Giáo trình Chuẩn đoán và nội khoa thú y - Chương 1: Đại cương về chẩn đoán bệnh - Phạm Ngọc Thạch

Nội dung text: Giáo trình Chuẩn đoán và nội khoa thú y - Chương 1: Đại cương về chẩn đoán bệnh - Phạm Ngọc Thạch

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯNG ĐI HC NÔNG NGHIP HÀ NI PGS.TS. PHM NGC THCH (ch biên) TS. CHU ĐC THNG gi¸o tr×nh ChÈn ®o¸n vµ néi khoa thó y NHÀ XUT BN NÔNG NGHIP HÀ NI - 2009 1
2. LI NÓI ĐU Quán trit ch trương, ngh quyt ca Đng và Nhà nưc, nhn thc đúng đn v tm quan trng ca chương trình, giáo trình đi vi vic nâng cao cht lưng đào to: “Phát trin giáo dc và đào to là mt trong nhng đng lc quan trng thúc đy s nghip công nghip hoá, hin đi hoá là điu kin đ phát trin ngun lc con ngưi - yu t cơ bn đ phát trin xã hi, tăng trưng kinh t nhanh và bn vng”, trên cơ s chương trình khung ca B Giáo dc và đào to ban hành và nhng kinh nghim rút ra t thc t đào to, B Giáo dc và đào to đã ch đo các trưng đi hc t chc biên son chương trình, giáo trình mt cách khoa hc, h thng và cp nhp nhng kin thc thc tin phù hp vi đi tưng sinh viên các trưng đi hc. Môn Chn đoán bnh và Bnh ni khoa Thú y trong chương trình đào to k sư Chăn nuôi - Thú y đưc đt vào sau các môn khoa hc cơ bn - giai đon đào to chuyên ngành, nhm phc v đông đo sinh viên các trưng đi hc, cao đng, trung hc chuyên nghip chuyên ngành Chăn nuôi - Thú y nhng k năng v cơ s ngh nghip: như cách tip cn và c đnh gia súc đ khám bnh, nhng phương pháp chn đoán và các bin pháp phòng tr bnh cho gia súc. Giáo trình gm 2 phn: Phn th nht. Chn đoán bnh thú y: trang b cho sinh viên thành tho các phương pháp chn đoán lâm sàng và các xét nghim đơn gin; đng thi gii thiu các k thut chn đoán mi như: phương pháp X - quang, ni soi, siêu âm, sinh thit, Phn th hai. Bnh ni khoa thú y: cung cp đy đ toàn din cho sinh viên nhng kin thc cơ bn nht, cn thit nht trong công tác điu tr, mi sinh viên cn vn dng nhng kin thc đó mt cách khéo léo, hp lý, phù hp vi hoàn cnh c th, con bnh c th đ đt đưc hiu qu điu tr tt nht, an toàn nht. Tham gia biên son gm có: 3
3. Phn th nht: Chn đoán bnh Thú y Chương 1, 2: PGS.TS. Phm Ngc Thch Chương 3: TS. Chu Đc Thng, PGS.TS. Phm Ngc Thch Phn th hai: Bnh ni khoa Thú y Chương 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10: PGS.TS. Phm Ngc Thch Do thi gian có hn nên cun giáo trình không th tránh khi nhng thiu sót, chúng tôi mong nhn đưc s góp ý ca đng nghip và bn đc đ ln xut bn sau đưc tt hơn. Xin chân thành cám ơn. PGS.TS. Phm Ngc Thch 4
4. Phn th nht CHẨN ĐOÁN LÂM SÀNG THÚ Y Chương 1 ĐI CƯƠNG V CHN ĐOÁN BNH Tóm tt ni dung: nêu rõ mt s khái nim v chn đoán, các phương pháp chn đoán bnh trong thú y. Mc tiêu: giúp cho sinh viên chuyên ngành Chăn nuôi - Thú y có nhng kin thc cơ bn trong khám bnh cũng như các thut ng chuyên ngành thưng dùng. 1.1. KHÁI NIM V CHN ĐOÁN VÀ PHÂN LOI CHN ĐOÁN 1.1.1. Khái nim chn đoán Chn đoán là phán đoán qua vic phát hin, kim tra, phân tích, tng hp các triu chng đ đưa ra kt lun chn đoán v bnh gì và mc đ mc bnh. Mt chn đoán đy đ và chính xác cn phi làm rõ đưc các ni dung sau: - V trí bnh trong cơ th - Tính cht ca bnh - Hình thc và mc đ ca nhng ri lon trong cơ th bnh - Nguyên nhân gây bnh Tuy nhiên, mt quá trình bnh din ra trong cơ th thưng phc tp, chn đoán dù có t m đn đâu cũng khó phát hin ht nhng thay đi ca các quá trình đó và tr li đưc đy đ các ni dung trên. Chn đoán lâm sàng càng cn thn, t m da trên nhiu mt thì càng chính xác. Chú ý: - Kt lun chn đoán có th thay đi theo quá trình bnh. - Gia súc có nhiu loi, đc đim sinh lý và các biu hin bnh lý chúng cũng rt khác nhau. Phi c gng hiu rõ và nm đưc các đc đim sinh lý, các biu hin bnh lý ca tng loi gia súc, vn dng thành tho các phương pháp chn đoán thích hp đ rút ra mt kt lun chính xác cho chn đoán. 5
