›
›

Cẩm nang cho các bà mẹ trẻ

pdf 174 trang ngocly 2480
Download
Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Cẩm nang cho các bà mẹ trẻ", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

  • pdfcam_nang_cho_cac_ba_me_tre.pdf

Nội dung text: Cẩm nang cho các bà mẹ trẻ

  1. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 1 Muåc luåc Giaãi àaáp möåt söë cêu hoãi vïì caác biïån phaáp traánh thai 4 Vitamin C laâm giaãm biïën chûáng cuãa thai kyâ 9 Ba thaáng àêìu cuãa thai kyâ 11 Ba thaáng giûäa cuãa thai kyâ 13 Ba thaáng cuöëi cuãa thai kyâ 16 Tòm ra lúâi giaãi vò sao phöi baám àûúåc vaâo thaânh tûã cung 21 Baâi têåp cho phuå nûä mang thai 22 Dõ têåt bêím sinh 24 Laâm giaãm nguy cú phuâ chên khi mang thai 36 Thai giaâ thaáng gêy nguy cú gò? 38 Baâi têåp daânh cho baâ meå múái sinh 39 Goái haânh lyá khi beá ra àúâi 42 Nhûäng àiïìu cêìn traánh vaâ nïn laâm sau khi àeã 45 Coá nïn sinh hoaåt tònh duåc trong thúâi gian mang thai? 46 Chùm soác sûác khoeã sau khi sinh 48 AÁp duång phûúng phaáp Baâ meå - Kangaroo (chuöåt tuái) 51
  2. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 2 Thai phuå bõ thuãy àêåu coá aãnh hûúãng àïën thai nhi? 54 Ùn gò cho con àûúåc khoeã 55 Laâm thïë naâo àïí giaãm àau khi sanh? 60 Giaãm cên vúái beá 63 Tiïm phoâng uöën vaán cho phuå nûä coá thai 65 Hiïëm muöån - vö sinh: Möåt söë àiïìu cêìn biïët 66 Haäy baão vïå treã khi coân laâ baâo thai 70 Xûã lyá tònh huöëng sau khi sinh 74 Nhûäng thay àöíi úã ngûúâi meå khi mang thai 76 Nhûäng àiïìu cêìn biïët àöëi vúái thai phuå phaãi ài xa 79 Viïm gan siïu vi truâng vaâ thai ngheán 82 Thai ngheán vaâ bïånh tiïíu àûúâng 85 Thai ngheán vúái ngûúâi mùæc bïånh tim 89 Thai kyâ vaâ siïu êm 91 Möåt söë lûu yá cho nhûäng baâ meå treã lêìn àêìu "ài biïín" 94 Duâng thuöëc cho phuå nûä àang cho con buá 100 Giaän tônh maåch 103 Huyïët trùæng 105 Mïåt moãi 106 Tûåu do nêëm 107 Sûng mùæt caá chên vaâ ngoán tay 108 Àöí möì höi 109 Caác phûúng phaáp sinh con theo yá muöën 110 Caác vïët raån 112
  3. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 3 Khoá nguã 113 Phaát ban (nöíi röm) 114 Trô 116 ÖËm ngheán 117 Soán àaái 118 ÚÅ chua 119 Àaái rùæt 120 Caãm thêëy muöën xóu 121 Bõ voåp beã 122 Chûáng taáo boán 123 Chûáng khoá thúã 124 Chaãy maáu nûúáu rùng 125 Chïë àöå dinh dûúäng sau khi sinh 126 Möåt söë tònh huöëng àùåc biïåt khi cho con buá meå 128 Cho treã nheå cên uöëng bao nhiïu sûäa laâ àuã cho möåt ngaây? 130 Laâm gò khi meå chûa xuöëng sûäa? 131 Laâm thïë naâo àïí nuöi treã sûát möi - húã haâm ïëch - cheã voâm hêìu? 132 Meå sanh möí thò coá sûäa cho beá buá meå khöng? 133 Laâm sao cho beá buá meå khi nuám vuá bõ nûát? 134 Bùæt àêìu cho treã buá meå 135 Caách böìng bïë rêët quan troång àïí beá buá àûúåc nhiïìu sûäa 139 Nuöi con bùçng sûäa meå vaâ möåt söë vêën àïì coá liïn quan 141 Phaãi laâm gò khi vuá cùng tûác sûäa vaâ àau? 146 Laâm sao cho con buá khi nuám vuá qua á ngùæn hoùåc quaá daâi? 149
  4. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 4 Khi ài laâm meå bõ chaãy sûäa ûúát caã aáo. Thêåt bêët tiïån! 151 Meå phaãi laâm sao khi beá khöng chõu buá meå? 152 Laâm thïë naâo àïí biïët meå coá àuã sûäa cho con buá? 154 Cho beá buá nhû thïë naâo khi meå ài laâm trúã laåi? 156 Beá khoác nhiïìu laâm meå thêåt sûå lo lùæng! 157 Beá chêåm tùng cên coá phaãi do sûäa meå “noáng” khöng? 160 Laâm thïë naâo àïí tùng lûúång sûäa vaâ phuåc höìi sûäa meå? 161 Buá meå hoaân toaân trong 6 thaáng àêìu laâm tùng trñ thöng minh 163 Moán ùn baâi thuöëc cho baâ meå thiïëu sûäa 171 Ngay sau khi sinh, coá cêìn cho treã uöëng nûúác àûúâng, nûúác cam thaão khöng? 173
  5. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 5 Giaãi àaáp möåt söë cêu hoãi vïì caác biïån phaáp traánh thai Nïëu baån duâng thuöëc diïåt tinh truâng, cêìn àùåt hoùåc búm thuöëc 15 phuát trûúác khi giao húåp. Hiïåu quaã traánh thai seä keáo daâi trong voâng 1 giúâ. Khoaãng 10-15% phuå nûä aáp duång biïån phaáp naây bõ thêët baåi do hiïíu sai vïì caách sûã duång hoùåc coá bêët thûúâng giaãi phêîu úã êm àaåo, khiïën thuöëc khöng àûúåc phên böë àïìu. Sau àêy laâ möåt söë àiïìu cêìn biïët khaác vïì caác biïån phaáp traánh thai: 1. Coá nguy hiïím khöng nïëu chó àeo bao cao su luác sùæp xuêët tinh? Bao cao su cêìn àûúåc àeo ngay trûúác khi bùæt àêìu giao húåp. Ngay caã khi chûa xuêët tinh, chêët nhúân tiïët ra úã àêìu dûúng vêåt àaä coá thïí chûáa tinh truâng, gêy thuå thai. Ngoaâi ra, caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc cuäng coá thïí truyïìn tûâ ngûúâi noå sang ngûúâi kia ngay tûâ àêìu maâ khöng chúâ àïën luác xuêët tinh. Tyã lïå thêët baåi cuãa biïån phaáp traánh thai naây laâ 4-5%, nguyïn nhên laâ duâng khöng àuáng caách hoùåc bao cao su bõ thuãng. 2. Viïn traánh thai coá laâm giaãm xung nùng tònh duåc? Giaãm xung nùng tònh duåc chó laâ hïå quaã cuãa sûå thay àöíi tñnh khñ, möåt taác duång phuå cuãa thuöëc traánh thai. Caác nghiïn cûáu cho thêëy, progesteron trong viïn traánh thai coá thïí gêy trêìm caãm hoùåc caãm giaác bûåc böåi úã möåt söë phuå nûä. Nïëu thuöëc aãnh hûúãng quaá nhiïìu àïën têm traång, baån coá thïí tòm loaåi thuöëc coá haâm lûúång hooác mön thêëp hún hoùåc thay àöíi phûúng phaáp traánh thai.
  6. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 6 3. Phûúng phaáp xuêët tinh ngoaâi coá àaáng tin cêåy khöng? Khöng. Nhû àaä noái úã cêu 1, chêët dõch úã àêìu dûúng vêåt khi chûa xuêët tinh (do tuyïën Cowper - coân goåi laâ tuyïën haânh niïåu àaåo - tiïët ra) cuäng coá thïí chûáa tinh truâng. Ngoaâi ra, trong voâng vaâi giúâ sau khi xuêët tinh, nïëu 2 ngûúâi laåi giao húåp maâ khöng aáp duång biïån phaáp ngùn chùån naâo thò söë tinh truâng coân soát laåi úã niïåu àaåo vêîn coá thïí gêy thuå thai. Phûúng phaáp xuêët tinh ngoaâi hoaân toaân vö hiïåu trong viïåc ngùn ngûâa caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc. 4. Laâm thïë naâo àïí tñnh àûúåc thúâi gian an toaân? Trûáng phaãi àûúåc thuå tinh trong phaåm vi 12-24 giúâ àöìng höì sau khi ruång (coân tinh truâng chó coá khaã nùng thuå tinh trong voâng 48 giúâ sau khi xuêët tinh). Vò vêåy, thúâi kyâ dïî thuå thai nhêët laâ 2 ngaây trûúác vaâ 1 ngaây sau khi ruång trûáng. Vêën àïì khoá khùn laâ phaãi xaác àõnh chñnh xaác thúâi àiïím naây. Phûúng phaáp xaác àõnh ngaây ruång trûáng: Ào thên nhiïåt hùçng ngaây, theo doäi sûå baâi tiïët chêët nhêìy cuãa cöí tûã cung, kïët húåp tñnh ngaây ruång trûáng dûåa trïn àöå daâi caác chu kyâ kinh nguyïåt trûúác àêy. Caác kyä thuêåt naây chó cho kïët quaã tûúng àöëi chñnh xaác. Nguyïn nhên thêët baåi khi sûã duång biïån phaáp tñnh ngaây an toaân göìm: chu kyâ kinh nguyïåt khöng àïìu, giao húåp khöng duâng duång cuå traánh thai trong nhûäng ngaây nguy hiïím, ruång trûáng hún möåt lêìn trong chu kyâ kinh nguyïåt. 5. Viïåc cho con buá coá hiïåu quaã traánh thai trong trûúâng húåp naâo? Àïí phûúng phaáp naây coá hiïåu quaã cao, cêìn coá àuã 3 àiïìu kiïån: - Treã buá ñt nhêët 85% khöëi lûúång sûäa daânh cho noá vaâ phaãi àûúåc buá nhiïìu lêìn trong ngaây vaâ àïm. - Ngûúâi meå vêîn chûa coá kinh trúã laåi, hoùåc trong 8 tuêìn sau àeã khöng bõ ra maáu 2 ngaây liïn tiïëp. - Con chûa quaá 6 thaáng tuöíi.
