ộ lao độ ng là lu ật pháp c ủa Nhà n ước. Xu ất phát t ừ quan điểm: Con ng ười là v ốn quý nh ất, nên lu ật pháp v ề b ảo h ộ lao động được nghiên c ứu, xây d ựng nh ằm b ảo v ệ con ng ười trong s ản xu ất, m ọi c ơ s ở kinh t ế và m ọi ng ười tham gia lao độ ng ph ải có trách nhi ệm tham gia nghiên c ứu, và th ực hi ện. Đó là tính pháp lý c ủa công tác b ảo h ộ lao động 2. BHL Đ mang tính khoa h ọc k ỹ thu ật( KHKT) Mọi ho ạt độ ng c ủa BHL Đ nh ằm lo ại tr ừ các y ếu t ố nguy hi ểm, có h ại, phòng và ch ống tai n ạn, các b ệnh ngh ề nghi ệp đề u xu ất phát t ừ nh ững c ơ s ở của KHKT. Các ho ạt độ ng điều tra kh ảo sát phân tích điều ki ện lao độ ng, đánh giá ảnh h ưởng c ủa các y ếu tố độ c h ại đế n con ng ười để đề ra các gi ải pháp ch ống ô nhi ễm, gi ải pháp đả m b ảo an toàn đều là nh ững ho ạt độ ng khoa h ọc k ỹ thu ật. Hi ện nay, vi ệc v ận d ụng các thành t ựu khoa h ọc k ỹ thu ật m ới vào công tác b ảo h ộ lao độ ng ngày càng ph ổ bi ến. Trong quá trình ki ểm tra m ối hàn b ằng tia gamma ( γ), n ếu không hi ểu bi ết v ề tính ch ất và tác d ụng c ủa các tia phóng x ạ thì không th ể có bi ện pháp phòng tránh có hi ệu qu ả. Nghiên c ứu các bi ện pháp an toàn khi s ử d ụng c ần tr ục, không th ể ch ỉ có hi ểu bi ết v ề c ơ h ọc, s ức b ền vật li ệu mà còn nhi ều v ấn đề khác nh ư s ự cân b ằng c ủa c ần c ẩu, t ầm v ới, điều khi ển điện, tốc độ nâng chuy ển Mu ốn bi ến điều ki ện lao độ ng c ực nh ọc thành điều ki ện làm vi ệc tho ải mái, mu ốn lo ại tr ừ v ĩnh vi ễn tai n ạn lao độ ng trong s ản xu ất, ph ải gi ải quyết nhi ều v ấn đề t ổng h ợp ph ức t ạp không nh ững ph ải hi ểu bi ết v ề k ỹ thu ật chi ếu sáng, k ỹ thu ật thông gió, c ơ khí hoá, t ự độ ng hoá mà còn c ần ph ải có các ki ến th ức v ề tâm lý lao độ ng, th ẩm m ỹ công nghi ệp, xã h ội h ọc lao độ ng Vì v ậy công tác b ảo h ộ lao động mang tính ch ất khoa h ọc k ỹ thu ật t ổng h ợp. 14
14. 3. BHL Đ mang tính qu ần chúng Tất c ả m ọi ng ười t ừ ng ười s ử d ụng lao độ ng đế n ng ười lao độ ng đề u là đối t ượng c ần được b ảo v ệ. Đồ ng th ời h ọ c ũng là ch ủ th ể ph ải tham gia vào công tác BHL Đ để b ảo v ệ mình và b ảo v ệ ng ười khác. BHL Đ có liên quan đến t ất c ả m ọi ng ười tham gia s ản xu ất. Công nhân là nh ững ng ười th ường xuyên ti ếp xúc v ới máy móc, tr ực ti ếp th ực hi ện các qui trình công ngh ệ do đó h ọ có nhi ều kh ả n ăng phát hi ện nh ững s ơ h ở trong công tác b ảo h ộ lao động, đóng góp xây d ựng các bi ện pháp v ề k ỹ thu ật an toàn, tham gia góp ý ki ến v ề m ẫu mã, quy cách d ụng c ụ phòng h ộ, qu ần áo làm vi ệc Mặt khác dù các qui trình, quy ph ạm an toàn được đề ra t ỉ m ỉ đế n đâu, nh ưng công nhân ch ưa được h ọc t ập, ch ưa được th ấm nhu ần, ch ưa th ấy rõ ý ngh ĩa và t ầm quan tr ọng c ủa nó thì r ất d ễ vi ph ạm. Mu ốn làm t ốt công tác b ảo h ộ lao độ ng, ph ải v ận độ ng được đông đả o mọi ng ười tham gia. Cho nên BHL Đ ch ỉ có k ết qu ả khi được m ọi c ấp, m ọi ngành quan tâm, được m ọi ng ười lao độ ng tích c ực tham gia và t ự giác th ực hi ện các lu ật l ệ, ch ế độ tiêu chu ẩn, bi ện pháp để c ải thi ện điều ki ện làm vi ệc, phòng ch ống tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp. BHL Đ là ho ạt độ ng h ướng v ề c ơ s ở s ản xu ất và tr ước h ết là ng ười tr ực ti ếp lao độ ng. Nó liên quan v ới qu ần chúng lao độ ng. BHL Đ b ảo v ệ quy ền l ợi và hạnh phúc cho m ọi ng ười, m ọi nhà, cho toàn xã h ội, vì th ế BHL Đ luôn mang tính qu ần chúng sâu r ộng. 1.1.3. Th ống kê, phân tích tai n ạn lao động, bệnh ngh ề nghi ệp a, Tình hình tai n ạn lao độ ng (TNL Đ) Theo báo cáo c ủa 63/63 t ỉnh, thành ph ố tr ực thu ộc Trung ươ ng, trong nh ững n ăm qua trên toàn qu ốc đã x ảy ra r ất nhi ều v ụ tai n ạn lao độ ng. Trong đó, có các v ụ tai n ạn lao độ ng ch ết ng ười, ng ười b ị th ươ ng n ặng, có c ả n ạn nhân là lao động n ữ. Nh ững đị a ph ươ ng x ảy ra nhi ều v ụ TNL Đ ch ết ng ười đề u n ằm ở các t ỉnh có t ốc độ phát tri ển kinh t ế cao, nhi ều khu công nghi ệp nh ư TP H ồ Chí Minh, Qu ảng Ninh, Hà N ội, Bình D ươ ng, H ải Phòng, Đồng Nai, Bà R ịa -Vũng Tàu, Long An, H ải D ươ ng và Qu ảng Bình. V ề c ơ b ản s ố l ượng v ụ tai n ạn, s ố n ạn nhân và m ức độ nghiêm tr ọng đề u gia t ăng. Lĩnh v ực x ảy ra nhi ều TNL Đ nghiêm tr ọng t ập trung vào nh ững ngành ngh ề là khai thác m ỏ, xây d ựng, lao độ ng gi ản đơn và th ợ gia công kim lo ại, l ắp 15
15. ráp c ơ khí. Y ếu t ố gây ch ấn th ương bao g ồm r ơi ngã, điện gi ật, v ật r ơi, vùi d ập, mắc k ẹt gi ữa v ật th ể. b, Nguyên nhân x ảy ra các v ụ TNL Đ Theo th ống kê c ủa c ục ATVSL Đ, t ại th ời điểm 6 tháng đầ u n ăm 2010, nguyên nhân x ảy ra TNL Đ được đề c ập đế n. Hình 1-1. Số ca tai n ạn lao độ ng trong s ản xu ất n ăm 2009 1. Về phía ng ười s ử d ụng lao độ ng Bảng 1-1 Tỷ l ệ, T ổng s ố v ụ TT Nguyên nhân Số v ụ báo cáo Không hu ấn luy ện v ề an toàn lao động cho 1 270 5,26% ng ười lao độ ng 2 Thi ết b ị không đả m b ảo an toàn 349 6,8% 3 Không có thi ết b ị an toàn 145 2,83% Không có quy trình, bi ện pháp an toàn lao 4 225 4,39% động 5 Do t ổ ch ức lao độ ng 114 2,22% Không trang b ị ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân 6 111 2,16% cho ng ười lao độ ng 16
16. 2. Về phía ng ười lao độ ng Bảng 1-2 TT Nguyên nhân Số v ụ Tỷ l ệ/ T ổng s ố v ụ báo cáo Vi ph ạm các quy trình, bi ện pháp làm vi ệc 1 1514 29,54% an toàn v ề an toàn lao động Không s ử d ụng các trang b ị, ph ươ ng ti ện 2 258 5,03% bảo v ệ cá nhân Do ng ười khác vi ph ạm quy đị nh v ề an 3 177 3,45% toàn lao động 3.Về phía các c ơ quan qu ản lý Nhà n ước - Các v ăn b ản quy ph ạm pháp lu ật v ề l ĩnh v ực B ảo h ộ lao độ ng, ATL Đ hi ện nay là khá đầy đủ . Tuy nhiên, nhi ều quy đị nh đặ t ra nh ưng không có ch ế tài ràng bu ộc, x ử lý ho ặc ch ế tài ch ưa đủ m ạnh d ẫn đế n tình tr ạng ng ười s ử d ụng lao động, ng ười lao độ ng c ố ý không ch ấp hành. - Trong những n ăm g ần đây, m ặc dù l ực l ượng thanh tra lao độ ng đã được b ổ sung, nh ưng ch ưa t ươ ng x ứng v ới t ốc độ phát tri ển c ủa các doanh nghi ệp c ả v ề s ố l ượng l ẫn quy mô s ản xu ất, kinh doanh, do v ậy không th ể thanh tra vi ệc ch ấp hành pháp lu ật v ề An toàn - Vệ sinh lao động ở nhi ều c ơ s ở (nh ất là doanh nghi ệp v ừa và nh ỏ), nên ch ưa k ịp th ời phát hi ện và ng ăn ch ặn các v ụ TNL Đ nghiêm tr ọng đã x ảy ra. - Một s ố l ĩnh v ực s ản xu ất, kinh doanh trong các doanh nghi ệp v ừa và nh ỏ, h ợp tác xã, các h ộ kinh doanh cá th ể, các làng ngh ề, nông nghi ệp ch ưa được các c ơ quan qu ản lý Nhà n ước h ướng d ẫn đầ y đủ các tiêu chu ẩn, quy chu ẩn k ỹ thu ật an toàn lao động, ch ưa t ổ ch ức hu ấn luy ện an toàn lao động, v ệ sinh lao động cho ng ười s ử d ụng lao độ ng và ng ười lao độ ng nên vi ệc vi ph ạm các quy định v ề An toàn - vệ sinh lao độ ng và nguy c ơ TNL Đ và b ệnh ngh ề nghi ệp là lớn. 1.2. Bảo h ộ lao độ ng và bảo v ệ môi tr ường 1.2.1. Quan điểm v ề môi tr ường Lý thuy ết s ản xu ất và chi phí nguyên c ứu s ự ph ối h ợp các y ếu t ố s ản xu ất. Trong thuy ết kinh điển c ủa h ệ th ống Gutenberg tr ước đây ch ỉ phân bi ệt các yếu t ố c ơ b ản là: lao động, ph ươ ng ti ện s ản xu ất và nguyên li ệu. Theo quan điểm 17
17. cận đạ i, ng ười ta còn đư a thêm các y ếu t ố khác: y ếu t ố cá nhân và y ếu t ố c ộng đồng, y ếu t ố t ự tin Môi tr ường thiên nhiên trong h ệ th ống c ủa Gutenberg ch ỉ được l ưu ý trong ch ức n ăng là ngu ồn cung c ấp tài nguyên thiên nhiên. Ví d ụ : nh ư vai trò c ủa y ếu t ố nguyên li ệu. Trong định ngh ĩa v ề đặ c điểm c ủa m ột y ếu t ố s ản xu ất Gutenberg đã nêu không th ể thi ếu được trong vi ệc t ạo nên s ản ph ẩm. Điều đó không nh ững đúng với môi tr ường ở n ội dung là n ơi khai thác nguyên li ệu và n ăng l ượng ở các d ạng rắn, l ỏng, khí th ậm chí c ả phóng x ạ c ũng nh ư ti ếng ồn. Nguyên nhân c ủa s ự không l ưu ý đến môi tr ường là m ột yếu t ố s ản xu ất ch ủ y ếu là ở ch ỗ ng ười ta đã coi môi tr ường thiên nhiên là m ột s ản ph ẩm t ự do. V ới quan điểm đó là t ự do nên không tính đến nh ư m ột y ếu t ố s ản xu ất, n ếu nh ư nó không ph ải là khan hi ếm – có ngh ĩa là nó không có giá tr ị kinh t ế, vi ệc khai thác và s ử d ụng nó s ẽ gây nên chi phí cho kinh t ế doanh nghi ệp. Vì l ẽ đó môi tr ường đã không được đưa vào lý thuy ết s ản xu ất và lý thuy ết chi phí. Hi ện nay nhu c ầu v ề môi tr ường ngày càng t ăng và môi tr ường đã tr ở thành m ột ngành kinh t ế v ới chi phí đáng k ể thì s ự khi ếm khuy ết trong lý thuy ết kinh điển ngày càng b ộc l ộ rõ nét. Tuy v ậy, v ấn đề này có th ể x ử lý t ừng ph ần mà không c ần đế n s ự thay đổ i v ề lý thuy ết, b ởi vì nhu c ầu v ề môi tr ường được th ể hi ện b ằng vi ệc gia t ăng giá c ả các y ếu t ố s ản xu ất là “ ph ươ ng ti ện s ản xu ất” và là “ nguyên nhiên v ật li ệu”. Ngay trong b ản thân giá c ả c ủa m ột y ếu t ố s ản xu ất nh ư y ếu t ố lao độ ng c ũng có th ể ch ứng minh m ột cách gián ti ếp là hi ệu ứng “ môi tr ường”. Ví d ụ : vì lý do ô nhi ễm không khí trong n ơi s ản xu ất cho nên s ố ng ười ốm đau t ăng được th ể hi ện b ằng vi ệc t ăng chi phí trong qu ĩ l ươ ng và do đó giá thành s ản ph ẩm t ăng. Nh ư v ậy, hi ệu ứng ngo ại vi ở đâu ra phát sinh? Đó là vi ệc ng ười không gây ô nhi ễm không khí c ũng ph ải gánh ch ịu s ự t ăng giá thành của s ản ph ẩm. Hi ệu ứng này c ũng có giá tr ị đố i v ới y ếu t ố s ản xu ất khác, b ởi l ẽ đó c ũng có hi ệu ứng ngo ại vi tác độ ng đế n. Giá c ả t ăng là do các điều ki ện môi tr ường đã đụng ch ạm đế n t ất c ả nh ững ng ười có nhu c ầu v ề “ đầu vào” và nó không ph ụ thu ộc vào m ức độ và th ể th ức c ủa nhu c ầu v ề môi tr ường trong s ản xu ất mà do các y ếu t ố đầ u vào mang l ại. Hi ệu ứng ngo ại vi càng l ớn thì yêu c ầu v ề môi tr ường trong s ản xu ất s ẽ là m ột y ếu t ố có trong xây d ựng giá thành s ản ph ẩm càng t ăng. 18
18. Ho ặc càng làm gi ảm hi ệu l ực c ủa ý ngh ĩa c ải ti ến s ản xu ất để gi ảm giá thành. Điều này có giá tr ị ở m ức độ t ối thi ểu là chi phí ngo ại vi c ủa yêu c ầu môi tr ường s ẽ được th ực hi ện theo nguyên t ắc “ cùng gánh ch ịu” và nó được phân b ổ cho các đối t ượng có liên quan. Có m ột điều không d ễ làm được đó là chi phí ngo ại vi c ủa ch ủ th ể kinh t ế này gây tác động môi tr ường được phân b ổ cho ch ủ th ể kinh t ế khác mà t ừ đó d ẫn đế n s ự thay đổ i v ề k ết c ấu chi phí. Đứng trên ph ươ ng di ện t ổng th ể c ủa n ền kinh t ế thì các tài nguyên thiên nhiên c ủa môi tr ường đã t ừ lâu không còn là s ản ph ẩm t ự do n ữa. Tuy v ậy, để nó được xem là m ột ngành kinh t ế thì điều đó còn thi ếu đặ c tính v ề chi phí. Ch ỉ m ột khi chi phí cho môi tr ường được phân b ổ theo nguyên t ắc “ ai gây nên, ng ười đó ch ịu” m ột cách công b ằng thì nó m ới đem l ại s ự thay đổ i v ề t ư duy trong lý thuy ết s ản xu ất và chi phí. Điều này s ẽ được th ực hi ện m ột ph ần b ằng s ự thay đổ i yếu t ố giá c ả cho các y ếu t ố c ơ b ản kinh điển. Ngoài ra, c ần ph ải coi tài nguyên môi tr ường là một y ếu t ố s ản xu ất và đư a nó vào lý thuy ết s ản xu ất và chi phí. Khác v ới t ất c ả các mô hình v ề lý thuy ết s ản xu ất và giá tr ị, thiên nhiên đã được coi là m ột y ếu t ố s ản xu ất trong ngành nông nghi ệp ở th ế k ỷ XVIII. Hans Immler đã d ẫn d ắt trong sách c ủa mình nh ư sau: “ đó là m ột phát minh v ề lý thuy ết kinh t ế và kinh t ế chính tr ị c ủa nhà canh nông mà đặc bi ệt là c ủa Wuesnays”. Theo h ọ, tài nguyên thiên nhiên là m ột s ức s ản xu ất và h ọ đã kh ẳng định r ằng: - Th ứ nh ất: S ức s ản xu ất c ủa tài nguyên thiên nhiên chính là s ức m ạnh vật lý và v ật ch ất. - Th ứ hai: S ự t ận d ụng có h ệ th ống và kinh t ế s ức s ản xu ất c ủa tài nguyên thiên nhiên đã cho ti ền đề để hình thành lý thuy ết s ản xu ất. - Th ứ ba: C ần suy ngh ĩ v ề s ự b ảo t ồn và ch ăm sóc các điều ki ện s ản xu ất từ tài nguyên thiênnhiên. Tất c ả các điều đó đã ch ứng minh cho lý thuy ết c ơ b ản v ề tái s ản xu ất v ật ch ất. Nói m ột cách ch ặt ch ẽ theo quan điểm c ủa nhà nông thì ch ỉ có ngo ại c ảnh tự nhiên m ới có th ể “ s ản sinh ra giá tr ị m ới”, ng ắn g ọn mà nói là “ thiên nhiên sản xu ất và con ng ười h ỗ tr ợ vào”. Chìa khoá c ủa lý thuy ết s ản xu ất n ằm trong t ư duy là ph ải s ử d ụng t ất c ả các ph ươ ng ti ện kinh t ế sao cho thiên nhiên s ẵn sàng sản sinh và cung ứng s ản ph ẩm. Kinh t ế hoá thiên nhiên s ẽ tr ở thành m ột quá trình t ổ ch ức c ủa s ản ph ẩm. 19