5. 1.1.2. Phân loi chn đoán a. Phân loi theo phương pháp chn đoán Theo phương pháp ngưi ta chia chn đoán ra thành: - Chn đoán trc tip: Đây là phương pháp chn đoán da vào các triu chng ch yu. Bin pháp này ch thc hin hiu qu khi con vt bnh biu hin các triu chng đc trưng, đin hình. Ví d: Căn c vào các triu chng ca trâu bò như lõm hông bên trái căng phng, gõ vào thy âm trng, con vt đau bng, bn chn khó chu, đ kt lun con vt b chưng hơi d c. - Chn đoán phân bit: Đây là bin pháp tng hp tt c các triu chng mà con vt bnh biu hin, sau đó phân tích, so sánh, liên h vi các bnh liên quan, dùng phương pháp loi tr dn nhng bnh có nhng đim không phù hp, cui cùng còn li mt bnh có nhiu kh năng mà bnh súc cn chn đoán mc phi. - Chn đoán theo dõi: Trong mt s trưng hp con vt bnh không biu hin các triu chng đin hình, do vy ta không th đưa ra đưc kt lun chn đoán sau khi khám mà phi tip tc theo dõi đ phát hin thêm nhng triu chng mi; thu thp thêm cơ s, căn c đ kt lun chn đoán. - Chn đoán da vào kt qu điu tr: Nhiu trưng hp con vt có triu chng lâm sàng, mà triu chng này li có hai hay nhiu bnh khác nhau, khi khám ta rt khó kt lun là bnh nào. Khi đó ta dùng phác đ điu tr mt trong các bnh đó và căn c vào kt qu điu tr đ đưa ra kt lun chn đoán. b. Phân loi theo thi gian chn đoán Theo thi gian chn đoán đưc chia làm các loi sau: - Chn đoán sm: là đưa ra đưc các kt lun chn đoán ngay thi kì đu ca bnh. Chn đoán sm mang li hiu qu cao trong phòng và tr bnh. - Chn đoán mun: là các kt lun chn đoán đưc đưa ra vào thi kì cui bnh, thm chí khi gia súc cht m khám mi chn đoán đưc bnh. c. Phân loi theo mc đ chính xác Theo mc đ chính xác, chn đoán đưc phân ra làm các loi sau: - Chn đoán sơ b: là vic đưa ra các kt lun chn đoán ngay sau khi khám bnh đ làm cơ s cho điu tr. Chn đoán sơ b đưa ra các kt lun chưa đưc chính xác, do vy cn tip tc theo dõi con vt bnh đ đưa ra các kt lun chn đoán chính xác hơn. - Chn đoán cui cùng: là vic đưa ra các kt lun chn đoán sau khi đã khám kĩ và căn c vào triu chng đc trưng, sau mt thi gian theo dõi cn thit, căn c vào kt qu điu tr. 6
6. - Chn đoán nghi vn: Đây là bin pháp thưng gp trong lâm sàng thú y, khi thy mt ca bnh không có triu chng đc trưng, đin hình, khi đó thưng đưa ra các kt lun nghi vn v bnh đ làm cơ s cho điu tr. Kt lun nghi vn cn đưc kim nghim thông qua vic theo dõi bnh súc và kt qu điu tr. 1.2. KHÁI NIM V TRIU CHNG VÀ PHÂN LOI TRIU CHNG 1.2.1. Khái nim triu chng Triu chng là nhng ri lon bnh lý do nguyên nhân bnh gây ra như nhng biu hin khác thưng v cơ năng (tăng nhp tim, tăng huyt áp, ) và nhng biu hin bnh lý ( viêm, vt loét, ). Triu chng xut hin khi nguyên nhân gây bnh đ sc làm ri lon s hot đng bình thưng ca cơ th. Nhim v rt quan trng ca chn đoán là phát hin triu chng ca bnh. Khi con vt mc bnh có th biu hin rt nhiu các triu chng khác nhau, mi triu chng có mt giá tr chn đoán nht đnh. 1.2.2. Phân loi triu chng a. Phân loi theo phm vi biu hin - Triu chng cc b: là nhng ri lon bnh lý xut hin mt b phn hay mt khí quan nào