Chuyên đề Quản lý kỹ thuật và công nghệ

Nội dung text: Chuyên đề Quản lý kỹ thuật và công nghệ

1. BỘ KẾ HOẠCH VÀ ĐẦU TƢ CỤC PHÁT TRIỂN DOANH NGHIỆP Comment [M1]: Chuyên đề QUẢN LÝ KỸ THUẬT VÀ CÔNG NGHỆ (Tài liệu dành cho đào tạo, bồi dƣỡng nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa) Biên soạn: PGS. TS. Nguyễn Văn Phúc HÀ NỘI - 2012
2. MỤC LỤC CHƢƠNG 1:KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ VÀ QUẢN LÝ KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ TRONG DOANH NGHIỆP 34 1.1 Bản chất của kỹ thuật và công nghệ 34 1.2 Vai trò của kỹ thuật và công nghệ đối với doanh nghiệp 89 1.2.1 Vai trß vµ vÞ trÝ cña c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt - kinh doanh 89 1.2.2 Vai trß cña c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ trong viÖc t¹o lËp m«i tr•êng kinh doanh 910 1.3 Nội dung của quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp 1112 1.4 Tổ chức quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp 1314 1.5 Những nhân tố tác động tới kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp 1415 CHƢƠNG 2:QUẢN LÝ CÔNG NGHỆ TRONG DOANH NGHIỆP 1920 2.1 Nội dung của quản lý công nghệ trong doanh nghiệp 1920 2.2 Đánh giá công nghệ 2223 2.2.1 Bản chất và nội dung của việc đánh giá công nghệ 2223 2.2.2 Những yêu cầu đối với việc đánh giá công nghệ 2425 2.2.3 Phương pháp đánh giá công nghệ 2526 2.3 Chiến lƣợc phát triển và đổi mới công nghệ 2627 2.3.1 B¶n chÊt cña chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ 2627 2.3.2 Néi dung chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ 2728 2.4 Chuyển giao công nghệ 2930 2.4.1 Khái niệm chuyển giao công nghệ 2930 2.4.2 Lựa chọn công nghệ để chuyển giao 3031 2.4.3 Các điều kiện để tiến hành chuyển giao công nghệ 3132 2.4.4 Các kênh chuyển giao công nghệ 3435 2.4.5 Các phương thức chuyển giao công nghệ 3637 CHƢƠNG 3:QUẢN LÝ MÁY MÓC THIẾT BỊ TRONG DOANH NGHIỆP 3940 3.1 Nội dung của quản lý thiết bị trong doanh nghiệp 3940 3.1.1 Theo dõi thiết bị 3940 3.1.2 Quản lý sử dụng thiết bị 4041 3.2 Bảo dƣỡng và quản lý bảo dƣỡng thiết bị trong doanh nghiệp 4142 3.3 Quản lý hao mòn và khấu hao thiết bị 4849 CHƢƠNG 4:QUẢN LÝ NGHIÊN CỨU- PHÁT TRIỂN 5152 4.1 Đặc điểm của nghiên cứu- phát triển trong doanh nghiệp 5152 4.2 Nội dung của quản lý nghiên cứu- phát triển trong doanh nghiệp 5354
3. CHƢƠNG 5:ĐỔI MỚI CÔNG NGHỆ 5960 5.1 Bản chất của đổi mới công nghệ 5960 5.2 Các hình thức đổi mới công nghệ và thiết bị 6162 5.2.1 Đổi mới căn bản 6263 5.2.2 Đổi mới dần dần 6364 5.2.3 Đổi mới một cách có hệ thống 6465 5.2.4 Đổi mới công nghệ thế hệ sau 6566 5.2.5 Mối quan hệ giữa các hình thức đổi mới công nghệ 6566 5.3 Các nguồn lực cho đổi mới công nghệ và thiết bị 6566 5.4 Các nhân tố ảnh hƣởng tới đổi mới công nghệ và thiết bị 6768 CHƢƠNG 6:TĂNG CƢỜNG NĂNG LỰC KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ CỦA DOANH NGHIỆP 7475 6.1 Khái niệm năng lực kỹ thuật- công nghệ của doanh nghiệp 7475 6.2 Phát triển quan hệ liên kết nhằm tăng cƣờng năng lực công nghệ của doanh nghiệp 7879 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 8283 1
4. CHƢƠNG 1 KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ VÀ QUẢN LÝ KỸ THUẬT- CÔNG NGHỆ TRONG DOANH NGHIỆP 1.1- Bản chất của kỹ thuật và công nghệ Khái niệm kỹ thuật nói chung ban đầu được hiểu là toàn bộ những phương pháp và phương tiện để thực hiện những hoạt động nhất định. Trong sản xuất kinh doanh, nó được hiểu là phương pháp, cách thức, phương tiện và công cụ được sử dụng cho các hoạt động sản xuất kinh doanh, bao gồm cả các hoạt động trực tiếp sản xuất và cung cấp hàng hóa, dịch vụ, các hoạt động tổ chức và quản lý toàn bộ quá trình sản xuất kinh doanh cũng như những hoạt động phục vụ các quá trình trên. Như vậy, kỹ thuật bao gồm cả yếu tố vô hình (phương pháp và cách thức thực hiện các hoạt động) và hữu hình (các loại máy móc, thiết bị, dụng cụ và phương tiện vật chất để thực hiện các hoạt động). Về sau, khái niệm kỹ thuật có xu hướng được hiểu hẹp đi, chỉ bao gồm yếu tố vật chất, thể hiện dưới hình thái các trang thiết bị kỹ thuật, tức là các máy móc, thiết bị và các dụng cụ phục vụ sản xuất kinh doanh. Với những nội dung trên, kỹ thuật là một nhân tố tác động tới cả khả năng, năng lực sản xuất kinh doanh cũng như khả năng và năng lực cạnh tranh của mỗi doanh nghiệp, mỗi tổ chức kinh doanh. Nó không chỉ ảnh hưởng tới chủng loại sản phẩm, dịch vụ mà một doanh nghiệp, một tổ chức kinh doanh có thể cung cấp cho thị trường, tới số lượng từng loại sản phẩm, dịch vụ được cung cấp, mà còn tới cả chất lượng, thời điểm cung cấp sản phẩm, dịch vụ cũng như khả năng của sản phẩm, dịch vụ đó trong việc đáp ứng những yêu cầu rất cụ thể (chất lượng sản phẩm, dịch vụ) của người tiêu dùng cũng như của thị trường nói chung. Khái niệm kỹ thuật còn thường được sử dụng để mô tả một số phạm trù có liên quan là trình độ kỹ thuật, hạ tầng kỹ thuật và cơ sở vật chất kỹ thuật. Khái niệm trình độ kỹ thuật được xác định cả cho sản phẩm lẫn cho doanh nghiệp hoặc những bộ phận riêng lẻ của doanh nghiệp, dùng để “đo” mức độ tiên tiến, hiện đại của sản phẩm, của hệ thống phương tiện kỹ thuật và phương pháp sản xuất của một doanh nghiệp. Trình độ kỹ thuật thường được phản ánh cả bằng nhiều tiêu chí, bao gồm cả các chỉ tiêu định lượng lẫn các mô tả định tính. Những tiêu chí này thường bao gồm cả các tiêu chí kỹ thuật thuần túy hoặc các tiêu chí về kinh tế và tổ chức. Trong nhiều trường hợp, các chỉ tiêu hiệu quả cũng được sử dụng để xác định trình độ kỹ thuật. Nếu như kỹ thuật chỉ là khái niệm được dùng để mô tả một yếu tố cấu thành doanh nghiệp thì trình độ công nghệ là khái niệm thường được dùng trong bối cảnh so sánh giữa các mức độ phát triển khác nhau, có thể là sự so sánh các tiêu chí phản ánh 3
5. kỹ thuật của các doanh nghiệp, các bộ phận của một doanh nghiệp (giữa các chủ thể khác nhau) hoặc giữa các thời điểm khác nhau của cùng một chủ thể. Cơ sở vật chất kỹ thuật được dùng để chỉ điều kiện vật chất làm nền tảng mà doanh nghiệp dựa vào đó để thực hiện các hoạt động của mình, đặc biệt là phục vụ nhu cầu kinh doanh và phát triển của doanh nghiệp. Nó bao gồm toàn bộ hệ thống máy móc, thiết bị, trang bị vật chất, các công trình xây dựng của doanh nghiệp, hệ thống các thiết bị kỹ thuật và các bộ phận phục vụ cho các hoạt động của doanh nghiệp. Phát triển cơ sở vật chất kỹ thuật tương xứng và đồng bộ với nhu cầu sử dụng và phát triển của doanh nghiệp là một nhiệm vụ quan trọng của doanh nghiệp. Tuy nhiên, để có được cơ sở vật chất kỹ thuật, doanh nghiệp có thể lựa chọn những phương thức khác nhau, như xây dựng riêng hệ thống cơ sở vật chất kỹ thuật của riêng mình, cùng tham gia đầu tư xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật dùng chung (cho một số doanh nghiệp hoặc hỗn hợp, cả cho doanh nghiệp lẫn cho các chủ thể khác), hoặc thuê cơ sở vật chất- kỹ thuật của các doanh nghiệp, các nhà đầu tư khác. Các kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®•îc ®Þnh nghÜa hoµn toµn ®éc lËp víi kh¸i niÖm kü thuËt (theo nghÜa lµ c¸c ph•¬ng tiÖn kü thuËt). Tuy r»ng c¸c ph•¬ng ph¸p công nghệ còng lu«n ®•îc g¾n víi nh÷ng thiÕt bÞ, c«ng cô nhÊt ®Þnh, thËm chÝ cã c¶ nh÷ng thiÕt bÞ ®Æc tr•ng g¾n víi tõng c«ng nghÖ, nh•ng chóng th•êng kh«ng ®•îc coi lµ bé phËn hîp thµnh cña c«ng nghÖ. C«ng nghÖ lµ mét yÕu tè t¹o ra qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ cung cÊp dÞch vô. Nã liªn kÕt c¸c yÕu tè kh¸c cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh theo mét l« gÝc vÒ mÆt kü thuËt. ThiÕu yÕu tè nµy, kh«ng thÓ cã bÊt kú qu¸ tr×nh s¶n xuÊt- kinh doanh nµo. Ngay trong c¸c qu¸ tr×nh cung cÊp dÞch vô thuéc c¸c lÜnh vùc phi vËt chÊt, thËm chÝ trong c¸c ho¹t ®éng c«ng céng, ng•êi ta còng nãi tíi c«ng nghÖ- c«ng nghÖ triÓn khai, cung cÊp c¸c dÞch vô vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng. C«ng nghÖ ®•îc ®Þnh nghÜa theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, dùa trªn nh÷ng c¨n cø kh¸c nhau, nh÷ng c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. Theo nghÜa hÑp ban ®Çu, c«ng nghÖ chØ ®•îc dïng trong s¶n xuÊt vµ ®•îc hiÓu lµ “ph­¬ng ph¸p c«ng nghÖ”, tøc lµ nh÷ng ph•¬ng ph¸p s¶n xuÊt s¶n phÈm, ®•îc m« t¶ qua nh÷ng quy tr×nh ®•îc tr×nh bµy d•íi c¸c h×nh thøc b¶n vÏ, s¬ ®å, biÓu, b¶ng. VÒ sau, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®•îc sö dông c¶ trong lÜnh vùc cung cÊp hµng ho¸/ dÞch vô vµ gÇn ®©y, c¶ trong qu¶n lý. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®· ®•îc më réng: C«ng nghÖ lµ tËp hîp cña tÊt c¶ c¸c ph•¬ng ph¸p s¶n xuÊt/ cung cÊp s¶n phÈm vµ dÞch vô còng nh• nh÷ng ph•¬ng tiÖn kü thuËt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn ph•¬ng ph¸p ®ã. C«ng nghÖ kh«ng chØ bÞ giíi h¹n trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, mµ bao 4
6. gåm c¶ nh÷ng ho¹t ®éng n»m ngoµi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trùc tiÕp (trong c¸c qu¸ tr×nh chuÈn bÞ s¶n xuÊt vµ trong ph©n phèi, l•u th«ng hµng ho¸, ). Víi ®Þnh nghÜa nµy, c¶ hai kh¸i niÖm c«ng nghÖ vµ kü thuËt theo nghÜa hÑp ®· ®•îc liªn kÕt l¹i víi nhau. Ng•êi ta xem ph­¬ng ph¸p vµ quy tr×nh c«ng nghÖ lµ yÕu tè “phÇn mÒm” cña c«ng nghÖ, cßn thiÕt bÞ. m¸y mãc vµ c¸c c«ng cô s¶n xuÊt lµ “phÇn cøng” cña c«ng nghÖ. Tõ sau 1980, ®Æc biÖt tõ sau thËp kû 90, kh¸i niÖm c«ng nghÖ ®•îc më réng h¬n. Nã ®•îc ®Þnh nghÜa nh• tæng thÓ cña c¸c ph•¬ng ph¸p, quy tr×nh, m¸y mãc, thiÕt bÞ cÇn dïng ®Ó s¶n xuÊt s¶n phÈm vµ cung cÊp dÞch vô, c¸c kiÕn thøc, hiÓu biÕt, kü n¨ng, th«ng tin còng nh• ph•¬ng thøc tæ chøc mµ con ng•êi cÇn ¸p dông ®Ó sö dông nh÷ng ph•¬ng ph¸p, ph•¬ng tiÖn ®ã. Theo ®Þnh nghÜa nµy, c«ng nghÖ ®•îc chia thµnh 4 yÕu tè: PhÇn cøng (c¸c ph•¬ng tiÖn kü thuËt nh• m¸y mãc, thiÕt bÞ, các c«ng cô s¶n xuÊt, ), phÇn mÒm (c¸c ph•¬ng ph¸p, quy tr×nh s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm/ dÞch vô), phÇn tæ chøc (kÕt cÊu hÖ thèng s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt, c¬ chÕ vËn hµnh cña hÖ thèng ®ã) vµ phÇn con ng•êi (kÓ c¶ c¸c kü n¨ng, kü x¶o, kiÕn thøc, th«ng tin mµ ng•êi lao ®éng vµ c¸c c¸n bé qu¶n lý c¸c cÊp cÇn cã ®Ó sö dông ®•îc c«ng nghÖ). GÇn ®©y, mét sè t¸c gi¶ coi c«ng nghÖ ph¶i bao gåm c¶ n¨ng lùc tiÒm tµng cña c¸c tæ chøc s¶n xuÊt- kinh doanh vµ dÞch vô x· héi trong viÖc s¶n xuÊt vµ cung cÊp s¶n phÈm/ dÞch vô cho x· héi. “C«ng nghÖ lµ tæng hîp nh÷ng n¨ng lùc néi t¹i, c¬ së vËt chÊt, kü n¨ng, hiÓu biÕt vµ tæ chøc cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ t¹o ra ®•îc nh÷ng s¶n phÈm hoÆc dÞch vô cã Ých cho x· héi”1. 1 C. Wang: Management of Technology. Hanoi, 1998. 5
7. C«ng nghÖ lµ mét kh¸i niÖm ®éng, thay ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña tiÕn bé khoa häc- c«ng nghÖ, ®iÒu kiÖn kinh doanh vµ yªu cÇu cña qu¶n lý. HiÖn nã ®· bao hµm mét néi dung rÊt réng vµ sau nµy cã thÓ cßn ®•îc tiÕp tôc më réng2. Theo ®ã, c«ng nghÖ lµ viÖc ¸p dông c¸c thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng b»ng c¸ch sö dông nh÷ng ph•¬ng tiÖn kü thuËt, c¸c ph•¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ qu¶n lý víi t• c¸ch lµ nh÷ng kÕt qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu- ph¸t triÓn, cña qu¸ tr×nh xö lý mét c¸ch hÖ thèng vµ cã ph•¬ng ph¸p toµn bé nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm, kü n¨ng vµ kü x¶o ®•îc con ng•êi tÝch luü vµ t¹o ra trong toµn bé qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh. C«ng nghÖ nãi chung bao gåm toµn bé c¸c c«ng nghÖ cô thÓ, c¬ së vËt chÊt vµ c¸c ®iÒu kiÖn phôc vô cho viÖc khai th¸c, sö dông chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶, ph¸t triÓn chóng theo yªu cÇu cña s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra n¨ng lùc c«ng nghÖ cña tæ 2 C«ng nghÖ víi thuËt ng÷ quèc tÕ "Technology", ®•îc coi lµ ph•¬ng tiÖn, c«ng cô ®Ó biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn thµnh thÕ giíi do con ng•êi t¹o ra; lµ t¸c nh©n chñ chèt trong qu¸ tr×nh biÕn ®æi c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn thµnh c¸c hµng hãa dÞch vô. "Tõ ®iÓn khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr•êng cña Australia" do Nhµ xuÊt b¶n Thoms Nelson ph¸t hµnh 1991, ®· ®Þnh nghÜa: C«ng nghÖ lµ sù øng dông nh÷ng ph¸t minh vµ kh¸m ph¸ khoa häc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Trong cuèn "Hái ®¸p vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ n•íc ngoµi, ®µm ph¸n vµ thùc hiÖn hîp ®ång" cña ñy ban kinh tÕ x· héi Ch©u ¸ vµ Th¸i b×nh d•¬ng (ESCAP), c«ng nghÖ ®· ®•îc ®Þnh nghÜa nh• m« t¶ trong h×nh 1.1. H×nh 1.1: Kh¸i niÖm vÒ c«ng nghÖ cña ESCAP C«ng nghÖ- Technology techno logy (c«ng nghÖ) ( häc ) = Gèc cña nhãm tõ, tËp trung vµo nh÷ng g× liªn = §èi t•îng nghiªn cøu cã hÖ thèng quan tíi viÖc ứng dông khoa häc vµo c«ng nghiÖp T¹i ViÖt Nam, Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ph¸t hµnh 1995 ®· tËp hîp 6 kh¸i niÖm ®•îc coi lµ tiªu biÓu vÒ c«ng nghÖ nh• sau: 1. C«ng nghÖ lµ m«n khoa häc øng dông, nh»m vËn dông c¸c quy luËt tù nhiªn vµ c¸c nguyªn lý khoa häc, ®¸p øng c¸c nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn cña con ng•êi. 2. C«ng nghÖ lµ c¸c ph•¬ng tiÖn kü thuËt, lµ sù thÓ hiÖn vËt chÊt ho¸ c¸c tri thøc øng dông khoa häc. 3. C«ng nghÖ lµ mét tËp hîp c¸c c¸ch thøc, c¸c ph•¬ng ph¸p dùa trªn c¬ së khoa häc vµ ®•îc sö dông vµo s¶n xuÊt trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô. 4. C«ng nghÖ bao gåm nhiÒu yÕu tè hîp thµnh, nh• ph•¬ng tiÖn, m¸y mãc, thiÕt bÞ, c¸c qu¸ tr×nh vËn hµnh, c¸c ph•¬ng ph¸p tæ chøc, qu¶n lý ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ dÞch vô cña x· héi. 5. XÐt riªng vÒ mÆt kinh tÕ, trong quan hÖ víi s¶n xuÊt, c«ng nghÖ ®•îc coi lµ ph•¬ng tiÖn ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, biÕn ®æi c¸c "®Çu vµo" ®Ó c¸c "®Çu ra" cho c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô mong muèn. 6. C«ng nghÖ cao (tiªn tiÕn) lµ c¸c ph•¬ng tiÖn vËt chÊt vµ tæ chøc cÊu tróc ¸p dông khoa häc míi nhÊt. 6
