Giáo trình Địa lý kinh tế Việt Nam (Phần 1) - Trần Duy Liên

79 trang ngocly 2260

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Địa lý kinh tế Việt Nam (Phần 1) - Trần Duy Liên", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_dia_ly_kinh_te_viet_nam_phan_1_tran_duy_lien.pdf

Nội dung text: Giáo trình Địa lý kinh tế Việt Nam (Phần 1) - Trần Duy Liên

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC ÑAØ LAÏT F 7 G GIAÙO TRÌNH ĐỊA LÝ KINH TẾ VIỆT NAM TS. TRẦN DUY LIÊN 1998
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 1 - MUÏC LUÏC MUÏC LUÏC - 1 - MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC - 5 - A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : - 5 - B - Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hoïc : - 6 - C - Moái quan heä giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc khaùc: - 6 - Chöông I. LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ - 7 - I.I KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN TAÉC - 7 - 1.1.1 Caùc nguyeân taéc phaân boá saûn xuaát - 7 - I.1.2 Caùc vuøng kinh teá - 7 - I.1.3 Caùc TEC - toång theå saûn xuaát laõnh thoå - 10 - I.1.4 Phaân vuøng kinh teá - 11 - I.1.5 Toång sô ñoà phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc - 12 - I.1.6 Qui hoaïch vuøng - 12 - I.2 HEÄ THOÁNG LAÕNH THOÅ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VIEÄT NAM - 14 - I.2.1 Söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá - haønh chính - 14 - I.2.2 Söï hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn - 17 - Chöông II . PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ - 19 - II.1 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP COÅ TRUYEÀN VAØ HIEÄN ÑAÏI - 19 - II.2. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN BOÁ TOÁI ÖU NGAØNH VAØ XÍ NGHIEÄP - 22 - II.2.1 Phöông phaùp lôïi theá so saùnh - 22 - II.2.2 Tính toaùn chi phí qui ñoiå - 23 - II.2.3 Xaùc ñònh vuøng tieâu thuï - 24 - II.3. PHAÂN TÍCH VAØ LUAÄN CHÖÙNG VEÀ CÔ CAÁU CUÛA TOÅNG THEÅ SAÛN XUAÁT VUØNG - 25 - II.3.1 Ñaùnh giaù hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng - 25 - II.3.2 Caùc chæ tieâu phaùt trieån toång hôïp vuøng vuøng - 26 - Chöông III . MOÂI TRÖÔØNG TÖÏ NHIEÂN VAØ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM - 28 - III.1 MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN - 28 - III.1.1 Khaùi nieäm veà moâi tröôøng - 28 - III.1.2 Khaùi nieäm veà taøi nguyeân - 29 - III.1.3 Quan heä giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån - 30 - III.1.4 Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng - 31 - III.2 ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM - 32 - III.2.1 Giaù trò kinh teá cuûa vò trí ñòa lyù Vieät Nam - 32 - III.2.2 Giaù trò kinh teá cuûa ñòa hình nöôùc ta - 33 - III.2.3 Giaù trò kinh teá cuûa khí haäu Vieät Nam - 35 - III.3 GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC NGUOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN - 36 - III.3.1 Giaù trò kinh teá cuûa quaëng moû khoaùng saûn - 37 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 2 - III.3.2 Giaù trò kinh teá cuûa taøi nguyeân nöôùc ngoït - 41 - III.3.3 Giaù trò kinh teá cuûa bieån - 43 - III.3.4 Giaù trò kinh teá cuûa ñaát ñai nöôùc ta - 44 - III.3.5 Giaù trò kinh teá taøi nguyeân röøng ôû nöôùc ta - 45 - Chöông IV . DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM - 48 - IV.1 DAÂN CÖ VAØ CAÙC NGUOÀN LAO ÑOÄNG ÑOÁI VÔÙI SAÛN XUAÁT - 48 - IV.2 CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI SÖÏ PHAÂN BOÁ DAÂN SOÁ - 49 - IV.2.1 Phöông thöùc saûn xuaát xaõ hoäi - 49 - IV.2.2 Nhaân toá töï nhieân - 49 - IV.3 QUI MOÂ DAÂN SOÁ VAØ VAÁN ÑEÀ TAÊNG DAÂN SOÁ ÔÛ VIEÄT NAM. - 50 - IV.3.1 Qui moâ daân soá - 50 - IV.3.2 Vaán ñeà taêng daân soá ôû Vieät Nam - 51 - IV.4 CÔ CAÁU DAÂN CÖ, NGUOÀN LAO ÑOÄNG CUÛA VIEÄT NAM. - 52 - IV.4.1 Cô caáu sinh hoïc cuûa daân cö - 52 - IV.4.2 Cô caáu veà maët lao ñoäng vaø ngheà nghieäp - 53 - IV.4. 3 Cô caáu xaõ hoäi cuûa daân cö Vieät Nam - 53 - IV.5 TÌNH HÌNH PHAÂN BOÁ DAÂN CÖ ÔÛ VIEÄT NAM - 54 - IV.5.1 Maät ñoä daân soá cuûa nöôùc ta - 54 - IV.5.2 Nhöõng höôùng di daân, phaân boá laïi nguoàn lao ñoäng - 54 - Chöông V . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ COÂNG NGHIEÄP ÔÛ VIEÄT NAM - 56 - V.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH COÂNG NGHIEÄP - 56 - V.1.1 Vai troø cuûa coâng nghieäp - 56 - V.1.2 Cô caáu ngaønh coâng nghieäp - 56 - V.2 NHÖÕNG YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP - 57 - V.2.1 Yeáu toá khoa hoïc - kyõ thuaät - 57 - V.2.2 Caùc nhaân toá nguoàn nguyeân lieäu - nhieân lieäu, nguoàn lao ñoäng vaø khu vöïc tieâu thuï. - 57 - V.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT COÂNG NGHIEÄP - 60 - V.3.1 Tính chaát taäp trung hoùa - 60 - V.3.2 Tính chaát lieân hôïp hoùa - 61 - V.3.3 Tính chaát chuyeân moân hoùa vaø hieäp taùc hoùa - 61 - V.3.4 Saûn xuaát coâng nghieäp coù thôøi gian lao ñoäng thoáng nhaát vôùi thôøi gian saûn xuaát - 62 - V.4 TÌNH HÌNH CHUNG VEÀ SÖÏ PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ COÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM - 62 - V.4.1 Thôøi Phaùp thuoäc (tröôùc 1954) - 62 - V.4.2 Trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán 1975 - 63 - V.4.3 Giai ñoaïn 1975 ñeán nay - 64 - V.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN TÔÙI TÖØNG NGAØNH COÂNG NGHIEÄP. - 65 - V.5.1 Ngaønh coâng nghieäp ñieän löïc - 65 - V.5.2 Coâng nghieäp luyeän kim: - 68 - V.5.3 Coâng nghieäp cô khí - 70 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 3 - V.5.4 Coâng nghieäp hoùa chaát - 71 - V.5.5 Coâng nghieäp vaät lieäu xaây döïng - 74 - V.5.6 Caùc ngaønh coâng nghieäp nheï - 76 - Chöông VI . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM - 79 - VI.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH NOÂNG NGHIEÄP - 79 - VI.1.1 Vai troø cuûa noâng nghieäp - 79 - VI.1.2 Cô caáu ngaønh noâng nghieäp - 79 - VI.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NOÂNG NGHIEÄP - 80 - VI.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân - 80 - VI.2.2 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi - 81 - VI.3 NHÖÕNG ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP - 81 - VI.3.1 Ñaát ñai laø tö lieäu saûn xuaát chính cuûa noâng nghieäp - 81 - VI.3.2 Saûn xuaát noâng nghieäp coù tính thôøi vuï - 82 - VI.3.3 Saûn xuaát noâng nghieäp gaén lieàn vôùi coâng nghieäp cheá bieán - 82 - VI.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP VIEÄT NAM - 82 - VI.4.1 Quyõ ñaát cho saûn xuaát noâng nghieäp ngaøy caøng taêng - 82 - VI.4.2 Cô caáu ngaønh coù söï chuyeån höôùng - 83 - VI.4.3 Caùc vuøng noâng nghieäp chuû yeáu - 83 - VI.5 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CUÛA CAÙC NGAØNH SAÛN XUAÁT NOÂNG NGHIEÄP - 84 - VI.5.1 Ngaønh troàng caây löông thöïc: - 84 - VI.5.2 Ngaønh troàng caây coâng nghieäp - 87 - VI.5.3 Chaên nuoâi gia suùc vaø gia caàm - 92 - Chöông VII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ LAÂM - NGÖ NGHIEÄP VIEÄT NAM - 94 - VII.1 NGAØNH LAÂM NGHIEÄP - 94 - VII.1.1 Vai troø cuûa laâm nghieäp trong vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 94 - VII.1.2 Tình hình phaùt trieån laâm nghieäp ôû nöôùc ta - 94 - VII.1.3 Phöông höôùng phaùt trieån vaø khai thaùc laâm nghieäp nöôùc ta - 97 - VII.2 NGAØNH NGÖ NGHIEÄP - 99 - VII.2.1 Vai troø cuûa ngö nghieäp ñoái vôùi vieäc phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát - 99 - VII.2.2 Tình hình phaùt trieån, phaân boá ngö nghieäp ôû nöôùc ta - 99 - Chöông VIII . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM. - 103 - VIII.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI - 103 - VIII.1.2 Vai troø cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi - 103 - VIII.1.2 Cô caáu cuûa ngaønh giao thoâng vaän taûi - 103 - VIII.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI - 103 - VIII.2.1 Caùc yeáu toá töï nhieân - 103 - VIII.2.4 Caùc yeáu toá kinh teá - xaõ hoäi - 104 - VIII.3 ÑAËC ÑIEÅM TOÅ CHÖÙC NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI - 104 - VIII.3.1 Giao thoâng vaän taûi khoâng taïo ra nhöõng saûn phaåm vaät chaát môùi .- 104 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 4 - VIII.3.2 Giao thoâng vaän taûi caàn nhieàu nhieân lieäu, nguyeân lieäu - 105 - VIII.3.3 Giao thoâng vaän taûi laø giai ñoaïn tieáp tuïc cuûa caùc quaù trình saûn xuaát kinh teá - 105 - VIII.3.4 Giao thoâng vaän taûi coù phaïm vi hoaït ñoäng roäng - 105 - VIII.3.5 Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù hieäu quaû giao thoâng vaän taûi - 105 - VIII.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN, PHAÂN BOÁ NGAØNH GIAO THOÂNG VAÄN TAÛI VIEÄT NAM - 106 - VIII.5 ÑAËC ÑIEÅM PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ CUÛA TÖØNG NGAØNH - 107 - VIII.5.1 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng saét - 107 - VIII.5.2 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oâ toâ - 109 - VI.5.3 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng thuûy - 112 - VI.5.4 Giao thoâng vaän taûi ñöôøng oáng vaø haøng khoâng - 114 - Chöông IX . TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ VIEÄT NAM - 117 - IX.1 VAI TROØ VAØ CÔ CAÁU NGAØNH THÖÔNG MAÏI DÒCH VUÏ - 117 - IX.1.1 Vai troø cuûa thöông maïi vaø dòch vuï - 117 - IX.1.2 Cô caáu ngaønh thöông maïi vaø dòch vuï - 118 - IX.2 CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ - 118 - IX.2.1 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán ngaønh thöông maïi - 119 - IX.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi dòch vuï - 119 - IX.3 ÑAËC ÑIEÅM CUÛA NGAØNH THÖÔNG MAÏI VAØ DÒCH VUÏ - 119 - IX.3.1 Ñaëc ñieåm chung - 120 - IX.3.2 Ñaëc ñieåm rieâng cuûa töøng ngaønh - 120 - IX.4 TÌNH HÌNH PHAÙT TRIEÅN,PHAÂN BOÁ CUÛA NGAØNH ÔÛ VIEÄT NAM- 122 - IX.4.1 Tình hình ngaønh noäi thöông - 122 - IX.4.2 Tình hình ngaønh ngoaïi thöông - 123 - IX.4.3 Caùc ngaønh dòch vuï - 124 - Chöông X . CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ÔÛ VIEÄT NAM - 125 - X.1 KHAÙI QUAÙT VEÀ LÒCH SÖÛ PHAÂN VUØNG KINH TEÁ ÔÛ NÖÔÙC TA - 125 - X.2 ÑAËC ÑIEÅM CHUNG VEÀ CAÙC VUØNG KINH TEÁ LÔÙN ôû vieät nam - 126 - X.3 Ñaëc ñieåm töøng vuøng kinh teá lôùn ôû vieät nam - 127 - X.3.1 Vuøng I - 127 - X.3.2 Vuøng II - 128 - X.3.3 Vuøng III - 130 - X.3.4 Vuøng IV - 131 - X.3.5 Vuøng V - 133 - TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 5 - MỞ ĐẦU : ĐOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU, NHIEÄM VUÏ VAØ NOÄI DUNG CUÛA ÑÒA LYÙ KINH TEÁ HOÏC Ñòa lyù kinh teá cuõng nhö moïi khoa hoïc khaùc, ra ñôøi vaø phaùt trieån do nhöõng nhu caàu cuûa saûn xuaát vaø ñôøi soáng con ngöôøi. Khoa hoïc ñòa lyù noùi chung ñaõ coù töø laâu ñôøi, nhöng ñòa lyù kinh teá laø moät boä moân khoa hoïc môùi thöïc söï hình thaønh vaø phaùt trieån töø ñaàu theá kyû thöù XVIII, khi coù cuoäc ñaïi caùch maïng coâng nghieäp ôû chaâu AÂu vôùi söï phaùt trieån maïnh meõ vaø phong phuù cuûa caùc ngaønh saûn xuaát ôû nhieàu ñòa khu treân theá giôùi vaøo naêm 1760. Thuaät ngöõ " ñòa lyù kinh teá " theo tieáng Hy Laïp coù nghóa laø "söï moâ taû traùi ñaát veà maët kinh teá - xaõ hoäi ". Ngay töø ra ñôøi, ñòa lyù kinh teá ñaõ coù moät yù nghóa thöïc tieãn to lôùn. Noù laø moân khoa hoïc mang tính ñoäc laäp. Noù laø moân khoa hoïc kinh teá - xaõ hoäi, nghieân cöùu söï phaân boá ñòa lyù cuûa saûn xuaát (saûn xuaát ñöôïc hieåu nhö moät söï thoáng nhaát cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø caùc quan heä saûn xuaát),, nghieân cöùu nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát ôû caùc nöôùc vaø ôû caùc vuøng khaùc nhau. A - Ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa moân hoïc : Phaân boá saûn xuaát: Phaân boá saûn xuaát laø ñoái töôïng nghieân cöùu chính cuûa ñòa lyù kinh teá. Phaân boá saûn xuaát (noùi moät caùch ñaày ñuû laø phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå) laø moät traïng thaùi ñoäng bieåu thò söï phaân boá, saép xeáp caùc löïc löôïng saûn xuaát theo laõnh thoå phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá, xaõ hoäi cuûa caùc vuøng rieâng bieät vaø ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng ñaëc ñieåm phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå hieän coù trong heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi aáy. Toå chöùc xaõ hoäi theo laõnh thoå: Ñòa lyù kinh teá khoâng döøng laïi trong vieäc nghieân cöùu toå chöùc laõnh thoå cuûa caùc hoaït ñoäng saûn xuaát. Trong nhöõng ñieàu kieän tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät hieän nay, nhieàu laõnh vöïc phuïc vuï ñang xaâm nhaäp maïnh meõ vaøo caùc ñòa baøn saûn xuaát vaø ngaøy caøng giöõ moät vai troø to lôùn ôû trong ñoù. Ñòa lyù kinh teá khoâng theå khoâng nghieân cöùu caùc hoaït ñoäng thuoäc laõnh vöïc naøy: löu thoâng, phaân phoái, thoâng tin, lieân laïc, nghæ ngôi giaûi trí, du lòch, chöõa beänh, vaên hoùa giaùo duïc, nghieân cöùu khoa hoïc, chính trò vaø cö daân. Nhöõng ñieàu kieän vaø ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát: y Nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng bao goàm nhöõng nhaân toá