đó ca con vt bnh. Ví d: Khi con vt b đau mt: mt có biu hin sưng đ, chy nưc mt, nu nng chy m, mt sưng húp, con vt không nhìn thy đưc (hình 1.1). Hình 1.1. Nga đau mt - Triu chng toàn thân: là nhng ri lon bnh lý xut hin do các phn ng trên toàn b cơ th đi vi mt nguyên nhân gây bnh. Ví d: Con vt có biu hin mt mi, rũ, b ăn, st, ri lon tun hoàn. Như vy, triu chng toàn thân nói lên tình trng cơ th. b. Phân loi theo giá tr chn đoán - Triu chng đc thù: là triu chng đc trưng ch có mt bnh nào đó, khi gp triu chng y thì chn đoán ngay đưc bnh đó. Triu chng đc thù ch có mt s bnh, không phi bnh nào cũng có triu chng này. Ví d: Các du đ có hình: vuông, tròn, đa giác, trên da ca ln trong bnh Đóng du ln là triu chng đc thù (hình 1.2) 7
7. - Triu chng ch yu và triu chng th yu: Khi con vt b bnh nào đó có th có nhiu triu chng. Trong đó, mt s triu chng thưng gp hoc đc trưng trong bnh đó, nhng triu chng này gi là triu chng ch yu (có nhiu ý nghĩa trong chn đoán bnh). Mt s triu chng khác ít gp hoc không đc trưng gi là triu chng th yu (ít có ý nghĩa chn Hình 1.2. Du son trên da ln bnh bnh đoán). Ví d: Khi con vt b bnh đưng hô hp thưng có các triu chng ch yu là ho, khó th, có th có các triu chng th yu: ri lon tiêu hóa, mt mi, b ăn, - Triu chng đin hình và triu chng không đin hình: Triu chng đin hình là nhng triu chng phn ánh quá trình phát trin đin hình ca bnh. Qua triu chng đin hình ngưi ta xác đnh đưc giai đon tin trin ca bnh. Ví d: Quá trình phát trin ca bnh thùy ph viêm thưng có ba giai đon (xung huyt gan hóa, tiêu tan), tương ng vi ba giai đon này khi ta khám bng cách gõ vào vùng phi ca con vt phát ra các âm như sau: âm bùng hơi, âm đc. Nhiu bnh có nhng triu chng không hoàn toàn theo quy lut phát trin thưng thy ca bnh, nhng triu chng như vy gi là triu chng không đin hình. - Triu chng c đnh và triu chng ngu nhiên: Triu chng c đnh là triu trng thưng có trong mt s bnh. Triu chng ngu nhiên là triu chng có lúc xut hin, có lúc không trong mt bnh nào đó. Ví d: Âm ran trong mt s bnh như: viêm ph qun phi, thùy ph viêm, viêm phi hoi thư và hóa m, là triu chng c đnh. Trong bnh viêm d dày cata mn tính con vt đôi khi có triu chng thn kinh (run ry hoc co git), đó là triu chng ngu nhiên. - Triu chng trưng din và triu chng nht thi: Triu chng trưng din là triu chng xut hin trong sut quá trình bnh. Triu trng nht thi ch xut hin trong mt giai đon tin trin ca bnh. Ví d: Trong bnh viêm ph qun phi, con vt ho sut quá trình bnh, lúc đu là ho khan và ngn, con vt có cm giác đau. Sau đó ting ho ưt và kéo dài, con vt bt đau. Như vy, ho là triu chng trưng din trong bnh này. Khi nghe vùng phi, lúc đu thy âm ran ưt sau thy âm vò tóc, như vy âm ran là triu chng nht thi. - Hi chng: là triu chng chung cho nhiu bnh, thưng gm nhiu triu chng xut hin chng lên nhau. 8
8. Ví d: Hi chng hoàng đn, hi chng tiêu chy, hi chng đau bng nga, hi chng ure huyt, 1.3. KHÁI NIM V TIÊN LƯNG VÀ PHÂN LOI TIÊN LƯNG 1.3.1. Khái nim tiên lưng Tiên lưng là vic ngưi khám đưa ra các d kin v thi gian kéo dài ca bnh, các bnh k phát có th xy ra, kh năng cui cùng ca bnh, sau khi đã khám bnh kĩ lưng và nm chc tình hình bnh. Chn đoán bnh là kt lun ca hin ti, còn tiên lưng là đưa ra các d kin trong tương lai. Tiên lưng là mt công vic phc tp, đòi hi phi có s suy xét nhiu mt. Tiên lưng không ch đánh giá vt bnh sng hay cht, khi hay không khi mà còn phi tính đn tn kém