Giáo trình Khung gầm ô tô - Chương 1: Giới thiệu chung về hệ thống truyền lực

Nội dung text: Giáo trình Khung gầm ô tô - Chương 1: Giới thiệu chung về hệ thống truyền lực

1. CHÖÔNG 1 GIÔÙI THIEÄÄÄU CHUNG VEÀÀÀ HEÄÄÄ THOÁÁÁNG TRUYEÀÀÀN LÖÏC I. GIÔÙI THIEÄÄÄU : 1 2 3 8 5 4 7 6 Hình 1-1. Caùc boä phaän cuûa HTTH treân oâtoâ: 1- truïc khuyûu ñoäng cô; 2- ly hôïp; 3- hoäp soá; 4- truïc caùcñaêng; 5- khôùp caùcñaêng; 6- hoäp vi sai; 7- baùn truïc; 8- baùnh xe chuû ñoäng. Heä thoáng truyeàn löïc (HTTL) cuûa oâtoâ laø heä thoáng taäp hôïp taát caû caùc cô caáu noái töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng coù coâng duïng: � Truyeàn, bieán ñoåi moment xoaén vaø soá voøng quay töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng sao cho phuø hôïp giöõa cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn sinh ra trong quaù trình oâtoâ chuyeån ñoäng. � Caét doøng truyeàn trong thôøi gian ngaén hoaëc daøi. � Thöïc hieän ñoåi chieàu chuyeån ñoäng nhaèm taïo neân chuyeån ñoäng luøi cho oâtoâ. � Taïo khaû naêng chuyeån ñoäng eâm dòu vaø tính naêng vieät daõ caàn thieát treân ñöôøng. Ñeå thöïc hieän nhöõng vieäc naøy caàn boán thaønh phaàn:
2. • Ly hôïp • Hoäp soá • Truyeàn ñoäng caùcñaêng • Caàu chuû ñoäng 1. Ly hôïp Boä ly hôïp duøng ñeå noái coát maùy vôùi heä thoáng truyeàn löïc, nhaèm truyeàn moment xoaén moät caùch eâm dòu vaø ñeå caét truyeàn ñoäng ñeán heä thoáng truyeàn löïc ñöôïc nhanh; döùt khoaùt trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát. 2. Hoäääp soááá � Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát ñoäng cô. � Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng. � Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly hôïp. � Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe chuyeân duïng. 3. Truyeàààn ñoäääng caùùùcñaêêêng Truyeàn ñoäng caùcñaêng duøng ñeå truyeàn moment xoaén giöõa caùc truïc khoâng thaúng haøng. Caùc truïc naøy leäch nhau moät goùc α >0o vaø giaù trò cuûa α thöôøng thay ñoåi. 4. Caàààu chuûûû ñoäääng Caàu chuû ñoäng oâ toâ goàm coù: Truyeàn löïc chính, vi sai, baùn truïc vaø voû caàu. Caàu chuû ñoäng coù taùc duïng: � Truyeàn coâng suaát töø truïc chuû ñoäng ñeán caùc baùnh xe sau. � Thay ñoåi höôùng quay cuûa truïc chuû ñoäng1 goùc 900 ñeå quay truïc baùnh xe. � Taïo ra söï giaûm toác cuoái cuøng giöõa truïc truyeàn ñoäng vaø baùnh xe thoâmg qua caùc baùnh raêng truyeàn ñoäng cuoái cuøng. � Chia toång moâmen xoaén tôùi caùc baùnh xe chuû ñoäng. � Cho pheùp sai leäch toác ñoä giöõa caùc baùnh xe khaùc nhau (baùnh xe traùi, baùnh xe phaûi) trong luùc quay voøng. � Naâng ñôõ troïng löôïng caàu sau, toaøn boä heä thoáng treo vaø saécxi. � Taùc ñoäng nhö moät thaønh phaàn moâmen xoaén khi coù gia toác vaø phanh. Caùc loaïi oâtoâ thöôøng boá trí ñoäng cô ñoát trong (nhieân lieâu xaêng, diesel) hoaëc ñoäng cô ñieän. Vieäc xuaát hieän caùc loaïi ñoäng cô nhö: ñoäng cô roâto quay (Wankel), ñoäng cô söû duïng nhieân lieäu hyñro phaân huyû töø nöôùc laøm thay ñoåi caáu truùc cuûa HTTL. Hieän nay chuùng ta thöôøng söû duïng caùc loaïi oâtoâ coù ñoäng cô ñoát trong. Sau hôn moät theá kyû keå töø khi ra ñôøi ñeán nay, ñoäng cô ñoát trong ñaõ khoâng ngöøng ñöôïc hoaøn thieän daãn tôùi keát caáu HTTL bieán ñoäng ñaùng keå. Nhöõng chæ tieâu chính coù theå keå tôùi laø: giaûm tieâu hao nhieân lieäu, taêng coâng suaát, giaûm tieáng oàn, taêng toác ñoä lôùn nhaát ñoäng
3. cô Do ñoøi hoûi nhöõng tính naêng nhö: khaû naêng leo doác cöïc ñaïi cuûa oâtoâ, khaû naêng ñaït vaän toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït gia toác cöïc ñaïi, khaû naêng ñaït coâng suaát cöïc ñaïi vaø nhöõng phaùt trieån vöôït baäc cuûa kyõ thuaät ñoäng cô neân laøm taêng tính naêng ña daïng trong keát caáu HTTL. II. PHAÂÂÂN LOAÏÏÏI HTTL ñöôïc phaân loaïi theo caùc ñaëc ñieåm: 1. Phaââân loaïïïi theo hình thöùc truyeàààn naêêêng löôïng � HTTL cô khí goàm caùc boä truyeàn ma saùt, caùc hoäp bieán toác, hoäp phaân phoái, truyeàn ñoäng caùcñaêng, loaïi naøy duøng phoå bieán. � HTTL cô khí + thuyû löïc goàm caùc boä truyeàn cô khí, boä truyeàn thuyû löïc. � HTTL ñieän töø goàm nguoàn ñieän, caùc ñoäng cô ñieän, rôle ñieän töø, daây daãn. � HTTL lieân hôïp goàm moät soá boä phaän cô khí, moät soá boä phaän thuyû löïc, moät soá boä phaän ñieän töø. Phoå bieán hôn caû laø HTTL cô khí vaø cô khí thuyû löïc. 2. Phaââân loaïïïi theo ñaëëëc ñieåååm bieááán ñoåååi caùùùc soááá truyeàààn. Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm bieán ñoåi caùc soá truyeàn goàm: truyeàn löïc coù caáp vaø truyeàn löïc voâ caáp. � Truyeàn löïc coù caáp laø truyeàn löïc coù caùc tyû soá truyeàn coá ñònh, vieäc thay ñoåi soá truyeàn theo daïng baäc thang. � Truyeàn löïc voâ caáp laø truyeàn löïc coù tyû soá truyeàn bieán ñoåi lieân tuïc tuøy thuoäc vaøo cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø moment caûn töø maët ñöôøng. 3. Phaââân loaïïïi theo phöông phaùùùp thay ñoåååi toááác ñoäää � Ñieàu khieån baèng caàn soá. � Ñieàu khieån baùn töï ñoäng. � Ñieàu khieån töï ñoäng. Phaân bieät giöõa ñieàu khieån baùn töï ñoäng vaø ñieàu khieån töï ñoäng thoâng qua soá löôïng cô caáu ñieàu khieån trong buoàng laùi. Hieän nay chuùng ta thöôøng gaëp: � HTTL coù caáp ñieàu khieån baèng caàn soá (Manual Transmissions: MT). � HTTL cô khí thuûy löïc ñieàu khieån töï ñoäng (Automatic Transmissions: AT). III. CAÙÙÙC SÔ ÑOÀÀÀ BOÁÁÁ TRÍ CHUNG 1. Caùùùc sô ñoààà HTTL HTTL taäp hôïp nhieàu cuïm chöùc naêng khaùc nhau. Thoâng thöôøng bao goàm: - Ly hôïp, hoäp soá chính, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, baùnh xe. - Ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe. - Hoäp soá töï ñoäng (AT), hoäp phaân phoái, truïc caùcñaêng, caàu chuû ñoäng, khôùp noái, baùnh xe
4. Soá löôïng cuïm coù theå khaùc nhau tuyø thuoäc vaøo tính naêng kyõ thuaät cuûa oâtoâ. Hình 1-1’ giôùi thieäu caùc sô doà thöôøng gaëp treân oâtoâ. Caùc kyù hieäu: Ñ – ñoäng cô L – ly hôïp H – hoäp soá CÑ – caùc ñaêng C – caàu chuû ñoäng a. Loaïïïi FF (FWD) (Ñoäääng cô ñaëëët tröôùc – caàààu tröôùc chuûûû ñoäääng) � Sô ñoà a: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá chính, caàu xe naèm doïc vaø ôû tröôùc xe taïo neân caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä caùc cuïm lieâm keát vôùi nhau thaønh moät khoái. Nhôø caáu truùc naøy troïng taâm xe naèm leäch haún veà phía ñaàu xe, keát hôïp caáu taïo voû a) xe taïo khaû naêng oån ñònh cao khi coù löïc beân taùc ñoäng, ñoàng thôøi giaûm ñoä nhaïy caûm vôùi gioù beân. Xong khoâng gian ñaàu xe raát heïp. � Sô ñoà b: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá naèm ngang ñaët tröôùc xe, caàu tröôùc chuû ñoäng. Toaøn boä cuïm truyeàn löïc lieàn khoái. Troïng löôïng khoái ñoäng löïc naèm leäch haún veà phía tröôùc ñaàu xe giaûm ñaùng keå ñoä nhaïy cuûa oâtoâ vôùi löïc beân nhaèm naâng cao khaû naêng oån ñònh ôû toác ñoä cao. Trong caàu b) chuû ñoäng thì boä truyeàn baùnh raêng truï thay theá cho boä truyeàn baùnh raêng coân. b. Loaïïïi FR (RWD) (Ñoäääng cô ñaëëët tröôùc – caàààu sau chuûûû ñoäääng) � Sô ñoà c: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá ñaët haøng doïc phía tröôùc ñaàu xe, caàu chuû ñoäng ñaët sau xe, truïc caùc ñaêng noái giöõa hoäp soá vaø caàu chuû ñoäng. Chieàu daøi töø hoäp soá ñeán caàu sau khaù lôùn neân giöõa truïc phaûi ñaët oå treo. c)
5. c. Loaïïïi RR (Ñoäääng cô ñaëëët sau – caàààu sau chuûûû ñoäääng) � Sô ñoà d: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá, caàu chuû ñoäng laøm thaønh moät khoái goïn ôû phía sau xe, caàu sau chuû ñoäng. Cuïm ñoäng cô naèm sau caàu chuû ñoäng. � Sô ñoà e: gioáng nhö sô ñoà d nhöng cuïm ñoäng cô naèm quay ngöôïc laïi, ñaët tröôùc caàu sau. � Sô ñoà g: ñoäng cô, ly hôïp ñaët tröôùc xe, hoäp soá chính, caàu xe ñaët sau xe,truïc caùcñaêng noái giöõa ly hôïp vaø hoäp soá chính. Truïc caùcñaêng ñaët kín trong voû boïc laøm toát vieäc baûo veä che boäi cho heä thoáng. Troïng löôïng san ñeàu cho caû hai caàu. d. Loaïïïi 4WD (Ñoäääng cô hai caàààu chuûûû ñoäääng thöôøng xuyeââân) � Sô ñoà h: ñoäng cô, ly hôïp, hoäp soá chính, hoäp phaân phoái ñaët doïc phía ñaàu xe, caàu tröôùc vaø caàu sau chuû ñoäng. Noái giöõa hoäp phaân phoái vaø caùc caàu laø caùc truïc caùcñaêng. Sô ñoà naøy thöôøng gaëp ôû oâtoâ coù khaû naêng vieät daõ cao, oâtoâ chaïy treân ñöôøng xaáu.
6. 2. Moääät soááá ñaùùùnh giaùùù toååång quaùùùt Thoâng thöôøng ñeå ñaùnh giaù chaát löôïng oâtoâ coù theå söû duïng caùc yeáu toá cô baûn: chaát löôïng keùo, chaát löôïng ñieàu khieån, chaát löôïng oån ñònh. Sô ñoà Gt/Gs.% Chaát löôïng khoâng taûi ñaày taûi keùo ñieàu khieån oâån ñònh c 55/45 50/50 toát trung bình trung bình a, c 60/40 55/45 toát toát toát d, e ,g 40/60 50/50 toát toát xaáu h 55/45 45/55 toát trung bình trung bình Baûûûng 1-2. Caùc yeáu toá ñaùnh giaù chung: Gt – taûi troïng tónh ñaët treân caàu tröôùc; Gs – taûi troïng tónh ñaët treân caàu sau; Gt/Gs – tyû leä phaân boá taûi troïng. - Chaát löôïng keùo bieåu thò khaû naêng taêng toác, khaû naêng taän duïng löïc baùm ôû baùnh xe chuû ñoäng. - Chaát löôïng ñieàu khieån bieåu thò ôû khaû naêng ñieàu khieån toác ñoä, ñieàu khieån höôùng chuyeån ñoäng (quaõng ñöôøng phanh, khaû naêng thöïc hieän quay voøng, oån ñònh chuyeån ñoäng thaúng). - Chaát löôïng oån ñònh bieåu thò khaû naêng choáng tröôït, laät, laéc ngang trong moïi ñieàu kieän chuyeån ñoäng theo caùc traïng thaùi chuyeån ñoäng cuûa xe. Caùc yeáu toá cô baûn treân ñeàu aûnh höôûng tôùi khaû naêng chuyeån ñoäng, khaû naêng an toaøn quyeát ñònh bôûi tyû leä phaân boá taûi troïng trong traïng thaùi tónh ôû hai traïng thaùi: khoâng taûi vaø ñaày taûi theo Gt/Gs. Caùc thoâng soá cho trong baûûûng 1-2. Qua baûng ta thaáy caùc oâtoâ loaïi moät caàu chuû ñoäng hieän ñaïi coù xu höôùng duøng caùch boá trí theo sô ñoà b, c. IV. MOÄÄÄT SOÁÁÁ SÔ ÑOÀÀÀ TOÅÅÅNG THEÅÅÅ TREÂÂÂN XE HAI CAÀÀÀU CHUÛÛÛ ÑOÄÄÄNG Coâng thöùc baùnh xe ñöôïc kyù hieäu toång quaùt laø: a x b Trong ñoù: a laø soá löôïng baùnh xe b laø soá löôïng baùnh xe chuû ñoäng Thí duï cho caùc tröôøng hôïp : o 4 x 2 : xe coù moät caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe, trong ñoù hai baùnh chuû ñoäng). o 4 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng (coù boán baùnh xe , caû boán baùnh ñeàu chuû ñoäng). o 6 x 4 : xe coù hai caàu chuû ñoäng , moät caàu bò ñoäng (coù 6 baùnh xe, trong ñoù coù 4 baùnh laø chuû ñoäng). o 6 x 6 : xe coù ba caàu chuû ñoäng (coù 6 baùnh xe vaø caû 6 baùnh ñeàu chuû ñoäng). 6
7. o 8 x 8 : xe coù boán caàu chuû ñoäng ( coù 8 baùnh xe vaø caû 8 baùnh ñeàu chuû ñoäng). Vì möùc ñoä phöùc taïp cuûa heä thoáng truyeàn löïc moät soá xe cuï theå ñöôïc theå hieän qua coâng thöùc baùnh xe nhö treân neân heä thoáng truyeàn löïc coù caùc kyù hieäu thöôøng duøng nhö: • Loaïi kyù hieäu 4WD (four well drive): cho taát caû caùc xe coù boán baùnh chuû ñoäng. • Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): cho taát caû caùc xe coù caáu truùc kieåu caàu tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. Vôùi muïc ñích naâng cao khaû naêng cô ñoäng treân oâtoâ hai caàu söû duïng daïng caáu truùc treân hình 1-2. 1. Caùùùc boäää vi sai giöõa caùùùc baùùùnh xe (h. 1-2). Caùc boä vi sai giöõa caùc baùnh xe ñaûm nhaän vai troø khaùc toác giöõa caùc baùnh xe cuøng moät caàu, xong tröôøng hôïp xe chuyeån ñoäng treân ñöôøng xaáu coù theå xaûy ra hieän töôïng moät baùnh xe bò quay trôn maø khoâng truyeàn löïc. Caùc xe moät caàu chuû ñoäng chuû yeáu hoaït ñoäng treân ñöôøng toát do ñoù caùc kieåu vi sai kieåu naøy raát thích hôïp. Hình 1-2. Caùc daïng caáu truùc truyeàn löïc treân oâtoâ. Treân oâtoâ nhieàu caàu caàn hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu ñeå haïn cheá söï quay trôn cuûa moät baùnh xe treân moät caàu, coù theâm khoaù ma saùt caùc daïng khaùc nhau nhö: ly hôïp tröôït, boä gaøi coù ma saùt cao, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh. Moät soá keát caáu khaùc coù khaû naêng khoaù cöùng hai baùnh xe (khoaù vi sai), khi ñoù caùc baùnh xe ôû moät caàu khoâng coøn khaû naêng khaùc toác. Xe khoâng coøn hoaït ñoäng ôû cheá ñoä naøy laâu daøi vì lyù do quaù taûi do keát caáu. Caáu rtuùc töï ñoäng gaøi vi sai laø loaïi khôùp daïng haønh trình töï do. Keát caáu töï ñoäng laøm vieäc khi coù sai leäch toác ñoä giöõa hai baùnh xe. 7