8. chøc s¶n xuÊt kinh doanh, cña tæ chøc x· héi vµ cña quèc gia. Víi bÊt kú mét quèc gia, mét tæ chøc x· héi nµo, viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc c«ng nghÖ còng cã vai trß, ý nghÜa hÕt søc quan träng. HiÖn nay, ng•êi ta ®ang ®Ò cËp rÊt nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò lµ thÕ nµo lµ c«ng nghÖ phï hîp hay tÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ. Nhìn chung, một công nghệ phù hợp với điều kiện khai thác, sử dụng tại một doanh nghiệp, một địa phương, một vùng hay một quốc gia, phải đáp ứng được những nội dung và tiêu chí cơ bản sau đây: - C«ng nghÖ thÝch hîp ®ßi hỏi ph¶i xem xÐt nhiÒu tiªu chuÈn liªn quan tíi hµng lo¹t t¸c nh©n. Mét trong nh÷ng t¸c nh©n quan träng t•¬ng thÝch víi m«i tr•êng xung quanh, ®¸p øng víi kÕ ho¹ch theo chiÒu ngang vµ bao qu¸t c¸c môc tiªu ng¾n h¹n vµ dµi h¹n ®· nªu ra. H¬n n÷a, tÝnh thÝch hîp cña bÊt kú c«ng nghÖ cßn ®•îc x¸c ®Þnh bëi chiÕn l•îc ph¸t triÓn quèc gia. - TÝnh thÝch hîp cña một c«ng nghÖ thể hiện ở chỗ nó phù hợp như thế nào, tương thích đến đâu (cả ở cấp độ vĩ mô lẫn cấp độ vi mô) với điều kiện khai thác và sử dụng chúng một cách ổn định trong suốt chu kỳ sống của nó. Mèi quan t©m lín ®èi víi sè ®«ng ng•êi lao ®éng cña n•íc ®ang ph¸t triÓn hèi thóc sö dông c¸c c«ng nghÖ hµm l•îng lao ®éng cao. Sù hèi thóc ®ã ®«i khi bá qua mét sù thËt lµ sè ®«ng ng•êi lao động (có hoặc ch•a cã viÖc lµm) kh«ng nhÊt thiÕt đã hoặc ®ang cã kü n¨ng vµ tri thøc ë tr×nh ®é cao t•¬ng xøng, mµ nÕu thiÕu chóng th× viÖc cã mét c¸ch ®¬n thuÇn c¸c c«ng cô vËt chÊt tiên tiến và hiện đại còng trë nªn v« Ých. - TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ lµ mét quan ®iÓm ®éng vµ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc sö dông c«ng nghÖ. VÝ dô, nÕu môc tiªu cña mua s¾m mét c«ng nghÖ cô thÓ lµ giµnh lîi thÕ c¹nh tranh trªn thÞ tr•êng quèc tÕ, th× hµm l•îng lao ®éng hiÓn nhiªn trë thµnh thø yÕu. H¬n thÕ n÷a, một công nghệ h«m nay lµ thÝch hîp cã thÓ ngµy mai kh«ng cßn thÝch hîp n÷a, vµ nh÷ng công nghệ h«m qua kh«ng thÝch hîp th× ngµy h«m nay cã thÓ l¹i thÝch hîp. - TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao lµ vÊn ®Ò lùa chän c«ng nghÖ tõ ”kho c«ng nghÖ” hiÖn cã. TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ ph¶i ®•îc ®¸nh gi¸ thËn träng trªn c¶ 4 thµnh phÇn c«ng nghÖ. - Việc thích ứng hóa công nghệ cần tính đến nhu cầu sử dụng công nghệ đó (trong ngắn hạn và dài hạn), tới vị trí của công nghệ trong chu kỳ đổi mới công nghệ cụ thể của nó và triển vọng cũng như điều kiện để thay thế, cải tiến, hiện đại hóa và kéo dài thời gian thay thế nó như thế nào. Tãm l¹i: Quan ®iÓm c«ng nghÖ thÝch hîp lµ quan ®iÓm ®éng, v× thÕ cÇn quyÕt ®Þnh tr•íc hÕt lµ lo¹i hµng ho¸, dÞch vô nµo sÏ ®•îc s¶n xuÊt, tiªu thô vµ bu«n b¸n, ai sÏ s¶n xuÊt chóng, viÖc tæ chøc vµ l•u th«ng cña chóng sÏ ®•îc tæ chøc nh• thÕ nµo. ViÖc 7
9. chän c«ng nghÖ cÇn ®•îc tiÕn hµnh trong khung c¶nh 4 thµnh phÇn - kü thuËt - con ng•êi - th«ng tin - tæ chøc. 1.2- Vai trò của kỹ thuật và công nghệ đối với doanh nghiệp 1.2.1- Vai trß vµ vÞ trÝ cña c«ng nghÖ trong s¶n xuÊt - kinh doanh §èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, c«ng nghÖ cã nh÷ng vai trß sau ®©y: - C«ng nghÖ lµ mét yÕu tè cÊu thµnh c¬ së vËt chÊt, t¹o nªn ®iÒu kiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. §Æc biÖt, c«ng nghÖ ¶nh h•ëng trùc tiÕp vµ quyÕt ®Þnh tíi kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s¶n phÈm ngµy cµng ®a d¹ng, phong phó ®Ó tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu ph¸t triÓn cña x· héi. Kh«ng cã sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c«ng nghÖ míi, c«ng nghÖ cã hµm l•îng chÊt x¸m cao, kh«ng thÓ ®a d¹ng ho¸ s¶n xuÊt vµ cung cÊp cho thÞ tr•êng nhiÒu s¶n phÈm cã ¶nh h•ëng quyÕt ®Þnh tíi nÒn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña x· héihiÖn ®¹i. NhiÒu s¶n phÈm míi chØ cã thÓ ®•îc s¶n xuÊt nhê tiÕn bé c«ng nghÖ, ®Æc biÖt nh÷ng c«ng nghÖ cao míi ®•îc thiÕt kÕ vµ ®•a vµo sö dông. H¬n n÷a, trong nhiÒu tr•êng hîp, nh÷ng ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt míi ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng c«ng nghÖ phï hîp. Ch¼ng h¹n, trong c¸c ®iÒu kiÖn ®Æc biÖt ®éc h¹i, nh÷ng n¬i con ng•êi kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®•îc nh•ng l¹i rÊt cÇn tiÕn hµnh (lµm viÖc d•íi ®é s©u lín, ë nh÷ng n¬i cã c•êng ®é phãng x¹ cao, ë nh÷ng ®é cao lín, ), cÇn cã nh÷ng c«ng nghÖ ®•îc thiÕt kÕ riªng thÝch øng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña m«i tr•êng ho¹t ®éng. - C«ng nghÖ lµ nh©n tè ¶nh h•ëng trùc tiÕp tíi n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp. T¸c ®éng nµy thÓ hiÖn tr•íc tiªn ë chç nhê c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ mµ chÊt l•îng s¶n phÈm ®•îc duy tr× vµ n©ng cao, chi phÝ s¶n xuÊt ®•îc tiÕt kiÖm mét c¸ch t•¬ng ®èi ®Ó gi¸ thµnh s¶n phÈm ®•îc gi¶m bít, s¶n phÈm míi cã tÝnh n¨ng, c«ng dông tèt h¬n cã thÓ ®•îc thiÕt kÕ vµ ®•a vµo s¶n xuÊt, tiªu dïng, H¬n n÷a, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay, c«ng nghÖ ®· dÇn dÇn trë thµnh mét “yÕu tè s¶n xuÊt trùc tiÕp”. ChÝnh v× vËy, c¸c doanh nghiÖp ®Òu cè g¾ng ®Çu t• víi quy m« ngµy cµng t¨ng vµo c«ng nghÖ ®Ó t¹o ra sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c«ng nghÖ th× viÖc ®æi míi c«ng nghÖ chËm h¬n c¸c ®èi thñ c¹nh tranh còng ®· t¹o ra sù tôt hËu cña doanh nghiÖp. Trong x· héi hiÖn ®¹i, chu kú sèng cña s¶n phÈm ngµy cµng bÞ rót ng¾n. TiÕn bé c«ng nghÖ gãp phÇn ®¸ng kÓ t¹o ra hiÖn t•îng nµy vµ nã còng chÝnh lµ nh©n tè gióp c¸c doanh nghiÖp v•ît qua ®•îc thö th¸ch do sù biÕn ®éng nµy g©y ra. - C«ng nghÖ t¸c ®éng m¹nh mÏ tíi viÖc t¹o lËp mét h×nh ¶nh cho doanh nghiÖp. Nh÷ng doanh nghiÖp ®æi míi c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm mét c¸ch nhanh chãng vµ liªn tôc cã thÓ t¹o ra sù tin t•ëng cña kh¸ch hµng. Nhê vËy, hä dÔ t¹o lËp, cñng cè uy tÝn cho m×nh vµ tõ ®ã t¹o lËp mét h×nh ¶nh thuËn lîi trong c¹nh tranh. §iÒu nµy còng b¾t nguån tõ chç ng•êi tiªu dïng vµ kh¸ch hµng liªn tôc cã nh÷ng ®ßi hái vÒ viÖc ®¸p øng nhu cÇu 8
10. míi cña hä, ®¸p øng tèt h¬n, ®¸ng tin cËy h¬n nh÷ng nhu cÇu vèn cã cña hä trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tế- xã hội, lối sống và tập quán tiêu dùng cã nhiÒu thay ®æi. - C«ng nghÖ lµ nh©n tè ¶nh h•ëng tíi hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña mçi doanh nghiÖp. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn ®•îc nhê viÖc ¸p dông c¸c c«ng nghÖ míi hoÆc c¶i tiÕn c¸c c«ng nghÖ truyÒn thèng cho phÐp sö dông tiÕt kiÖm c¸c nguån lùc cho s¶n xuÊt, sö dông nguyªn vËt liÖu rÎ tiÒn, dÔ kiÕm thay thÕ cho c¸c lo¹i vËt t• quý, hiÕm hoÆc sö dông nh÷ng ph•¬ng ph¸p vµ ph•¬ng tiÖn cã n¨ng suÊt cao h¬n, æn ®Þnh h¬n. NÕu thÓ hiÖn t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt d•íi d¹ng hµm s¶n xuÊt Y = f (L, C, M, A) = A. L . C . M (trong ®ã Y lµ tæng ®Çu ra, L lµ ®Çu vµo nh©n lùc, C lµ vèn, M lµ ®Çu vµo vËt chÊt vµ A thÓ hiÖn t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c nh©n tè tæ chøc, c«ng nghÖ) th× cã thÓ thÊy c«ng nghÖ cã t¸c ®éng trùc tiÕp tíi kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh (qua hÖ sè A) vµ t¸c ®éng gi¸n tiÕp tíi nã còng nh• tíi hiÖu qu¶ cña nã th«ng qua t¸c ®éng vµo c¸c yÕu tè L, C, M vµ t•¬ng quan gi÷a chóng. Qua c«ng thøc trªn, cã thÓ thÊy r»ng tiÕn bé c«ng nghÖ vµ viÖc øng dông chóng sÏ lµm t¨ng kÕt qu¶ s¶n xuÊt Y th«ng qua c¸c gi¶i ph¸p i) t¨ng A (gia t¨ng t¸c ®éng tæng hîp cña c«ng nghÖ tíi s¶n xuÊt kinh doanh), ii) t¨ng c¸c hÖ sè , ,  (t¨ng hiÖu qu¶ c¸ biÖt cña c¸c yÕu tè). Nh• vËy, tiÕn bé khoa häc- c«ng nghÖ vµ viÖc øng dông chóng vµo s¶n xuÊt kh«ng chØ lµm t¨ng n¨ng suÊt, t¨ng hiÖu qu¶ theo cÊp sè céng, mµ lµ theo cÊp sè nh©n. 1.2.2- Vai trß cña c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ trong viÖc t¹o lËp m«i tr•êng kinh doanh §èi víi viÖc t¹o lËp m«i tr•êng kinh doanh, c«ng nghÖ vµ tiÕn bé c«ng nghÖ võa cã vai trß, ¶nh h•ëng trùc tiÕp, võa cã ¶nh h•ëng gi¸n tiÕp. Vai trß nµy thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau: - C«ng nghÖ cho phÐp më réng vµ n©ng cÊp hÖ thèng c¬ së vËt chÊt- kü thuËt còng nh• c¬ së h¹ tÇng x· héi. HÖ thèng nµy lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu cho c¸c ho¹t ®éng chung céng ®ång. ViÖc më réng vµ n©ng cÊp chóng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt kinh doanh còng nh• cho toµn x· héi nãi chung. H¬n n÷a, víi nh÷ng c«ng nghÖ míi vµ c¶i tiÕn, ng•êi ta cã thÓ qu¶n lý, khai th¸c mét c¸ch triÖt ®Ó, cã hiÖu qu¶ h¬n c¬ së h¹ tÇng s½n cã. §iÒu nµy ®Æc biÖt cã ý nghÜa quan träng bëi kh«ng chØ ë ViÖt Nam, mµ c¶ ë nhiÒu n•íc kh¸c, nhiÒu c«ng tr×nh thuéc c¬ së h¹ tÇng kh«ng ®•îc khai th¸c vµ sö dông mét c¸ch triÖt ®Ó do thiÕu ph•¬ng tiÖn, ph•¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó theo dâi, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh qu¸ tr×nh sö dông chóng. - C«ng nghÖ cho phÐp khai th¸c ®•îc nh÷ng lîi thÕ, nh÷ng lo¹i tµi nguyªn mµ tr•íc ®ã ch•a thÓ khai th¸c ®•îc. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c lo¹i tµi nguyªn cã tr÷ l•îng nhá, cã ®iÒu kiÖn bÊt lîi cho viÖc th¨m dß, khai th¸c hoÆc chÕ biÕn. Ch¼ng h¹n, víi c¸c c«ng nghÖ vµ ph•¬ng tiÖn kü thuËt truyÒn thèng, kh«ng 9
11. thÓ ®Æt vÊn ®Ò khai th¸c nh÷ng má than n»m ë ®é s©u lín. Nh•ng nhê ph•¬ng ph¸p khÝ ho¸ than, chuyÓn ho¸ than thµnh khÝ m«n« «xyt cabon, ng•êi ta cã thÓ khai th¸c dÔ dµng vµ cã hiÖu qu¶ nh÷ng má than ë ®é s©u vµi tr¨m mÐt, thËm chÝ chØ víi tr÷ l•îng rÊt thÊp. HoÆc nhê c«ng nghÖ chôp ¶nh ®a phæ diÖn réng, ng•êi ta cã thÓ tiÕn hµnh ®iÒu tra tµi nguyªn ®èi víi tÊt c¶ c¸c vïng l·nh thæ, bÊt kÓ ®Þa h×nh phøc t¹p, khã kh¨n nh• thÕ nµo. - TiÕn bé c«ng nghÖ cho phÐp c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ tiÕp cËn vµ xö lý th«ng tin mét c¸ch nhanh chãng, kiÓm tra c¸c th«ng tin mét c¸ch dÔ dµng. §Æc biÖt quan träng trong lÜnh vùc nµy lµ c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ th«ng tin, tõ ®iÖn tÝn, ®iÖn tho¹i cho tíi th«ng tin ®iÖn tö. Nhê chóng mµ c¸c th«ng tin vÒ kinh doanh còng nh• m«i tr•êng kinh doanh cã thÓ ®•îc cËp nhËt mét c¸ch nhanh chãng. Ngay c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n•íc còng cã thÓ phæ cËp c¸c th«ng tin kinh tÕ- x· héi mét c¸ch nhanh chãng cho toµn bé céng ®ång. NhiÒu ho¹t ®éng cã thÓ ®•îc tiÕn hµnh trùc tiÕp, ®¬n gi¶n vµ nhanh chãng qua c¸c ph•¬ng tiÖn th«ng tin. C¸c b¸o c¸o, c¸c b¶n pháng vÊn, ®iÒu tra cã thÓ ®•îc chuyÓn ph¸t ngay trong ngµy. §iÒu nµy lµm cho c¸c nhµ kinh doanh cã thÓ nhanh chãng më réng thÞ tr•êng, më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña m×nh, nhanh chãng ®•a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh chiÕn l•îc còng nh• c¸c quyÕt ®Þnh t¸c nghiÖp. - Nhê tiÕn bé c«ng nghÖ, nh÷ng lÜnh vùc kinh doanh míi ®•îc h×nh thµnh. ChÝnh nhê nh÷ng s¸ng chÕ vµ ph¸t minh trong lÜnh vùc ®iÖn tö vµ c¸c c«ng nghÖ dùa trªn c¸c ph¸t minh nµy mµ c«ng nghiÖp ®iÖn tö ®•îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Còng nhê kü nghÖ tin häc ph¸t triÓn mµ cã c¸c ho¹t ®éng th•¬ng m¹i ®iÖn tö. HÖ thèng gi¸o dôc, ®µo t¹o còng cã sù thay ®æi c¬ b¶n kh«ng chØ vÒ néi dung mµ c¶ vÒ h×nh thøc vµ tæ chøc nhê sù tiÕn bé cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c thiÕt bÞ nghe- nh×n. Ngay trong lÜnh vùc tµi chÝnh- ng©n hµng, tiÕn bé trong c«ng nghÖ th«ng tin gióp h×nh thµnh m¹ng l•íi toµn cÇu, lµm thÞ tr•êng tµi chÝnh quèc tÕ ho¹t ®éng liªn tôc, kh«ng gi¸n ®o¹n. T•¬ng tù, chóng gãp phÇn to lín vµo viÖc ®•a qu¶ng c¸o thµnh mét ngµnh kinh tÕ chiÕm tû träng ngµy cµng cao trong nÒn kinh tÕ cña nhiÒu n•íc. - TiÕn bé c«ng nghÖ, th«ng qua viÖc t¹o ra sù b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn th«ng tin, thóc ®Èy m¹nh mÏ viÖc h×nh thµnh mét m«i tr•êng kinh tÕ- x· héi b×nh ®¼ng cho tÊt c¶ c¸c yÕu tè cÊu thµnh. Mét mÆt, cã thÓ ®¶m b¶o sù tham gia cña c¶ céng ®ång vµo viÖc h×nh thµnh hÖ thèng luËt lÖ t¹onªn m«i tr•êng. MÆt kh¸c, nh÷ng bÊt hîp lý t¹o ra sù bÊt b×nh ®¼ng nhanh chãng ®•îc ph¸t hiÖn ®Ó cã thÓ söa ch÷a kÞp thêi. Vai trß cña khoa häc- c«ng nghÖ ®•îc ®¸nh gi¸ cao ®Õn møc gÇn ®©y, trong mét héi nghÞ bµn vÒ kh¸i niÖm vÒ nÒn kinh tÕ míi cña Mü, Tæng thèng Clinton ®Þnh nghÜa nÒn kinh tÕ míi lµ søc m¹nh cña khoa häc c«ng nghÖ céng víi nh÷ng ý t•ëng m¹nh d¹n vµ ®æi míi trong hÖ thèng kinh doanh ®Æc thï cña Hoa Kú, ở ngay trong nh÷ng ngµnh 10