bao nhiêu, có kinh t hay không, Do vy, tiên lưng rt có ý nghĩa trong điu tr lâm sàng thú y. Đ đánh giá tiên lưng đưc tt, ngưi bác sĩ thú y phi vng v chuyên môn, giàu kinh nghim công tác và am hiu v kin thc kinh t, xã hi. 1.3.2. Phân loi tiên lưng Tiên lưng tt: Bnh súc có kh năng khi bnh, khôi phc đưc sc khe, khôi phc đưc kh năng sn xut và vn gi đưc giá tr kinh t. Tiên lưng không tt: Bnh súc cht hoc không có kh năng khi bnh hoàn toàn, mt kh năng sn xut hoc mt năng lc làm vic. Nu điu tr khi cũng mt nhiu thi gian và tiêu tn nhiu tin ca. Tiên lưng nghi ng: là trưng hp bnh súc có biu hin bnh phc tp, triu chng không đin hình, không đ cơ s đ đưa ra đánh giá tiên lưng v bnh. Tuy nhiên, mt s trưng hp cn có kt lun tiên lưng đ có bin pháp x lí tip, nhưng kt lun đó không chn chn, đó là tiên lưng nghi ng. 1.4. PHƯƠNG PHÁP GN VÀ C ĐNH GIA SÚC 1.4.1. Phương pháp gn gia súc Đ đm bo an toàn cho ngưi và gia súc, khi khám bnh và tr bnh cho gia súc phi bit cách gn gia súc. Trưc khi tip xúc vi gia súc cn phi hi kĩ ch gia súc đ bit đưc tính tình ca con vt như con vt có hay cn, hay đá không?, Ngưi khám khi gn gia súc phi có thái đi ôn hòa, bình tĩnh, đng tác nh nhàng, dt khoát, không nên có nhng đng tác thô bo làm cho gia súc s st, phn ng mnh. Đi vi trâu bò và nga: Đ tip cn, ngưi khám nên đng trưc gia súc, cách khong 1m, ri t t tin li gn, mt tay cm dây cương (nga) hoc dây mũi (trâu bò), tay kia xoa hoc v nh nhàng vào con vt đ làm quen. 9
9. Đi vi chó: Đ tip cn, ngưi khám nên bit tên con vt và dùng thc ăn. Đi vi ln: nên dùng thc ăn đ tip cn. 1.4.2. Phương pháp c đnh gia súc a. Ý nghĩa ca vic c đnh gia súc Đ tin hành tt các thao tác: tiêm, ly máu, băng bó vt thương, làm các phu thut ngoi khoa như m d c, thin trâu bò đc, hoc cho chúng ung thuc, ngưi cán b thú y thưng phi bt gi và c đnh chúng (trâu, bò, ln, ). Hiu qu ca các công vic trên ph thuc rt ln vào khâu c đnh gia súc. b. Các khâu chun b đ c đnh gia súc Kim tra k các dng c dùng đ c đnh như dây thng, gióng gia súc, xem có đ và chc chn không? Phi bit sơ qua v tính tình con vt trưc khi tip xúc. Phi làm quen gia súc, thao tác nhanh nhn, dt khoát, tránh nhng đng tác quá thô bo làm cho gia súc s hãi hoc phn ng mnh dn đn khó khăn cho vic c đnh chúng. c. Mt s phương pháp c đnh gia súc * Đi vi trâu bò - Phương pháp kp c: Chn 2 đon tre hoc 2 đon cây chc chn, chôn xung đt chéo nhau. Phía trên buc li to ra mt khe va đ cho trâu, bò chui qua (cũng có th li dng nhng cây có 2 ch phù hp đ c đnh). Khi c đnh trâu, bò thít cht 2 dây 2 nút A, B. Có mt ngưi gi thng mũi Hình 1.3. Kp c và 2 nút dây tht (hình 1.3). - Phương pháp ct c đnh và buc sng hình s 8 Chn mt gc cây t nhiên hoc chôn mt ct g chc chn. Ghì trán trâu, bò vào sát ct và buc sng vào ct theo hình s 8, thít cht sng vào ct. Cn có mt ngưi gi mũi trâu và đu dây thng s 8 đ trâu đng yên khi tiêm hoc thc hin các th thut khác (hình 1.4) - Phương pháp c đnh đng (C đnh trâu bò trong giá 4 tr) 10