8. 2. Caùùùc boäää vi sai giöõa caùùùc caàààu Caùc boä vi sai giöõa caùc caàu ñaët trong hoäp phaân phoái cho pheùp caùc caàu laøm vieäc vôùi caùc toác ñoä quay khaùc nhau, vieäc boá trí nhö vaäy laøm cho xe hai caàu hoaït ñoäng linh hoaït nhöng giaûm khaû naêng cô ñoäng cuûa xe. Caáu truùc khaéc phuïc yeáu ñieåm ñoù laø söû duïng caùc boä khoaù vi sai gioáng caùc boä khoaù vi sai giöõa caùc baùnh xe nhö sô ñoà 2, 3, 4, 6 treân hình 1-2. Caùc khoaù coù theå laø vi sai truïc vít baùnh vít, khôùp ly hôïp, khôùp ly hôïp töï ñoäng ñieàu chænh. Treân moät soá xe hai caàu chuû ñoäng khoâng coù hoäp phaân phoái, khoâng coù cô caáu gaøi caàu baèng tay hay phím ñieän maø söû duïng khôùp ma saùt noái giöõa hai caàu. Khôùp laøm vieäc nhö moät khôùp meàm ñaûm baûo cho heä thoáng truyeàn löïc khoâng bò quaù taûi. Khôùp chæ tröôït khi söï cheânh leäch moment truyeàn quaù lôùn, coøn laïi chuùng noái lieàn giöõa hai caàu. Caáu truùc nhö vaäy ñöôïc coi laø khôùp ma saùt töï tröôït nhö sô ñoà 1, 5, 7 treân hình 1-2. 8
9. CHÖÔNG 2 BOÄÄÄ LY HÔÏP Treân oâtoâ, coâng suaát truyeàn töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng thoâng qua boä ly hôïp. Ly hôïp ñöôïc ñaët giöõa baùnh ñaø ñoäng cô vaø hoäp soá. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu khieån söï aên khôùp giöõa baùnh ñaø vaø hoäp soá thoâng qua pedal ly hôïp ñeå ñoäng cô truyeàn coâng suaát ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng hoaëc ñoäng cô quay töï do khoâng truyeàn coâng suaát ñeán baùnh xe. Hình 2-1. Caáu taïo boä ly hôïp treân oâtoâ HONDA. I. Coâââng duïïïng – phaââân loaïïïi – yeâââu caàààu 1. Coâââng duïïïng � Taïo khaû naêng ñoùng ngaét maïch truyeàn löïc töø ñoäng cô tôùi baùnh xe chuû ñoäng. Ly hôïp ñaûm baûo ñoùng ngaét eâm dòu nhaèm giaûm taûi troïng ñoäng vaø thöïc hieän trong thôøi gian ngaén. � Khi chòu taûi quaù lôùn ly hôïp ñoùng vai troø nhö moät cô caáu an toaøn nhaèm traùnh quaù taûi cho HTTL vaø ñoäng cô. � Khi coù hieän töôïng coäng höôûng ly hôïp coù khaû naêng daäp taét dao ñoäng nhaèm naâng cao chaát löôïng truyeàn löïc. 2. Phaââân loaïïïi a. Theo caùùùch truyeàààn moment xoaééén töø coááát maùùùy ñeááán truïïïc cuûûûa HTTL � Ly hôïp ma saùt: loaïi moät ñóa vaø nhieàu ñóa, loaïi loø xo maøng, loaïi loø xo neùn bieân, loaïi loø xo neùn trung taâm, loaïi caøng taùch ly taâm vaø nöûa ly taâm. � Ly hôïp thuûy löïc: loaïi thuûy tónh vaø thuûy ñoäng. � Ly hôïp nam chaâm ñieän. 9
10. � Ly hôïp lieân hôïp. b. Theo caùùùch ñieàààu khieååån � Ñieàu khieån do laùi xe (loaïi ñaïp chaân, loaïi coù trôï löïc thuûy löïc hoaëc khí). � Loaïi töï ñoäng. Hieän nay treân oâtoâ ñöôïc söû duïng nhieàu loaïi ly hôïp ma saùt. Ly hôïp thuûy löïc cuõng ñang ñöôïc phaùt trieån ôû oâtoâ vì coù öu ñieåm laø giaûm ñöôïc taûi troïng va ñaäp leân HTTL. Tuy nhieân chuùng em chæ nghieân cöùu tôùi ly hôïp duøng caùc loaïi ñóa ma saùt. 3. Yeâââu caàààu: � Ly hôïp phaûi truyeàn ñöôïc moment xoaén lôùn nhaát cuûa ñoäng cô maø khoâng bò tröôït trong moïi ñieàu kieän, bôûi vaäy ma saùt cuûa ly hôïp phaûi lôùn hôn moment xoaén cuûa ñoäng cô. � Khi keát noái phaûi eâm dòu ñeå khoâng gaây ra va ñaäp ôû heä thoáng truyeàn löïc. � Khi taùch phaûi nhanh vaø döùt khoaùt ñeå deã gaøi soá vaø traùnh gaây taûi troïng ñoäng cho hoäp soá. � Moment quaùn tính cuûa phaàn bò ñoäng phaûi nhoû. � Ly hôïp phaûi laøm nhieäm vuï cuûa boä phaän an toaøn do ñoù heä soá döï tröõ ∃ phaûi naèm trong giôùi haïn. � Ñieàu khieån deã daøng. � Keát caáu ñôn giaûn vaø goïn. � Ñaûm baûo thoaùt nhieät toát khi ly hôïp tröôït. II. CAÁÁÁU TAÏÏÏO VAØØØ NGUYEÂÂÂN LYÙÙÙ HOAÏÏÏT ÑOÄÄÄNG CUÛÛÛA LY HÔÏP 1. Caáááu taïïïo Moät boä ly hôïp tieâu bieåu caáu taïo ba phaàn cô baûn. Ñoù laø: baùnh ñaø, ñóa ma saùt vaø maâm eùp. Ngoaøi ra coøn coù khôùp ngaét ly hôïp, oå bi ñôõ (voøng bi ngaét ly hôïp) vaø cuïm voû ly hôïp. Baùnh ñaø vaø maâm eùp laø caùc khaâu daãn ñoäng, chuùng ñöôïc gaén vôùi nhau vaø quay cuøng truïc khuyûu. Ñóa ma saùt laø khaâu bò daãn, ñóa coù ñöôøng kính khoaûng 300mm vaø ñöôïc gheùp vôùi truïc ly hôïp hay truïc vaøo cuûa hoäp soá. Caû hai cuøng quay vôùi nhau nhöng ñóa ma saùt coù theå tröôït tôùi tröôït lui treân caùc then cuûa truïc. a) 10
11. b) c) Hình 2-2. Ba phaàn cô baûn cuûa ly hôïp: a)- baùnh ñaø;, b)-ñóa ma saùt; c)- maâm eùp. a. Baùùùnh ñaøøø Baùnh ñaø cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa ñoäng cô vöøa laø chi tieát cuûa boä phaän chuû ñoäng. Baùnh ñaø baét chaët vôùi truïc khuyûu nhôø caùc buloâng ñònh taâm, treân beà maët ñöôïc gia coâng nhaün laøm beà maët töïa cuûa ly hôïp. Meùp ngoaøi cuûa maët baùnh ñaø coù caùc loã ren ñeå baét vôùi voû ly hôïp ñoàng thôøi coù caùc choát ñònh taâm baûo ñaûm ñoàng taâm giöõa baùnh ñaø vaø voû, baûo ñaûm khaû naêng truyeàn toát moment. Baùnh ñaø laøm baèøng gang coù khaû naêng daãn nhieät cao, phaàn loõm phía trong coù caùc loã thoaùt daàu, môõ, buïi, caùc loã ñöôïc khoan xieân taïo ñieàu kieän cho daàu môõ thoaùt ra ngoaøi theo löïc ly taâm. b. Ñóa ma saùùùt (hay ñóa ly hôïp) Ñóa ma saùt goàm coù moayô, caùc taám ma saùt, caùc loø xo giaûm chaán vaø caùc loø xo ñeäm. Caùc beà maët ma saùt gaén vôùi loø xo ñeäm, khi ly hôïp aên khôùp chính nhôø caùc loø xo ñeäm naøy maø söï rung ñoäng ñöôïc giaûm thaáp. Hình 2-3. Caáu taïo ñóa ma saùt. Loø xo giaûm chaán laø caùc loø xo kieåu oáng daây, caùc loø xo naøy ñöôïc boá trí quanh moayô vaø daãn ñoäng moayô nhaèm laøm giaûm söï rung ñoäng cuûa ñoäng cô nhôø ñoù coâng suaát truyeàn ñeán hoäp soá ñöôïc eâm dòu hôn. 11
12. Treân caû hai maët cuûa ñóa ma saùt coù caùc raõnh nhaèm ngaên khoâng cho ñóa bò dính vôùi baùnh ñaø hoaëc maâm eùp khi ly hôïp nhaû. Caùc raõnh coøn giuùp cho vieäc laøm nguoäi caùc maët tieáp xuùc. Beà maët ñóa ma saùt ñöôïc laøm baèng sôïi coton vaø amiaêng. Ñeå taêng theâm ñoä cöùng cuûa beà maët ma saùt nhöõng sôïi ñoàng ñöôïc ñan hoaëc eùp theâm vaøo. Do amiaêng laø loaïi vaät lieäu taùc ñoäng xaáu ñeán söùc khoeû con ngöôøi neân daàn thay theá baèng vaät lieäu khaùc. Hieän nay moät soá ñóa ma saùt duøng beà maët ma saùt baèng vaät lieäu kim loaïi hoaëc goám. Ñóa ma saùt coù haønh trình dòch chuyeån khoaûng 1,5mm khi ly hôïp thay ñoåi töø traïng thaùi aên khôùp ñeán khoâng aên khôùp. c. Maâââm eùùùp: Maâm eùp ly hôïp ñöôïc laøm baèng vaät lieäu chòu taûi, ñaûm baûo ñoä phaúng cao, ñöôïc ñieàu khieån ñeå ñoùng hoaëc môû ly hôïp. Maâm eùp, vôùi moät hoaëc nhieàu loø xo gaén vôùi khung ly hôïp. Khung ly hôïp ñöôïc gaén vôùi baùnh ñaø baèng caùc buloâng vaø cuøng quay vôùi noù. Khi ly hôïp aên khôùp, löïc eùp, loø xo giöõ cho ñóa ma saùt tyø vaøo baùnh ñaø. Truïc vaøo cuûa hoäp soá ñoàng taâm vôùi truïc khuyûu. Ñaàu nhoû cuûa truïc vaøo hoäp soá ñöôïc ñôõ treân baïc ñònh höôùng ôû cuoái truïc khuyûu. Maâm eùp goàm hai loaïi: Loø xo truï vaø loø xo maøng. � Loø xo truï (Coil spring) Loaïi naøy söû duïng nhöõng loø xo truï nhoû töông töï nhö loø xo xupaùp. Beà maët maâm eùp laø moät voøng troøn lôùn maø ñóa ma saùt tieáp xuùc vaøo, thöôøng ñöôïc cheá taïo baèng gang hoaëc theùp. Beà maët sau cuûa maâm eùp laø beà maët coù caùc loø xo vaø ñoøn baåy ñöôïc gaén vôùi caàn ly hôïp. Trong suoát quaù trình hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, maâm eùp di chuyeån veà phía tröôùc vaø beân trong voû ly hôïp. Caàn ñaåy ñöôïc laép beân trong maâm eùp, noù ñöôïc naâng leân vaø dòch chuyeån beà maët maâm eùp ra xa so vôùi baùnh ñaø. Caùc loø xo hình truï naèm chung quanh maâm eùp vaø xen giöõa nhöõng caàn ñaåy ñeå giöõ chuùng töø vò trí töï do veà vò trí laøm vieäc. Voû bao maâm eùp bao boïc caùc loø xo, caàn ñaåy vaø beà maët maâm eùp. Noù ñöôïc chia laøm nhieàu loã vaø giöõ cho caùc boä phaän maâm eùp ñöôïc lieân keát vôùi nhau. Nguyeââân lyùùù hoaïïït ñoäääng cuûûûa maâââm eùùùp ly hôïp duøøøng loøøø xo truïïï: Löïc giöõ trong cuïm maâm eùp ñöôïc taïo ra bôûi moät soá loø xo xoaén hình truï, caùc loø xo ñöôïc boá trí voøng troøn treân maâm eùp naèm giöõa maâm eùp vaø khung ly hôïp. Khi nhaán pedal ly hôïp, ñaåy oå truïc nhaû ly hôïp vaøo caàn nhaû ly hôïp, maâm eùp taùch khoûi ñóa ma saùt neùn caùc loø xo tyø vaøo khung ly hôïp, ly hôïp ngaét. Nhaû pedal ly hôïp co loø xo xoaén giaõn ra ñaåy maâm eùp laøm ñóa ma saùt bò keïp giöõa maâm eùp vaø baùnh ñaø, ly hôïp aên khôùp. 12
13. Ñóa ma saùt Baùnh ñaø Maâm eùp Loø xo eùp Pedal ly hôïp Oå truïc nhaû ly hôïp Chaïc ly hôïp Hình 2-4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maâm eùp ly hôïp duøng loø xo truï. Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo. � Loø xo maøng (Diaphragm spring) Loø xo maøng thöôøng söû duïng nhöõng loø xo laù ñôn thay vì söû duïng nhöõng cuoän loø xo. Chöùc naêng gioáng nhö chöùc naêng cuûa kieåu loø xo truï. Loø xo laù laø moät loø xoaén voøng troøn lôùn, ñöôïc uoán cong leân hoaëc loõm xuoáng vaø ñöôïc chia thaønh nhöõng vieân phaân ñöôïc noái caïnh ngoaøi cho tôùi loã beân trong. Loø xo naøy ñöôïc gaén vaøo trong maâm eùp vôùi caïnh ngoaøi ñöôïc laép chaët veà phía sau beà maët cuûa maâm eùp, moät kieàng troøn (Pivot ring) ñöôïc gaén phía sau loø xo laù coù nhieäm vuï ñònh vò caïnh ngoaøi cuûa loø xo. Loø xo eùp maøng hoaït ñoäng khi trung taâm cuûa ñóa ñöôïc ñaåy vaøo ñoäng cô, thì caïnh ngoaøi cuûa noù ñi ngöôïc laïi phía ñoäng cô. Ñieàu naøy seõ taùch ñóa ly hôïp vaø ñóa eùp tröôït ra xa so vôùi baùnh ñaø. Khi trung taâm cuûa loø xo ñöôïc nhaû ra thì loø xo seõ trôû laïi traïng thaùi bình thöôøng cuûa noù. Luùc ñoù caïnh ngoaøi cuûa ñóa eùp maët trôøi seõ ñaåy beà maët maâm eùp vaøo trong ñóa ly hôïp. Nguyeââân lyùùù hoaïïït ñoäääng cuûûûa maâââm eùùùp ly hôïp duøøøng loøøø xo maøøøng: 13
14. Hình 2-5. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp loø xo maøng: B) Traïng thaùi ñoùng ly hôïp; C) Traïng thaùi môû ly hôïp. Traïng thaùi ñoùng (B) laø traïng thaùi ñoùng thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Döôùi taùc duïng cuûa loø xo eùp: Ñóa eùp, ñóa bò ñoäng vaø baùnh ñaø ñoäng cô eùp saùt vaøo nhau. Khi ñoù baùnh ñaø, ñóa bò ñoäng, ñóa eùp, loø xo eùp, voû ly hôïp quay thaønh moät khoái. Moâmen xoaén truyeàn töø ñoäng cô tôùi baùnh ñaø qua caùc beà maët ma saùt truyeàn ñeán moayô ñóa bò ñoäng tôùi truïc bò ñoäng. Ly hôïp thöïc hieän chöùc naêng truyeàn moâmen xoaén töø ñoäng cô tôùi hoäp soá. Traïng thaùi môû (C) laø traïng thaùi laøm vieäc thöôøng xuyeân cuûa ly hôïp. Ngöôøi laùi taùc duïng leân caàn ñieàu khieån keùo ñóa eùp chuyeån ñoäng ngöôïc chieàu eùp cuûa loø xo, taùch giöõa caùc beà maët ma saùt cuûa ñóa bò ñoäng vôùi baùnh ñaø vaø ñóa eùp. Phaàn chuû ñoäng cuûa ly hôïp quay theo ñoäng cô, nhöng do löïc eùp khoâng taùc duïng leân ñóa eùp, vì vaäy khoâng taïo neân ma saùt ñeå truyeàn moâmen xoaén töø phaàn chuû ñoäng sang phaàn bò ñoäng. Giöõa caùc quaù trình ñoùng môû löïc eùp cuûa loø xo thay ñoåi, xuaát hieän tröôït töông ñoái giöõa caùc beà maët ma saùt. Quaù trình naøy dieãn ra tuy ngaén nhöng phaùt sinh nhieät raát lôùn. Söï tröôït gaây neân maøi moøn caùc beà maët ma saùt ñoát noùng caùc chi tieát ly hôïp coù theå daãn tôùi hö hoûng ly hôïp. Loø xo phaûi ñuû maïnh giöõ cho ly hôïp khoûi tröôït. Tuy nhieân neáu loø xo caøng maïnh thì ngöôøi laùi xe phaûi duøng löïc nhieàu hôn ñeå nhaán pedal ly hôïp ñeå khaéc phuïc tröôøng hôïp naøy ngöôøi tathöôøng duøng ly hôïp baùn ly taâm. Loaïi naøy coù moät khoái naëng ôû cuoái caàn nhaû ly hôïp, khi toác ñoä taêng leân löïc ly taâm seõ laøm taêng theâm löïc eùp cuûa loø xo. 14
15. d. Khôùp ngaééét ly hôïp (caøøøng caééét ly hôïp) Hình 2-6. Khôùp ngaét ly hôïp. Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng söû duïng baïc ñaïn caàu vaø boä voøng, noù coù taùc duïng laøm giaûm ma saùt giöõa caàn ñaåy vaø caøng môû ly hôïp, traùnh ñöôïc söï maøi moøn. Khôùp ngaét ly hôïp laø moät boä phaän kín trong ñoù chöùa môõ boâi trôn, noù tröôït treân truïc hoaëc trong oáng bao loàng beân ngoaøi truïc töø phía tröôùc cuûa hoäp soá. ÔÛ moät vaøi loaïi xe ñaëc bieät coù söû duïng khôùp ngaét ly hôïp baèng than chì. Noù laø moät khoái troøn baèng than chì choáng ma saùt eùp leân treân ñóa phaúng vaø ñaåy caàn ñaåy ly hôïp. Khôùp ngaét ly hôïp thöôøng ñöôïc taùch rôøi ra ôû phía sau caøng ly hôïp. Moät phe nhoû ñeå giöõ khôùp ngaét treân caøng môû, khi ñoù söï chuyeån ñoäng ôû höôùng khaùc seõ ñaåy khôùp ngaét chaïy daøi treân truïc hoäp soá, luùc naøy khôùp ngaét seõ khoâng coøn hoaït ñoäng trong suoát quaù trình ñoäng cô truyeàn coâng suaát. Noù seõ giaûm bôùt söï maøi moøn vaø hö hoûng cuûa khôùp ngaét ly hôïp. e. Baïïïc ñaïïïn chaøøø Baïc ñaïn chaø hoaëc oáng loùt ñònh höôùng ñöôïc ñaët ôû cuoái ñaàu truïc khuyûu treân baùnh ñaø. Noù coù nhieäm vuï ñôõ truïc sô caáp hoäp soá, thöôøng oáng loùt ñöôïc laøm baèng baïc thau ñaëc bieät, noù coù theå thay theá baèng oå bi ñuõa hoaëc oå bi ñôõ. Ñaàu cuoái cuûa truïc sô caáp coù moät ngoãng truïc nhoû ôû cuoái truïc, ngoãng truïc naøy tröôït beân trong oå bi, oå bi ngaên caûn truïc hoäp soá vaø ñóa ly hôïp laéc leân hay laéc xuoáng khi maø ñóa ma saùt taùch rôøi. Baïc ñaïn chaø seõ giuùp cho truïc sô caáp naèm giöõa ñóa ma saùt treân baùnh ñaø. 2. Nguyeââân lyùùù hoaïïït ñoäääng cuûûûa ly hôïp duøøøng hai ñóa ma saùùùt Khi caàn truyeàn moment xoaén vôùi moät löïc lôùn maø ñoøi hoûi kích thöôùc boá trí nhoû goïn ngöôøi ta thöôøng duøng ly hôïp nhieàu ñóa ma saùt, ôû treân oâtoâ taûi thöôøng gaëp ly hôïp hai hay nhieàu ñóa ma saùt. ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt, loaïi naøy coù löïc giöõ raát lôùn. Duøng ñóa ma saùt thöù hai nhaèm taêng dieän tích ma saùt tieáp xuùc vì vaäy khaû naêng taûi moment lôùn hôn. Khi ly hôïp aên khôùp, moãi ñóa ma saùt nhuyeån moät nöûa moment töø baùnh ñaø 15