khaùch quan taùc ñoäng tôùi caùc hoaït ñoäng saûn xuaát ôû ñoù, chuû yeáu laø caùc ñieàu kieän vaø caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, daân cö vaø caùc nguoàn lao ñoäng, caùc nhaân toá kinh teá, lòch söû, xaõ hoäi, chính trò vaø quaân söï y Nhöõng ñaëc ñieåm phaùt trieån saûn xuaát cuûa moät nöôùc hay moät vuøng laø nhöõng ñieåm khaùc bieät theå hieän ra trong quaù trình phaùt trieån saûn xuaát cuûa moãi nöôùc, moãi vuøng qua töøng giai ñoïan phaùt trieån lôùn. Nhöõng ñaëc ñieåm naøy coù lieân quan tôùi moïi TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 6 - hoaït ñoäng saûn xuaát xaõ hoäi trong nöôùc, trong vuøng vaø vì vaäy aûnh höôûng tôùi phaân boá saûn xuaát toå chöùc saûn xuaát laõnh thoå. B - Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hoïc : Nhieäm vuï nghieân cöùu cuûa ñòa lyù kinh teá hieän nay laø toå chöùc neàn kinh teá - xaõ hoäi theo laõnh thoå. Vì vaäy, vieäc phaân vuøng kinh teá (ñaëc bieät laø phaân vuøng caùc vuøng kinh teá toång hôïp), qui hoaïch vuøng (ñaëc bieät laø qui hoaïch vuøng toång theå vuøng), quy hoaïch caùc heä thoáng cö daân, caùc vuøng thaønh phoá, caùc trung taâm, ñaàu moái coâng nghieäp, caùc lieân keát (toå hôïp) noâng coâng nghieäp, maøng löôùi dòch vuï Nhö vaäy noäi dung chuû yeáu cuûa ñòa lyù kinh teá Vieät Nam laø nghieân cöùu nhöõng lyù luaän cô baûn vaø thöïc tieãn phaân boá saûn xuaát, toå chöùc laõnh thoå kinh teá - xaõ hoäi Vieät Nam vaø caùc vuøng kinh teá cuûa Vieät Nam. C - Moái quan heä giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc khaùc: Ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc mang nhieàu tính chaát toång hôïp, ñoái töôïng nghieân cöùu khaù roäng lôùn vaø phöùc taïp coù lieân quan tôùi nhieàu laõnh vöïc khoa hoïc khaùc nhau. y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc khoa hoïc veà traùi ñaát: Ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc xaõ hoäi ñoäc laäp, ñaëc bieät laø caùc boä moân ñòa lyù töï nhieân, khí haäu hoïc, thoå nhöôõng hoïc, thuûy vaên hoïc, ñòa chaát hoïc, ñòa maïo hoïc, ñòa ñoà hoïc y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc khoa hoïc veà quaûn lyù kinh teá - xaõ hoäi: Haøng loaït caùc boä moân kinh teá ngaønh (keå caû caùc ngaønh dòch vuï) ñeàu coù lieân quan vôùi ñòa lyù kinh teá ôû choã caùc hoaït ñoäng kinh teá ngaønh ñeàu gaén lieàn vaøo moät khoâng gian, moät laõnh thoå nhaát ñònh vôùi nhöõng moái lieân heä phöùc taïp trong cô caáu toå chöùc laõnh thoå. y Ñòa lyù kinh teá vaø caùc boä moân khoa hoïc khaùc: Kyõ thuaät saûn xuaát, caùc quy trình coâng ngheä, trình ñoä vaø tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät coù aûnh höôûng tôùi phaân boá saûn xuaát vaø toå chöùc xaõ hoäi theo laõnh thoå. Ñoù chính laø ñieåm tieáp xuùc giöõa ñòa lyù kinh teá vaø caùc moân khoa hoïc kyõ thuaät. Toùm laïi, ñòa lyù kinh teá laø moät khoa hoïc ñoäc laäp, coù ñoái töôïng nghieân cöùu rieâng, ñoàng thôøi coù vò trí, giôùi haïn vaø nhöõng phaïm vi lieân heä nhaát ñònh vôùi nhieàu boä moân khoa hoïc khaùc, vì vaäy, khi nghieân cöùu ñòa lyù kinh teá, caàn naém vöõng ñoái töôïng vaø xaùc ñònh roõ phaïm vi nghieân cöùu ñeå taäp trung giaûi quyeát nhöõng nhieäm vuï cô baûn cuûa moân hoïc vaø traùnh ñöôïc söï taûn maïn, traøn lan khoâng caàn thieát. HK HK TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 7 - CHÖÔNG I. LYÙ LUAÄN CÔ BAÛN VEÀ TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ I.I KHAÙI NIEÄM VAØ NGUYEÂN TAÉC 1.1.1 Caùc nguyeân taéc phaân boá saûn xuaát. Laø nhöõng qui ñònh cô baûn nhaèm phaân boá hôïp lyù, caân ñoái, coù keá hoaïch caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc. Caùc nguyeân taéc ñoù laø: - Phaân boá saûn xuaát phaûi gaàn töông öùng vôùi caùc nguoàn nguyeân lieäu, nguoàn nhieân lieäu ñoäng löïc, lao ñoäng vaø caùc khu vöïc thò tröôøng. - Phaân boá saûn xuaát phaûi keát hôïp coâng nghieäp vôùi noâng nghieäp, thaønh thò vôùi noâng thoân. - Phaân boá saûn xuaát phaûi ñaûm baûo chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp vuøng treân cô sôû phaân coâng lao ñoäng hôïp lyù. - Phaân boá saûn xuaát phaûi chuù yù tôùi söï phaân coâng lao ñoäng giöõa caùc nöôùc, môû roäng caùc quan heä kinh teá quoác teá. - Löïa choïn theo ñòa lyù nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân vôùi chi phí lao ñoäng vaø caùc phöông tieän khai thaùc ít nhaát, ñem laïi hieäu quaû kinh teá lôùn nhaát. - Söû duïng tieát kieäm vaø ñuùng ñaén, ñaày ñuû vaø toång hôïp nhaát caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, baûo veä vaø caûi taïo thieân nhieân. I.1.2 Caùc vuøng kinh teá a) Khaùi nieäm vuøng kinh teá : Caùc vuøng kinh teá - ñoù laø nhöõng boä phaän cuûa neàn kinh teá quoác daân cuûa ñaát nöôùc ñaõ ñöôïc chuyeân moân hoùa theo laõnh thoå, coù nhöõng quan heä qua laïi vôùi nhau bôûi khoái löôïng haøng hoùa thöôøng xuyeân ñöôïc saûn xuaát ra ôû ñoù vaø bôûi nhöõng quan heä kinh teá khaùc. Nhö vaäy ñaëc tröng cuûa vuøng kinh teá laø söï chuyeân moân hoùa saûn xuaát cuûa vuøng. b) Chuyeân moân hoùa saûn xuaát cuûa vuøng kinh teá laø döïa treân nhöõng nhaân toá ñaëc bieät thuaän lôïi cuûa vung ñeå phaùt trieån thích ñaùng moät hay nhieàu ngaønh saûn xuaát lôùn vôùi giaù thaønh reû, khoâng chæ ñaùp öùng nhu caàu thoaû maõn trong vuøng maø coøn phuïc vuï cho nhu caàu ngoaøi vuøng, keå caû xuaát khaåu. Ñoù laø nhöõng ngaønh ñöôïc öu tieân voán ñaàu tö. c) Ñaùnh giaù möùc ñoä chuyeân moân hoùa cuûa vuøng; Ñeå phaùt hieän vaø ñaùnh giaù trình ñoä chuyeân moân hoùa cuûa vuøng, caàn phaûi phaân tích toaøn dieän kinh teá cuûa vuøng. So saùnh moät soá chæ tieâu sau : 1. Tyû troïng saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa moät ngaønh naøo ñoù chieám trong toaøn boä saûn phaåm cuûa ngaønh ñoù ôû trong vuøng. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 8 - Coâng thöùc hoùa nhö sau : v si T = 1 v Si v Trong ñoù: si - saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. v Si - toaøn boä saûn phaåm ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. 2. Tyû troïng saûn phaåm xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa moät ngaønh naøo ñoù, chieám trong toaøn boä saûn phaåm trao ñoåi giöõa caùc vuøng cuûa ngaønh ñoù treân caû nöôùc. Coâng thöùc hoùa nhö sau: v si T = 2 n Si v Trong ñoù: si - saûn phaåm haøng hoùa xuaát ra ngoaøi vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. n Si - toaøn boä saûn phaåm haøng hoùa trao ñoåi giöõa caùc vuøng cuûa ngaønh saûn xuaát i trong toaøn quoác. 3. Tyû troïng giaù trò saûn phaåm cuûa moät ngaønh saûn xuaát naøo ñoù cuûa vuøng chieám trong toaøn boä giaù trò saûn phaåm cuûa ngaønh ñoù trong caû nöôùc. Coâng thöùc hoùa nhö sau : v G()si T = 3 v G()Si v Trong ñoù: G(Si ) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. n G(Si ) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i toaøn quoác Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá nhaân coâng : v Ci T' = 3 n Ci v trong ñoù: Ci - soá coâng nhaân ngaønh saûn xuaát i cuûa vuøng. n Ci - soá coâng nhaân ngaønh saûn xuaát i treân toaøn quoác. Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá voán saûn xuaát cô baûn : v V i T'' = 3 n V i v trong ñoù: Vi - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i trong vuøng. n Vi - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i toaøn quoác. 4. Tyû troïng giaù trò saûn löôïng cuûa moät ngaønh naøo ñoù cuûa vuøng chieám trong toång giaù trò saûn löôïng cuûa vuøng. Coâng thöùc hoùa : v G()si T 4 = ∑ G()Sv v Trong ñoù: G(Si ) - giaù trò saûn löôïng ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. ∑G(Sv) - toång giaù trò saûn löôïng cuûa vuøng. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 9 - Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá nhaân coâng : v Ci T'4 = ∑ Cv v trong ñoù: Ci - soá coâng nhaân cuûa ngaønh saûn xuaát i trong vuøng. ∑ Cv - toång soá coâng nhaân trong vuøng. Hoaëc tyû troïng ñoù veà soá voán saûn xuaát cô baûn : v V i T''4 = ∑ V v v trong ñoù: Vi - soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa ngaønh i trong vuøng. ∑Vv - toång soá voán saûn xuaát cô baûn cuûa vuøng. * Chæ tieâu 1 vaø 2 cho pheùp caùc ñònh vò trí cuûa moät ngaønh naøo ñoù trong söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi theo laõnh thoå cuûa vuøng vaø cuûa toaøn quoác. * Chæ tieâu 3 vaø 4 cho pheùp xaùc ñònh vò trí cuûa moät ngaønh naøo ñoù trong neàn kinh teá quoác daân cuûa vuøng vaø cuûa toaøn quoác. Qua caùc chæ tieâu so saùnh keå treân, chuùng ta coøn xaùc ñònh ñöôïc vuøng naøo maïnh, vuøng naøo yeáu: vuøng coù ñoùng goùp lôùn cho neàn kinh teá quoác daân vaø vuøng coøn phaûi nhaän söï taêng cöôøng chi vieän cuûa caùc vuøng khaùc trong nöôùc. d) Phaùt trieån toång hôïp vuøng kinh teá: Phaùt trieån toång hôïp vuøng kinh teá laø taän duïng hôïp lyù moïi nguoàn nhaân taøi vaät löïc lôùn hay nhoû cuûa vuøng ñeå phaùt trieån toaøn dieän, caân ñoái vaø coù phoái hôïp giöõa caùc ngaønh chuyeân moân hoùa, caùc ngaønh boå trôï vaø caùc ngaønh saûn xuaát phuï. Caùc ngaønh phaùt trieån toång hôïp trong vuøng kinh teá laø caùc ngaønh boå trôï vaø caùc ngaønh saûn xuaát phuï. 1) Caùc ngaønh boå trôï laø caùc ngaønh tröïc tieáp tieâu thuï saûn phaåm, nöûa thaønh phaåm hoaëc cung caáp nguyeân lieäu nhieân lieäu, naêng löôïng, vaät tö, thieát bò cô baûn cho ngaønh chuyeân moân hoùa hoaëc coù nhöõng lieân heä chaët cheõ trong quy trình coâng ngheä vôùi ngaønh chuyeân moân hoùa. Ñoù laø nhöõng ngaønh gaén boù vôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa. 2) Caùc ngaønh saûn xuaát phuï laø nhöõng ngaønh söû duïng caùc pheá phaåm, phuï phaåm cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa, söû duïng caùc nguoàn taøi nguyeân nhoû vaø phaân taùn cuûa ñòa phöông ñeå saûn xuaát phuïc vuï taïi choã, hoaëc caùc ngaønh cung caáp löông thöïc thöïc phaåm cho ñòa phöông, vaät lieäu thoâng thöôøng. Ñoù laø nhöõng ngaønh ít lieân quan tröïc tieáp vôùi ngaønh chuyeân moân hoùa nhöng raát caàn thieát cho ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa ñòa phöông vaø coù theå söû duïng chung moät soá boä phaän caáu truùc haï taàng cuûa saûn xuaát trong vuøng. ñ) Phaân vò caùc vuønbg kinh teá : Caên cöù vaøo qui moâ, chöùc naêng, möùc ñoä chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp vuøng, heä thoáng caùc vuøng kinh teá trong moät nöôùc coù theå phaân vò nhö sau : 1) Caùc vuøng kinh teá lôùn laø caùc vuøng kinh teá toång hôïp, caáp cao nhaát. Moãi vuøng kinh teá lôùn coù quy moâ laõnh thoå bao truøm treân nhieàu tænh vaø thaønh phoá lieàn keà nhau, coù chung nhöõng ñònh höôùng cô baûn veà chuyeân moân hoùa vôùi nhöõng ngaønh chuyeân moân hoùa lôùn coù yù nghóa caû nöôùc hoaëc mieàn; TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 10 - y Vuøng kinh teá lôùn khoâng coù caáp chính quyeàn töông öùng, vì vaäy, ñeå nghieân cöùu, giaûi quyeát, ñieàu haønh caùc vaán ñeà chung cuûa vuøng, ngöôøi ta thaønh laäp caùc Hoäi nghò keá hoaïch vuøng. Hoäi ñoàng kinh teá keá hoaïch vuøng do caùc cô quan Trung öông phoái hôïp vôùi caùc ñòa phöông trong vuøng toå chöùc, hoaït ñoäng theo ñònh kyø. y Caùc vuøng kinh teá lôùn khoâng coù chöùc naêng haønh chaùnh. 2) Caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp 2 vôùi qui moâ laõnh thoå vöøa phaûi (caùc tænh vaø thaønh phoá lôùn), qui moâ vaø soá löôïng caùc chuyeân moân hoùa coù haïn, nhöng caùc moái lieân heä kinh teá beân trong thì chaët cheõ vaø beàn vöõng, gaén boù trong moät laõnh thoå thoáng nhaát caû veà quaûn lyù haønh chính vaø kinh teá . 3) Caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp thaáp laø caùc vuøng kinh teá haønh chính caáp döôùi (quaän, huyeän, thò), laø ñôn vò laõnh thoå nhoû nhaát cuûa heä thoáng vuøng kinh teá, coù möùc ñoä chuyeân moân hoùa sô khôûi. Ñeå tieän vieäc nghieân cöùu vaø quaûn lyù, ñieàu tieát theo ngaønh (keát hôïp vôùi laõnh thoå), coù theå vaïch ra caùc vuøng ngaønh vaø vuøng chuyeân ngaønh. Caùc vuøng naøy khoâng coù noäi dung ñaày ñuû nhö caùc vuøng treân vaø khoâng naèm trong cuøng heä thoáng caùc vuøng kinh teá noùi treân. I.1.3 Caùc TEC - toång theå saûn xuaát laõnh thoå. Caùc TEC - laø moät taäp hôïp nhòp nhaøng, caân ñoái caùc ngaønh saûn xuaát coù lieân quan qua laïi veà kinh teá vaø qui trình coâng ngheä treân moät laõnh thoå nhaát ñònh, nhaèm naâng cao hieäu quaû saûn xuaát xaõ hoäi, hieäu quaû söû duïng taøi nguyeân vaø moâi tröôøng. a) Nhöõng ñaëc tröng chuû yeáu cuûa TEC laø: y Chuyeân moân hoùa neàn kinh teá cuûa vuøng phuø hôïp vôùi nhöõng nhu caàu ngoaøi vuøng; y Phaùt trieån nhieàu maët neàn kinh teá vuøng gaén lieàn vôùi nhöõng nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, nhaân löïc, kyõ thuaät saün coù trong vuøng vaø vôùi nhöõng moái lieân heä kinh teá lieân vuøng coù hieäu quaû; y Coù nhöõng moái lieân heä saûn xuaát thöôøng xuyeân ôû beân trong; coù söï thoáng nhaát veà caùc cô sôû saûn xuaát, caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï. b) Caùc toång theà saûn xuaát laõnh thoå : Caùc toång theå saûn xuaát laõnh thoå khi môùi hình thaønh coù 2 loaïi hình: toång theå ñôn giaûn vaø toång theå phöùc taïp. 1) Caùc toång theå ñôn giaûn môùi hình thaønh (sô khôûi) bieåu hieän : y Söï ñoàng nhaát veà chuyeân moân hoùa neàn kinh teá vuøng, nhöng nhöõng moái lieân heä saûn xuaát giöõa caùc cô sôû saûn xuaát rieâng bieät coøn yeáu, thaäm chí chöa coù. y Tính toaøn veïn cuûa TEC ñôn giaûn theå hieän ôû söï ñoàng nhaát veà caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï. y Ñoù laø vuøng kinh teá haønh chính caáp nhoû, caáp thaáp, naèm xa caùc thaønh phoá lôùn vaø caùc truïc loä giao thoâng quan troïng, caùc vuøng môùi khai thaùc, thöa daân, saûn xuaát noâng laâm nghieäp vaø thuû coâng nghieäp laø chính. 