10. Hình 1.4. Ct hình s 8 sng trâu Hình 1.5. Gi trâu bò đc vào ct hoc gc cây trong giá bn tr đ thin Phn đu và phn c đưc kp và buc cht (hình 1.5) đ gia súc ch đng ti ch, không tin lên, cũng không lùi li đưc. Hai chân sau dùng thng buc theo hình s 8. Phn ngc và bng dùng dây thng chc buc đ vào gióng. Không cho gia súc nm xung đ d dàng thc hin phu thut hoc khám bnh. - Phương pháp vt trâu bò Trong mt s phu thut ngoi khoa bt buc phi vt ngã trâu, bò đ c đnh chúng. Có nhiu phương pháp vt trâu bò nhưng thưng dùng phương pháp sau: Chun b buc: Ly mt dây thng tht chc chn dài 5 - 6m. Mt đu thng buc c đnh vào hai sng gia súc, phn còn li cun ln lưt làm Hình 1.6. Phương pháp vt bò đ c đnh 2 vòng (hình dưi). Mt vòng sau nách và mt vòng trưc đùi gia súc. Đon còn li kéo thng dc theo thân gia súc. Vt gia súc: Tin hành theo trình t sau: Mt ngưi kho mnh gi 2 sng đ b đu con vt ngưc theo chiu đnh cho con vt ngã. Hai hoc ba ngưi kéo đon dây thng còn li theo chiu dc thân gia súc (hình 1.6). Chú ý: - Phi có s thng nht gia ngưi b đu gia súc và nhng ngưi kéo thng phía sau. Trưc khi vt phi kim tra mt đt không g gh, không có gch đá và không nên cho gia súc này ăn quá no. 11
11. - Khi con vt nm xung phi có ngưi đè cht đu và ghìm sng con vt xung sát đt. Ly dây thng khác buc hai chân sau và hai chân trưc ca trâu bò chm li vi nhau. Dây thng phi buc sao cho khi không cn dùng na, ci ra mt cách d dàng nhanh chóng. * Đi vi bê nghé: Ngưi ta thưng túm chân vt nm, đè c đ c đnh chúng Hình 1.7. C đnh nghé (túm chân vt nm) * Đi vi dê cu: Đ c đnh, ngưi ta thưng đng dc theo chiu con vt, hai chân kp vào hai thành bng, hai tay nm cht sng con vt. Hình 1.8. Phương pháp c đnh dê Hình 1.9A. Phương pháp c đnh ln * C đnh ln: - Đi vi ln ln: Ln đưc c đnh bng cách lng mt thòng lng vào hàm trên, sau đó lng tip thòng lng th 2 quanh mõm đ gi cho hàm ca nó đóng li. - Đi vi ln con: Ngưi ta thưng dùng phương pháp túm chân ln kp gia hai đùi đ c đnh ln con (hình 1.10) 12
12. Hình 1.9B. Phương pháp c đnh ln ln Hình 1.10. Phương pháp c đnh ln con (túm chân ln kp gia hai đùi) * C đnh chó: Ngưi ta thưng dùng phương pháp đeo r mõm hoc buc mõm chó. - Phương pháp buc mõm chó: Đu tiên phi đeo r mõm hoc bc mm chó, sau đó dùng dây vi cho vào mm, phía trong răng nanh, ri buc hàm dưi li, vòng dây buc lên hàm trên, cui cùng tht nút li phía sau c (hình 1.11) - Phương pháp đeo r mõm chó: Hình 1.11A. Phương pháp buc mõm chó Hình 1.11B. Phương pháp đeo r mõm chó * C đnh gà - Đi vi gà ln: Dùng bàn tay trái lun xung dưi lưn ri nhc gà ra khi chung. Hoc dùng tay phi túm ly 2 chân gà nhc ra khi lng. Sau đó đt gà xung, tay phi c đnh 2 chân gà. Tay trái nh nhàng m cánh gà ra đ ngưi th 2 làm các thao tác (tiêm, chng vacxin). 13
13. - Đi vi gà con: Đt gà con trong lòng bàn tay trái, dùng ngón tr và ngón cái c đnh c gà đ đu gà hưng lên trên cho tin vic nh thuc vào mt, mũi gà hoc cho gà ung thuc. 1.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP KHÁM BNH Đ khám bnh cho gia súc có rt nhiu các phương pháp khác nhau. Các phương pháp khám bnh cho gia súc đưc chia làm hai nhóm gm: các phương pháp khám cơ bn: nhìn, s, nn, gõ, nghe và các phương pháp khám bnh đc bit (xét nghim, X - quang, siêu âm, ni soi, ) Phn ln triu chng đưc phát hin nh các phương pháp khám cơ bn. Tuy nhiên khi mc bnh con vt còn có nhng biu hin phi lâm sàng, nhng biu hin này ch có th phát đưc nh các phương pháp khám đc bit như đã nêu trên. 1.5.1. Các phương pháp khám cơ bn a. Phương pháp quan sát (nhìn) Đây là phương pháp khám bnh đơn gin nhưng chính xác, đưc s dng rng rãi trong lâm sàng thú y, là phương pháp đưc s dng trưc tiên trong chn đoán bnh gia súc. Qua phương pháp này ta có th bit đưc trng thái gia súc, cách đi đng, màu sc và tình trng lông, da, niêm mc và các triu chng khác ca con vt. Đng thi quan sát giúp ta