16. ñeán truïc vaøo cuûa ly hôïp. Hoaït ñoäng cuûa ly hôïp hai ñóa gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa ly hôïp moät ñóa. Keát caáu cuûa ly hôïp hai ñóa veà cô baûn cuõng gioáng nhö loaïi moät ñóa nhöng coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Hai ñóa bò ñoäng hoaøn toaøn gioáng nhau coù theå laép laãn cho nhau. Khi ly hôïp ñoùng caùc loø xo eùp chaët caùc ñóa eùp vaø ñóa bò ñoäng vaøo baùnh ñaø. Luùc naøy loø xo bò eùp laïi, giöõa ñaàu caùc ñoøn môû vôùi voøng bi treân khôùp ngaét ñeàu coù khe hôû ñeå ñaûm baûo ly hôïp ñöôïc ñoùng hoaøn toaøn. Khi môû ly hôïp, ngöôøi taøi xeá ñaïp vaøo pedal, qua caùc boä phaän daãn ñoäng seõ laøm ñóa eùp dòch chuyeån veà beân traùi. Khi ñoù caùc loø xo seõ giaûn ra, ñaåy ñóa eùp trung gian veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù nhaát. Khi ñóa baét ñaàu töïa vaøo caùc buloâng thì ñóa bò ñoäng thöù nhaát ñöôïc taùch ra hoaøn toaøn. Ñóa eùp tieáp tuïc dòch chuyeån veà beân traùi ñeå giaûi phoùng ñóa bò ñoäng thöù hai, chæ khi caû hai ñóa bò ñoäng cuøng ñöôïc giaûi phoùng thì ly hôïp môùi ñöôïc môû hoaøn toaøn. Maâm eùp Baïc ñaïn chaø Loø xo eùp Then hoa Truïc ly hôïp Baïc loùt Baùnh ñaø Pedal ly hôïp Ñoøn môû ly hôïp Ñóa ma saùt TENDEUR ñieàu chænh Hình 2-7. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa ly hôïp duøng hai ñóa ma saùt. III. CAÙÙÙC CÔ CAÁÁÁU DAÃÃÃN ÑOÄÄÄNG ÑIEÀÀÀU KHIEÅÅÅN LY HÔÏP Nhöõng chi tieát noái töø pedal ly hôïp ñeán oå truïc nhaû ly hôïp taïo thaønh cô caáu ñoøn baåy ly hôïp, coù theå laø loaïi cô caáu cô caáu cô khí duøng daây caùp hay loaïi cô caáu thuyû löïc. Caû hai ñeàu coù nhieäm vuï chuyeån ñoåi moät löïc taùc ñoäng nhoû leân pedal ly hôïp thaønh moät löïc lôùn hôn treân truïc nhaû ly hôïp. Loaïi cô caáu ñoøn baåy duøng thanh truyeàn thöôøng duøng treân caùc xe coù baùnh sau chuû ñoäng, loaïi xe coù baùnh tröôùc chuû ñoäng thöôøng duøng cô caáu ñoøn baåy caùp. 16
17. 1. Cô caáááu daãããn ñoäääng cô khí söû duïïïng caùùùp Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng caùp goàm moät sôïi daây caùp baèng theùp, beân ngoaøi ñöôïc boïc bôûi moät voû bao duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng cuûa pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Sôïi caùp keùo daøi töø phía treân cuûa pedal, ñaàu kia ñöôïc noái vôùi caøng taùch ly hôïp (ñoøn quay). Voû caùp loàng ngoaøi sôïi caùp cho pheùp sôïi caùp tröôït beân trong voû caùp khi pedal chuyeån ñoäng. Caùc loø xo coù taùc duïng hoài vò baøn ñaïp vaø ñoøn môû ngoaøi. Haønh trình töï do cuûa baøn ñaïp ño taïi caàn gaït cuûa ñoøn quay, taïi ñoù khoaûng caùch töø 2,5–3,5mm, ñieàu chænh baèng caùc ñai oác naèm ôû ñoøn ñaàu môû. Treân giaù treo baøn ñaïp ly hôïp coù ñaët buloâng tyø duøng ñieàu chænh chieàu cao toaøn boä cuûa baøn ñaïp ly hôïp. Baøn ñaïp ly hôïp ôû vò trí cao nhaát caùch saøn xe khoaûng 166- 176mm. Haønh trình töï do vaø haønh trình toaøn boä cuûa baøn ñaïp ñieàu chænh nhôø buloâng tyø ñaët treân giaù ñôõ baøn ñaïp roài môùi ñieàu chænh haønh trình töï do. Boä ñieàu chænh Voû boïc sôïi caùp Sôïi caùp Baøn ñaïp ly hôïp Maâm eùp Caøng taùch ly hôïp Ñóa ma saùt Cuïm hoäp soá Baïc ñaïn chaø Hình 2-8. Cô caáu daãn ñoäng cô khísöû duïng caùp. Khi pedal ñöôïc ngöoøi laùi aán xuoáng hì sôïi caùp seõ keùo caøng taùch ly hôïp laøm cho ly hôïp nhaû ra, taùch rôøi ñóa ma saùt vôùi baùnh ñaø. Khi pedal ñöôïc buoâng ra do ngöôøi laùi thì moät loø xo ñöôïc gaén ôû pedal seõ keùo pedal trôû laïi, sôïi caùp buoâng ra, nhaû caøng taùch ly hôïp, ly hôïp ñoùng laïi. 17
18. 2. Cô caáááu daãããn ñoäääng ly hôïp baèèèng thuûûûy löïc Vôùi cô caáu loaïi naøy vieäc ñieàu khieån taùch ly hôïp deã daøng hôn, chæ caàn moät löïc töông ñoái nhoû. Boä phaän taùch ly hôïp thuûy löïc ñöôïc söû duïng moät boä phaän thuûy löïc ñôn giaûn. Ñeå truyeàn löïc töø pedal ñeán caøng taùch ly hôïp. Caáu taïo goàm ba boä phaän cô baûn: xilanh chính, ñöôøng oáng daãn daàu vaø xilanh con (xilanh coâng taùc). Xilanh chính seõ cung caáp moät aùp suaát thuûy löïc cho heä thoáng goàm moät piston gaén vaøo moät xilanh chính, piston coù cuppen (voøng chaén daàu) baèng cao su ôû hai ñaàu coù taùc duïng laøm kín giöõ piston vaø thaønh xilanh. Moät bình chöùa daàu gaén treân xilanh chính chöùa daàu thaéng nhö moät phöông tieän truyeàn löïc. Moät caùi naép ñaäy vaø boä phaän che kín khoâng cho daàu roø ræ ra beân ngoaøi, traùnh buïi vaø nöôùc loït vaøo. Xilanh chính nhö laø moät buoàng ñoát, moät thanh ñaåy noái vôùi pedal vaø ñaàu piston xilanh. Khi pedal ñöôïc aán xuoáng thì caàn ñaåy seõ dòch chuyeån piston sinh ra löïc eùp beân trong xilanh. Ñöôøng oáng thuûy löïc chòu aùp suaát cao, beân trong chaát loûng seõ dòch chuyeån töø xilanh chính ñeán xilanh phuï. Khi aùp suaát ñöôïc sinh ra trong xilanh chính daàu seõ chaûy qua ñöôøng oáng thuûy löïc, xilanh phuï söû duïng aùp suaát cuûa heä thoáng ñeå ñieàu khieån caøng ly hôïp dòch chuyeån. Xilanh phuï goàm moät boä piston trong xilanh vaø moät ñoøn noái vôùi caøng taùch ly hôïp. Khi xilanh chính ñaåy chaát loûng vaøo xilanh phuï thì aùp suaát seõ ñaåy piston ñi ra ngoaøi vaø truyeàn chuyeån ñoäng ñeán caøng môû thoâng qua ñoøn noái. 18
19. Hình 2-9. Cô caáu daãn ñoäng ñieàu khieån baèng thuûy löïc. � Nguyeââân lyùùù hoaïïït ñoäääng Khi pedal ñöôïc aán xuoáng, heä thoáng seõ ñaåy piston trong xilanh chính.moät van kieåm tra trong xilanh chính seõ giöõ doøng daàu chaûy vaøo ñöôøng oáng vaø xilanh phuï, aùp löïc hình thaønh trong heä thoáng vaø xi lanh phuï ñöôïc ñaåy ra ngoaøi, sau ñoù piston vaø ñoøn noái taùc ñoäng leân caøng môû ly hôïp laøm taùch ly hôïp. Khi pedal ñöôïc buoâng ra moät loø xo treân pedal seõ keùo pedal trôû veà vò trí ban ñaàu, caùc loø xo khaùc beân trong hai xilanh seõ ñaåy piston veà vò trí ban ñaàu, daàu seõ chaïy ngöôïc trôû laïi qua van kieåm tra roài trôû veà bình chöùa. IV. CAÙÙÙC HÖ HOÛÛÛNG CUÛÛÛA LY HÔÏP Caùc hö hoûng thöôøng gaëp cuûa boä ly hôïp goàm moät soá tröôøng hôïp sau: bò tröôït, bò rung ñoäng maïnh khi noái khôùp ly hôïp, khoâng nhaû hoaøn toaøn khi caét, coù tieáng khua, coù chaán rung nôùi baøn ñaïp ly hôïp, vaø ñóa ly hôïp choùng moøn. Baûûûng 2. Phaân tích nguyeân nhaân hoûng hoùc vaø bieän phaùp söûa chöõa. Hoûng hoùc Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa chöõa 1. Bò tröôït a. Ñieàu chænh sai chieàu daøi caây ñaåy Chænh laïi. trong luùc noái gaép trong voøng bi. khôùp ly hôïp. b. Loø xo maâm eùp bò gaõy. Thay môùi. c. Ñóa ly hôïp bò moøn maët ma saùt. Taùn boá laïi hoaëc thay ñóa môùi. d. Ba caàn ñaåy bò cong. Chöõa laïi, khoâng ñöôïc keït e. Ñóa ly hôïp bò dính daàu mô.õ Röûa saïch hoaëc thay môùi. f. Chænh sai ba caàn baåy. Chænh laïi. 2. bò rung, a. Maët boá ñóa ly hôïp bò dính daàu môõ Thay môùi ñóa ly hôïp. khoâng eâm khi hoaëc long ñinh taùn. noái ly hôïp. b. Chieàu cao ba caàn baåy khoâng Chænh laïi. thoáng nhaát. c. Ñóa ly hôïp bò tröôït treân truïc sô caáp Boâi trôn söûa chöõa. hoäp soá. d. Maët boá ñóa ly hôïp, caùc loø xo, Thay môùi caùc chi tieát maâm eùp bò vôõ. hoûng. 3. Ly hôïp a. Khoaûng haønh trình töï do cuûa baøn Chænh laïi. khoâng caét hoaøn ñaïp ly hôïp khoâng ñuùng. toaøn ñöôïc. b. Ñóa ly hôïp hoaëc maâm eùp bò cong, Thay môùi caùc chi tieát veânh. hoûng. c. caùc maët boá ma saùt ly hôïp bò long Taùn ñinh laïi hoaëc thay ñinh taùn. môùi ñóa ly hôïp. d. Chieàu cao ba caàn baåy khoâng Chænh laïi. 19
20. thoáng nhaát. e. Moayô ñóa ly hôïp bò keït treân truïc Söûa chöõa, boâi trôn. sô caáp hoäp soá. 4. Boä ly hôïp bò a. Moayô then hoa quaù moøn loûng Thay môùi chi tieát ñaõ moøn khua ôû vò trí treân truïc sô caáp hoäp soá. khuyeát. noái khôùp. b. Caùc loø xo giaûm dao ñoäng xoaén Thay môùi ñóa ly hôïp. cuûa ñóa ly hôïp bò yeáu hoaëc gaõy. c. Ñoäng cô vaø hoäp soá khoâng ngay Ñònh taâm vaø chænh laïi taâm. 5. Boä ly hôïp bò a. Voøng bi buyùtteâ bò moøn, hoûng, Boâi trôn haëoc thay môùi. khua ôù vò trí thieáu daàu boái trôn. nhaû khôùp. b. Caàn baåy bò chænh sai. Chænh laïi. c. Voøng bi goái truïc sô caáp trong taâm Boâi trôn haëoc thay môùi. baùnh ñaø bò moøn hoûng hoaëc khoâ daàu boâi trôn. 6. Chaán rung a. Ñoäng cô vaø hoäp soá khoâng thaúng Chænh laïi. baøn ñaïp ly hôïp. haøng. b. Maâm eùp bò veânh, nöùt. Chænh laïi. c. Chænh sai ba caàn baåy. Chænh laïi. d. Voû boä ly hôïp leäch taâm vôùi baùnh Chænh laïi. ñaø. e. Caïtte boä ly hôïp bò leäch. Chænh laïi hoaëc thay môùi. f. Baùnh ñaø khoâng raùp ñuùng choát ñònh Söûa chöõa laïi. vò. 7. Ñóa ly hôïp a. Haønh trình töï do cuûa ly hôïp khoâng Chænh laïi. choùng moøn. ñuùng. b. Ba caàn baåy bò cong, keït. Chænh laïi, boâi trôn. c. Maâm eùp hoaëc ñóa ly hôïp bò veânh. Thay môùi caùc boä phaän bò hoûng. d. Söû duïng lieân tuïc boä ly hôïp. Haïn cheá laïi vieäc söû duïng. e. Ngöôøi ñieàu khieån xe aán maõi treân Khoâng neân gaùc chaân leân baøn ñaïp ly hôïp. baøn ñaïp ly hôïp khi oâtoâ ñang chaïy. 8. Baøn ñaïp ly a. Baøn ñaïp bò cong hoaëc keït. Uoán thaúng, boâi trôn. hôïp naëng. b. Caùc caàn ñaåy cô khí khoâng ngay Chænh laïi. nhau. V. KIEÅÅÅM TRA VAØØØ SÖÛA CHÖÕA CAÙÙÙC CHI TIEÁÁÁT CUÛÛÛA LY HÔÏP A.KIEÅÅÅM TRA TREÂÂÂN XE Muïïïc ñích � Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeàu vaø phöông phaùp kieåm tra hoaït ñoäng cuûa ly hôïp. 20
21. � Qua kieåm tra hoaït ñoäng ly hôïp, tìm hieåu caáu taïo töøng chi tieát qieâng bieät vaø hoïc caùh tìm nhöõng vuøng truïc traëc moät caùch heä thoáng. � Tìm hieåu nhöõng trieäu chöùng do caùc truïc traëc trong caùc chi tieát, boä phaän cuûa boä phaän gaây neân. 1. Truïc traëc khi caét ly hôïp Neáu ly hôïp khoâng theå caét, chuyeån soá chaäm hoaëc coù tieâng va baùnh raêng. Caùch xaùc ñònh xem coù truïc traëc khi caét ly hôïp hay khoâng: a. Cheøn caùc khoái chaën phía döôùi caùc baùnh xe. b. Keùo heát phanh tay. c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô. d. Thaû baøn ñaïp ly hôïp khi caàn gaït soá ôû vò trí trung gian. e. Chuyeån caàn soá chaäm vaø nheï nhaøng ñeán vò trí luøi maø khoâng ñaïp leân baøn ñaïp ly hôïp vaø ñôïi ñeán luùc phaùt ra tieáng va ñaäp baùnh raêng. f. Khi coù tieáng va baùnh raêng thì ñaïp baùn ñaïp ly hôïp chaàm chaäm. Neáu tieáng va baùnh raêng khoâng coøn khi ñaïp theâm baøn ñaïp ly hôïp vaø chuyeån soá eãm thì baøn ñaïp chaéc chaén raèng khoâng coù truïc traëc veà vieäc caét ly hôïp. Chuù yù: � Ñöøng bao giôø chuyeån soá maïnh vì laøm nhö vaäy seõ hoûng baùnh raêng. � Trong khi kieåm tra, caàn gaït soá ñöôïc chuyeån töø soá trung gian sang soá luøi trong taát caû caùc hoäp soá baùnh raêng ñaûo chieàu khoâng coù cô caáu ñoàng toác. Baùnh raêng khoáng theå aên khôùp deã daøng khi coù truïc traëc veà söï caét ly hôïp. Vì vaäy vaán ñeà ñöôïc xaùc ñònh deã daøng hôn so vôùi khi chuyeån caàn soá veà soá tieán. 2. Söï tröôït ly hôïp Ly hôïp tröôït nghóa laø tröôït so vôùi maâm eùp vaø baùnh ñaø khi ly hôïp bò caét. Khi ly hôïp tröôït. Löïc töø ñoäng cô khoâng theå truyeàn hoaøn toaøn tôùi hoäp soá. Söï tröôït ly hôïp coù caùc trieäu chöùng: a. Toác ñoä xe khoâng taêng cuøng vôùi toác ñoä ñoäng cô khi taêng toác ñoät ngoät. b. Muøi chaùy kheùt töø ly hôïp. c. Giaûm coâng suaát ñoäng cô khi laùi xe leân doác. Caùch xaùc ñònh xem ly hôïp coù bò tröôït hay khoâng: a. Cheøn khoái chaün döôùi caùc baùnh xe. b. Keùo heát phanh tay. c. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô. d. Ñaët hoäp soá ôû vò trí cao nhaát. e. Taêng ñeàu toác ñoä ñoäng cô vaø thaû chaäm baøn ñaïp ly hôïp. Chuùùù yùùù: ñöøng bao giôø kieåm tra trong thôøi gian daøi vì laøm nhö vaäy coù theå laøm quaù noùng ly hôïp. 3. Truïc traëc khi ly hôïp aên khôùp Söï caét ly hôïp khi xe ôû traïng thaùi tónh thænh thoaûng gaëp phaûi moät soá rung ñoäng ngaét quaõng vaø ñoâi khi choàm leân tröôùc khi ly hôïp caét hoaøn toaøn. Caû hai tröôøng hôïp treân xe khôûi haønh khoâng eâm. Hieän töôïng naøy goïi laø söï rung ly hôïp. Caùch tìm ra söï rung khi caét ly hôïp: 21