  7. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 7 Vúái nhûäng ngûúâi khöng cho con buá thûúâng xuyïn, caách traánh thai töët nhêët sau àeã laâ sûã duång caác phûúng tiïån khöng coá hooác mön nhû thuöëc diïåt tinh truâng (coá thïí phöëi húåp vúái muä cöí tûã cung hoùåc maâng ngùn êm àaåo), bao cao su, xuêët tinh ngoaâi Tuây theo hoaân caãnh, coá thïí àùåt voâng hoùåc àònh saãn. Thiïët lêåp chïë àöå dinh dûúäng trûúác 6 sau 6 múái coá thïí sinh con thöng minh Vò sao trûúác khi mang thai saáu thaáng àaä phaãi thiïët lêåp möåt chïë àöå dinh dûúäng? Ngay tûâ trûúác khi mang thai 6 thaáng, nhûäng ngûúâi chuêín bõ laâm cha, meå phaãi chuá troång àïën sûå aãnh hûúãng cuãa vêën àïì dinh dûúäng àöëi vúái nhiïîm sùæc thïí, ngûúâi chuêín bõ laâm meå caâng phaãi biïët cên àöëi vêën àïì dinh dûúäng cuãa caác bûäa ùn, trûúác nhêët laâ coá bûúác chuêín bõ àêìu tiïn hoaân haão nhêët cho cuöåc söëng àûáa con, vò vêåy, vêën àïì dinh dûúäng coá têìm quan troång àöëi vúái cú thïí ngûúâi meå vaâ àûáa con ngay tûâ trûúác khi mang thai 6 thaáng. Ngoaâi ra, caác chuyïn gia cuäng cho biïët, tûâ khi mang thai cho àïën luác àûáa beá àûúåc 6 thaáng tuöíi laâ giai àoaån maâ böå naäo phaát triïín nhanh nhêët. Xem xeát vïì troång lûúång cuãa naäo, luác múái sinh nùång khoaãng 400gr, bùçng möåt phêìn tû böå naäo cuãa ngûúâi trûúãng thaânh, àïën 6 thaáng tuöíi, troång lûúång cuãa noá àaä tùng gêëp àöi, àïën möåt tuöíi tùng gêëp ba, luác naây àaä nùång bùçng 66% troång lûúång böå naäo ngûúâi trûúãng thaânh, röìi àïën 3 tuöíi àaä nùång bùçng 80%, so vúái töëc àöå phaát triïín cuãa caác böå phêån cú thïí khaác. Vò vêåy, àïí thai nhi coá thïí trúã thaânh möåt àûáa treã thöng minh khoãe maånh thò viïåc hêëp thuå àêìy àuã caác chêët dinh dûúäng laâ àiïìu bùæt buöåc, sau àêy chuáng töi xin àûúåc liïåt kï caác chêët dinh dûúäng coá liïn quan àïën sûå phaát triïín naäo böå thai nhi: - Caác chêët àaåm àöång vêåt cung cêëp caác acid-amin cêìn thiïët cho sûå hònh thaânh àaåi naäo cuãa thai nhi. Vaâ 50% caác böå phêån cuãa cú thïí laâ do caác chêët àaåm cêëu thaânh. Vò vêåy, cêìn phaãi böí sung àêìy àuã caác chêët àaåm - Caác axit linoleic vaâ a - linolenic haâm chûáa trong chêët beáo laâ caác chêët dinh dûúäng khöng thïí thiïëu àöëi vúái sûå phaát triïín caác tïë baâo naäo, ngûúâi meå mang thai cêìn uöëng loaåi sûäa böåt coá thïí cung cêëp àêìy
  8. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 8 àuã lûúång chêët beáo cêìn thiïët, khöng nïn vò súå mêåp maâ khöng hêëp thuå àêìy àuã caác chêët beáo. - Acid folic rêët quan troång àöëi vúái ngûúâi meå mang thai. Noá khöng nhûäng giuáp giaãm thiïíu nguy cú saãy thai vaâ ngöå àöåc thai, maâ gêìn àêy, caác nhaâ nghiïn cûáu y hoåc phaát hiïån nïëu thiïëu acid folic seä gêy thûúng töín cho trung khu thêìn kinh vaâ tuãy söëng cuãa thai nhi vaâ àùåc biïåt trong 12 tuêìn àêìu cuãa thai kyâ coá thïí gêy nhûäng nguy cú mùæc caác khuyïët têåt trïn mùåt cuãa thai nhi. Àêy laâ möåt trong nhûäng goác àöå troång yïëu cuãa vêën àïì dinh dûúäng trong thúâi kyâ mang thai.
  9. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 9 Vitamin C laâm giaãm biïën chûáng cuãa thai kyâ Nghiïn cûáu múái cuãa Mexico cho thêëy, viïåc böí sung vitamin C trong thúâi gian mang bêìu coá thïí laâm giaãm tyã lïå sinh non úã phuå nûä. Hoáa chêët naây giuáp laâm tùng sûác bïìn cuãa maâng öëi vaâ nhúâ àoá giaãm nguy cú vúä öëi súám - thuã phaåm khiïën nhiïìu treã bõ àeã non. Vitamin C thuöåc nhoám tan trong nûúác. Noá khöng coá khaã nùng töìn taåi lêu trong cú thïí, lûúång vitamin thûâa seä àûúåc thaãi ra ngoaâi ngay. ÚÃ phuå nûä mang thai, nhu cêìu vïì chêët naây tùng cao nïn haâm lûúång cuãa noá trong maáu thûúâng giaãm. Nhûäng nghiïn cûáu trûúác àêy cho thêëy: - Vitamin C rêët quan troång àöëi vúái cêëu truác cuãa caác maâng laâm tûâ collagen. - ÚÃ phuå nûä coá thai, haâm lûúång vitamin C trong maáu vaâ trong baåch cêìu (kho dûå trûä chêët naây) thûúâng giaãm. - Ngûúâi khöng duâng àuã vitamin C trûúác vaâ trong khi coá thai dïî bõ vúä maâng öëi súám. Caác nhaâ khoa hoåc taåi Viïån Chu sinh Quöëc gia cuãa Mexico cho rùçng, böí sung vitamin C coá thïí giuáp ngùn ngûâa viïåc giaãm haâm lûúång chêët naây trong baåch cêìu. 52 phuå nûä mang thai úã thaáng thûá 5 àaä àûúåc duâng giaã dûúåc hoùåc 100 mg vitamin C möîi ngaây trong 3 thaáng. Kïët quaã laâ: - Haâm lûúång vitamin C trong maáu giaãm úã têët caã phuå nûä. Lûúång chêët naây trong baåch cêìu giaãm úã nhoám duâng giaã dûúåc vaâ tùng úã nhoám duâng thuöëc.
  10. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 10 - Khi kïët thuác thai kyâ, dûúái 5% phuå nûä nhoám àûúåc böí sung vitamin C bõ vúä maâng öëi súám, so vúái 25% úã nhoám duâng giaã dûúåc. Nhoám nghiïn cûáu ài àïën kïët luêån: Vitamin C taåo àiïìu kiïån duy trò nguöìn dûå trûä chêët naây trong baåch cêìu, vaâ coá thïí giuáp ngùn ngûâa tònh traång vúä maâng öëi súám. Viïån Y khoa Myä gêìn àêy àaä khuyïn têët caã caác phuå nûä coá thai duâng 75 mg vitamin C möîi ngaây. Möåt cöëc 250 ml nûúác cam àoáng höåp chûáa 100 mg vitamin C.