19. a, Môi tr ường là y ếu t ố đầ u vào Vi ệc s ử d ụng s ản ph ẩm hoá th ạch và s ản ph ẩm c ủa môi tr ường thiên nhiên trong quá trình kinh t ế được gi ới thi ệu trong h ệ th ống đầ u vào kinh điển nh ư là nguyên li ệu và ph ươ ng ti ện s ản xu ất. Th ế nh ưng, nhu c ầu v ề môi tr ường được tính đế n trong giá thành s ản ph ẩm được l ưu ý đến m ức độ nào thì v ẫn ch ưa có l ời gi ải tho ả đáng. Song có th ể mạn phép cho r ằng xu h ướng là tu ỳ thu ộc vào chi phí trong khai thác và nó được coi nh ư thang để tính giá thành ch ứ không ph ải là d ự toán v ề s ự khan hi ếm hay th ực ch ất nó là nhu c ầu c ủa môi tr ường. Vi ệc s ử d ụng môi tr ường cho đế n nay ch ủ y ếu v ẫn là không m ất ti ền ( không chi phí ). Ch ỉ có điều là chi phí cho vi ệc khai thác ngày càng t ăng do đã mất s ự d ồi dào v ề nguồn d ự tr ữ, chi phí cao lên do s ự điều ch ỉnh đề n bù và ph ần nhi ều do các yêu c ầu trách nhi ệm c ủa các bi ện pháp phòng ng ừa nh ằm ng ăn ch ặn hay gi ảm thi ệt h ại. Ngoài ra, còn có chi phí cho nhu c ầu môi tr ường là đất, là cảnh quan, là không khí, là n ước , v.v để ti ếp nh ận ch ất th ải c ủa s ản xu ất và tiêu dùng. T ất c ả các cái đó đã làm t ăng các yêu c ầu lên và v ới nó là chi phí. Ví d ụ: - Tăng yêu c ầu v ề x ử lý ch ất th ải r ắn trong đó có ch ất th ải đặ c bi ệt ho ặc nguy h ại, k ỹ thu ật x ử lý. - Tăng yêu c ầu v ề x ử lý n ước th ải ( h ệ th ống k ỹ thu ật để x ử lý, l ệ phí x ử lý). - Tăng yêu c ầu trong vi ệc x ử lý khí th ải và ti ếng ồn. Tuy nhiên, trong khai thác y ếu t ố đầ u vào và trong vi ệc t ận d ụng môi tr ường là n ơi ti ếp nh ận các lo ại ch ất th ải v ẫn ch ưa được đưa vào s ổ sách k ế toán bởi vì còn s ự chênh l ệch gi ữa t ừng vùng lãnh th ổ gi ữa các qu ốc gia. b, Môi tr ường là n ơi ti ếp nh ận đầ u ra Trong ph ần tr ước đã nêu lên ch ức n ăng c ủa môi tr ường là “ Ngu ồn cung cấp y ếu t ố đầ u vào”, là ph ươ ng ti ện s ản xu ất và nguyên li ệu thì đồng th ời môi trường c ũng làm nhi ệm v ụ là n ơi ti ếp nh ận đầ u ra. Trong b ảng cân đố i v ề nguyên nhiên v ật li ệu và n ăng l ượng c ủa quá trình s ản xu ất trong doanh nghi ệp thì ph ế li ệu và ch ất độ c h ại là đầu ra. Theo nh ận th ức c ủa h ọc thuy ết kinh t ế doanh nghi ệp thì ph ế th ải và ch ất th ải độ c h ại thu ộc danh m ục đầ u ra không mong mu ốn. Đó là : ch ất th ải ở d ạng r ắn, l ỏng, khí, phóng x ạ, ti ếng ồn, s ự to ả nhi ệt và ti ếng độ ng. Chúng luôn đi li ền v ới quá trình t ạo ra s ản ph ẩm c ũng nh ư v ới quá 20
20. trình tái t ạo giá tr ị. Trong khi nh ững đầ u ra mong mu ốn là nh ững s ản ph ẩm có th ị tr ường và mang l ại doanh thu cho doanh nghi ệp thì nh ững đầ u ra không mong mu ốn l ại tr ở thành gánh n ặng cho môi tr ường thiên nhiên. Quan sát trên khi m ở r ộng d ưới góc độ sinh thái l ại cho th ấy, ngay b ản thân vi ệc s ử d ụng hay tiêu dùng đầu ra mong mu ốn c ũng t ạo nên nhu c ầu đố i v ới môi tr ường, song điều đó cho đế n nay ph ần l ớn v ẫn n ằm ngoài s ự quan sát c ủa kinh t ế doanh nghi ệp, b ởi l ẽ nó n ằm trong ph ạm trù c ủa ng ười tiêu dùng. Ngày nay nhi ều nhà s ản xu ất đã d ần d ần th ức t ỉnh v ề trách nhi ệm c ủa mình tr ước đòi hỏi c ủa môi tr ường trong giai đoạn tiêu dùng và sau tiêu dùng, th ực ch ất thì giai đoạn tiêu dùng ch ỉ là th ời gian l ưu l ại t ạm th ời cho đế n lúc đầ u ra mong mu ốn tr ở thành đầu ra không mong mu ốn. Chính trong l ĩnh v ực này lại th ể hi ện s ự khi ếm khuy ết l ớn nh ất trong vi ệc đưa môi tr ường là m ột y ếu t ố s ản xu ất v ới ý ngh ĩa là “ không th ể thi ếu được trong vi ệc t ạo nên s ản ph ẩm”, đố i v ới đầ u ra không mong mu ốn t ại ngay trong khâu s ản xu ất và phân ph ối thì môi tr ường đã tr ở thành nơi ti ếp nh ận c ần thi ết, nh ưng nó ngày càng khan hi ếm h ơn và b ản thân đầ u ra đó c ũng tr ở thành m ột s ản ph ẩm mà chi phí c ủa nó c ủa nó c ũng đáng k ể ( khâu gi ải quy ết ph ế li ệu, khâu làm sạch n ước th ải ). Yêu c ầu môi tr ường đố i v ới đầ u ra mong mu ốn ở đây ch ưa được lưu ý đến và nó ch ưa được phân b ổ v ề chi phí. Ví d ụ: - Ch ất th ải bao gói trong l ĩnh v ực tiêu dùng gia đình. - Sự phát th ải t ất c ả các lo ại ( dung môi, thu ốc x ịt .) mà do s ử d ụng hàng tiêu dùng gây nên. Tất c ả các v ật d ụng đề u th ải ra t ừ l ĩnh v ực tiêu dùng dân d ụng ( t ừ t ủ lạnh đế n ô tô). Yêu c ầu c ủa môi tr ường bao g ồm các l ĩnh v ực c ảnh quan, không khí, đấ t, sinh v ật ( tr ực ti ếp và gián ti ếp ). Ở đây có chi ều h ướng là có s ự thay đổ i v ề điều ki ện b ảo hi ểm trên c ơ s ở lu ật pháp và s ự ch ịu trách nhi ệm. 1.2.2. Đặc điểm môi tr ường a, Môi tr ường là s ản ph ẩm t ự do Ở góc độ kinh t ế doanh nghi ệp thì môi tr ường được coi là m ột s ản ph ẩm tự do, n ếu nh ư vi ệc s ử d ụng nó không ph ải chi phí. Điều đó c ũng có giá tr ị, n ếu nh ư nó gây nên chi phí chung cho n ền kinh t ế và để điều ch ỉnh thi ệt h ại đó, nó được điều ti ết qua thu ế và các lo ại l ệ phí và nh ư v ậy, chi phí được phân b ổ l ại 21
21. cho các đối t ượng ch ịu thu ế và chi phí. Th ế nh ưng, nh ư trong m ục 1.4.2 để gi ải trình giá thành c ủa các y ếu t ố kinh điển c ơ b ản t ăng lên v ới s ự khan hi ếm c ủa y ếu tố môi tr ường, thì đó là k ết qu ả c ủa quá trình phân b ổ chi phí. Nguyên nhân c ủa nó là chi phí c ần thi ết để b ảo v ệ môi tr ường, nh ư l ệ phí, chi phí theo yêu c ầu c ụ th ể và chi phí cho r ủi ro ngày càng t ăng. b, Môi tr ường là s ản ph ẩm c ủa c ộng đồ ng Một th ực t ế là đại b ộ ph ận s ản ph ẩm c ủa môi tr ường là sản ph ẩm c ủa cộng đồ ng. Điều đó d ẫn đế n vi ệc s ản ph ẩm đó không chia được và c ũng không bán được. Ng ười ta có th ể t ự nguy ện tham gia để t ạo ra nó. B ởi l ẽ, ng ười nào cũng có th ể s ử d ụng s ản ph ẩm c ộng đồ ng đó, v ề nguyên t ắc là không c ấm đoán, do đó ng ười ta đã s ử d ụng tu ỳ ý mà không c ần ph ải đóng góp chi phí. Chính vì th ế môi tr ường không có nhu c ầu và vì v ậy nó c ũng không có th ị tr ường. Đặc tính đầ u vào c ủa môi tr ường là n ơi ti ếp nh ận đầ u ra không mong mu ốn, là s ử d ụng môi tr ường để ti ếp nh ận đầ u ra không mong mu ốn c ũng gi ống nh ư vi ệc s ử d ụng môi tr ường làm đầu vào, bao g ồm các ch ất h ữu c ơ và vô c ơ và các yêu c ầu v ề đấ t, n ước, không khí và c ảnh quan cho s ản xu ất. Song cái đó là một ti ềm n ăng có h ạn và nh ư v ậy, n ếu xem nó là m ột s ản ph ẩm thì đó c ũng là một s ản phâm khan hi ếm, điều mà cho đến nay ng ười ta v ẫn th ường b ỏ qua. Bên cạnh th ực t ế là nó không gây nên chi phí cho m ột ngành kinh t ế nào cho nên ng ười ta đã không nhìn nh ận được đặ c tính đầ u vào c ủa môi tr ường là n ơi ti ếp nh ận không th ể b ỏ qua được đố i v ới ch ất th ải c ủa s ản xu ất và tiêu dùng. c, Môi tr ường là y ếu t ố tiêu dùng và là y ếu t ố ti ềm n ăng Yếu t ố tiêu dùng c ủa môi tr ường b ị m ất đi đặ c tính là m ột s ản ph ẩm độ c lập v ới quá trình chuy ển hoá c ủa nó. Y ếu t ố ti ềm n ăng c ủa môi tr ường s ẽ m ất đi giá tr ị t ừ th ời điểm nó được khai thác và không còn giá tr ị n ữa theo th ời gian. Nhu c ầu v ề môi tr ường ch ỉ có trong s ản xu ất hay tiêu dùng và có kh ả n ăng tránh né được t ừng ph ần, n ếu nh ư đầu ra không mong mu ốn tuy có tác h ại cho môi tr ường, song b ằng ph ươ ng pháp thích h ợp ( tái sinh, chuy ển hoá) các y ếu t ố tác hại đó s ẽ ph ần nào m ất đi ảnh h ưởng đế n môi tr ường. Tuy nhiên s ự phân đị nh môi tr ường là y ếu t ố s ản xu ất nh ư v ậy c ũng còn ph ải ki ểm đị nh l ại và phân hoá lại. Qua phân tích tài nguyên thiên nhiên theo góc độ ti ềm n ăng thì ng ười ta đã đi đến k ết lu ận là : có nhi ều tiêu chu ẩn cho y ếu t ố ti ềm n ăng đã đạt được ( không phân chia được, không v ận độ ng, có gi ới h ạn, s ử d ụng thay th ế được). 22
22. d, S ự khan hi ếm đị nh su ất và s ự khan hi ếm tích t ụ Một v ấn đề tiêu bi ểu khi coi môi tr ường là y ếu t ố s ản xu ất ( k ể c ả khía cạnh là n ơi cung c ấp đầ u vào và c ả khía c ạnh là n ơi ti ếp nh ận đầ u ra ) đã d ẫn đế n khái ni ệm m ới v ề s ự khan hi ếm. Đố i v ới nh ững nguyên li ệu tái t ạo được ( nh ư cây và con) s ẽ cho th ấy s ự khan hi ếm v ề đị nh su ất. Điều đó có ngh ĩa là nhu c ầu đòi h ỏi v ề m ặt môi tr ường được coi là v ấn đề , m ột khi đị nh su ất khai thác th ường xuyên v ượt quá đị nh m ức tái t ạo. Điều đó c ũng có giá tr ị đố i v ới môi tr ường là nơi thu nh ận l ại đầ u ra không mong mu ốn, ví d ụ: Đấ t, không khí và n ước ch ỉ có kh ả n ăng h ấp th ụ m ột l ượng ô nhi ễm nh ất đị nh nào đó. N ếu nh ư định su ất ô nhi ễm không v ượt quá m ức gi ới h ạn thì nó v ẫn ch ưa b ị ô nhi ễm v ĩnh c ửu, m ặc dù có ô nhi ễm. Trong tr ường h ợp đó m ặc dù môi tr ường v ẫn được xem là y ếu t ố sản xu ất không th ể b ỏ qua được nh ưng nó không gây nên chi phí gì cho n ền kinh tế chung hay cho t ừng đơn v ị kinh t ế riêng l ẻ. Ch ỉ m ột khi s ự ô nhi ễm v ượt quá ng ưỡng đị nh su ất khai thác hay đị nh su ất ti ếp nh ận, có ngh ĩa là v ượt quá kh ả năng tái t ạo hô h ấp c ủa môi tr ường thiên nhiên, thì nó m ới gây nên chi phí v ề s ự khan hi ếm. Ví d ụ: khai thác g ỗ trong r ừng, ch ất th ải h ữu c ơ trong n ước và đất, đánh b ắt cá, s ăn b ắn Khác v ới s ự khan hi ếm đị nh su ất là nhu c ầu v ề môi tr ường mà trong đó, sự tái t ạo thiên nhiên ch ỉ có th ể th ực hi ện được trong m ột kho ảng th ời gian r ất dài và c ũng có khi là không th ực hi ện đuợc, trong khan hi ếm tích t ụ thì yêu c ầu c ủa môi tr ường có khác và v ề b ản ch ất, nó là m ột quá trình không tái t ạo l ại được. Ví dụ : ở đây là vi ệc khai thác nguyên li ệu khoáng s ản và nguyên li ệu hoá th ạch ( kim lo ại, d ầu m ỏ, than) và tr ả l ại thiên nhiên nh ững ch ất th ải trong đó có ch ất độ c hại nh ư: kim lo ại n ặng, tia x ạ, 1.2.3. Tầm quan tr ọng b ảo v ệ môi tr ường a, Bảo v ệ môi tr ường là tiêu chí c ủa m ục tiêu l ợi nhu ận Các bi ện pháp nh ằm tránh được ô nhi ễm môi tr ường đố i v ới các đơn v ị kinh t ế được th ể hi ện là chi phí t ăng lên v ề lâu dài là vi ệc gi ảm doanh thu thì vi ệc th ực hi ện nó ch ỉ còn trông ch ờ vào vi ệc lãnh đạo doanh nghi ệp có m ục tiêu kinh tế là “ Gi ữ gìn môi tr ường”, hay thông qua chính sách v ề trách nhi ệm c ủa nhà nước để hình thành các m ục tiêu l ợi nhu ận khác. Không k ể tr ường hợp vi ph ạm lu ật pháp thì m ục tiêu có th ể được di ễn đạt là “ S ự trì hoãn các bi ện pháp b ảo v ệ môi tr ường”. M ột gi ải pháp thay th ế có th ể tránh né được nh ưng không nh ất thi ết ph ải phù h ợp h ơn v ới môi tr ường. Nh ư 23