12. c«ng nghiÖp truyÒn thèng cña hä cũng như trong các ngành công nghiệp mới, nhưng phải lµm t¨ng thªm søc m¹nh cña c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp cũng như của cả quốc gia. 1.3- Nội dung của quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp Quản lý kỹ thuật- công nghệ bao gồm những hoạt động quản lý đối với toàn bộ các phương tiện kỹ thuật, các công nghệ và các lĩnh vực có lien quan trong doanh nghiệp. Nhiều nhà nghiên cứu và phần lớn các doanh nghiệp coi chúng là một chức năng quản trị kinh doanh, một bộ phận trong mảng chức năng quản trị điều hành. Công tác quản trị kỹ thuật bao quát toàn bộ các giai đoạn trong quá trình tạo lập, sử dụng, nhân rộng và thay thế các phương tiện kỹ thuật cũng như công nghệ sản xuất của doanh nghiệp, cả về mặt hiện vật lẫn giá trị. Nó bao gồm những nội dung cụ thể sau đây: - Tạo lập hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ nhằm tạo ra năng lực sản xuất cần thiết cho doanh nghiệp. Những hoạt động trong nhóm nội dung này chủ yếu liên quan tới việc tính toán nhu cầu về trang bị kỹ thuật, công nghệ và nhu cầu bổ sung trang bị kỹ thuật, công nghệ cho doanh nghiệp. Trên cơ sở dự báo nhu cầu và cạnh tranh trên thị trường cũng như chiến lược và mục tiêu của mình, doanh nghiệp sẽ tính toán năng lực sản xuất cần thiết, từ đó tính toán năng lực sản xuất cần bổ sung. Sau khi xác định các phương án hợp tác/ gia công và chuyển bớt năng lực sản xuất cho đối tác, doanh nghiệp sẽ quyết định quy mô đầu tư bổ sung năng lực sản xuất cho mình. Đây là căn cứ để doanh nghiệp lựa chọn bổ sung số lượng và chất lượng của thiết bị và công nghệ. - Phân loại và theo dõi phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Phân loại là một nội dung có ý nghĩa rất quan trọng trong quản lý kỹ thuật và công nghệ bởi mỗi doanh nghiệp luôn phải sử dụng và quản lý rất nhiều loại thiết bị và công nghệ với những tính năng, công dụng khác nhau, nguồn gốc khác nhau, trình độ kỹ thuật và tình trạng vật chất khác nhau. Chúng cũng thường có giá trị (giá trị ban đầu cũng như giá trị còn lại) khác nhau, được khấu hao theo những mức khác nhau và khấu hao này được phân bổ khác nhau cho những sản phẩm, dịch vụ mà doanh nghiệp sản xuất- kinh doanh. Để phân loại, trước tiên doanh nghiệp cần xác định rõ những tiêu chí phân loại. Đó có thể là nơi sử dụng (xí nghiệp, phân xưởng, tổ, nhóm, ), công dụng của trang thiết bị (thiết bị sản xuất, thiết bị vận chuyển, thiết bị đo lường- thí nghiệm, ), thời gian sử dụng (tuổi) thiết bị, trình trạng sử dụng thiết bị (thiết bị sử dụng ổn định, thiết bị hư hỏng, thiết bị dư thừa, ). Trên cơ sở này, các bộ phận quản lý liên quan sẽ tiến hành mã hóa các trang thiết bị và mở hồ sơ theo dõi thiết bị. - Xây dựng và triển khai công tác khai thác, sử dụng các phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Về mặt này, doanh nghiệp sẽ phải quyết định những vấn đề như tương quan giữa sản lượng tự sản xuất và sản lượng gia công ngoài, năng lực 11
13. sản xuất và mức huy động năng lực sản xuất (trước hết là mức huy động công suất), tương quan giữa trang thiết bị hoạt động (được sử dụng cho các mục đích sản xuất kinh doanh) và trang thiết bị dự phòng (năng lực sản xuất dự trữ/ dự phòng, tiến độ sử dụng năng lực sản xuất, . Những quyết định này được đưa ra dựa trên năng lực sản xuất kinh doanh mà doanh nghiệp có, nhu cầu trên thị trường, tập quán kinh doanh, quan hệ hợp tác/ chuyên môn hóa của doanh nghiệp, chiến lược hoạch định tổng hợp trong sản xuất, tính chất của nhu cầu trên thị trường, Một nhiệm vụ quan trọng của doanh nghiệp là phải phân tích và đánh giá tình trạng sử dụng, khai thác trang thiết bị, phân tích hiệu quả sử dụng chúng và dự kiến kế hoạch thay thế, hiện đại hóa chúng. - Xây dựng và thực hiện chế độ bảo trì, bảo dưỡng để đảm bảo khả năng hoạt động của các phương tiện kỹ thuật và công nghệ. Doanh nghiệp sẽ phải quyết định lựa chọn hình thức bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị, xây dựng kế hoạch bảo trì, bảo dưỡng cụ thể cho trang thiết bị nói chung và những trang thiết bị chủ yếu, xây dựng và thực hiện kế hoạch cung ứng các phụ tùng thay thế, tổ chức lực lượng cán bộ, chuẩn bị kinh phí và các điều kiện tổ chức khác phục vụ cho công tác bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị. - Cải tiến, đổi mới và nâng cấp hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Nội dung này bao gồm cả việc tổ chức công tác nghiên cứu, cải tiến thiết bị cũng như việc tổ chức, phát động, đánh giá và ứng dụng các sang kiến cải tiến kỹ thuật và công nghệ ở cấp độ doanh nghiệp cũng như các bộ phận trực tiếp sử dụng trang thiết bị. Hiện nay, phương thức cải tiến liên tục (Kaizen) được thực hành một cách rộng rãi, tỏ rõ hiệu quả cao đối với sản xuất kinh doanh. Phương thức này cũng phát huy tác dụng tốt đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nhiều quốc gia, rất đáng để các doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam nghiên cứu, vận dụng một cách rộng rãi hơn. Nó không nên chỉ được coi như một phương pháp triển khai các hoạt động cải tiến trang thiết bị, mà cần được coi là một triết lý và phương châm chỉ đạo xuyên suốt các hoạt động quản trị doanh nghiệp, chi phối toàn bộ quá trình liên tục hoàn thiện cả hệ thống kinh doanh của doanh nghiệp mà trong đó cải tiến trang thiết bị chỉ là một nội dung. - Xây dựng và thực hiện chế độ đánh giá, đánh giá lại, hạch toán và phân bổ chi phí sử dụng các phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp cần được đánh giá cả về mặt giá trị và vật chất- hình thái hiện vật. Về mặt giá trị, trước hết, cần định kỳ tính toán giá trị còn lại của từng trang thiết bị chủ yếu và từng nhóm trang thiết bị cũng như toàn bộ trang thiết bị kỹ thuật của doanh nghiệp (theo chu kỳ hạch toán chi phí). Doanh nghiệp cũng cần tổ chức đánh giá lại giá trị của trang thiết bị của mình theo giá khôi phục. Những thông tin 12
14. này là cơ sở quan trọng cho các quyết định khác về sử dụng và hạch toán chi phí sử dụng trang thiết bị kỹ thuật. Về mặt vật chất- hình thái hiện vật, trang thiết bị kỹ thuật thường được đánh giá trên các giác độ mức độ hao mòn, mức độ hỏng hóc, công dụng thực tế, khả năng sử dụng, yêu cầu bảo trì, bảo dưỡng cũng như giá trị thực tế của những thông số kinh tế- kỹ thuật chủ yếu của các trang thiết bị chủ yếu. Hiện các doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam thường kết hợp kiểm kê cuối năm để đánh giá trang thiết bị của mình. Đây thực ra chỉ là việc quản lý hành chính đối với trang thiết bị. Nó cho phép doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, nhưng không có tác dụng thiết thực tới việc trang thiết bị bởi việc đánh giá tình trạng kỹ thuật thường chỉ rất khái quát (với từng trang thiết bị, trong thống kê/ hồ sơ kỹ thuật ở các doanh nghiệp thường có một mục “tình trạng hiện tại”, trong đó chỉ ghi “đang sử dụng” hoặc “đang bị hỏng”, hoặc “dư thừa, chờ thanh lý”, hoàn toàn không có những nhận xét, đánh giá về tình trạng kỹ thuật, về các thông số kỹ thuật và khả năng huy động/ khai thác công suất, tính năng của thiết bị). - Thải loại, thay thế hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp theo yêu cầu sản xuất kinh doanh. Quyết định thải loại, thay thế trang thiết bị đang khai thác, sử dụng bằng những trang thiết bị mới thường gắn với việc cải tiến, hiện đại hóa chúng, thậm chí có thể thay thế bằng những loại trang thiết bị mới hoàn toàn. Về lý thuyết, sự thay thế này sẽ được thực hiện sau một chu kỳ tái sản xuất trang thiết bị (về mặt giá trị và hiện vật). Tuy nhiên, trên thực tế, doanh nghiệp có thể thay thế sớm hoặc kéo dài thời gian sử dụng trang thiết bị của mình. Khi thay thế, doanh nghiệp có thể lựa chọn các hình thức i) cải tiến, đổi mới trang thiết bị hiện có trên cơ sở tận dụng những bộ phận, chi tiết, cấu kiện còn có thể sử dụng được; ii) chuyển giao trang thiết bị cho những bộ phận (trong nội bộ doanh nghiệp), những doanh nghiệp khác có nhu cầu sử dụng lại; iii) phá bỏ để đầu tư xây dựng và lắp đặt trang thiết bị mới (có hoặc hoàn toàn không tận dụng những trang thiết bị còn dùng được trong dây chuyền công nghệ/ hệ thống trang thiết bị cũ). Trong nhiều trường hợp, quan điểm tiết kiệm được vận dụng không đúng, khiến việc đổi mới công nghệ bị kìm hãm. 1.4- Tổ chức quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp Công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ trong doanh nghiệp có thể được tổ chức theo những cách thức khác nhau. Mô hình phổ biến là doanh nghiệp tổ chức một bộ phận (thường là một phòng) phụ trách toàn bộ công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ ở cấp doanh nghiệp/ công ty. Ở những doanh nghiệp có quy mô lớn hoặc tương đối lớn, công tác quản lý kỹ thuật và công nghệ phức tạp và có quy mô lớn, người ta thường tổ chức một số phòng, ví dụ Phòng kỹ thuật (chuyên theo dõi tổng hợp tình hình trang thiết bị), Phòng Cơ- Điện (phụ trách công tác theo dõi, bảo trì, bảo dưỡng và sửa chữa 13
15. đột xuất khi trang thiết bị hư hỏng), Phòng Thiết kế (hoặc Nghiên cứu- Phát triển, khi những hoạt động nghiên cứu- phát triển được thực hiện phổ biến (đặc biệt là những doanh nghiệp áp dụng mô hình Kaizen). Phòng này thường cũng chịu trách nhiệm xây dựng chế độ quản lý, kế hoạch bảo trì, bảo dưỡng và sửa chữa máy móc thiết bị. Khi cần thay thế trang thiết bị, các cán bộ thuộc bộ phận này đảm nhận việc đánh giá để quyết định hoặc đề nghị cấp có thẩm quyền (lãnh đạo doanh nghiệp) quyết định các thông số kỹ thuật của trang thiết bị được mua sắm. Họ thường cũng được ủy nhiệm chủ động xây dựng hoặc xem xét, phân tích và thẩm định các khía cạnh kỹ thuật- công nghệ trong các dự án đầu tư đổi mới công nghệ và trang thiết bị. Nhiệm vụ quản lý kỹ thuật và công nghệ về mặt tài chính thường do các nhân viên phòng Tài vụ/ quản lý tài chính đảm nhận. Khi có nhu cầu trang bị thêm máy móc thiết bị và công nghệ, doanh nghiệp phải lập các dự án đầu tư. Để làm việc này, những nhóm công tác tạm thời thường được thành lập, bao gồm cán bộ kỹ thuật- công nghệ, cán bộ tổ chức, tài chính và tư vấn thuê ngoài. Ở cấp phân xưởng, tổ, đội sản xuất hoặc nhóm công tác, người ta thường cử một cán bộ, nhân viên chịu trách nhiệm theo dõi, quản lý trang thiết bị và công nghệ3. Nhân viên này đảm nhận cả việc tổ chức công tác bảo trì, bảo dưỡng đơn giản hoặc sửa chữa những hỏng hóc bất thường không phức tạp, đồng thời thực hiện nhiệm vụ ghi chép những thông tin ban đầu về máy móc thiết bị tại đơn vị. Vấn đề đặt ra trong tổ chức quản lý trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ là cần có những quy định cụ thể về phân công, phối hợp một cách cụ thể giữa các cán bộ, nhân viên thuộc các bộ phận của doanh nghiệp với nhau. Những quy định này cần được văn bản hóa để tiện theo dõi, giám sát. 1.5- Những nhân tố tác động tới kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp Việc tạo lập, phát triển, sử dụng hoặc thay thế và quản lý kỹ thuật, công nghệ trong doanh nghiệp tùy thuộc rất nhiều vào những nhân tố tác động tới chúng, tới cách thức, chiều hướng và mức độ tác động của những nhân tố này. Những kết quả nghiên cứu gần đây cho thấy hiện có nhiều nhân tố tác động tới kỹ thuật- công nghệ và việc quản lý kỹ thuật- công nghệ của doanh nghiệp. Trong số đó, những nhân tố chủ yếu tác động tới kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp hiện bao gồm: - Những yếu tố nội bộ của doanh nghiệp. Đây là những nhân tố tác động quan trọng nhất tới thực trạng, sự phát triển cũng như việc khai thác, sử dụng kỹ thuật- công 3 Với những xưởng, phân xưởng có quy mô lớn, có số lượng máy móc thiết bị nhiều, đòi hỏi nhiều thời gian để theo dõi, chăm sóc chúng một cách chuyên nghiệp, người ta có thể tổ chức một nhóm, một tổ đảm nhận chức năng theo dõi, quản lý kỹ thuật và công nghệ. Nhóm này thường đảm nhận cả nhiệm vụ sửa chữa, bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị trong xưởng/ phân xưởng. Để có thể đảm bảo tính thống nhất và hiệu quả của công tác quản lý trang thiết bị, doanh nghiệp cần có chế độ đào tạo thích hợp cho đội ngũ này. 14
16. nghệ của một doanh nghiệp. Trong số những nhân tố nội bộ, những yếu tố có ý nghĩa quan trọng nhất là: o Sứ mạng, tầm nhìn và mục tiêu của doanh nghiệp. Những nội dung này liên quan tới thị trường, tới khách hàng và sản phẩm mục tiêu của doanh nghiệp, tới vị thế mà doanh nghiệp muốn đạt tới, tới lợi thế cạnh tranh mà doanh nghiệp muốn tạo ra và duy trì. Do đó, chúng quyết định các mục tiêu, các tiêu chuẩn, các nguyên tắc để tạo lập, duy trì, sử dụng và phát triển, hay nói rộng hơn, tới chiến lược xây dựng và phát triển, hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. Nhiều doanh nghiệp không chú ý đầy đủ tới nhân tố cơ bản có tính nền tảng này nên công tác quản lý kỹ thuật- công nghệ thường có tính chắp và, thiếu nhất quán, thiếu hệ thống. o Năng lực quản lý và cơ chế quản lý, vận hành của doanh nghiệp. Yếu tố này trực tiếp tác động tới khả năng, cách thức thực hiện các kế hoạch, chiến lược, ý đồ của các doanh nghiệp về các vấn đề liên quan tới kỹ thuật- công nghệ. Năng lực này mà yếu kém, cơ chế này mà phức tạp, không khoa học, bất hợp lý thì các chủ trương, chiến lược không thể triển khai, hiện thực hóa được. Ngoài ra, nếu năng lực quản lý yếu kém, không thể giúp doanh nghiệp khai thác, sử dụng các phương tiện kỹ thuật và công nghệ một cách có hiệu quả, không thu hồi được vốn đầu tư bỏ ra để tạo lập các phương tiện kỹ thuật và công nghệ, doanh nghiệp không thể đổi mới, thay thế các phương tiện kỹ thuật và công nghệ, không thể duy trì, đảm bảo quá trình tái sản xuất bình thường của chúng được, tức là không duy trì được hoạt động của doanh nghiệp chứ không chỉ là các phương tiện kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. o Chủng loại mặt hàng của doanh nghiệp. Chủng loại mặt hàng càng rộng thì doanh nghiệp càng cần nhiều loại trang thiết bị, yêu cầu đặt ra đối với việc quản lý chúng càng cao. Để giải quyết mâu thuẫn này, việc áp dụng những hình thức gia công, phương thức thiết kế sản phẩm theo module và công tác tiêu chuẩn hóa là những giải pháp mà các doanh nghiệp thường lựa chọn, áp dụng. o Quy mô doanh nghiệp. Bản thân máy móc, trang thiết bị cũng là một yếu tố xác định quy mô của doanh nghiệp. Nhìn chung, quy mô doanh nghiệp càng lớn, số lượng (và có thể cả chủng loại) trang thiết bị cũng càng nhiều. Việc mở rộng quy mô doanh nghiệp, tăng quy mô sản xuất đòi hỏi doanh nghiệp phải tăng cường đầu tư, mua sắm trang thiết bị mới hoặc thay thế trang thiết bị có công suất thấp bằng các trang thiết bị có công suất cao hơn. Trong bối cảnh tiến bộ khoa học- công nghệ như hiện nay, sự gia tăng số lượng và chất lượng trang thiết bị gắn liền với việc nâng cao trình độ kỹ thuật và công nghệ của doanh nghiệp. o Hiện trạng tổ chức, kinh doanh của doanh nghiệp. Yếu tố này bao gồm những nội dung như cấu trúc của hệ thống các cơ sở sản xuất- kinh doanh của doanh 15