  11. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 11 Ba thaáng àêìu cuãa thai kyâ Ba thaáng àêìu cuãa thai kyâ laâ möåt khoaãng thúâi gian tuyïåt vúâi, àêìy nhûäng thay àöíi cuãa caã baån vaâ em beá. Trong phêìn naây, chuáng töi àïì cêåp àïën moåi vêën àïì tûâ sûå phaát triïín cuãa thai trong 3 thaáng àêìu (hoùåc 13 tuêìn àêìu) cho àïën nhûäng thay àöíi úã cú thïí baån xaãy ra cuâng luác àoá. ÚÃ nhûäng phêìn sau, baån seä tòm thêëy nhûäng gò seä diïîn ra úã lêìn khaám thai àêìu tiïn vaâ úã nhûäng lêìn sau àoá. Chuáng töi cung cêëp nhûäng thöng tin vïì caác xeát nghiïåm chêín àoaán coá thïí àûúåc thûåc hiïån úã ba thaáng àêìu vaâ cho baån biïët caác lyá do sûã duång chuáng, cuäng nhû nhûäng nguy cú liïn quan. Cuöëi cuâng, chuáng töi giuáp baån biïët khi naâo baån cêìn ài khaám bïånh, khi naâo baån nïn goåi cho baác sô cuãa baån vaâ khi naâo baån coá thïí thúã sêu vaâ thû giaän. Chuáng töi àïì cêåp àïën moåi thûá maâ baån vaâ em beá coá thïí gùåp trong 3 thaáng àêìu úã nhûäng trang dûúái àêy. Möåt sûå söëng múái àõnh hònh Thai kyâ bùæt àêìu khi trûáng vaâ tinh truâng gùåp nhau taåi öëng dêîn trûáng. Taåi giai àoaån naây, trûáng vaâ tinh truâng kïët húåp vúái nhau taåo thaânh húåp tûã (möåt tïë baâo). Húåp tûã phên chia nhiïìu lêìn taåo thaânh phöi. Phöi di chuyïín theo öëng dêîn trûáng vaâo tûã cung. Khi noá àïën tûã cung, caã baån vaâ em beá bùæt àêìu traãi qua nhûäng thay àöíi lúán. Vaâo khoaãng ngaây thûá nùm, phöi baám vaâo lúáp niïm maåc giaâu maåch maáu cuãa tûã cung (goåi laâ hiïån tuúång laâm töí). Möåt phêìn cuãa phöi phaát triïín taåo thaânh phöi thai (em beá trong 8 tuêìn àêìu) vaâ phêìn coân laåi phaát triïín thaânh nhau thai. Em beá phaát triïín bïn trong tuái öëi trong tûã cung. Baån haäy tûúãng tûúång nhû laâ em beá phaát triïín bïn trong möåt bong boáng (tuái öëi), nhûng thay vò quaã boáng àûúåc búm àêìy khñ thò laâ àêy laâ dõch trong
  12. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 12 (àûúåc goåi laâ dõch öëi). Quaã boáng àûúåc cêëu taåo bùçng hai lúáp maâng moãng goåi laâ maâng àïåm vaâ maâng öëi. Khi moåi ngûúâi noái ''vúä tuái nûúác" tûác laâ hoå àïì cêåp àïën vúä maâng öëi. Caác maâng naây loát úã thaânh trong cuãa tûã cung. Em beá búi trong dõch öëi vaâ gùæn vúái nhau bùçng dêy röën. Cöí tûã cung (laâ cûãa cuãa tûã cung) seä múã ra (hoùåc giaän) khi baån àang chuyïín daå. Nhau thai bùæt àêìu hònh thaânh rêët súám, ngaây sau khi phöi laâm töí trong tûã cung. Maáu meå vaâ maáu thai nhi tiïëp xuác rêët gêìn nhau bïn trong nhau thai. Àiïìu naây giuáp cho sûå trao àöíi caác chêët khaác nhau (nhû chêët dinh dûúäng, oxygen, vaâ chêët thaãi). Maáu meå vaâ maáu thai nhi tiïëp xuác gêìn nhau nhûng chuáng khöng thêåt sûå tröån lêîn nhau. Giöëng nhû möåt caái cêy, nhau thai taåo thaânh nhûäng nhaánh lúán röìi phên chia thaânh nhûäng nhaánh nhoã dêìn. Nhûäng chöìi nhoã nhêët cuãa nhau goåi laâ nhung mao àïåm; bïn trong àoá laâ nhûäng maåch maáu nhoã cuãa thai. Khoaãng 3 tuêìn sau khi thuå thai, caác maåch maáu naây seä nöëi laåi vúái nhau taåo thaânh hïå thöëng tuêìn hoaân cuãa em beá vaâ tim bùæt àêìu àêåp. Sau taám tuêìn thai, phöi thai phaát triïín àûúåc xem nhû laâ thai. Vaâo thúâi àiïím naây, hêìu hïët cú quan vaâ cêëu truác quan troång àaä àûúåc hònh thaânh. 32 tuêìn coân laåi cho pheáp caác cêëu truác cuãa thai phaát triïín vaâ trûúãng thaânh. Mùåt khaác, böå naäo duâ cuäng àûúåc hònh thaânh súám nhûng vêîn liïn tuåc phaát triïín trong suöët thaâi kyâ (vaâ ngay caã trong giai àoaån àêìu cuãa thúâi thú êëu). Khi chuáng töi àïì cêåp àïën tuêìn thai, tûác laâ tuêìn lïî tñnh tûâ ngaây kinh choát (chûá khöng phaãi tñnh tûâ ngaây thuå thai). Vò vêåy vaâo thúâi àiïím 8 tuêìn thai, em beá thêåt sûå laâ 6 tuêìn tuöíi kïí tûâ ngaây thuå thai. Vaâo cuöëi thaáng thûá hai, tay, chên, ngoán tay vaâ ngoán chên bùæt àêìu hònh thaânh. Thêåt ra, thai àaä bùæt àêìu thûåc hiïån nhûäng cûã àöång nhoã, tûå nhiïn. Nïëu baån àûúåc khaám siïu êm trong 3 thaáng àêìu thai kyâ, baån coá thïí nhòn thêëy caác cûã àöång tûå nhiïn naây trïn maân hònh. Naäo lúán rêët nhanh, vaâ tai, mùæt xuêët hiïån. Cú quan sinh duåc ngoaâi cuäng hònh thaânh vaâ coá thïí phên biïåt àûúåc con trai hay con gaái
  13. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 13 vaâo cuöëi thaáng thûá hai mùåc duâ viïåc phên biïåt giúái tñnh naây chûa phaát hiïån àûúåc trïn siïu êm. Vaâo cuöëi thaáng thûá ba, thai àaâi khoaãng 4 inch (tûác 10cm) vaâ cên nùång khoaãng 1 ounce (khoaãng 28g). Àêìu coá veã lúán vaâ troân vaâ caác mñ mùæt àoáng chùåt. Vaâo thúâi àiïím naây, ruöåt (dñnh nheå vaâo dêy röën vaâo tuêìn lïî thûá 10) nùçm bïn trong buång. Moáng tay xuêët hiïån vaâ toác bùæt àêìu moåc trïn àêìu em beá. Thêån bùæt àêìu laâm viïåc trong thaáng thûá ba. Thai bùæt àêìu taåo ra nûúác tiïíu khoaãng giûäa tuêìn thûá 9 àïën tuêìn thûá 12. Trïn siïu êm baån coá thïí thêëy nûúác tiïíu bïn trong baâng quang nhoã cuãa thai.