đánh giá đưc cht lưng đàn gia súc, sàng lc đưc nhng con có nghi vn mc bnh. Hình 1.12. Phương pháp quan sát Khi quan sát tùy theo mc đích và v trí nhìn mà ta đng xa hay đng gn gia súc. Nhìn chung ta nên quan sát t xa đn gn, t tng quát đn tng b phn (hình 1.12). - Nhìn toàn thân: là quan sát trng thái, thái đ, c đng, tình hình dinh dưng, dáng điu, ca gia súc. - Nhìn cc b: nhìn ln lưt t trưc ra sau, t trái qua phi, ln lưt các cơ quan b phn như đu, c, lng ngc, vùng bng, bn chân, đ phát hin nhng bin đi bt thưng nu có như vt thương, vt loét, mn, nt, nưc mt, nưc mũi, d, lông rng, Nên quan sát nh ánh sáng ban ngày, nu bui ti hoc thiu ánh sáng có th s dng ánh sáng đin hoc đèn chiu. Cn quan sát đi chiu, so sánh gia hai b phn 14
14. tương ng ca con vt: hai bên mông, hai bên thành bng, hai bên ngc, hai bên chân, và có s so sánh gia cơ quan t chc đau vi cơ quan t chc lành đ thy đưc nhng bin đi bt thưng. b. Phương pháp s nn S nn là phương pháp dùng cm giác ca ngón tay, bàn tay đ kim tra ch khám, xác đnh nhit đ, đ m, trng thái, và s mn cm ca t chc cơ th gia súc. S nn cũng bit đưc cm giác ca con vt khi đau. Qua s nn ngưi khám còn xác đnh đưc tình trng mch ca gia súc, s nn đ đo huyt áp, đ khám trc tràng. Do vy, s nn là phương pháp thưng dùng trong thú y (hình 1.13). S nn có hai cách sau: Hình 1.13. Phương pháp s nn - S nn nông: là vic s nn nhng cơ quan b phn nông đ bit đưc ôn đ, đ m ca da, lc căng ca cơ, tn s hô hp, nhp tim, - S nn sâu: dùng đ khám các khí quan, t chc sâu trong cơ th gia súc (ví d: S nn d c trâu bò). Khi s nn kim tra các khí quan, t chc ca cơ th gia súc, nh cm giác tay ta có th nhn bit các trng thái sau: - Dng rt cng: Như s vào xương. - Dng cng: Như s vào gan, thn. - Dng bt nhão: Cm giác mm như bt, n tay ri b ra đ li vt. Dng này thưng do t chc b thm ưt (ví d: b thy thũng). - Dng ba đng: Khi s thy cm giác lùng nhùng, di đng, n vào gia thì lõm xung. Dng này là do t chc mt đàn tính vì thm đy nưc (Ví d: Các t chc b mưng m). - Dng khí thũng: S vào thy cm giác mm, cha đy khí. n mnh vào t chc nghe thy ting kêu lép bép do khí ln sang phn t chc bên cnh. Dng này có th do t chc tích khí hoc có túi không khí. S nn là phương pháp khám bnh đơn gin, tuy nhiên đ s nn mang li hiu qu cao đòi hi ngưi khám phi nm vng v v trí gii phu và có kinh nghim trong chn đoán bnh. 15
15. c. Phương pháp gõ Gõ là phương pháp khám bnh cơ bn, mà cơ s ca nó là âm hưng, âm thanh do các vt th chn đng to ra. Các vt th khác nhau, trong các trng thái khác nhau khi gõ s cho các âm thanh khác nhau. Do vy, các khí quan t chc khác nhau trong cơ th gia súc có cu to và tính cht khác nhau nên khi gõ s phát ra các âm thanh khác nhau. Trong trng thái bnh lí, các cơ quan t chc cũng thay đi v tính cht, khi đó âm phát ra khi gõ s thay đi. * K thut gõ Tùy theo gia súc cn khám bnh ln hay nh mà ta có th áp dng các phương pháp gõ sau: Gõ trc tip: dùng ngón tr và ngón gia ca tay thun gõ theo chiu thng đng (vuông góc) vi b mt ca t chc khí quan cn khám. Vi cách gõ này, lc gõ không ln, âm phát ra nh, thưng áp dng vi gia súc nh. Hình 1.14. Búa gõ và bn gõ Gõ gián tip: là các phương pháp gõ qua mt vt trung gian - Gõ qua ngón tay: dùng ngón gia và ngón tr tay trái đt sát lên b mt t chc khí quan cn khám ca gia súc, ngón gia và ngón tr ca tay phi gõ lên vuông góc vi hai ngón tay trái. Phương pháp này thưng áp dng đ khám cho các loài gia súc nh ( dê, cu, chó, mèo, ) - Gõ bng búa qua bn gõ: Búa gõ có kích thưc và trng lưng khác nhau tùy theo vóc dáng ca gia súc. Đi vi gia súc nh thưng dùng loi búa có trng lưng nh t 60 - 75 gam, gia súc ln dùng loi búa nng hơn 120 - 160 gam (hình 1.14) Bn gõ đưc làm cùng vt liu vi búa gõ, có th bng g, sng, nha hay kim loi. Bn gõ có loi hình vuông, hình tròn dài, hình ch nht, sao cho thun tin, d thao tác, áp sát đưc vào thân con vt. Cách gõ: Tay trái cm bn gõ (phin gõ) đt sát lên b mt khí quan t chc ca gia súc cn khám. Tay phi cm búa gõ, gõ dt khoát tng ting mt. Lc gõ mnh hay nh ph thuc vào t chc cn gõ to hay bé, nông hay sâu. Khi gõ mnh, các chn đng có th lan trên b mt cơ th t 4 - 6cm, sâu đn 7cm, còn nu gõ nh các chn đng lan 2 - 3cm và sâu 4cm. Khi gõ nên đ gia súc nơi yên tĩnh, không có tp âm đ tránh làm ln tp vi âm gõ. Do vy, nên đ gia súc trong phòng có din tích phù hp và đóng kín ca. * Nhng âm gõ Tùy theo đc đim và tính cht ca các t chc, khí quan mà có các âm gõ sau: 16
16. - Âm trong: âm này vang mnh, âm hưng kéo dài Ví d: khi gia súc khe mnh nu ta gõ vùng phi và vùng manh tràng thí âm phát ra s trong. - Âm đc: âm này có ting vang yu và ngn Ví d: khi gõ vùng gan hoc vùng có bp cơ dày s phát ra âm đc. Khi phi b thùy ph viêm giai đon gan hóa ta gõ cũng s nghe thy có âm đc. - Âm đc tương đi: là âm phát ra khi ta gõ vùng rìa phi, vùng quanh tim hoc vùng phi b xung huyt (do t chc phi va cha nưc, va cha khí), - Âm trng: là nhng âm to nhưng không vang Ví d: âm phát ra khi ta gõ vào vùng d c hoc vùng manh tràng gia súc nhai li khe mnh. d. Phương pháp nghe Nghe là phương pháp dùng trc tip tai hoc qua dng c chuyên dng đ nghe nhng âm phát ra t các khí quan b phn ca ca cơ th gia súc như tim, phi, d dày, rut, đ bit đưc trng thái và s hot đng ca các cơ quan, b phn đó. * Các phương pháp nghe: có hai phương pháp nghe Nghe trc tip: là cách dùng trc tip Hình 1.15. Nghe tim bò tai, áp sát vào cơ th gia súc đ nghe, ngưi nghe có th dùng mt ming vi hoc ming khăn sch ph lên vùng cn nghe trên cơ th gia súc đ gi v sinh. Khi nghe phn ngc ca gia súc thì ngưi nghe quay mt v phía đu gia súc, còn khi nghe phn bng ca gia súc thì ngưi nghe quay mt v phía sau ca con vt. Khi nghe tay bên trong ca ngưi nghe đt lên sng lưng ca con vt. Nghe gián tip: Đây là phương pháp nghe qua ng nghe. Hin nay ngưi ta thưng dùng ng nghe hai loa có đ phóng đi âm thanh ln, s dng thun li và âm nghe đưc rõ, không ln tp âm (hình 1.15). * Điu kin nghe - Đ gia súc nơi yên tĩnh, tránh gió to, không làm gia súc rung da, gia súc phi đng tư th thoi mái. - Nghe ln lưt t trên xung dưi, t trái qua phi, mi v trí phi nghe lâu đ xác đnh rõ âm thanh nghe đưc. 17
17. - Khi nghe phi có s so sánh đi chiu gia hai bên ngc, nu mun nghe rõ thì cho gia súc vn đng trong vài phút. 1.5.2. Các phương pháp khám đc bit Trong nhiu trưng hp, các phương pháp khám cơ bn không th đưa ra nhng kt lun chn đoán chính xác hoc cn phi có thêm căn c đ kt lun v bnh thì vic s dng các bin pháp khám đc bit là cn thit. Các phương pháp khám đc bit bao gm các phương pháp sau a. Xét nghim Trong mt s bnh c th cn phi tin hành mt s xét nghim cn lâm sàng (trong phòng thí nghim) như các xét nghim máu, phân, nưc tiu, sa, b. X - quang Chn đoán X - quang là nhng phương pháp dùng tia Rơnghen đ khám xét các khí quan trong cơ th. Nhng phương pháp đó da vào: Hình 1.16. Chp X - quang - Tính cht