22. a. Thaùo khoái chaën döôùi caùc baùnh xe vaø chuyeån caàn gaït soá tôùi soá thaáp. b. Aên khôùp ly hôïp vaø cho xe khôûi haønh chaäm. Neáu xe chuyeån ñoäng maø khoâng bò rung ñoäng khoâng bình thöôøng thì khoâng coù truïc traëc khi aên khôùp ly hôïp. 4. Ly hôïp coù tieáng keâu khoâng bình thöôøng Thænh thoaûng nghe thaáy tieáng keâu khoâng bình thöôøng phaùt ra töø ly hôïp khi baøn ñaïp ly hôïp ñang ñöôïc ñaïp hoaëc thaû. Caùch tìm ra tieáng keâu khoâng bình thöôøng: a. Cheøn khoái chaën vaøo döôùi caùc baùnh xe. b. Ñaïp baøn ñaïp ly hôïp vaø khôûi ñoäng ñoäng cô. c. Thaû baøn ñaïp ly hôïp trong khi caàn soá ôû vò trí trung gian. d. Ñaïp heát baøn ñaïp ly hôïp moät laàn nöõa. Ñaïp vaø thaû baøn ñaïp nhieàu laàn caø nhanh vaø chaäm kieåm tra tieáng keâu khoâng bình thöôøng phaùt ra töø ly hôïp. B. THAÙÙÙO 1. Thaùùùo hoäääp soááá khoûûûi ñoäääng cô Loaïi ñoäng cô: 2C cuûa TOYOTA 2. Thaùùùo voûûû ly hôïp vaøøø ñóa ly hôïp a. Ñaùnh daáu vò trí leân baùnh ñaø vaø voû ly hôïp b. Nôùi laàn löôït moãi bu loâng moät ñeå loø xo ly hôïp daõn ra ñeàu c. Thaùo rôøi caùc buloâng baét vaø keùo voû ly hôïp cuøng ñóa ly hôïp ra. Chuù yù: ñöøng daùnh rôi ñóa ly hôïp. 22
23. 3. Thaùùùo voøøøng bi môû vaøøø caøøøng môû ra khoûûûi hoäääp soááá Thaùo voøng bi môû vaø caøng môû, sau ñoù taùch rôøi chuùng ra � KIEÅÅÅM TRA 1. Kieåååm tra ñóa ly hôïp coùùù moøøøn hoaëëëc hoûûûng khoâââng Duøng thöôùc keïp ño chieàu saâu ñaàu ñinh taùn. Ñoä saâu nhoû nhaát:0,3mm Neáu caàn thieát thay ñóa ly hôïp. 2. Kieåååm tra ñoäää ñaûûûo ñóa ly hôïp Duøng ñoàng hoà so, kieåm tra ñóa. Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,8mm. Neáu caàn thieát thay ñóa bò ñaûo. 3. Kieåååm tra ñoäää ñaûûûo baùùùnh ñaøøø Duøng ñoàng hoà so kieåm tra ñoä ñaûo baùnh ñaø Ñoä ñaûo lôùn nhaát: 0,1mm. Neáu caàn thieát thay baùnh ñaø. 4. Kieåååm tra moøøøn vaøøønh loøøø xo Duøng thöôùc keïp, ño chieàu saâu vaø chieàu roäng veát moøn treân vaønh loø xo. Moøn lôùn nhaát; A (chieàu saâu):0,5mm B (chieàu roäng): 6,0mm Neáu caàn thieát thay voû ly hôïp. 23
24. 5. Kieåååm tra voøøøng bi môû Quay voøng bi môû baèng tay ñoàng thôøi eùp vaøo noù moät löïc theo chieàu höôùng truïc. Chuù yù: voøng bi môû ñöôïc boâi trôn vónh vieãn, yeâu caàu khoâng röûa hoaëc boâi trôn. Neáu caàn thieát thay voøng bi môû. C. LAÉÉÉP 1. Laééép ñóa ly hôïp vaøøø voûûû ly hôïp vaøøøo baùùùnh ñaøøø Laép duïng cuï chuyeân duøng SST vaøo ñóa ly hôïp sau ñoù ñaët chuùng vaøo baùnh ñaø. Chuù yù: Caån thaän keûo ñóa ly hôïp bò sai chieàu. c. Laép ñuùng daáu treân voû ly hôïp vaø baùnh ñaø. d. Xieát bu loâng theo ñuùng thöù töï chæ ra treân hình veõ Moment xieát: khoaûng 19N.m (195 kgf.cm) 2. Kieåååm tra ñoäää ñoàààng phaúúúng cuûûûa ñaàààu vaøøønh loøøø xo Duøng ñoàng hoà so coù vaønh con laên, kieåm tra ñoä ñoàng phaúng cuûa ñaàu vaønh loø xo. Ñoä khoâng ñoàng phaúng lôùn nhaát: 0,5mm. Neáu ñoä ñoàng phaúng khoâng ñuùng nhö quy ñònh, duøng duïng cuï chuyeân duøng ñieàu chænh ñoä ñoàng phaúng ñaàu vaønh loø xo 24
25. 3. Boâââi trôn baèèèng môõ a. Boâi môõ moayô vaøo caùc vò trí sau: • Ñieåm tieáp xuùc giöõa caøng môû vaø voøng bi môû. • Ñieåm tieáp xuùc giöõa caàn ñaåy vaø caøng môû. • Ñieåm töïa cuûa caøng môû. b. Boâi môõ then hoa ly hôïp vaøo then hoa ñóa ly hôïp. 4. Laééép voøøøng bi môû vaøøø caøøøng môû vaøøøo hoäääp soááá Laép voøng bi môû vaøo caøng môû, sau ñoù laép chuùng vaøo hoäp soá. 5. Laééép hoäääp soááá vaøøøo ñoäääng cô 25
26. CHÖÔNG 3 HOÄÄÄP SOÁÁÁ CÔ KHÍ I. Coâââng duïïïng– yeâââu caàààu – phaââân loaïïïi 1. Coâââng duïïïng - Nhaèm thay ñoåi tyû soá truyeàn vaø moment xoaén töø ñoäng cô ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng phuø hôïp vôùi monent caûn luoân thay ñoåi vaø nhaèm taän duïng toái ña coâng suaát ñoäng cô. - Giuùp xe thay ñoåi ñöôïc chieàu chuyeån ñoäng. - Ñaûm baûo cho xe döøng taïi choã maø khoâng caàn taét maùy hoaëc khoâng caàn taùch ly hôïp. - Daãn ñoäng moment xoaén ra ngoaøi cho caùc boä phaän ñaëc bieät ñoái vôùi caùc xe chuyeân duïng. 2. Yeâââu caàààu - Coù daõy tyû soá truyeàn phuø hôïp nhaèm naâng cao tính naêng ñoäng löïc hoïc vaø tính naêng kinh teá cuûa oâtoâ. - Phaûi coù hieäu suaát truyeàn löïc cao, khoâng coù tieáng oàn khi laøm vieäc, sang soá nheï nhaøng, khoâng sinh ra löïc va ñaäp ôû caùc baùnh raêng khi gaøi soá. - Phaûi coù keát caáu goïn beàn chaéc, deã ñieàu khieån, deã baûo döôõng hoaëc kieåm tra vaø söûa chöõa khi coù hö hoûng. 3. Phaââân loaïïïi Theo phöông phaùp thay ñoåi tyû soá truyeàn, hoäp soá ñöôïc chia thaønh: hoäp soá coù caáp vaø hoäp soá voâ caáp. a. Hoäääp soááá coùùù caáááp ñöôïc chia theo � Sô ñoà ñoäng hoïc goàm coù - Loaïi coù truïc coá ñònh (hoäp soá hai truïc, hoäp soá ba truïc ). - Loaïi coù truïc khoâng coá ñònh (hoäp soá haønh tinh moät caáp, hai caáp ). � Daõy soá truyeàn goàm coù - Moät daõy tyû soá truyeàn (3soá, 4soá, 5 soá ). - Hai daõy tyû soá truyeàn. � Phöông phaùp sang soá goàm coù - Hoäp soá ñieàu khieån baèng tay. - Hoäp soá töï ñoäng. b. Hoäääp soááá voâââ caáááp ñöôïc chia theo - Hoäp soá thuûy löïc (hoäp soá thuûy tónh, hoäp soá thuûy ñoäng). - Hoäp soá ñieän. - Hoäp soá ma saùt. 26
27. II. KYÙÙÙ HIEÄÄÄU BAÙÙÙNH RAÊÊÊNG – TYÛÛÛ SOÁÁÁ TRUYEÀÀÀN 1. Kyùùù hieäääu baùùùnh raêêêng Baùnh raêng laép coá ñònh treân truïc, Baùnh raêng laép coá ñònh treân truïc, raêng ngoaøi raêng trong Baùnh raêng laép baèng truïc then hoa Baùnh raêng quay trôn treân truïc vaø tröôït treân truïc Hình 3-1. Caùc kyù hieäu baùnh raêng. 2. Tyûûû soááá truyeàààn a. Tyûûû soááá truyeàààn baùùùnh raêêêng Tyû soá giöõa soá raêng cuûa baùnh raêng bò ñoäng vôùi baùnh raêng cuûa baùnh raêng chuû ñoäng goïi laø tyû soá truyeàn löïc. Toác ñoä töông ñoái giöõa hai baùnh raêng aên khôùp ñöôïc xaùc ñònh bôûi soá raêng treân moãi baùnh raêng. Neáu hai baùnh raêng aên khôùp coù soá raêng baèng nhau thì caû hai seõ quay cuøng toác ñoä. Neáu baùnh raêng bò ñoäng nhieàu hôn baùnh raêng chuû ñoäng thì baùnh raêng chuû ñoäng seõ quay chaäm hôn. Ví duï: baùnh raêng chuû ñoäng coù 12 raêng, baùnh raêng bò ñoäng coù 24 raêng thì baùnh raêng chuû ñoäng quay hai voøng coøn baùnh raêng bò ñoäng môùi quay moät voøng, tyû soá baùnh raêng laø: 2 -1. Hình 3-2. Truyeàn ñoäng baùnh raêng vôùi tyû soá 2:1. 27
28. b. Moment xoaééén (Torque) Moment xoaén laø löïc taùc ñoäng laøm quay vaät theå. Moment xoaén laø tích soá giöõa löïc taùc ñoäng (Kg) treân chieàu daøi caùnh tay ñoøn (meùt). Trong truyeàn ñoäng baùnh raêng, soá raêng khaùc nhau giöõa hai baùnh raêng laøm thay ñoåi tyû soá truyeàn ñoäng laãn tyû soá moment giöõa chuùng. Khi tyû soá baùnh raêng thay ñoåi, toác ñoä giöõa hai baùnh raêng thay ñoåi ñoàng thôøi moment xoaén cuõng thay ñoåi. Trong moät heä thoáng truyeàn ñoäng, baùnh raêng toác ñoä vaø moment tyû leä nghòch, khi toác ñoä giaûm thì moment taêng, khi toác ñoä taêng thì moment giaûm. Hình 3-3. Moment xoaén baèng tích soá giöõa löïc taùc duïng vaø caùnh tay ñoøn. Piston vaø thanh truyeàn taùc ñoäng löïc ñaåy leân tay quay truïc khuyûu ñoäng cô, nghóa laø taùc ñoäng moment xoaén laøm quay truïc khuyûu.Moment naøy ñöôïc truyeàn qua caùc baùnh raêng hoäp soá vaø heä thoáng truyeàn ñoäng keùo caùc baùnh xe chuû ñoäng quay ñöa oâtoâ tieán tôùi. III. CAÁÁÁU TAÏÏÏO VAØØØ NGUYEÂÂÂN LYÙÙÙ HOAÏÏÏT ÑOÄÄÄNG 1. Caáááu taïïïo a. Truïïïc sô caáááp Truïc sô caáp goàm caùc boä phaän: truïc sô caáp, oáng truïc baïc ñaïn, phôùt, baïc ñaïn truïc sô caáp, khoen chaën, raõnh then hoa, baùnh raêng gaøi truïc chuû ñoäng, raêng gaøi voøng ñoàng toác. 28
29. Baùnh raêng gaøi Raêng gaøi voøng truïc chuû ñoäng ñoàng toác Raõnh then hoa Khoen chaën oáng truïc baïc ñaïn baïc ñaïn truïc sô caáp Phôùt Hình3-4. Caùc chi tieát cuûa truïc sô caáp. Truïc sô caáp hay coøn ñöôïc goïi laø truïc ly hôïp duøng ñeå truyeàn chuyeån ñoäng quay töø ñóa ly hôïp ñeán baùnh raêng truïc trung gian hoäp soá, ñaàu phía tröôùc baét vaøo voøng bi ôû ñóa baét baùnh ñaø ñaàu truïc khuyûu, ñaàu sau laép vaøo loã ôû thaønh phía tröôùc voû hoäp soá. Vieäc laép truïc sô caáp baûo ñaûm sao cho baùnh raêng chuû ñoäng vaø raêng then hoa thoø ra ngoaøi hoäp soá ñeå laép ñóa bò ñoäng ly hôïp. b. Truïc thöù caáp Truïc thöù caáp coù raêng then hoa, ñaàu tröôùc duøng voøng bi ñuõa ñeå laép vaøo ñaàu sau cuûa truïc sô caáp, ñaàu sau duøng voøng bi troøn laép vaøo loã ôû voû hoäp soá treân raõnh doïc cuûa truïc thöù caáp thaúng haøng vôùi taâm truïc sô caáp. 4 3 5 9 8 1 2 6 7 14 15 16 17 18 11 12 13 10 29
30. Hình 3-5. Truïc thöù caáp vaø truïc chính laø moät truïc daøi xuyeân qua hoäp soá. 1. Baïc ñaïn ñuõa 10.Baùnh raêng soá 2 2. Khoen chaën 11.Voøng ñoàng toác 3. Cuïm ñoàng toác 3-4 12.Cuïm ñoàng toác soá 1-2 4. Voøng ñoàng toác 13.Voøng ñoàng toác 5. Baùnh raêng soá 3 14.oáng raêng 6. Choã goái ñaàu coái truïc thöù caáp 15.Baùnh raêng soá 1 7. Raõnh then hoa ñeå laép boä ñoàng toác 16.Long ñeàn chaën 8. Truïc thöù caáp 17.Long ñeàn ñieàu chænh 9. Raõnh then hoa 18.Baïc ñaïn truïc thöù caáp c. Truïc trung gian Hình 3-6. Caáu taïo truïc trung gian. Truïc trung gian goàm caùc baùnh raêng coù ñöôøng kính khaùc nhau ñöôïc cheá taïo thaønh moät khoái vaø baét chaët treân truïc. Khoái baùnh raêng ñöôïc laép treân caùc voøng bi ñuõa hoaëc ñuùc lieàn vôùi truïc vaø duøng voøng bi laép vaøo caùc loã ôû voû hoäp soá, truïc trung gian luoân quay cuøng vôùi truïc thöù caáp hoäp soá. d. Truïc soá luøi Truïc soá luøi laø moät truïc ngaén duøng ñeå ñôõ caùc baùnh raêng luøi treân caû hai truïc trung gian vaø truïc thöù caáp. Truïc soá luøi goàm coù caùc boä phaän: truïc soá luøi, khoen chaën, voøng chaën, oáng tröôït, baïc ñaïn ñuõa, long ñeàn baïc ñaïn, baùnh raêng soá luøi. 30
31. Voøng chaën Truïc soá luøi Long ñeàn baïc ñaïn oáng truïc Khoen chaën Khoen chaën Baùnh raêng soá Voøng chaën Baïc ñaïn ñuõa luøi Hình 3-7. Caùc chi tieát cuûa truïc soá luøi. 2. Caùùùc loaïïïi baùùùnh raêêêng Vieäc söû duïng caùc loaïi baùnh raêng ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà toác ñoä vaø moment xoaén. Baùnh raêng thöôøng duøng ñeå truyeàn moment xoaén töø truïc naøy sang truïc kia. Caùc truïc naøy coù theå hoaït ñoäng thaúng haøng, song song hay taïo thaønh moät goùc laãn nhau. Hình 3-8. Caùc loaïi baùnh raêng. Baùùùnh raêêêng truïïï troøøøn thaúúúng: caùc baùnh raêng naøy coù raêng thaúng song song vôùi truïc quay. Hai baùnh raêng aên khôùp vaøo nhau töø moät ñeán hai caëp raêng luoân caøi vaøo nhau. 31
32. Caùc baùnh raêng naøy keâu oàn hôn neân chuû yeáu söû duïng cho toác ñoä chaäm ñeå traùnh rung ñoäng quaù möùc. Coâng duïng: baùnh raêng truï troøn thaúng thöôøng duøng trong caùc thieát bò ñôn giaûn nhö tôøi naâng. Caùc hoäp baùnh raêng tröôït söû duïng ñeå thay ñoåi toác ñoä deã daøng baèng caùch tröôït töø baùnh raêng naøy sang baùùùnh raêêêng khaùùùc ôû treââân truïïïc . Baùùùnh raêêêng truïïï troøøøn xoaééén: vieäc aên khôùp giöõa hai raêng baét ñaàu taïi ñænh raêng cuûa moät baùnh raêng va laên ra khoûi caùc raêng baèng caïnh sau. Söï tieáp xuùc theo moät goùc nhö vaäy coù khuynh höôùng gaây ra söùc eùp caïnh maø caùc baïc phaûi haáp thuï. Tuy nhieân, baùnh raêng truï troøn xoaén vaän haønh eâm, maïnh vaø beàn hôn baùnh raêng truï troøn thaúng vì caùc raêng tieáp xuùc daøi hôn. Coâng duïng: hieän nay baùnh raêng truï troøn xoaén ñöôïc söû duïng roäng raõi vì chaïy eâm hôn ôû toác ñoä cao vaø beàn hôn. Baùùùnh raêêêng chöõ chi: baùnh raêng chöõ chi laø baùnh raêng xoaén keùp vôùi caùc goùc raêng do hai caïnh ñoái nghòch taïo ra. Vieäc naøy khieán cho söùc eùp moät caïnh sinh ra caân baèng vôùi söùc eùp caïnh kia. Hai boä raêng thöôøng caùch nhau taïi taâm bôûi moät khe heïp ñeå thaúng haøng vôùi nhau traùnh bò maéc ôû ñænh. Coâng duïng: baùnh raêng chöõ chi phuø hôïp nhaát vôùi caùc öùng duïng caàn eâmdòu, toác ñoä cao, söùc eùp thaáp . Baùùùnh raêêêng hình noùùùn phaúúúng: Loaïi baùnh raêng naøy cho pheùp nguoàn löïc luaân chuyeån ñeå queïo cua. Raêng ñöôïc caét thaúng haøng vôùi truïc nhöng theo moät goùc naèm trong khoaûng thaúng goùc vaø song song vôùi truïc. Hai baùnh raêng goïi laø baùnh raêng voøng, baùnh raêng truyeàn ñoäng nhoû hôn baùnh raêng ñöôïc truyeàn ñoäng. Coâng duïng: thöôøng aùp duïng cho baùnh raêng hình noùn phaúng trong nhöõng tröôøng hôïp toác ñoä chaäm vaø chòu caùc va ñaäp lôùn. Baùùùnh raêêêng hình noùùùn xoaééén: baùnh raêng naøy ñöôïc phaùt trieån ñeå söû duïng troïng tröôøng hôïp toác ñoä cao va taùc ñoäng cao khi thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc. Raêng ñöôïc caét nghieâng theo caùc maët xeùo goùc vôùi chuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa hai truïc. Coâng duïng: nhaèm thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc, giaûm toác ñoä vaø taêng toác ñoä moät caùch ñoät ngoät. Baùùùnh raêêêng hypoit: gioáng baùnh raêng hình noùn xoaén nhöng baùnh raêng truyeàn ñoäng naèm döôùi taâm cuûa baùnh raêng lôùn. Raêng ñöôïc caét nghieâng theo caùc maët xeùo goùc vôùi cuùng xaùc ñònh baèng goùc giöõa hai truïc. Coâng duïng: baùnh raêng hypoit ñöôïc söû duïng nhieàu trong caùc boä vi sai cuûa oâtoâ hieän nay. Baùnh raêng hypoit cho pheùp söû duïng caùc kieåu thaân thaáp baèng caùch haï thaáp truïc truyeàn ñoäng cuûa hoäp soá. Baùùùnh raêêêng haøøønh tinh: laø boä baùnh raêng voøng beân ngoaøi coù raêng trong khôùp vôùi raêng cuûa baùnh raêng haønh tinh nhoû hôn. Tuyø thuoäc vaøo boä phaän naøo ñöôïc thaéng laïi vaø boä phaän ñöôïc truyeàn ñoäng maøcoù nhieàu caùch thay ñoåi toác ñoä vaø moment xoaén. Coâng duïng: caùc baùnh raêng haønh tinh söû duïng roäng raõi trong caùc hoäp soá vì moãi boä baùnh raêng naùy coù theå thay ñoåi nhieáu caùch toác ñoä. Taûi truyeàn ñoäng giaøn traûi treân moät soá baùnh raêng nhaèm giaûm söùc eùp vaø söï hao moøn baùnh raêng. 32