  14. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 14 Ba thaáng giûäa cuãa thai kyâ Tam caá nguyïåt thûá hai (tûác laâ 3 thaáng nùçm trong khoaãng tûâ tuêìn lïî thûá 13 àïën thûá 26) thûúâng laâ giai àoaån àeåp nhêët cuãa thai kyâ. Triïåu chûáng buöìn nön vaâ mïåt moãi (thûúâng gùåp úã 3 thaáng àêìu) thûúâng àaä biïën mêët vaâ baån caãm thêëy khoãe hún vaâ thoaãi maái hún. Àêy laâ thúâi gian tuyïåt vúâi vò baån caãm thêëy em beá di àöång bïn trong baån vaâ cuöëi cuâng baån bùæt àêìu löå ra daáng veã coá thai roä raâng. Trong tam caá nguyïåt thûá hai, caác xeát nghiïåm maáu, xeát nghiïåm tiïìn thai, vaâ siïu êm coá thïí xaác nhêån em beá khoãe maånh vaâ phaát triïín bònh thûúâng. Vaâ nhiïìu phuå nûä nhêån thêëy rùçng cuöëi cuâng hoå àaä coá thïí nùæm chùæc viïåc sùæp coá em beá. Thúâi àiïím naây cuäng laâ luác baån bùæt àêìu chia seã caác tin tûác tuyïåt vúâi vúái gia àònh, baån beâ vaâ àöìng nghiïåp. Trong chûúng naây, chuáng töi seä cung cêëp cho baån möåt yá niïåm roä raâng vïì tam caá nguyïåt thûá hai cuãa baån seä nhû thïë naâo vaâ möåt söë vêën àïì bùæt àêìu baån chuá yá (tûâ nhûäng cûã àöång cuãa em beá àïën nhûäng thay àöíi vïì da, toác cuãa baån, sûå vuång vïì cuãa baån). Chuáng töi cuäng noái cho baån vïì siïu êuâm, choåc öëi, vaâ caác xeát nghiïåm y khoa khaác. Cuöëi cuâng, chuáng töi àïì cêåp àïën nhûäng dêëu hiïåu vïì caác truåc trùåc cuãa thai kyâ . Khaám phaá sûå phaát triïín cuãa em beá Em beá cuãa baån phaát triïín nhanh choáng trong 3 thaáng giûäa thai kyâ. Thai daâi khoaãng 3 inch (8 cm) vaâo tuêìn lïî thûá 13. Vaâo tuêìn lïî thûá 26, noá daâi khoaãng 14 inch (35 cm) vaâ cên nùång khoaãng 2,25 pound (tûác l,022 kg) . Vaâo khoaãng giûäa tuêìn lïî thûá 14 àïën 16, caác tay chên bùæt àêìu daâi ra vaâ bùæt àêìu tröng giöëng nhû tay vaâ chên chuáng ta. Sûå di chuyïín coá phöëi húåp cuãa tay vaâ chên cuäng coá thïí thêëy àûúåc trïn siïu êm. Giûäa tuêìn lïî thûá 18 àïën thûá 21, baån bùæt àêìu caãm thêëy thai
  15. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 15 cûã àöång, mùåc duâ chuáng khöng nhêët thiïët phaãi xuêët hiïån àïìu àùån suöët ngaây. Trong 3 thaáng àêìu thai kyâ, àêìu em beá lúán so vúái kñch thûúác cú thïí nhûng vaâo giai àoaån naây khi cú thïí phaát triïín, àêìu em beá trúã nïn tûúng xûáng hún vúái thên mònh. Xûúng trúã nïn àùåc vaâ nhêån biïët àûúåc trïn siïu êm. Vaâo giai àoaån súám cuãa 3 thaáng giûäa thai kyâ, thai tröng coá veã giöëng vêåt thïí laå nhûng vaâo tuêìn lïî thûá 26, noá tröng giöëng con ngûúâi hún. Thai cuäng thïí hiïån nhiïìu hoaåt àöång coá thïí ghi nhêån àûúåc. Noá khöng nhûäng di àöång maâ coân hoaåt àöång theo nhûäng chu kyâ thûác nguã àïìu àùån vaâ noá coá thïí nghe vaâ nuöët. Sûå phaát triïín phöíi tùng roä rïåt giûäa tuêìn lïî thûá 20 vaâ 25. Vaâo tuêìn lïî thûá 24, tïë baâo phöíi bùæt àêìu tiïët chêët sunfactant. Àêy laâ möåt chêët hoaá hoåc coá khaã nùng giuáp phöíi duy tònh traång núã röång. Giûäa tuêìn lïî thûá 26 àïën thûá 28, mùæt (trûúác kia nhùæm kñn) múã àûúåc vaâ löng xuêët hiïån úã àêìu vaâ thên mònh. Lúáp múä hònh thaânh dûúái da vaâ hï å thöëng thêìn kinh trung ûúng trûúãng thaânh ngoaån muåc. Vaâo tuêìn lïî thûá 23 àïën thûá 24, thai àûúåc xem laâ coá thïí söëng àûúåc, àiïìu naây coá nghôa laâ nïëu noá àûúåc sanh ra vaâo thúâi àiïím naây thò noá coá khaã nùng söëng àûúåc nïëu sanh úã möåt trung têm coá khoa sú sinh giaâu kinh nghiïåm trong viïåc chùm soác treã sanh non. Möåt treã sanh non vaâo tuêìn lïî thûá 28 (súám gêìn 3 thaáng) vaâ àûúåc chùm soác taåi khoa sùn soác àùåc biïåt thò coá khaã nùng söëng rêët cao. Cûã àöång cuãa thai Viïåc nhêån biïët chùæc chùæn lêìn àêìu tiïn em beá cûã àöång trong cú thïí baån thò rêët khoá khùn. Nhiïìu phuå nûä caãm thêëy caác cûã àöång nhanh vaâo khoaãng tuêìn lïî thûá 16 àïën tuêìn lïî thûá 20. Khöng thïí noái moåi phuå nûä àïìu coá thïí noái caãm giaác àoá thêåt sûå laâ cûã àöång cuãa em beá. Möåt söë cho àoá laâ húi (söi buång) nhûng àa söë nghô rùçng em beá cûã àöång. Vaâo khoaãng tuêìn lïî thûá 20 vaâ 22, cûã àöång cuãa thai dïî daâng nhêån biïët hún nhûng vêîn khöng phaãi laâ chùæc chùæn . Vaâo giai àoaån 4 tuêìn kïë tiïëp, chuáng trúã nïn àïìu àùån hún. Caác em beá khaác nhau coá caác kiïíu cûã àöång khaác nhau. Baån coá thïí àïí yá thêëy rùçng em beá cuãa baån coá khuynh hûúáng cûã àöång nhiïìu hún vaâo ban àïm, coá leä noá muöën têåp dûúåt cho baån quen vúái nhûäng àïm mêët nguã sau khi noá sanh ra! Hoùåc baån chó coá thïí nhêån biïët em beá cûã àöång vaâo ban àïm vò luác naây baån nùçm yïn
  16. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 16 tônh hún. Nïëu àêy laâ àûáa con thûá hai (hoùåc thûá ba, thûá tû ), baån coá thïí bùæt àêìu caãm nhêån àûúåc cûã àöång cuãa thai súám hún hai tuêìn lïî. Nïëu baån khöng caãm thêëy em beá cûã àöång gò caã vaâo tuêìn lïî thûá 22, baån haäy baáo cho baác sô. Coá thïí Baác sô cho baån ài khaám siïu êm (àùåc biïåt nïëu trûúác khi àoá baån chûa coá ài siïu êm) àï í kiïím tra em beá. Möåt lyá giaãi thûúâng gùåp cho viïåc khöng caãm thêëy sûå cûã àöång cuãa em beá laâ nhau thai àoáng (laâm töí) úã thaânh trûúác cuãa tûã cung (tûác laâ nhau thai nùçm giûäa em beá vaâ da buång cuãa baån). Nhau thai coá vai troâ nhû möåt têëm àïåm vaâ laâm chêåm thúâi gian maâ baån lêìn àêìu tiïn nhêån biïët cûã àöång cuãa thai. Sau tuêìn lïî thûá 26 àïën 28, nïëu baån ngûng caãm thêëy em beá cûã àöång nhiïìu nhû thûúâng lïå, baån haäy goåi àiïån cho baác sô. Vaâo tuêìn lïî thûá 28, baån phaãi caãm thêëy em beá cûã àöång ñt nhêët 6 lêìn möîi giúâ sau khi baån ùn töëi. Nïëu baån khöng chùæc laâ em beá coá àang cûã àöång bònh thûúâng hay khöng, baån haäy nùçm nghiïng sang traái vaâ àïëm caác cûã àöång. Nïëu em beá cûã àöång ñt nhêët 6 lêìn trong 1 giúâ thò chùæc chùæn rùçng noá hoaân toaân bònh thûúâng. Ngûúåc laåi, nïëu baån caãm thêëy cûã àöång cuãa em beá ñt hún thöng thûúâng, baån nïn goåi àiïån cho baác sô.
  17. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 17 Ba thaáng cuöëi cuãa thai kyâ Cuöëi cuâng thò baån cuäng sùén saâng cho 3 thaáng cuöëi cuãa thai kyâ. Vaâo thúâi àiïím naây, baån coá thïí àaä quen vúái caái buång bêìu cuãa mònh, triïåu chûáng öëm ngheán vaâo buöíi saáng àaä qua ài, baån bùæt àêìu mong àúåi vaâ thûúãng thûác caãm giaác em beá cûã àöång vaâ àaåp trong buång baån. Trong 3 thaáng naây, em beá tiïëp tuåc phaát triïín vaâ baác sô tiïëp tuåc theo doäi sûác khoãe cuãa baån vaâ em beá. Baån cuäng phaãi bùæt àêìu chuêín bõ cho viïåc sanh em beá, coá nghôa laâ chuêín bõ nghó laâm àïí tham dûå lúáp hoåc tiïìn saãn (noái caách khaác laâ tòm hiïíu nhûäng gò seä xaãy ra khi chuyïín daå vaâ sanh). Vaâo tuêìn lïî thûá 28, em beá daâi khoaãng 35 cm vaâ cên nùång khoaãng 1135g. Nhûng vaâo cuöëi 3 thaáng cuöëi thai kyâ (vaâo tuêìn lïî thûá 40), noá daâi khoaãng 50 cm vaâ nùång khoaãng 2700g àïën 3600g (àöi khi lúán hún möåt chuát hoùåc nhoã hún möåt chuát). Thai daânh gêìn hïët 3 thaáng cuöëi cho sûå phaát triïín, tùng thïm lûúång múä, vaâ tiïëp tuåc phaát triïín caác cú quan khaác àùåc biïåt laâ hïå thêìn kinh trung ûúng. Tay chên trúã nïn àêìy àùån hún vaâ da chuyïín sang maâu höìng xanh vaâ trún laáng. Em beá ñt nhaåy caãm vúái nhiïîm truâng vaâ taác duång phuå cuãa thuöëc, nhûng möåt söë taác duång naây vêîn coá thïí aãnh hûúãng àïën sûå phaát triïín cuãa thai. Hai thaáng cuöëi thûúâng daânh cho viïåc chuêín bõ cho viïåc chuyïín sang cuöåc söëng bïn ngoaâi tûã cung. Nhûäng thay àöíi naây ñt ngoaån muåc hún úã giai àoaån trûúác nhûng sûå trûúãng thaânh vaâ phaát triïín xaãy ra úã giai àoaån naây thò rêët quan troång. Tûâ tuêìn lïî thûá 28 àïën 34, thai thûúâng úã tû thïë àêìu quay xuöëng dûúái (coân goåi laâ ngöi àêìu). Bùçng caách naây, möng vaâ chên (phêìn 1l thai), em beá coá thïí coá tû thïë möng quay xuöëng dûúái (ngöi möng) hoùåc nùçm ngang tûã cung (ngöi ngang).