17. nghiệp. Hệ thống này được bố trí một cách tập trung hay phân tán sẽ ảnh hưởng tới quy mô và cơ cấu hệ thống trang thiết bị phục vụ sản xuất kinh doanh, tới quy mô, chất lượng của hệ thống cơ sở hạ tầng kỹ thuật của doanh nghiệp. - Trình độ tiến bộ của khoa học- kỹ thuật và công nghệ trên thế giới. Ngay cả các doanh nghiệp quy mô lớn, các tổ chức nghiên cứu khoa học, phát triển kỹ thuật và công nghệ Việt Nam hiện chỉ có năng lực nghiên cứu- phát triển rất hạn chế, chi phí và kết quả nghiên cứu- phát triển đều thấp kém so với thế giới. Bởi vậy, nguồn chuyển giao phương tiện kỹ thuật và công nghệ sản xuất cho các doanh nghiệp Việt Nam hầu hết là từ nước ngoài. Trình độ tiến bộ của khoa học- kỹ thuật và công nghệ trên thế giới tác động tới kỹ thuật và công nghệ của các doanh nghiệp Việt Nam không chỉ ở chỗ nó là nguồn chuyển giao, mà còn là cơ sở để các doanh nghiệp (và các tổ chức nghiên cứu) Việt Nam xuất phát, dựa vào đó để lựa chọn và thực hiện các hoạt động nghiên cứu, cải tiến trang thiết bị và công nghệ của mình, đồng thời tạo áp lực, sức ép cạnh tranh buộc các doanh nghiệp Việt Nam cải tiến, hiện đại hóa trang thiết bị và công nghệ của mình. - Bối cảnh kinh tế- xã hội quốc gia và quốc tế. Nhân tố này tác động tới môi trường và điều kiện để thực hiện các hoạt động tạo lập, đổi mới, hoàn thiện, hiện đại hóa và phát triển hệ thống phương tiện kỹ thuật và công nghệ của quốc gia, của ngành cũng như của từng doanh nghiệp cụ thể. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập, bối cảnh cụ thể trong từng giai đoạn của chu kỳ phát triển kinh tế ảnh hưởng tới việc đổi mới công nghệ và kỹ thuật của doanh nghiệp. Vào bất kỳ giai đoạn nào của chu kỳ phát triển kinh tế, một doanh nghiệp đều có thể tìm thấy cơ hội hoặc phải đối mặt với những thách thức khi đổi mới, cải tiến và phát triển công nghệ- kỹ thuật. Thông thường, khi kinh tế thế giới và trong nước ở trong giai đoạn phát triển/ bùng nổ, các doanh nghiệp có cơ hội đầu tư với hiệu quả đủ hấp dẫn để đổi mới công nghệ. Tuy nhiên, trong giai đoạn khủng hoảng, suy thoái, nhiều doanh nghiệp Việt Nam, vốn có năng lực hạn chế, trình độ kỹ thuật và công nghệ thấp so với mức bình quân của thế giới, có thể mua/ tiếp nhận chuyển giao những trang thiết bị mà nhiều doanh nghiệp trên thế giới hoặc trong khu vực đã coi là lạc hậu, nhưng vẫn còn tiến bộ hơn trang thiết bị và công nghệ hiện tại của doanh nghiệp. Điều này đã được nhiều doanh nghiệp áp dụng thành công, ít nhất là từ 2 cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu (1997/ 1998 và 2008/ 2009). Mặt trái của những hoạt động này là khoét sâu thêm sự lạc hậu/ chênh lệch trình độ kỹ thuật- công nghệ giữa các doanh nghiệp Việt Nam và các doanh nghiệp trong khu vực và trên thế giới. Những nhận định, cảnh báo này là hoàn toàn thực tế, nhưng cũng không thể bỏ qua thực tế là nhiều doanh nghiệp Việt Nam có trình độ thấp kém hơn khu vực và thế giới rất nhiều. Vấn đề là trong từng liệu doanh nghiệp có tận dụng được những cơ hội nâng cao trình độ kỹ thuật- công nghệ thông qua chọn lọc và mua sắm công nghệ đã 16
18. qua sử dụng để nâng cao năng lực cạnh tranh, khắc phục dần sự tụt hậu về kỹ thuật và công nghệ của mình hay không. Hơn nữa, tuy có những nhược điểm như trên, nhưng chính việc tiếp cận, sử dụng những công nghệ đã qua sử dụng, từ các doanh nghiệp nước ngoài cũng cho phép doanh nghiệp nâng dần trình độ và năng lực công nghệ- kỹ thuật của mình. Điều này cần được cân nhắc vì kinh nghiệm thực tế của chính các doanh nghiệp Việt Nam đã chỉ rõ rằng doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, không thể có những “bước nhảy vọt” về kỹ thuật và công nghệ, không thể từ xuất phát điểm rất thấp (cả về trình độ kỹ thuật- công nghệ thuần túy lẫn trình độ tổ chức, quản lý phương tiện kỹ thuật và công nghệ hiện đại, lẫn thái độ, phong cách thích hợp của lực lượng lao động kỹ thuật, lao động quản lý đối với trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ tiên tiến, hiện đại) mà có thể ngay một lúc tiếp nhận, vận hành, quản lý một cách có hiệu quả các phương tiện kỹ thuật cũng như công nghệ tiên tiến, hiện đại được. 17
19. CÂU HỎI ÔN TẬP 1- Công nghệ là gì? Nó bao gồm những yếu tố nào? Mỗi yếu tố có vai trò như thế nào trong việc phát triển, khai thác và sử dụng công nghệ? Liên hệ với một công nghệ cụ thể để giải thích vai trò này! 2- Hãy phân tích những khác biệt trong các định nghĩa, quan niệm về công nghệ! Từ sự khác biệt này, có thể rút ra kết luận gì cho doanh nghiệp? 3- Thế nào là một công nghệ thích hợp? Hãy nêu ví dụ cụ thể để giải thích! 4- Quản lỹ kỹ thuật bao gồm những nội dung gì? Hãy liên hệ với thực tế ở một doanh nghiệp để làm rõ những nội dung này! 5- Công tác tổ chức quản lý kỹ thuật được thực hiện như thế nào? Hãy liên hệ với thực tế ở một doanh nghiệp để làm rõ những nội dung này! 6- Tại sao cần phân cấp quản lý kỹ thuật? Công tác tổ chức quản lý kỹ thuật có thể được phân cấp như thế nào? Những nhân tố nào ảnh hưởng/ tác động tới việc phân cấp quản lý kỹ thuật trong doanh nghiệp? Quy mô của doanh nghiệp ảnh hưởng như thế nào tới việc phân cấp quản lý kỹ thuật? Hãy liên hệ với thực tế ở một doanh nghiệp để làm rõ những nội dung này! 7- Những nhân tố nào ảnh hưởng/ tác động tới công tác tổ chức quản lý kỹ thuật trong doanh nghiệp? Hãy liên hệ thực tế ở một doanh nghiệp để phân tích tác động của những nhân tố đó! 8- Công tác quản lý kỹ thuật trong doanh nghiệp có thể gặp những khó khăn, vướng mắc gì? Hãy liên hệ thực tế ở một doanh nghiệp để xác định và phân tích tác động của những khó khăn, vướng mắc đó! 18
20. CHƢƠNG 2 QUẢN LÝ CÔNG NGHỆ TRONG DOANH NGHIỆP 2.1- Nội dung của quản lý công nghệ trong doanh nghiệp Quản lý công nghệ thường được kết hợp với quản lý trang thiết bị. Chúng có những chức năng tương tự nhau, nhưng có nội dung cụ thể khác nhau. Về cơ bản, những nội dung cơ bản của quản lý công nghệ trong doanh nghiệp bao gồm: - Tổ chức, xây dựng và duy trì hệ thống thông tin công nghệ phục vụ nhu cầu thông tin công nghệ của doanh nghiệp và nhu cầu trao đổi thông tin với bên ngoài. Hệ thống này cần bao gồm cả những thông tin công nghệ từ nội bộ doanh nghiệp (tình trạng công nghệ và khai thác, sử dụng nó trong doanh nghiệp, những cải tiến, hoàn thiện công nghệ trong và ngoài doanh nghiêp, ) Để làm việc này, bộ phận xây dựng và quản lý hệ thống thông tin công nghệ cần i) phân loại công nghệ theo những tiêu chí thích hợp với nhu cầu sử dụng thông tin công nghệ của doanh nghiệp (công dụng, chức năng của công nghệ, nguồn cung cấp công nghệ, các cơ sở có khả năng nghiên cứu, hoàn thiện công nghệ, ); ii) lập hồ sơ công nghệ (danh mục công nghệ và các hồ sơ liên quan tới từng công nghệ/ nhóm công nghệ mà doanh nghiệp sử dụng, các báo cáo, phân tích, đánh giá tổng quan về công nghệ, tình hình sử dụng và phát triển công nghệ, những vấn đề thường gặp/ khó khăn vướng mắc thường phải xử lý trong quá trình khai thác, sử dụng công nghệ, ); iii) tập hợp, xử lý, cung cấp thông tin công nghệ cho các đối tượng có nhu cầu và iv) thiết lập, phát triển quan hệ, duy trì chế độ trao đổi thông tin công nghệ với các đối tác khác. - Theo dõi và cập nhật tình hình, số liệu về công nghệ trong và ngoài doanh nghiệp. Bộ phận thức hiện nhiệm vụ này thường có cả trách nhiệm theo dõi, thống kê và ghi chép, mô tả những tiến bộ, đổi mới và cải tiến đối với những công nghệ mà mình sử dụng. - Đánh giá quá trình vận hành và kết quả khai thác, sử dụng công nghệ. Quá trình vận hành và kết quả khai thác, sử dụng công nghệ cần được đánh giá cả trên giác độ kỹ thuật- công nghệ và kinh tế- kỹ thuật. Doanh nghiệp thường kết hợp thực hiện cả 2 nội dung đánh giá kỹ thuật và công nghệ khi đánh giá thường kỳ bởi chúng có liên quan mật thiết với nhau. Hơn nữa, với nguồn nhân lực hạn chế, việc tách bạch kết quả khai thác, sử dụng công nghệ và kỹ thuật đòi hỏi chi phí cao hơn. Bởi vậy, người ta chỉ đánh giá riêng rẽ kỹ thuật và công nghệ trong một số trường hợp, và thường chỉ vài ba năm một lần. Những chỉ tiêu thường được xem xét, phân tích khi đánh giá là: o Tỷ suất lợi nhuận (sau thuế) tính trên giá trị máy móc thiết bị và công 19
21. nghệ (cả giá trị tính theo nguyên giá và theo giá trị còn lại) cũng như biến động của chỉ tiêu này giữa các năm; o Chi phí sử dụng trang thiết bị và công nghệ tính trên một đơn vị sản phẩm và tỷ trọng của nó so với giá thành đơn vị sản phẩm; o Hệ số sử dụng/ huy động công suất thiết bị (chung cho toàn bộ trang thiết bị, công nghệ của doanh nghiệp và cho một số trang thiết bị, công nghệ chủ yếu, có giá trị lớn); o Tỷ lệ giữa giá trị còn lại và nguyên giá của máy móc thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp; o Tổn thất do hỏng hóc thiết bị và công nghệ và tỷ lệ của nó so với tổng giá thành sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp trong kỳ kinh doanh (và so sánh tỷ lệ biến động giữa các năm, giữa doanh nghiệp với các doanh nghiệp cùng ngành, giữa doanh nghiệp với các đối thủ cạnh tranh chính, ); o Tình hình thực hiện các định mức kinh tế kỹ thuật, đặc biệt là những định mức kinh tế- kỹ thuật đặc thù, có ý nghĩa quan trọng của thiết bị/ công nghệ và những định mức được doanh nghiệp đặc biệt kiểm soát; o Các chỉ tiêu khác mà doanh nghiệp quan tâm (giá trị trang thiết bị tính cho một lao động, chi phí nghiên cứu và phát triển tính trên đầu người trong doanh nghiệp, tỷ lệ thải loại, thay thế trang thiết bị tính bằng tỷ số giữa nguyên giá của trang thiết bị được loại bỏ, thay thế trong kỳ kinh doanh so với nguyên giá của toàn bộ trang thiết bị và công nghệ mà doanh nghiệp sở hữu trong kỳ, ). - Tổ chức nghiên cứu, cải tiến, hiện đại hóa công nghệ và đổi mới công nghệ. Về phía nội bộ, doanh nghiệp có thể i) xây dựng cơ chế và tổ chức phong trào phát huy sáng kiến, cải tiến kỹ thuật để huy động đông đảo cán bộ, công nhân viên tham gia công tác cải tiến, hoàn thiện công nghệ và kỹ thuật một cách thường xuyên; ii) sử dụng năng lực nghiên cứu- phát triển của doanh nghiệp (hoặc doanh nghiệp có thể huy động được) để thực hiện các đề tài, đề án hoặc dự án cải tiến, hiện đại hóa, chuyển giao và thích ứng hóa công nghệ và iii) chủ động tham gia các hoạt động, chương trình nghiên cứu, ứng dụng công nghệ của Nhà nước và các tổ chức nghiên cứu, chuyển giao công nghệ để có thể vừa tăng cường năng lực công nghệ, vừa có thể tiếp nhận công nghệ mới, vừa có thể cải tiến, hoàn thiện công nghệ mà doanh nghiệp đang sử dụng. Với bên ngoài, doanh nghiệp cần chủ động nêu nhu cầu, tổ chức hợp tác với các tổ chức nghiên cứu, môi giới, hỗ trợ chuyển giao công nghệ để phối hợp sử dụng các nguồn lực thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu, đổi mới và hoàn thiện nâng cấp hệ thống công nghệ của mình. Để tổ chức và thực hiện quan hệ hợp tác một cách bền vững, chuyên nghiệp và có hiệu quả, doanh nghiệp có thể xây dựng cơ chế hợp tác và ký kết các hợp đồng hợp 20
22. tác dài hạn với một số đối tác là các cơ quan, tổ chức nghiên cứu, phát triển, tư vấn và môi giới chuyển giao công nghệ trong và ngoài nước. - Thương mại hóa công nghệ. Th•¬ng m¹i hãa c«ng nghÖ thùc chÊt lµ qu¸ tr×nh ®•a c«ng nghÖ trë thµnh hµng hãa, tham gia hoÆc s½n sµng tham gia vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh th«ng qua c¸c ho¹t ®éng trao ®æi theo h×nh thøc mua b¸n, chuyển giao tiếp cho những đối tượng khác có nhu cầu sử dụng công nghệ. Trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr•êng, ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u nh• hiÖn nay, c¸ch thøc tèt nhÊt ®Ó thóc ®Èy xu h•íng ph¸t triÓn nãi trªn lµ th•¬ng m¹i hãa c«ng nghÖ. §ã võa lµ ®éng lùc, võa lµ m«i tr•êng cho c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ ph¸t sinh, giao l•u, hoµn thiÖn, ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh th•¬ng m¹i hãa c«ng nghÖ nµo còng bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau ®©y: ĐiÒu tra nghiªn cøu thÞ tr•êng ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu, ph•¬ng h•íng ph¸t triÓn cña thÞ tr•êng, lµm c¬ së ®Æt ra c¸c vÊn ®Ò vÒ c«ng nghÖ, c¶i tiÕn c«ng nghÖ, so s¸nh vµ ph©n tÝch ®Ó lùa chän c«ng nghÖ thÝch hîp trªn c¬ së kh¶ n¨ng nghiªn cøu triÓn khai. Néi dung nµy ®•îc ®Æt ra kh«ng chØ ®èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu khoa häc, nh÷ng ng•êi "s¶n xuÊt" ra c«ng nghÖ, mµ c¶ ®èi víi c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh, lu«n ph¶i kiÓm chøng c«ng nghÖ hiÖn cã cña m×nh, ®¸nh gi¸ t×nh t×nh hµng ho¸ trªn thÞ tr•êng ®Ó cã nh÷ng h•íng ph¸t triÓn hîp lý, ph¸t triÓn c¸c c«ng nghÖ míi thÝch hîp, ®¶m b¶o søc c¹nh tranh vµ sù tån t¹i cña doanh nghiÖp, ph¸t triÓn vµ t¨ng c•êng n¨ng lùc cña c¸c nhµ nghiªn cøu. Tæ chøc c¸c mèi quan hÖ giao dÞch th•¬ng m¹i c«ng nghÖ. Néi dung nµy bao gåm c¸c ho¹t ®éng: nghiªn cøu, thu thËp th«ng tin, tiÕp xóc, ®µm ph¸n, lùa chän, ký kÕt tháa thuËn theo c¸c quy ®Þnh cña ChÝnh phñ, ®iÒu •íc Quèc tÕ Néi dung nµy gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ, tæ chøc vµ luËt ph¸p ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ tham gia qu¸ tr×nh mua b¸n chuyÓn giao c«ng nghÖ. ViÖc ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn néi dung nµy kh«ng chØ phô thuéc vµo c¸c nhµ cung cÊp c«ng nghÖ, c¸c doanh nghiÖp cã nhu cÇu vÒ c«ng nghÖ, mµ mét phÇn rÊt lín phô thuéc vµo c¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý cña ChÝnh phñ, vµo t¸c ®éng cña chóng trong viÖc kÝch thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ, s¶n xuÊt kinh doanh còng nh• th•¬ng m¹i ho¸ c«ng nghÖ. Tæ chøc c¸c kªnh vËn ®éng cña c«ng nghÖ. §©y lµ néi dung liªn quan ®Õn viÖc tæ chøc m¹ng l•íi nghiªn cøu c«ng nghÖ phï hîp víi hÖ thèng s¶n xuÊt kinh doanh, thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý thÝch hîp víi nghiªn cøu khoa häc vµ s¶n xuÊt kinh doanh nh»m t¹o ra sù g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. §ång thêi, cÇn h×nh thµnh mét hÖ thèng ®ång bé víi c¸c tæ chøc chuyªn m«n, xóc tiÕn qu¸ tr×nh vËn ®éng cña c«ng nghÖ, nh• c¸c tæ chøc t• vÊn, dÞch vô, cung cÊp th«ng tin, xuÊt nhËp khÈu c«ng nghÖ, chuyÓn giao c«ng nghÖ Néi dung nµy bao gåm c¶ c¸c ho¹t ®éng nh• mua b¸n thiÕt bÞ, m¸y mãc, tµi liÖu kü thuËt, ®µo t¹o, h•íng dÉn sö dông, thiÕt kÕ, tæ chøc d©y chuyÒn, qu¶n lý ®Ó ®•a c«ng 21