33. Baùùùnh raêêêng vít: laøm giaûm toác ñoä cao trong khoâng gian heïp. Baùnh raêng aên khôùp coù caùc raêng ñöôïc uoán cong ôû caùc ñænh raêng ñeå taêng dieän tích tieáp xuùc. Löïc cung caáp cho cho baùnh raêng vít ñeå truyeàn ñoäng baùnh raêng aên khôùp vôùi noù. Baùnh raêng vít thöôøng cung caáp caùc doøng löïc thaúng goùc. Coâng duïng: Baùnh raêng vít ñöôïc duøng phoå bieán nhaát ôû nhöõng nôi maø nguoàn löïc hoaït ñoäng vôùi toác ñoä cao, truïc ra chaïy vôùi toác ñoä thaáp vaø moment xoaén lôùn. Söû duïng baùnh raêng vít noái vôùi truïc laùi baùnh xe vaø ñoaïn raêng noái vôùi thanh noái cuûa thieát bò laùi. Thanh raêêêng vaøøø pinhoâââng: Boä baùnh raêng naøy bieán ñoåi chuyeån ñoäng thaúng thaønh chuyeån ñoäng quay troøn vaø ngöôïc laïi. Thanh raêng vaø pinhong cuõng thay ñoåi goùc cuûa doøng löïc ôû toác ñoä naøo ñoù. Raêng treân thanh raêng ñöôïc caét thaúng trong khi raêng treân pinhong cong. Coâng duïng: Thanh raêng vaø pinhoâng nhaèm khoáng cheá caùc löïc eùp treân truïc chính vaø nhöõng thieát bò khaùc chaïy toác ñoä chaäm. 3. Hoaïïït ñoäääng cuûûûa hoäääp soááá 3 toááác ñoäää Hoäp soá goàm coù voû gaén truïc sô caáp (truïc daãn ñoäng), truïc thöù caáp (truïc bò ñoâng), truïc trung gian, truïc baùnh raêng lui, caùc baùnh raêng vaø cô caáu gaøi soá. Voû hoäp soá ñöôïc ñuùc baèng gang, coù naép beân treân hoaëc beân hoâng. Treân hoâng vaø ñaùy voû hoäp soá boá trí nuùt chaâm vaø xaû daàu nhôøn. Truïc sô caáp ñöôïc ñuùc baèng theùp lieàn khoái vôùi baùnh raêng chuû ñoäng A. Phaàn tröôùc coù raõnh then hoaraùp vaøo moayô ñóa ly hôïp. Truïc sô caáp quay töïa trong voøng bi nôi vaùch tröôùc voû hoäp soá vaø goái ñaàu vaøo trong voøng bi trung taâm ñuoâi truïc khuyûu. Truïc thöù caáp coù phay raõnh doïc, ñaàu tröôùc goái vaøo voøng bi ñuõa raùp trong taâm baùnh raêng chuû ñoäng A, phaàn sau töïa leân voøng bi nôi vaùch sau cuûa voû hoäp soá coù ñaàu nhoâ ra ngoaøi ñeå raùp truyeàn ñoäng caùcñaêng. Treân raõnh doïc truïc thöù caáp tröôït tôùi lui hai baùnh raêng (1) vaø (2). Truïc sô caáp vaø truïc thöù caáp ñöôïc laép raùp thaúng haøng vôùi nhau. 33
34. Vaønh Raõnh then hoa Naép vaø cô caáu sang soá raêng 2 Baùnh raêng A 1 Truïïïc sô caáááp Truïïïc thöù caáááp B Truïïïc trung gian 2’ 1’ Catte Khoááái baùùùnh raêêêng caøøøi soááá lui Hình 3-9. Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá loaïi baùnh raêng ba caáp soá tôùi vaø moät soá lui. Truïc trung gian ñöôïc ñuùc dính moät khoái vôùi caùc baùnh raêng B, (2’), (1’) vaø baùnh raêng lui. Truïc naøy quay treân hai voøng bi nôi vaùch tröôùc vaø sau voû hoäp soá vaø cuøng quay vôùi truïc sô caáp vì baùnh raêng B luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng chuû ñoäng A. baùnh raêng lui quay treân moät truïc rieâng vaø thöôøng xuyeân aên khôùp raêng vôùi baùnh raêng lui cuûa truïc trung gian. Cô caáu sang soá boá trí beân trong naép phía treân hay beân hoâng hoäp soá duøng ñeå gaøi soá tôùi, soá lui vaø ñöa baùnh raêng veà vò trí soá 0. � Nguyeââân lyùùù hoaïïït ñoäääng cuûûûa hoäääp soááá Hình döôùi ñaây trình baøy keát caáu cuûa hoäp soá loaïi baùnh raêng di ñoäng. Giaû söû ñöôøng kính cuûa baùnh raêng B truïc trung gian lôùn gaáp ñoâi baùnh raêng chuû ñoäng A truïc sô caáp. Baùnh raêng (2) cuøng ñöôøng kính vôùi baùnh raêng (2’), baùnh raêng (1) lôùn gaáp ñoái baùnh raêng (1’). 34
35. Soáá 0 2 nd Soáá 0 3nd Phía tröôùc xe R 1 st Caàn sang soá Gaép 2 Gaép 1 A 2 1 Truïïïc thöù caáááp Truïïïc sô caáááp Baùùùnh raêêêng lui B Truïïïc trung gian 2’ 1’ Hình 3-10. Sô ñoà caáu taïo cuûa hoäp soá vôùi cô caáu sang soá, caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí soá 0. a. Gaøi soá 1 Caùc baùnh raêng ñang ôû vò trí 0, gaït tay naém caàn sang soá qua traùi vaù keùo lui, caàn naøy seõ daãn ñoäng gaép G1 ñi tôùi gaùi baùnh raêng (1) vaøo baùnh raêng (1’). Moment xoaén töø baùnh raêng chuû ñoäng A truyeàn qua baùnh raêng B vaø truïc trung gian ñeán baùnh raêng (1’) leân baùnh raêng (1) keùo truïc thöù caáp quay. ÔÛ caáp soá moät tyû soá truyeàn ñoäng ñöôïc giaûm toác hai laàn, taïi ñoâi baùnh raêng A-B vaø (1’)-(1), vì vaäy tyû soá truyeàn löïc lôùn nhaát trong caùc caáp soá tôùi. 2nd 3nd Phía tröôùc xe R 1st Gaééép 1 A 2 1 B 2’ 1’ Hình 3-11 . Hoäp soá ñang caøi soá 1. 35
36. b. Gaøi soá 2 Ñaåy caàn sang soá tôùi tröôùc ñeå taùch baùnh raêng (1) ra khoûi baùnh raêng (1’), sau ñoù gaït qua phaûi vaø ñaåy tôùi. Caàn soá seõ daãn ñoäng gaép G2 lui, gaøi baùnh raêng (2) vaøo baùnh raêng (2’). Moment xoaén töø baùnh raêng chuû ñoäng A ñeán baùnh raêng B, truïc trung gian, baùnh raêng (2’) ñeán baùnh raêng (2) keùo quay truïc thöù caáp. Truyeàn ñoäng ñöôïc giaûm toác moät laàn. 2nd 3nd Phía tröôùc xe R 1st Gaééép 2 1 2 1’ 2’ Hình 3-12. Hoäp soá ñang caøi soá 2. c. Gaøi soá 3 Keùo caàn soá lui, gaép G2 ñaåy baùnh raêng (2) khôùp vaøo maët sau cuûa baùnh raêng chuû ñoäng A, truïc sô caáp vaø thöù caáp ñöôïc noái thaønh moät truïc, moment truyeàn thaúng töø truïc sô caáp ñeán truïc thöù caáp. Ñaây laø caáp soá cao nhaát. 36
37. 2nd 3nd Phía tröôùc xe R 1st Gaééép 2 A 2 1 B 1’ 2’ Hình 3-13. Hoäp soá ñang caøi soá 3. d. Gaøi soá lui Xe ñang chaïy soá 3, ñaåy nheï caàn soá tôùi ñeå taùch baùnh raêng (2) ra khoûi baùnh raêng chuû ñoäng A, sau ñoù gaït caàn soá vaø ñaåy tôùi, gaép G1 seõ tieán ra phía sau gaøi baùnh raêng (1) vaøo baùnh raêng trung gian lui keùo baùnh raêng (1) vaø truïc thöù caáp quay ngöôïc chieàu vôùi truïc sô caáp, xe chaïy lui. 2nd 3nd R 1st Phía tröôùc xe A 1 2 Baùùùnh raêêêng lui B 2’ 1’ Hình 3-14. Hoäp soá ñang caøi soá lui. Loaïi hoäp soá ñöôïc xaùc ñònh caên cöù vaøo soá löôïng caùc baùnh raêng di ñoäng treân truïc thöù caáp vaø soá löôïng cuûa caáp soá tôùi. Hoäp soá coù hai baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi hai haønh trình. Coù ba baùnh raêng di ñoäng thuoäc loaïi ba haønh trình. Caên cöù vaøo soá löôïng caáp soá tôùi, ta coù hoäp soá 3 caáp soá, 4 caáp soá, 5 caáp soá 37
38. Caøng nhieàu caáp soá thì moment nôi baùnh xe daãn ñoäng caøng ñöôïc nhaân leân cao ôû caáp soá moät. Baûng sau giôùi thieäu tyû soá truyeàn löïc cuûa moät vaøi hoäp soá oâtoâ: Caáp soá Loaïi oâtoâ ZIL – 130 IA3 – 53A IA3 – 24 Voânga Soá 1 7,44 6,48 3,50 Soá 2 4.10 3,09 2,26 Soá 3 2,29 1,71 1.45 Soá 4 1.47 1,00 1.00 Soá 5 1,00 Soá lui 7,09 1,90 3,54 IV. MOÄÄÄT SOÁÁÁ CÔ CAÁÁÁU TRONG HOÄÄÄP SOÁÁÁ 1. Boäää ñoàààng toááác (Synchronizer) Hai baùnh raêng ñang quay, muoán caøi vaøo nhau ñöôïc eâm khoâng va chaïm, hö hoûng thì phaûi laøm cho chuùng quay ñoàng toác ñoä tröôùc khi caøi vaøo nhau. Hoäp soá oâtoâ hieän ñaïi ñöôïc trang bò cô caáu ñoàng toác caùc baùnh raêng tröôùc khi caøi raêng, goïi laø boä ñoàng toác. Hình 3-15. Hoäp soá oâtoâ Dodge ba caáp soá tôùi trang bò boä ñoàng toác : 1- baùnh raêng soá 1 treân truïc thöù caáp; 1’- baùnh raêng 1’ treân truïc trung gian; 2- baùnh raêng soá 2 quay trôn treân truïc thöù caáp; 2’- baùnh raêng quay theo truïc trung gian; A- truïc sô caáp vaø baùnh raêng chuû ñoäng A; B- truïc trung gian vaø baùnh raêng bò ñoäng B; C- gaép ñieàu khieån boä ñoàng toác S; D- truïc thöù caáp. Hình 3-16 giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác. Boä naøy dòch chuyeån treân truïc thöù caáp C goàm moayô coù baùnh raêng ngoaøi B lieân keát vôùi vaønh noùn cuït E nhôø caùc loø xo G. Maët sau baùnh raêng chuû ñoäng A coù baùnh raêng trong D vôùi loõm phaàn noùn cuït H töông öùng vôùi choùp noùn E. D 38
39. A B Hình 3-16. Sô ñoà nguyeân lyù caáu I taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác ñôn giaûn: A- truïc sô caáp B- moayô coù raêng ngoaøi C C- truïc thöù caáp G D-baùnh raêng trong cuûa truïc sô caáp E H E- choùp coân I H- loõm coân I- gaép ñieàu khieån boä ñoàng toác G- loø xo Caøøøi soááá 3 Giaû söû xe ñang chaïy soá 2, chuaån bò caøi soá 3 baèng caùch caøi baùnh raêng ngoaøi b khôùp vaøo baùnh raêng trong D. Luùc naøy baùnh raêng A xem nhö ñöùng yeân vì nhaû nhaû khôùp ly hôïp, trong luùc baùnh raêng B ñang quay nhanh theo truïc thöù caáp do xe ñang chaïy tôùi. Döoùi aùp löïc cuûa caàn sang soá I, boä ñoàng toác goàm baùnh raêng ngoaøi B vôùi choùp noùn cuït E tieán tôùi, choùp noùn E chaïm vaøo loõm hình noùn cuït H laøm nhieäm vuï nhö boä ly hôïp keùo baùnh raêng A quay theo baùnh raêng B. Tieáp tuïc aán caàn sang soá, baùnh raêng ngoaøi B eùp caùc loø xo G tieán tôùi caøi vaøo raêng trong D, luùc naøy môùi thöïc söï caøi soá Thoâng thöôøng boä ñoàng toác ñöôïc trang bò cho caùc caáp soá 2, 3, 4 vaø 5. Hình giôùi thieäu boä ñoàng toác hai maët duøng cho soá 3 vaø soá 4. Hình chuïp cho thaáy hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác tröôùc vaø sau khi caøi soá 4 (soá cao nhaát). Ñaëc ñieåm caáu taïo coù khaùc vôùi boä ñoàng toác ñôn giaûn vöøa trình baøy ôû treân laø: phía sau baùnh raêng chuû ñoäng A cuûa truïc sô caáp coù vaønh raêng ngoaøi (1) saün saøng aên khôùp vôùi baùnh raêng trong (10) cuûa moayô (5). Vaønh raêng ngoaøi (1) coù choùp noùn loài (2). Hai maët beân moayô (7) coù hai voøng coân loõm (3) cuøng ñoä coân vôùi choùp noùn (2). Vaønh raêng trong (10) ñöôïc ñònh vò treân moayô nhôø loø xo vaø bi (9) ñöôïc ñieàu khieån tröôït tôùi lui nhôø gaép (4). 39
40. 5 A/ 4 6 11 Höôùng aên khôùp 3 2 7 8 9 B/ 1 10 Hình 3-17 . Caáu taïo vaø hoaït ñoäng cuûa boä ñoàng toác: 1- vaønh raêng ngoaøi cuûa baùnh raêng truïc sô caáp; 2- choùp coân; 3- voøng coân; 4- gaép; 5-10- moayô raêng trong; 7- moayô; 8- truïc thöù caáp; 9- bi vaø loø xo ñònh vò; 11- raêng ngoaøi cuûa moayô 7. A- boä ñoàng toác luùc chöa caøi; B- boä ñoàng toác luùc ñang caøi soá. Trong quaù trình caøi soá 4, boä doàng toác hoaït ñoäng qua hai böôùc: � Giaûm ga, aán baøn ñaïp ly hôïp, vaønh raêng ngoaøi (1) cuûa truïc sô caáp ñöùng, trong luùc boä ñoàng toác vaø baùnh raêng trong (10) vaãn quay nhanh theo truïc thöù caáp (8). Gaép (4) ñaåy boä ñoàng toác theo höôùng T laøm cho voøng coân loõm (3) chuïp vaøo choùp coân loái (2), nhôø vaäy neân boä ñoàng toác daãn ñoäng truïc sô caáp cuøng quay. � Caàn sang soá tieáp tuïc ñaåy boä ñoàng toác tôùi theo höôùng T. Luùc naøy baùnh raêng trong (10) tröôït treân löng moayô (7) tieán tôùi caøi raêng vaøo vaønh raêng ngoaøi (1), Baây giôø môùi thöïc söï caøi soá 4. Loø xo vaø bi (9) coù taùc duïng ñònh vò baùnh raêng trong (10) treân löng moayô (7). 2. Cô caáááu chuyeååån soááá daïïïng thanh tröôït Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá ñöôïc ñaët vuoâng goùc vôùi truïc caøng gaït ôû phía treân hoäp soá. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp, cô caáu haõm soá luøi vaø cô caáu traùnh nhaàm soá luøi. Taát caû ñeàu ñöôïc keát hôïp vôùi nhau. Caáááu taïïïo: Cô caáu chuyeån soá cuûa hoäp soá thöôøng kieåu C50 duøng ba truïc caøng gaït loaïi tröôït. Taát caû caùc caøng gaït cheá taïo töø nhoâm ñuùc. 40
41. Truïc caàn chuyeån vaø choïn soá Hình 3-18. Cô caáu chuyeån soá daïng thanh tröôït. Caøng gaït No.2 Caøng gaït soá luøi Truïc caøng No.1 Truïc caøng soá 3 Caøng gaït No.3 Truïc caøng soá 2 Caøng gaït No.1 Hình 3-19. Caùc vò trí caøng gaït soá. a. Cô caáááu ngaêêên ngöøa aêêên khôùp keùùùp. Cô caáu naøy ngaên ngöøa khaû naêng chuyeån sang hai soá cuøng moät luùc. Taám khoaù caøng chuyeån soá ñöôïc choáng xoay bôûi moät buloâng, maø noù cho pheùp caàn chuyeån vaø choïn soá tröôït theo moät höôùng ñaõ choïn nhöng khoâng theo höôùng chuyeån soá. 41