  18. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 18 Vaâo tuêìn lïî thûá 36, sûå phaát triïín chêåm laåi vaâ thïí tñch dõch öëi àaåt töëi àa. Sau thúâi àiïím naây, thïí tñch dõch öëi bùæt àêìu giaãm. Trong thûåc tïë, àa söë baác sô kiïím tra thïí tñch dõch öëi thûúâng quy bùçng caách siïu êm hoùåc bùçng caãm nhêån qua thaânh buång vaâo nhûäng tuêìn lïî cuöñ àïí chùæc chùæn laâ lûúång dõch öëi vêîn coân bònh thûúâng. Caác kiïíu phaát triïín cuãa thañ Töëc àöå phaát triïín cuãa em beá thay àöíi tuây theo tûâng giai àoaån cuãa thai kyâ. Vaâo tuêìn lïî thûá 14 àïën 15, em beá tùng cên khoaãng 5g/ngaây, vaâ tuêìn lïî thûá 32 àïën 34, tùng cên 30- 35g/ngaây (vaâo khoaãng 230g/tuêìn). Sau 36 tuêìn, töëc àöå phaát triïín cuãa thay chêåm ài vaâ vaâo tuêìn lïî thûá 41 àïën 42 (taåi thúâi àiïím naây, baån àaä quaá ngaây dû å sanh), töëc àöå phaát triïín laâ töëi thiïíu hoùåc coá thïí thai khöng phaát triïìn hún nûäa. Möåt söë yïëu töë sau àêy aãnh hûúãng lïn sûå phaát triïín cuãa thai: - Huát thuöëc laá. Huát thuöëc laá laâ laâm giaãm cên nùång cuãa thai vaâo khoaãng 200g. - Tiïíu àûúâng. Baâ meå bõ tiïíu àûúâng coá thïí laâm con quaá to hoùåc quaá nhoã. - Tiïìn cùn di truyïìn hoùåc tiïìn cùn gia àònh. Noái caách khaác, vêån àöång viïn boáng röí thûúâng khöng coá con lúán lïn trúã thaânh naâi cûúäi ngûåa àua chuyïn nghiïåp (naâi cûúäi ngûåa àua thûúâng coá voác daáng nhoã beá). - Nhiïîm truâng thai. Möåt söë nhiïîm truâng aãnh hûúãng àïën sûå phaát triïín trong khi möåt söë khaác thò khöng. - Sûã duång thuöëc "cêëm". Thuöëc gêy nghiïån coá thïí laâm chêåm sûå phaát triïín cuãa thai. Sûå tùng cên cuãa saãn phuå. Nïëu baån tùng quaá nhiïìu hoùåc quaá ñt, noá cuäng coá thïì aãnh hûúãng àïën sûå phaát triïín cuãa em beá. - Tiïìn cùn y khoa cuãa meå. Möåt söë bïånh lyá, nhû cao huyïët aáp hoùåc lupus, coá thïí aãnh hûúãng àïën sûå phaát triïín cuãa thai.
  19. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 19 - Àa thai. Song thai hay tam thai thûúâng coá con nhoã hún nhûäng em beá àún thai. - Chûác nùng cuãa nhau thai. Doâng maáu nhau thai chêåm coá thïí laâm chêåm sûå phaát triïín cuãa em beá. Baác sô quan têm àïën sûå phaát triïín cuãa em beá thûúâng bùçng caách ào àöå cao tûã cung vaâ lûu yá àïën sûå tùng cên cuãa baån. Nïëu baån tùng cên quaá ñt hoùåc quaá nhiïìu, nïëu bïì cao tûã cung cuãa baån bêët thûúâng, hoùåc nïëu trong bïånh sûã cuãa baån coá möåt söë vêën àïì khiïën cho baån coá nguy cú bõ chêåm phaát triïín thai, baác sô thûúâng cho baån ài laâm siïu êm àïí àaánh giaá chñnh xaác hún. Sûå cûã àöång cuãa thai Thónh thoaãng vaâo tam caá nguyïåt thûá ba, baån coá thïí caãm thêëy nhû laâ nuái lûãa böåc phaát trong tûã cung baån. Nhòn xuöëng buång khi thai àang hoaåt àöång, baån thêëy nhû coá möåt sinh vêåt ngoaâi vuä truå àang nhaãy thïí duåc nhõp àiïåu bïn trong buång baån. Vaâo cuöëi thai kyâ, thai coá veã ñt cûã àöång àêìm thoåc hún vaâ coá nhiïìu cûã àöång cuöån troân, lùn löån hún. Thúâi àiïím cûã àöång cuäng thay àöíi; chuã yïëu vaâo nhûäng luác yïn tônh. Thai àang thñch ûáng vúái kiïíu treã sú sinh hún, coá giêëc nguã daâi hún vaâ chu kyâ hoaåt àöång daâi hún. Nhiïìu phuå nûä coá thai nghe noái laâ cûã àöång thai seä giaãm dêìn vaâo thúâi àiïím gêìn ngaây sanh. Àiïìu naây khöng àuáng, kiïíu cûã àöång chó thay àöíi tûâ àêm thoåc maånh sang cûã àöång cuöån troân chêåm. Nïëu baån khöng caãm thêëy thai cûã àöång bònh thûúâng, baån haäy baáo cho baác sô biïët. Theo quy luêåt thöng thûúâng thò baån seä caãm thêëy thai cûã àöång 6 lêìn trong möåt giúâ sau khi ùn töëi, trong luác nghó ngúi. Bêët cûá cûã àöång naâo baån cuäng àïëm caã. Möåt söë phuå nûä nhêån ra rùçng hoå ài vaâo giai àoaån caãm thêëy thai cûã àöång ñt ài, nhûng sau àoá cûã àöång thai tùng lïn trúã laåi bònh thûúâng. Àêy laâ vêën àïì rêët thûúâng gùåp vaâ khöng phaãi laâ möåt truåc trùåc trong thai kyâ. Tuy nhiïn, nïëu baån lûu yá thêëy thai giaãm hoaåt àöång hoùåc caãm thêëy thai khöng cûã àöång trong nhiïìu giúâ (cho duâ nghó ngúi hay ùn uöëng), baån nïn goåi àiïån thoaåi cho baác sô ngay lêåp tûác. Cûã àöång thúã cuãa thai
  20. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 20 Thai bùæt àêìu coá cûã àöång thúã àïìu àùån vaâo tuêìn lïî thûá 10 trúã ài, vaâ caác cûã àöång naây trúã nïn thûúâng xuyïn hún vaâo 3 thaáng cuöëi thai kyâ. Thai khöng thúã thêåt sûå maâ löìng ngûåc, thaânh buång vaâ cú hoaânh chó di chuyïín nhû àang thúã. Caác cûã àöång naây baån khöng caãm nhêån àûúåc, nhûng chuáng töi coá thïí quan saát àûúåc trïn siïu êm vaâ laâ möåt dêëu hiïåu chûáng toã thai àang tiïën triïín töët. Trong 3 thaáng cuöëi, thúâi gian maâ thai daânh cho thúã gia tùng, nhêët laâ sau bûäa ùn. Thai nêëc cuåt Baån coá thïí caãm thêëy thai cûã àöång nhanh vaâ àïìu àùån, xuêët hiïån möîi vaâi giêy. Caác cûã àöång naây trong rêët giöëng nêëc cuåt. Möåt söë phuå nûä caãm thêëy thai nêëc cuåt nhiïìu lêìn trong ngaây; möåt söë khaác thò caãm thêëy chuáng rêët hiïëm gùåp. Caác cûã àöång nêëc cuåt naây vêîn tiïëp tuåc khi em beá sanh ra vaâ hoaân toaân bònh thûúâng.
  21. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 21 Tòm ra lúâi giaãi vò sao phöi baám àûúåc vaâo thaânh tûã cung Caác nhaâ khoa hoåc Myä àaä hiïíu vò sao trïn àûúâng di chuyïín doåc theo thaânh tûã cung, phöi múái hònh thaânh khöng tröi tuöåt ài maâ laåi dûâng bûúác vaâ laâm töí úã àoá. Möåt loaåi protein baám dñnh àùåc biïåt àûúåc tiïët ra trïn bïì mùåt phöi chñnh laâ "thêìn cûáu mïånh" giuáp noá baám rïî úã daå con. Sûå thêët baåi trong viïåc laâm töí cuãa phöi trong tûã cung laâ nguyïn nhên cuãa 3/4 caác ca sêíy thai. Thöng thûúâng, sau khi phöi àûúåc hònh thaânh, khöng coá gò àaãm baão laâ noá seä gùæn àûúåc vaâo thaânh tûã cung. Caác nhaâ khoa hoåc taåi Àaåi hoåc California úã San Francisco (UCSF) àaä tòm ra bñ quyïët vò sao möåt söë phöi truå laåi àûúåc. Theo nhoám nghiïn cûáu, vaâo khoaãng 6 ngaây sau khi thuå thai, caác phöi noái trïn tiïët ra möåt loaåi protein baám dñnh mang tïn L- selectin. Chuáng tûúng taác vúái caác phên tûã nùçm trïn thaânh tûã cung cuãa ngûúâi meå vaâ taåo nïn möi trûúâng dñnh nhû keo. Luác naây, giöëng nhû khi quaã boáng tennis lùn qua möåt mùåt phùèng phuã sirop, phöi seä bõ chûäng laåi. Noá gùæn vúái thaânh tûã cung vaâ tûå nuöi dûúäng bùçng maáu cuãa meå, qua rau thai. Phaát hiïån naây múã ra triïín voång múái trong viïåc àiïìu trõ cho nhûäng phuå nûä vö sinh hoùåc bõ sêíy thai súám. Noá cuäng giuáp hiïíu roä hún nguyïn nhên cuãa caác ca rau bong non, trong àoá rau thai khöng thïí gùæn vúái thaânh tûã cung vaâ bong súám hún thúâi haån, gêy nguy hiïím cho tñnh maång cuãa caã meå vaâ con. Nhoám taác giaã àaä laâm thuã tuåc xin baãn quyïìn phaát minh cho viïåc sûã duång protein L-selectin trong xeát nghiïåm chêín àoaán súám nhûäng
  22. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 22 bêët thûúâng liïn quan túái quaá trònh laâm töí cuãa phöi úã phuå nûä vö sinh. Nghiïn cûáu àùng trïn taåp chñ Khoa hoåc cuãa Myä söë ra höm qua.