23. nghÖ vµo sö dông. X¸c ®Þnh gi¸ trÞ th•¬ng m¹i cña c«ng nghÖ, hµm l•îng c«ng nghÖ tham gia vµo s¶n xuÊt kinh doanh, hiÖu qu¶ ®em l¹i nh»m theo dâi, ph©n bæ vµ thu håi ®Çy ®ñ chi phÝ v« h×nh, h÷u h×nh cña c«ng nghÖ, ®ång thêi th•êng xuyªn ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ, vÞ trÝ cña s¶n phÈm trªn thÞ tr•êng, lµm ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c«ng nghÖ, ®Æt ra c¸c vÊn ®Ò míi vÒ c«ng nghÖ. 2.2- Đánh giá công nghệ 2.2.1- Bản chất và nội dung của việc đánh giá công nghệ §¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng quan träng cÇn ®•îc tiÕn hµnh trong mäi giai ®o¹n cña c«ng t¸c qu¶n lý c«ng nghÖ- tõ khi nã xuÊt hiÖn, ®•îc giíi thiÖu, khi lËp kÕ ho¹ch hoÆc chiÕn l•îc ph¸t triÓn c«ng nghÖ (®¸nh gi¸ t¹i c¸c thêi ®iÓm lùa chän), khi tiÕp nhËn còng nh• trong qu¸ tr×nh sö dông c«ng nghÖ (®¸nh gi¸ ®Þnh kú) cho m·i tíi tËn khi nã bÞ thay thÕ b»ng mét c«ng nghÖ kh¸c. ThËm chÝ ngay tõ khi míi xuÊt hiÖn ý t•ëng vÒ mét c«ng nghÖ, míi chuÈn bÞ nghiªn cøu chi tiÕt ®Ó thiÕt kÕ ra c«ng nghÖ ®ã, ng•êi ta còng ®· ph¶i s¬ bé ®¸nh gi¸ chóng, tõ ®ã xÐt xem cã nªn tiÕp tôc chi phÝ cho nã hay kh«ng. §¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ viÖc ph©n tÝch mét c«ng nghÖ cô thÓ còng nh• toµn bé c«ng nghÖ cña mét doanh nghiÖp (còng nh• cña mét ngµnh, mét ®Þa ph•¬ng, mét quèc gia) ®Ó tõ ®ã x¸c ®Þnh nh÷ng •u ®iÓm, thÕ m¹nh còng nh• nh÷ng nh•îc ®iÓm cña chóng. Bëi nh÷ng •u ®iÓm, nh•îc ®iÓm cña mçi c«ng nghÖ bao giê còng cã tÝnh t•¬ng ®èi, ®•îc x¸c ®Þnh trong mèi t•¬ng quan víi c¸c c«ng nghÖ kh¸c nªn viÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ lu«n lµ sù so s¸nh c«ng nghÖ - so s¸nh gi÷a c«ng nghÖ ®•îc ph©n tÝch víi nh÷ng c«ng nghÖ ®· biÕt kh¸c, gi÷a c«ng nghÖ cña mét khu vùc, mét khu vùc l·nh thæ, mét ngµnh víi c«ng nghÖ cña c¸c khu vùc, c¸c ngµnh kh¸c. §¸nh gi¸ c«ng nghÖ ®•îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph©n tÝch c¸c chØ tiªu, c¸c tiªu thøc hoÆc ®Æc tÝnh ®Æc tr­ng cho mét c«ng nghÖ (hoÆc n¨ng lùc c«ng nghÖ) ph¶n ¸nh “gi¸ trÞ sö dông” cña c«ng nghÖ ®ã. Nãi c¸ch kh¸c, ®©y chÝnh lµ viÖc ®¸nh gi¸ lîi Ých cña c«ng nghÖ ®èi víi ng•êi sö dông c«ng nghÖ th«ng qua c¸c th«ng sè vµ ®Æc ®iÓm ®Æc tr•ng cña nã. §iÒu nµy cã thÓ thùc hiÖn ®•îc bëi bÊt kú c«ng nghÖ nµo còng cã thÓ vµ cÇn ph¶i m« t¶ ®•îc th«ng qua nh÷ng chØ tiªu, tiªu thøc nh• thÕ. ChÊt l•îng cña c¸c b¶n ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo viÖc lùa chän chØ tiªu, tiªu thøc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ sao cho chÝnh x¸c, bao trïm ®•îc lîi Ých cña c¸c chñ thÓ cã liªn quan. Mét c«ng nghÖ th•êng ®•îc ®¸nh gi¸ trªn 4 néi dung c¬ b¶n (mÆt hoÆc ®Æc tÝnh cña c«ng nghÖ) sau ®©y: - N¨ng lùc ho¹t ®éng cña c«ng nghÖ; - Tr×nh ®é kü thuËt vµ c«ng nghÖ ; - HiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ ; 22
24. - T¸c ®éng m«i tr•êng vµ c¸c ¶nh h•ëng kinh tÕ- x· héi kh¸c cña c«ng nghÖ. Bèn néi dung trªn cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, t¸c ®éng tíi nhau mét c¸ch tæng hîp (xem h×nh 2.1). ChÝnh v× vËy, bªn c¹nh viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng néi dung trªn mét c¸ch riªng rÏ, ng•êi ta còng ph¶i ®¸nh gi¸ mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a c¸c néi dung trªn vµ t¸c ®éng tæng hîp cña chóng ®èi víi c«ng nghÖ ®•îc xem xÐt, ®èi víi s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp hoÆc cña ngµnh. ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc qu¶n lý c«ng nghÖ còng nh• ®èi víi chuyÓn giao c«ng nghÖ. Th«ng qua ®¸nh gi¸ mét c«ng nghÖ cô thÓ khi nã míi xuÊt hiÖn hoÆc ®•îc c¬ quan, tæ chøc së h÷u c«ng nghÖ ®ã giíi thiÖu, c¸c c¸n bé qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm cã thÓ ®•a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh cÇn thiÕt vÒ viÖc cã tiÕp nhËn chóng hay kh«ng, nÕu nhËn chuyÓn giao th× bao giê cã thÓ tiÕp nhËn, cÇn chuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn g× ®Ó tiÕp nhËn chóng, Víi c¸c c«ng nghÖ ®ang trong qu¸ tr×nh sö dông, viÖc ®¸nh gi¸ nµy cho phÐp rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt vÒ hiÖu qu¶ cña chóng, kh¶ n¨ng tiÕp tôc sö dông chóng vµ nhu cÇu, møc ®é thay thÕ, hiÖn ®¹i ho¸ chóng. Nh÷ng th«ng tin nµy lµ c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c chiÕn l•îc, kÕ ho¹ch ®æi míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ, mµ cßn trùc tiÕp lµ c¬ së cho viÖc x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch t¸c nghiÖp (kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, cung øng, b¶o d•ìng, ). HiÖu qu¶ cña c«ng nghÖ Tr×nh ®é N¨ng lùc kü thuËt vµ ho¹t ®éng cña c«ng c«ng nghÖ nghÖ ¶nh h•ëng kinh tÕ- x· héi H×nh 2.1: Nh÷ng néi dung cña ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng 23
25. 2.2.2- Những yêu cầu đối với việc đánh giá công nghệ ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ mét c¸ch cô thÓ cã thÓ ®•îc thùc hiÖn v× nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. Bëi vËy, nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra còng ph¶i t•¬ng øng víi nh÷ng môc tiªu cña viÖc ®¸nh gi¸ mçi c«ng nghÖ cô thÓ. B¸m s¸t môc tiªu ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n vµ chung nhÊt cña viÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ. C¸c nhµ nghiªn cøu vµ c¸c c¸n bé qu¶n lý c«ng nghÖ ®· ®•a ra nhiÒu yªu cÇu cô thÓ kh¸c cÇn ®•îc ®¶m b¶o trong qu¸ tr×nh ®¸nh gi¸ mçi mét c«ng nghÖ cô thÓ. §ã lµ: - ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c. §Ó ®¶m b¶o tÝnh chÝnh x¸c trong ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ, tr•íc tiªn, viÖc ®¸nh gi¸ ph¶i ®•îc thùc hiÖn mét c¸ch kh¸ch quan, dùa trªn nh÷ng c¬ së x¸c thùc, cã nguån gèc râ rµng, ®¸ng tin cËy, ®•îc kiÓm ®Þnh mét c¸ch râ rµng, theo nh÷ng ph•¬ng ph¸p khoa häc. - C«ng nghÖ ph¶i ®•îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn. §iÒu nµy cã nghÜa lµ cÇn ®¸nh gi¸ mét c¸ch toµn diÖn t¸c ®éng kinh tÕ- x· héi cña c«ng nghÖ tíi c¸c mÆt ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp hoÆc chñ thÓ cã liªn quan tíi c«ng nghÖ cÇn ®¸nh gi¸. MÆt kh¸c, cÇn ph©n tÝch c¶ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng tíi viÖc chuyÓn giao, sö dông vµ khai th¸c c«ng nghÖ nµy. - ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ ph¶i ®•îc thùc hiÖn trªn c¬ së b¸m s¸t nh÷ng môc tiªu hoµn toµn x¸c ®Þnh mµ chñ thÓ ®¸nh gi¸ ph¶i nªu ra ngay tõ ®Çu. Tuy viÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ lu«n cã tÝnh toµn diÖn, nh•ng môc ®Ých ®¸nh gi¸ mét c«ng nghÖ t¹i mçi thêi ®iÓm cã thÓ kh«ng gièng nhau. - ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ cÇn ®•îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c quy ®Þnh cã tÝnh ph¸p lý râ rµng, ch¾c ch¾n. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c c¬ quan ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ ph¶i cã ®ñ t• c¸ch, n¨ng lùc vµ thÈm quyÒn ®¸nh gi¸. C¸c c¬ së, ph•¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ còng ph¶i dùa trªn c¸c c¨n cø ph¸p lý râ rµng, ch¾c ch¾n. §èi víi nh÷ng nhiÖm vô ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ kh¸c nhau, ng•êi ta cã thÓ ®Ò ra nh÷ng yªu cÇu kh¸c nhau vÒ tÝnh ph¸p lý cña viÖc ®¸nh gi¸ nµy. - ViÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ cÇn ®•îc thùc hiÖn mét c¸ch hîp lý, tiÕt kiÖm, bám sát mục tiêu đánh giá. V× vậy, nhiÒu khi ng•êi ta cã thÓ ®¸nh gi¸ mét c«ng nghÖ theo nh÷ng néi dung rót gän hoÆc bá qua nh÷ng b•íc nhÊt ®Þnh bëi ®· cã nh÷ng ®¸nh gi¸ t•¬ng tù ®•îc tiÕn hµnh tõ tr•íc, trong nh÷ng hoµn c¶nh t•¬ng tù. - KÕt qu¶ cña viÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ lµ nh÷ng b¶n b¸o c¸o ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ. B¶n ®¸nh gi¸ nµy kh«ng chØ m« t¶, nªu râ nh÷ng •u, nh•îc ®iÓm, nh÷ng t¸c ®éng cña c«ng nghÖ ®•îc ®•a ra ®¸nh gi¸ mµ ph¶i nªu ®•îc nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt theo môc ®Ých, yªu cÇu ®¸nh gi¸. 24
26. 2.2.3- Phương pháp đánh giá công nghệ a- §¸nh gi¸ c¸c th«ng sè kinh tÕ - kü thuËt cña c«ng nghÖ Mét c«ng nghÖ sÏ ®­îc ®¸nh gi¸ vÒ mÆt ®Þnh tÝnh qua sù ph©n tÝch “c«ng dông” cña c«ng nghÖ, (tr¶ lêi c©u hái Cã kh¶ n¨ng sö dông c«ng nghÖ vµo nh÷ng viÖc g×?) vµ ®¸nh gi¸ vÒ mÆt ®Þnh l•îng qua ph©n tÝch c¸c th«ng sè kinh tÕ- kü thuËt ®Æc tr•ng m« t¶ c«ng nghÖ ®ã. Tr•íc tiªn, c«ng nghÖ ®•îc ®¸nh gi¸ mét c¸ch riªng rÏ theo tõng mÆt, sau ®ã kÕt hîp nh÷ng kết quả ®¸nh gi¸ ®ã ®Ó ®¸nh gi¸ mét c¸ch tæng hîp tình trạng công nghệ chung trªn c¬ së c¸c ®¸nh gi¸ riªng rÏ trªn. b- Phân tích công dụng của công nghệ Ph©n tÝch c«ng dông cña c«ng nghÖ lµ sù ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ hoµn toµn cã tÝnh ®Þnh tÝnh, nh•ng lµ sù ph©n tÝch rÊt c¬ b¶n, mÆc dï chØ rÊt ®¬n gi¶n. §ã chÝnh lµ sù ®¸nh gi¸ vÒ nÒn t¶ng cña mét c«ng nghÖ, cho phÐp lùa chän nh÷ng c«ng nghÖ cã thÓ so s¸nh, cïng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu nhÊt ®Þnh mµ doanh nghiÖp/ c¬ së s¶n xuÊt cã thÓ cÇn ®Õn. Sù ®¸nh gi¸ nµy chÝnh lµ xem xÐt xem nh÷ng c«ng nghÖ ®•îc ®•a ra xem xÐt, ®¸nh gi¸ cã cïng thuéc mét nhãm hay kh«ng, cã cïng ®¸p øng mét môc tiªu sö dông hay kh«ng, tøc lµ cã thÓ cïng ®Æt lªn mét mÆt b»ng ®Ó so s¸nh víi nhau hay kh«ng. NÕu kh«ng đưa ra được cách thức quy đổi thông số, kh«ng thÓ so s¸nh tiÕp c¸c th«ng sè kinh tÕ- kü thuËt. Ph©n tÝch c¸c th«ng sè kinh tÕ- kü thuËt lµ sù ®¸nh gi¸ cã tÝnh ®Þnh l•îng ®èi víi mét c«ng nghÖ. §Ó lµm viÖc nµy, cÇn lùa chän ®•îc nh÷ng th«ng sè c¬ b¶n, ®Æc tr•ng cho c«ng nghÖ cÇn ®¸nh gi¸. §©y lµ nhiÖm vô cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi viÖc ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ v× mçi c«ng nghÖ lu«n ®•îc m« t¶ qua nhiÒu th«ng sè, chØ tiªu kinh tÕ- kü thuËt kh¸c nhau, cã vai trß, ý nghÜa kh¸c nhau. ViÖc nµy hoµn toµn cã thÓ thùc hiÖn ®•îc bëi mçi c«ng nghÖ lu«n ®•îc m« t¶ qua nh÷ng b¶n thuyÕt minh vµ nh÷ng th«ng sè kinh tÕ- kü thuËt ph¶n ¸nh c«ng dông vµ gi¸ trÞ sö dông cña nã. c- So sánh công nghệ So sánh công nghệ là phương pháp đánh giá một công nghệ mới dựa trên sự so sánh, đối chiếu với những công nghệ đã biết trên những tiêu chí do người thực hiện đánh giá công nghệ lựa chọn. Những tiêu chí này bao gồm cả những khía cạnh định tính (công dụng, tác dụng, đặc điểm của công nghệ, yêu cầu sử dụng công nghệ và những điều kiện cần đảm bảo khi sử dụng công nghệ, ) và định lượng. Các yếu tố định lượng được cụ thể hóa bằng các chỉ tiêu (trong đó có những thông số kinh tế- kỹ thuật đặc trưng cho mỗi công nghệ hoặc loại công nghệ) đánh giá công nghệ như đã trình bày ở trên. Phương thức thường được áp dụng là tính các chỉ tiêu trên cơ sở đơn vị sản phẩm. 25
27. Vấn đề cần giải quyết khi so sánh công nghệ là khi phải đánh giá các công nghệ có những tiêu chí, thông số kinh tế- kỹ thuật không đồng nhất, không trùng lắp với nhau. Trong những trường hợp này, cần tìm ra những phương pháp và tiêu chí quy đổi để đưa những tiêu chí, những thông số có thể so sánh được (đưa về các tiêu chí, các thông số có cùng cơ sở hoặc có ý nghĩa tương tự nhau). 2.3- Chiến lƣợc phát triển và đổi mới công nghệ 2.3.1- B¶n chÊt cña chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ ChiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ lµ mét bé phËn cña toµn bé chiÕn l•îc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Nã bao gåm nh÷ng môc tiªu, ph•¬ng tiÖn, ph•¬ng ph¸p vµ c¸ch thøc thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn, c¶i tiÕn, hoµn thiÖn vµ øng dông c«ng nghÖ còng nh• ph¸t triÓn tiÒm lùc c«ng nghÖ, n©ng cao lîi thÕ so s¸nh vÒ c«ng nghÖ. B¶n th©n chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ còng lµ mét hÖ thèng bao gåm nhiÒu bé phËn kh¸c nhau, cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau hîp thµnh mét hÖ thèng h÷u c¬. ChiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ ®•îc x©y dùng vµ thùc hiÖn trong nh÷ng kho¶ng thêi gian t•¬ng ®èi dµi. B¶n chÊt cña chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ, ®•îc thÓ hiÖn qua nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: - Tr•íc hÕt, nã lµ mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn, cã tÝnh ®Þnh h•íng cao. §ång thêi, chiÕn l•îc còng cã tÝnh kh¸i qu¸t, ®ßi hái ph¶i ®•îc cô thÓ ho¸. Sù cô thÓ ho¸ nµy cÇn ®•îc thùc hiÖn c¶ víi c¸c môc tiªu, c¸c biÖn ph¸p chiÕn l•îc còng nh• cho tõng ®¬n vÞ thêi gian vµ c¸c ®¬n vÞ thùc hiÖn. BÊt kú mét chiÕn l•îc nµo còng kh«ng thÓ t¸ch rêi mét hÖ thèng kÕ ho¹ch triÓn khai ng¾n h¹n h¬n, cã tÝnh chÊt nh• nh÷ng kÕ ho¹ch hµnh ®éng (th•êng xuyªn ®•îc cô thÓ ho¸ vµ cËp nhËt) cña chiÕn l•îc. ThiÕu hÖ thèng kÕ ho¹ch ng¾n h¹n ®ã, mét b¶n chiÕn l•îc dï cã chÊt l•îng cao ®Õn ®©u còng kh«ng thÓ ®•îc thùc hiÖn thµnh c«ng. - ChiÕn l•îc ®•îc x©y dùng cho nh÷ng kho¶ng thêi gian dµi. Thêi kú chiÕn l•îc tuú thuéc vµo quy m«, lo¹i h×nh doanh nghiÖp, lÜnh vùc kinh doanh vµ tÝnh chÊt cña nã, nh•ng th«ng th•êng tõ 15 n¨m trë lªn. Trong thêi gian ®ã, cã thÓ cã nh÷ng biÕn ®éng ngoµi dù kiÕn x¶y ra. Bëi vËy, chiÕn l•îc cÇn ®•îc xem xÐt, ®iÒu chØnh khi cÇn thiÕt. Mét chiÕn l•îc cã chÊt l•îng cao th•êng cã nh÷ng trï tÝnh sím viÖc ®iÒu chØnh chÝnh nã. - ChiÕn l•îc c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp cã sù ®éc lËp nhÊt ®Þnh ®èi víi chiÕn l•îc c«ng nghÖ cña Nhµ n•íc. Tuy nhiªn, ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu, øng dông vµ ®æi míi c«ng nghÖ, cÇn cã sù phèi hîp, thèng nhÊt gi÷a chiÕn l•îc cña doanh nghiÖp víi hÖ thèng chiÕn l•îc ph¸t triÓn tiÒm lùc c«ng nghÖ quèc gia, chiÕn l•îc c«ng nghÖ cña ngµnh. 26