23. vậy có th ể áp d ụng các bi ện pháp, ít có trong lĩnh v ực qui ph ạm hay có th ể t ận dụng được k ẽ h ở c ủa lu ật pháp. C ụ th ể th ường là hình th ức tránh né n ấp d ưới dạng chuy ển đị a điểm, thay th ế nguyên li ệu- năng l ượng và công ngh ệ, c ũng nh ư qua quá trình chuy ển hoá. Bên c ạnh đó còn có s ự l ẫn tránh b ằng cách chuy ển giao hình th ức m ục tiêu v ật ch ất mang đặ c tính sinh thái sang ng ười th ứ ba. “Điều đó nói lên là các bi ện pháp kinh t ế ch ất th ải không được làm cho môi tr ường v ề t ổng th ể c ủa nó b ị ô nhi ễm n ặng n ề h ơn so v ới s ự ô nhi ễm mà ph ế li ệu đó có th ể gây nên”. Nh ững ví d ụ v ề hình th ức tránh né nh ư sau: - Chuy ển đổ i đị a điểm: + Trong ph ạm vi qu ốc gia: t ận d ụng các qui đị nh pháp lý khác nhau c ủa từng vùng hay v ận d ụng lu ật pháp cho phù h ợp v ới t ừng hoàn c ảnh. + Trong ph ạm vi qu ốc t ế t ận d ụng s ự khác nhau r ất l ớn v ề m ặt ban hành lu ật pháp ở các qu ốc gia. - Thay th ế v ật li ệu- năng l ượng và ph ươ ng pháp công ngh ệ: + Thiêu đốt hay v ứt b ỏ xu ống bi ển thay th ế cho ph ươ ng pháp công ngh ệ xử lý t ốn kém ở trên b ờ. + Thông qua quá trình chuy ển hoá - hoá l ỏng ch ất th ải r ắn và nh ư v ậy t ừ vấn đề ch ất th ải r ắn chuy ển sang v ấn đề n ước th ải, n ếu nh ư vi ệc x ử lý ch ất th ải rắn có nh ững qui đị nh nghiêm ng ặt h ơn hay v ới l ệ phí cao h ơn so v ới vi ệc x ử lý nước th ải thì vi ệc hoàn thành m ục tiêu l ợi nhu ận có th ể được lẫn tránh d ưới hình th ức c ủa s ự phát th ải khác. Cách làm đó c ũng có ý ngh ĩa cho tr ường h ợp ng ược lại. Để né tránh l ệ phí n ước th ải có th ể làm hoá r ắn ch ất th ải l ỏng n ếu nh ư cách làm đó ít t ốn kém h ơn. + Vi ệc thiêu đốt ch ất th ải r ắn hay l ỏng tr ước tiên s ẽ là s ự c ải thi ện cho doanh nghi ệp ở góc độ gi ải quy ết ch ất th ải. Song vi ệc thu đố t ch ất th ải l ại gây ra một ch ất th ải khác, đó là ch ất th ải khí. Theo qui định, ch ất th ải khí này ph ải được x ử lý tr ước khi phát th ải ra môi tr ường. Sau h ệ th ống x ử lý ch ất th ải khí này, ch ất th ải m ới được t ồn t ại d ưới hai d ạng: khí và r ắn, mà hi ện nay vi ệc phát th ải ch ất khí sau h ệ th ống x ử lý đang là mi ễn phí. 24
24. b, Bảo v ệ môi tr ường là c ơ h ội để c ải thi ện hi ệu qu ả s ản xu ất Vi ệc đưa các m ục tiêu môi tr ường vào h ệ th ống m ục tiêu doanh nghi ệp ngày càng được xem xét nh ư là m ột c ơ h ội để c ải thi ện kh ả n ăng đạ t được các mục tiêu kinh t ế. Điều đó được th ể hi ện ở hai khía c ạnh: - Cải thi ện doanh thu thông qua: + Th ị tr ường m ới. + S ản ph ẩm m ới. - Gi ảm b ớt chi phí thông qua: + Ti ết ki ệm v ật t ư ( kh ối l ượng ít h ơn, giá c ả thu ận h ơn), n ăng l ượng. + Ti ết ki ệm ph ụ li ệu. - Cải ti ến qui trình thao tác thông qua: + Ph ế li ệu và phát th ải, n ội dung này đạt được thông qua: Chu trình, s ự thay th ế, ph ươ ng pháp và công ngh ệ m ới. Ví d ụ: Làm s ạch n ước thông qua l ọc nước th ải trong chu trình công ngh ệ, chuy ển đổ i vi ệc cung c ấp n ăng l ượng t ừ d ầu mỏ sang khí đố t, giảm đị nh m ức h ư hao trong quá trình s ản xu ất, s ử d ụng l ốp xe cũ để ti ết ki ệm n ăng l ượng trong s ản xu ất xi m ăng, có thi ết b ị tái s ử dụng nhi ệt dư th ừa, có ph ươ ng pháp làm s ạch khác không tiêu hao n ước và không có n ước th ải, có thi ết b ị đầ u n ối nhi ệt l ực v ới ph ế li ệu c ủa b ộ ph ận ch ế bi ến g ỗ. Bên c ạnh nh ững bi ện pháp ng ắn h ạn ch ỉ nh ằm t ăng doanh thu và gi ảm chi phí thì các bi ện pháp trung h ạn và dài h ạn c ần ph ải quan tâm đế n bi ện pháp bảo v ệ môi tr ường và nó cho th ấy s ự h ữu hi ệu c ủa các bi ện pháp đó n ằm trong k ế ho ạch dài h ạn. Để có được m ột gi ải pháp t ốt t ạo nên m ột môi tr ường lao độ ng phù h ợp cho ng ười lao độ ng, đòi h ỏi s ự tham gia c ủa nhi ều ngành khoa h ọc, được d ựa trên 4 y ếu t ố c ơ b ản sau: - Ng ăn ch ặn và h ạn ch ế s ự lan t ỏa các y ếu t ố nguy hi ểm và có h ại t ừ ngu ồn phát sinh. Bi ện pháp tích c ực nh ất là thay đổi công ngh ệ s ản xu ất v ới các nguyên li ệu và nhiên li ệu s ạch, thi ết k ế và trang b ị nh ững thi ết b ị, dây chuy ền s ản xu ất không làm ô nhi ễm môi tr ường - Thu h ồi và x ử lý các y ếu t ố gây ô nhi ễm. - Xử lý các ch ất th ải tr ước khi th ải ra để không làm ô nhi ễm môi tr ường. - Trang b ị các ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân. 25
25. 1.3. N ội dung khoa h ọc k ỹ thu ật b ảo h ộ lao độ ng 1.3.1. N ội dung khoa h ọc k ỹ thu ật Nội dung khoa h ọc k ỹ thu ật chi ếm m ột v ị trí r ất quan tr ọng, là ph ần c ốt lõi để lo ại tr ừ các y ếu t ố nguy hi ểm và có h ại, c ải thi ện điều ki ện lao độ ng. Khoa h ọc k ỹ thu ật BHL Đ là l ĩnh v ực khoa h ọc r ất t ổng h ợp và liên ngành, được hình thành và phát tri ển trên c ơ s ở k ết h ợp và s ử d ụng thành t ựu c ủa nhi ều ngành khoa h ọc khác nhau, t ừ khoa h ọc t ự nhiên (nh ư toán, v ật lý, hoá h ọc, sinh h ọc ) đế n khoa h ọc k ỹ thu ật chuyên ngành ( nh ư y h ọc, các ngành k ỹ thu ật chuyên môn ) và còn liên quan đến các ngành kinh t ế, xã h ội, tâm lý h ọc Nh ững n ội dung nghiên c ứu chính c ủa Khoa h ọc BHL Đ bao g ồm nh ững vấn đề : a, Khoa h ọc v ệ sinh lao độ ng Môi tr ường xung quanh ảnh h ưởng đế n điều ki ện lao độ ng, và do đó ảnh hưởng đế n con ng ười, d ụng c ụ, máy móc thi ết b ị, ảnh h ưởng này còn có kh ả năng lan truy ền trong m ột ph ạm vi nh ất đị nh. S ự ch ịu đự ng quá t ải ( điều ki ện d ẫn đến nguyên nhân gây b ệnh) d ẫn đế n kh ả n ăng sinh ra b ệnh ngh ề nghi ệp. Để phòng b ệnh ngh ề nghi ệp c ũng nh ư t ạo ra điều ki ện t ối ưu cho s ức kho ẻ và tình tr ạng lành m ạnh cho ng ười lao độ ng chính là m ục đích c ủa v ệ sinh lao độ ng ( b ảo vệ s ức kh ỏe). Các y ếu t ố tác độ ng x ấu đế n h ệ th ống lao độ ng c ần được phát hi ện và t ối ưu hoá. M ục đích này không ch ỉ nh ằm đả m b ảo v ề s ức kho ẻ và an toàn lao động mà đồng th ời t ạo nên nh ững c ơ s ở cho vi ệc làm gi ảm s ự c ăng th ẳng trong lao động, nâng cao n ăng su ất, hi ệu qu ả kinh t ế, điều ch ỉnh nh ững ho ạt độ ng c ủa con ng ười m ột cách thích h ợp. Với ý ngh ĩa đó thì điều ki ện môi tr ường lao độ ng là điều ki ện xung quanh c ủa h ệ th ống lao độ ng c ũng nh ư là thành ph ần c ủa h ệ th ống. Thu ộc thành ph ần c ủa h ệ th ống là nh ững điều ki ện v ề không gian, t ổ ch ức, trao đổ i c ũng nh ư xã h ội. 1. Đối t ượng và m ục đích đánh giá Các y ếu t ố c ủa môi tr ường lao độ ng được đặ c tr ưng b ởi các điều ki ện xung quanh v ề v ật lý, hoá h ọc, vi sinh v ật (nh ư các tia b ức x ạ, rung độ ng, b ụi ). Mục đích ch ủ y ếu c ủa vi ệc đánh giá các điều ki ện xung quanh là: - Đảm b ảo s ức kho ẻ và an toàn lao động. 26
26. - Tránh c ăng th ẳng trong lao độ ng, t ạo kh ả n ăng hoàn thành công vi ệc. - Đảm b ảo ch ức n ăng các trang thi ết b ị ho ạt độ ng t ốt. - Tạo h ứng thú trong lao độ ng. 2. C ơ s ở c ủa vi ệc đánh giá các y ếu t ố môi tr ường lao độ ng - Kh ả n ăng lan truy ền của các y ếu t ố môi tr ường lao độ ng t ừ ngu ồn. - Sự lan truy ền c ủa các y ếu t ố này thông qua con ng ười ở v ị trí lao độ ng. Hình1-2. Cơ s ở đánh giá các y ếu t ố trong môi tr ường lao độ ng - Tác động ch ủ y ếu c ủa các y ếu t ố môi tr ường lao độ ng đế n con ng ười: + Các y ếu t ố tác độ ng ch ủ y ếu là các y ếu t ố môi tr ường lao độ ng v ề v ật lý, hoá h ọc, sinh h ọc và ch ỉ xét v ề m ặt gây ảnh h ưởng đế n con ng ười. + Tình tr ạng sinh lý c ủa c ơ th ể c ũng ch ịu tác độ ng và ph ải được điều ch ỉnh thích h ợp, xét c ả hai m ặt tâm lý và sinh lý. Tác động c ủa n ăng su ất lao độ ng c ũng ảnh h ưởng tr ực ti ếp v ề m ặt tâm lý đối v ới ng ười lao độ ng. T ất nhiên n ăng su ất lao độ ng còn ph ụ thu ộc vào nhi ều yếu t ố khác nhau (ch ẳng h ạn v ề ngh ề nghi ệp, gia đình, xã h ội ). Vì v ậy khi nói đến các y ếu t ố ảnh h ưởng c ủa môi tr ường lao độ ng, ph ải xét c ả các y ếu t ố tiêu cực nh ư t ổn th ươ ng, gây nhi ễu và các y ếu t ố tích c ực nh ư y ếu t ố s ử d ụng Một điều c ần chú ý là s ự nh ận bi ết m ức độ tác độ ng c ủa các y ếu t ố khác nhau đối v ới ng ười lao độ ng để có các bi ện pháp x ử lý thích h ợp. 3. Đo và đánh giá v ệ sinh lao độ ng Đầu tiên là phát hi ện các y ếu t ố ảnh h ưởng đế n môi tr ường lao độ ng v ề mặt s ố l ượng và chú ý đến nh ững y ếu t ố ảnh h ưởng ch ủ y ếu, t ừ đó ti ến hành đo, đánh giá. M ỗi y ếu t ố ảnh h ưởng đế n môi tr ường lao độ ng đề u được đặ c tr ưng 27
27. bằng nh ững đạ i l ượng nh ất đị nh và ng ười ta có th ể xác đị nh nó b ằng cách đo tr ực ti ếp hay gián ti ếp thông qua tính toán. 4. C ơ s ở v ề các hình th ức v ệ sinh lao độ ng Các hình th ức c ủa các y ếu t ố ảnh h ưởng c ủa môi tr ường lao độ ng là nh ững điều ki ện ở ch ỗ làm vi ệc ( trong nhà máy hay v ăn phòng ), tr ạng thái lao động (làm vi ệc ca ngày hay ca đêm ), yêu c ầu c ủa nhi ệm v ụ được giao (l ắp ráp, sửa ch ữa, gia công c ơ hay thi ết k ế, l ập ch ươ ng trình ) và các ph ươ ng ti ện lao động, v ật li ệu. - Ph ươ ng th ức hành động c ần chú ý đế n các v ấn đề sau: + Xác định đúng các bi ện pháp v ề thi ết k ế công ngh ệ, t ổ ch ức và ch ống lại s ự lan truy ền các y ếu t ố ảnh h ưởng c ủa môi tr ường lao độ ng (bi ện pháp ưu tiên). + Bi ện pháp ch ống s ự xâm nh ập ảnh h ưởng x ấu c ủa môi tr ường lao độ ng đến ch ỗ làm vi ệc, ch ống lan to ả (bi ện pháp th ứ hai). + Bi ện pháp t ối ưu làm gi ảm s ự c ăng th ẳng trong lao độ ng (thông qua tác động đố i kháng). + Hình th ức lao độ ng c ũng nh ư t ổ ch ức lao độ ng. + Các bi ện pháp cá nhân (b ảo v ệ đường hô h ấp, tai ). b, C ơ s ở k ỹ thu ật an toàn 1. Các định ngh ĩa v ề lý thuy ết trong an toàn - An toàn: Là xác su ất cho nh ững s ự ki ện được đị nh ngh ĩa( s ản ph ẩm, ph ươ ng pháp, ph ươ ng ti ện lao độ ng ) trong m ột kho ảng th ời gian nh ất đị nh không xu ất hi ện nh ững t ổn th ươ ng đối v ới ng ười, môi tr ường và ph ươ ng ti ện. Theo TCVN 3153-79 định ngh ĩa k ỹ thu ật an toàn nh ư sau: K ỹ thu ật an toàn là h ệ th ống các bi ện pháp, ph ươ ng ti ện, t ổ ch ức và k ỹ thu ật nh ằm phòng ng ừa s ự tác động c ủa các y ếu t ố nguy hi ểm gây ch ấn th ươ ng s ản xu ất đố i v ới ng ười lao độ ng. - Sự nguy hi ểm: Là tr ạng thái hay tình hu ống có th ể x ảy ra t ổn th ươ ng thông qua các y ếu t ố gây h ại hay y ếu t ố ch ịu đự ng. - Sự gây h ại: Kh ả n ăng t ổn th ươ ng đến s ức kh ỏe c ủa ng ười hay xu ất hi ện bởi nh ững t ổn th ươ ng môi tr ường đặ c bi ệt và s ự ki ện đặ c bi ệt - Rủi ro: Là s ự ph ối h ợp c ủa xác su ất và m ức độ t ổn th ươ ng( ví d ụ t ổn th ươ ng s ức kh ỏe) trong m ột tình hu ống gây h ại. 28
28. 2. Đánh giá s ự gây h ại, an toàn và r ủi ro - Sự gây h ại sinh ra do tác độ ng qua l ại gi ữa con ng ười và các ph ần t ử khác c ủa h ệ th ống lao độ ng được g ọi là h ệ th ống Ng ười-Máy-Môi tr ường - Có nhi ều ph ươ ng pháp đánh giá khác nhau: + Phân tích tác động: Là ph ươ ng pháp mô t ả và đánh giá nh ững s ự c ố không mong mu ốn x ảy ra. Ví d ụ tai n ạn lao độ ng, tai n ạn trên đường đi làm, bệnh ngh ề nghi ệp, h ỏng hóc, n ổ v.v Nh ững tiêu chu ẩn đặ c tr ưng cho tai n ạn lao độ ng là:
    Sự c ố gây t ổn th ươ ng và tác động t ừ bên ngoài.