  23. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 23 Baâi têåp cho phuå nûä mang thai Têåp nheå nhaâng, kiïn nhêîn tûâ khi múái mang thai, kïët thuác têåp khi bûúác sang thaáng thûá 7. Hïët sûác têåp trung khi têåp vaâ traánh têm traång cùng thùèng. - Àïí laâm nheå àöi chên: Nùçm thùèng lûng. Chên vaâ möng tò vaâo tûúâng, taåo vúái thên möåt goác 90 àöå. Hñt vaâo, keáo cùng chên vaâ àêíy goát chên lïn cao àöìng thúâi vêîn giûä lûng aáp àêët. Sau àoá, chôa muäi chên lïn phña trïn vaâ thúã ra. - Àïí thû giaän vuâng thùæt lûng: Nùçm thùèng, hai chên song song, hai baân chên aáp àêët caách nhau khoaãng caách röång bùçng höng. Hai tay xuöi theo ngûúâi. Hñt vaâo vaâ thúã ra, nêng vuâng xûúng chêåu lïn cao àïí duöîi thùèng cöåt söëng. Hñt vaâo lêìn nûäa, vaâ tûâ tûâ thúã ra àöìng thúâi haå thên ngûúâi xuöëng. - Àïí traánh àau lûng: Quyâ göëi, hai baân tay aáp àêët, hai khuyãu tay húi gêåp, lûng thùèng. Hñt vaâo röìi cong ngûúâi lïn röìi thúã ra trûúác khi trúã vïì traång thaái ban àêìu. Thûåc hiïån nhiïìu lêìn àöång taác naây.
  24. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 24 Dõ têåt bêím sinh Dõ têåt bêím sinh laâ 1 gaánh nùång cho cho baãn thên ngûúâi bïånh, cho gia àònh vaâ cho xaä höåi. Chêín àoaán dõ têåt bêím sinh khöng phaãi dïî vaâ khöng phaãi khöng coá nhûäng suy nghô khöng àuáng vïì nhûäng nguyïn nhên gêy nïn dõ têåt bêím sinh do thiïëu hiïíu biïët. Hiïíu biïët vïì dõ têåt bêím sinh, kïët luêån àûúåc nguyïn nhên dõ têåt seä giuáp ñch rêët nhiïìu cho nhiïìu ngûúâi liïn quan àöìng thúâi giuáp cho thêìy thuöëc coá xûã trñ phuâ húåp. Hiïíu biïët dõ têåt bêím sinh coân giuáp chuáng ta ngùn ngûâa khöng àïí xaãy ra bïånh vò thiïëu hiïíu biïët, giaãi quyïët àûúåc phêìn naâo nöîi àau khi coá ngûúâi bïånh trong nhaâ. Chuáng töi xin giúái thiïåu baâi viïët vïì dõ têåt bêím sinh dûåa theo taâi liïåu giaãng daåy cuãa böå mön Mö Phöi Di Truyïìn Trûúâng Àaåi hoåc Y Dûúåc TPHCM. Khaái niïåm "Dõ têåt bêím sinh": Dõ têåt bêím sinh laâ nhûäng trûúâng húåp bêët thûúâng vïì hònh thaái, phaát sinh trong thai kyâ (coá thïí phaát hiïån bùçng caác xeát nghiïåm vïì nöåi tiïët, siïu êm), àûúåc khaám phaát hiïån ngay khi sinh ra, hoùåc xuêët hiïån sau naây khi treã lúán lïn. Töín thûúng coá thïí úã mûác àöå àaåi thïí hay vi thïí, coá thïí biïíu hiïån úã bïn ngoaâi cú thïí hay úã caác taång bïn trong cú thïí. Caác dõ têåt bêím sinh phaát sinh súám úã giai àoaån phöi thûúâng gêy chïët phöi, coân xuêët hiïån trong giai àoaån thai thò thai thûúâng söëng vaâ coá dõ têåt (giai àoaån phöi tñnh tûâ khi thuå tinh túái tuêìn lïî thûá 8, giai àoaån thai tûâ tuêìn lïî thûá 8 àïën khi sanh). Nhiïìu trûúâng húåp dõ têåt khöng thïí thöëng kï àûúåc do coá trûúâng húåp saãy thai súám maâ ngûúâi meå khöng biïët mònh coá thai vaâ vò phöi quaá nhoã nïn khöng thïí xaác àõnh phöi coá trong maáu kyâ kinh àûúåc. Tó lïå dõ têåt bêím sinh trûúác sinh
  25. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 25 khoaãng 20%. Tó lïå di têåt bêím sinh úã tuöíi múái sinh ra laâ 3% (Mac Vicar, 1976). Tó lïå dõ têåt bêím sinh úã treã em laâ khoaãng 6% (McKeown, 1976; Connor vaâ Ferguson-Smith, 1984). Dõ têåt bêím sinh coá thïí laâ 1 têåt hay nhiïìu têåt, coá biïíu hiïån lêm saâng nheå hoùåc nghiïm troång. Caác trûúâng húåp dõ têåt nheå (têåt chó tay, thûâa da vaânh tai) chiïëm 14% caác trûúâng húåp dõ têåt bêím sinh, khöng quan troång vïì lêm saâng; tuy vêåy caác dõ têåt nheå coá giaá trõ gúåi yá chuáng ta ài tòm caác dõ têåt khaác nghiïm troång hún. Thñ duå têåt coá 1 àöång maåch röën giuáp ta truy ra têåt tim maåch. Ngaânh phöi thai hoåc nghiïn cûáu sûå phaát triïín cuãa phöi thai. Trûúác thêåp niïn 1940, ngûúâi ta cho rùçng phöi àûúåc nhau, tûã cung vaâ thaânh buång meå baão vïå an toaân chöëng laåi caác yïëu töë möi trûúâng. Nùm 1941, Gregg baáo caáo 1 trûúâng húåp àiïín hònh chûáng minh rùçng taác nhên möi trûúâng (bïånh thuãy àêåu) coá thïí gêy ra dõ têåt bêím sinh nïëu taác àöång àuáng thúâi àiïím. Sau àoá caác cöng trònh cuãa Lens (1961) vaâ McBride (1961) vïì vai troâ gêy dõ têåt cuãa thuöëc. Hai öng àaä mö taã caác dõ têåt úã chi vaâ úã caác cú quan khaác do duâng thalidomide (1 loaåi thuöëc an thêìn vaâ chöëng nön). Hiïån nay ûúác tñnh coá khoaãng 7% caác trûúâng húåp dõ têåt bêím sinh coá nguyïn nhên do thuöëc vaâ vi ruát (Persaud vaâ cs, 1985; Thompson, 1986). Tó lïå caác trûúâng húåp dõ têåt nheå do àa yïëu töë coá keâm theo dõ têåt nùång laâ 90% (Connor vaâ Ferguson-Smith, 1984). Trong söë 3% treã sú sinh coá dõ têåt thò trong söë àoá coá 0,7 % do nguyïn nhên àa yïëu töë. Caác dõ têåt bêím sinh nghiïm troång (chiïëm 10 túái 15%) thûúâng xuêët hiïån rêët súám vaâ àa söë bõ saãy thai. Nguyïn nhên dõ têåt bêím sinh thûúâng àûúåc chia ra laâm 2 nhoám: nhoám nguyïn nhên di truyïìn vaâ nhoám nguyïn nhên yïëu töë möi trûúâng. Tuy vêåy, phêìn lúán caác dõ têåt bêím sinh coá sûå kïët húåp caác yïëu töë trïn vaâ àûúåc goåi laâ bïånh di truyïìn àa yïëu töë. Caác thuöëc vaâ hoaá chêët gêy dõ têåt: Caác loaåi thuöëc coá khaã nùng gêy quaái thai khaác nhau. Möåt söë loaåi coá thïí gêy dõ têåt nghiïm troång nïëu àûúåc duâng àuáng thúâi àiïím nhaåy caãm (thñ duå nhû Thalidomide); coá loaåi duâng nhiïìu trong 1 thúâi gian daâi coá thïí gêy chêåm phaát triïín têm thêìn vaâ vêån àöång (thñ duå