28. 2.3.2- Néi dung chiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ ChiÕn l•îc ph¸t triÓn vµ øng dông c«ng nghÖ th•êng bao gåm c¸c bé phËn chñ yÕu sau ®©y: - M«i tr•êng vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn dù kiÕn. §©y th•êng lµ phÇn ®Çu, lµ c¨n cø cña mçi chiÕn l•îc. Nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu ®•îc ®Ò cËp ë ®©y lµ c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi- v¨n ho¸- ph¸p lý, t¹o khu«n khæ chung cho sù ph¸t triÓn cña chñ thÓ chiÕn l•îc. C¸c yÕu tè m«i tr•êng ®èi víi bÊt kú chñ thÓ chiÕn l•îc nµo, nh• trªn ®· nªu, ph¶i ®•îc ®Æt trong mèi quan hÖ toµn cÇu vµ khu vùc chø kh«ng chØ ë ph¹m vi mét vïng, mét quèc gia. - C¸c môc tiªu vµ ®Þnh h•íng ph¸t triÓn chñ yÕu. §©y th•êng ®•îc coi lµ bé phËn cã tÇm quan träng quyÕt ®Þnh cña mét chiÕn l•îc. ChÊt l•îng cña mét chiÕn l•îc cao hay thÊp chÝnh lµ tuú thuéc vµo chç nã cã x¸c ®Þnh ®•îc nh÷ng nhiÖm vô, ph•¬ng h•íng (®Þnh h•íng) hîp lý cho thêi kú chiÕn l•îc hay kh«ng. VÒ mÆt ph•¬ng ph¸p luËn, ng•êi ta th•êng nªu 4 kiÓu chiÕn l•îc: ChiÕn l•îc ph¸t huy •u ®iÓm, chiÕn l•îc kh¾c phôc nh•îc ®iÓm, chiÕn l•îc khai th¸c c¬ héi, chiÕn l•îc v•ît qua th¸ch thøc. Mét ph•¬ng ph¸p kh¸c còng ®•îc ®Ò cËp vµ sö dông kh¸ phæ biÕn lµ x¸c ®Þnh trùc tiÕp c¸c nhiÖm vô chiÕn l•îc khoa häc- c«ng nghÖ tõ sù ph©n tÝch thùc tr¹ng, c¸c yªu cÇu ph¸t triÓn vµ c¸c yÕu tè m«i tr•êng cïng víi t¸c ®éng cña chóng tíi thùc tr¹ng c«ng nghÖ cña chñ thÓ chiÕn l•îc. H×nh 2.2 m« t¶ ph•¬ng ph¸p luËn cña c¸ch tiÕp cËn nµy. NhiÖm vô chiÕn l•îc Yªu cÇu ph¸t triÓn (tõ (Ph•¬ng ¸n I) thùc tÕ) NhiÖm vô chiÕn l•îc (Ph•¬ng ¸n II) Thùc tr¹ng (¦u ®iÓm vµ M«i tr•êng nh•îc ®iÓm) (C¬ héi vµ th¸ch thøc) H×nh 2.2: X¸c ®Þnh trùc tiÕp nhiÖm vô chiÕn l•îc tõ thùc tr¹ng c«ng nghÖ vµ yªu cÇu ph¸t triÓn (m« h×nh ph•¬ng ph¸p luËn) - C¸c nguån lùc, ph•¬ng tiÖn, biÖn ph¸p lín nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu vµ ®Þnh h•íng ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ. §©y thùc chÊt lµ bé phËn chiÕn l•îc triÓn khai thùc hiÖn nhiÖm vô chiÕn l•îc, lµ bé phËn thuyÕt minh tÝnh kh¶ thi, tÝnh hiÖn thùc cña 27
29. c¸c nhiÖm vô chiÕn l•îc ®· nªu ë trªn. Khi thùc hiÖn nh÷ng néi dung nµy, ®ång thêi nã còng cã ý nghÜa cô thÓ ho¸ c¸c nhiÖm vô, ®Þnh h•íng chiÕn l•îc ®ã. - TiÕn ®é thùc hiÖn chiÕn l•îc, trong ®ã cã ph©n ®o¹n vµ thêi ®iÓm thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu bé phËn quan träng cña chiÕn l•îc. Thùc chÊt, ®©y còng lµ bé phËn triÓn khai c¸c nhiÖm vô, ®Þnh h•íng chiÕn l•îc ®•îc nªu ë trªn (bé phËn thø 2). Trong bé phËn chiÕn l•îc nµy, c¸c nhiÖm vô, ®Þnh h•íng, c¸c nguån lùc (hoÆc nhiÖm vô khai th¸c, huy ®éng c¸c nguån lùc) vµ c¸c ph•¬ng tiÖn phôc vô ®æi míi c«ng nghÖ ph¶i ®•îc ph©n bæ râ rµng vÒ mÆt thêi gian. - Cơ chế ®iÒu chØnh chiÕn l•îc ®Ó thÝch øng víi thay ®æi cña m«i tr•êng. Ba vÊn ®Ò c¬ b¶n th•êng ®•îc ®Ò cËp lµ: Khi nµo cÇn ®Æt vÊn ®Ò ®iÒu chØnh; ®iÒu chØnh theo h•íng nµo vµ dùa vµo nguån lùc nµo ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu chØnh chiÕn l•îc c«ng nghÖ. Thùc ra, ®iÒu nµy tuú thuéc vµo quan niÖm vµ sù ph©n ®Þnh tr¸ch nhiÖm- quyÒn h¹n gi÷a c¸c cÊp. NÕu c¸c néi dung, t×nh huèng ®iÒu chØnh kh«ng ®•îc ghi nhËn trong chiÕn l•îc, hoÆc lµ c¸c cÊp ®iÒu hµnh sÏ tù ®éng ®iÒu chØnh khi t×nh huèng ngoµi dù kiÕn x¶y ra, hoÆc hä chê cÊp ho¹ch ®Þnh chiÕn l•îc ra quyÕt ®Þnh ®iÒu chØnh chiÕn l•îc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, hoÆc c¸c cÊp ®iÒu hµnh (t¸c nghiÖp) ra c¸c quyÕt ®Þnh n»m ngoµi ph¹m vi quyÕt ®Þnh cña m×nh4, hoÆc cã sù chËm trÔ lµm chñ thÓ chiÕn l•îc chËm thÝch øng víi sù biÕn ®æi cña t×nh h×nh5. 4 §iÒu nµy hoµn toµn kh«ng ®ång nhÊt víi viÖc c¸c cÊp ®iÒu hµnh "v­ît quyÒn quyÕt ®Þnh“, hoÆc ra quyÕt ®Þnh bÊt hîp ph¸p, v× chñ thÓ chiÕn l•îc cã thÓ cã nh÷ng quy ®Þnh chÝnh thøc (®iÒu lÖ, luËt, ) cho phÐp cÊp ®iÒu hµnh cã ®•îc nh÷ng thÈm quyÒn nh• vËy. Nh• thÕ, dï c¸c quyÕt ®Þnh cã hîp ph¸p, hîp lÖ ®i n÷a, vÉn cã nguy c¬ lµ c¸c cÊp ®iÒu hµnh kh«ng nhËn thøc hÕt ®•îc ý ®å chiÕn l•îc nªn cã nh÷ng øng xö vµ quyÕt ®Þnh kh«ng hoµn toµn phï hîp mµ sau nµy, nÕu cÊp chiÕn l•îc cã muèn ®iÒu chØnh l¹i nh÷ng quyÕt ®Þnh ®ã còng cã thÓ ®· qu¸ muén. 5 Víi mét bé phËn lín c¸c nhµ qu¶n trÞ ng¹i rñi ro vµ kh«ng ®•îc khuyÕn khÝch chÞu rñi ro, hä th•êng chê quyÕt ®Þnh cña c¸c cÊp ho¹ch ®Þnh chiÕn l•îc chø kh«ng tù quyÕt ®Þnh thay ®æi chiÕn l•îc. Qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña c¸c cÊp ho¹ch ®Þnh chiÕn l•îc sÏ bÞ c¸c thñ tôc hµnh chÝnh vµ bÖnh quan liªu lµm kÐo dµi mét c¸ch kh«ng cÇn thiÕt, dÉn ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh kÐm hiÖu qu¶. 28
30. Quy trình xây dựng chiến lược được mô tả trong sơ đồ ở hình 2. 3. Ph©n tÝch, Ph©n tÝch Ph©n tÝch §¸nh gi¸ ®¸nh gi¸ c¸c h•íng c¹nhtranh nguån lùc thùc tr¹ng ph¸t triÓn & dù b¸o bªn trong c«ng nghÖ c«ng nghÖ thÞ tr•êng vµ bªn ngoµi B¶n ®¸nh gi¸ §Þnh h•íng ph¸t NhiÖm vô chiÕn l•îc ph¸t thùc tr¹ng triÓn vµ ®æi míi c«ng triÓn vµ ®æi míi c«ng nghÖ c«ng nghÖ nghÖ ChiÕn Ph•¬ng ch©m Môc tiªu l•îc chØ ®¹o vÒ x©y chiÕn l•îc ph¸t dùng chiÕn l•îc công nghệ triÓn CN tæng hîp của doanh nghiệp §ÒxuÊt ph•¬ng Cô thÓ ho¸ Cô thÓ ho¸ ch©m x©y dùng ®Þnh h•íng môc tiªu chiÕn l•îc chiÕn l•îc chiÕn l•îc H×nh 2.3: Ph•¬ng ph¸p luËn x¸c ®Þnh nhiÖm vô chiÕn l•îc c«ng nghÖ 2.4- Chuyển giao công nghệ 2.4.1- Khái niệm chuyển giao công nghệ ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ lo¹i ho¹t ®éng thùc tiÔn ®· xuÊt hiÖn tõ kh¸ l©u trong lÜnh vùc øng dông tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ. Tuy nhiªn, chØ tõ nh÷ng n¨m 1970 trë l¹i ®©y viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao míi cã ¶nh h•ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù thÞnh v•îng, tèc ®é vµ hiÖu qu¶ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng nh• chÊt l•îng cuéc sèng cña nhiÒu n•íc trªn thÕ giíi. MÆc dï ®· cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ nh•ng hiÖn nay vÉn cßn cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau vÒ b¶n th©n kh¸i niÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ. ChuyÓn giao c«ng nghÖ lµ mét qu¸ tr×nh vËt lý, trÝ tuÖ, mét qu¸ tr×nh ®i kÌm víi viÖc huÊn luyÖn toµn diÖn cña mét bªn vµ sù häc hái, hiÓu biÕt cña mét bªn kh¸c. Nó lµ mét hoÆc tËp hîp nhiÒu ho¹t ®éng ®•îc tiÕn hµnh bëi hai bªn, bao gồm các hµnh vi ph¸p lý vµ c¸c hµnh ®éng thùc tiÔn mµ 29
31. môc ®Ých vµ kÕt qu¶ lµ bªn chuyển giao cung cÊp được và bên tiếp nhận nhận được, có khả năng khai thác, sử dụng được công nghệ ở mức độ mà các bên đã thỏa thuân. Trªn gãc ®é cña doanh nghiÖp, cã thÓ hiÓu "chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ ho¹t ®éng nh»m ®•a mét c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt th«ng qua viÖc ¸p dông mét kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc vµo s¶n xuÊt hoÆc cã thÓ lµ ¸p dông mét c«ng nghÖ ®· hoµn thiÖn tõ doanh nghiÖp nµy sang doanh nghiÖp kh¸c. §ã lµ sù mua b¸n c«ng nghÖ vµ lµ qu¸ tr×nh ®µo t¹o, huÊn luyÖn ®Ó sö dông c«ng nghÖ ®•îc tiÕp nhËn"6. C¸c quan niÖm trªn tuy kh¸c biÖt vÒ néi dung cô thÓ vµ c¸ch tiÕp cËn nh•ng cã nh÷ng ®iÓm chung sau ®©y: Ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cã hai bªn tham gia vµ cã yÕu tè quyÕt ®Þnh lµ c«ng nghÖ míi. Ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng chØ bao gåm chuyÓn nh•îng ph•¬ng tiÖn vËt chÊt, kü thuËt h÷u h×nh mµ ®iÒu quan träng h¬n lµ ph¶i ®µo t¹o, huÊn luyÖn ®Ó ng•êi lao ®éng n¾m, sö dông thµnh th¹o c«ng nghÖ nhËp vµ lµm thÝch nghi, c¶i tiÕn c«ng nghÖ nhËp. 2.4.2- Lựa chọn công nghệ để chuyển giao Việc lùa chän c«ng nghÖ dựa trên những c¨n cø vµ theo những ph•¬ng ph¸p sau đây: - Nghiªn cøu nhu cÇu chuyÓn giao c«ng nghÖ ChuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ph¶i lµ v× môc tiªu tù th©n mµ nã ph¶i phôc vô môc tiªu ph¸t triÓn cña c¶ n•íc, cña toµn ngµnh, vµ cña riªng doanh nghiÖp. §ã lµ t¨ng tr•ëng nhanh, gi¶i quyÕt ®•îc nhiÒu viÖc lµm, n©ng cao hiÖu qu¶, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh, t¨ng lîi nhuËn. Nãi c¸ch kh¸c, ph¶i tõ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn ngµnh vµ tõ môc tiªu ph¸t triÓn s¶n xuÊt- kinh doanh cña doanh nghiÖp mµ x¸c ®Þnh môc tiªu cô thÓ, trùc tiÕp cña chuyÓn giao c«ng nghÖ. - §¸nh gi¸ tr×nh ®é cña c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña nã Trong sè c¸c c«ng nghÖ cã thÓ ®•îc chuyÓn giao, cÇn nhËn râ r»ng lu«n cã mét sè c«ng nghÖ cã vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu, cã lîi thÕ vµ tÝnh c¹nh tranh cao. Bªn c¹nh ®ã, còng cã mét sè c«ng nghÖ, do ®· qu¸ phæ cËp nªn mçi ®èi thñ c¹nh tranh ®Òu cã thÓ n¾m v÷ng mét c¸ch dÔ dµng, kh«ng cÇn mua hoÆc chØ chÊp nhËn chuyÓn giao víi gi¸ võa ph¶i. §ång thêi, cã thÓ cã mét sè c«ng nghÖ kh«ng chØ ¸p dông lÇn ®Çu mµ tá ra cã tiÒm n¨ng quan träng vµ cã thÓ trë thµnh c«ng nghÖ then chèt trong t•¬ng lai. 6 Shoichi Yamashita: ChuyÓn giao c«ng nghÖ vµ qu¶n lý cña NhËt b¶n sang c¸c n•íc ASEAN. Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1994- (tr 250- 251). 30
32. - C©n ®èi, xem xÐt quan hÖ cung cÇu vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ lùa chän c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao. Trong qu¸ tr×nh nµy cÇn chó ý c¸c vÊn ®Ò: + Môc tiªu cña doanh nghiÖp trong chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ nh»m n©ng cao chÊt l•îng s¶n phÈm, ph¸t triÓn ngµnh nghÒ míi, t¹o ra s¶n phÈm míi, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm, t¨ng lîi nhuËn. + §èi víi mçi quèc gia, cÇn tranh thñ ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ë mét sè ngµnh, mét sè s¶n phÈm, mét sè kh©u cã nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn, thùc hiÖn ®i t¾t vµ ®ãn ®Çu trong ®æi míi c«ng nghÖ vµ tiÕn bé khoa häc-c«ng nghÖ. + Ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ¶nh h•ëng cña chuyÓn giao c«ng nghÖ tíi m«i tr•êng, kü thuËt, kinh tÕ, x· héi vµ t©m lý. VÒ kinh tÕ ®Ó cã c¨n cø lùa chän ®óng ®¾n cÇn tÝnh to¸n c¸c tiªu thøc vµ chØ tiªu hiÖu qu¶ nh•: Gi¸ trÞ hiÖn t¹i rßng (NPV) Lîi nhuËn do chuyển giao công nghệ ®em l¹i vµ tû lÖ lîi nhuËn tính trên chi phí chuyển giao công nghệ. Tû lÖ thu håi néi t¹i (IRR) Thêi h¹n thu håi vèn ®Çu t• Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt viÖc lµm Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm Tác động b¶o vÖ m«i tr•êng sinh th¸i Tác động xö lý vµ chÕ biÕn phÕ th¶i Sau khi c©n nh¾c, tÝnh to¸n, ph©n tÝch c¸c vÊn ®Ò trªn chóng ta sÏ lùa chän c«ng nghÖ thÝch hîp víi ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n•íc, víi ®iÒu kiÖn khai th¸c vµ sö dông cña doanh nghiÖp. 2.4.3- Các điều kiện để tiến hành chuyển giao công nghệ ViÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ cho phÐp c¶ bªn giao lÉn bªn nhËn c«ng nghÖ cã ®•îc nh÷ng lîi thÕ nhÊt ®Þnh. ChÝnh lîi Ých nµy lµ ®éng lùc thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ diÔn ra víi tèc ®é vµ quy m« ngµy cµng lín h¬n. Tuy nhiªn, còng cã nhiÒu tr•êng hîp viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng ®em l¹i lîi Ých mong muèn. Bµi häc rót ra tõ nh÷ng thµnh c«ng vµ thÊt b¹i lµ: §Ó chuyÓn giao còng nh• tiÕp nhËn thµnh c«ng mét c«ng nghÖ, cÇn ®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn xuÊt ph¸t tõ b¶n th©n c«ng nghÖ, nh÷ng ®iÒu kiÖn liªn quan tíi ng•êi cung cÊp c«ng nghÖ vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn liªn quan tíi bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ. Ngoµi ra, c¸c ®iÒu kiÖn xuÊt ph¸t tõ chÝnh s¸ch cña Nhµ n•íc tõ phÝa chuyÓn giao vµ phÝa tiÕp nhËn c«ng nghÖ còng sÏ ¶nh h•ëng m¹nh mÏ tíi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. 31
33. Mét c¸ch kh¸i qu¸t, nh÷ng nh©n tè sau ®©y sÏ ¶nh h•ëng trùc tiÕp tíi qu¸ tr×nh chuyÓn giao/ tiÕp nhËn c«ng nghÖ vµ thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh nµy: a- Nhu cÇu ®æi míi, chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ thÞ tr•êng c«ng nghÖ Nh©n tè ®Çu tiªn vµ quan träng nhÊt ¶nh h•ëng tíi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ nhu cÇu ®æi míi c«ng nghÖ. Nhu cÇu nµy b¾t nguån tõ thÞ tr•êng vµ nhu cÇu vÒ s¶n phÈm cã liªn quan tíi c«ng nghÖ ®•îc xem xÐt. Th•êng khi cã sù mÊt c©n ®èi trªn thÞ tr•êng vÒ s¶n phÈm theo h•íng nhu cÇu kh«ng ®•îc ®¸p øng, c¸c doanh nghiÖp sÏ ph¶n øng b»ng c¸ch n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt (n©ng cao hÖ sè tËn dông n¨ng lùc s¶n xuÊt, ®Çu t• theo chiÒu s©u nh»m ®ång bé hãa hoÆc t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt trªn c¬ së c«ng nghÖ ®ang ®•îc sö dông). Khi xuÊt hiÖn nhu cÇu thay thÕ từng phần hoặc toàn bộ một c«ng nghÖ (hoặc một số công nghệ) ®ang ®•îc khai th¸c vµ sö dông b»ng một hoặc một số c«ng nghÖ míi, vÊn ®Ò mµ doanh nghiÖp ph¶i c©n nh¾c lµ tù m×nh nghiªn cøu, thiÕt kÕ c«ng nghÖ míi hay mua/ tiÕp nhËn c«ng nghÖ míi tõ c¸c c¬ së, c¸c doanh nghiÖp kh¸c. C¬ së ®Ó quyÕt ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy lµ t•¬ng quan gi÷a chi phÝ vµ lîi Ých cña doanh nghiÖp khi tù nghiªn cøu hay nhËn chuyÓn giao. ThÞ tr•êng c«ng nghÖ t¸c ®éng tíi t×nh h×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ ë chç, nÕu cã nhiÒu c«ng nghÖ míi ®· ®•îc t¹o ra vµ s½n sµng chuyÓn giao víi chi phÝ cã thÓ chÊp nhËn ®•îc, c¸c doanh nghiÖp cã nhu cÇu sÏ cã ®•îc ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc tiÕp nhËn c«ng nghÖ míi vµ dÔ dµng chÊp nhËn chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ m×nh cÇn. ThiÕu nguån cung cÊp hoÆc c¸c c¬ së chuyÓn giao c«ng nghÖ víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ngÆt nghÌo sÏ ¶nh h•ëng bÊt lîi tíi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. b- §éng lùc cña hai bªn cung øng vµ tiÕp nhËn c«ng nghÖ. §éng lùc thóc ®Èy ng•êi cã c«ng nghÖ t×m c¸ch chuyÓn giao c«ng nghÖ nµy lµ thóc ®Èy sù tiªu thô réng r·i mét hoÆc mét sè s¶n phÈm míi, th©m nhËp thÞ tr•êng míi hoÆc më réng thÞ tr•êng ®· cã, t¨ng thªm lîi nhuËn tõ c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ. §éng lùc ®ã còng cã thÓ lµ gióp bªn chuyÓn giao cung cÊp ®•îc (hoÆc cung cÊp thªm) c¸c s¶n phÈm, vËt t•, nguyªn liÖu g¾n víi c«ng nghÖ míi, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh ®æi míi c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp (chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ c¸c thiÕt bÞ liªn quan ®Ó thay thÕ chóng b»ng mét c«ng nghÖ míi h¬n, tiÕn tiÕn h¬n, ). §éng lùc thóc ®Èy ng•êi sö dông tiÕp nhËn c«ng nghÖ lµ th«ng qua nhËp c«ng nghÖ mµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm, tiÕt kiÖm chi phÝ ®Ó gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng lîi nhuËn, ®æi míi hoÆc ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm, n©ng cao chÊt l•îng s¶n phÈm, thay thÕ nguyªn vËt liÖu quý hiÕm ®ang sö dông b»ng nh÷ng nguyªn vËt liÖu míi rÎ tiÒn, dÔ kiÕm h¬n, NhËn thøc ®•îc t¸c ®éng cña nh©n tè nµy, c¶ bªn chuyÓn giao c«ng nghÖ lÉn bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ cÇn cã øng xö thÝch hîp trong qu¸ tr×nh tõ ®µm ph¸n, ký kÕt hîp 32