2) Caùc toång theå phöùc taïp laø hình thöùc phaân boá hoaøn thieän hôn cuûa toå chöùc saûn xuaát theo laõnh thoå : TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 11 - y Chuyeân moân hoùa raát roõ neùt, caùc ngaønh hoã trôï vaø phuïc vuï phong phuù, caùc moái lieân heä saûn xuaát giöõa caùc cô sôû saûn xuaát dieãn ra thöôøng xuyeân, nhieàu cô sôû saûn xuaát thoáng nhaát (nguyeân lieäu, naêng löôïng, thieát bò), caáu truùc haï taàng vaø caùc laõnh vöïc phuïc vuï ñaõ ñöôïc thieát laäp. y Ñoù laø caùc trung coâng nghieäp,caùc ñaàu moái coâng nghieäp vôùi caùc lieân keát coâng noâng nghieäp. y Coù nhöõng moái lieân heä saûn xuaát tröïc tieáp, theo chieàu doïc vaø theo chieàu ngang giöõa caùc ngaønh treân cô sôû lieân hôïp hoùa vaø hieäp taùc hoùa saûn xuaát . I.1.4 Phaân vuøng kinh teá a) Khaùi nieäm : Phaân vuøng kinh teá - laø quaù trình nghieân cöùu phaân chia laõnh thoå ñaát nöôùc, ra thaønh moät heä thoáng caùc vuøng kinh teá, vaïch ra hoaëc tieáp tuïc ñieàu chænh ranh giôùi hôïp lyù cuûa toaøn boä heä thoáng vuøng, ñònh höông chuyeân moân hoùa cho moãi vuøng vaø xaùc ñònh cô caáu kinh teá (phaùt trieån toång hôïp vuøng) öùng vôùi caùc giai ñoaïn phaùt trieån daøi haïn neàn kinh teá quoác daân (15-20 naêm); ñoàng thôøi caàn : y Xaùc ñònh moái lieân heä noäi vuøng vaø lieân vuøng; y Phaùt hieän, caûi taïo vaø hoaøn thieän caùc TEC; y Tìm ra caùc keá hoaïch haøng ñaàu cho caùc döï aùn ñaàu tö öu tieân. b) Caùc nguyeân taéc : - Nguyeân taéc kinh teá ñoøi hoûi vieäc toå chöùc laõnh thoå ôû caùc vuøng ñaõ ñöôïc phaân chia taïo ñieàu kieän ñaït ñöôïc hieäu quaû kinh teá cao nhaát cho toaøn boä neàn kinh teá quoác daân cuûa caû nöôùc, cuõng nhö cuûa moãi vuøng: - Nguyeân taéc haønh chính ñoøi hoûi söï thoáng nhaát giöõa phaân vuøng kinh teá vôùi vieäc thieát laäp caùc ñôn vò haønh chính theo laõnh thoå, - Nguyeân taéc trung taâm : moãi vuøng kinh teá phaûi coù 1 trung taâm töông xöùng. - Nguyeân taéc vieãn caûnh, c) Xaùc ñònh ranh giôùi caùc vuøng kinh teá : Xaùc laäp ranh giôùi hôïp lyù cuûa heä thoáng caùc vuøng kinh teá laø khaâu phöùc taïp nhaát vaø khoù khaên nhaát trong phaân vuøng kinh teá. Ngöôøi ta döïa vaøo caùc nhaân toá sau ñaây : * Nhaân toá kinh teá : trình ñoä phaùt trieån kinh teá cuûa söï phaân coâng lao ñoäng theo laõnh thoå, naêng löïc vaø phöông tieän toå chöùc quaûn lyù; caùc moái lieân heä saûn xuaát noäi taïi, caùc trung taâm, ñaàu moái coâng nghieäp, caùc thaønh phoá lôùn coù söùc huùt maïnh; ñieàu kieän giao thoâng vaän taûi, caùc cô sôû noâng nghieäp, laâm ngieäp roäng lôùn, caùc quan heä kinh teá vôùi nöôùc ngoaøi. * Nhaân toá töï nhieân : vò trí ñòa lyù, söï phaân boá caùc nguoàn taøi nguyeân chuû yeáu vaø caùc ñieàu kieän töï nhieân khaùc, caùc ñöôøng ranh giôùi töï nhieân saün coù (nuùi cao, soâng roäng), söï khaùc bieät giöõa caùc mieàn töï nhieân * Nhaân toá tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät : tieán boä trong ñieàu tra cô baûn, thaêm doø ñòa chaát, ñaàu tö thay theá thieát bò thay ñoåi qui trình coâng ngheä, phaùt minh môùi trong kyõ thuaät saûn xuaát, giao thoâng vaän taûi, kyõ thuaät bao bì, ñoùng goùi, * Nhaân toá daân cö, lòch söû, chính trò, quaân söï : daân soá vaø söï phaân boá daân cö, ñòa baøn cö truù cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi, neàn vaên hoùa cuûa caùc daân toäc, caùc ñòa giôùi ñaõ TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 12 - hình thaønh trong lòch söû, caùc cô sôû saûn xuaát cuõ, taäp quaùn saûn xuaát coå truyeàn, ñaëc ñieåm chính trò, quaân söï vaø caùc quan heä bieân giôùi vôùi caùc nöôùc Trong khi phaân tích toång hôïp söï taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá treân, phaûi xaùc ñònh ñöôïc caùc nhaân toá troäi taùc ñoäng maïnh hôn tôùi söï hình thaønh ranh giôùi hôïp lyù cuûa vuøng tuøy theo caáp vuøng khaùc nhau, trong töøng giai ñoaïn laøm phöông aùn phaân vuøng. I.1.5 Toång sô ñoà phaân boá löïc löôïng saûn xuaát cuûa ñaát nöôùc Toång sô ñoà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát - laø luaän cöù khoa hoïc cuûa vieäc phaân boá hôïp lyù caùc löïc löôïng saûn xuaát trong töông lai vôùi nhöõng tính toaùn khoa hoïc kyõ thuaät khaùc nhau, ñeå taïo ñieàu kieän phaùt trieån ñaát nöôùc. Toång sô ñoà bao goàm : y Nhöõng vaán ñeà toång hôïp cô baûn cuûa söï phaùt trieån theo vuøng cuûa ñaát nöôùc. y Caùc sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh kinh teá quoác daân (coâng nghieäp, noâng nghieäp, giao thoâng vaän taûi). y Caùc sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa caùc vuøng kinh teá lôùn. y Caùc sô ñoà vaø caùc chöông trình rieâng veà caùc toång theå kinh teá quoác daân to lôùn. Nhö vaäy caùc sô ñoà chuû yeáu ñöôïc xaây döïng cho caùc ngaønh treân phaïm vi caû nöôùc vaø caùc vuøng coù qui moâ lôùn (vuøng kinh teá lôùn, tænh vaø caùc thaønh phoá lôùn coù neàn kinh teá vuøng töông ñoái phaùt trieån) vôùi nhöõng moác thôøi gian töông ñoái daøi, nhaèm ñieàu tieát vó moâ söï phaân boá saûn xuaát. Treân cô sôû caùc heä thoáng sô ñoà, ngöôøi ta xaây döïng toång sô ñoà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát cuûa caû nöôùc. I.1.6 Qui hoaïch vuøng a) Khaùi nieäm : Qui hoaïch vuøng - laø phöông phaùp phaân boá cuï theå caùc cô sôû kinh teá, caùc ñieåm daân cö vaø heä thoáng caáu truùc haï taàng saûn xuaát xaõ hoäi treân moät laõnh thoå töông ñoái lôùn. b) Noäi dung cuï theå cuûa qui hoaïch vuøng : y Phaân boá coâng nghieäp coù hieäu quaû ôû trong vuøng, y Boá trí daân cö hôïp lyù treân nhöõng ñòa khu toái öu, y Giaûi quyeát phoái hôïp toaøn boä heä thoáng caáu truùc haï taàng cuûa vuøng y Toå chöùc hôïp lyù caùc dòch vuï, sinh hoaït coâng coäng vaø nghæ ngôi, giaûi trí. y Söû duïng coù hieäu quaû, baûo veä vaø laøm ñeïp theâm moâi tröôøng. y Phaân chia hôïp lyù caùc ñòa khu theo chöùc naêng c) Caùc nguyeân taéc qui hoaïch vuøng : y Nguyeân taéc hieäu quaû toång hôïp y Nguyeân taéc toái öu töông ñoái y Nguyeân taéc taàm xa aûnh höôûng y Nguyeân taéc cuï theå y Nguyeân taéc tìm ñònh höôùng beàn vöõng y Nguyeân taéc phaùt trieån caùc khaâu cô baûn TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 13 - y Nguyeân taéc nhieàu phöông aùn y Nguyeân taéc keá thöøa y Nguyeân taéc phaûn öùng döï tröõ y Nguyeân taéc hieän thöïc, d) Caùc kieåu qui hoaïch vuøng : Veà phaân chia caùc kieåu loaïi vuøng qui hoaïch, neân chia laøm 4 kieåu loaïi chính: 1. Caùc cuïm thaønh phoá ; 2. Caùc vuøng taäp trung taøi nguyeân coâng nghieäp ; 3. Caùc vuøng noâng nghieäp hay caùc ñòa khu, laõnh thoå noâng thoân ; 4. Caùc vuøng nghæ maùt, du lòch. Moät vaøi ví duï veà höôùng qui hoaïch caùc cuïm thaønh phoá : * Khoanh caùc vaønh ñai - taïo ra xung quanh thaønh phoá moät vaønh ñai xanh, haïn cheá vieäc môû roäng xaây döïng nhaø ôû vaø öôùc ñònh toå chöùc ôû phía ngoaøi phaïm vi thaønh phoá, treân nhöõng khoaûng caùch 50-100km xa thaønh phoá, nhöõng vaønh khuyeân caùc thaønh phoá veä tinh. Nhöõng thí duï öùng duïng höôùng naøy laø caùc keá hoaïch chung veà qui hoaïch Big London, Big Tokio, * Phaùt trieån hình nan quaït - môû roäng thaønh phoá doïc theo caùc höôùng nan hoa quy tuï veà thaønh phoá. Trong ñoà aùn cuûa BigCopenhage ngöôøi ta döï ñònh phaùt trieån xaây döïng nhaø ôû theo caùc "ngoùn tay". Sô ñoà qui hoaïch vuøng Big Hamburg ngöôøi ta tính : y Ngöøng môû roäng thaønh phoá theo con ñöôøng vieàn xung quanh vaø taäp trung vieäc xaây döïng coâng nghieäp vaø daân duïng môùi vaøo caùc truïc xaây döïng doïc theo caùc tuyeán ñöôøng saét qui tuï veà Hamburg. y Trong khi ñoù coâng nghieäp phaùt trieån maïnh nhaát ôû caùc thaønh phoá veä tinh kheùp kín caùc truïc, ñieàu laøm giaûm bôùt höôùng chuyeån dòch moät chieàu cuûa nguoàn lao ñoäng töø caùc khu vöïc nhaø ôû phaùt trieån doïc caùc truïc xaây döïng vaøo Hamburg. y Caùc khu ñeäm caây xanh ôû caùc phaàn giöõa caùc truïc xaây döïng ñaõ ñöôïc döï kieán baûo veä vaø gìn giöõ khoâng cho xaây döïng. * Thaønh phoá ñoái xöùng - quan nieäm naøy xuaát phaùt töø yù ñònh taïo ra taïi thaønh phoá veä tinh caû nhöõng ñieàu kieän phuïc vuï sinh hoaït vaên hoùa vaø moâi tröôøng xaõ hoäi gioáng nhö ôû thaønh phoá chính. Ñieàu naøy laàn ñaàu tieân ñöôïc nghieân cöùu ôû moät trong nhöõng ñoà aùn phaùt trieån cuïm thaønh phoá Paris, trong ñoù ñeà aùn taïo ra moät Paris ñoái xöùng vôùi daân soá 2 trieäu ngöôøi. Ñeà aùn Paris ñoái xöùng ñaõ kích thích moät loaït caùc ñoà aùn Lion ñoái xöùng, Tokio ñoái xöùng * Phaùt trieån coù ñònh höôùng theo moät truïc ñaëc bieät - quan nieäm naøy ñöôïc dieãn ñaït roõ raøng nhaát trong ñoà aùn, phaùt trieån vuøng Paris, trong ñoù ngöôøi ta döï kieán phaùt trieån cuïm thaønh phoá Paris doïc theo truïc soâng Xen. y Ngöôøi ta ñaõ thieát keá xaây döïng caùc thaønh phoá veä tinh lôùn, moãi caùi coù töø 0,3 ñeán 1 trieäu ngöôøi. y Trong ñoà aùn phaùt trieån Tokio, cuõng xuaát hieän höôùng phaùt trieån ra bieån treân nhöõng caàu beâ toâng. Vieäc xaây döïng nhöõng caàu naøy, theo moät soá yù kieán seõ coù giaù thaønh reû hôn laø caûi taïo söï xaây döïng phöùc taïp ôû ven bieån. Thöïc chaát cuûa quan nieäm TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 14 - aáy laø phaùt trieån hôïp lyù caùc thaønh phoá veä tinh treân nhöõng höôùng toái öu theo caùc nhaân toá ñòa lyù kinh teá vaø quy hoaïch. e) Caùc böôùc tieán haønh qui hoaïch vuøng : 1) Chuaån bò : xaùc ñònh phaïm vi vuøng qui hoaïch, tìm hieåu thoâng tin ñaõ coù, tìm hieåu vai troø cuûa vuøng trong heä thoáng ôû caáp cao hôn; 2) Phaân tích : ñaùnh giaù tieàm naêng vuøng, hoaøn caûnh qui hoaïch vaø möùc phaùt trieån vuøng. Hình thaønh caùc phöông aùn, giôùi thieäu caùc phaùc thaûo, phaân chia heä thoáng caùc moái quan heä qua laïi, chuaån bò caùc baøi toaùn kinh teá qui ñònh caùc chöông trình nghieân cöùu theo ñeà taøi chuyeân moân vaø chöông trình nghieân cöùu chung. 3) Nghieân cöùu : môû roäng thoâng tin (ñieàu tra thöïc ñòa, thaêm doø yù kieán) toång hôïp thoâng tin môùi vaø laøm saùng toû caùc phöông aùn. Maõ hoùa caùc thoâng tin ban ñaàu cho maùy tính, giaûi baøi toaùn vaø sô boä ñaùnh giaù keát quaû, nghieân cöùu phöông aùn baèng caùc phöông phaùp coå truyeàn. 4) Toång hôïp : Toång hôïp caùc keát quaû, löïa choïn phöông aùn ñoái chieáu, so saùnh caùc quyeát ñònh, kieán nghò trong caùc phöông aùn. 5) Thuyeát minh : laøm saùng toû caùc taøi lieäu cuûa phöông aùn, laäp caùc taøi lieäu ñoà baûn, vaên baûn, caùc taøi lieäu toùm taét , caùc höôùng daãn rieâng cho töøng phaàn. 6) Xaùc nghieäm vaø duyeät y : xaùc nghieäm laïi laàn cuoái, boå sung caùc qui ñònh cuï theå. Trình duyeät vaø phaùp lyù hoùa caùc vaên baûn. 7) Thöïc hieän : Caùc taùc giaû theo doõi phaân tích, kieåm tra caùc thôøi kyø thöïc hieän, thoâng baùo ñònh kyø caùc keát quaû thöïc hieän. Phaân vuøng kinh teá, laäp toång sô doà vaø qui hoaïch vuøng laø nhöõng bieän phaùp khoa hoïc coù hieäu quaû ñeå toå chöùc saûn xuaát xaõ hoäi theo laõnh thoå nhòp nhaøng, caân ñoái, haøi hoøa, maø cô sôû lyù luaän cuûa caùc bieän phaùp ñoù ñaõ ñöôïc nghieân cöùu trong khoa hoïc ñòa lyù kinh teá. I.2 HEÄ THOÁNG LAÕNH THOÅ KINH TEÁ - XAÕ HOÄI VIEÄT NAM I.2.1 Söï hình thaønh caùc vuøng kinh teá - haønh chính Phaân heä caùc vuøng kinh teá - haønh chính caáp tænh (hoaëc thaønh phoá ) vaø caáp huyeän (hoaëc quaän vaø thò xaõ) trong heä thoáng caùc vuøng kinh teá toång hôïp cuûa Vieät Nam ñöôïc nghieân cöùu toå chöùc laïi sôùm nhaát vì caùc caáp vuøng naøy coù lieân quan tröïc tieáp tôùi vieäc toå chöùc chính quyeàn, caûi taïo neàn haønh chính cho phuø hôïp vôùi cheá ñoä xaõ hoäi môùi. Sau khi thoáng nhaát ñaát nöôùc, ñòa giôùi haønh chính caùc tænh, huyeän ôû mieàn Nam cuõng ñöôïc kòp thôøi ñieàu chænh. Ñeán nay treân caû nöôùc, quy moâ, ranh giôùi cuûa caùc ñôn vò laõnh thoå caáp tænh (thaønh phoá) vaø huyeän (quaän) ñaõ oån ñònh töông ñoái vôùi 53 ñôn vò haønh chính caáp tænh (thaønh phoá ) vaø 484 huyeän. CAÙC ÑÔN VÒ HAØNH CHÍNH VIEÄT NAM TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 15 - Daân soá Maät Thò trung ñoä xaõ,T T Tænh Dieän bình daân Huyeä P Thò Xaõ, T tích (ngaøn soá n, tröïc traá phöôø (Km2) ngöôøi) (Ng/ quaän thuoä n ng Km c 2) tænh A B 1 2 3 4 5 6 7 1 Haø Giang 7 520,4 66 9 1 4 16 8 831,1 2 Tuyeân 5 618,5 108 5 1 7 139 Quang 800,9 3 Cao Baèng 8 624,7 74 12 1 8 216 444,7 4 Laïng Sôn 8 671,9 82 10 1 13 212 187,2 5 Lai Chaâu 17 130,6 501,2 29 7 2 10 141 6 Laøo Cai 8 049,5 535,4 66 8 2 9 170 7 Yeân Baùi 6 808,1 638,2 94 7 1 9 165 8 Baéc Thaùi 6 502,9 1 144,5 176 10 3 16 248 9 Sôn La 14 210,0 776,0 55 9 1 10 183 10 Hoaø Bình 4 611,8 712,9 155 9 1 11 200 11 Vónh Phuù 4 834,8 2 203,2 456 11 