  26. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 26 nhû rûúåu). Tó lïå di têåt bêím sinh do thuöëc vaâ hoáa chêët dûúái 2% (Brent, 1986 ). Caác nhaâ khoa hoåc àaä xaác àõnh 1 söë thuöëc chùæc chùæn gêy dõ têåt cho ngûúâi. Coá 1 söë chêët nghi ngúâ coá tñnh gêy dõ têåt (nhû rûúåu). Möåt söë thuöëc àûúåc coi coá khaã nùng gêy dõ têåt dûåa trïn caác baáo caáo trûúâng húåp. Möåt söë àûúåc xem laâ coá khaã nùng gêy dõ têåt dûåa trïn khaão saát ca ngêîu nhiïn. Coá loaåi àûúåc lûu yá khi duâng (caác loaåi Alkaloids). Töët nhêët phuå nûä khi mang thai khöng nïn duâng thuöëc trong 8 tuêìn lïî àêìu, chó duâng nhûäng thuöëc àaä àûúåc cöng nhêån an toaân vaâ coá toa cuãa baác sô. Lyá do laâ duâ cho nhûäng thuöëc àaä àûúåc nghiïn cûáu kyä chûáng toã vö haåi song vêîn coá khaã nùng gêy quaái thai. - Caác chêët Alcaloid: Nicotine vaâ caffeine. Khöng gêy dõ têåt cho ngûúâi, nhûng nicotine trong thuöëc laá coá aãnh hûúãng àïën sûå tùng trûúãng cuãa thai (Werler vaâ cs, 1986). Meå huát thuöëc coá thïí laâm thai bõ chêåm phaát triïín. Trûúâng húåp nghiïån thuöëc laá nùång (trïn 20 àiïëu/ngaây) thò tó lïå sinh non tùng gêëp àöi so vúái ngûúâi khöng huát vaâ treã sinh ra thûúâng bõ thiïëu cên. Nicotine laâm co maåch, laâm giaãm lûúång maáu túái tûã cung, do àoá giaãm lûúång oxy vaâ chêët dinh dûúäng àïën cho thai, laâm thai keám tùng trûúãng vaâ thiïíu nùng tinh thêìn. Page vaâ cs, 1981 cho rùçng chêåm tùng trûúãng laâ do nhiïîm àöåc khoái thuöëc trûåc tiïëp; chñnh nöìng àöå carboxyhemoglobin cao trong maáu cuãa meå vaâ thai laâm xaáo tröån hiïåu nùng trao àöíi khñ cuãa maáu vaâ laâm thai thiïëu dûúäng khñ. Caffein khöng phaãi laâ chêët gêy dõ têåt, song khöng coá gò baão àaäm nïëu phuå nûä coá thai duâng caffein quaá nhiïìu. Chñnh vò vêåy phuå nûä khi mang thai khöng nïn duâng nhiïìu traâ vaâ caâ phï. - Rûúåu: Meå nghiïån rûúåu sinh ra con bõ keám phaát triïín trûúác sanh, sau sanh bõ thiïíu nùng tinh thêìn, ngoaâi ra coân coá caác dõ têåt khaác nûäa. Caác dõ têåt do rûúåu nhû: khe mi mùæt ngùæn, keám phaát triïín xûúng haâm trïn, dõ daång chó tay, dõ daång khúáp xûúng vaâ tim bêím sinh, àûúåc goåi chung laâ Höåi chûáng thai ngöå àöåc rûúåu (Jones vaâ cs, 1974; Mulvihill, 1986). Möåt trong nhûäng nguyïn nhên gêy thiïíu nùng tinh thêìn bêím sinh thûúâng gùåp laâ do meå coá duâng rûúåu. Nhûäng trûúâng húåp ngûúâi meå chó duâng lûúång rûúåu tûúng àöëi (50-70g /ngaây) cuäng coá thïí gêy höåi chûáng thai ngöå àöåc rûúåu, àùåc biïåt laâ trong nhûäng trûúâng húåp meå
  27. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 27 duâng rûúåu vaâ coá suy dinh dûúäng. "Xôn" trong khi mang thai seä gêy töín thûúng cho thai. - Caác chêët kñch thñch töë: Caác kñch thñch töë sinh duåc loaåi progesterone thûúâng àûúåc duâng cho ngûúâi meå àang mang thai àïí traánh saãy thai. Bêët kyâ kñch thñch töë sinh duåc naâo cuäng coá haåi cho thai, laâm cho thai nûä coá böå phêån sinh duåc ngoaâi bõ nam hoáa. Mûác àöå dõ têåt tuây thuöåc loaåi vaâ liïìu kñch thñch töë. Dõ têåt göìm phò àaåi êm vêåt, caác möi lúán to vaâ dñnh nhau. Caác thuöëc thûúâng gùåp laâ progestins, ethisterone vaâ norethisterone (Venning, 1965). Ngoaâi ra Progestin cuäng gêy ra dõ têåt tim maåch (Heinoen vaâ cs, 1977). Testosterone cuäng gêy nam hoáa caác thai nûä. Duâng caác thuöëc ngûâa thai viïn (coá chûáa progestogens vaâ estrogens) trong giai àoaån àêìu (tûâ ngaây 15 àïën ngaây 60) maâ khöng biïët coá thai seä coá thïí phaát sinh dõ têåt. Coá 13 àûáa treã/19 ngûúâi meå coá uöëng thuöëc ngûâa thai khi àaä coá thai bõ H/C VACTERAL (viïët tùæt cuãa nhoám dõ têåt: V-cöåt söëng, A-hêåu mön, C-tim, T-khñ quaãn, E-thûåc quaãn, R-thêån vaâ L-chi) (Nora vaâ Nora, 1975). Meå duâng Stilbestrol khi mang thai sanh con bõ dõ daång tûã cung vaâ êm àaåo (Ulfelder, 1986). Ba loaåi dõ têåt thûúâng gùåp cuãa Stilbestrol laâ: loaån phaát triïín haåch úã êm àaåo, lúã cöí tûã cung vaâ suâi cöí tûã cung coá thïí cuâng xuêët hiïån khi duâng thuöëc ngûâa thai luác àaä coá thai. Trong taâi liïåu Teratogen Update cuãa Sever vaâ Brent, 1986 coá ghi Diethyl- stilbesterol laâ 1 chêët gêy quaái thai cho ngûúâi. Möåt söë phuå nûä treã tûâ 16-22 tuöíi bõ mùæc chûáng ung thû biïíu mö - tuyïën úã êm àaåo do trûúác kia coá meå trong khi mang thai àaä duâng estrogen trong tam caá nguyïåt thûá 1 (Herbst vaâ cs,1974; Hart vaâ cs, 1976). Tó lïå ung thû naây do meå duâng diethylstlibestrol àaä coá giaãm (Golbus, 1980). Tó lïå ung thû do meå duâng diethylstilbestrol ngaây nay coân dûúái 1/1.000 (Ulfelder, 1986). - Khaáng sinh Tetracyclines qua nhau vaâ tñch tuå trong xûúng vaâ rùng cuãa thai (Kalant vaâ cs, 1985). Meå duâng tetracyline 1g/ngaây trong tam caá
  28. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 28 nguyïåt thûá 3 coá thïí laâm vaâng rùng sûäa cuãa con (Cohlan, 1986). Ngoaâi ra coân coá caác dõ têåt khaác nhû thiïíu saãn men rùng, xûúng ngûâng tùng trûúãng súám (Rendle-Short, 1962; Witop vaâ cs, 1965). Rùng vônh viïîn bùæt àêìu cöët hoáa sau sanh (trûâ rùng haâm 3) vaâ àïën 8 tuöíi múái hoaân têët cöët hoáa. Vò vêåy khöng nïn duâng tetracycline cho phu å nûä coá thai vaâ cho treã em nïëu coá thïí duâng thuöëc khaác. Penicillin àaä àûúåc duâng röång raäi cho phuå nûä coá thai nhiïìu nùm qua vaâ khöng ghi nhêån coá dêëu hiïåu gêy töín thûúng cho phöi vaâ thai. Streptomycin duâng trõ liïåu lao cho meå coá thïí sinh con bõ àiïëc (Golbus, 1980). Coá hún 30 trûúâng húåp àiïëc vaâ coá 8 trûúâng húåp töín thûúng thêìn kinh àaä ghi nhêån àûúåc do duâng streptomycin. Quinin: Trûúác kia ngûúâi ta thûúâng duâng quinin vúái liïìu cao àïí phaá thai vaâ àaä ghi nhêån quinin gêy àiïëc bêím sinh cho thai. - Thuöëc chöëng àöng maáu: Têët caã caác thuöëc chöëng àöng maáu, ngoaåi trûâ Heparin, àïìu coá thïí qua nhau vaâ gêy xuêët huyïët cho thai. Warfarin laâ chêët gêy quaái thai. Warfarin coá nguöìn göëc liïn quan vitamin K. Coá 1 söë baáo caáo caác saãn phuå coá duâng thuöëc naây sinh con bõ têåt thiïíu saãn suån muäi vaâ coá caác dõ têåt thêìn kinh. Duâng thuöëc naây trong tam caá nguyïåt 2 vaâ 3 coá thïí sinh con chêåm phaát triïín têm thêìn, teo thêìn kinh thõ giaác, naäo nhoã. Heparin khöng qua nhau, do àoá Heparin khöng phaãi laâ chêët gêy quaái thai. - Caác thuöëc an thêìn (thuöëc chöëng co giêåt). Trimethadione (Tridione) vaâ paramethadione (Paradione) chùæc chùæn gêy dõ têåt. Triïåu chûáng chñnh cuãa treã bõ nhiïîm trimethadione laâ chêåm phaát triïín, löng maây chûä V, tai àoáng thêëp, sûát möi coá thïí keâm nûát voâm hoång. Phenytoin (Dilantin) laâ chêët gêy dõ têåt. Höåi chûáng thai bõ phenytoin göìm caác têåt sau: chêåm phaát triïín trûúác sinh, àêìu nhoã, thiïíu nùng tinh thêìn, raänh xûúng traán uå lïn, coá nïëp quaåt trong, suåp mi mùæt, söëng muäi teåt, thiïíu saãn moáng tay vaâ àöët xa, thoaát võ beån.