42. Buloâng Truïc caàn chuyeån Taám khoaù caøng gaït vaø choïn soá Caàn chuyeån soá beân Höôùng choïn trong No.1 Ñaàu caøng gaït Höôùng chuyeån Caøng gaït No.3 Caøng gaït soá luøi Caøng gaït No.2 Caøng gaït No.1 Hình 3-20. Cô caáu ngaên ngöøa aên khôùp keùp. Hoaïïït ñoäääng: Taám khoaù caøng chuyeån soá luoân laép vaøo hai trong ba raõnh treân phaàn ñaàu caøng chuyeån soá vaø khoaù taát caû caùc caøng chuyeån soá ngoaïi tröø moät caøng ñang ñöôïc duøng. Ví duï, khi caàn chuyeån soá ñöôïc ñaët vaøo soá 1 hay soá 2, taám khoaù caøng chuyeån soá vaø caàn chuyeån soá beân trong No.1 chuyeån sang phaûi. Taám khoaù caøng chuyeån soá ngaên phaàn ñaàu caøng chuyeån soá 3/ 4, 5/soá luøikhoâng cho chuyeån ñoäng sao cho chæ coù ñaàu caøng chuyeån soá 1/ 2 coù theå chuyeån ñoäng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoäp soá chæ coù theå chuyeån sang soá 1 hoaëc soá 2. b. Cô caáááu traùùùnh chuyeååån nhaàààm soááá luøøøi Cô caáu naøy traùnh xaûy ra söï coá do chuyeån soá tröïc tieáp sang soá luøi töø soá 5, khi xe chuyeån ñoäng. Ñeå chuyeån sang soá luøi ngöôøi laùi tröôùc heát phaûi chuyeån caàn sang soá veà vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø 4 tröôùc khi choïn soá luøi. Choát haïn cheá soá luøi Caàn chuyeån soá beân trong No.2 Hình 3-21. Cô caáu traùnh chuyeån nhaàm soá luøi. 42
43. Hoaïïït ñoäääng: � Trong khi chuyeån soá Khi caàn sang soá ñöôïc di chuyeån tôùi vò trí choïn soá 5/soá luøi (töùc laø vò trí trung gian giöõa soá 5 vaø soá luøi), thì caàn chuyeån soá beân trong No.2 chuyeån ñoäng theo höôùng soá 5/soá luøi, xoay choát haïn cheá soá luøi theo chieàu muõi teân A treân hình veõ. Caàn chuyeån soá beân trong No.2 soá 5/soá luøi Loø xo hoài A Choát haïn cheá soá luøi Hình 3-22. Cô caáu trong khi chuyeån soá. � Chuyeån sang soá 5 Khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån sang soá 5, caàn chuyeån soá beân trong No.2 quay theo chieàu muõi teân B, nhaû choát haïn cheá soá luøi ra. Keát quaû laø choát haïn cheá soá luøi trôû veà vò trí ban ñaàu nhôø loø xo hoài vò. B Hình 3-23. Cô caáu chuyeån sang soá 5 � Khi coá chuyeãn töø soá 5 sang soá luøi Neáu coá chuyeån caàn sang soá tröïc tieáp töø soá 5 sang soá luøi theo muõi teân C. caàn chuyeån soá beân trong No.2 ñaäp vaøo choát haïn cheá soá luøi, traùnh cho hoäp soá chuyeån töø soá 5 sang soá luøi. C 43
44. Hình 3-24. Cô caáu chuyeån töø soá 5 sang soá luøi. � Chuyeån sang soá luøi Sau khi caàn chuyeån soá trôû veà vò trí trung gian giöõa soá 3 vaø soá 4 vaø tieáp theo vò trí choïn soá 5/soá luøi theo muõi teân D, caàn chuyeån soá beân trong no.2 vaø choát haïn cheá soá luøi seõ coù tình traïng nhö sau. D E Hình 3-25. Cô caáu chuyeån sang soá luøi. Trong hình naøy vieäc chuyeån sang soá kuøi laøm quay caàn chuyeån beân trong No.2 theo höôùng chæ ra bôûi muõi teân E maø khoâng cho baát kyø ngaên caûn naøo töø choát haïn cheá soá luøi. c. Cô caáááu haõõõm chuyeååån soááá � Treân caùc truïc caøng chuyeån soá. Bi haõm bò aán vaøo 3 raõnh treân truïc vcaøng chuyeån soá khi hoäp soá ñaõ ñöôïc chuyeån soá. Ñieàu naøy khoâng nhöõng trnh1 ñöôïc hoäp soá nhaûy soá maø coøn taùc ñoãng trôû laïi ngöôøi laùi xe baùo cho bieát baùnh raêng coù aên khôùp hoaøn toaøn hay khoâng (töùc laø taïo cho ngöôøi laùi xe caûm giaùc treân truïc toát hôn. Bi haõm baùnh raêng soá 1 vaø soá 2 ñaët ôû phía ñaàu vaøo cuûa hoäp soá, coøn bi haõm cuûa soá 3, 4, vaø 5 ñaët ôû phía ra hoäp soá. Vít Haõm loø xo Truïc caøng gaït soá No.3 Loø xo neùn Bi haõm Truïc caøng gaït soá No.1 Truïc caøng gaït soá No.2 Hình 3-26. Cô caáu haõm chuyeån soá. 44
45. Ví duï: Trong cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA, coù raõnh bi treân moãi truïc chuyeån soá. Bi haõm bò eùp vaøo trong raõnh bôûi loø xo leân raõnh ñeå traùnh hieän töôïng tröoïtt raêng hoäp soá. Noù coù taùc ñoäng tích cöïc tôùi caûm giaùc chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi. Caùc loø xo bi haõm coù theå thay neáu caàn tuy nhieân neáu duøng loø xo quaù maïnh thì khi chuyeån soá yeâu caàu gaït caàn soá maïnh hôn maëc duø baùnh raêng khoâng bao giôø nhaûy ra ngoaøi. Neáu duøng loø xo yeáu hôn thì hoaït ñoäng caàn soá deã daøng nhöng baùnh raêng trong hoäp soá deã tröôït ra hôn. Loø xo Bi haõm Raõnh Truïc caøng chuyeån soá Hình 3-27. Cô caáu haõm chuyeån soá cuûa hoäp soá W55 TOYOTA. � Treân oáng tröôït. Cô caáu ñoàng toác kæeåu khoaù vaø kieåu choát. Caùc raêng vaø baùnh raêng duøng cho soá luøi(baùnh raêng trung gian, baùnh raêng soá luøi), cuõng nhö caùc then cuûa oáng tröôït soá 1 ñöôïc vaùt ñeå ngaên caûn baùnh raêng nhaûy ra ngoaøi. Caùc then oáng tröôït cuõng ñöôïc vaùt ôû nhöõng choã maø chuùng aên khôùp vôùi then baùnh raêng cuõng vì muïc ñích neâu treân. 45
46. Then baùnh raêng oáng tröôït Then oáng tröôït Vaùt Hình 3-28. Cô caáu haõm chuyeån soá treân oáng tröôït d. Cô caáááu khoaùùù soááá luøøøi Coù moät raõnh ôû maët treân cuûa caøng chuyeån soá luøi, vieân bi khoaù ñöôïc aán vaøo ñoù bôûi moät loø xo nhaèm ngaên caûn baùnh raêng trung gian soá luøi di chuyeån khi hoäp soá khoâng ñöôïc chuyeån sang soá luøi vaø baùo cho ngöôøi laùi bieát baùnh raêng ñaõ aên khôùp hoaøn toaøn hay chöa khi hoäp soá chuyeån sang soá luøi. Cuïm bi haõm Caøng gaït soá luøi Caàn chuyeån soá luøi Baùnh raêng trung gian soá luøi Hình 3-29. Cô caáu khoaù soá luøi 46
47. bi haõm Loø xo Caøng gaït soá luøi Caàn chuyeån soá luøi Baùnh raêng trung gian soá luøi Hình 3-30. Sô ñoà caáu taïo cô caáu khoaù soá luøi V. ÑIEÀÀÀU KHIEÅÅÅN SANG SOÁÁÁ 1. Ñieàààu khieååån tröïc tieáááp Caøng sang soá thì oâm chaët oáng bao (voøng ñieàu khieån) cuûa boä ñoàng toác ñeå chuyeån ñoäng boä ñoàng toác ñeán caùc baùnh raêng.(Hình 3-31, 3-32) Caøng sang soá ñöôïc laép vaøo trong moät raõnh naèm trong oáng bao, moät thanh daãn höôùng seõ noái caøng cuasang soá ñeán tay soá cuûa ngöôøi laùi xe. Khi tay soá ñöôïc ñieàu khieån thanh daãn höôùng seõ laøm di chuyeån caøng cua sang soá vaø oáng vaøo ñuùng vò trí aên khôùp baùnh raêng hoäp soá. Thanh ñaåy Caøng gaït soá Raõnh then hoa Raõnh tröôït voøng Baùnh raêng ngoaøi ñoàng toác baùnh raêng Raõnh chöùa caøng cua gaït soá tröôït Hình 3-31. Caøng ñaåy ñöôïc söû duïng ñeå di chuyeån boä ñoàng toác hoaëc baùnh raêng tröôït treân truïc then hoa, boä truïc ñaåy hay thanh ñaåy seõ ñieàu khieån caøng cua gaït soá � Cô caáááu ñieàààu khieååån hoäääp soááá vaøøø ly hôïp: Coù hai kieåu cô baûn cuûa boä ñieàu khieån daïng caàn ôû phía beân ngoaøi vaø daïng thanh ôû phía beân trong. Caû haicuøng moät chöùc naêng, chuùng duøng ñeå noái caàn sang soá vôùi caøng cua sang soá. 47
48. Caàn sang soá naèm phía beân ngoaøi vaø moät truïc ñöôïc gaén chaët vaøo caàn beân trong boä phaän sang soá vaø caøng sang soá, caùc loø xo chaän seõ giöõ caùc truïc coá ñònh treân caàn, moät ñaàu noái cuûa caàn coù ren coù theå ñieàu chænh ñöôïc (Hình 3-34). Khi ngöôøi taøi xeá sang soá moät ñaàu caàn sang soá seõ ñöôïc ñaët vaøo khe, moãi khe ñöôïc baét chaët treân moät thanh sang soá (hình 3-35). Keát quaû laø söï chuyeån ñoäng cuûa caàn seõ ñaët vaøo ñoøn baåy hoaït ñoäng treân truïc. Khi caøng cua sang soá ñöôïc ñònh vò treân thanh thì noù caûn ñöôïc söï di chuyeån baùnh raêng cuûa hoäp soá. Caùc loø xo caàu chòu taûi ñoâi khi ñöôïc söû duïng ñeå haõm thanh ñaåy vaøo ñuùng vò trí khi hoäp soá ôû vò trí trung gian hoaëc ñang sang soá.Caùc daïng ñieàu khieån thanh ñaåy khaùc cuõng ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân caáu taïo vaø hoaït ñoäng thì töông töï nhau. Caàn sang soá hoäp soá coù theå bò chuyeån ñoäng laø nguyeân nhaân daãn ñeán söï chuyeån ñoäng cuûa boä sang soá nhö: Thanh, caøng cua sang soá, boä ñoàng toác. Hình 3-33. Hoäp soá naøy söû duïng boä caàn ñaåy naèm phía trong thay vì boä caàn ñaåy naèm phía ngoaøi, nhöõng caàn ñaåy naøy taùc duïng leân caàn ñaåy vaø boä ñoàng toác. 48
49. Caøng ñaåy cô khí Truïc ñaåy soá 1-2 Nuùm xoay ñieàu chænh Nuùm xoay ñieàu chænh Truïc soá luøi Hình 3-34. Cô caáu trong khi chuyeån soá. s Hình 3-35. Cô caáu trong khi chuyeån soá. VI. HOÄÄÄP SOÁÁÁ PHUÏÏÏ Treân nhöõng oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng, phaûi trang bò theâm hoäp soá phuï. Hoäp soá phuï ñöôïc raùp sau hoäp soá chính. Trong heä thoáng truyeàn löïc hoäp soá phuï coù coâng duïng: • Phaân phoái moment xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng. • Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp soá chính. Ñoåi soá chaäm ñeå taêng moment xoaén cho caùc baùnh xe chuû ñoäng khi xe phaûi di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu. Hình sau giôùi thieäu sô ñoà nguyeân lyù keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep. Trong voû hoäp soá coù truïc chuû ñoäng (5), truïc trung gian (6), truïc bò ñoäng (11) vaø truïc truyeàn ñoäng ñeán caàu tröôùc. Truïc trung gian ñuùc cuøng khoái vôùi hai baùnh raêng B vaø B’. Baùnh raêng lôùn B luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng A cuûa truïc chuû ñoäng. Treân truïc bò ñoäng, töø traùi sang phaûi coù baùnh raêng di ñoäng I di chuyeån treân phaàn raõnh then vaø baùnh raêng quay trôùn C luoân aên khôùp vôùi baùnh raêng B. Boä di ñoäng II raùp treân ñaàu raõnh then cuûa truïc naøy. Truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc (7) cuøng khoái vôùi baùnh raêng (III) ñöôïc raùp thaúng haøng vôùi truïc bò ñoäng, maët beân cuûa baùnh raêng (III) coù vaønh raêng töông öùng vôùi vaønh raêng cuûa boä di ñoäng (II). � Hoaïïït ñoäääng 49
50. Hình 3-36. Keát caáu vaø hoaït ñoäng cuûa hoäp soá phuï xe Jeep. a- vò trí hoäp soá 7- gaén vaøo truïc caùcñaêng tröôùc b- keát caáu cuûa hoäp soá phuï 8- höôùng caøi caàu tröôùc 1- hoäp soá chính 9- höôùng caøi soá thöôøng 2- hoäp soá phuï 10- höôùng caøi soá maïnh 3- truïc caùcdaêng sau 11- truïc bò ñoäng 4- truïc caùcñaêng tröôùc 12- raùp vaøo truïc caùcñaêng sau 5- truïc thöù caáp hoäp soá chính 13- tam bua thaéng tay. 6- truïc trung gian Vò trí soá 0 Nhö hình veõ ñaõ gôùi thieäu, baùnh raêng di ñoäng (I) chöa lieân heä vôùi truïc trung gian. Vì vaäy khi truïc chuû ñoäng quay, baùnh raêng B keùo baùnh raêng C quay trôn, truïc bò ñoäng vaãn ñöùng yeân neân xe chöa chaïy tôùi. Xe chaïy vôùi caàu chuû ñoäng sau chöa giaûm toác Gaït caàn soá phuï ñaåy baùnh raêng di ñoäng (I) tôùi tröôùc caøi vaøo hoáng baùnh raêng C ñeå coá ñònh C treân truïc bò ñoäng, nhôø vaäy moment xoaén ñöôïc truyeàn ñeán caàu chuû ñoäng sau. Caøi theâm caàu chuû ñoäng tröôùc, chöa giaûm toác Gaït caàn soá phuï thuù hai ñöa boä di ñoäng (II) khôùp vaøo baùnh raêng (III) cuûa truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc laøm noái lieàn truïc naøy vôùi truïc bò ñoäng. Truïc caùcñaêng tröôùc vaø sau seõ quay cuøng nhau, hai caàu chuû ñoäng cuøng laøm vieäc. Xe chaïy vôùi hai caàu chuû ñoäng, coù giaûm toác 50
51. Tröôøng hôïp xe phaûi vöïôt qua baõi caùt hay sình laày, sau khi caøi caàu tröôùc, keùo baùnh raêng (I) lui taùch khoûi baùnh raêng C ñeå khôùp vaøo baùnh raêng B’ vaø baùnh raêng di ñoäng (I), moment xoaén truyeàn ñeán boán baùnh xe chuû ñoäng seõ ñöôïc taêng leân. VI. KIEÅÅÅM TRA TREÂÂÂN XE 1. Muïïïc ñích Hoïc nhöõng ñieåm chuû yeáu vaø caùc phöông phaùp kieåm tra hö hoûng cuûa hoäp soá. Qua vieäc kieåm tra hoäp soá, hieåu ñöôïc caáu truùc caùc chi tieát boä phaän rieâng bieät vaø hoïc caùch tìm ra caùc khu vöïc hö hoûng moät caùch coù heä thoáng. Hieåu ñöôïc trieäu chöùng cuûa caùc vaán ñeà xaûy ra trong caùc chi tieát, boä phaän cuûa hoäp soá. 2.Moâââ taûûû Moãi baùnh raêng vaø voøng bi cuûa hoäp soá luoân phaûi chòu ma saùt. Daàu hoäp soá giuùp laøm giaûm ma saùt hoaëc taûn nhieät sinh ra bôûi ma saùt. Tuy nhieân caùc chi tieát khoâng theå ñöôïc baûo veä ñeå hoaøn toaøn khoâng moøn hoaëc moûi trong thôøi gian daøi. Haàu heát caùc söï coá lieân quan ñeán hoäp soá xaûy ra khi ñoä moøn hoaëc moûi vöôït quaù giôùi haïn naøo ñoù. Caùc söï coá hoäp soá ñöôïc tìm ra theo daïng keâu baùnh raêng khi chuyeån soá, khoù vaän haønh caàn gaït soá, nhaûy soá, tieáng keâu laï hoaëc oàn töø hoäp soá. a.Keâââu baùùùnh raêêêng khi chuyeååån soááá Tieáng keâu hoaëc tieáng nghieán caùc raêng nghe thaáy ñöôïc töø beân trong hoäp soá khi leân soá hoaëc luøi soá trong khi laùi xe. Vì hieän töôïng naøy lieân quan chaët cheõ vôùi söï hoaït ñoäng cuûa ly hôïp, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc ñeå xem chöùc naêng noù chính xaùc khoâng. b.Caùùùc böôùc kieåååm tra � Kieåm tra chöùc naêng cuûa ly hôïp theo caùc böôùc kieåm tra. � Laùi xe, thænh thoaûng leân soá hoaëc luøi soá. Ly hôïp hoaït ñoäng ñuùng chöùc naêng neáu baùnh raêng khoâng keâu ôû taát caû caùc vò trí soá. c. Caùùùc vaááán ñeààà khi chuyeååån soááá Caùc vaán ñeà khi chuyeån soá coù theå laø caàn chuyeån soá caàn moãt löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng. Moät soá vaán ñeà chuyeån soá laø caàn chuyeån soá yeâu caàu moät löïc vaän haønh lôùn ñeå aên khôùp hoaëc nhaû khôùp baùnh raêng. Chuyeån soá khoù coù theå gaây neân bôûi ha nguyeân nhaân � Neáu cô caáu ñoàng toác hoûng vaø khoâng ñöôïc söûa chöõa trong thôøi gian daøi, thì oáng tröôït vaø baùnh raêng seõ khoâng ñoàng toác ñöôïc nhö tröôøng hôïp keâu baùnh raêng. � Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi keït thanh noái caàn chuyeån soá. Vaán ñeà chuyeån soá coù xu höôùng xaûy ra thöôøng xuyeân ñoái vôùi hoäp soá kieåu ñieàu khieån giaùn tieáp hôn laø ñieàu khieån tröïc tieáp thænh thoaûng do moøn hoaëc cô caáu traùnh aên khôùp keùp. 51