3 4 410 12 Haø Baéc 4 614,4 2 262,8 490 14 2 7 326 13 Quaûng Ninh 5 928,6 889,6 150 10 3 11 165 14 Haø Noäi 920,6 2 154,9 2 9 - 11 223 341 15 Haûi Phoøng 1 503,5 1 583,9 1 11 2 9 205 053 16 Haûi Höng 2 551,4 2 658,0 1 10 2 8 412 042 A B 1 2 3 4 5 6 7 17 Haø Taây 2 147,0 2 217,8 1 12 2 9 312 033 18 Thaùi Bình 1 508,7 1 768,4 1 7 1 7 27 8 172 19 Nam Haø 2 492,0 2 585,9 1 11 2 14 325 038 20 Ninh Bình 1 387,5 839,9 605 5 2 4 128 21 Thanh Hoaù 11 3 311,9 296 20 3 26 597 168,3 22 Ngheä An 16 2 680,6 164 17 1 25 430 TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 16 - 380,6 23 Haø Tónh 6 054,0 1 293,6 214 8 2 10 250 24 Quaûng Bình 7 983,5 736,7 92 6 1 5 142 25 Quaûng Trò 4 592,0 520,9 113 6 2 2 129 26 Thöøa Thieân- 5 009,2 973,2 194 8 1 3 142 Hueá 27 Quaûng 11 1 911,7 159 14 3 11 244 Nam-Ñaø 985,4 Naüng 28 Quaûng Ngaõi 5 856,3 1 149,5 196 11 1 8 159 29 Bình Ñònh 6 075,9 1 373,1 226 10 1 7 139 30 Phuù Yeân 5 278,0 708,9 134 6 1 6 87 31 Khaùnh Hoaø 5 258,0 923,7 176 7 1 5 122 32 Ninh Thuaän 3 430,4 449,1 131 3 1 - 52 33 Bình Thuaän 7 992,0 858,7 107 8 1 3 106 34 Gia Lai 15 737,7 47 10 1 10 138 661,9 35 Kon Tum 9 934,4 249,6 25 6 1 3 65 36 Ñaéc Laéc 19 1 173,3 59 16 1 12 153 800,0 37 Laâm Ñoàng 10 742,9 73 9 1 11 110 172,6 38 Tp Hoà Chí 2 090,3 4 322,3 2 18 - 5 277 Minh 068 39 Soâng Beù 9 519,4 1 081,7 114 8 1 1 134 40 Taây Ninh 4 020,0 868,9 216 8 1 5 78 41 Ñoàng Nai 5 864,4 1 762,9 301 6 2 2 114 42 Baø Ròa- 1 956,6 657,1 336 4 1 3 50 Vuõng Taøu 43 Long An 4 338,3 1 224,8 282 13 1 14 163 44 Ñoàng Thaùp 3 276,3 1 462,9 446 9 2 6 126 45 An Giang 3 423,5 1 933,8 565 9 2 10 125 46 Tieàn Giang 2 339,2 1 622,0 693 6 2 6 149 47 Beán Tre 2 247,0 1 309,4 583 7 1 5 151 48 Vónh Long 1 487,3 1 041,3 700 6 1 4 67 49 Traø Vinh 2 369,4 938,5 396 7 1 - 75 50 Caàn Thô 2 950,6 1 780,6 603 6 1 6 89 51 Soùc Traêng 3 191,0 1 172,6 367 6 1 7 87 52 Kieân Giang 6 243,1 1 326,6 212 11 1 11 80 53 Minh Haûi 7 689,4 1 719,1 224 9 2 13 106 Caû Nöôùc 331 70 214 484 76 429 955 113,6 982,5 TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 17 - Coù nhöõng vuøng quy moâ dieän tích taêng leân nhieàu laàn nhö thuû ñoâ Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haûi Phoøng, Nam Ñònh, Tuy nhieân, do ñieàu kieän töï nhieân, daân cö, lòch söû - xaõ hoäi, ñaëc ñieåm phaùt trieån vaø phaân boá saûn xuaát khaùc nhau, neân quy moâ dieän tích vaø daân soá cuûa töøng vuøng caáp tænh coù nhieàu cheânh leäch. Vieäc xaùc ñònh quy moâ, ranh giôùi cuûa caáp vuøng naøy chuû yeáu döïa treân caùc nhaân toá: - Caùc ñòa giôùi haønh chính cuõ : khi môû roäng, saùp nhaäp thaønh vuøng môùi, chuû yeáu ñöôïc gheùp nhaäp troïn veïn vôùi nhau theo ñòa giôùi haønh chính cuõ, hoaëc saùp nhaäp thaønh töøng huyeän vaøo caùc thaønh phoá môùi môû roäng; caùc ranh giôùi vaø ñòa danh lòch söû ñöôïc duy trì. - Daân soá : daân soá trung bình cho moãi ñôn vò vuøng treân döôùi 1,5 trieäu, vuøng ñoâng daân nhaát khoâng lôùn treân 3 laàn soá daân trung bình vaø vuøng ít daân khoâng thaáp döôùi 3 laàn. - Kinh teá : phaàn lôùn coù theå hình thaønh cô caáu coâng - noâng nghieäp vuøng. Ngoaøi ra, caùc nhaân toá töï nhieân, giao thoâng, trình ñoä quaûn lyù cuûa caùn boä, an ninh, quoác phoøng cuõng coù ñöôïc tính ñeán. Theo tieâu chuaån thì quy moâ trung bình cuûa moät huyeän laø : - Huyeän ñoàng baèng: töø 1 ñeán 2 vaïn ha vôùi 15-20 vaïn daân. - Huyeän trung du: töø 2 ñeán 5 vaïn ha vôùi 5-7 vaïn daân. - Quaän (khu phoá): töø 100.000 ñeán 200.000 daân. - Thaønh phoá thuoäc tænh: töø 100.000 ñeán 200.000 daân. - Thò xaõ thuoäc tænh: töø 50.000 ñeán 100.000 daân. - Thò traán (thuoäc huyeän): töø 5.000 ñeán 20.000 daân. Nhö vaäy, vieäc xaùc laäp quy moâ, ranh giôùi vuøng caáp huyeän (quaän), chuû yeáu döïa vaøo nhaân toá daân soá keå treân, keát hôïp vôùi caùc ranh giôùi haønh chính trong lòch söû, coù chuù yù tôùi caùc cô sôû vaät chaát kyõ thuaät vaø trình ñoä quaûn lyù. Ñeán cuoái naêm 1993, toaøn quoác ñaõ oån ñònh heä ranh giôùi caáp huyeän, goàm 429 quaän huyeän. Ñoù laø caùc vuøng kinh teá toång hôïp caáp thaáp nhaát cuûa nöôùc ta. I.2.2 Söï hình thaønh caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn Saûn xuaát caøng phaùt trieån thì phaân coâng lao ñoäng theo ngaønh caøng tæ mæ vaø söï phaân coâng lao ñoäng theo vuøng caøng roõ reät, caùc vuøng chuyeân moân hoùa lôùn daàn hình thaønh. ôû nöôùc ta hieän nay, trình ñoä phaùt trieån söùc saûn xuaát chöa cao, nhöng sau giai ñoaïn phaùt trieån laâu daøi cuûa lòch söû, moät soá vuøng saûn xuaát chuyeân moân hoùa lôùn ñaëc thuø cuõng ñaõ ñöôïc hình thaønh nhö : TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 18 - y Vuøng than - nhieät ñieän Quaûng Ninh y Vuøng laâm saûn - khai thaùc vaø cheá bieán kim loaïi Vieät Baéc. y Vuøng löông thöïc - caây coâng nghieäp ngaén ngaøy, caây thöïc phaåm phía ñoâng nam Ñoàng baèng Baéc Boä. y Vuøng goã giaáy vaø thuûy ñieän Taây baéc Baéc Boä. y Vuøng cô khí vaø cheá bieán haøng tieâu duøng ôû Haø Noäi vaø xung quanh Haø Noäi. y Vuøng khai thaùc goã, haûi saûn vaø caây coâng nghieäp laâu naêm doïc Trung Boä. y Vuøng cô khí - cheá bieán haøng tieâu duøng, haûi saûn, goã giaáy,thöïc phaåm, daàu löûa, du lòch ôû Ñoâng Nam Boä. y Vuøng löông thöïc, thöïc phaåm Taây Nam Boä. Maëc duø möùc ñoä chuyeân moân hoùa chöa lôùn laém, khoái löôïng saûn phaåm chöa nhieàu, nhöng giöõa caùc vuøng lôùn treân caû nöôùc ñaõ baét ñaàu hình thaønh nhöõng doøng chaûy saûn phaåm (caùc moái lieân heä lieân vuøng) khaù beàn vöõng qua nhieàu naêm vaø nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá: * Than Quaûng Ninh cung caáp cho Tp Hoà Chí Minh vaø moät soá tænh phía Nam, * Luùa, gaïo ñoàng baèng soâng Cöûu Long cung caáp cho thaønh phoá Hoà Chí Minh vaø moät soá tænh phía Baéc. * Nhieàu saûn phaåm cô khí vaø haøng tieâu duøng cuûa thaønh phoá HCM, Haø Noäi,Nam Ñònh, Haûi Phoøng cung caáp cho nhieàu vuøng caû nöôùc. Nhöng quan troïng hôn laø nhöõng moái lieân heä thöôøng xuyeân, lieân tuïc, vôùi cöôøng ñoä cao vaø aûnh höôûng tröïc tieáp tôùi saûn xuaát vaø ñôøi soáng xaõ hoäi vuøng, ñoù laø nhöõng lieân heä noäi vuøng, maàm moáng cuûa nhöõng toång theå saûn xuaát laõnh thoå baét ñaàu hình thaønh ôû moät soá tænh vaø thaønh phoá coù trình ñoä phaùt trieån töông ñoái cao veà söùc saûn xuaát nhö Haø Noäi, thaønh phoá Hoà Chí Minh, Haûi Phoøng, Baéc Thaùi, Vónh Phuù, Nam Ñònh, Ñoàng Nai, Quaûng Nam - Ñaø Naüng Ñoù laø nhöõng toång theå saûn xuaát - laõnh thoå giaûn ñôn, quy moâ nhoû trong phaïm vi vuøng caáp tænh, chöa hoaøn thieän. Treân quan ñieåm phaùt trieån neàn kinh teá toaøn dieän, söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä caùc nguoàn taøi nguyeân vaø taïo ra caùc nguoàn löïc môùi cho ñaát nöôùc, chuùng ta phaûi nhìn nhaän vuøng kinh teá laø moät thöïc theå khaùch quan naêng ñoäng vaø oån ñònh töông ñoái. Heä thoáng caùc vuøng kinh teá lôùn cuøng vôùi nhöõng phaân heä cuûa noù cuõng mang tính naêng ñoäng vaø oån ñònh töông ñoái. Vì vaäy vieäc phaân vuøng kinh teá vaø qui hoaïch vuøng khoâng phaûi chæ laøm moät laàn laø xong vaø khoâng neân ñoøi hoûi moät heä thoáng vuøng kinh teá hoaøn toaøn oån ñònh, beàn vöõng qua nhieàu giai ñoaïn phaùt trieån cuûa söùc saûn xuaát. FHGIP FHGIP TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 19 - CHÖÔNG II . PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU TOÅ CHÖÙC LAÕNH THOÅ II.1 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP COÅ TRUYEÀN VAØ HIEÄN ÑAÏI II.1.1 Phaân tích vaø toång hôïp caùc hieän töôïng vaø caùc quaù trình toå chöùc laõnh thoå cuûa neàn kinh teá quoác daân laø moät trong nhöõng phöông phaùp cô baûn vaø coå truyeàn cuûa ñòa lyù kinh teá. II.1.2 Laäp baûn ñoà kinh teá cuõng laø phöông phaùp chuû yeáu khaùc cuûa ñòa lyù kinh teá ñöôïc aùp duïng roäng raõi. Baûn ñoà ñòa lyù laø coâng cuï nghieân cöùu laõnh thoå roõ raøng vaø cuï theå, khoâng gì thay theá ñöôïc. II.1.3 Caân ñoái vaø phaân tích kinh teá - kyõ thuaät cuõng ñöôïc aùp duïng roäng raõi khi luaän chöùng veà phaân boá vaø phaùt trieån saûn xuaát theo laõnh thoå. Nhöõng tính toaùn naøy ñöôïc söû duïng trong caùc taøi lieäu tieàn keá hoaïch nhö caùc sô ñoà toång quaùt veà phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát, caùc keá hoaïch laõnh thoå vaø caùc taøi lieäu thieát keá, qui hoaïch vuøng. II.1.4 Phöông phaùp so saùnh caùc hieän töôïng töông töï, laø so saùnh veà ñòa lyù vaø lòch söû caùc ñoái töôïng laõnh thoå ñöôïc nghieân cöùu vôùi caùc laõnh thoå khaùc coù nhöõng neùt töông töï hoaëc so saùnh vôùi chính laõnh thoå aây vôùi nhöõng giai ñoaïn khaùc nhau trong lòch söû, töø ñoù ruùt ra nhöõng nhaän ñònh vaø keát luaän. II.1.5 Khaûo saùt thöïc ñòa laø phöông phaùp tröïc tieáp taäp hôïp tö lieäu töø caùc cô sôû thuoäc ñôùi töôïng laõnh thoå caàn nghieân cöùu, tröïc tieáp quan saùt, tieáp xuùc taän nôi vôùi caùc hieän töôïng caàn nghieân cöùu. II.1.6 Thaêm doø yù kieán caùc chuyeân gia laø moät phöông phaùp môùi, aùp duïng coù hieäu quaû trong nghieân cöùu toå chöùc laõnh thoå. Moãi hieän töôïng ñòa lyù kinh teá, moãi ñoái töôïng laõnh thoå nghieân cöùu ñeàu coù nhöõng vaán ñeà phöùc taïp, ña daïng coù lieân quan tôùi nhieàu chuyeân ngaønh khoa hoïc, nhieàu boä moân maø moät caù nhaân, moät nhoùm caùn boä khoâng theå naøo laõnh hoäi heát ñöôïc. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 20 - II.1.7 Loaïi tröø löïa choïn laø phöông phaùp thöôøng duøng trong nghieân cöùu döï baùp phaùt trieån vuøng. Tröôùc khi ñi tôùi moät quyeát ñònh, moät kieán nghò veà toå chöùc laõnh thoå vuøng, ngöôøi ta thieát laäp nhieàu phöông aùn, xaây döïng haøng loaït moâ hình vaø laøm saùng toû moïi khía caïnh cuûa quyeát ñònh roài treân cô sôû ñoù löïa choïn phöông aùn toái öu trong caùc phöông aùn baèng caùch loaïi tröø daàn nhöõng phöông aùn ñeå loä roõ nhöôïc ñieåm cuûa mình, tuy nhieân ngöôøi ta vaãn giöõ laïi nhöõng phöông aùn döï phoøng vaø coù theå thöïc hieän trong töông lai. II.1.8 Phöông phaùp chu trình ñoäng löïc saûn xuaát coù taùc duïng toát trong vieäc nghieân cöùu, phaùt trieån vaø xaây döïng nhöõng maét khaâu chuû yeáu cuûa neàn saûn xuaát trong vuøng, ñònh höôùng phaùt trieån vuøng, caên cöù vaøo cô sôû nguyeân lieäu - naêng löôïng to lôùn, laø ñoäng löïc phaùt trieån chuû yeáu cuûa vuøng. Coù theå phaân loaïi caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát nhö sau : - Chu trình nhieät luyeän kim loaïi ñen. - Chu trình nhieät luyeän kim loaïi maøu. - Chu trình hoùa luyeän kim loaïi quyù hieám. - Chu trình hoùa hoïc naêng löôïng daàu khí: - Chu trình cheá bieán noâng coâng nghieäp. Chu trình cheá bieán noâng-coâng nghieäp ñöôøng mía MÍA EÙP Vaùn eùp Röôïu LOÏC Furfurol Men ÑÖÔØNG Xenluloâ Nöôùc chaám Döôïc phaåm Baùnh keïo Phaân boà tat Boät ngoït Giaáy Furfuryl Alconicl Nhöïa PVC, hoùa chaát Ghi chuù : Caùc moái lieân heä chính ; Caùc moái lieân phuï, boå trôï Soá löôïng caùc chu trình, möùc ñoä phaân nhaùnh, lieân keát giöõa caùc chu trình ñeå hình thaønh caùc TEC cuûa vuøng tuyø thuoäc vaøo caùc nguoàn taøi nguyeân, nhaân vaät löïc chuû yeáu cuûa vuøng vaø tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät seõ ñöôïc öùng duïng ôû trong vuøng. Phöông TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 21 - phaùp naøy coù taùc duïng lôùn trong vieäc phaùt hieän, caûi taïo vaø xaây döïng cô caáu kinh teá hôïp lyù cuûa vuøng. II.1.9 Khaûo saùt khoâng aûnh laø moät phöông phaùp hieän ñaïi ñang ñöôïc aùp duïng ôû caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån. Vieät Nam cuõng ñaõ böôùc ñaàu söû duïng phöông phaùp naøy trong moät soá chöông trình nghieân cöùu laõnh thoå phuïc vuï cho vieäc phaân boá saûn xuaát. Quan saùt vaø chuïp hình töø treân khoâng (maùy bay, veä tinh nhaân taïo vaø caùc con taøu vu truï) theo ñònh kyø coù taùc duïng ñaëc bieät ñoái vôùi vieäc nghieân cöùu caùc vuøng coù quy moâ to lôùn, coù theå giuùp ta nhanh choùng phaùt hieän nhöõng moái lieân heä khoâng nhìn ra treân maët ñaát. II.1.10 Caùc phöông phaùp toaùn kinh teá laø nhöõng phöông phaùp môùi veà phaân tích kinh teá vuøng vaø ñòa lyù kinh teá ñang ñöôïc aùp duïng ôû nhieàu nöôùc treân theá gôùi. Söï thoáng nhaát höõu cô veà nhöõng thaønh töïu cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät, cho pheùp öùng duïng treân quy moâ roäng lôùn nhöõng nghieân cöùu khoa hoïc theo phöông phaùp toaùn hoïc nhaèm ñaït tôùi nhöõng quyeát ñònh toái öu, coù theå ñònh löôïng hoùa toái ña, laøm taêng söùc thuyeát phuïc cuûa caùc quyeát ñònh vaø kieán nghò trong phöông aùn toå chöùc laõnh thoå. Sau ñaây laø moät vaøi ví duï : * Söû duïng heä soá töông taùc (R) - döïa treân heä soá naøy ngöôøi ta xaùc ñònh moái lieân heä coù chaët cheõ hay khoâng giöõa caùc yeáu toá, ñeå kòp thôøi ñieàu chænh caùc yeáu toá cho phuø hôïp. • Xem xeùt söï phuï thuoäc giöõa soá löôïng haøng hoùa baùn ra (x) vaø soá daân cö treân moät ñòa baøn (y) theo thôøi gian, ta tính heä soá R : n 1 ∑ xx−−. yy n R = 1 ax.ay Trong ñoù : n n ∑ ∑ x y 2 2 11 ()xx− ()yy− x = ;;y = ax = ;ay = n n 2 2 Neáu ta tìm ñöôïc gaàn baèng 1-⏐R⏐≤ 1 thì moái lieân heä giöõa 2 yeáu toá treân laø khaêng khít. • Neáu coù nhieàu yeáu toá, ví duï nhö soá löôïng haøng hoùa baùn ra (x), soá daân cö treân ñòa baøn (y) vaø soá ñieåm baùn haøng (z) ta coù coâng thöùc tính heä soá töông taùc (R) nhö sau : TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 22 - R22xy +−R xz 2Rxy Rxz Ryz R = 1− Ry2 z * Phöông phaùp troïng löôïng so saùnh - ñeå tìm moät vò trí thích hôïp boá trí moät cô sôû saûn xuaát coù hieäu quaû kinh teá nhaát. Thí duï: ta coù 4 coâng trình chuaån bò xaây döïng (A, B, C, D). Moãi coâng trình ñoøi hoûi moät löôïng beâ toâng haøng ngaøy nhö sau: A - ñoøi hoûi 300m3/ beton/ ngaøy B - 280m3 C - 400m3 D - 350m3 vaø khoaûng caùch giöõa caùc coâng trình nhö sau : A–––– B laø 10 km B –––– D laø 10 km C –––– D laø 15 km A –––– C laø 20 km B –––– C laø 5 km Vaán ñeà ñaët ra laø ñaët nhaø maùy troän beton ôû ñaâu laø toát nhaát trong 4 ñieåm treân, ñeå giaûi baøi toaùn naøy coù nhieàu caùch song coù caùch ñôn giaûn laø laäp baûng ñaùnh giaù khaû naêng lôùn nhaát (troïng löôïng) A B C D A B C D Tr.löôïng A - 10 20 20 300 280/10 400/2 350/2 365,5 0 0 B 10 - 5 10 300/10 280 400/5 350/1 425,0 0 C 20 5 - 15 300/20 280/5 400 350/1 490,0 5 D 20 10 15 - 300/20 280/10 400/1 350 419,7 5 Nhö vaäy, ñieåm C laø toát nhaát ñeå ñaët nhaø maùy troän beton, vì coù troïng löôïng so saùnh laø lôùn nhaát. II.2. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN BOÁ TOÁI ÖU NGAØNH VAØ XÍ NGHIEÄP II.2.1 Phöông phaùp lôïi theá so saùnh, do ñaëc ñieåm cuûa töøng vuøng cho neân khi boá trí caùc cô sôû saûn xuaát, chuùng ta neân xem xeùt xem boá trí chuùng theá naøo ñeå taïo TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 23 - ra caùc saûn phaåm coù toái thieåu veà chi phí toaøn boä hoaëc toái ña veà laõi suaát ñaït ñöôïc trong neàn saûn xuaát xaõ hoäi cuûa caû nöôùc, hoaëc cuûa moät nhoùm ngaønh, nhoùm vuøng naøo ñoù. Nhöng toái öu cuïc boä (ñòa phöông). Ñoái vôùi toaøn boä neàn kinh teá quoác daân, moät phöông aùn phaân boá coù hieäu quaû nhaát toaøn boä caùc ngaønh vaø phaùt trieån toaøn boä caùc vuøng trong nhöõng ñieàu kieän saûn xuaát nhaát ñònh, treân moät heä thoáng laõnh thoå kheùp kín khoâng khi naøo baûo ñaûm nhöõng chæ tieâu toát nhaát cho moãi ngaønh vaø moãi vuøng. Moät thí duï ñôn giaûn : coù 3 vuøng laø I, II (vuøng saûn xuaát) vaø III (vuøng tieâu thuï) vaø 2 loaïi saûn phaåm A vaø B. Giaû thieát raèng: • 1 taán saûn phaåm A laøm ra ôû vuøng I coù giaù thaønh laø 2 trieäu ñoàng, ôû vuøng II laø 6 trieäu ñoàng, • 1 taán saûn phaåm B ôû vuøng I laø 4 trieäu vaø ôû vuøng II laø 9 trieäu ñoàng. • Chuùng ta ñaët ñieàu kieän raèng moãu vuøng do tình traïng taøi nguyeân nhaân vaät löïc chæ cho pheùp saûn xuaát toaøn boä 2.000 taán saûn phaåm moãi naêm. • Trong khi ñoù, vuøng III ñoøi hoûi 2 vuøng treân phaûi cung caáp cho noù 2.000 taán moãi loaïi saûn phaåm A vaø B. • Vaø ñieàu kieän vaän taûi töø 2 vuøng treân tôùi vuøng tieâu thuï laø töông ñöông nhau ( vì vaäy ôû ñaây khoâng tính ñeán chi phí vaän taûi). Trong nhöõng ñieàu kieän nhö vaäy, chuùng ta coù theå coù 3 phöông aùn tính toaùn sau : * Phöông aùn 1: - Vuøng I saûn xuaát 2.000 taán saûn phaåm A, - Vuøng II saûn xuaát 2.000 taán saûn phaåm B, - Toång chi phí laø: 4 + 18 = 22 tyû ñoàng. * Phöông aùn 2: - Vuøng I saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm B, - Vuøng II saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm A, - Toång chi phí laø: 8 + 12 = 20 tyû ñoàng. * Phöông aùn 3: - Vuøng I saûn xuaát 1.000 taán saûn phaåm A vaø 1.000 taán saûn phaåm B vaø vuøng II cuõng vaäy. - Toång chi phí laø: 6 + 15 = 21 tyû ñoàng. (Trong nhöõng ñieàu kieän ñaõ cho, phöông aùn 2 laø phöông aùn toái öu) Tuy nhieân, xeùt veà maët toång chi phí ngaønh thì theo phöông aùn naøy, saûn phaåm A toång chi phí lôùn (12 tyû) so vôùi neáu saûn xuaát (toaøn boä hoaëc 1/2) saûn phaåm naøy ôû vuøng I (lôùn hôn 8 vaø 4 tyû) vaø xeùt veà toång chi phí taïi vuøng I theo phöông aùn 2 cuõng lôùn hôn so vôùi caùc phöông aùn khaùc (8 tyû so vôùi 4 vaø 6 tyû). Trong nhieàu tröôøng hôïp, baøi toaùn naøy khoâng theå giaûi ñöôïc baèng thuû phaùp thoâng thöôøng. II.2.2 Tính toaùn chi phí qui ñoåi, chi phí qui ñoåi ñöôïc tính theo coâng thöùc: P = G + VE Trong ñoù: G laø giaù thaønh saûn phaåm , V laø voán ñaàu tö cho 1 ñôn vò saûn phaåm , TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 24 - E laø heä soá hieäu quaû voán ñaàu tö. Khi tính toaùn phaûi tính caû chi phí vaän taûi. Phöông aùn toái öu veà phaân boá moät xí nghieäp laø phöông aùn coù chi phí qui ñoåi toái thieåu so vôùi caùc phöông aùn khaùc. Döôùi ñaây ta so saùnh hieäu quaû cuûa caùc phöông aùn phaân boá moät xí nghieäp saûn xuaát xi maêng, trong ñoù phöông aùn 3 laø toái öu. Phöông aùn naøy giuùp ta xaùc ñònh ñöôïc qui moâ hôïp lyù cuûa xí nghieäp theo löôïng voán ñaàu tö. Chi phí Phöông aùn Giaù thaønh Voán ñaàu tö Heä soá ñònh qui ñoåi P G (tr.ñ/taán) V (tr.ñ/taán) möùc hieäu quaû (tr.ñ/taán) E 49 1 40 60 0,15 42 2 30 80 0,15 35 3 20 100 0,15 II.2.3 Xaùc ñònh vuøng tieâu thuï, laø moät trong nhöõng bieän phaùp keá hoaïch hoùa vieäc phaân boá caùc löïc löôïng saûn xuaát vaø cuõng laø moät bieåu hieän cuûa phaân vuøng kinh teá ngaønh, tính toaùn qui moâ moät xí nghieäp vaø vuøng chuyeân canh. Phöông phaùp cô baûn cuûa vieäc khoanh vuøng tieâu thuï saûn phaåm coâng nghieäp vaø noâng nghieäp laø xaùc ñònh nhöõng giôùi haïn tieát kieäm chi phí saûn xuaát vaän taûi moät saûn phaåm cuøng loaïi hoaëc saûn phaåm thay theá vôùi tính toaùn caân ñoái giöõa saûn xuaát vaø tieâu thuï. Baùn kính hôïp lyù cuûa vieäc vaän chuyeån saûn phaåm ñöôïc tính theo coâng thöùc sau : P21− P + T 2r R = TT12+ Trong ñoù: R laø baùn kính tieâu thuï, P1 vaø P2 laø chi phí saûn xuaát 1ÑV saûn phaåm taïi caùc vuøng I vaø II, r laø khoaûng caùch giöõa 2 vuøng, T1 laø chi phí vaän taûi 1 taán/Km saûn phaåm theo höôùng töø vuøng I tôùi vuøng II, T2 laø chi phí vaän taûi 1 taán/Km saûn phaåm töø vuøng II tôùi vuøng I. P21− P + T.r Neáu T1 = T2 ta coù : R = 2T Thí duï: Chi phí saûn xuaát thöïc hieän cho 1 taán xi maêng ôû vuøng I (P1) laø 4 trieäu ñoàng, ôû vuøng II (P2) laø 5 trieäu ñoàng, khoaûng caùch giöõa 2 vuøng (r) laø 1000 Km vaø chi phí vaän taûi 1 taán/Km xi maêng theo höôùng töø vuøng I ñeán vuøng II laø 100.000ñ, coøn theo höôùng ngöôïc laïi laø 50.000ñ. Ta coù theå tính ñöôïc baùn kính coù hieäu quaû kinh teá cuûa vieäc vaän taûi xi maêng theo höôùng töø vuøng I veà phía vuøng II nhö sau : − + x R = 5000000 4000000 50000000 1000 = 340Km 100000 + 50000 vaø theo höôùng ngöôïc laïi laø : 1000Km - 340Km = 660Km TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 25 - Caùc keát quaû tính toaùn coù theå phaûn aùnh treân caùc moâ hình ñoà baûn. Baùn kính tieâu thuï daøi hay ngaén tuøy theo höôùng tieâu thuï vaø trao ñoåi saûn phaåm, vì vaäy phaûi tính cuï theå cho töøng tuyeán vaän chuyeån, theo töøng phöông tieän vaän taûi. Sau heát phaûi ruùt ra nhöõng keát luaän vaø kieán nghò veà toå chöùc laõnh thoå saûn xuaát, vaän chuyeån vaø phaân phoái saûn phaåm chuyeân moân hoùa vuøng. II.3. PHAÂN TÍCH VAØ LUAÄN CHÖÙNG VEÀ CÔ CAÁU CUÛA TOÅNG THEÅ SAÛN XUAÁT VUØNG II.3.1 Ñaùnh giaù hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng: chæ soá chung veà chuyeân moân hoùa vuøng (C) phaûn aùnh quy moâ coâng suaát cuûa chuyeân moân hoùa saûn xuaát vuøng trong nhöõng quy moâ to lôùn veà caùc saûn phaåm giaù thaønh haï cho nhu caàu cuûa caû nöôùc. Chæ soá naøy vöøa bieåu hieän quy moâ (möùc ñoä) chuyeân moân hoùa vöøa bieåu hieän hieäu quaû cuûa möùc ñoä chuyeân moân hoùa. Chæ soá chung veà chuyeân moân hoùa vuøng ñöôïc bieåu hieän baèng tích cuûa chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa vuøng (Cm ) vôùi chæ soá hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng (Ch ) : C = Cm . Ch * Chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa vuøng cho moät ngaønh laø tæ soá giöõa tæ troïng saûn phaåm ngaønh chuyeân moân hoùa ñoù cuûa vuøng trong toång saûn phaåm ñoù cuûa caû nöôùc vôùi tæ troïng toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp cuûa vuøng trong toång saûn phaåm cuøng ngaønh cuûa caû nöôùc. • Ñoù cuõng laø tæ soá giöõa tæ troïng cuûa ngaønh chuyeân moân hoùa cuûa vuøng trong toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp vuøng vôùi tæ troïng cuûa ngaønh ñoù cuûa caû nöôùc trong toång saûn phaåm coâng nghieäp hoaëc noâng nghieäp cuûa caû nöôùc. • Chæ soá möùc ñoä chuyeân moân hoùa coù theå tìm thaáy trong khi xöû lyù caùc soá lieäu veà cô caáu ngaønh cuûa vuøng. * Chæ soá hieäu quaû chuyeân moân hoùa vuøng laø tæ soá giöõa chi phí saûn xuaát cho moät ñôn vò saûn phaåm ñoù ôû trong vuøng so vôùi chæ soá aáy cuûa caû nöôùc. Ñoù cuõng laø tæ soá giöõa tæ troïng toång chi phí saûn xuaát saûn phaåm chuyeân moân hoùa ñoù cuûa vuøng trong caû nöôùc vôùi tæ troïng khoái löôïng saûn phaåm ñoù cuûa vuøng trong caû nöôùc. Trong thí duï ôû baûng sau, ta coù theå tính ñöôïc chæ soá Ch cuûa vuøng A trong vieäc phaùt trieån ngaønh ñieän löïc ôû ñaây : Vuøng Caùc chæ soá Vuøn Vuøn A + B g g B A 10 Saûn phaåm ñieän (tæ Kwh) 8 2 18 Toång chi phí qui ñoåi (tæ ñ) 8 10 TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 26 - 18 Chi phí cho 1 Kwh (ñoàng) 1 5 0.55 Soá löôïng ñieän cho 1 ñôn vò (ñ) chi phí 1 0.2 qui ñoåi seõ saûn xuaát ñöôïc (Kwh) 1.0 Chæ soá Ch veà ñieän ôû A (so vôùi caû A + 1.80 0.36 B) Theo baûng treân, Ch cuûa vuøng A laø 1.80 vaø neáu Cm cuûa vuøng ñoù laø 0.70, ta seõ coù chæ soá chuyeân moân hoùa chung cuûa vuøng A veà ñieän löïc laø : C = 0.70 x 1.80 = 1.26 Khi C > 1 thì ngaønh ñoù ñöôïc coi laø ngaønh coù möùc ñoä chuyeân moân hoùa coù hieäu quaû, coøn khi C < 1 thì ngaønh ñoù chæ ñöôïc coi nhö ngaønh phuïc vuï (boå trôï). C cuûa caû nöôùc (hoaëc mieàn) = 1. II.3.2 Caùc chæ tieâu phaùt trieån toång hôïp vuøng vuøng: Phaùt trieån toång hôïp vuøng laø moät hieän töôïng phöùc taïp caàn coù moät heä chæ tieâu môùi bieåu hieän ñöôïc vaø ta coù theå caàn coù moät heä chæ tieâu môùi bieåu hieän ñöôïc vaø ta coù theå nghieân cöùu theo caùc chæ soá vuøng. Möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng ñöôïc nghieân cöùu treân cô sôû haøng loaït chæ tieâu phaûn aùnh cô caáu saûn xuaát cuûa vuøng, vieäc khai khaån caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø kinh teá, cuõng nhö vieäc phaùt trieån caùc moái lieân heä noäi vuøng vaø phaân boá saûn xuaát. * Chæ tieâu cô baûn veà möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng, treân nguyeân taéc theå hieän möùc ñoä phuø hôïp töông öùng giöõa cô caáu saûn xuaát vuøng vôùi cô caáu saûn xuaát vuøng vôùi cô caáu caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân vaø nguoàn saûn xuaát reû tieàn ñeå xaùc ñònh cô caáu saûn xuaát cuûa vuøng. • Möùc ñoä phaùt trieån toång hôïp vuøng (Hm) coù theå tính : N12:N H m = S12:S Trong ñoù: - N1, N2 laø tæ troïng cuûa vuøng so caû nöôùc veà caùc nguoàn taøi nguyeân ít toán keùm - S1, S2 laø tæ troïng cuûa caùc ngaønh töông öùng söû duïng nhieàu lao ñoäng vaø nhieân lieäu. Coù theå tính möùc ñoä toång hôïp cuûa vuøng theo caùc saûn phaåm cuoái cuøng thu nhaän ñöôïc ôû ñoù do caùc nguoàn lao ñoäng trong vuøng thöïc hieän. Ñoàng thôøi coøn phaûi tính ñeán möùc töông öùng (hoaëc khaùc bieät) giöõa caùc vuøng khaùc nhau vaø vieäc söû duïng caùc taøi nguyeân trong vuøng. • Hieäu quaû chung cuûa neàn kinh teá vuøng (cuûa toaøn boä laõnh thoå, theo nghóa roäng( ñöôïc tính theo coâng thöùc sau : TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 27 - ∑ Bv Kc = ∑ Bn Trong ñoù: - Bv laø chi phí saûn xuaát thöôøng xuyeân cho 1 ñôn vò giaù trò (ñoàng) saûn phaåm ôû trong vuøng. -Bn laø chi phí thöôøng xuyeân cho 1 ñôn vò giaù trò saûn phaåm treân caû nöôùc. (Chuù yù : Kc caøng nhoû hôn 1 thì hieäu quaû caøng cao; Kc caøng lôùn hôn 1 thì hieäu quaû caøng thaáp; Kc cuûa caû nöôùc = 1). Treân cô sôû cuûa nhöõng thoâng soá ñaày ñuû vaø chính xaùc veà nhöõng ñoái töôïng nghieân cöùu ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoùa, ñònh löôïng hoùa, ta coù theå aùp duïng caùc phöông phaùp toaùn kinh teá, moâ hình hoùa ñeå xaùc ñònh cô caáu toái öu cho moãi toång theå saûn xuaát laõnh thoå. GHKPM GHKPM TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 28 - CHÖÔNG III . MOÂI TRÖÔØNG TÖÏ NHIEÂN VAØ TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM III.1 MOÂI TRÖÔØNG VAØ PHAÙT TRIEÅN III.1.1 Khaùi nieäm veà moâi tröôøng Theo nghóa roäng nhaát thì moâi tröôøng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän beân ngoaøi coù aûnh höôûng tôùi moät vaät theå hoaëc moät söï kieän. Baát cöù moät vaät theå, moät söï kieän naøo cuõng toàn taïi vaø dieãn bieán trong moät moâi tröôøng. Khaùi nieäm chung nhö vaäy veà moâi tröôøng ñöôïc cuï theå hoùa ñoái vôùi töøng ñoái töôïng vaø muïc ñích nghieân cöùu. y Theo ñònh nghóa heïp thì moâi tröôøng goàm caùc nhaân toá veà chaát löôïng cuûa moâi tröôøng ñoái vôùi söùc khoûe vaø tieän nghi sinh soáng cuûa con ngöôøi, goïi taét laø chaát löôïng moâi tröôøng. Caùc nhaân toá ñoù thöôøng laø khoâng khí, nöôùc, aâm thanh, aùnh saùng, böùc xaï, caûnh quan, thaåm myõ, ñaïo ñöùc, quan heä chính trò-xaõ hoäi taïi ñòa baøn sinh soáng vaø laøm vieäc cuûa con ngöôøi. y Ñoái vôùi cô theå soáng thì moâi tröôøng