    Sự c ố độ t ng ột.
    Sự c ố không bình th ường.
    Ho ạt động an toàn + S ự liên quan gi ữa s ự c ố x ảy ra tai n ạn và nguyên nhân c ủa nó c ũng nh ư sự phát hi ện điểm ch ủ y ếu c ủa tai n ạn d ựa vào đặc điểm sau:
    Quá trình di ễn bi ến c ủa tai n ạn m ột cách chính xác c ũng nh ư địa điểm x ảy ra tai n ạn.
    Lo ại tai n ạn liên quan đến y ếu t ố gây tác h ại và y ếu t ố ch ịu t ải.
    Mức độ an toàn và tu ổi b ền c ủa các ph ươ ng ti ện lao độ ng, các ph ươ ng ti ện v ận hành.
    Tu ổi, gi ới tính, n ăng l ực và nhi ệm v ụ được giao c ủa ng ười lao độ ng bị tai n ạn.
    Lo ại ch ấn th ươ ng. + Phân tích tình tr ạng: Là ph ươ ng pháp đánh giá chung tình tr ạng an toàn và k ỹ thu ật an toàn c ủa h ệ th ống lao độ ng. ở đây c ần quan tâm là kh ả n ăng xu ất hi ện nh ững t ổn th ươ ng. Phân tích chính xác nh ững kh ả n ăng d ự phòng trên c ơ s ở nh ững điều ki ện lao độ ng và nh ững gi ả thi ết khác nhau. c, Khoa h ọc v ề các ph ươ ng ti ện b ảo v ệ ng ười lao độ ng Ngành khoa h ọc này có nhi ệm v ụ nghiên c ứu, thi ết k ế, ch ế t ạo nh ững ph ươ ng ti ện b ảo v ệ t ập th ể hay cá nhân ng ười lao độ ng để s ử d ụng trong s ản xu ất nh ằm ch ống l ại nh ững ảnh h ưởng của các y ếu t ố nguy hi ểm và có h ại, khi các bi ện pháp v ề m ặt k ỹ thu ật an toàn không th ể lo ại tr ừ được chúng. Để có được nh ững ph ươ ng ti ện b ảo v ệ hi ệu qu ả, có ch ất l ượng và th ẩm m ỹ cao, ng ười ta s ử 29
29. dụng thành t ựu c ủa nhi ều ngành khoa h ọc t ừ khoa h ọc t ự nhiên( v ật lý, hóa học ), khoa h ọc v ề v ật li ệu, m ỹ thu ật công nghi ệp đế n các ngành sinh lý h ọc, nhân ch ủng h ọc Ngày nay các ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân nh ư m ặt n ạ phòng độc, kính màu ch ống b ức x ạ, qu ần áo ch ống nóng, qu ần áo kháng áp, các lo ại bao tay, giày, ủng cách điện là nh ững ph ươ ng ti ện thi ết y ếu trong lao độ ng. d, Ecgônômi v ới an toàn s ức kho ẻ lao độ ng 1. Định ngh ĩa v ề Ecgônômi Ecgônômi (Ergonomics) là môn khoa h ọc liên ngành nghiên c ứu t ổng hợp s ự thích ứng gi ữa các ph ươ ng ti ện k ỹ thu ật và môi tr ường lao độ ng v ới kh ả năng c ủa con ng ười v ề gi ải ph ẩu, tâm lý, sinh lý nh ằm đả m b ảo cho lao độ ng có hi ệu qu ả nh ất, đồ ng th ời b ảo v ệ s ức kho ẻ, an toàn cho con ng ười. 2. S ự tác độ ng gi ữa Ng ười – Máy- Môi tr ường Ecgônômi t ập trung vào s ự thích ứng c ủa máy móc, công c ụ v ới ng ười điều khi ển nh ờ vào vi ệc thi ết k ế, t ập trung vào s ự thích nghi gi ữa ng ười lao độ ng với máy móc nh ờ s ự tuy ển ch ọn và hu ấn luy ện, t ập trung vào vi ệc t ối ưu hoá môi tr ường xung quanh thích h ợp v ới con ng ười và s ự thích nghi c ủa con ng ười v ới điều ki ện môi tr ường. Kh ả n ăng sinh h ọc c ủa con ng ười th ường ch ỉ điều ch ỉnh được trong m ột ph ạm vi gi ới h ạn nào đó, vì v ậy thi ết b ị thích h ợp cho m ột ngh ề thì tr ước h ết ph ải thích h ợp v ới ng ười s ử d ụng nó và vì v ậy khi thi ết k ế các trang thi ết b ị ng ười ta ph ải chú ý đế n tính n ăng s ử d ụng phù h ợp v ới v ới ng ười điều khi ển nó. Môi tr ường t ại ch ỗ làm vi ệc ch ịu ảnh h ưởng c ủa nhi ều y ếu t ố khác nhau nh ưng c ần ph ải b ảo đả m s ự thu ận ti ện cho ng ười lao độ ng khi làm vi ệc nh ất là các y ếu t ố v ề ánh sáng, ti ếng ồn, rung độ ng, độ thông thoáng Ngoài ra các y ếu tố v ề tâm lý, xã h ội, th ời gian và t ổ ch ức lao độ ng đề u ảnh h ưởng tr ực ti ếp đế n tinh th ần cu ỉa ng ười lao độ ng. 3. Nhân tr ắc h ọc Ecgônômi v ới ch ỗ làm vi ệc Ng ười lao độ ng ph ải làm vi ệc trong t ư th ế gò bó, ng ồi ho ặc đứ ng trong th ời gian dài, th ường b ị đau l ưng, đau c ổ và c ăng th ẳng c ơ b ắp. Hi ện t ượng b ị chói loá do chi ếu sáng không t ốt làm gi ảm hi ệu qu ả công vi ệc, gây m ệt m ỏi th ị giác và th ần kinh, t ạo nên tâm lý khó ch ịu. Sự khác bi ệt v ề ch ủng t ộc và nhân ch ủng h ọc c ần được chu ý, khi nh ập kh ẩu hay chuy ển giao công ngh ệ c ủa n ước ngoài có s ự khác bi ệt v ề c ấu trúc v ăn 30
30. hoá, xã h ội, có th ể d ẫn đế n h ậu qu ả x ấu. Ch ẳng h ạn ng ười Châu á nh ỏ bé ph ải làm vi ệc v ới máy móc, ph ươ ng ti ện được thi ết k ế cho ng ười Châu Âu to l ớn Nhân tr ắc h ọc Ecgônômi v ới m ục đích nghiên c ứu nh ững t ươ ng quan gi ữa ng ười lao độ ng và các ph ươ ng ti ện lao độ ng v ới yêu c ầu đả m b ảo s ự thu ận ti ện nh ất cho ng ười lao độ ng khi làm vi ệc để có th ể đạ t được n ăng su ất lao độ ng cao nh ất và đảm b ảo t ốt nh ất s ức kh ỏe cho ng ười lao độ ng - Nh ững nguyên t ắc Ecgônômi trong thi ết k ế h ệ th ống lao độ ng: Các đặ c tính thi ết k ế các ph ươ ng ti ện k ỹ thu ật ho ạt độ ng c ần ph ải t ươ ng ứng v ới kh ả n ăng con ng ười d ựa trên nguyên t ắc sau: + C ơ s ở nhân tr ắc h ọc, c ơ sinh, tâm sinh lý và nh ững đặ c tính khác c ủa ng ười lao độ ng. + C ơ s ở v ề v ệ sinh lao độ ng, v ề an toàn lao động. + Các yêu c ầu v ề th ẩm m ỹ k ỹ thu ật. - Thi ết k ế không gian làm vi ệc và ph ươ ng ti ện lao độ ng: + Thích ứng v ới kích th ước ng ười điều khi ển + Phù h ợp v ới t ư th ế c ủa cơ th ể con ng ười, l ực c ơ b ắp và chuy ển độ ng + Có các tín hi ệu, c ơ c ấu điều khi ển, thông tin ph ản h ồi. - Thi ết k ế môi tr ường lao độ ng: Môi tr ường lao độ ng c ần ph ải được thi ết k ế và b ảo đả m tránh được tác động có h ại c ủa các y ếu t ố v ật lý, hoá h ọc, sinh h ọc và đạt điều ki ện t ối ưu cho ho ạt độ ng ch ức n ăng c ủa con ng ười. - Thi ết k ế quá trình lao động: Thi ết k ế quá trình lao động nh ằm b ảo v ệ s ức kho ẻ an toàn cho ng ười lao động, t ạo cho h ọ c ảm giác d ễ ch ịu, tho ải mái và d ể dàng th ực hi ện m ục tiêu lao động. Cần ph ải lo ại tr ừ s ự quá t ải, gây nên b ởi tính ch ất công vi ệc v ượt quá gi ới hạn trên ho ặc d ưới c ủa ch ức n ăng ho ạt độ ng tâm lý c ủa ng ười lao độ ng. 31
31. Bảng 1-3 Các y ếu t ố môi Yếu t ố nhi ễu Yếu t ố t ổn Yếu t ố s ử d ụng tr ường lao độ ng th ươ ng Ti ếng ồn Ph ụ thu ộc nhi ều Vượt quá gi ới h ạn Âm thanh dùng vào s ự ho ạt độ ng cho phép. Ph ụ làm tín hi ệu. của lao độ ng (ví thu ộc th ời gian tác Âm nh ạc tác độ ng dụ: t ập trung hay động t ổn th ươ ng tốt cho tinh th ần. sự nh ận bi ết tín thính giác. hi ệu âm thanh) Rung động Ví d ụ: nh ững quá Vượt quá gi ới h ạn ứng d ụng trong y trình gia công c ần cho phép. Ph ụ học độ chính xác cao thu ộc vào th ời gian tác động, t ổn th ươ ng sinh h ọc, ảnh h ưởng đế n tu ần hoàn máu. Chi ếu sáng Khi không đủ Gi ảm th ị l ực khi Dùng làm tín hi ệu Cường độ sáng sáng ( c ường độ cường độ th ấp. cảm nh ận.T ăng Mật độ chi ếu sáng th ấp) Mật độ chi ếu sáng cường kh ả n ăng Mật độ chi ếu sáng cao, v ượt quá kh ả sinh h ọc. cao làm hoa m ắt. năng thích nghi Dùng làm tín hi ệu Mật độ chi ếu sáng của m ắt. cảm nh ận( nh ận thay đổi ảnh bi ết s ự t ươ ng hưởng đế n ph ạm ph ản, hình d ạng ) vi nhìn th ấy Khí h ậu Ph ạm vi c ảm nh ận Th ời ti ết v ượt quá Điều ki ện th ời ti ết dễ ch ịu v ề th ời ti ết gi ới h ạn cho phép dễ ch ịu. của con ng ười. gây tác động x ấu Th ời ti ết đơn điệu đến con ng ười Độ s ạch c ủa Ví d ụ: B ụi và mùi Nhi ếm độ c t ố đế n không khí vị ảnh h ưởng đế n mức vượt quá gi ới con ng ười hạn cho phép Tr ường điện t ừ Không có c ảm Tác động nhi ệt khi ứng d ụng trong nh ận chuy ển đổ i quá gi ới h ạn lĩnh v ực y h ọc 32
32. 1.3.2. Luật pháp v ề BHL Đ Tại m ỗi qu ốc gia, công tác BHL Đ được đưa thành lu ật riêng ho ặc thành một ch ươ ng v ề BHL Đ trong b ộ lu ật lao độ ng. Trong khi đó, ở m ột s ố n ước ban hành nh ư pháp l ệnh điều l ệ. Ở Vi ệt Nam, quá trình xây d ựng và phát tri ển lu ật pháp ch ế độ chính sách BHL Đ đã được Đả ng và Nhà N ước h ết s ức quan tâm. Trong th ập niên 90 nh ằm đáp ứng nhu c ầu c ủa công cu ộc đổ i m ới và s ự nghi ệp công nghi ệp hoá, hi ện đạ i hoá đấ t n ước chúng ta đã đẩy m ạnh công tác xây d ựng pháp lu ật nói chung và pháp lu ật BHL Đ nói riêng. Đến nay chúng ta đã có m ột h ệ th ống v ăn b ản pháp lu ật ch ế độ chính sách BHL Đ t ươ ng đối đầ y đủ . Hệ th ống lu ật pháp ch ế độ chính sách BHL Đ g ồm 3 ph ần: Ph ần I: B ộ lu ật lao độ ng và các lu ật khác có liên quan đến ATVSL Đ. Ph ần II: Ngh ị đị nh 06/CP và các ngh ị đị nh khác liên quan đến ATVSL Đ. Ph ần III: Các thông t ư, ch ỉ th ị, tiêu chu ẩn qui ph ạm ATVSL Đ. Có th ể minh h ọa h ệ th ống lu ật pháp ch ế độ chính sách BHL Đ c ủa Vi ệt Nam b ằng s ơ đồ sau: Hình 1-3. Sơ đồ h ệ th ống lu ật pháp v ề BHL Đ a, Bộ lu ật lao độ ng và các lu ật pháp có liên quan đến ATVSL Đ 33
33. 1. Một s ố điều c ủa B ộ lu ật Lao độ ng có liên quan đến ATVSL Đ Căn c ứ vào quy định điều 56 c ủa Hi ến pháp n ước C ộng hòa xã h ội ch ủ ngh ĩa Vi ệt nam: " Nhà n ước ban hành chính sách, ch ế độ b ảo h ộ lao động, Nhà nước quy đị nh th ời gian lao độ ng, ch ế độ ti ền l ươ ng, ch ế độ ngh ỉ ngh ơi và ch ế độ bảo hi ểm xã h ội đố i v ới viên ch ức Nhà n ước và nh ững ng ười làm công ăn lươ ng " B ộ lu ật Lao độ ng c ủa n ước C ộng hòa xã h ội ch ủ ngh ĩa Vi ệt Nam đã được Qu ốc h ội thông qua ngày 23/6/1994 và có hi ệu l ực t ừ 01/01/1995. Pháp lu ật lao độ ng quy đị nh quy ền và ngh ĩa v ụ c ủa ng ười lao độ ng và của ng ười s ử d ụng lao độ ng, các tiêu chu ẩn lao độ ng, các nguyên t ắc s ử d ụng và qu ản lý lao độ ng, góp ph ần thúc đẩ y s ản xu ất. Trong B ộ lu ật Lao động có ch ươ ng IX v ề " An toàn lao động, v ệ sinh lao động" v ới 14 điều ( t ừ điều 95 đế n điều 108 s ẽ được trình bày ở ph ần sau). Ngoài ch ươ ng IX v ề “ An toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng” trong B ộ lu ật Lao động có nhi ều điều thu ộc các ch ươ ng khác nhau cùng đề c ập đế n nh ững v ấn đề có liên quan đến BHL Đ v ới nh ững n ội dung c ơ b ản c ủa m ột s ố điều chính sau: - Điều 29. Ch ươ ng IV qui định h ợp đồ ng lao độ ng ngoài các n ội dung khác ph ải có n ội dung điều ki ện v ề an toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng. - Điều 39. Ch ương IV qui định m ột trong nhi ều tr ường h ợp v ề ch ấm d ứt hợp đồ ng là: Ng ười s ử d ụng lao độ ng không được đơn ph ươ ng ch ấm d ứt h ợp đồng lao độ ng khi ng ười lao độ ng ốm đau hay b ị tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp đang điều tr ị, điều d ưỡng theo quy ết đị nh c ủa th ầy thu ốc. - Điều 46. Ch ươ ng V qui định m ột trong nh ững n ội dung ch ủ y ếu c ủa tho ả ước t ập th ể là an toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng. - Điều 68 ti ết 2 Ch ươ ng VII qui định vi ệc rút ng ắn th ời gian làm vi ệc đố i với nh ững ng ười làm công vi ệc đặ c bi ệt n ặng nh ọc, độc h ại, nguy hi ểm. - Điều 69 Ch ươ ng VII quy định s ố gi ờ làm thêm không được v ượt quá trong m ột ngày và trong m ột n ăm. - Điều 71 Ch ươ ng VII quy định th ời gian ngh ỉ ng ơi trong th ời gian làm vi ệc, gi ữa hai ca làm vi ệc. - Điều 84 Ch ươ ng VIII qui định các hình th ức x ử lý ng ười vi ph ạm k ỹ lu ật lao độ ng trong đó có vi ph ạm n ội dung ATVSL Đ. - Điều 113 Ch ươ ng X quy định không được s ử d ụng lao độ ng n ữ làm nh ững công vi ệc n ặng nh ọc, nguy hi ểm, độ c h ại đã được quy đị nh. 34