52. Töông töï vaán ñeà keâu baùnh raêng, vaán ñeà chuyeån soá coù theå coù theå töø truïc traëc veà nhaû khôùp ly hôïp. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà naøy, ly hôïp neân ñöôïc kieåm tra tröôùc heát xem coù thöïc hieän ñuùng chöùc naêng hay khoâng. d. Nhaûûûy soááá Tröôøng hôïp nhaûy soá, moät baùnh raêng ñaõ aên ñoät nhieân khoâng aên khôùp maø khoâng coù taùc ñoäng chuyeån soá cuûa ngöôøi laùi, noù thöôøng xaûy ra khi rung ñoäng hoaëc khi ñoåi taûi cuûa hoäp soá. Vaán ñeà cuõng xaûy ra khi taêng toác hoaëc giaûm toác nhanh. Nhaûy soá coù theå do nguyeân nhaânsau. � Vò trí töông ñoái cuûa caùc baùnh raêng aên khôùp khoâng ñuùng taïi thôøi ñieåm chuyeån soá vaø chuùng tröôït ra vì söï thay ñoåi dao ñoäng hoaëc taûi. � Moøn oáng tröôït vaø then cuûa baùnh raêng, moøn baùnh raêng, khe hôû doïc truïc cuûa baùnh raêng quaù lôùn laøm cho vò trí cuûa oáng tröôït vaø baùnh raêng khoâng ñuùng keát quaû laø caùc baùnh raêng khoâng aên khôùp ñöôïc. e. Tieáááng keâââu laïïï hoaëëëc tieáááng oàààn Vaán ñeà naøy laø tieáng oàn trong hoäp soá vì khe hôû do moøn cuûa caùc chi tieát beân trong, tieáng keâu laïch caïch, hoaëc tieáng oàn rung ñoäng töø caàn chuyeån soá. Neáu caùc vaán ñeà naøy sinh ra hoaëc töø hoäp soá hoaëc töø caùc chi tieát khaùc coù theå ñöôïc xaùc ñònh: Ñeå xaùc ñònh tieáng keâu laï coù sinh ra töø hoäp soá hay khoâng, aên khôùp ly hôïp khi ñoäng cô chaïy khoâng taûi vôùi xe ñang ñoã. � Coù theå keát luaän nguyeân nhaân cuûa tieáng keâu laï laø boä phaän khaùc hoäp soá neáu tieáng keâu nghe ñöôïc khi ly hôïp aên khôùp nhöng bieán maát khi ly hôïp caét. � Tieáng keâu laï chæ coù theå nghe ñöôïc khi xe ñang chaïy vì hoäp soá khoâng coù taûi khi ñang ñoã. Ñieàu naøy qua troïng laø kieåm tra nhöõng vaán ñeà khi xe chuyeån ñoäng laø luoân luoân caàn thieát. VIII. CHAÅÅÅN ÑOAÙÙÙN CAÙÙÙC HÖ HOÛÛÛNG CUÛÛÛA HOÄÄÄP SOÁÁÁ, BIEÄÄÄN PHAÙÙÙP SÖÛA CHÖÕA Vieäc phaân tích chaån ñoaùn laø böôùc ñaàu tieân cuûa coâng taùc söûa chöõa hoäp soá. Chaån ñoaùn nhaèm tìm ra nguyeân nhaân hoûng, lyù do hoûng laøm cho hoäp soá khoâng hoaït ñoäng bình thöôøng. Ñoâi khi vieäc chaån ñoaùn khoâng keát luaän chính xaùc nguyeân nhaân hoûng hoùc buoäc khoûi hoäp soá ra khoûi oâtoâ, thaùo rôøi chi tieát ñeå coù theå quan saùt toát hôn. Tuy nhieân ñoäi khi vieäc chaån ñoaùn coù theå tìm ra ngay ñöôïc nguyeân nhaân hoûng maø khoâng caàn thaùo hoäp soá ra khoûi xe. Baûng döôùi ñaây ghi laïi nhieàu nguyeân nhaân hoûng khaùc nhau, bieän phaùp khaéc phuïc cuûa loaïi hoäp soá thöôøng. Hö hoûng Nguyeân nhaân Bieän phaùp söûa chöõa 1. Gaøi soá a. chænh sai cô caáu gaøi soá Chænh laïi khoù b. cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn Tieán haønh boâi trôn c. ly hôïp khoâng ngaét Chænh laïi 52
53. d. khoaûng haønh trình töï do ly hôïp quaù lôùn Chænh laïi e. gaép gaøi soá bò cong Naén laïi f. Baùnh raêng di ñoäng hay boä ñoàng toác keït Thay môùi caùc chi tieát treân truïc thöù caáp hoûng g. Baùnh raêng bò loeùt hay söùt meû Thay môùi h. Boä ñoàng toác hoûng hoaëc raùp sai loø xo Thay môùi chi tieát hoûng hay caû boä ñoàng toác, raùp ñuùng caùc loø xo. i. OÁng daãn ñoäng caàn soá ñeán voøng bi hay Naén laïi, boâi trôn hay truïc baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu hoûng thay môùi voøng bi laøm leäch truïc sô caáp cuûa hoäp soá 2. Bò keït soá a. Caùc caàn gaøi soá chænh sai hay bò suùt, Chænh hay sieát laïi hoûng b. Cô caáu gaøi soá thieáu boâi trôn Boâi trôn c. Ly hôïp khoâng caét Chænh laïi d. Caùc vieân bi ñònh vò oáng tröôït bò keït Boâi trôn, cho di chuyeån toát e. Boä ñoàng toác tröôït Söûa chöõa f. Hoäp soá thieáu boâi trôn Chaâm theâm nhôùt ñuùng möùc g. Hoûng beân trong hoäp soá Thaùo hoäp soá, kieåm tra söûa chöõa 3. Soá nhaûy a. Chænh sai cô caáu gaøi soá Chænh laïi trôû veà b. Caàn sang soá bò cong Chöõa laïi c. Loø xo bi ñònh vò yeáu Thay môùi d. Baïc ñaïn hay baùnh raêng bò moøn Thay môùi e. Ñoä loûng doïc truïc hay cuûa baùnh raêng Thay môùi hay söûa chöõa quaù lôùn f. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng Thay môùi hay söûa chöõa g. Hoäp soá xieát khoâng chaët hay bò leäch ñoái Sieát chaët hay chænh laïi vôùi chuïp boä ly hôïp cho ngay taâm h. Chuïp boä ly hôïp bò leäch ñoái vôùi ñoäng cô Chænh laïi ngay taâm i. Baïc thau nôi roán ñuoâi truïc khuyûu vôõ j. Chuïp ñaäy truïc sô caáp bò hoûng hay vôõ Thay môùi k. Chaân maùy bò vôõ Sieát chaët hay thay môùi Thay môùi 4. Moment a. Ly hôïp bò tröôït Chænh laïi cuûa truïc b. Baùnh raêng bò trôøn raêng Thay môùi khuyûu c. Coù chi tieát trong cô caáu gaøi soá bò vôõ. Thay môùi khoâng d. Baùnh raêng hay truïc bò vôõ Thay môùi 53
54. truyeàn ñeán b. Ñöùt choát claveùt Thay môùi hoäp soá ñöôïc 5. Hoäp soá a. Caùc baùnh raêng moøn, raêng bò vôõ hay Thay môùi caùc baùnh khua ôû soá 0 trôøn raêng Boâi trôn hay thay môùi b. Baïc ñaïn noái caùc truïc khoâ môõ hay bò moøn Thay môùi c. Baïc ñaïn truïc sô caáp hoûng Thay môùi d. Baïc thau roán ñuoâi truïc khuyûu moøn hay hoûng Chænh laïi e. Hoäp soá gaén leäch ñoái vôùi ñoäng cô Thay môùi caùc chi tieát f. Truïc trung gian moøn hay cong, mieáng hoûng chaën hay roânñen giöõ bò hoûng 6. Hoäp soá a. Ñóa ma saùt hoûng Thay môùi khua khi b. Boâi trôn khoâng ñuû Chaâm ñuùng loaïi vaø gaøi soá ñuùng möùc daàu boâi trôn c. Baïc ñaïn (voøng bi) sau cuûa truïc thöù caáp Boâi trôn hay thay môùi khoâ hay moøn cuõ d. Baùnh raêng loûng treân truïc thöù caáp Thay môùi chi tieát moøn e. Boä ñoàng toác moøn hay hoûng Thay môùi f. Baùnh raêng daãn ñoäng daây caùp toác ñoä keá Thay môùi bò moøn 7. Khua a. Boä ñoàng toác hoûng Chöõa hay thay môùi baùnh raêng b. Ly hôïp caét khoâng toát, haønh trình töï do Chænh laïi trong luùc baøn ñaïp quaù lôùn gaøi soá c. Cô caáu ñieàu khieån ly hôïp baèng thuyû löïc Kieåm tra, theâm daàu hoûng d. Toác ñoä caàm chöøng cuûa ñoäng cô quaù cao Chænh laïi e. Baïc thau hay voøng bi ñuoâi truïc khuyûu Thay môùi hoûng f. Nhôùt boâi trôn khoâng ñuùng loaïi Thay nhôùt toát g. Caùc gaép gaøi soá hoûng Chænh laïi 8.Hoäp soá a. Baêng raêng lui hay baïc thau goái truïc cuûa Thay môùi khua khi baùnh raêng naøy moøn, hoûng gaøi soá lui b. Baùnh raêng lui treân truïc thöù caáp moøn Thay môùi hay hoûng c. Baùnh raêng truïc trung gian moøn, hoûng Thay môùi d. Cô caáu gaøi soá hoûng Söûa laïi 54
55. 9. Hoäp soá bò a. Duøng daàu nhôøn keùm chaát löôïng laøm suûi Thay daàu toát roø, nhieãu boït daàu nhôøn b. Möùc daàu nhôøn trong hoäp soá quaù cao Chaâm nhôùt ñuùng möùc c. Ñeäm hoûng Thay môùi d. Phoát nhôøn hoûng Thay môùi e. Nuùt saû nhôùt sieát khoâng chaët Sieát laïi f. Buloâng gaén hoäp soá long loûng Sieát laïi g. Voû hoäp soá nöùt Thay môùi h. OÁc chuïp giöõ baùnh raêng daãn ñoäng toác Sieát laïi ñoä keá long loûng i. Naép hoâng bò long loûng Sieát laïi THAÙÙÙO LAÉÉÉP VAØØØ KIEÅÅÅM TRA � KIEÅÅÅM TRA 55
56. 1. Thaùùùo truïïïc caàààn choïïïn vaøøø chuyeååån soááá Thaùo truïc caàn choïn vaø chuyeån soá khi hoäp soá ôû vò trí trung gian. 2. Thaùùùo oááác haõõõm truïïïc thöù caáááp a. AÊn khôùp hai baùnh raêng baát kyø ñeå ngaên khoâng cho truïc xoay. b. Ñuïc caùc tai cuûa ñai oác haõm. c. Thaùo ñai oác haõm. d. Nhaû khôùp hai baùnh raêng ñaõ cho aên khôùp ôû böôùc 2a. 3. Thaùùùo voøøøng haõõõm cuûûûa baùùùnh raêêêng soááá 5 Duøng tua vít vaø buùa ñoùng voøng haõm ra. Chuù yù: duøng tua vít coù chieàu daøi quy ñònh. Chæ daãn: voøng haõm duøng cho truïc caøng chuyeån soá vaø cho oáng tröôït coù quy trình thaùo nhö nhau. 56
57. 4. Thaùùùo baùùùnh raêêêng soááá 5, moayô No.3 vaøøø vaøøønh ñoàààng toááác Duøng SST thaùo baùnh raêng soá 5, moayô No.3 vaø vaønh ñoàng toác. SST 09213-36020 Chuù yù: ñaët caùc moùc cuûa SST song song vôùi baùnh raêng, khoâng ñeå chuùng bò cheùo. � ÑO KHE HÔÛ DOÏÏÏC TRUÏÏÏC Chæ daãn: ño vaø ghi laïi khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng tröôùc khi thaùo hoäp soá. Tham khaûo caùc giaù trò naøy khi kieåm tra. 1.Ño khe hôû doïc truïc baùnh raêng soá 5. Duøng ñoàng hoà so ño khe hôû doïc truïc. Khe hôû tieâu chuaån : 0,10 – 0,57 mm Khe hôû lôùn nhaát : 0,65 mm Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng. 2.Ño khe hôû doïc truïc cuûa töøng baùnh raêng Duøng thöôùc laù ño khe hôû doïc truïc Khe hôû tieâu chuaån: 0,1 – 0,55mm Chuù yù: kieåm tra khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä chu vi baùnh raêng. � KIEÅÅÅM TRA CAÙÙÙC CHI TIEÁÁÁT CUÛÛÛA HOÄÄÄP SOÁÁÁ 1. Kieåm tra vaønh ñoàng toác a. Xoay vaø aán vaønh ñoàng toác ñeå kieåm tra taùc duïng haõm. b. Kieåm tra caùc then cuûa raõnh ñoàng toác (tieáp xuùc vôùi oáng tröôït) coù bò hoûng hoaëc moøn khoâng. 57
58. c. Ño khe hôû giöõa löng vaønh ñoàng toác vaø caùc ñaàu then cuûa baùnh raêng. Khe hôû tieâu chuaån: 0,8 – 1,6 mm Khe hôû lôùn nhaát: 0,6 mm Chuù yù: • Kieåm tra khe hôû xung quanh voøng ngoaøi baùnh raêng. • Haàu heát caùc tröôøng hôïp moät khe hôû nhoû ñöôïc taïo ra bôûi söï moøn voøng ñoàng toác. Neáu moøn xuaát hieän, thì phaàn coân cuûa baùnh raêng cuõng thöôøng bò moøn. Taát caû caùc voøng ñoàng toác khoâng ñöôïc ñaùnh daáu. Khi laép raùp chuùng phaûi caån thaän, laép theo thöù töï ñuùng 2. Ño khe hôû cuûûûa caùùùc caøøøng gaïïït soááá vaøøø oáááng tröôït Duøng thöôùc ño chieàu daøy ño khe hôû giöõa vaønh tröôït vaø caøng gaït soá. Khe hôû lôùn nhaát: 1,0 mm Chuù yù: • Ño khe hôû xung quanh toaøn boä voøng ngoaøi cuûa oáng tröôït. • Kieåm tra khe hôû tieâu chuaån oáng tröôït vaø caøng gaït soá. Khi ñoù, kieåm tra oáng tröôït vaø caøng caån thaän veà hö hoûng, ñoä moøn vaø ñieàu kieän tieáp xuùc giöõa phaàn döôùi raõnh trong oáng tröôït vaø caøng. Neáu khe hôû quaù möùc giôùi haïn thì thay theá caøng gaït oáng tröôït. 3. Kieåååm tra moayô ly hôïp, oáááng tröôït, khoaùùù chuyeååån soááá vaøøø loøøø xo haõõõm a. Kieåm tra hö hoûng vaø moøn cuûa caùc chi tieát sau: 58
59. • Then beân trong oáng tröôït. • Then cuûa moayô. • Raõnh aên khôùp khoaù ñoàng toác giöõa moayô vaø oáng tröôït. • Vaáu 1 taïi taâm cuûa khoaù ñoàng toác. • Phaàn 2 cuûa loø xo haõm tieáp xuùc vôùi khoaù ñoàng toác. b. AÊn khôùp moayô ly hôïp vaø oáng tröôït vaø kieåm tra chuùng coù bò caûn tröôït vaø dính khoâng. � LAÉÉÉP HOÄÄÄP SOÁÁÁ 1. Laééép moayô ly hôïp vaøøø oáááng tröôït a. Laép moayô ly hôïp vaø caùc khoaù ñoàng toác vaøo oáng tröôït. Chuù yù: • Laép caùc chi tieát theo vò trí ñuùng cuûa noù nhö hình döôùi ñaây. • Ghi nhôù raèng khoaù ñoàng toác No.3 ñoái xöùng vaø phaûi laép ñuùng vò trí. • OÁng tröôït coù ba raêng caøi (caùch nhau goùc 120 ) ñeå laép vaøo ba raõnh saâu treân oáng tröôït khi laép raùp. b. Laép caùc loø xo khoaù ñoàng toác vaøo khoaù ñoàng toác. Chuù yù: Laép caùc loø xo ñuùng vò trí sao cho khe hôû caùc ñaàu cuûa noù khoâng thaúng haøng. 2. Laééép cuïïïm voøøøng ñoàààng toááác vaøøø oáááng tröôït a. Boâi daàu hoäp soá leân vaønh ñoàng toác vaø oáng tröôït. b. Ñaët vaønh ñoàng toác leân baùnh raêng vaø 59
60. gioùng thaúng caùc khe cuûa voøng vôùi khoaù ñoàng toác. Chuù yù: • Laép oáng tröôït treân truïc sô caáp theo höôùng ñuùng. • Laép moayô ly hôïp sao cho raõnh voøng vaø khoaù ñoàng toác ñaõ ñöôïc gioùng thaúng. c. Duøng maùy eùp laép cuïm oáng tröôït. Chuù yù: • Laép eùp oáng tröôït cho ñeán khi chaïm vaøo taám chaën. • Sau khi laép moayô, kieåm tra xem baùnh raêng quay coù eâm vaø caùc voøng ñoàng toác khoâng tieáp xuùc vôùi baùnh raêng. Chuù yù: khi laép eùp caùc cuïm oáng tröôït vaøo truïc thöù caáp, ñaûm baûo chaéc chaén raêng bi haõm naèm trong raõnh treân ñeäm chaën. 3. Laééép voøøøng haõõõm a. Choïn voøng haõm sao cho khe hôù doïc truïc beù nhaát b. Laép voøng haõm treân truïc Chuù yù: khi laép voøng haõm caån thaän traùnh laøm hoûng coå truïc sô caáp. c. Sau khi laép voøng haõm, kieåm tra khe hôû doïc truïc baèng thöôùc laù. Chuù yù: ño khe hôû doïc truïc xung quanh toaøn boä voøng ngoaøi baùnh raêng. 60