soáng laø toång hôïp nhöõng ñieàu kieän beân ngoaøi coù aûnh höôûng tôùi ñôøi soáng vaø söï phaùt trieån cuûa cô theå. y Ñoái vôùi con ngöôøi thì moâi tröôøng soáng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän vaät lyù, hoùa hoïc, sinh hoïc, kinh teá, xaõ hoäi bao quanh vaø coù aûnh höôûng tôùi söï soáng vaø phaùt trieån cuûa töøng caù nhaân vaø cuûa coäng ñoàng con ngöôøi. Veà maët vaät lyù Traùi ñaát goàm coù : y Thaïch quyeån chæ phaàn raén cuûa Traùi ñaát töø maët ñaát tôùi ñoä saâu khoaûng 60 Km; y Thuûy quyeån taïo neân bôûi caùc ñaïi döông, bieån, ao, hoà, baêng tuyeát vaø caùc vuøng nöôùc khaùc; y Khí quyeån vôùi khoâng khí caùc loaïi khí khaùc bao quanh maët ñaát. y Veà maët sinh hoïc, treân Traùi ñaát coù Sinh quyeån bao goàm caùc cô theå soáng vaø nhöõng boä phaän cuûa Thaïch quyeån, thuûy quyeån vaø khí quyeån taïo thaønh moâi tröôøng soáng cuûa caùc cô theå soáng. y Sinh quyeån goàm coù caùc thaønh phaàn höõu sinh vaø caùc thaønh phaàn voâ sinh, quan heä chaët cheõ vaø töông taùc phöùc taïp vôùi nhau. Khaùc vôùi quyeån caùc "quyeån" vaät chaát voâ sinh, trong sinh quyeån ngoaøi vaät chaát, naêng löôïng, coøn coù thoâng tin vôùi taùc duïng duy trì caáu truùc vaø cô cheá toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa caùc vaät soáng. Daïng thoâng TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 29 - tin ôû möùc ñoä phöùc taïp vaø phaùt trieån cao nhaát laø trí tueä con ngöôøi, coù taùc ñoäng ngaøy caøng maïnh meõ ñeán söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa Traùi ñaát. y Töø nhaän thöùc ñoù ñaõ hình thaønh khaùi nieäm veà "Trí quyeån" bao goàm nhöõng boä phaän treân traùi ñaát, taïi ñoù coù taùc ñoäng cuûa trí tueä con ngöôøi. Nhöõng thaønh töïu môùi nhaát cuûa khoa hoïc vaø kyõ thuaät cho thaáy raèng trí quyeån ñang thay ñoåi moät caùch nhanh choùng, saâu saéc vaø phaïm vi taùc ñoäng ngaøy caøng môû roäng, keå caû ôû ngoaøi phaïm vi cuûa traùi ñaát. Veà maët xaõ hoäi, caùc caù theå con ngöôøi hoïp laïi thaønh coäng ñoàng, gia ñình, boä toäc, quoác gia, xaõ hoäi theo nhöõng loaïi hình phöông thöùc vaø theå cheá khaùc nhau. Töø ñoù taïo neân caùc moái quan heä, caùc hình thaùi toå chöùc kinh teá - xaõ hoäi coù taùc ñoäng maïnh meõ tôùi moâi tröôøng vaät lyù, moâi tröôøng sinh hoïc. Tuøy theo muïc ñích vaø noäi dung nghieân cöùu, khaùi nieäm chung veà moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi coøn ñöôïc phaân thaønh moâi tröôøng thieân nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi vaø moâi tröôøng nhaân taïo. * Moâi tröôøng thieân nhieân bao goàm caùc nhaân toá thieân nhieân: Vaät lyù, hoùa hoïc (thöôøng ñöôïc goïi chung laø moâi tröôøng vaät lyù), sinh hoïc, toàn taïi khaùch quan ngoaøi yù muoán cuûa con ngöôøi, hoaëc ít chòu söï chi phoái cuûa con ngöôøi. * Moâi tröôøng xaõ hoäi bao goàm caùc nhaân toá taïo neân bôûi moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. * Moâi tröôøng nhaân taïo bao goàm nhöõng nhaân toá vaät lyù, sinh hoaït xaõ hoäi do con ngöôøi taïo neân vaø chòu söï chi phoái cuûa con ngöôøi. Ba loaïi moâi tröôøng naøy toàn taïi cuøng nhau, xen laãn vaøo nhau vaø töông taùc chaët cheõ. Moâi tröôøng soáng cuûa con ngöôøi coù theå hieåu theo moät caùch roäng, hoaëc heïp. III.1.2 Khaùi nieäm veà taøi nguyeân Hieåu theo nghóa roäng taøi nguyeân bao goàm taát caû caùc nguoàn nguyeân lieäu, naêng löôïng, thoâng tin coù treân Traùi ñaát vaø trong khoâng gian vuõ truï lieân quan, maø con ngöôøi coù theå söû duïng phuïc vuï cuoäc soáng vaø söï phaùt trieån cuûa mình. Taøi nguyeân coù theå ñöôïc phaân loaïi theo taøi nguyeân thieân nhieân gaén lieàn vôùi caùc nhaân toá thieân nhieân, vaø taøi nguyeân con ngöôøi, gaén lieàn vôùi caùc nhaân toá veà con ngöôøi vaø xaõ hoäi. Trong söû duïng cuï theå, taøi nguyeân ñöôïc phaân theo caùc daïng cuûa noù nhö taøi nguyeân ñaát, taøi nguyeân nöôùc, taøi nguyeân sinh vaät, taøi nguyeân lao ñoäng. Theo khaû naêng taùi taïo, taøi nguyeân ñöôïc phaân thaønh taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc vaø taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc. * Taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc laø nhöõng taøi nguyeân döïa vaøo nguoàn naêng löôïng ñöôïc cung caáp haàu nhö laø lieân tuïc vaø voâ taän töø vuõ truï vaøo Traùi ñaát, döïa vaø traät töï thieân nhieân, nguoàn thoâng tin vaät lyù vaø sinh hoïc ñaõ hình thaønh ñeå tieáp tuïc toàn taïi, sinh soâi, naûy nôû vaø chæ maát ñi luùc khoâng coøn nguoàn naêng löôïng vaø thoâng tin noùi treân. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 30 - * Taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc toàn taïi moät caùch höõu haïn, seõ maát ñi hoaëc khoâng hoaøn toaøn bò bieán ñoåi, khoâng coøn giöõ ñöôïc tính chaát ban ñaàu sau quaù trình söû duïng. Caùc taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc ngöôøi ta chia ra laøm 2 nhoùm: nhoùm taøi nguyeân voâ haïn vaø nhoùm taøi nguyeân höõu haïn coù theå phuïc hoài ñöôïc. y Nhoùm taøi nguyeân höõu haïn coù theå phuïc hoài ñöôïc goàm : nöôùc, thoå nhöôõng, ñoäng, thöïc vaät. y Nhoùm taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc coøn goïi laø taøi nguyeân höõu haïn khoâng theå phuïc hoài ñöôïc goàm : caùc nguoàn quaëng moû naèm saâu trong loøng ñaát. SÔ ÑOÀ PHAÂN LOAÏI CAÙC TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TAØI NGUYEÂN VOÂ HAÏN TAØI NGUYEÂN HÖÕU HAÏN Taøi nguyeân höõu Taøi nguyeân höõu höõu coù theå haïn khoângtheå phuïc hoài phuïc hoåi Naêng Naêng Naêng Naêng Nöôù Thoå Thöïc, Quaëng löôïng löôïng löôïng löôïng c Nhöôõng Ñoäng moû maët thuûy ñòa söùc vaät trôøi trieàu nhieät gioù Caùch phaân loaïi nhö treân khoâng chæ löu yù ngöôøi ta tôùi vieäc söû duïng, khai thaùc hôïp lyù taøi nguyeân thieân nhieân maø coøn phaûi tính ñeán vieäc baûo veä vaø phuïc hoài caùc taøi nguyeân thieân nhieân nöõa. III.1.3 Quan heä giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån Noùi moät caùch coâ ñoïng thì moâi tröôøng laø toång hôïp caùc ñieàu kieän soáng cuûa con ngöôøi, phaùt trieån laø quaù trình caûi taïo vaø caûi thieän caùc ñieàu kieän ñoù. Giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån dó nhieân coù moái quan heä raát chaët cheõ. Moâi tröôøng laø ñòa baøn vaø ñoái töôïng cuûa phaùt trieån. Trong phaïm vi moät quoác gia cuõng nhö xeùt treân toaøn theá giôùi, luoân luoân song song toàn taïi hai heä thoáng: heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi vaø heä thoáng moâi tröôøng. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 31 - * Heä thoáng kinh teá - xaõ hoäi caáu thaønh bôûi caùc thaønh phaàn saûn xuaát, löu thoâng - phaân phoái, tieâu duøng vaø tích luõy, taïo neân moät doøng nguyeân lieäu, naêng löôïng, cheá phaåm haøng hoùa, pheá thaûi, löu thoâng giöõa caùc phaàn töû caáu thaønh heä. * Heä thoáng moâi tröôøng vôùi caùc thaønh phaàn moâi tröôøng thieân nhieân, moâi tröôøng xaõ hoäi. y Khu vöïc giao höõu giöõa 2 heä thoáng taïo thaønh Moâi tröôøng nhaân taïo, coù theå xem nhö laø keát quaû tích luõy moät hoaït ñoäng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc cuûa con ngöôøi trong quaù trình phaùt trieån treân ñòa baøn moâi tröôøng. y Khu vöïc giao naøy theå hieän taát caû caùc moái quan heä giöõa phaùt trieån vaø moâi tröôøng. Moâi tröôøng thieân nhieân cung caáp taøi nguyeân cho heä kinh teá, ñoàng thôøi tieáp nhaän chaát thaûi töø heä kinh teá. y Chaát thaûi naøy coù theå ôû laïi haún trong moâi tröôøng thieân nhieân, hoaëc qua cheá bieán roài trôû veà laïi heä kinh teá. y Moät hoaït ñoäng saûn xuaát maø chaát pheá thaûi khoâng theå söû duïng trôû laïi ñöôïc vaøo heä thoáng kinh teá ñöôïc xem nhö laø hoaït ñoäng gaây toån haïi ñeán moâi tröôøng. y Laõng phí taøi nguyeân khoâng taùi taïo ñöôïc, söû duïng taøi nguyeân taùi taïo ñöôïc moät caùch quaù möùc khieán cho noù khoâng theå hoài phuïc ñöôïc, hoaëc hoài phuïc sau moät thôøi gian quaù daøi, ñem ra nhöõng chaát ñoäc haïi ñoái vôùi con ngöôøi vaø moâi tröôøng soáng cuûa noù laø nhöõng hoaït ñoäng toån haïi ñeán moâi tröôøng. y Nhöõng haønh ñoäng gaây neân nhöõng taùc ñoäng nhö vaäy laø haønh ñoäng tieâu cöïc veà moâi tröôøng, maø ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng coù nhieäm vuï phaùt hieän, ñaùnh giaù möùc ñoä nghieâm troïng vaø ñeà xuaát bieän phaùp khaéc phuïc hoaëc ñình chæ. Caùc hoaït ñoäng phaùt trieån luoân coù 2 maët lôïi vaø haïi. Baûn thaân thieân nhieân cuõng coù 2 maët. Thieân nhieân laø nguoàn taøi nguyeân vaø phuùc lôïi ñoái vôùi con ngöôøi, nhöng ñoàng thôøi cuõng laø nguoàn thieân tai, thaûm hoïa ñoái vôùi ñôøi soáng vaø saûn xuaát cuûa con ngöôøi. III.1.4 Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng Baûo veä moâi tröôøng laø moät trong nhöõng muïc tieâu mang tính toaøn caàu vaø cuûa Vieät Nam. Do söùc eùp gia taêng daân soá, söùc saûn xuaát caøng phaùt trieån vieäc khai thaùc vaø söû duïng caùc taøi nguyeân thieân nhieân ngaøy caøng gia taêng. Vieäc ñoù daãn ñeán taøi nguyeân thieân nhieân ngaøy caøng caïn kieät, chaát löôïng moâi tröôøng ngaøy suy thoaùi. Vì vaäy, vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng vaø söû duïng hôïp lyù caùc taøi nguyeân thieân nhieân ñang ngaøy caøng trôû thaønh nhöõng nhieäm vuï kinh teá xaõ hoäi caàn löu yù. Moâi tröôøng ñòa lyù luoân thoáng nhaát vôùi nhöõng moái lieân heä gaén boù giöõa caùc yeáu toá töï nhieân. y Khi ta taùc ñoäng baát hôïp lyù laøm bieán ñoåi moät yeáu toá naøy thì laäp töùc dieãn ra nhöõng phaûn öùng daây chuyeàn vaø daãn ñeán nhöõng haäu quaû baát ngôø vaø tieâu cöïc. y Ñeå thoaû maõn nhöõng nhu caàu ngaøy caøng taêng cuûa xaõ hoäi, chuùng ta phaûi cuûng coá vaø caûi thieän chaát löôïng cuûa moâi tröôøng coù thuaän lôïi cho ñôøi soáng xaõ hoäi, TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 32 - khaéc phuïc hoaëc trung hoøa caùc hieän töôïng töï nhieân khoâng thuaän lôïi, söû duïng toái öu caùc taøi nguyeân thieân nhieân, naâng cao naêng löïc saûn xuaát cuûa caùc nguoàn taøi nguyeân vaø phuïc hoài taøi nguyeân. Phaân boá saûn xuaát vaø dòch vuï, cö daân hôïp lyù theo laõnh thoå, löïa choïn caùc phöông aùn quy hoaïch vuøng toái öu laø moät trong nhöõng ñoøn baåy quan troïng ñeå söû duïng hôïp lyù, baûo veä vaø caûi thieän moâi tröôøng. Taäp trung hoùa saûn xuaát vaø chuyeân moân hoùa saûn xuaát hôïp lyù theo vuøng cuõng coù aûnh höôûng roõ reät tôùi moâi tröôøng. a) Chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng toaøn caàu cuûa Lieân hôïp quoác: - Duy trì caùc heä sinh thaùi vaø heä thoáng cô baûn. - Duy trì caùc nguoàn gen. - Baûo ñaûm vieäc söû duïng hôïp lyù caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân coù khaû naêng taùi taïo ñöôïc. Treân cô sôû chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng toaøn caàu cuûa Lieân hôïp quoác, chieán löôïc baûo veä moâi tröôøng Vieät Nam goàm caùc ñieåm: - Söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä heä sinh thaùi röøng. - Söû duïng hôïp lyù vaø baûo veä heä sinh thaùi vuøng cöûa soâng, ven bieån. - Söû duïng hôïp lyù heä sinh thaùi vuøng trung du - Kieåm tra oâ nhieãm khoâng khí vaø nöôùc. - Haäu quaû cuûa chieán tranh hoùa hoïc cuûa Myõ ôû Vieät Nam. - Ñieàu tra söï oâ nhieãm phoùng xaï. - Haäu quaû moâi tröôøng cuûa vuøng coâng nghieäp khai moû. - Giaùo duïc moâi tröôøng vaø truyeàn thuï nhöõng kieán thöùc veà moâi tröôøng. - Ñaùnh giaù taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng vaø keá hoaïch quaûn lyù. Treân ñaây laø chieán löôïc chung cuûa toaøn quoác, song taïi caùc vuøng ñeàu coù nhöõng chieán löôïc rieâng cho phuø hôïp. III.2 ÑAÙNH GIAÙ GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN CUÛA VIEÄT NAM III.2.1 Giaù trò kinh teá cuûa vò trí ñòa lyù Vieät Nam Vieät Nam naèm trong khu vöïc Ñoâng Nam Chaâu aù, laø vuøng ñang coù toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cao nhaát theá giôùi, bình quaân möùc taêng tröôûng kinh teá ñaït 6 - 7 % haøng naêm. Moät ñieàu quan troïng laø ngaøy 28.7.1995, Vieät Nam chính thöùc gia nhaäp ASEAN, ñaùnh daáu moät böôùc quan troïng trong cuoäc hoäi nhaäp vôùi caùc nöôùc khu vöïc. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 33 - Caøng laøm roõ vai troø vò trí ñòa lyù cuûa nöôùc ta trong moái quan heä kinh teá, xaõhoäi vaø vaên hoùa vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam aù vaø Chaâu aù - Thaùi Bình Döông. Vieät Nam vöøa coù bieân giôùi luïc ñòa, vöøa coù haûi giôùi roäng : y Toång dieän tích ñaát lieàn roäng khoaûng 330.000 km2, y Bôø bieån daøi khoaûng 3.260 km, y Phaàn noäi thuûy vaø laõnh haûi gaén vôùi bôø bieån roäng khoaûng 226.000 km2, y Vuøng ñaëc quyeàn veà kinh teá vaø theàm luïc ñòa roäng gaáp 3 laàn dieän tich ñaát lieàn, Trong ñoù coù treân 130 hoøn ñaûo lôùn nhoû thuoäc quaàn ñaûo Hoaøng Sa vaø Tröôøng Sa naèm raûi treân nhöõng vuøng roäng lôùn maø moãi quaàn ñaûo coù vuøng noäi thuûy, vuøng laõnh haûi, vuøng ñaëc quyeàn veà kinh teá vaø theàm luïc ñòa rieâng cuûa noù. Bieân giôùi ñaát lieàn giaùp vôùi 3 nöôùc laùng gieàng daøi vaøo khoaûng treân 4630 km, trong ñoù coù : y 1463 km vôùi Trung Quoác, y 2067 km vôùi Laøo y Treân 1.100 km vôùi Campuchia vaø ñöôøng bieân giôùi treân bieån giaùp vôùi 6 nöôùc Trung Quoác, Philippin, Malaixia, Thaùi Lan vaø Campuchia. y Ñieåm cöïc taây ôû kinh tuyeán 102 o 07'39''ñoâng, y Ñieåm cöïc ñoâng ôû kinh tuyeán 117 o 20' ñoâng, y Ñieåm cöïc nam ôû vó tuyeán 6 o 50'baéc, y Ñieåm cöïc baéc ôû vó tuyeán 23 o 22'baéc. Bieân giôùi luïc ñòa phaàn lôùn khoâng phaûi laø bieân giôùi töï nhieân neân khoâng khoù khaên laém cho vieäc phaùt trieån caùc ñöôøng lieân vaän quoác teá. Ñaëc ñieåm töï nhieân naøy khieán cho nöôùc ta trôû thaønh cöûa ngoõ ñi ra Thaùi Bình döông cuûa moät soá nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam aù: Laøo, Campuchia, vuøng Vaân Nam Quaûng Taây - Trung quoác. Nhö vaäy, ôû Vieät Nam coù ñieàu kieän ñeå xaây döïng nhöõng ñöôøng giao thoâng coù yù nghóa quoác teá, vaø nhieàu vò trí ôû nöôùc ta seõ trôû thaønh nhöõng yeát haàu giao thoâng quan troïng cuûa moät soá nöôùc vaø vuøng Ñoâng Nam aù. Nöôùc ta laïi naèm gaàn caùc tuyeán ñöôøng haøng haûi quoác teá vaø naèm treân vò trí gaàn trung taâm cuûa Ñoâng Nam aù neân raát coù nhieàu ñieàu kieän phaùt trieån maïnh caùc ngaønh haøng haûi, haøng khoâng coù yù nghóa quoác teá. Ñaëc ñieåm vò trí vaø giôùi haïn laõnh thoå noùi treân coøn ñöa ñeán moät thuaän lôïi : coù theå phaùt trieån toaøn dieän vaø caân ñoái ñuû caùc loaïi hình giao thoâng vaän taûi. Cho pheùp ta môû roäng quan heä kinh teá quoác teá, thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi, ñaåy maïng xuaát khaåu, caùc dòch vuï haøng khoâng, haøng haûi vaø du lòch quoác teá. III.2.2 Giaù trò kinh teá cuûa ñòa hình nöôùc ta a) Ñòa hình mieàn nuùi vaø cao nguyeân : Trong toaøn boä dieän tích laõnh thoå ñaát lieàn vaøo khoaûng 331.685 Km2 thì tôùi 3/4 dieän tích cuûa caû nöôùc laø ñoài nuùi vaø cao TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 34 - nguyeân, vôùi ñænh nuùi cao nhaát laø Fansipan (3134m) ôû phía Taây Baéc. ôû ñaây caùc daõy nuùi cao ñöôïc hình thaønh do söï keoù daøi cuûa daõy Himalaya. Lòch söû kieán taïo ñòa chaát cuûa mieàn Ñoâng Nam aù phöùc taïp, neân beà maët laõnh thoå nöôùc ta nhieàu maøu veû, khoâng ñôn ñieäu, nhöng neàn moùng laõnh thoå laïi töông ñoái oån ñònh vaø vöõng chaéc. Vieät Nam naèm treân vuøng kieán taïo ñòa chaát ñaëc bieät, laø nôi gaëp nhau cuûa hai vaønh ñai sinh khoaùng lôùn laø Thaùi Bình Döông vaø Ñòa Trung Haûi ( treân theá giôùi coù 5 vaønh ñai sinh khoaùng lôùn: Thaùi Bình Döông, Ñaïi Taây Döông, Ñòa Trung Haûi, Baéc Cöïc, Uran-Okhot), cho neân giaøu caùc kim loaïi, ñaëc bieät laø thieác, chì, keõm, angtimoan Nuùi vaø cao nguyeân coù caáu truùc ñòa chaát chuû yeáu laø ñaù voâi vaø ñaù bazan, ñöôïc hình thaønh töø cuoái ñaïi trung sinh (caùch ñaây khoaûng 10.000 naêm), caùc ñoàng baèng chaâu thoå baét ñaàu ñöôïc boài ñaép bôûi caùc doøng soâng vaø ñang tieáp tuïc phaùt trieån. Nuùi vaø cao nguyeân coù hai höôùng kieán taïo chính: höôùng taây baéc - ñoâng nam vaø höôùng voøng cung. Theo höôùng taây baéc - ñoâng nam, nuùi keùo daøi xuoáng bieån Ñoâng taïo ra caùc theàm luïc ñòa môû roäng döôùi ñaùy vònh Baéc Boä veà phía Haûi Nam, vaø döôùi ñaùy bieån Nam Boä veà phía Indonesia. Ñoù laø chính laø nhöõng khu vöïc thuaän lôïi xaây döïng caùc haûi caûng, khai thaùc haûi saûn vaø khoaùng saûn döôùi ñaùy bieån (ñaëc bieät laø daàu, khí). Ñaù voâi chuû yeáu taïi caùc vuøng ñoài nuùi vaø cao nguyeân phía baéc (khu vöïc phía Nam khoâng ñaùng keå). Nuùi ñaù voâi khi bò phong hoùa taïo ra caùc vuøng ñaát maøu môõ - thuaän lôïi troàng caùc caây coâng nghieäp coù giaù trò nhö : cheø, caây aên traùi. Nhöõng nôi ñaù voâi khoâng bò phong hoùa, thì ñòa hình khaù hieåm trôû. Khu vöïc naøy thöôøng coù caùc hang ñoäng, taïo neân caùc danh lam thaéng caûnh, laø cô sôû phaùt trieån coâng nghieäp du lòch: vònh Haï Long, ñoäng Hoa Lö, ñoäng Chuøa Höông, Ñaù bazan coù chuû yeáu ôû Taây Nguyeân vaø moät soá ñòa phöông ôû Thanh Hoùa, Ngheä Tónh, Bình Trò Thieân, Ñoâng Nam Boä. Ñaát ñoû hình thaønh töø söï phaân huûy ñaù bazan. Ñaây laø loaïi ñaát toát thích hôïp cho vieäc troàng caùc loaïi caây coâng nghieäp coù giaù trò cao: cao su, cafe, Giaù trò kinh teá chính cuûa ñòa hình mieàn nuùi vaø cao nguyeân nöôùc ta laø : troàng caây coâng nghieäp (ngaén ngaøy vaø daøi ngaøy), chaên nuoâi, khai khoaùng, phaùt trieån thuûy ñieän vaø du lòch. b) Ñòa hình ñoàng baèng : Caùc ñoàng baèng nöôùc ta (ñoàng baèng ven bieån vaø chaâu thoå), ñöôïc taïo neân bôûi phuø sa môùi, do soâng vaø bieån boài ñaép. Caùc ñoàng baèng naøy ñeàu thaáp hôn 25 m, ña soá thaáp döôùi 3m, coù nôi thaáp hôn möïc nöôùc bieån (döôùi 0 m). Ñoàng baèng Nam Boä laø nôi coù ñòa hình thuaän lôïi cho saûn xuaát noâng nghieäp, do coù ñoä doác thoai thoaûi töø treân 10m (ñoâng baéc) xuoáng 2m (taây nam), raát thuaän lôïi cho töôùi tieâu. Ñoàng baèng Trung Boä nhoû heïp, bò chia caét bôûi caùc daõy nuùi vaø thöôøng coù caùc coàn caùt che chaén ôû ven böôûi, thöôøng hay bò uùng luït veà muøa möa, khoâ haïn veà muøa naéng vaø khoù töôùi tieâu. Ñoàng baèng Baéc Boä cuõng phöùc taïp vôùi heä thoáng ñeâ ñieàu ngaên luõ, vôùi caùc oâ truõng. Ñoàng baèng laø nôi taäp trung ñoâng daân cö vaø caùc thaønh phoá lôùn, nôi chuyeân canh caùc loaïi caây löông thöïc quan troïng cuûa nöôùc ta. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 35 - III.2.3 Giaù trò kinh teá cuûa khí haäu Vieät Nam Naèm giöõa caùc vó tuyeán 8o30' vaø 22o22' baéc, naèm ôû vuøng hoaït ñoäng cuûa gioù muøa Ñoâng Nam aù, khí haäu nöôùc ta mang ñaëc ñieåm khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa: y Nhieät ñoä trunh bình caû naêm cao hôn 23oC, y Soá giôø naéng trong naêm treân 1200 giôø, y Caùn caân böùc xaï quanh naêng döông. y Toång nhieät hoaït ñoäng trong caû naêm khoaûng töø 8000 ñeán 10.000oC. y Toång löôïng böùc xaï leân treân 100 kcal/cm2/naêm. y Löôïng möa trung bình haøng naêm töø 1700mm ñeán 1800mm, - Coù nôi vöôït quaù 3000mm (nhö khu vöïc Thuaän An tôùi 5013mm), - Coù nôi quaù thaáp (nhö khu vöïc muõi Dinh - 715mm). y Löôïng boác hôi leân tôùi 700mm ñeán 800mm/naêm. Nhö vaäy nöôùc ta coù ñieàu kieän raát thuaän lôïi cho vieäc canh taùc caùc loaïi caây troàng, chaên nuoâi gia suùc vaø söû duïng ñaát. Ñaëc ñieåm cuûa khí haäu nöôùc ta coù taùc ñoäng nhieàu maët ñeán saûn xuaát vaø ñôøi soáng. Veà maët kinh teá, khí haäu ñöôïc coi nhö laø moät taøi nguyeân, loaïi taøi nguyeân naøy thöôøng ñöôïc bieåu hieän döôùi caùc daïng: - Taøi nguyeân naêng löôïng nhö böùc xaï maët trôøi, aùnh saùng, Khai thaùc nguoàn taøi nguyeân naêng löôïng töï nhieân naøy phuïc vuï cho saûn xuaát vaø ñôøi soáng. - Taøi nguyeân khí haäu noâng nghieäp laø nhöõng ñieàu kieän nhieät, aåm, aùnh saùng, giöõ vai troø quan troïng trong quaù trình chuyeån hoùa vaät chaát, naêng löôïng vôùi caây troàng vaø vaät nuoâi. - Taøi nguyeân khí haäu ñoái vôùi caùc phöông dieän khaùc nhö laø nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi cho saûn xuaát, xaây döïng, giao thoâng vaän taûi, ñôøi soáng, nhöõng khaû naêng khai thaùc thieân nhieân nhaèm muïc ñích kyõ thuaät naøo ñoù v.v Khí haäu Vieät nam thay ñoåi töø Baéc vaøo Nam, töø Ñoâng sang Taây vaø töø thaáp leân cao. Ñieàu ñoù aûnh höôûng ñeán söï phaân boá noâng nghieäp, ñaëc bieät laø phaân boá caùc loaïi caây troàng. Coù theå phaân chia caùc mieàn khí haäu nöôùc ta nhö sau : * Mieàn khí haäu Baéc, bao goàm caùc khu vöïc töø bieân giôùi Vieät - Trung vaøo tôùi söôøn Baéc cuûa daõy nuùi Nam soâng Caû: y Mieàn naøy coù muøa ñoâng roõ reät vaø trong naêm coù boán muøa thay ñoåi. y Trong mieàn khí haäu Baéc coù theå phaân boá thích hôïp caùc loaïi caây caän nhieät ñôùi vaø nhieät ñôùi. * Mieàn khí haäu Ñoâng Tröôøng Sôn, keùo daøi töø daõy nuùi thuoäc bôø Nam soâng Caû doïc theo Tröôøng Sôn vaø söôøn Ñoâng cuûa khoái maët baøn Taây Nguyeân xuoáng tôùi muõi Dinh: Ñaây laø mieàn khí haäu trung gian giöõa 2 mieàn khí haäu Baéc vaø Nam. y Phía Baéc ñeøo Haûi Vaân coøn xuaát hieän muøa Ñoâng ngaén vôùi vaøi ñôït reùt,möa phuøn y Phía Nam Haûi Vaân haàu nhö khoâng coù caùc thaùng laïnh, khí haäu chuyeån tieáp tôùi khí haäu mieàn Nam. TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 36 - y Khí haäu mieàn naøy thích hôïp vôùi caùc loaïi caây nhieät ñôùi, ñaëc bieät laø caùc loaïu caây coâng nghieäp nhö döùa, boâng, thuoác laù, hoà tieâu, mía, cheø, cao su Caây löông thöïc chuû yeáu ôû ñaây laø luùa gaïo, saén, khoai lang vaø ngoâ, chaên nuoâi thì coù deâ, boø, heo * Mieàn khí haäu Nam, goàm Taây nguyeân, cöïc Nam Trung Boä vaø Nam Boä, nhieät ñoä quanh naêm haàu nhö khoâng ñoåi. y Bieân ñoä nhieät ôû Saøi Goøn laø 6o1, ôû Dalat laø 3o4. y Nhieät ñoä trung bình caû naêm treân 25o, chæ giaûm khi leân caùc mieàn nuùi vaø cao nguyeân, nhöng thaùng laïnh nhaát ôû Dalat, nhieät ñoä trung bình trong thaùng vaãn laø 17 o 2. y Muøa möa keùo daøi töø thaùng 5 ñeán thaùng 11, ñaàu muøa hay coù gioâng vaø möa raøo ngaén, cuoái muøa côn möa dai daúng hôn. y Löôïng möa trung bình treân 1.500mm, rieâng vuøng muõi Dinh ít möa. y Muøa khoâ baét ñaàu töø thaùng 12 ñeán thaùng 4, trôøi quang, maây taïnh, möa ít, nhieät ñoä leân cao nhaát vaøo thaùng 3, 4. * Vuøng Taây Nguyeân bao goàm caùc cao nguyeân Nam Trung Boä nhieät ñoä coù giaûm xuoáng 20o , y Leân 900m, nhieät ñoä giaûm töø 25o xuoáng 20o, y Leân treân 900m nhieät ñoä giaûm xuoáng coøn 15o, quanh naêm noùng, Mieàn khí haäu Nam coäng theâm vôùi caùc ñaëc ñieåm thoå nhöôõng raát phì nhieâu, laø mieàn thích hôïp cho vieäc troàng luùa nöôùc vaø caùc loaïi caây troàng nhieät ñôùi caän xích ñaïo nhö: cao su, caø pheâ, thuoác laù, boâng, mía, döùa, Veà chaên nuoâi, coù theå phaùt trieån caùc loaïi vaät nuoâi nhö heo, gaø, vòt, traâu, boø, Söï khaùc nhau veà khí haäu giöõa caùc mieàn, giöõa caùc khu vöïc (vi khí haäu) taïo thuaän lôïi cho chuùng ta ñeå coù theå phaùt trieån moät neàn noâng nghieäp ña canh, vaøtrong töøng mieàn, töøng vuøng, coù theå phaân boá nhieàu loaïi caây troàng vaø gia suùc ñeå vöøa phaùt trieån toång hôïp laøm cho saûn xuaát noâng nghieäp cuûa nöôùc ta noùi chung vaø cuûa töøng vuøng noùi rieâng ñeàu ñöôïc phong phuù. Ñaëc ñieåm naøy gaây nhöõng aûnh höôûng bao truøm leân nhieàu yeáu toá trong moâi tröôøng töï nhieân Vieät Nam, ñaëc bieät laø caùc yeáu toá khí haäu, thoå nhöôõng, thuûy vaên, thöïc vaät. Moâi tröôøng töï nhieân Vieät Nam noùi chung, veà caên baûn laø thuaän lôïi cho vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån. Song, nhöõng ñieàu kieän töï nhieân Vieät Nam cuõng ñaët ra khoâng ít nhöõng khoù khaên caàn phaûi vöôït qua nhö : y Ñòa hình phöùc taïp gaây khoù khaên cho vieäc giao thoâng vaän taûi vaø cô giôùi hoùa noâng nghieäp ; y Thôøi tieát baát thöôøng, ñaát ñai bò thaùi hoùa, thieân nhieân bò taøn phaù do söï khai thaùc böøa baõi. Nhöõng khaên aáy tuy lôùn nhöng vaãn coù theå khaéc phuïc ñöôïc baèng moät heä thoáng caùc bieän phaùp kyõ thuaät, coäng vôùi nguoàn voán ñaàu tö doài daøo. III.3 GIAÙ TRÒ KINH TEÁ CAÙC NGUOÀN TAØI NGUYEÂN THIEÂN NHIEÂN TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 37 - Caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân aûnh höôûng roõ reät tôùi söï phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh kinh teá quan troïng cuûa ñaát nöôùc, trong ñoù coù ngaønh coâng nghieäp laø ngaønh chuû ñaïo. Caùc taøi nguyeân ñoù goàm: quaëng moû, nöôùc, ñaát, röøng, bieån vaø ñoäng thöïc vaät. III.3.1 Giaù trò kinh teá cuûa quaëng moû khoaùng saûn Taøi nguyeân quaëng moû khoaùng saûn cuûa ñaát nöôùc ta coù chuûng loaïi, laø cô sôû nguyeân lieäu, nhieân lieäu - naêng löôïng quan troïng cho ngaønh coâng nghieäp nöôùc ta. Ñeán nay chuùng ta ñaõ phaù hieän vaø khai thaùc hôn 300 moû lôùn nhoû vôùi gaàn 50 loaïi khoaùng saûn khaùc nhau. Coù nhöõng loaïi khoaùng saûn coù chaát löôïng vaø tröõ löôïng töông ñoái khaù nhö: than, daàu moû, apatit, thieác, saét, chì, keõm, boâ xit nhoâm, Döïa treân höôùng söû duïng cuûa töøng ngaønh coâng nghieäp, coù theå chia caùc taøi nguyeân thaønh 3 nhoùm: nhieân lieäu, naêng löôïng (than, daàu, khí thieân nhieân, quaëng moû phoùng xaï, ), quaëng moû kim loaïi (ñen, maøu, hieám, quyù) vaø caùc quaëng moû phi kim loaïi (chuû yeáu laø nhoùm nguyeân lieäu cuûa caùc ngaønh hoùa chaát vaø vaät lieäu xaây döïng). a) Nhoùm khoaùng saûn duøng laøm nhieân lieäu - naêng löôïng, goàm coù than, daàu moû, khí ñoát, uran vaø toâri. * Than ñaù taäp trung ôû khu vöïc tænh Quaûng Ninh (Ñoâng Baéc Boä) laø beå than lôùn nhaát: y Öôùc tính tröõ löôïng khoaûng töø 10 ñeán 12 tyû taán (chieám hôn 90% tröõ löôïng than toaøn quoác). y Thuoäc loaïi than antraxit, coù chaát löôïng cao (ñaït 7000 ñeán 8000 calo/kg), coù giaù trò xuaát khaåu cao. Beå than soâng Ñaø töø Ninh Bình leân Sôn La coù moät soá moû nhoû (tröõ löôïng 10tr taán). Gaàn ñaây chuùng ta phaùt hieän beå than naâu ôû vuøng ñoàng baèng soâng Hoàng khoaûng 128 tyû taán. Khu vöïc phía Nam coù moû than Noâng Sôn (Quaûng Nam - Ñaø Naüng), ñaõ ñöôïc khai thaùc töø laâu, song tröõ löôïng khoâng lôùn. Nguoàn than buøn hình thaønh töø kyû ñeä töù coù ôû nhieàu nôi nhö: rìa soâng Hoàng, soâng Maõ, ñaëc bieät laø ñoàng baèng soâng Cöûu Long (khu vöïc U Minh, Caø Mau öôùc chöøng tröõ löôïng 500 trieäu taán - phuïc vuï cho ngaønh goám vaø phaân boùn. * Daàu moû, khí ñoát: ñaõ ñöôïc tìm thaáy vaø khai thaùc ôû ven bieån vaø theàm luïc ñòa thuoäc vuøng bieån Baéc Boä vaø Nam Boä höùu heïn moät döï tröõ naêng löôïng to lôùn trong töông lai: y Nöôùc ta coù khoaûng 650. 