34. ®ång cho tíi c¸c ho¹t ®éng cô thÓ triÓn khai viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. NÕu mçi bªn chØ biÕt tíi lîi Ých cña m×nh, kh«ng chó ý vµ kh«ng ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c ®èi t¸c th× sÏ kh«ng thÓ thùc hiÖn thµnh c«ng viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ. c- N¨ng lùc c«ng nghÖ thùc tÕ cña bªn chuyÓn giao vµ bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ N¨ng lùc thùc sù cña hai bªn chuyÓn giao/ tiÕp nhËn c«ng nghÖ kh«ng chØ ¶nh h•ëng tíi viÖc chuyÓn giao, mµ c¶ tíi viÖc khai th¸c, sö dông c«ng nghÖ sau khi chuyÓn giao kÕt thóc. Nguån lùc cã ý nghÜa quan träng nhÊt lµ vèn ®Çu t• vµ lao ®éng cã tr×nh ®é, cã tay nghÒ thÝch hîp. Mét doanh nghiÖp cã tiÒm lùc cµng lín, cµng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó chuyÓn giao hoÆc tiÕp nhËn c«ng nghÖ, cµng cã ®iÒu kiÖn chñ ®éng lùa chän c«ng nghÖ cÇn chuyÓn giao/ tiÕp nhËn còng nh• ®èi t¸c chuyÓn giao, h×nh thøc chuyÓn giao còng nh• c¸c ®iÒu kiÖn chuyÓn giao c«ng nghÖ. Trong quan hÖ chuyÓn giao, nÕu thÞ tr•êng c«ng nghÖ kh«ng cã g× ®Æc biÖt, c«ng nghÖ vµ viÖc khai th¸c c«ng nghÖ kh«ng thuéc ®éc quyÒn cña bªn nµo th× bªn nµo cã tiÒm lùc thÊp h¬n sÏ phô thuéc vµo bªn cã tiÒm lùc cao h¬n, hoÆc chÞu thiÖt h¬n so víi bªn cã tiÒm lùc cao h¬n. NÕu c¶ hai bªn ®Òu chØ cã tiÒm lùc h¹n chÕ, viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ sÏ gÆp khã kh¨n, thËm chÝ kh«ng thùc hiÖn ®•îc. VÝ dô dÔ quan s¸t thÊy trong thùc tiÔn lµ: NÕu c¶ hai bªn chuyÓn giao vµ tiÕp nhËn c«ng nghÖ ®Òu Ýt vèn, mét bªn kh«ng thÓ b¸n c«ng nghÖ theo ph•¬ng thøc tr¶ chËm, cßn bªn kia kh«ng cã tiÒn ®Ó thanh to¸n ngay cho bªn chuyÓn giao th× viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ sÏ khó khăn, thậm chí kh«ng thµnh). Ng•îc l¹i nÕu c¶ hai bªn ®Òu cã nguån lùc tµi chÝnh dåi dµo th× viÖc chuyÓn giao sÏ thuËn lîi. d- §iÒu kiÖn m«i tr•êng. Qui m«, ph¹m vi cña viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ cã quan hÖ mËt thiÕt víi m«i tr•êng quèc tÕ, m«i tr•êng kinh doanh, quan hÖ víi chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, thÓ chÕ qu¶n lý vµ ®iÒu kiÖn c«ng nghÖ kinh tÕ, v¨n ho¸ cña c¸c n•íc. M«i tr•êng t¸c ®éng tíi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ qua nh÷ng néi dung chñ yÕu sau: - C¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn, cã c¸c th«ng sè, cÊu tróc vµ ph•¬ng thøc vËn hµnh thÝch hîp víi c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao th× viÖc chuyÓn giao cã thÓ ®•îc tiÕn hµnh mét c¸ch thuËn lîi. Nhê ®ã, sau khi chuyÓn giao, c«ng nghÖ cã thÓ ®•îc khai th¸c, ph¸t huy tèt h¬n, vèn ®Çu t• nhanh chãng ®•îc thu håi. §iÒu nµy cµng kÝch thÝch c¸c doanh nghiÖp kh¸c thùc hiÖn viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ t•¬ng tù. - TËp qu¸n, ý thøc ph¸p luËt cña céng ®ång còng ¶nh h•ëng m¹nh mÏ tíi nhu cÇu chuyÓn giao c«ng nghÖ. NÕu quyÒn t¸c gi¶ bÞ x©m ph¹m, kh«ng ®•îc b¶o vÖ, c¸c bÞ quyÕt c«ng nghÖ cã thÓ bÞ chuyÓn giao, phæ biÕn bÊt hîp ph¸p, nhu cÇu chuyÓn giao c«ng nghÖ cã thÓ lín lªn, nh•ng lîi Ých cña nh÷ng ng•êi nghiªn cøu, thiÕt kÕ c«ng nghÖ kh«ng ®•îc ®¶m b¶o. §iÒu nµy lµm cho c¸c kho¶n ®Çu t• vµo nghiªn cøu ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ bÞ gi¶m ®i vµ kÕt qu¶ lµ sÏ cã Ýt c«ng nghÖ ®Ó chuyÓn giao h¬n. Nó còn lµm 33
35. cho c«ng nghÖ míi th•êng chØ lµ sù c¶i tiÕn kh«ng ®¸ng kÓ cña nh÷ng c«ng nghÖ ®· biÕt, vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ còng nh• t¸c ®éng cña chóng th•êng còng kh«ng t¨ng lªn ®¸ng kÓ. - ChÝnh s¸ch, chñ tr•¬ng vµ c¸c quy ®Þnh cô thÓ cña Nhµ n•íc cã liªn quan tíi viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ nãi chung còng nh• tõng h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ cô thÓ mµ th«ng tho¸ng, thuËn lîi cho viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ th× qu¸ tr×nh nµy cã thÓ ®•îc triÓn khai, thùc hiÖn mét c¸ch dÔ dµng. Ng•îc l¹i, nÕu c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh nµy mµ thiÕu nhÊt qu¸n, kh«ng thuËn lîi, thiÕu ®ång bé th× c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ còng sÏ gÆp tr¾c trë, triÓn khai chËm vµ kÐm hiÖu qu¶. §iÒu kiÖn ®•îc c¸c nhµ ®Çu t• ®¸nh gi¸ cao nhÊt trong m«i tr•êng ph¸p lý chÝnh lµ sù ®ång bé vµ nhÊt qu¸n trong chÝnh s¸ch còng nh• gi÷a c¸c chÝnh s¸ch víi viÖc triÓn khai chóng trong thùc tÕ. - Tr×nh ®é v¨n ho¸ chung, tr×nh ®é chuyªn m«n còng nh• kü n¨ng, kü x¶o cña ®éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n viªn cµng cao th× viÖc chuyÓn giao vµ tiÕp nhËn c«ng nghÖ míi còng cµng thuËn lîi, cã hiÖu qu¶. Qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i qu¸n triÖt c¸c nguyªn t¾c chñ yÕu sau đây: - ChuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i ®ãng gãp phÇn n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ®Êt n•íc, rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu vÒ c«ng nghÖ cña n•íc ta so víi thÕ giíi vµ khu vùc. §©y lµ yªu cÇu quan träng, v× vËy ph¶i lùa chän c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao sao cho nã phï hîp víi nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng, ®iÒu kiÖn cña ®Êt n•íc vµ cã t¸c dông më ®•êng, thóc ®Èy, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña ®Êt n•íc. - Sö dông tèt nhÊt c¸c nguån lùc cña ®Êt n•íc. §ã lµ tiÒn vèn, nguån nh©n lùc, n¨ng l•îng, c¸c nguån tµi nguyªn. - Kh«ng lµm ph•¬ng h¹i ®Õn an toµn s¶n xuÊt vµ kh«ng lµm h¹i m«i tr•êng tù nhiªn vµ kinh tÕ- x· héi. - §¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi cao nhÊt. Yªu cÇu ®Æt ra lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i t¹o ra ®•îc n¨ng suÊt lao ®éng cao vµ gãp phÇn t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña s¶n phÈm ph¶i thóc ®Èy ph¸t triÓn ngµnh nghÒ vµ t¹o ra s¶n phÈm míi.T¹o ra nhiÒu viÖc lµm còng lµ yªu cÇu c¬ b¶n, cÊp b¸ch vÒ mÆt x· héi ®ang ®•îc ®Æt ra ®èi víi chuyÓn giao c«ng nghÖ. 2.4.4- Các kênh chuyển giao công nghệ C¸c kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶n ¸nh c¸c bé phËn, c¸c tæ chøc cã liªn quan hîp thµnh qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ c¸ch thøc phèi hîp chóng víi nhau ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ. Tham gia c¸c kªnh nµy lµ 1) c¬ së nghiªn cøu, ph¸t triÓn vµ c¸c tæ chøc cã liªn quan ®· t¹o ra c«ng nghÖ; 2) c¸c c¬ së tiÕp nhËn c«ng nghÖ (c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh trùc tiÕp sö dông c«ng nghÖ ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cho thÞ tr•êng) vµ 3) c¸c tæ chøc trung gian chuyÓn giao c«ng nghÖ nh• c¸c tæ 34
36. chøc t• vÊn c«ng nghÖ, c¸c tæ chøc, c¬ quan ®¸nh gi¸ c«ng nghÖ, c¸c tæ chøc kiÓm ®Þnh c«ng nghÖ, c¸c trung t©m th«ng tin c«ng nghÖ, Ng•êi ta th•êng ph©n biÖt 2 kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ chñ yÕu lµ chuyÓn giao theo chiÒu däc vµ chuyÓn giao theo chiÒu ngang. a- ChuyÓn giao däc §©y lµ h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ tõ c¸c c¬ së nghiªn cøu sang khu vùc s¶n xuÊt. Theo ®ã, c¸c c¬ së s¶n xuÊt cã nhu cÇu ®æi míi, c¶i tiÕn c«ng nghÖ sÏ chñ ®éng t×m kiÕm c«ng nghÖ cÇn thiÕt. Khi t×m ®•îc nguån c«ng nghÖ, hä triÓn khai c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ ®ã vµo s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh, qua con ®•êng chuyÓn giao th•¬ng m¹i hoÆc phi th•¬ng m¹i. H×nh thøc chuyÓn giao nµy cã thÓ mang ®Õn cho ng•êi s¶n xuÊt mét c«ng nghÖ hoµn toµn míi, nh•ng ®é rñi ro, m¹o hiÓm cao. Nã cã thÓ ®•îc thùc hiÖn ngay trong mét tæ chøc kinh doanh (doanh nghiÖp, tËp ®oµn, ) theo c¬ chÕ chuyÓn giao néi bé. Trong tr•êng hîp nµy, tham gia kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ chØ lµ c¸c bé phËn trong mét chñ thÓ kinh doanh, kh«ng cã c¸c tæ chøc trung gian bªn ngoµi. b- ChuyÓn giao ngang §©y lµ h×nh thøc chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ ®· ®•îc hoµn thiÖn, ®· ®•îc khai th¸c, sö dông tõ n¬i nµy sang n¬i kh¸c, tõ doanh nghiÖp nµy sang doanh nghiÖp kh¸c. §©y lµ kªnh chuyÓn giao ®•îc ¸p dông mét c¸ch rÊt phæ biÕn trong c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ cã tÝnh th•¬ng m¹i. H×nh thøc chuyÓn giao nµy kh«ng m¹o hiÓm, cã ®é tin cËy cao. Tuy nhiªn bªn nhËn c«ng nghÖ dÔ ®•îc tiÕp nhËn nh÷ng c«ng nghÖ kh«ng cßn tiªn tiÕn n÷a, thËm chÝ cã thÓ tiÕp nhËn ®•îc nh÷ng c«ng nghÖ ®· bÞ bªn chuyÓn giao th¶i lo¹i. Còng chÝnh v× thÕ mµ khi chuyÓn giao c«ng nghÖ theo kªnh nµy, doanh nghiÖp rÊt cÇn cã sù t• vÊn cña c¸c chuyªn gia am hiÓu s©u s¾c vÒ h•íng c«ng nghÖ hoÆc c«ng nghÖ cô thÓ dù kiÕn sÏ chuyÓn giao. BiÓu sè 1 m« t¶ nh÷ng t×nh huèng cã thÓ •u tiªn ¸p dông kªnh chuyÓn giao ngang hay chän kªnh chuyÓn giao däc. Ngoµi ra, còng cÇn nhËn thøc râ r»ng mçi kªnh ®Òu cã nh÷ng •u ®iÓm vµ nh•îc ®iÓm nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× thÕ, trong thùc tÕ, ng•êi ta th•êng kÕt hîp ¸p dông kªnh chuyÓn giao däc vµ chuyÓn giao ngang theo nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. 35
37. BiÓu sè 1: Kªnh chuyÓn giao ngang vµ chuyÓn giao däc N¬i b¸n N¬i mua Kªnh (n¬i chuyÓn TÝnh chÊt c«ng nghÖ (n¬i nhËn chuyÓn giao giao c«ng nghÖ) c«ng nghÖ) Tæ chøc nghiªn Míi nghiªn cøu thµnh c«ng, ChuyÓn giao Doanh nghiÖp cøu- ph¸t triÓn ch•a ¸p dông vµo s¶n xuÊt däc §· ¸p dông (®· lµm chñ vµ ChuyÓn giao C«ng ty (h·ng) ®øng v÷ng trong c¹nh Doanh nghiÖp ngang tranh) 2.4.5- Các phương thức chuyển giao công nghệ C¸c ph•¬ng thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ cho biÕt c¸ch thøc tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao. Chóng rÊt phong phó, ®a d¹ng, cã thÓ ph©n lo¹i theo c¸c c¸ch sau: - Mua b¸n giÊy phÐp: Bªn xuÊt khÈu c«ng nghÖ chuyÓn nh•îng quyÒn sö dông c«ng nghÖ cho bªn nhËp. Néi dung bao gåm chuyÓn nh•îng ®éc quyÒn, c«ng nghÖ riªng vµ quyÒn sö dông nh·n hiÖu. §©y lµ con ®•êng chñ yÕu vµ h×nh thøc cao cÊp ®Ó nhËp c«ng nghÖ. §iÒu kiÖn ¸p dông lµ: Bªn nhËp c«ng nghÖ cÇn ph¶i cã tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ n¨ng lùc triÓn khai c«ng nghÖ cÇn thiÕt, t•¬ng øng víi c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao. - Hîp t¸c s¶n xuÊt: C¸c bªn ®èi t¸c cïng khai th¸c c«ng nghÖ ph¸t triÓn s¶n phÈm míi, cung cÊp linh kiÖn, chi tiÕt s¶n phÈm cho nhau, cïng nhau tiªu thô s¶n phÈm. C«ng nghÖ cÇn thiÕt ®•îc sö dông trong c¸c ch•¬ng tr×nh hîp t¸c s¶n xuÊt cã thÓ do bªn chuyÓn giao cung cÊp. - ChuyÓn giao c«ng nghÖ cã kÌm ®Çu t• t• b¶n. §©y lµ h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c n•íc ph¸t triÓn víi nhau, gi÷a c¸c n•íc ph¸t triÓn víi c¸c n•íc ®ang ph¸t triÓn. Theo ®©y, c«ng nghÖ sÏ ®•îc chuyÓn giao tõ c¸c doanh nghiÖp n•íc nµy cho c¸c doanh nghiÖp thuéc n•íc kh¸c th«ng qua ®Çu t• trùc tiÕp. Mét thùc tÕ cã vÎ nh• nghÞch lý ®ang tiÕp tôc kÐo dµi, thËm chÝ cßn më réng lµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®•îc chuyÓn giao tõ c¸c n•íc ph¸t triÓn sang c¸c n•íc ph¸t triÓn kh¸c nhiÒu h¬n lµ tõ c¸c n•íc ph¸t triÓn sang c¸c n•íc ®ang ph¸t triÓn. Dßng ®Çu t• trùc tiÕp g¾n víi chuyÓn giao c«ng nghÖ còng diÔn ra t•¬ng tù nh• vËy. Nã ®•îc thùc hiÖn nhê: + C¸c c«ng ty ®a quèc gia ®Æt chi nh¸nh (hoÆc cã c¸c dù ¸n liªn doanh) t¹i c¸c n•íc ®ang ph¸t triÓn. + Thµnh lËp xÝ nghiÖp liªn doanh víi n•íc ngoµi hoÆc x©y dùng xÝ nghiÖp 100% vèn n•íc ngoµi. §Çu t• trùc tiÕp n•íc ngoµi lµ h×nh thøc cã hiÖu qu¶ ®èi víi c¶ bªn b¸n vµ bªn mua c«ng nghÖ. §èi víi bªn b¸n c«ng nghÖ, ®Çu t• trùc tiÕp sÏ thu ®•îc kho¶n lîi nhuËn bæ sung b»ng c¸ch tËn dông c«ng nghÖ kh«ng cßn kh¶ n¨ng c¹nh tranh ë trong 36