34. - Điều 121 Ch ươ ng XI quy định c ấm ng ười lao độ ng ch ưa thành niên làm nh ững công vi ệc n ặng nh ọc, nguy hi ểm, ti ếp xúc v ới các ch ất độ c h ại theo danh m ục quy đị nh. - Điều 127 Ch ươ ng XI quy định ph ải tuân theo nh ững quy đị nh v ề điều ki ện lao độ ng, công c ụ lao động, an toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng phù h ợp v ới ng ười tàn t ật. - Điều 143 ti ết 1 Ch ươ ng XII quy định vi ệc tr ả l ươ ng, chi phí cho ng ười lao động trong th ời gian ngh ỉ vi ệc để ch ữa tr ị vì tai n ạn lao độ ng ho ặc b ệnh ngh ề nghi ệp. - Điều 143 ti ết 2 Ch ươ ng XII quy định ch ế độ t ử tu ất, tr ợ c ấp thêm m ột lần cho thân nhân ng ười lao độ ng b ị ch ết do tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp. Ngày 02/04/2002 Qu ốc h ội đã có lu ật Qu ốc H ội s ố 35/2002 v ề s ửa đổ i, bổ sung m ột s ố điều c ủa B ộ lu ật Lao độ ng ( v được Qu ốc h ộikhoá IX k ỳ h ọp th ứ 5 thông qua ngày 23/6/1994) Ngày 11/4/2007 Ch ủ t ịch n ước đã l ệnh công b ố lu ật s ố 02/2007/LCTN về lu ật s ử đổ i, b ổ sung điều 73 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng. Theo đó t ừ n ăm 2007, ng ười lao độ ng s ẽ được ngh ỉ làm vi ệc h ưởng nguyên l ươ ng ngày gi ỗ t ổ Hùng Vươ ng ( ngày 10/3 âm l ịch) và nh ư v ậy t ổng ngày l ễ t ết được ngh ỉ trong n ăm là 09 ngày. 2. Một s ố lu ật, pháp l ệnh có liên quan đến an toàn v ệ sinh lao độ ng Bộ lu ật Lao độ ng ch ưa có th ể đề c ập m ọi v ấn đề , m ọi khía c ạnh có liên quan đến ATL Đ, VSL Đ, do đó trong th ực t ế còn nhi ều lu ật, pháp l ệnh v ới m ột s ố điều kho ản liên quan đến n ội dung này. Trong s ố đó c ần quan tâm đế n m ột s ố văn b ản pháp lý sau: - Lu ật b ảo vệ môi tr ường (1993) v ới các điều 11, 19, 29 đề c ập đế n v ấn đề áp d ụng công ngh ệ tiên ti ến, công ngh ệ s ạch, v ấn đề nh ập kh ẩu, xu ất kh ẩu máy móc thi ết b ị, nh ững hành vi b ị nghiêm c ấm có liên quan đến b ảo v ệ môi tr ường và c ả v ấn đề ATVSL Đ trong doanh nghiệp ở nh ững m ức độ nh ất đị nh. - Lu ật b ảo v ệ s ức kho ẻ nhân dân (1989) v ới các điều 9, 10, 14 đề c ập đế n vệ sinh trong s ản xu ất, b ảo qu ản, v ận chuy ển và b ảo v ệ hoá ch ất, v ệ sinh các ch ất th ải trong công nghi ệp và trong sinh ho ạt, v ệ sinh lao độ ng. - Pháp l ệnh qui đị nh v ề vi ệc qu ản lý nhà n ước đố i v ới công tác PCCC (1961). Tuy cháy trong ph ạm vi v ĩ mô không ph ải là n ội dung c ủa công tác 35
35. BHL Đ, nh ưng trong các doanh nghi ệp cháy n ổ th ường do m ất an toàn, v ệ sinh gây ra, do đó v ấn đề đả m b ảo an toàn VSL Đ, phòng ch ống cháy n ổ g ắn bó ch ặt ch ẽ v ới nhau và đều là nh ững n ội dung k ế ho ạch BHL Đ c ủa doanh nghi ệp. - Lu ật Công đoàn (1990). Trong lu ật này, trách nhi ệm và quy ền Công đoàn trong công tác BHL Đ được nêu r ất c ụ th ể trong điều 6 ch ươ ng II, t ừ vi ệc ph ối h ợp nghiên cứu ứng d ụng khoa h ọc k ỹ thu ật BHL Đ, xây d ựng tiêu chu ẩn quy ph ạm ATL Đ, VSL Đ đế n trách nhi ệm tuyên truy ền giáo d ục BHL Đ cho ng ười lao độ ng, ki ểm tra vi ệc ch ấp hành pháp lu ật BHL Đ, tham gia điều tra tai nạn lao độ ng - Lu ật hình s ự (1999). Trong đó có nhi ều điều v ới t ội danh liên quan đến ATL Đ, VSL Đ nh ư điều 227 (T ội vi ph ạm quy đị nh v ề ATL Đ, VSL Đ ), điều 229 (T ội vi ph ạm quy đị nh v ề xây d ựng gây h ậu qu ả nghiêm tr ọng), điều 236, 237 liên quan đến ch ất phóng x ạ, điều 239, 240 liên quan đến ch ất cháy, ch ất độ c và v ấn đề phòng cháy b, Ngh ị đị nh 06/CP và các ngh ị đị nh khác có liên quan Trong h ệ th ống các v ăn b ản pháp lu ật v ề BHL Đ các ngh ị đị nh có m ột v ị trí r ất quan tr ọng, đặ c bi ệt là ngh ị đị nh 06/CP c ủa Chính ph ủ ngày 20/1/1995 qui định chi ti ết m ột s ố điều c ủa B ộ lu ật Lao độ ng v ề ATL Đ, VSL Đ. Ngh ị đị nh 06/CP g ồm 7 ch ươ ng 24 điều: Ch ươ ng I. Đối t ượng và ph ạm vi áp d ụng. Ch ươ ng II. An toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng. Ch ươ ng III. Tai n ạn lao độ ng và b ệnh ngh ề nghi ệp. Ch ươ ng IV. Quy ền và ngh ĩa v ụ c ủa ng ười s ử d ụng lao độ ng, ng ười lao động. Ch ươ ng V. Trách nhi ệm c ủa c ơ quan nhà n ước. Ch ươ ng VI. Trách nhi ệm c ủa t ổ ch ức công đoàn. Ch ươ ng VII. Điều kho ản thi hành. Trong ngh ị đị nh, v ấn đề ATL Đ, VSL Đ đã được nêu khá c ụ th ể và c ơ bản, nó được đặ t trong t ổng th ể c ủa v ấn đề lao độ ng v ới nh ững khía c ạnh khác của lao độ ng, được nêu lên m ột cách ch ặt ch ẽ và hoàn thi ện h ơn so v ới nh ững văn b ản tr ước đó. 36
36. Ngày 27/12/2002 chính ph ủ đã ban hành ngh ị đị nh s ố 110/2002/N ĐCP về vi ệc s ủa đổ i, b ổ sung m ột s ố điều c ủa Ngh ị đị nh 06?CP (ban hành ngày 20/01/1995) quy định chi ti ết m ột s ố điều c ủa B ộ lu ật lao độ ng v ề an toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng. Ngoài ra còn m ột s ố ngh ị đị nh khác v ới m ột s ố n ội dung có liên quan đến ATVSL Đ nh ư: - Ngh ị đị nh 195/CP (31/12/1994) c ủa Chính ph ủ qui đị nh chi ti ết và hướng d ẫn thi hành m ột s ố điều c ủa B ộ lu ật Lao độ ng v ề th ời gi ờ làm vi ệc, th ời gi ờ ngh ỉ ng ơi. - Ngh ị đị nh 38/CP (25/6/1996) c ủa Chính ph ủ qui đị nh x ử ph ạt hành chính v ề hành vi vi ph ạm pháp lu ật lao độ ng trong đó có nh ững qui đị nh liên quan đến hành vi vi ph ạm v ề ATVSL Đ. - Ngh ị đị nh 46/CP (6/8/1996) c ủa Chính ph ủ qui đị nh x ử ph ạt hành chính trong lĩnh v ực qu ản lý Nhà n ước v ề y t ế, trong đó có m ột s ố quy đị nh liên quan đến hành vi vi ph ạm v ề VSL Đ. c, Chỉ th ị, thông t ư có liên quan đến ATVSL Đ 1. Ch ỉ th ị Căn c ứ vào các điều trong ch ươ ng IX B ộ lu ật Lao độ ng, Ngh ị đị nh 06/CP và tình hình th ực t ế, Th ủ tướng đã ban hành các ch ỉ th ị ở nh ững th ời điểm thích h ợp, ch ỉ đạ o vi ệc đẩ y m ạnh công tác ATVSL Đ, phòng ch ống cháy n ổ Trong s ố các ch ỉ th ị được ban hành trong th ời gian th ực hi ện B ộ lu ật Lao độ ng, có 2 ch ỉ th ị quan tr ọng có tác d ụng trong m ột th ời gian tươ ng đối dài, đó là: - Ch ỉ th ị s ố 237/TTg (19/4/1996) c ủa Th ủ t ươ ng Chính ph ủ v ề vi ệc t ăng cường các bi ện pháp th ực hi ện công tác PCCC. Ch ỉ th ị đã nêu rõ nguyên nhân xảy ra nhi ều v ụ cháy, gây thi ệt h ại nghiêm tr ọng là do vi ệc qu ản lý và t ổ ch ức th ực hi ện công tác PCCC c ủa các c ấp, ngành c ơ s ở và công dân ch ưa t ốt. - Ch ỉ th ị s ố 13/1998/CTTTg (26/3/1998) c ủa Th ủ t ướng Chính ph ủ v ề vi ệc t ăng c ường ch ỉ đạ o và t ổ ch ức th ực hi ện công tác BHL Đ trong tình hình mới. Đây là m ột ch ỉ th ị r ất quan tr ọng có tác d ụng t ăng c ường và nâng cao hi ệu lực qu ản lý nhà n ước, vai trò, trách nhi ệm c ủa m ọi t ổ ch ức, cá nhân trong vi ệc bảo đả m ATVSL Đ, phòng ch ống cháy n ổ, duy trì và c ải thi ện điều ki ện làm vi ệc, bảo đả m s ức kh ỏe và an toàn cho ng ười lao độ ng trong nh ững n ăm cu ối c ủa th ế kỷ XX và trong th ời gian đầ u c ủa th ế k ỷ XXI. 37
37. 2. Thông t ư Có nhi ều thông t ư liên quan đến ATVSL Đ, nh ưng ở đây ch ỉ nêu lên nh ững thông t ư đề c ập t ới các v ấn đề thu ộc ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa ng ười s ử d ụng lao động và ng ười lao độ ng: - Thông t ư liên t ịch s ố 14/1998/TTLT+BL ĐTBXH+BYT+TL ĐLĐVN (31/10/1998) h ướng d ẫn vi ệc t ổ ch ức th ực hi ện công tác BHL Đ trong doanh nghi ệp, c ơ s ở s ản xu ất kinh doanh v ới nh ững n ội dung c ơ b ản sau: - Quy định v ề t ổ ch ức b ộ máy và phân định trách nhi ệm v ề BHL Đ ở doanh nghi ệp. - Xây d ựng k ế ho ạch BHL Đ. - Nhi ệm v ụ và quy ền h ạn v ề BHL Đ c ủa Công đoàn doanh nghi ệp. - Th ống kê, báo cáo và s ơ k ết t ổng k ết v ề BHL Đ. - Thông t ư s ố 10/1998/TT+L ĐTBXH ( 28/5/1998) h ướng d ẫn th ực hi ện ch ế độ trang b ị ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân. - Thông t ư s ố 08/TT-LĐTBXH ( 11/4/95) h ướng d ẫn công tác hu ấn luy ện v ề ATVSL Đ. - Thông t ư s ố 13/TT-BYT (24/10/1996) h ướng d ẫn th ực hi ện qu ản lý v ệ sinh lao động, qu ản lý s ức kho ẻ c ủa ng ười lao độ ng và b ệnh ngh ề nghi ệp. - Thông t ư liên t ịch s ố 08/1998/TTLT-BYT-BL ĐTBXH ( 20/4/98) hướng d ẫn th ực hi ện các quy đị nh v ề b ệnh ngh ề nghi ệp. - Thông t ư liên t ịch s ố 03/1998/TTLT-BL ĐTBXH-BYT-TL ĐLĐVN ( 26/3/1998) h ướng d ẫn khai báo và điều tra tai n ạn lao độ ng. - Thông t ư liên t ịch s ố 10/1999/TTLT-BL ĐTBXH-BYT h ướng d ẫn th ực hi ện ch ế độ b ồi d ưỡng b ằng hi ện v ật đố i v ới ng ười lao độ ng làm vi ệc trong điều ki ện có y ếu t ố nguy hi ểm, độ c h ại. - Thông t ư s ố 23/L ĐTBXH ( 18/11/96) h ướng d ẫn th ực hi ện ch ế độ th ống kê báo cáo định k ỳ tai n ạn lao độ ng. 1.4. N ội dung v ề ATVSL Đ Nh ững n ội dung này được quy đị nh ch ủ y ếu trong Ch ươ ng IX v ề " An toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng " c ủa B ộ lu ật Lao độ ng và được quy đị nh chi ti ết trong Ngh ị đị nh 06/CP ngày 20/1/1995 c ủa Chính ph ủ. 38