000 km2 dieän tích theàm luïc ñòa coù daàu khí, y Theo döï ñoaùn tröõ löôïng daàu cuûa nöôùc ta vaøo khoaûng 3 ñeán 3,5 tyû thuøng. y Coù ñeán 24 coâng ty daàu löûa quoác teá ñaõ kyù hôïp ñoàng vôùi Petro Vieät Nam. Nhieàu coâng ty ñaõ truùng thaàu tìm kieám vaø thaêm doø trong phaïm vi 300m maët nöôùc trôû laïi vôùi toång dieän tíchlaø 160.000 km2. Nhöõng hoaït ñoäng nhoän nhòp treân theàm luïc ñòa Vieät Nam chöùng toû moät tröõ löôïng daàu thoâ raát lôùn ñaõ ñöôïc caùc coâng ty nöôùc ngoaøi ñaùnh hôi vaø thu huùt hoï laïi : Caùc hôïp ñoàng daàu khí ñang thöïc hieän ôû Vieät Nam TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 38 - tt Teân coâng ty Loâ thaêm doø tt Teân coâng ty Loâ thaêm doø 1 Vietspvpetro 09,16,05-1 13 BP 05-2 2 Ongc VideshLTD 19,06,2/3 loâ 14 Idemitsu 109/91 12 3 BP 117,118,119 15 Total 11-1 4 Enterpise Oil 17,21 16 Lasmo 04-2 5 IPL/Secab 115 17 Mitshubishi 15-2 6 Petrofina 46,50,51 18 Astra/Occi. 04-3 7 BHPP 120,121 19 British Gas 04-1 8 Cairn 22 20 BHPP 05-1a 9 Petronas Cari. 01,02 21 Ansoil Ñ.B s.Hoàng 10 Shell 10 22 OMV Vònh Baéc Boä 11 Pedco 11-2 23 MIC 05-1b 12 AEDC 05-3 24 Stepter Re. 111 Hieän nay coù 3 moû daàu ñang khai thaùc ñoù laø Baïch Hoå, Roàng, Ñaïi Huøng. * Uran, toâri: Tìm thaáy ôû moät soá nôi nhö Phong Thoå (Lai Chaâu), Cao Baèng, Laøo Cai, Quaûng Bình, laø nguoàn nguyeân lieäu quan troïng cho ngaønh naêng löôïng haït nhaân ñaày höùa heïn cuûa nöôùc ta (1 kg uran saûn xuaát ra moät löôïng nhieät baèng 2000 taán than). b) Nhoùm khoaùng saûn laø nguyeân lieäu ngaønh luyeän kim 1) Nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp luyeän kim ñen: saét, mangan, crom, titan, * Quaëng saét taäp trung caùc vuøng quan troïng sau ñaây : y Vuøng moû saét Traïi Cau, Linh Nham, Cuø Vaân ôû Thaùi Nguyeân, tröõ löôïng ñeán haøng traêm trieäu taán, phaàn lôùn laø saét manheâtit, chaát löôïng quaëng toát (haøm löôïng coù loaïi ñaït 36 ñeán 65% Fe). y Vuøng saét doïc soâng Hoàng, trong ñoù coù moû Quyù Xa ôû phía bôø phaûi soâng Hoàng, caùch ga Baûo Haø 12km, vuøng saét naøy keùo daøi 15km, coù tröõ löôïng töông ñoái lôùn, coù haøm löôïng töø 54 ñeán 60% Fe. y Vuøng saét Haø Giang coù moû saét Toøng Baù, Cao Vinh qui moâ khoâng lôùn. Caùc vuøng saét treân laø cô sôû cho vieäc hình thaønh caùc xí nghieäp luyeän kim cuûa vuøng Baéc Boä. - Vuøng Haø Tónh coù moû saét Thaïch Kheâ vôùi tröõ löôïng vaøo loaïi lôùn cuûa nöôùc ta (khoaûng 600.000 taán), laø cô sôû quan troïng ñeå laäp xí nghieäp khai thaùc vaø cheá luyeän qui moâ trung bình cuûa vuøng Baéc Trung Boä. - Ngoaøi ra coøn nhieàu moû saét coù yù nghóa ñòa phöông coù ôû Bình Trò Thieân, Quaûng nam Ñaø naüng, Quaûng Ngaõi, Ñoàng Nai, Coân Ñaûo,Phuù Quoác. * Quaëng mangan ñaõ ñöôïc phaùt hieän ôû nhieàu ñieåm quaëng ôû mieàn nuùi Baéc Boä vaø Trung Boä song tröõ löôïng khoâng nhieàu. Ñaùng keå laø moû mangan Toác Taùt (Cao TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 39 - Laïng). Moû naøy taïo thaønh væa daøy 0,1 ñeán 1m, coù maãu chöùa tôùi 85% MnO2. Ngoaøi ra, ta coøn phaùt hieän mangan ôû Tam Ñaûo, Veä Chính (Ngheä An). * Quaëng Crom ñöôïc phaùt hieän vaø khai thaùc töø laâu döôùi daïng sa khoaùng ôû moû Coå Ñònh naèm döôùi chaân nuùi Nöa (Thanh Hoùa) vôùi tröõ löôïng khoaûng 21 trieäu taán, moät trong nhöõng moû coù yù nghóa kinh teá quan troïng trong ngaønh luyeän kim ñen ôû nöôùc ta. * Quaëng Titan phaùt hieän ôû nhieàu nôi nhö Haø Tuyeân, ven bieån töø Quaûng Ninh ñeán Vuõng Taøu, rieâng moû titan nuùi Chuùa (Baéc Thaùi) laø coù giaù trò hôn caû. 2) Nguyeân lieäu cho coâng nghieäp luyeän kim maøu: ôû nöôùc ta coù thieác, chì, keõm, ñoàng, vonfram, tungsten, boxit, vaø moät soá kim loaïi quí hieám khaùc nhö vaøng, baïc vaø baïch kim. * Thieác ñöôïc khai thaùc töø laâu ôû vuøng moû phía Baéc trong thung luõng Tónh Tuùc (Cao Baèng). Ngoaøi ra thieác coøn tìm thaáy ôû Sôn Döông - Tam Ñaûo, Taây Nguyeân, nhöng quan troïng vaø coù qui moâ lôùn hôn caû laø moû thieác Quyø Hôïp (Ngheä An), quaëng thieác naèm trong moät moû coù chieáu daøi 15 km. * Vonfram laãn vôùi quaëng thieác trong sa khoaùng cuûa moû thieác Tónh Tuùc. Ngoaøi ra Vonfram coùn ñöôïc phaùt hieän ôû Buø Me (Thanh Hoùa) vaø Phuû Quyø (Ngheä An). * Quaëng Boxit ñaõ tìm thaáy ôû nhieàu nôi nhöng chæ coù caùc moû ôû Höõu Luõng (Laïng Sôn), Taây Nguyeân, laø coù yù nghóa kinh teá. Moû Boxit ôû Taây Nguyeân coù tröõ löôïng khaù lôùn gaàn 6 tyû taán. * Quaëng ñoàng coù ôû Sôn La, Hoaøng Lieân Sôn, Ngheä An, nhöng quaëng moû ñoàng ôû Baûn San (Sôn La) laø nôi coù giaù trò coâng nghieäp. * Quaëng keõm, chì, baïc coù ôû Chôï Ñieàn vaø Long Hít (Baéc Thaùi). Ngoaøi ra coøn gaëp ôû Ñieän Bieân, Thanh Hoùa, Ngheä An, * Thuûy ngaân coù ôû Thaàn Sa (Baéc Thaùi), Khao Loäc (Haø Tuyeân), Nho Quan (Ninh Bình). * Vaøng coù ôû Voõ Nhai (Baéc Thaùi), Hoaø Bình, phía Taây Hueá, Boàng Mieâu (Quaûng Nam-Ñaø Naüng). Vaøng ôû döôùi daïng vaøng töï nhieân trong sa khoaùng hoaëc quaëng goác, hay coäng sinh vôùi caùc quaëng khaùc. Caùc nguoàn kim loaïi maøu treân cho pheùp chuùng ta thieát laäp moät soá xí nghieäp luyeän kim maøu quan troïng tröôùc maét cuõng nhö sau naøy. c) Nhoùm khoaùng saûn laø nguyeân lieäu coâng nghieäp hoùa chaát : Ngoaøi nguoàn nguyeân lieäu töø daàu moû, khí ñoát, than ñaù, cao su töï nhieân, chuùng ta coøn coù caùc loaïi quaëng moû khaùc duøng laøm nguyeân lieäu cho coâng nghieäp hoùa chaát nhö apatit, photphorit, pyrit, * Quaëng apaptit coù ôû Laøo Cai, khu vöïv naøy coù chieàu roäng haøng chuïc km vaø chieàu daøi khoaûng 70 km vôùi nhöõng væa quaëng daøy töø 5 ñeán 7 m coù tröõ löôïng lôùn vaø chaát löôïng. Ñaây laø nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát caùc loaïi phaân laân phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp vaø xuaát khaåu. * Quaëng photphorit coù khaép caùc vuøng nuùi ñaù voâi Cao Baèng, Laïng Sôn, Tuyeân Quang, Baéc Thaùi, Thanh Hoùa, Ngheä An, Ñoàng Nai, Haø Tieân, trong ñoù coù TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 40 - moû photphorit Vónh Thònh (Laïng Sôn) ñang ñöôïc khai thaùc vôùi qui moâ lôùn. Loaïi quaëng naøy coù theå nghieàn nhoû duøng laøm phaân boùn ñöôïc. * Quaëng pyrit tìm thaáy ôû nhieàu nôi, nhöng caùc moû ôû Haø Giang, Tuyeân Quang, Hoaø Bình, Sôn La, Vónh Phuù, laø nhöõng moû coù giaù trò. Quaëng pyrit duøng ñeå ñieàu cheá acid sulfuric (H2SO4), moät loaïi acid raát quan troïng ñeå cheá taïo phaân laân supe vaø cho nhieàu ngaønh hoùa hoïc khaùc. Nhoùm taøi nguyeân treân cho chuùng ta coù ñuû ñieàu kieän ñeå xaây döïng heä thoáng coâng nghieäp hoùa chaát töø vieäc saûn xuaát caùc hoùa chaát cô baûn, hoùa chaát phaân boùn, ñeán hoùa daàu, khí, than vaø hoùa döôïc cuõng nhö tô sôïi hoùa hoïc, taïo thaønh moät trong nhöõng ngaønh maïnh cuûa neàn kinh teá quoác daân. d) Nhoùm nguyeân lieäu duøng trong coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng vaø caùc maët haøng tieâu duøng khaùc : Goàm coù : ñaù voâi, ñaù silic, ñaát seùt, caùt thuûy tinh, cao lanh, * Ñaù voâi, coù ôû nhieàu nôi song nhieàu nhaát laø ôû caùc tænh phía Baéc (töø Hueá trôû ra), tröõ löôïng raát lôùn tôùi haøng tyû taán vôùi chaát löôïng cao, laïi gaàn caùc ñöôøng giao thoâng thuûy boä. ôû caùc tænh phía Nam, ñaù voâi tìm thaáy ôû Quaûng Nam - Ñaø Naüng, Ñoâng Nam Boä, Haø Tieân, Ñaù voâi laø moät trong nhöõng nguyeân lieäu chính ñeå saûn xuaát xi maêng. * Ñaát seùt coù nhieàu vaø chaát löôïng toát ôû ñoàng baèng (do boài tuï phuø sa), ôû ven bieån (do traàm tích bieån) maø coøn coù ôû caùc vuøng ñoài nuùi. Tröõ löôïng phaûi keå ñeán haøng tyû taán. Ñaây laø nguyeân lieäu phoå bieán duøng saûn xuaát gaïch ngoùi, ñaát seùt ñeå laøm xi maêng cuõng coù ít nhaát haøng trieäu taán. * Cao lanh, laø loaïi seùt nguyeân chaát, maøu traéng chöùa ít oxit saét, coù nhieàu ôû ven bieån Quaûng Ninh, moû Minh Taân (Haûi Höng), ôû Bieân Hoaø (Ñoàng Nai), Dalat (Laâm Ñoàng) vaø coù raûi raùc nhieàu nôi khaùc. Cao lanh laø nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát ñoà goám, söù trong coâng nghieäp vaø daân duïng. Cao lanh ñeå laøm söù coù haøng traêm trieäu taán döï tröõ. * Caùt ñeå saûn xuaát thuûy tinh, coù tröõ löôïng lôùn vaø chaát löôïng cao ôû mieàn Baéc: ôû Vaân Haûi (Quaûng Ninh), ôû Ñoàng Hôùi (Quaûng Bình), ôû mieàn Nam coù caùt ôû Cam Ranh (Khaùnh Hoaø), ñeàu gaàn caùc vò trí giao thoâng thuaän tieän. Caùt xaây döïng coù ôû khaép nôi. * Ñaù laùt (ñaù duøng trong trang trí noäi thaát vaø oáp laùt caùc coâng trình xaây döïng ), coù ôû Sôn La, Lai Chaâu, Thanh Hoaù, Hoaø Bình, Cao Baèng, Laïng Sôn, Quaûng Bình vaø moät soá tænh phía Nam. Ñaù laùt cuûa nöôùc ta coù töø haøng trieäu m3 troå leân ñeán haøng tyû m3. Ñaù laùt raát phong phuù vôùi nhieàu maøu saéc ñeïp, coù ñoä beàn cao nhö: ñaù daêm, caåm thaïch, ñaù granit, ñaù voâi maøu traéng coù vieàn xaùm, ñaù ngoïc bích maøu maän chín, maøu ñoû töôi, ñaù gabere maøu ñen. Ñaù laùt cuûa nöôùc ta khoâng nhöõng ñaùp öùng ñuû nhu caàu xaây döïng trong nöôùc maø coøn coù theå xuaát khaåu. * Ñaát seùt laøm gaïch chòu löûa coù ôû Tuyeân Quang, Haø Baéc, Haûi Höng. Moû ñaát chòu löûa coù chaát löôïng toát nhaát hieän nay laø Tuyeân Quang, ôû ñaây ñaõ xaây döïng nhaø maùy gaïch chòu löûa. Noù ñöôïc duøng laøm gaïch chòu löûa trong caùc loø luyeän kim. Caùc moû khoaùng vaät lieäu nhö ñaù voâi, thuûy tinh, seùt, cao lanh, ñaù hoa naèm giöõa caùc vuøng ñoàng baèng, ven bieån deã khai thaùc, giao thoâng thuaän tieän, söû duïng vôùi giaù thaønh reû. Caùc moû treân laø cô sôû hình thaønh caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát xi TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch
Ñòa lyù kinh teá Vieät Nam - 41 - maêng, voâi, thuyû tinh, gaïch ngoùi, goám, söù ôû nhieàu ñòa phöông vaø vôùi nhieàu xí nghieäp vôùi qui moâ lôùn. Nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn cuûa nöôùc ta coù nhieàu loaïi, trong ñoù coù moät soá loaïi coù tröõ löôïng lôùn, chaát löôïng cao, deã khai thaùc nhö: moû than ôû Quaûng Ninh, caùc moû khí ñoá ôû ñoàng baèng Baéc Boä, caùc moû daàu löûa ôû theàm luïc ñòa phía Nam, caùc moû saét ôû Haø Tónh, Yeân Baùi, moû croâm ôû Thanh Hoùa, caùc moû boxit ôû Laïng Sôn, Taây Nguyeân, caùc moû thieác ôû Tónh Tuùc, Quyø Hôïp, caùc moû apatit ôû Cam Ñöôøng, Laøo Cai vaø caùc moû khoaùng vaät lieäu nhö ñaù voâi, caùt thuûy tinh, ñaát seùt, cao lanh, ñaù hoùa coù roäng raõi khaép nôi. Maät ñoä moû ôû nöôùc ta vaøo loaïi cao treân theá giôùi, trong ñoù coù nhöõng khu vöïc taäp trung tröõ löôïng cao. Caùc taøi nguyeân khoaùng saûn cuûa nöôùc ta taäp trung thaønh töøng vuøng laïi gaàn caùc nguoàn nhieân lieäu ñoäng löïc lôùn, raát thuaän tieän cho vieäc toå chöùc laõnh thoå cuûa caùc chu trình ñoäng löïc saûn xuaát to lôùn veà khai thaùc vaø tinh luyeän. Tuy nhieân, beân caïnh caùc khu moû lôùn, cuõng coù nhieàu moû nhoû, phaân taùn, tröõ löôïng ít, chæ coù yù nghóa ñòa phöông, haïn cheá vieäc cô giôùi hoùa khai thaùc, giaù thaønh khai thaùc cao. Theâm vaøo ñoù, haàu heát caùc quaëng moû, nguoàn nguyeân lieäu cho ngaønh coâng nghieäp laïi taäp trung chuû yeáu ôû phía Baéc, trong khi coâng nghieäp taïi caùc tænh phía Nam phaùt trieån. Nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn nöôùc ta laø moät trong nhöõng ñieàu kieän quan troïng ñeå tieán haønh coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc. III.3.2 Giaù trò kinh teá cuûa taøi nguyeân nöôùc ngoït Taøi nguyeân nöôùc ngoït, bao goàm nöôùc treân beà maët ñaát (nöôùc maët - trong soâng, hoà, vaø caùc beå chöùa khaùc), nöôùc ngaàm (nöôùc naèm saâu döôùi ñaát vaø nöôùc maïch), nöôùc möa khí quyeån. Do löôïng möa lôùn, treân laõnh thoå nöôùc ta coù nhieàu soâng. Caùc soâng nöôùc ta haàu heát ñoå ra bieån, gaàn nhö theo höôùng taây baéc - ñoâng nam. Doïc bôø bieån, cöù caùch khoaûng 25 km laïi coù moät cöûa soâng ñoå ra bieån, chaïy suoát chieàu daøi 3260 km. Coù 3 heä thoáng soâng chính: heä thoáng soâng Hoàng - Thaùi Bình, heä thoáng soáng Cöûu Long - Ñoàng Nai vaø heä thoáng soâng duyeân haûi Trung Boä. Soâng ngoøi nöôùc ta coù cheá ñoä nöôùc chaûy theo muøa. * Ñoái vôùi coâng nghieäp, maät ñoä tröõ löôïng thuyû ñieän cuûa nöôùc ta ñöùng vaøo haøng ñaàu theá giôùi (82,5kW/km2). Caùc doøng soâng lôùn taäp trung nhieàu thuûy naêng laø soâng Hoàng, soâng Ñaø, Soâng Ñoàng Nai, deã khai thaùc, laïi naèm gaàn caùc khu vöïc coù caùc moû kim loaïi vaø caùc trung taâm coâng nghieäp cheá bieán. Ngoaøi ra coøn raát nhieàu cô sôû thuyû naêng nhoû coù giaù trò ñòa phöông. Toång tieàm naêng thuûy naêng cuûa nöôùc ta öôùc tính khoaûng 260 tæ kWh/ naêm. Trong ñoù, soâng Hoàng coù tieàm naêng lôùn nhaát chieám 37% trong toång soá, heä thoáng soâng Ñaø chieám 19% vaø heä thoáng soâng Ñoàng Nai chieám tôùi 15%. y Soâng nöôùc ta phaân boá khaép nôi treân laõnh thoå, laø cô sôû ñeå xaây döïng caùc coâng trình thuûy ñieän lôùn vaø nhoû nhaèm ñieän khí hoùa toaøn quoác. Tuy nhieân, vieäc xaây TS.Traàn Duy Lieân Khoa Du lòch