38. n•íc. ViÖc nµy cßn më ra cho hä c¬ héi th©m nhËp vµo thÞ tr•êng cã hµng rµo b¶o hé. §èi víi n•íc mua c«ng nghÖ, ®Çu t• trùc tiÕp sÏ võa thu hót ®•îc vèn ®Çu t•, võa cã c«ng nghÖ tiÕn tiÕn, võa dùa vµo c«ng ty n•íc ngoµi ®Ó më réng thÞ tr•êng, nhËn ®•îc sù b¶o trî cña c¸c c«ng ty n•íc ngoµi. - MËu dÞch bï trï: §©y lµ mét ph•¬ng thøc kÕt hîp gi÷a nhËp c«ng nghÖ vµ vay tiÒn vèn, më réng quan hÖ mËu dÞch quèc tÕ. §Æc ®iÓm cña nã lµ kinh phÝ nhËp c«ng nghÖ kh«ng ph¶i trùc tiÕp tr¶ b»ng tiÒn mµ lµ hoµn tr¶ b»ng s¶n phÈm. Bëi vËy, ph•¬ng thøc nµy rÊt thÝch hîp víi c¸c doanh nghiÖp Ýt vèn vµ ®•îc c¸c doanh nghiÖp nµy •a chuéng. - DÞch vô t• vÊn: Mêi c¸c tæ chøc t• vÊn n•íc ngoµi phôc vô vÒ c¸c ph•¬ng tiÖn nh• ®Ò xuÊt t• vÊn c«ng nghÖ, t• vÊn c«ng tr×nh, t• vÊn qu¶n lý, båi d•ìng, ®µo t¹o nh©n viªn kü thuËt. - NhËp nh©n tµi c«ng nghÖ. Th«ng qua viÖc mçi chuyªn gia n•íc ngoµi ®¶m nhËn c«ng t¸c nh• nghiªn cøu, khai th¸c ph¸t triÓn, l¾p ®Æt, ®iÒu khiÓn thÝ nghiÖm, s¶n xuÊt cña c¸c h¹ng môc. ChuyÓn giao c«ng nghÖ còng cã thÓ ®•îc thùc hiÖn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau, tuú thuéc vµ tr×nh ®é cña bªn nhËn chuyÓn giao vµ ý ®å cña c¶ hai bªn. Ng•êi ta th•êng ph©n biÖt nh÷ng møc ®é chuyÓn giao sau ®©y: - Trao kiÕn thøc: ViÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ dõng ë møc ®é truyÒn ®¹t, h•íng dÉn, huÊn luyÖn, t• vÊn. Bªn tiÕp nhËn tù tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng triÓn khai cô thÓ ®Ó ®•a c«ng nghÖ vµo sö dông. Ph•¬ng thøc nµy th•êng ®•îc ¸p dông khi bªn tiÕp nhËn cã n¨ng lùc c«ng nghÖ cao hoÆc trong viÖc chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ phi vËt chÊt, vÝ dô c«ng nghÖ qu¶n lý, - Trao ch×a kho¸: Theo ®ã, bªn chuyÓn giao sÏ tiÕn hµnh l¾p ®Æt thiÕt bÞ, h•íng dÉn qui tr×nh, c«ng thøc, bÝ quyÕt cho ®Õn khi hoµn tÊt toµn bé c¬ së s¶n xuÊt vµ trao ch×a kho¸ cho bªn nhËn sau khi ®· tæ chøc cho bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ s¶n xuÊt thö thµnh c«ng. - Trao s¶n phÈm: Trong tr•êng hîp nµy, bªn chuyÓn giao còng ph¶i chuyÓn giao kiÕn thøc, l¾p ®Æt thiÕt bÞ, h•íng dÉn quy tr×nh, Tr¸ch nhiÖm nµy cña bªn giao c«ng nghÖ kÐo dµi ®Õn khi bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ s¶n xuÊt thµnh c«ng mét sè lo¹i s¶n phÈm theo c«ng nghÖ ®•îc chuyÓn giao. Còng cã nh÷ng tr•êng hîp bªn chuyÓn giao cam kÕt thùc hiÖn tr¸ch nhiÖm tíi tËn khi bªn tiÕp nhËn “hoµn toµn lµm chñ c«ng nghÖ”- mét tr¸ch nhiÖm thùc ra cã ý nghÜa t©m lý- tinh thÇn h¬n lµ thùc tÕ, v× kh¸i niÖm “hoµn toµn lµm chñ c«ng nghÖ” thùc ra rÊt kh«ng râ nghÜa. - Trao thÞ tr•êng: §©y lµ tr•êng hîp mµ bªn chuyÓn giao c«ng nghÖ bµn giao lu«n c¶ thÞ tr•êng hoÆc mét bé phËn thÞ tr•êng vÒ s¶n phÈm mµ bªn giao cã vÞ trÝ kh¶ quan cho bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ. 37
39. CÂU HỎI ÔN TẬP 1- Thế nào là chuyển giao công nghệ? Có những hình thức chuyển giao công nghệ nào? Ưu và nhược điểm của mỗi hình thức là gì? Liên hệ thực tế của một doanh nghiệp để giải thích rõ! 2- Việc chuyển giao một công nghệ bao gồm những nội dung gì? 3- Thế nào là một công nghệ thích hợp mà một doanh nghiệp có thể lựa chọn để tiếp nhận chuyển giao? 4- Mỗi phương thức chuyển giao công nghệ có những ưu và nhược điểm gì? 5- Việc chuyển giao công nghệ có ảnh hưởng như thế nào tới năng lực kỹ thuật- công nghệ của một doanh nhiệp? Liên hệ thực tiễn của một doanh nghiệp để minh họa! 6- Liên hệ thực tế ở một doanh nghiệp cụ thể để trình bày những khó khăn, vướng mắc chủ yếu ảnh hưởng tới việc chuyển giao công nghệ của doanh nghiệp! 38
40. CHƢƠNG 3 QUẢN LÝ MÁY MÓC THIẾT BỊ TRONG DOANH NGHIỆP 3.1- Nội dung của quản lý thiết bị trong doanh nghiệp 3.1.1- Theo dõi thiết bị Theo dõi thiết bị là nhiệm vụ, chức năng đầu tiên của công tác quản lý trang thiết bị và công nghệ. Mục đích của nó là thu thập, phân loại, hệ thống hóa và lưu trữ các thông tin, số liệu về trang thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp. Một mặt, nó giúp doanh nghiệp, cụ thể là các cán bộ có trách nhiệm (đặc biệt là những cán bộ chịu trách nhiệm quản lý kỹ thuật- công nghệ), giám sát chặt chẽ tình trạng thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp. Mặt khác, nó giúp các cán bộ điều hành, kinh doanh (từ lãnh đạo doanh nghiệp tới các cán bộ kinh doanh, các nhân viên chăm sóc khách hàng, các cán bộ, nhân viên bảo trì, bảo dưỡng trang thiết bị cũng như những cán bộ, nhân viên bảo hành sản phẩm) ra quyết định phát triển và kinh doanh trên cơ sở những căn cứ khoa học và có tính khả thi. Nó giúp doanh nghiệp có thể quản lý được trang thiết bị và công nghệ của mình một cách có hệ thống. Để theo dõi trang thiết bị, trước hết, doanh nghiệp phải xây dựng hệ thống hồ sơ về trang thiết bị. Hệ thống này bao gồm i) các bảng, biểu số liệu (để ghi chép các số liệu gốc, xuất hiện tại “nguồn”, tức là tại nơi sử dụng trang thiết bị), ii) các báo cáo liên quan tới các mặt, các vấn đề cụ thể trong quản lý trang thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp (tình hình sử dụng trang thiết bị, hiệu quả sử dụng trang thiết bị, tiến bộ và những cải tiến của công nghệ nói chung và từng loại/ nhóm công nghệ cụ thể, ) ở những mức độ cụ thể, chi tiết khác nhau (báo cáo tổng hợp định kỹ, các báo cáo chuyên đề, ). Về hình thức, những hồ sơ này có thể bao gồm i) hệ thống sổ sách theo dõi trang thiết bị và công nghệ, ii) hệ thống phiếu theo dõi trang thiết bị và công nghệ, iii) hệ thống các thông tin dưới dạng dữ liệu điện tử lưu trữ trong máy tính, và iv) các hình thức lưu trữ thông tin khác. Bản thân quy chế về quản lý hồ sơ, theo dõi trang thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp cũng là một loại tài liệu cần được doanh nghiệp nghiên cứu, xem xét và quán triệt để thực hiện. Hệ thống hồ sơ theo dõi trang thiết bị và công nghệ của doanh nghiệp cũng được phân cấp quản lý theo sự phân cấp quản lý chính bản thân các trang thiết bị. Nguyên tắc chung là bộ phận nào quản lý một thiết bị thì phải trực tiếp quản lý hồ sơ về thiết bị đó. Ở cấp trên, các số liệu về trang thiết bị cũng được theo dõi, nhưng thường chỉ là sự theo dõi có tính tổng hợp7. 7 Với các doanh nghiệp nhỏ, số lượng máy móc thiết bị ít, số cấp quản lý cũng ít, thậm chí còn không có cả bộ phận kỹ thuật, trang thiết bị có thể được phân công cho một người theo dõi, quản lý. Trong thực tế, thậm chí 39
41. Tùy theo tính chất của trang thiết bị, yêu cầu quản lý và theo dõi từng trang thiết bị cụ thể mà việc theo dõi có thể được thực hiện theo những chế độ khác nhau. Để làm việc này, doanh nghiệp cần xây dựng hệ thống các quy định cụ thể để định kỳ cập nhật, bổ sung các số liệu về trang thiết bị vào hồ sơ theo dõi. Thông thường, có những thông số phản ánh tình trạng và tình hình sử dụng trang thiết bị sẽ được cập nhật hàng ngày, có những số liệu sẽ được cập nhật, bổ sung vào hồ sơ hàng tuần, hàng tháng hoặc lâu hơn. Những hư hỏng, sự cố thường chỉ có tính đột xuất, được bổ sung vào hồ sơ ngay khi sự cố xảy ra. 3.1.2- Quản lý sử dụng thiết bị Nhiệm vụ này trực tiếp liên quan tới mục đích mua sắm, tạo lập trang thiết bị của công nghệ, đồng thời tác động tới hiệu quả sử dụng trang thiết bị, qua đó, tới khả năng tái sản xuất của trang thiết bị và công nghệ. Bởi công nghệ luôn được vật chất hóa dưới hình thức các trang thiết bị và phương pháp sản xuất, phương án tổ chức sản xuất kinh doanh nên quản lý sử dụng trang thiết bị đồng thời cũng là cách thức để quản lý việc khai thác, cải tiến và đổi mới, hoàn thiện công nghệ. Ở giác độ ngược lại, việc cải tiến, hoàn thiện và đổi mới công nghệ cũng phải được thể hiện và quán triệt trong các quy định, chế độ và kế hoạch sử dụng thiết bị. Việc quản lý sử dụng thiết bị của doanh nghiệp bao gồm những nội dung cơ bản sau đây: - Xây dựng chế độ phân cấp quản lý sử dụng trang thiết bị. Nội dung này thường được thực hiện khi doanh nghiệp có quy mô tương đối lớn, được tổ chức thành những bộ phận có tính độc lập nhất định (nhà máy, xưởng, phân xưởng) và sử dụng nhiều trang thiết bị. Trong trường hợp này, danh mục trang thiết bị của doanh nghiệp cần được phân thành những trang thiết bị do doanh nghiệp trực tiếp quản lý (có thẩm quyền quyết định các vấn đề liên quan) và danh mục trang thiết bị được phân cấp cho từng cấp dưới doanh nghiệp quản lý. Ngoài ra, cần có những quy định về vai trò, chức năng, nhiệm vụ của từng người có liên quan (người trực tiếp sử dụng, người theo dõi, giám sát, cán bộ quản lý bộ phận, ). - Xây dựng và thực hiện chế độ làm việc của máy móc, thiết bị (chế độ làm việc theo ca kíp, thời gian làm việc bình quân theo từng thời kỳ của máy móc thiết bị nói chung và những loại, nhóm máy móc thiết bị chủ yếu/ trọng tâm của doanh nghiệp). Chế độ này có thể được xây dựng chung cho toàn bộ hệ thống trang thiết bị của toàn bộ doanh nghiệp hoặc cho từng bộ phận (thường chỉ đến cấp xưởng, nhà máy độc lập, nhất là khi chúng được đặt ở những địa điểm, địa bàn khác nhau) hoặc cho những nhóm, loại nhiều doanh nghiệp hiện còn bỏ qua cả khâu quản lý hồ sơ thiết bị như thế này. Chính vì vậy, nhiều khi doanh nghiệp không quản lý, không theo dõi được trang thiết bị một cách hệ thống. 40
42. thiết bị cụ thể, đặc biệt là những trang thiết bị hiện đại và đồng bộ, những hệ thống thiết bị liên hoàn, có trình độ cơ giới hóa cao, đặc biệt là hệ thống thiết bị tự động hóa. Thông thường, các loại thiết bị có giá trị cao, thời gian sử dụng lâu dài thường được bố trí làm việc liên tục để rút ngắn thời gian khấu hao (để đẩy nhanh quá trình thu hồi vốn). Việc xây dựng chế độ này thường phải tính đến nhu cầu sản xuất đối với những sản phẩm cụ thể mà trang thiết bị được xem xét có tham gia. Chẳng hạn, với những sản phẩm có tính mùa vụ, chế độ làm việc theo ca thường được doanh nghiệp áp dụng (cùng với việc tăng cường sử dụng dịch vụ gia công của các đối tác bên ngoài) để giảm nhu cầu đầu tư. - Xây dựng chế độ làm việc (làm việc liên tục, ổn định hay theo chế độ luân phiên) của máy móc thiết bị, công nghệ nói chung cũng như những loại, nhóm công nghệ cụ thể mà doanh nghiệp quan tâm. - Phân tích, đánh giá tình trạng và xu hướng biến động trong sử dụng trang thiết bị của doanh nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng/ tác động tới tình trạng và xu hướng biến động trong sử dụng trang thiết bị của doanh nghiệp. Chỉ tiêu thường được sử dụng làm cơ sở để phân tích và đánh giá là hệ số sử dụng máy móc thiết bị, hệ số tận dụng máy móc thiết bị nói chung và hệ số sử dụng những máy móc thiết bị chủ yếu của doanh nghiệp. Từ chỉ tiêu chung này, người ta có thể phân rã thành các chỉ số bộ phận, căn cứ vào mô hình tác động của những nhân tố khác nhau tới hệ số huy động công suất. Những nội dung trên đòi hỏi cần có sự tham gia, phối hợp của các bộ phận khác nhau trong doanh nghiệp. Chẳng hạn, việc xây dựng, quyết định chế độ sử dụng những trang thiết bị cụ thể không chỉ dựa vào những yêu cầu và đặc điểm kỹ thuật của bản thân chúng, mà còn phụ thuộc cả vào mục tiêu và chiến lược kinh doanh, tổ chức sản xuất của doanh nghiệp, vào những cam kết của doanh nghiệp đối với các đối tác, Ngoµi ra, cần xác định xem doanh nghiệp ph¶i huy ®éng bao nhiªu c«ng suÊt ®Ó hoµ vèn và sau khi ®¹t s¶n l•îng hoµ vèn, kho¶ng c¸ch an toµn vÒ c«ng suÊt lµ bao nhiªu. Công thức chung để tính công suất hòa vốn là: Tæng chi phÝ cè ®Þnh C«ng suÊt cÇn huy = Sè l•îng s¶n Gi¸ b¸n ®¬n BiÕn phÝ ®¬n vÞ x 100 ®éng ®Ó hoµ vèn x - phÈm tiªu thô vÞ s¶n phÈm s¶n phÈm PhÇn c«ng suÊt an toµn ®Ó t¹o ra lîi nhuËn ®•îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy tæng c«ng suÊt thiÕt kÕ (100%) trõ (-) phÇn c«ng suÊt cÇn thiÕt ®Ó ®¹t s¶n l•îng hoµ vèn. 3.2- Bảo dƣỡng và quản lý bảo dƣỡng thiết bị trong doanh nghiệp8 8 Xem: Lê Thu Hà (2010), Giải pháp hoàn thiện chế độ bảo dưỡng công nghiệp tiên tiến tại Công ty Xuân Hòa. Đại học Kinh tế quốc dân. Hà Nội. 41
43. Bảo dưỡng thiết bị được định nghĩa là mọi việc làm có thể duy trì hoặc khôi phục một thiết bị tới một điều kiện xác định có thể tạo ra sản phẩm mong muốn. Nó bao gồm các tác vụ giúp bảo tồn năng lực thiết bị, qua đó đảm bảo tính liên tục và chất lượng của sản xuất. Bảo dưỡng diễn ra trong toàn bộ thời gian sử dụng (tuổi thọ) của thiết bị. Bảo dưỡng tốt sẽ cho phép doanh nghiệp đảm bảo hoạt động sản xuất kinh doanh với chi phí tổng quát tối ưu. Hiện nay, tuy có nhiều định nghĩa khác nhau, nhưng cách hiểu thông dụng nhất về Bảo dưỡng Công nghiệp (Industrial Maintenance) là duy trì hay khôi phục khả năng của máy móc thiết bị tạo ra sản phẩm có các đặc tính yêu cầu, trong thời gian cần đến chúng, với chi phí tổng quát thấp nhất. Công tác bảo dưỡng bắt nguồn từ sửa chữa tạm thời, được thực hiện sau khi đã xảy ra các vấn đề không lường trước được khiến máy móc, thiết bị bị hỏng hóc và là việc xử lý tức thời. Có rất nhiều bất lợi phát sinh từ tình huống này như: - đình trệ sản xuất, - lượng dự trữ nguyên liệu cho sản xuất lớn, - tổn thất năng lượng lớn, - tăng chi phí lao động, - cần dự trữ nhiều phụ tùng thay thế, - các vấn đề con người: điều kiện lao động không thuận lợi, tinh thần làm việc thấp, khả năng xảy ra tai nạn cao, - cần dự trữ một lượng lớn sản phẩm để đảm bảo đáp ứng được nhu cầu thị trường trong trường hợp sản xuất bị ngừng trệ đột ngột Để giải quyết các yêu cầu ngày càng cao xuất phát từ áp lực cạnh tranh, công tác bảo dưỡng các doanh nghiệp mở rộng đã được mở rộng sang nhiều lĩnh vực liên quan khác. Để hoàn thành được nhiệm vụ của mình, hệ thống bảo dưỡng cần phải đáp ứng ba yêu cầu có ý nghĩa sống còn, đó là: kỹ năng, phương tiện và ý chí của tổ chức (công ty). Các loại hình bảo dưỡng đã và đang được áp dụng phổ biến gồm: a- Bảo dƣỡng sửa chữa (Bảo dƣỡng khi hỏng máy - Breakdown Maintenance) Đây là loại hình bảo dưỡng không được chuẩn bị trước mà chỉ được quyết định khi máy móc bị hỏng. Trong trường hợp này, doanh nghiệp thường hoàn toàn bị động. Dù vẫn được nhiều doanh nghiệp áp dụng nhưng các chuyên gia kỹ thuật- công nghệ đánh giá đây là loại hình bảo dưỡng lạc hậu nhất bởi nó có rất nhiều nhược điểm: phải dừng máy bất thường, không ngăn ngừa được sự xuống cấp của thiết bị, có thể kéo theo sự hư hỏng của các máy móc liên quan và dễ gây tai nạn, làm cho các nhà quản lý sản xuất bị động trong việc lên kế hoạch sản xuất, ảnh hưởng đến khả năng cung ứng sản phẩm trên thị trường, giảm tính cạnh tranh của doanh nghiệp. Hơn nữa, do thời điểm 42