38. 1.4.1. Đối t ượng và ph ạm vi áp d ụng Đối t ượng và ph ạm vi được áp d ụng các qui đị nh v ề ATL Đ, VSL Đ bao gồm: M ọi t ổ ch ức, cá nhân s ử d ụng lao độ ng, m ọi công ch ức, viên ch ức, m ọi ng ười lao độ ng k ể c ả ng ười h ọc ngh ề, th ử vi ệc trong các l ĩnh v ực, các thành ph ần kinh t ế, trong l ực l ượng v ũ trang và các doanh nghi ệp, t ổ ch ức, c ơ quan n ước ngoài, t ổ ch ức qu ốc t ế đóng trên lãnh th ổ Vi ệt Nam. a, An toàn lao động, v ệ sinh lao độ ng Được th ể hi ện trong t ừng ph ần ho ặc toàn b ộ các điều 96, 97, 98, 100, 101, 102, 103, 104 c ủa B ộ lu ật lao độ ng và được c ụ th ể hóa trong ch ươ ng II c ủa NĐ06/CP t ừ điều 2 đế n điều 8 bao g ồm các n ội dung chính sau: - Trong xây d ựng, m ở r ộng, c ải t ạo các công trình, s ử d ụng, b ảo qu ản, lưu gi ữ các lo ại máy, thi ết b ị, v ật t ư, các ch ất có yêu c ầu nghiêm ng ặt v ề ATL Đ, VSL Đ, các ch ủ đầ u t ư, ng ười s ử d ụng lao độ ng ph ải l ập lu ận ch ứng v ề các bi ện pháp đảm b ảo ATL Đ, VSL Đ. Lu ận ch ứng ph ải có đầ y đủ n ội dung v ới các bi ện pháp phòng ng ừa, x ử lý và ph ải được c ơ quan thanh tra ATVSL Đ ch ấp thu ận. Ph ải c ụ th ể hoá các yêu c ầu, n ội dung, bi ện pháp đả m bảo ATVSL Đ theo lu ận ch ứng đã được duy ệt khi th ực hi ện. - Vi ệc th ực hi ện tiêu chu ẩn ATL Đ, VSL Đ là b ắt bu ộc. Ng ười s ử d ụng lao động ph ải xây d ựng qui trình đảm b ảo ATVSL Đ cho t ừng lo ại máy, thi ết b ị, vật t ư và n ội quy n ơi làm vi ệc. - Vi ệc nh ập kh ẩu các loại máy, thi ết b ị, v ật t ư, các ch ất có yêu c ầu nghiêm ngh ặt v ề ATL Đ, SL Đ ph ải được phép c ủa c ơ quan có th ẩm quy ền. - Nơi làm vi ệc có nhi ều y ếu t ố độ c h ại ph ải ki ểm tra đo l ường các y ếu t ố độc h ại ít nh ất m ỗi n ăm m ột l ần, ph ải l ập h ồ s ơ l ưu gi ữ và theo dõi đúng qui định. Ph ải ki ểm tra và có bi ện pháp x ử lý ngay khi th ấy có hi ện t ượng b ất th ường. - Quy định nh ững vi ệc c ần làm ở n ơi làm vi ệc có y ếu t ố nguy hi ểm độ c hại d ễ gây tai n ạn lao độ ng để c ấp c ứu tai n ạn, x ử lý s ự c ố nh ư: trang b ị ph ươ ng ti ện c ấp c ứu, lập ph ươ ng án x ử lý s ự c ố, t ổ ch ức độ i c ấp c ứu - Quy định nh ững bi ện pháp khác nh ằm t ăng c ường b ảo đả m ATVSL Đ, bảo v ệ s ức kh ỏe cho ng ười lao độ ng nh ư: trang b ị ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân, khám s ức kho ẻ đị nh k ỳ, hu ấn luy ện v ề ATVSL Đ, b ồi d ưỡng hi ện v ật cho ng ười lao động 39
39. b, Tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp Được quy đị nh trongcác điều 105, 106, 107, 108 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng và được c ụ th ể hóa trong các điều 9, 10, 11, 12 ch ươ ng III ngh ị đị nh 06/CP v ới nh ững n ội dung chính sau: - Trách nhi ệm ng ười sử d ụng lao độ ng đố i v ới ng ười b ị tai n ạn lao độ ng: Sơ c ứu, c ấp c ứu k ịp th ời. Tai n ạn lao độ ng n ặng, ch ết ng ười ph ải gi ữ nguyên hi ện tr ường và báo ngay cho c ơ quan Lao động, Y t ế, Công đoàn c ấp t ỉnh và Công an g ần nh ất. - Trách nhi ệm c ủa ng ười s ử d ụng lao động đố i v ới ng ười m ắc b ệnh ngh ề nghi ệp là ph ải điều tr ị theo chuyên khoa, khám s ức kh ỏe đị nh k ỳ và l ập h ồ s ơ s ức kh ỏe riêng bi ệt. - Trách nhi ệm ng ười s ử d ụng lao độ ng b ồi th ường cho ng ười b ị tai n ạn lao động ho ặc b ệnh ngh ề nghi ệp. -Trách nhi ệm ng ười s ử dụng lao độ ng t ổ ch ức điều tra các v ụ tai n ạn lao động có s ự tham gia c ủa đạ i di ện BCH Công đoàn, l ập biên b ản theo đúng quy định. - Trách nhi ệm khai báo, th ống kê và báo cáo t ất c ả các v ụ tai n ạn lao động các tr ường h ợp b ị b ệnh ngh ề nghi ệp. c, Cơ ch ế 3 bên trong công tác BHL Đ Cơ ch ế 3 bên b ắt ngu ồn t ừ mô hình t ổ ch ức và ho ạt độ ng c ủa t ổ ch ức lao động qu ốc t ế (ILO). T ổ ch ức này được thành l ập n ăm 1919, t ừ n ăm 1944 ho ạt động nh ư m ột t ổ ch ức chuyên môn g ắn li ền v ới Liên h ợp qu ốc. Các thành viên Liên h ơp qu ốc đươ ng nhiên là thành viên c ủa ILO. Hàng n ăm ILO h ọp h ội ngh ị toàn th ể. Đoàn đại bi ểu m ỗi n ước g ồm 3 bên: 1 đại di ện chính ph ủ, 1 đạ i di ện ng ười s ử d ụng lao độ ng và 1 đại di ện ng ười lao độ ng ( Công đoàn) BHL Đ là m ột v ấn đề quan tr ọng thu ộc ph ạm trù lao động, nó có liên quan đến ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa 3 bên: Nhà n ước, Ng ười s ử d ụng lao độ ng, Ng ười lao độ ng ( đạ i di ện là t ổ ch ức công đoàn), m ặt khác BHL Đ là m ột công tác rất đa d ạng và ph ức t ạp, nó đòi h ỏi ph ải có s ự c ộng tác, ph ối h ợp ch ặt ch ẽ c ủa 3 bên thì công tác BHL Đ m ới đạ t k ết qu ả t ốt. 1.4.2. Ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa các bên a, Ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa Nhà n ước, Qu ản lý Nhà n ước trong BHL Đ (Điều 95, 180, 181 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng, điều 17, 18, 19 c ủa N Đ06/CP) 40
40. - Xây d ựng và ban hành lu ật pháp, ch ế độ chính sách BHL Đ, h ệ th ống tiêu chu ẩn, quy trình, quy ph ạm v ề ATL Đ, VSL Đ. - Qu ản lý nhà n ước v ề BHL Đ: H ướng d ẫn ch ỉ đạ o các ngành, các c ấp th ực hi ện lu ật pháp, ch ế độ chính sách, tiêu chu ẩn, quy trình, quy ph ạm v ề ATVSL Đ. Ki ểm tra, đôn đố c, thanh tra vi ệc th ực hi ện. Khen th ưởng nh ững đơn vị, cá nhân có thành tích và x ử lý các vi ph ạm v ề ATVSL Đ. - Lập ch ươ ng trình qu ốc gia v ề BHL Đ đưa vào k ế ho ạch phát tri ển kinh tế - xã h ội và ngân sách Nhà n ước. Đầ u t ư nghiên c ứu khoa h ọc k ỹ thu ật BHL Đ, đào t ạo cán b ộ BHL Đ. - Bộ máy t ổ ch ức qu ản lý công tác BHL Đ ở trung ươ ng, địa ph ươ ng: - Hội đồ ng qu ốc gia v ề ATL Đ, VSL Đ (g ọi t ắt là BHL Đ) được thành l ập theo điều 18 c ủa N Đ06/CP. H ội đồ ng làm nhi ệm v ụ t ư v ấn cho Th ủ t ướng Chính ph ủ và t ổ ch ức ph ối h ợp ho ạt độ ng c ủa các ngành, các c ấp v ề ATL Đ, VSL Đ. - Bộ L ĐTBXH th ực hi ện qu ản lý nhà n ước v ề ATL Đ đố i v ới các ngành và các địa ph ươ ng trong c ả n ước, có trách nhi ệm: - Xây d ựng, trình ban hành ho ặc ban hành các các v ăn b ản pháp lu ật, ch ế độ chính sách BHL Đ, h ệ th ống quy ph ạm Nhà n ước v ề ATL Đ, tiêu chu ẩn phân lo ại lao độ ng theo điều ki ện lao độ ng. - Hướng d ẫn ch ỉ đạ o các ngành các c ấp th ực hi ện v ăn b ản trên, qu ản lý th ống nh ất h ệ th ống quy ph ạm trên. - Thanh tra v ề ATL Đ. - Thông tin, hu ấn luy ện v ề ATVSL Đ. - Hợp tác qu ốc t ế trong l ĩnh v ực ATL Đ. - Bộ Y t ế th ực hi ện qu ản lý Nhà n ước trong l ĩnh v ực VSL Đ, có trách nhi ệm: - Xây d ựng, trình ban hành ho ặc ban hành và qu ản lý th ống nh ất h ệ th ống quy ph ạm VSL Đ, tiêu chu ẩn s ức kh ỏe đố i v ới các nghề, công vi ệc. - Hướng d ẫn, ch ỉ đạ o các ngành, các c ấp th ực hi ện các quy đị nh v ề VSL Đ. - Thanh tra v ề v ệ sinh lao độ ng. - Tổ ch ức khám s ức kh ỏe và điều tr ị b ệnh ngh ề nghi ệp cho ng ười lao động. 41
41. - Hợp tác qu ốc t ế trong l ĩnh v ực VSL Đ. - Bộ Khoa h ọc công ngh ệ và môi tr ường có trách nhi ệm: - Qu ản lý th ống nh ất vi ệc nghiên c ứu và ứng d ụng khoa h ọc k ỹ thu ật v ề ATL Đ, VSL Đ. - Ban hành h ệ th ống tiêu chu ẩn ch ất l ượng, quy cách các ph ươ ng ti ện b ảo vệ cá nhân trong lao độ ng. - Ph ối h ợp v ới B ộ L ĐTBXH, B ộ Y t ế xây dựng, ban hành và qu ản lý th ống nh ất h ệ th ống tiêu chu ẩn k ỹ thu ật Nhà n ước v ề ATL Đ, VSL Đ. - Bộ Giáo d ục và Đào t ạo có trách nhi ệm ch ỉ đạ o vi ệc đưa n ội dung ATL Đ, VSL Đ vào ch ươ ng trình gi ảng d ạy trong các tr ường Đạ i h ọc, các tr ường Kỹ thu ật, qu ản lý và d ạy ngh ề. - Các b ộ và các ngành khác có trách nhi ệm ban hành h ệ th ống tiêu chu ẩn, quy ph ạm ATL Đ, VSL Đ c ấp ngành mình sau khi có th ỏa thu ận b ằng v ăn b ản c ủa Bộ L ĐTBXH, B ộ Y t ế. Vi ệc qu ản lý nhà n ước v ề ATL Đ, VSL Đ trong các l ĩnh vực: Phóng x ạ, th ăm dò khai thác d ầu khí, các ph ươ ng ti ện v ận t ải đường s ắt, đường b ộ, đường hàng không và trong các đơ n v ị thu ộc l ực l ượng v ũ trang do các c ơ quan qu ản lý ngành đó ch ịu trách nhi ệm có s ự ph ối h ợp c ủa B ộ L ĐTBXH và B ộ Y t ế. - Uỷ ban nhân dân t ỉnh, Thành ph ố tr ực thu ộc trung ươ ng có trách nhi ệm: - Th ực hi ện qu ản lý Nhà n ước v ề ATL Đ, VSL Đ trong ph ạm vi đị a ph ươ ng mình. - Xây d ựng các m ục tiêu đảm b ảo an toàn, v ệ sinh và c ải thi ện điều ki ện lao động đưa vào k ế ho ạch phát tri ển kinh t ế- xã h ội và ngân sách địa ph ươ ng. b, Ngh ĩa v ụ, quy ền c ủa người s ử d ụng lao độ ng 1. Ngh ĩa v ụ c ủa người s ử d ụng lao độ ng Điều 13 ch ươ ng IV c ủa N Đ06/CP quy đị nh ng ười s ử d ụng lao độ ng có 7 ngh ĩa v ụ sau: - Hàng n ăm khi xây d ựng k ế ho ạch s ản xu ất kinh doanh c ủa xí nghi ệp ph ải l ập k ế ho ạch, bi ện pháp ATL Đ, VSL Đ và c ải thi ện điều ki ện lao độ ng. - Trang b ị đầ y đủ ph ươ ng ti ện b ảo h ộ cá nhân và th ực hi ện các ch ế độ khác v ề BHL Đ đố i v ới ng ười lao độ ng theo quy định c ủa Nhà n ước. 42
42. - Cử ng ười giám sát vi ệc th ực hi ện các quy đị nh, n ội dung, bi ện pháp ATL Đ, VSL Đ trong doanh nghi ệp. Ph ối h ợp v ới Công đoàn c ơ s ở xây d ựng và duy trì s ự ho ạt độ ng c ủa m ạng l ưới an toàn v ệ sinh viên. - Xây d ựng n ội quy, quy trình ATL Đ, VSLĐ phù h ợp v ới t ừng lo ại máy, thi ết b ị, v ật t ư k ể c ả khi đổ i m ới công ngh ệ theo tiêu chu ẩn quy đị nh c ủa Nhà nước. - Tổ ch ức hu ấn luy ện, h ướng d ẫn các tiêu chu ẩn, quy đị nh bi ện pháp an toàn, VSL Đ đối v ới ng ười lao độ ng. - Tổ ch ức khám s ức kh ỏe đị nh k ỳ cho ng ười lao độ ng theo tiêu chu ẩn, ch ế độ quy đị nh. - Ch ấp hành nghiêm ch ỉnh quy đị nh khai báo, điều tra tai n ạn lao độ ng, bệnh ngh ề nghi ệp và định k ỳ 6 tháng, hàng n ăm báo cáo k ết qu ả, tình hình th ực hi ện ATL Đ, VSL Đ, c ải thi ện điều ki ện lao độ ng v ới S ở L ĐTBXH n ơi doanh nghi ệp ho ạt độ ng. 2. Quy ền c ủa người s ử d ụng lao độ ng Điều 14 ch ươ ng IVc ủa N Đ06/CP quy đị nh ng ười s ử d ụng lao độ ng có 3 quy ền sau: - Bu ộc ng ười lao độ ng ph ải tuân th ủ các quy đị nh, n ội quy, bi ện pháp ATL Đ, VSL Đ. - Khi ếu n ại v ới c ơ quan Nhà nước có th ẩm quy ền v ề quy ết đị nh c ủa Thanh tra v ề ATL Đ, VSL Đ nh ưng v ẫn ph ải nghiêm ch ỉnh ch ấp hành quy ết đị nh đó. c, Ngh ĩa v ụ, quy ền c ủa ng ười lao độ ng trong công tác BHL Đ 1. Ngh ĩa v ụ c ủa người lao độ ng Điều 15 ch ươ ng IV Ngh ị đị nh 06/CP quy đị nh ng ười lao độ ng có 3 ngh ĩa vụ sau: + Ch ấp hành các quy định, n ội quy v ề ATL Đ, VSL Đ có liên quan đến công vi ệc, nhi ệm v ụ được giao. + Ph ải s ử d ụng và b ảo qu ản các ph ươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân đã được trang b ị, n ếu làm m ất ho ặc h ư h ỏng thì ph ải b ồi th ường. + Ph ải báo cáo k ịp th ời v ới ng ười có trách nhi ệm khi phát hi ện nguy c ơ gây tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp, gây độ c h ại ho ặc s ự c ố nguy hi ểm, tham 43