61. 4. Ñieàààu chænh taûûûi ban ñaàààu cuûûûa voøøøng bi vi sai a. Laép vi sai vaøo voû hoäp soá. b. Laép voû hoäp soá. c. Laép vaø xieát chaët 16 buloâng baét voû d. Duøng SST, xoay vi sai moät vaøi laàn theo caû hai höôùng ñeå laép voøng bi. . e. Duøng SST vaø côøleâ löïc nhoû ño taûi ban ñaàu khi baét ñaàu quay. Taûi ban ñaàu khi baét ñaàu quay Voøng bi môùi khoaûng: 8 – 16 kg.cm Voøng bi duøng laïi: 5 -10 kg.cm f. Neáu taûi ban ñaàu khoâng nhö thoâng soá kyõ thuaät, thaùo voøng bi ngoaøi cuûa voøng bi baèng SST. g. Choïn laïi taám ñeäm ñieàu chænh Chuù yù: choïn ñeäm raát caån thaän, khoâng bao giôø duøng ñeäm maø taïo ra moment xoaén lôùn hôn giôùi haïn treân cuûa moment ban ñaàu. Taûi ban ñaàu seõ thay ñoåi khoaûng 3 -4 kh.cm töông öùng vôùi moãi chieàu daøy taám ñeäm 61
62. 5. Laééép voûûû hoäääp soááá a. Loaïi boû baát cöù vaät lieäu keo naøo vaø caån thaän ñöøng laøm rôi daàu leân beà maët tieáp xuùc cuûa voû hoäp soá phía hoäp soá vaø vi sai. b. Boâi keo laøm kín leân voû hoäp soá Chuù yù: • Laép voû hoäp soá ngay khi boâi keo c. Laép vaø xieát 16 laøm kín. Boâi keo laøm kín caån thaän traùnh daây vaøo voû hoäp soá.buloâng 6. Laééép naééép voûûû hoäääp soááá a. Loaïi boû baát cöù vaät lieäu keo naøo vaø caån thaän ñöøng laøm rôi daàu leân beà maët tieáp xuùc cuûa voû vaø naép voû hoäp soá. b. Boâi keo laøm kín vaøo voû hoäp soá Chuù yù: • Laép voû hoäp soá ngay khi boâi keo laøm kín. • Boâi keo laøm kín caån thaän traùnh daây vaøo voû hoäp soá. c. Laép vaø xieát 9 buloâng 62
63. CHÖÔNG 5 HOÄÄÄP PHAÂÂÂN PHOÁÁÁI Hoäp phaân phoái (HPP) duøng treân xe nhieàu caàu chuû ñoäng coù taùc duïng phaân phoái moâment töø ñoäng cô ra caùc caàu xe. Trong HPP coøn coù theå boá trí moät soá tyû soá truyeàn nhaèm taêng löïc keùo cho baùnh xe khi caàn. Caùc loaïi oâtoâ nhieàu caàu chuû ñoäng coù khaû naêng hoaït ñoäng treân ñöôøng xaáu nhaèm baûo ñaûm tính naêng cô ñoäng caàn thieát cuûa phöông tieän vaän taûi. HPP coù theå ñaët ngay sau hoäp soá chính (HSC) hoaëc taùch rôøi rieâng bieät sau HSC. Tröôøng hôïp taùch rôøi chuùng noái nhau baèng truïc cacñaêng nhaèm traùnh aûnh höôûng sai leäch ñöôøng taâm truïc. Hình 5-1. Sô ñoà heä thoáng truyeàn löïc theo coâng thöùc 4 x4. I. COÂÂÂNG DUÏÏÏNG – PHAÂÂÂN LOAÏÏÏI - YEÂÂÂU CAÀÀÀU 1. Coâââng duïïïng • Phaân phoái moâmen xoaén cho caùc caàu chuû ñoäng. • Caøi vaøo hay taùch ra caàu chuû ñoäng tröôùc ñoái vôùi hoäp soá chính. • Ñoåi soá chaäm nhaèm taêng moâmen xoaén cho caùc baùnh xe chuû ñoäng khi xe phaûi di chuyeån treân maët ñöôøng xaáu. 2. Phaââân loaïïïi a. Theo caáááp soááá truyeàààn � Moät caáp soá truyeàn (h. 5 -2) � Hai caáp soá truyeàn (h. 5-2), trong ñoù moät soá truyeàn coù i=1 vaø moät soá truyeàn coù i>1. Soá truyeàn coù i >1 chæ söû duïng khi caàn taêng löïc keùo treân caùc baùnh xe vaø toác ñoä 63
64. seõ giaûm ñöôïc goïi laø soá truyeàn thaáp (LOW), coøn laïi söû duïng i<1 goïi laø soá truyeàn cao (HIGH). a) b) c) Hình 5-2. Caùc daïng sô ñoà moät caáp cuûa HPP: a) daïng moät caáp coù khôùp gaøi; b) daïng moät caáp coù vi sai coân; c) daïng moät caáp coù vi sai truï. b. Theo tyûûû leäää phaââân chia moment ra caùùùc caàààu � Tyû leä phaân chia baèng 1: Thöôøng söû duïng vôùi cô caáu baùnh raêng coù cuøng kích thöôùc, hay vi sai baùnh raêng coân ñoái xöùng. � Tyû leä phaân chia khaùc 1: Söû duïng vôùi cô caáu baùnh raêng truï hay baùnh raêng coân khoâng ñoái xöùng. c.Theo phöông phaùùùp truyeàààn moâââmen xoaééé � Daïng noái cöùng caùc truïc daãn ra caùc caàu: Daïng naøy hoaït ñoäng thì xe khoâng linh hoaït, khi caàn gaøi caû hai caàu phaûi döøng xe. � Daïng coù khôùp noái meàm: Loaïi coù khôùp ma saùt, vi sai coân hoaëc truï, khôùp töï ñoùng môû noái giöõa hai caàu. d.Theo caáááu truùùùc cô baûûûn boááá trí toaøøøn boäää HTTL � Loaïi kyù hieâu 4WD (four well drive): Cho taát caû caùc xe coù boán baùnh chuû ñoäng. � Loaïi kyù hieäu AWD (all well drive): Cho taát caû caùc xe coù caáu truùc kieåu caàu tröôùc thöôøng xuyeân ôû traïng thaùi chuû ñoäng, caàu sau chæ truyeàn löïc trong moät soá ñieàu kieän nhaát ñònh. 64
65. Hình 5-3. Caùc daïng sô ñoà HPP hai caáp. e.Theo thôøi gian laøøøm vieäääc ôû cheááá ñoäää hai caàààu chuûûû ñoäääng � Toaøn boä thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu chuû ñoäng, vieäc môû moät caàu thöïc hieän töùc thôøi töï ñoäng ñoùng môû. � Moät phaàn thôøi gian laøm vieäc ôû cheá ñoä hai caàu chuû ñoäng, coù theå môû laâu daøi moät caàu. f. Theo daïïïng ñieàààu khieååån noááái moääät hay hai caàààu � Daïng ñieàu khieån baèng tay thoâng qua caàn keùo naèm treân khu vöïc ñieàu khieån. � Daïng ñieàu khieån baèng ñieän töø. � Daïng ñieàu khieån töï ñoäng. 65
66. II. Caáááu taïïïo vaøøø hoaïïït ñoäääng cuûûûa hoäääp phaââân phoááái baùùùnh raêêêng haøøønh tinh 1. Caáááu taïïïo Nhieàu hoäp phaân phoái duøng boä baùnh raêng haønh tinh ñeå taïo neân giaûm tæ soá truyeàn khi hoaït ñoäng ôû daõy toác ñoä thaáp. Coâng suaát truyeàn qua caùc truïc thoâng qua 1 daây xích. Hình 5-3. Hoäp phaân phoái duøng boä baùnh raêng haønh tinh cuûa xe coù 4 baùnh chuû ñoäng baùn phaàn. Moät bôm daàu beân trong cuõng quay vôùi truïc ra ñeå taïo söï boâi trôn moãi khi truïc chuû ñoäng quay. Hình 5-4.Coâng suaát truyeàn qua hoäp phaân phoái duøng boä baùnh raêng haønh tinh. Hình 5-4 cho thaáy ñöôøng truyeàn coâng suaát qua hoäp phaân phoái baùnh raêng haønh tinh töông öùng vôùi caùc cheá ñoä truyeàn ñoäng. ÔÛ soá 0, truïc vaøo quay caùc baùnh raêng 66
67. haønh tinh vaø vaønh raêng trong quay töï do. Trong trình traïng naøy khoâng coù coâng suaát truyeàn qua boä baùnh raêng haønh tinh. 2. Hoaïïït ñoäääng cuûûûa boäää baùùùnh raêêêng haøøønh tinh Hình 5-5.Boä baùnh raênh haønh tinh ñöôïc thaùo rôøi. Boä baùnh raêng haønh tinh goàm 3 phaàn : Baùnh raêng trung taâm, giaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh vaø vaønh raêng coù raêng trong. Baùnh raêng trung taâm naèm chính giöõa, ôû cuoái cuûa truïc baùnh raêng trung taâm. Noù laø baùnh raêng chuû ñoäng aên khôùp vôùi baùnh raêng trung taâm laø 3 (hoaëc 4) baùnh raêng haønh tinh. Chuùng ñöôïc laép treân caùc truïc nhoû trong giaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh. Caùc baùnh raêng haønh tinh aên khôùp vôùi vaønh raêng. Truïc gaén vôùi giaù ñôõ caùc baùnh raêng haønh tinh laø truïc bò ñoäng hay truïc ra. Boä baùnh raêng haønh tinh coù theå taïo ra 5 traïng thaùi: • Taêng toác ñoä, giaûm moâmen(taêng toác). • Toác ñoä giaûm, moâmen taêng (giaûm toác). • Truyeàn ñoäng tröïc tieáp. • Neutral (soá 0). • Ñaûo chieàu (chaïy luøi). Hai traïng thaùi truyeàn ñoäng ñöôïc duøng trong hoäp phaân phoái laø giaûm toác ñoä (daõy toác ñoä thaáp) vaø truyeàn ñoäng tröïc tieáp (daõy toác ñoä cao). Söï truyeàn ñoäng tröïc tieáp xaûy ra khi coù hai thaønh phaàn cuûa boä baùnh raêng haønh tinh khoaù chaët vôùi nhau. Giöõ vaønh raêng ñöùng yeân seõ taïo neân söï giaûm toác ñoä. 67
68. Hình 5-6. Söï giaûm toác thoâng qua boä baùnh raêng haønh tinh. Khi baùnh raêng trung taâm quay, noù taùc ñoäng laøm cho caùc baùnh raêng haønh tinh laên voøng quanh treân vaønh raêng, laøm cho giaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh quay cuøng chieàu vôùi noù nhöng chaäm hôn. Truïc cuûa giaù ñôõ laø truïc bò ñoäng cuûa hoäp phaân phoái hay truïc ra. Truïc ra seõ quay chaäm hôn truïc vaøo nhöng momen lôùn hôn. � Chuùùù yùùù! Ñeå moâ taû hoaït ñoâng cuûa baùnh raêng haønh tinh, hình 5-6. moâ taû vaønh raêng ñöôïc giöõ coá ñònh bôûi ñai thaéng. Trong thöïc teá, hoäp phaân phoái baùnh raêng haønh tinh duøng caùc taám khoaù chöù khoâng duøng ñai thaéng. Ñeå chuyeån hoäp phaân phoái sang daõy toác ñoä cao, khoùa vaønh baùnh raêng vaø gaù ñôõ baùnh raêng haønh tinh vôùi nhau. Boä baùnh raêng haønh tinh quay nhö moät khoái vì caùc baùnh raêng haønh tinh khoâng theå quay treân truïc cuûa chuùng. Ñieàu naøy taïo neân söï truyeàn ñoäng tröïc tieáp. Truïc cuûa hoäp phaân phoái quay cuøng toác ñoä vôùi truïc vaøo. III. CAÙÙÙC HOAÏÏÏT ÑOÄÄÄNG CUÛÛÛA 4 BAÙÙÙNH CHUÛÛÛ ÑOÄÄÄNG KHOÂÂÂNG THÖÔØNG XUYEÂÂÂN Xe coù 4 baùnh chuû ñoäng thì coâng suaát ñöôïc truyeàn ñeán caû 4 baùnh xe. Ñieàu naøy laøm cho xe coù söùc keùo cöïc ñaïi, nhaát laø khi xe chaïy treân ñöôøng xaáu, ñöôøng trôn tröôït. 68
69. Hình 5-7. Xe 4 baùnh chuû ñoäng. Nhieàu xe coù heä thoáng aên khôùp töï ñoäng khi caàn thieát hoaëc 4 baùnh chuû ñoäng moät caùch thöôøng tröïc. Moät soá xe coù boä phaän ñieàu khieån ñeå ngöôøi laùi xe löïa choïn 2 baùnh chuû ñoâïng hay boán baùnh chuû ñoäng tuyø theo ñieàu kieän vaän haønh cuûa xe. Treân baûng ñieàu khieån seõ coù ñeøn baùo hoaëc boä phaän chæ thò khaùc baùo hieäu khi xe ñang trình traïng 4 baùnh chuû ñoäng. Caùc xe vaän taûi nheï coù 4 baùnh chuû ñoäng, thì caùc baùnh tröôùc laø baùnh chuû ñoäng phuï. Moät soá xe khaùc coù caùc baùnh xe tröôùc laø baùnh chuû ñoäng chính, coøn caùc baùnh sau laø baùnh chuû ñoäng phuï. Hoäp phaân phoái seõ giöõ vai troø phaân phoái coâng suaát treân caùc caàu chuû ñoäng. Xe coù 4 baùnh chuû ñoäng thöôøng coù khoaûng caùch töø gaàm xe ñeán maët ñaát cao, maùng daàu vaø boä phaän baûo veä phía döôùi thaân xe phaûi thích hôïp maët ñöôøng xaáu. 1. Caàààu chuûûû ñoäääng phuïïï phía tröôùc Ñeå taïo ra traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, ngöôøi laùi xe ñieàu khieån hoäp phaân phoái aên khôùp vôùi caàu tröôùc. Baùnh raêng tröôït caàu tröôùc trong hoäp phaân phoái khoùa baùnh raêng daãn ñoäng caàu tröôùc vôùi truyeàn truïc truyeàn ñoäng caàu tröôùc. Trong haàu heát caùc hoäp phaân phoái, caàu tröôùc coù theå aên khôùp hoaëc khoâng aên khôùp trong luùc xe ñang di chuyeån, neáu caùc baùnh xe tröôùc vaø caùc baùnh xe sau quay cuøng toác ñoä. Moät hoäp phaân phoái duøng boä ñoàng toác ñeå taïo deå daøng cho söï chuyeån ñoåi toác ñoä. Khi chuyeån ñoåi toác ñoä (töø soá 0) cuûa hoäp phaân phoái caàn döøng xe vaø ñoäng cô. Hình 5-8 laø caàu truyeàn ñoäng tröôùc cuûa xe coù 4 baùnh chuû ñoäng. Noù töông töï vôùi caàu truyeàn ñoäng sau. Hoäp vi sai vaø truïc caàu tröôùc ñöôïc bao boïc bôûi voû caàu. Cuoái moãi truïc caàu coù caùc khôùp noái cacñaêng ñeå baùnh xe coù theå chuyeån ñoäng qua laïi theo cô caáu daãn höôùng laùi xe. 69
70. Hình 5-8. Caàu truyeàn ñoäng tröôùc treân xe coù 4 baùnh chuû ñoäng. Hình 5-9 laø caàu truyeàn ñoäng tröôùc vôùi cô caáu theo phía tröôùc ñoäc laäp. Noù coù theâm moät khôùp noái cacñaêng ôû nöûa truïc caàu phía beân phaûi cho pheùp moãi baùnh xe chuyeån ñoäng leân xuoáng moät caùch ñoäc laäp vôùi nhau. Hình 5-9. Caàu truyeàn ñoäng tröôùc treân xe 4 baùnh chuû ñoäng vôùi heä thoáng treo ñoäc laäp. 2. Khoaùùù cô caáááu moay ô Trong xe 4 baùnh chuû ñoäng, coâng suaát thöôøng xuyeân truyeàn ñeán caàu chuû ñoäng chính. Caàu truyeàn ñoäng coøn laïi laø caàu chuû ñoäng phuï, noù aên khôùp do söï ñieàu khieån cuûa hoäp phaân phoái. Neáu moay ô baùnh xe ñöôïc gheùp baèng then moät caùch tröïc tieáp vôùi ñaàu muùt beân ngoaøi cuûa truïc caàu truyeàn ñoäng, söï chuyeån ñoåi hoäp phaân phoái seõ ñaët ôû traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng. Tuy nhieân loaïi naøy ít ñöôïc duøng trong 4 baùnh chuû ñoäng baùn thôøi gian. Trong xe coù hai baùnh chuû ñoäng, caùc truïc caàu tröôùc seõ truyeàn ñoäng ñeán vaønh raêng, baùnh raêng chuû ñoäng vaø truïc chuû ñoäng cuûa caàu tröôùc, laøm giaûm hieäu quaû söû duïng nhieân lieäu, gia taêng maøi moøn cuûa hoäp phaân phoái vaø ñoäng cô. Ñeå 70
71. khaéc phuïc ñieàu ñoù, truïc caàu chuû ñoäng ñöôïc noái vôùi baùnh xe chuû ñoäng thoâng qua moät moay ô khoùa. a. Cô caáááu moayô khoaùùù baèèèng tay Moay ô khoaù baêng tay ñöôïc duøng treân xe 4 baùnh chuû ñoäng baùn thôøi gian. Ngöôøi laùi xe seõ ñieàu khieån söï aên khôùp cuûa chuùng ñeå caùc baùnh xe tröôùc aên khôùp, cho xe ngöøng, xoay nuùm chuyeån ñoåi ôû moãi baùnh xe ñeán vò trí ENGAGE. Luùc naøy, khi ngöôøi laùi xe chuyeån hoäp phaân phoái sang traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, caùc baùnh xe tröôùc seõ cuøng caùc baùnh xe sau laø nhöõng baùnh chuû ñoäng. Ñeå ngaét baùnh xe tröôùc khoûi truïc caàu, ngöøng xe vaø xoay caùc moay ô ñeán vò trí DISENGAGE. Hình 5-10. Caùc boä phaän ñuøm truïc khoaù baêng tay. b.Cô caáááu moay ô töï ñoäääng Ñeå traùnh tröôøng hôïp phaûi ngöøng xe ñeå khoùa vaø ngaét caùc moay ô, moät soá xe coù moay ô khoùa töï ñoäng. Khi hoäp phaân phoái ôû traïng thaùi 4 baùnh chuû ñoäng, caùc moay ô khoùa moät caùch töï ñoäng khi coâng suaát truyeàn qua caàu tröôùc. Ñeå ngaét vieäc khoùa moay ô, ngöøng xe vaø chuyeån hoäp phaân phoái veà traïng thaùi 2 baùnh chuû ñoäng. Hình 5-11. Caùc boä phaân cuûa moay ô khoùa baèng töï ñoäng. 71