đâm xuyên sâu ca tia Rơn-ghen. - S hp th tia Rơn-ghen khác nhau ca các phn t trong cơ th. Do các mô hp th tia Rơn-ghen khác nhau nhiu hay ít nên nó to ra nhng hình X - quang đm hay nht. Vì tia Rơn-ghen không tác dng trên võng mc mt nên đ thy các hình nh đó, ngưi ta phi dùng các phương pháp đc bit sau: - Phương pháp chp X - quang: dùng phim nh đ chp (hình 1.16). - Phương pháp chiu X - quang hay chiu đin: dùng màn chiu huỳnh quang hoc dùng tăng sáng truyn hình. Hin nay, ngưi ta không dùng chiu X - quang dưi màn huỳnh quang mà ch chiu X - quang dưi tăng sáng truyn hình đ gim liu nhiu x, bo v cho thy thuc và cơ th bnh, đng thi cho cht lưng hình nh tt hơn. Khi cn thy rõ chi tit cu to ca mt b phn c th ca cơ th như: xương, phi, ngưi ta s dng phương pháp chp X - quang. Tuy nhiên, khi mun khám xét các b phn theo đ mi hưng và mun thy s chuyn đng ca các cơ quan như: nhu đng ca d dày rut, ngưi ta dùng phương pháp chiu X - quang. Hai phương pháp trên không mâu thun vi nhau mà đưc s dng kt hp vi nhau nhm góp phn nâng cao cht lưng và hiu qu ca công tác chn đoán bnh. 18
18. c. Siêu âm * Nguyên lý J. Curie (1880) và Lippman (1981) đã tìm ra sóng siêu âm trên cơ s hiu ng áp đin. Trên cơ s tinh th áp đin ép vào, giãn ra dưi nh hưng ca dòng đin xoay chiu to ra năng lưng âm hc, ngưi ta ch to ra các đu dò phát và thu sóng siêu âm. Các sóng âm đưc phát ra t đu dò xuyên qua các t chc cơ th, di li mt phn năng Hình 1.17. Siêu âm chn đoán bnh lưng nu gp các t chc kháng âm ca t chc khác nhau. Phn sóng âm còn li tip tc truyn đi và di li ti khi không còn năng lưng. Các sóng âm di li tr v đu dò phát sóng đưc đưa vào b phn tip nhn khuch đi ca máy siêu âm đ xut hin trên màn hin sóng. Tín hiu ghi nhn trên màn hin sóng phn ánh cu trúc ca t chc khi sóng siêu âm truyn qua như kích thưc, đ dày, biên đ di đng, khong cách gia các cu trúc, Siêu âm là nhng sóng âm có tn s cao hơn 20.000 Hz, có đc tính: - S phát x ca siêu âm - Tính dn truyn ca siêu âm. - S phn hi ca siêu âm khi truyn qua môi trưng khác nhau ca các cơ quan. - S suy gim ca siêu âm * Tính ưu vit ca siêu âm - Phương pháp thăm dò không chy máu - Không đc hi cho cơ th nên thăm dò đưc nhiu ln đ theo dõi din bin bnh. - S dng d dàng và có kt qu nhanh chóng. Hình 1.18. Ph ng pháp n i soi d. Ni soi ươ khí qun gia súc Đ chn đoán bnh nht là bnh đưng tiêu hoá, hin nay trong y hc dùng các phương pháp ni soi: soi d dày - tá tràng, soi đi tràng, soi hu môn - trc tràng, soi bng (hình 1.18) 19
19. Soi d dày - tá tràng là phương pháp thăm dò bên trong ng tiêu hoá t thc qun đn tá tràng nh máy ni soi d dày tá tràng ng mm. Soi đi tràng, hu môn - trc tràng là phương pháp chn đoán có s dng ng soi mm đưa t hu môn đi ngưc lên manh tràng đ quan sát tn thương ca t hu môn lên đi tràng. Soi bng là phương pháp thăm dò trc tip v hình thái mt s cơ quan trong bng, đánh giá tình trng bt thưng và mi liên quan gia các cơ quan đó. Qua soi bng có th sinh thit đ chn đoán bnh. Phương pháp này đòi hi s vô trùng tuyt đi, tuân theo nhng ch đnh và chng ch đnh đ hn ch nhng tai bin có th xy ra, nguy him đn con bnh (Ví d: nhim trùng, chy máu, ). Ngày nay, ngưi ta áp dng ni soi điu tr đ thay th mt s phu thut thưng qui ngày càng đưc áp dng rng rãi các cơ s ni khoa, ngoi khoa, sn khoa. Phu tht qua ni soi có nhiu ưu đim: thi gian ngn hơn, chăm sóc sau phu thut đơn gin hơn, có li cho sc kho con bnh. 20