43. gia c ấp c ứu và kh ắc ph ục h ậu qu ả tai n ạn lao độ ng khi có l ệnh c ủa Ng ười s ử dụng lao độ ng. 2. Quy ền c ủa người lao độ ng Điều 16 ch ươ ng IV Ngh ị đinh 06/CP quy đị nh Ng ười lao độ ng có 3 quy ền sau: + Yêu c ầu Ng ười s ử d ụng lao độ ng đả m b ảo điều ki ện làm vi ệc an toàn, vệ sinh, c ải thi ện điều ki ện lao độ ng, trang c ấp đầ y đủ phươ ng ti ện b ảo v ệ cá nhân, hu ấn luy ện, th ực hi ện bi ện pháp ATL Đ, VSL Đ. + T ừ ch ối làm công vi ệc ho ặc r ời b ỏ n ơi làm vi ệc khi th ấy rõ nguy c ơ xảy ra tai n ạn lao độ ng, đe do ạ nghiêm tr ọng tính m ạng, s ức kho ẻ c ủa mình và ph ải báo ngay ng ười ph ụ trách tr ực ti ếp, t ừ ch ối tr ở l ại làm vi ệc n ơi nói trên n ếu nh ững nguy c ơ đó ch ưa được kh ắc ph ục. + Khi ếu n ại ho ặc t ố cáo v ới c ơ quan Nhà n ước có th ẩm quy ền khi Ng ười sử d ụng lao độ ng vi ph ạm quy đị nh c ủa Nhà n ước ho ặc không th ực hi ện đúng các giao k ết v ề ATL Đ, VSL Đ trong h ợp đồ ng lao độ ng, tho ả ước lao độ ng. d, T ổ ch ức Công đoàn ( g ọi t ắt là Công đoàn) 1. Trách nhi ệm, quy ền c ủa công đoàn Căn c ứ vào điều 156 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng, điều 67 ch ươ ng II lu ật Công đoàn n ăm 1990, các điều 20, 21 c ủa N Đ 06/CP, T ổng Liên đoàn lao động Vi ệt Nam đã c ụ th ể hóa các ngh ĩa v ụ và quy ền c ủa Công đoàn v ề BHL Đ trong ngh ị quy ết 01/TL Đ ngày 21/4/1995 c ủa Đoàn ch ủ t ịch L ĐLĐVN v ới 8 n ội dung sau: - Tham gia v ới các c ấp chính quy ền, c ơ quan qu ản lý và Ng ười s ử d ụng lao động xây d ựng các v ăn b ản pháp lu ật, các tiêu chu ẩn an toàn VSL Đ, ch ế độ chính sách v ề BHL Đ, k ế ho ạch BHL Đ, các bi ện pháp đả m b ảo an toàn và VSL Đ. - Tham gia v ới các c ơ quan Nhà n ước xây d ựng ch ươ ng trình BHL Đ qu ốc gia, tham gia xây d ựng và t ổ ch ức th ực hi ện ch ươ ng trình, đề tài nghiên c ứu KHKT v ề BHL Đ. T ổng Liên đoàn qu ản lý và ch ỉ đạ o các Vi ện nghiên c ứu KHKT BHL Đ ti ến hành các ho ạt độ ng nghiên c ứu và ứng d ụng KHKT BHL Đ. - Cử đạ i di ện tham gia vào các đoàn điều tra tai n ạn lao độ ng, ph ối h ợp theo dõi tình hình tai n ạn lao độ ng, cháy n ổ, b ệnh ngh ề nghi ệp. - Tham gia vi ệc xét khen th ưởng, x ử lý các vi ph ạm v ề BHL Đ. - Thay m ặt Ng ười lao độ ng ký tho ả ước lao độ ng t ập th ể v ới Ng ười s ử dụng lao độ ng trong đó có các n ội dung BHL Đ. 44
44. - Th ực hi ện quy ền ki ểm tra giám sát vi ệc thi hành lu ật pháp, ch ế độ , chính sách, tiêu chu ẩn, quy đị nh v ề BHL Đ, vi ệc th ực hi ện các điều v ề BHL Đ trong th ỏa ước t ập th ể đã ký v ới Ng ười s ử d ụng lao độ ng. - Tham gia tổ ch ức vi ệc tuyên truy ền ph ổ bi ến ki ến th ức ATVSL Đ, ch ế độ chính sách BHL Đ, Công đoàn giáo d ục v ận độ ng m ọi ng ười lao độ ng và ng ười s ử d ụng lao độ ng th ực hi ện t ốt trách nhi ệm, ngh ĩa v ụ v ề BHL Đ. Tham gia hu ấn luy ện BHL Đ cho ng ười s ử d ụng lao độ ng và ng ười lao động, đào t ạo k ỹ s ư và sau đại h ọc v ề BHL Đ. - Tổ ch ức phong trào v ề BHL Đ, phát huy sáng ki ến c ải thi ện điều ki ện làm vi ệc, t ổ ch ức qu ản lý m ạng l ưới an toàn v ệ sinh viên và nh ững đoàn viên ho ạt độ ng tích c ực v ề BHL Đ. 2. Nhi ệm v ụ, quy ền h ạn c ủa công đoàn. Mục V thông t ư liên t ịch số14/1998/TTLT-BL ĐTBXH-BYT- TL ĐLĐVN ngày 31/10/1998 quy định Công đoàn doanh nghi ệp có 5 nhi ệm v ụ và 3 quy ền sau: - Nhi ệm v ụ: + Thay m ặt ng ười lao độ ng ký tho ả ước lao độ ng t ập th ể v ới ng ười s ử dụng lao độ ng trong đó có các n ội dung BHL Đ. + Tuyên truy ền v ận độ ng, giáo d ục ng ười lao độ ng th ực hi ện t ốt các quy định pháp lu ật v ề BHL Đ, ki ến th ức KHKT BHL Đ, ch ấp hành quy trình, quy phạm, các bi ện pháp làm vi ệc an toàn và phát hi ện k ịp th ời nh ững hi ện t ượng thi ếu an toàn v ệ sinh trong s ản xu ất, đấ u tranh v ới nh ững hi ện t ượng làm b ừa, làm ẩu, vi ph ạm qui trình k ỹ thu ật an toàn. + Động viên khuy ến khích ng ười lao độ ng phát huy sáng ki ến cải ti ến thi ết b ị, máy nh ằm c ải thi ện môi tr ường làm vi ệc, gi ảm nh ẹ s ức lao độ ng. + T ổ ch ức l ấy ý ki ến t ập th ể ng ười lao độ ng tham gia xây d ựng n ội quy, quy ch ế qu ản lý v ề ATVSL Đ, xây d ựng k ế ho ạch BHL Đ, đánh giá vi ệc th ực hi ện các ch ế độ chính sách BHL Đ, bi ện pháp đả m b ảo an toàn, s ức kh ỏe ng ười lao động. T ổng k ết rút kinh nghi ệm ho ạt độ ng BHL Đ c ủa Công đoàn ở doanh nghi ệp để tham gia v ới Ng ười s ử d ụng lao độ ng. + Ph ối h ợp t ổ ch ức các ho ạt độ ng để đẩ y m ạnh các phong trào b ảo đả m an toàn VSL Đ, b ồi d ưỡng nghi ệp v ụ và các ho ạt độ ng BHL Đ đố i v ới m ạng l ưới an toàn viên. 45
45. - Quy ền: + Tham gia xây d ựng các quy ch ế, n ội quy v ề qu ản lý BHL Đ, ATL Đ và VSL Đ v ới ng ười s ử d ụng lao độ ng. + Tham gia các đoàn ki ểm tra công tác BHL Đ do doanh nghi ệp t ổ ch ức, tham gia các cu ộc h ọp k ết lu ận c ủa các đoàn thanh tra, ki ểm tra, các đoàn điều tra tai n ạn lao độ ng. + Tham gia điều tra tai n ạn lao độ ng, n ắm tình hình tai n ạn lao độ ng, bệnh ngh ề nghi ệp và vi ệc th ực hi ện k ế ho ạch BHL Đ và các bi ện pháp đả m b ảo an toàn, s ức kh ỏe ng ười lao động trong s ản xu ất. Đề xu ất các bi ện pháp kh ắc ph ục thi ếu sót, t ồn t ại. 1.4.3. Th ời gi ờ làm vi ệc, ngh ỉ ng ơi a, Th ời gian làm vi ệc Vấn đề này được quy đị nh trong các điều 68, 70, 71, 72, 80, 81 ch ươ ng XII B ộ lu ật Lao độ ng, được quy đị nh chi ti ết và hướng d ẫn thi hành trong ngh ị định 195/CP ngày 31/12/1994 và thông t ư s ố 07/L ĐTBXH ngày 11/4/1995. - Th ời gian làm vi ệc không quá 8 gi ờ trong m ột ngày ho ặc 40 gi ờ trong một tu ần. Ng ười s ử d ụng lao độ ng có quy ền quy đị nh th ời gi ờ làm vi ệc theo ngày ho ặc tu ần và ngày ngh ỉ hàng tu ần phù h ợp v ới điều ki ện s ản xu ất kinh doanh c ủa doanh nghi ệp nh ưng không được trái v ới quy đị nh trên và ph ải thông báo tr ước cho ng ười lao độ ng bi ết. - Th ời gi ờ làm vi ệc hàng ngày được rút ng ắn t ừ m ột đế n hai gi ờ đố i v ới nh ững ng ười làm các công vi ệc đặ c bi ệt n ặng nh ọc, độ c h ại, nguy hi ểm theo danh mục do B ộ L ĐTBXH ban hành kèm theo quy ết đị nh s ố 1453/L ĐTBXH-QĐ ngày 13/10/1995, s ố 915/L ĐTBXH-QĐ ngày 30/7/1996 và s ố 1629/L ĐTBXH ngày 26/12/1996. - Ng ười s ử d ụng lao độ ng và ng ười lao động có th ể tho ả thu ận làm thêm gi ờ, nh ưng không được quá 4 gi ờ/ngày và 200 gi ờ/n ăm. Đố i v ới công vi ệc đặ c bi ệt n ặng nh ọc, độ c h ại, nguy hi ểm ng ười lao độ ng không được làm thêm quá 3 gi ờ/ ngày và 9 gi ờ / tu ần. - Th ời gi ờ tính làm vi ệc ban đêm được quy đị nh nh ư sau: + T ừ 22 đế n 6 gi ờ sáng cho khu v ực t ừ Th ừa Thiên - Hu ế tr ở ra phía B ắc. + T ừ 21 đế n 5 gi ờ sáng cho khu v ực t ừ Đà N ẵng tr ở vào phía Nam. 46
46. b, Th ời gian ngh ỉ ng ơi - Ng ười lao độ ng làm vi ệc 8 gi ờ liên t ục thì được ngh ỉ ít nh ất n ửa gi ờ, tính vào giờ làm vi ệc. - Ng ười làm vi ệc ca đêm được ngh ỉ gi ữa ca ít nh ất 45 phút, tính vào gi ờ làm vi ệc. - Ng ười làm vi ệc theo ca được ngh ỉ ít nh ất 12 gi ờ tr ước khi chuy ển sang ca khác. - Mỗi tu ần ng ười lao độ ng được ngh ỉ ít nh ất m ột ngày ( 24 gi ờ liên t ục) có th ể vào ngày ch ủ nh ật ho ặc m ột ngày c ố đị nh khác trong tu ần. - Ng ười lao độ ng được ngh ỉ làm vi ệc, h ưởng nguyên l ươ ng nh ững ngày lễ sau đây: T ết d ươ ng l ịch:1 ngày, t ết âm l ịch: 4 ngày, ngày chi ến th ắng(30/4 Dươ ng l ịch): 1 ngày, ngày Qu ốc t ế lao độ ng(1/5 D ươ ng l ịch): 1 ngày, ngày Qu ốc khánh(2/9): 1 ngày. N ếu nh ững ngày ngh ỉ nói trên trùng vào ngày ngh ỉ hàng tu ần thì ng ười lao độ ng được ngh ỉ bù vào ngày ti ếp theo. - Ng ười lao độ ng có 12 tháng làm vi ệc t ại m ột doanh nghi ệp ho ặc v ới một ng ười s ử d ụng lao độ ng thì được ngh ỉ phép hàng n ăm, h ưởng nguyên l ươ ng theo quy định sau đây: + 12 ngày ngh ỉ phép, đố i v ới ng ười làm công vi ệc trong điều ki ện bình th ường. + 14 ngày ngh ỉ phép, đố i v ới ng ười làm vi ệc n ặng nh ọc, độ c h ại, nguy hi ểm ho ặc nh ững n ơi có điều ki ện s ống kh ắc nghi ệt và đối v ới ng ười d ưới 18 tu ổi. + 16 ngày ngh ỉ phép, đố i v ới ng ười làm vi ệc đặ c bi ệt n ặng nh ọc, độ c h ại, nguy hi ểm. + Ng ười lao độ ng được ngh ỉ v ề vi ệc riêng mà v ẫn h ưởng nguyên l ươ ng trong nh ững tr ường h ợp sau: K ết hôn ngh ỉ 3 ngày, con k ết hôn ngh ỉ m ột ngày, b ố mẹ (c ả bên v ợ và bên ch ồng) ch ết, v ợ ho ặc ch ồng ch ết, con ch ết ngh ỉ 3 ngày. 1.4.4. Quy định ATVSL Đ a, L ập lu ận ch ứng an toàn - vệ sinh lao độ ng - Vi ệc xây d ựng m ới ho ặc m ở r ộng, c ải t ạo c ơ s ở để s ản xu ất, s ử d ụng, bảo qu ản, l ưu gi ữ và tàng tr ữ các lo ại máy, thi ết b ị, v ật t ư, các ch ất có yêu c ầu nghiêm ng ặt v ề ATL Đ, VSL Đ, ph ải có lu ận ch ứng v ề các bi ện pháp đả m b ảo 47
47. ATL Đ, VSL Đ đối v ới n ơi làm vi ệc c ủa ng ười lao độ ng và môi tr ường xung quanh theo quy định c ủa pháp lu ật. - Vi ệc s ản xu ất, s ử d ụng, b ảo qu ản, v ận chuy ển các lo ại máy, thi ết b ị, v ật tư, n ăng l ượng, điện, hoá ch ất, vi ệc thay đổ i công ngh ệ, nh ập kh ẩu công ngh ệ mới ph ải được th ực hi ện theo tiêu chu ẩn ATL Đ, VSL Đ. Ph ải được khai báo, đă ng ký và xin c ấp gi ấy phép v ới c ơ quan thanh tra nhà n ước v ề ATL Đ,VSL Đ. b, B ồi th ường tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp - Ng ười s ử d ụng lao độ ng ph ải ch ịu toàn b ộ chi phí y t ế t ừ khi s ơ c ứu, cấp c ứu đế n khi điều tr ị xong cho ng ười b ị tai n ạn lao độ ng ho ặc b ệnh ngh ề nghi ệp. Ng ười lao độ ng được h ưởng ch ế độ b ảo hi ểm xã h ội v ề tai n ạn lao độ ng, bệnh ngh ề nghi ệp. - Ng ười s ử d ụng lao độ ng có trách nhi ệm b ồi th ường ít nh ất b ằng 30 tháng l ươ ng cho ng ười lao độ ng b ị suy gi ảm kh ả n ăng lao độ ng t ừ 81% tr ở lên ho ặc cho thân nhân ng ười ch ết do tai n ạn lao độ ng, b ệnh ngh ề nghi ệp mà không do l ỗi c ủa ng ười lao độ ng. Tr ường h ợp do l ỗi c ủa ng ười lao độ ng, thì c ũng được tr ợ c ấp m ột kho ản ti ền ít nh ất b ằng 12 tháng l ươ ng. 1.4.5. Bảo h ộ lao độ ng đố i v ới lao độ ng đặc bi ệt a, Đối v ới lao độ ng n ữ Lao động n ữ có nh ững đặ c thù so v ới lao độ ng nam, ngoài lao động còn có ch ức n ăng sinh đẻ , nuôi con. Điều 113 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng, điều 11 c ủa ngh ị định 23/CP (18/4/19960), thông t ư s ố 03/TTLB-LĐTBXH-BYT (28/11/1994) quy định các điều ki ện lao độ ng có h ại và các công vi ệc không được s ử d ụng lao động n ữ. N ội dung chính c ủa các điều và v ăn b ản trên nh ư sau: - Ng ười s ử d ụng lao độ ng không được s ử d ụng ng ười lao độ ng n ữ làm nh ững công vi ệc n ặng nh ọc, nguy hi ểm ho ặc ti ếp xúc v ới các ch ất độ c h ại có ảnh hưởng x ấu t ới ch ức n ăng sinh đẻ và nuôi con. - Doanh nghi ệp đang s ử d ụng lao độ ng n ữ làm các công vi ệc nói trên ph ải có k ế ho ạch đào t ạo ngh ề, chuy ển d ần ng ười lao độ ng n ữ sang công vi ệc khác phù hợp, t ăng c ường các bi ện pháp b ảo v ệ s ức kh ỏe, c ải thi ện điều ki ện lao động ho ặc gi ảm b ớt th ời gi ờ làm vi ệc. Ngoài ra còn m ột s ố v ăn b ản h ướng d ẫn n ội dung th ực hi ện ch ế độ đố i với lao độ ng n ữ : 48
48. - Nghiêm c ấm ng ười s ử d ụng lao độ ng có hành vi phân bi ệt đối x ử v ới ph ụ n ữ, xúc ph ạm danh d ự và nhân ph ẩm ph ụ n ữ. Ph ải th ực hi ện nguyên t ắc bình đẳng nam n ữ v ề tuy ển d ụng, s ử d ụng, nâng b ậc l ươ ng và tr ả công lao độ ng. - Ng ười lao độ ng n ữ được ngh ỉ tr ước và sau khi sinh con là 6 tháng. Không được s ử d ụng lao độ ng nữ có thai t ừ tháng th ứ 7 ho ặc đang nuôi con d ưới 12 tháng làm thêm gi ờ, làm vi ệc ban đêm và đi công tác xa. Trong th ời gian nuôi con d ưới 12 tháng được ngh ỉ m ỗi ngày 60 phút. - Nơi có s ử d ụng lao độ ng n ữ ph ải có ch ổ thay qu ần áo, bu ồng t ắm và bu ồng v ệ sinh n ữ. - Trong th ời gian ngh ỉ vi ệc để đi khám thai, do s ẩy thai, ngh ỉ để ch ăm sóc con d ưới 7 tu ổi ốm đau, ng ười lao độ ng được h ưởng tr ợ c ấp b ảo hi ểm xã h ội. b, Đối v ới lao độ ng ch ưa thành niên Nh ững v ấn đề BHL Đ đố i v ới lao độ ng ch ưa thành niên ( ng ười lao động dưới 18 tu ổi) được quy đị nh trong các điều121, 122 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng và thông t ư s ố 09/TTLT-LĐTBXH-BYT ngày 13/4/1995 bao g ồm m ột s ố n ội dung chính sau: - Ng ười s ử d ụng lao độ ng ch ỉ được s ử d ụng lao ch ưa thành niên vào nh ững công vi ệc phù h ợp v ới s ức kh ỏe để đả m b ảo cho s ự phát tri ển th ể l ực, trí lực, nhân cách và có trách nhi ệm quan tâm ch ăm sóc ng ười lao độ ng ch ưa thành niên v ề các m ặt lao độ ng, ti ền l ươ ng, s ức kh ỏe, h ọc t ập trong quá trình lao động. Cấm s ử d ụng ng ười lao độ ng ch ưa thành niên làm nh ững công vi ệc n ặng nh ọc, nguy hi ểm ho ặc ti ếp xúc v ới các ch ất độ c h ại. - Th ời gi ờ làm vi ệc c ủa lao độ ng ch ưa thành niên không được quá 7 gi ờ / ngày. Ng ười s ử d ụng lao độ ng ch ỉ được s ử d ụng ng ười lao độ ng ch ưa thành niên làm thêm gi ờ, làm vi ệc ban đêm trong m ột s ố ngh ề và công vi ệc không n ặng nh ọc, độ c h ại, nguy hi ểm. - Nơi có s ử d ụng ng ười lao độ ng ch ưa thành niên ph ải l ập s ổ theo d ọi riêng, ghi đầy đủ h ọ tên, ngày sinh, công vi ệc đang làm, k ết qu ả ki ểm tra s ức kh ỏe đị nh k ỳ. - Nghiêm c ấm nh ận tr ẻ em ch ưa đủ 15 tu ổi vào làm vi ệc, tr ừ 1 s ố ngh ề do B ộ Lao độ ng - Th ươ ng binh và Xã h ội quy đị nh. 49
49. c, Đối v ới lao độ ng là ng ười tàn t ật Nhà n ước b ảo h ộ quy ền làm vi ệc c ủa ng ười tàn t ật và có nh ững quy đị nh về ATL Đ, VSL Đ phù h ợp v ới tr ạng thái s ức kh ỏe c ủa lao động là ng ười tàn t ật trong các điều 125, 126, 127 c ủa B ộ lu ật Lao độ ng. C ụ th ể nh ư sau: - Nhà n ước b ảo h ộ quy ền làm vi ệc c ủa ng ười tàn t ật và khuy ến khích vi ệc thu nh ận, t ạo vi ệc làm cho ng ười tàn t ật. Th ời gi ờ làm vi ệc c ủa ng ười tàn t ật không quá 7 gi ờ/ ngày. - Nh ững n ơi d ạy ngh ề cho ng ười tàn t ật ho ặc s ử d ụng lao độ ng là ng ười tàn t ật ph ải tuân theo nh ững quy đị nh v ề điều ki ện lao độ ng, công c ụ lao độ ng, ATL Đ, VSL Đ phù h ợp và th ường xuyên ch ăm sóc s ức kh ỏe c ủa ng ười tàn t ật. - Cấm s ử d ụng ng ười tàn t ật đã b ị suy gi ảm kh ả n ăng lao độ ng t ừ 51% tr ở lên làm thêm gi ờ, làm vi ệc ban đêm. CÂU HỎI ÔN T ẬP 1. Nh ững ch ế độ và chính sách BHL Đ c ần được th ực hi ện v ới ng ười lao động? 2. Tính ch ất c ủa công tác BHL Đ được th ể hi ện trên các ph ươ ng di ện nào? 3. Xây d ựng k ế ho ạch BHL Đ cho nhà máy ph ải đả m b ảo nh ững n ội dung gì? 4. Vai trò c ủa công đoàn trong công tác BHL Đ đối v ới ng ười lao độ ng? 5. Quy ền và trách nhi ệm c ủa ng ười lao độ ng trong công tác BHL Đ? 50
50. Ch ươ ng 2 K Ỹ THU ẬT V Ệ SINH LAO ĐỘNG 2.1. K ỹ thu ật v ệ sinh lao độ ng 2.1.1. Đối t ượng, nhi ệm v ụ Vệ sinh lao độ ng là môn khoa h ọc nghiên c ứu ảnh h ưởng c ủa nh ững y ếu tố có h ại trong s ản xu ất đố i v ới s ức kh ỏe ng ười lao độ ng, tìm các bi ện pháp c ải thi ện điều ki ện lao độ ng, phòng ng ừa các b ệnh ngh ề nghi ệp và nâng cao kh ả năng lao động cho ng ười lao độ ng. Trong s ản xu ất, ng ười lao độ ng có th ể ph ải ti ếp xúc v ới nh ững y ếu t ố có ảnh h ưởng không t ốt đế n s ức kh ỏe ở nhi ều m ức độ khác nhau nh ư m ệt m ỏi, suy nh ược, gi ảm kh ả n ăng lao độ ng, phát sinh các b ệnh. Các y ếu t ố có trong quá trình công ngh ệ, quá trình lao động và hoàn c ảnh n ơi làm vi ệc có th ể gây ảnh h ưởng nh ất đị nh đố i v ới tr ạng thái c ơ th ể và s ức kho ẻ ng ười lao độ ng. Các y ếu t ố đó được g ọi là y ếu t ố v ệ sinh ngh ề nghi ệp hay y ếu t ố ngh ề nghi ệp. Khi các y ếu t ố ngh ề nghi ệp có tác d ụng x ấu đố i v ới s ức kho ẻ và kh ả năng làm vi ệc c ủa ng ười lao độ ng thì được g ọi là các y ếu t ố tác h ại ngh ề nghi ệp. Nh ững b ệnh t ật ch ủ y ếu do tác h ại ngh ề nghi ệp gây nên được g ọi là nh ững b ệnh ngh ề nghi ệp. Các tác h ại ngh ề nghi ệp có th ể phân thành các lo ại sau: - Tác h ại liên quan đến quá trình s ản xu ất: + Các y ếu t ố v ật lý và hóa h ọc: Điều ki ện vi khí h ậu, b ức x ạ điện t ừ, b ức xạ cao t ần, siêu cao t ần, ti ếng ồn, b ụi và ch ất độ c, ch ất phóng x ạ trong s ản xu ất. + Y ếu t ố sinh v ật: Vi khu ẩn, siêu vi khu ẩn, ký sinh trùng và các n ấm mốc gây bệnh. - Tác h ại liên quan đến t ổ ch ức lao độ ng: + B ố trí th ời gian làm vi ệc không h ợp lý nh ư làm vi ệc liên t ục, quá lâu, không ngh ỉ + B ố trí công vi ệc không h ợp lý nh ư c ường độ lao độ ng quá cao không phù h ợp v ới tình tr ạng s ức kh ỏe ng ười lao độ ng, s ự ho ạt độ ng quá kh ẩn tr ươ ng làm c ăng th ẳng các h ệ th ống c ơ th ể và các giác quan + B ố trí ch ế độ làm vi ệc ngh ỉ ngh ơi không h ợp lý. + B ố trí v ị trí làm vi ệc không h ợp lý nh ư t ư th ế gò bó, không tho ải mái ph ải cúi lom khom, v ặn mình 51
51. + Công c ụ lao độ ng không phù h ợp v ới c ơ th ể v ề tr ọng l ượng, hình dáng kích th ước - Tác h ại liên quan đến điều ki ện v ệ sinh an toàn: + B ố trí h ệ th ống chi ếu sáng không h ợp lý nh ư thi ếu ho ặc th ừa ánh sáng + Làm vi ệc ngoài tr ời có th ời ti ết x ấu nh ư nóng v ề mùa hè, l ạnh v ề mùa đông + Thi ếu các trang thi ết b ị cho h ệ th ống thông gió, ch ống b ụi, ch ống ồn, hút khí độc + Thi ếu trang b ị phòng h ộ lao độ ng ho ặc có nh ưng s ử d ụng và b ảo qu ản không t ốt + Công tác th ực hi ện quy t ắc VSL Đ và ATL Đ ch ưa t ốt, ch ưa tri ệt để . Có nhi ều hình thái lao động khác nhau trong s ản xu ất, nh ưng tính ch ất lao động đều th ể hi ện trên 3 m ặt: Lao động th ể lực, lao động trí óc, lao động căng th ẳng v ề th ần kinh và tâm lý. Hi ện nay, vi ệc đánh giá ảnh h ưởng c ủa quá trình lao động đối v ới con ng ười còn là m ột v ấn đề ph ức t ạp, b ởi v ậy, ng ười ta mới ch ỉ có th ể đư a ra m ột s ố ch ỉ tiêu nh ư: s ự tiêu hao n ăng l ượng, l ượng ôxy tiêu th ụ, nh ịp đập c ủa tim, thân nhi ệt thay đổi B ảng 2.1 cho th ấy mức tiêu hao n ăng lượng ở các lo ại hình lao động khác nhau. Bảng 2-1 Tiêu hao n ăng l ượng ở các lo ại lao động khác nhau Cường độ lao độ ng Tiêu hao n ăng l ượng Ngh ề t ươ ng ứng kcal/phút kcal/24 gi ờ Lao động nh ẹ 2,5 2300 - 3000 Giáo viên, thày thu ốc Lao động trung bình 2,5 - 5 3100 - 3900 Th ợ ngu ội, th ợ d ệt Lao động n ặng 5 - 10 4000 - 4500 Th ợ m ỏ, th ợ khuân vác Th ời gian t ừ khi k ết thúc công vi ệc đến khi các ch ỉ số sinh lý c ủa c ơ th ể tr ở về mức ban đầu là th ời k ỳ hồi ph ục. Theo dõi kh ả năng làm vi ệc c ủa ng ười công nhân trong m ột ngày lao động th ấy: lúc đầu n ăng su ất lao động t ăng theo th ời gian; đó là th ời k ỳ đầu, c ơ th ể dần thích nghi v ới điều ki ện lao động. Năng su ất lao động đạt cao nh ất sau 1 - 1,5 gi ờ làm vi ệc. Sau đó, n ăng su ất 52
52. lao động duy trì m ột th ời gian đến m ột lúc n ăng su ất lao động gi ảm xu ống. Th ời gian này ph ụ thu ộc vào nhi ều y ếu t ố, con ng ười c ần xác định được kho ảng th ời gian này để có th ể bố trí th ời gian lao động m ột cách h ợp lý. Bảng 2-2 Các thông s ố để đánh giá m ức ch ịu t ải th ể lực của ng ười lao động Mức Tiêu th ụ Thông khí Thân Nh ịp đậ p Acitlactic ch ịu t ải oxy(l/phút) ph ổi(l/phút) nhi ệt( 0C) tim(l ần/phút) trong 100cm 3(mmg) Rất nh ẹ 0,25 – 0,5 6-7 37,5 60-70 10 Nh ẹ 0,5 – 1 11-20 37,5 75-100 10 Trung 1 – 1,5 20-31 35,6-38 100-125 15 bình Nặng 1,5-2 31-43 38-38,5 125-150 15 Rất n ặng 2-2,5 43-56 38,5-39 150-175 20 Cực 2,5-4 60-100 >39 >175 50-60 nặng Hình 2-1. Chu k ỳ sinh h ọc c ủa con ng ười trong m ột ngày và kh ả năng t ạo ra n ăng su ất lao động 53