  29. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 29 Phenobarbital, laâ thuöëc chöëng co giêåt duâng cho phuå nûä coá thai tûúng àöëi an toaân. - Thuöëc chöëng nön: Bendectin: Coân nhiïìu tranh caäi, àùåc biïåt qua baáo chñ. Caác nhaâ phöi thai hoåc cho rùçng Bendectin (Doxylamine) khöng phaãi laâ chêët gêy dõ têåt cho ngûúâi, búãi qua nghiïn cûáu duâng thuöëc cho saãn phuå khöng thêëy treã sinh ra bõ dõ têåt. Ngoaâi ra cuäng khöng thêëy thuöëc àaä gêy dõ têåt trïn loaâi vêåt. - Thuöëc chöëng ung thû: Caác hoáa chêët trõ ung thû coá tñnh gêy dõ têåt cao. Àiïìu naây khöng coá gò ngaåc nhiïn do búãi caác chêët naây ûác chïë sûå phên chia tïë baâo. Duâng caác thuöëc göëc a. folic thûúâng laâm chïët thai, 20-30% thai söëng àûúåc thò thûúâng coá dõ têåt nùång. Busulfan vaâ 6-mercaptopurine duâng luên phiïn coá thïí gêy àa dõ têåt nùång, song duâng riïng tûâng loaåi thò khöng thêëy gêy dõ têåt. Aminopterin laâ chêët gêy dõ têåt rêët nguy hiïím cho thai, àùåc biïåt cho hïå thêìn kinh trung ûúng. - Corticosteroid: Duâng corticosteroid úã chuöåt vaâ thoã cho sanh con coá têåt nûát voâm hoång vaâ tim bêím sinh. Tuy nhiïn úã ngûúâi vêîn chûa coá kïët luêån chñnh thûác laâ crotisteroid gêy ra nûát voâm hoång hoùåc caác dõ têåt khaác. - Caác chêët hoáa hoåc: Trong vaâi nùm gêìn àêy, ngûúâi ta quan têm nhiïìu hún vïì tñnh gêy dõ têåt cuãa caác chêët hoáa hoåc coá trong àúâi söëng nhû caác chêët ö nhiïîm cöng nghïå, chêët phuå gia thûåc phêím. Àa söë caác chêët naây chûa thêëy gêy dõ têåt cho ngûúâi. Thuãy ngên: Nhûäng saãn phuå duâng nhiïìu loaåi caá coá nhiïîm thuãy ngên sanh con bõ bïånh Minamata coá röëi loaån thêìn kinh vaâ haânh vi nhû treã baåi naäo (vuå aán caá úã võnh Minamata ö nhiïîm thuãy ngên tûâ nûúác thaãi cöng nghiïåp, Matsumoto vaâ cs, 1965; Bakir vaâ cs, 1973). Möåt vaâi trûúâng húåp treã bõ töín thûúng naäo nùång, chêåm phaát triïín têm thêìn, bõ muâ do meå bõ ngöå àöåc thûác ùn coá chêët thuãy ngên. ÚÃ Myä coá vuå nhûäng saãn phuå?anh con dõ têåt do ùn thõt heo maâ heo àoá àaä àûúåc nuöi bùçng bùæp coá xõt thuöëc diïåt nêëm coá thuãy ngên. Sever vaâ Brent, 1980
  30. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 30 cho rùçng thuãy ngên laâ chêët gêy quaái thai gêy ra caác trûúâng húåp teo tiïíu naäo, chûáng co cûáng, chûáng co giêåt, vaâ thiïíu nùng tinh thêìn. Polychlorinated biphenyls (PCBs) laâ chêët gêy quaái thai gêy ra höåi chûáng chêåm phaát triïín trûúác sanh vaâ saåm maâu da. Vuå caá nhiïîm PCBs trong caác höì nûúác úã Bùæc Myä (Rogan, 1986). ÚÃ Nhêåt vaâ Àaâi Loan, chêët gêy quaái thai naây àaä àûúåc phaát hiïån trong dêìu nêëu ùn. Bïånh tiïíu àûúâng: Meå bõ tiïíu àûúâng coá thïí sanh con bõ chïët chu sanh, chïët tuöíi sú sinh, hoùåc sanh con coá troång lûúång to nùång bêët thûúâng. Theo 1 söë taác giaã, nhûäng dõ têåt úã khung xûúng chêåu vaâ chi dûúái coá tó lïå cao úã treã coá meå tiïíu àûúâng gêëp 3 lêìn treã coá meå bònh thûúâng. Coá taác giaã ghi nhêån têåt thiïëu caác àöët söëng thùæt lûng vaâ têåt cuãa cú vaâ xûúng chi dûúái liïn quan meå bïånh tiïíu àûúâng. Insulin vaâ caác thuöëc haå àûúâng maáu. Noái chung caác thuöëc àiïìu trõ tiïíu àûúâng khöng àûúåc xem nhû chêët gêy quaái thai. - LSD (Lysergic Acid Diethylamide): Coá khaã nùng gêy dõ têåt vaâ khöng nïn duâng khi coá thai. - Cêìn sa: Chûa coá àuã bùçng chûáng cho thêëy cêìn sa coá tñnh gêy dõ têåt. Tuy vêåy, coá 1 vaâi trûúâng húåp duâng cêìn sa sinh con bõ chêåm tùng trûúãng trûúác sanh vaâ thiïíu nùng tinh thêìn. - Retinoic Acid (Vitamin A): Thuöëc naây àaä àûúåc khùèng àõnh gêy dõ têåt trïn thuá vêåt. Nùm 1986, Rosa àaä xaác àõnh tñnh gêy quaái thai cuãa thuöëc naây. Isotretinoin (ITR) duâng àiïìu trõ muån, laâ 1 chêët gêy dõ têåt nheå. Thúâi àiïím dïî gêy dõ têåt laâ tûâ tuêìn thûá 2 àïën tuêìn thûá 5. Caác dõ têåt chñnh laâ dõ daång soå-mùåt, nûát voâm hoång coá thïí keâm thiïíu saãn tuyïën ûác, dõ daång öëng thêìn kinh. Vitamin A cêìn cho dinh dûúäng nhûng khöng nïn duâng liïìu cao trong thúâi gian daâi. - Salicylate: Aspirin coá aãnh hûúãng àïën thai nïëu duâng liïìu cao (Corby, 1978). Caác chai thuöëc Aspirine àûúåc in trïn bao bò cho duâng khi coá thai chó coá nghôa laâ nïn duâng aspirin vúái liïìu thöng thûúâng. - Caác thuöëc liïn quan tuyïën giaáp: Iode potassium coá trong caác thuöëc ho vaâ iode phoáng xaå duâng liïìu cao co á thïí gêy bûúáu giaáp bêím sinh. Iode ài qua nhau vaâ aãnh hûúãng àïën viïåc töíng húåp thyroxin, laâm to tuyïën giaáp vaâ gêy àêìn àöån.
  31. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 31 Khöng nïn duâng thuöëc Povidone-iodine daång xõt hay daång kem vò thuöëc coá thïí ngêëm qua niïm maåc êm àaåo. Propylthiouracil coá aãnh hûúãng àïën viïåc töíng húåp thyroxin cho thai vaâ coá thïí gêy ra bûúáu giaáp. Duâng caác thuöëc khaáng giaáp àiïìu trõ cho meå coá thïí gêy dõ têåt cho con nïëu duâng quaá liïìu cêìn thiïët. Meå thiïëu iodine sinh con bõ àêìn àöån. - Caác thuöëc an thêìn: Thalidomide: Rêët nhiïìu chûáng cûá cho thêëy àêy laâ thuöëc chöëng nön vaâ an thêìn coá tñnh gêy quaái thai. Thuöëc naây trûúác àêy àaä àûúåc duâng röång raäi taåi caác nûúác chêu ÊËu. Vuå aán dõ têåt do thuöëc Thalidomide àûúåc bùæt àêìu phaát hiïån tûâ nùm 1959 (Newman, 1986). Nùm 1966, Len thöëng kï coá khoaãng 7.000 treã bõ dõ têåt do thalidomide. Thalidomide gêy têåt chi, àûúåc chia ra laâm 2 loaåi laâ vö chi (khöng coá chi hoaân toaân) vaâ ngùæn chi (chi rêët nhoã vaâ ngùæn do thiïëu mêët 1 àoaån chi). Thalidomide cuäng gêy ra caác dõ têåt khaác nhû khöng coá tai trong vaâ tai ngoaâi, bûúáu maáu vuâng traán, tim bêím sinh, caác dõ têåt tiïët niïåu vaâ tõt ruöåt (Persaud, 1979, Persaud vaâ cs, 1985). Thalidomide àûúåc chñnh thûác thu höìi tûâ thaáng 10/1961. Thúâi gian nhaåy caãm cuãa thalidomide laâ tûâ ngaây 24-36 thai kyâ, ûáng vúái giai àoaån taåo cú quan. Lithium carbonate: thûúâng àûúåc duâng trõ bïånh têm thêìn, gêy dõ têåt tim vaâ caác maåch maáu lúán (Golbus, 1980). Mùåc dêìu biïët lithium carbonate laâ chêët gêy dõ têåt cho ngûúâi, song Böå Thuöëc vaâ Thûåc Phêím Hoa Kyâ vêîn cho duâng khi mang thai miïîn laâ "baác sô thêëy lúåi nhiïìu hún haåi". Diazepam duâng trong tam caá nguyïåt thûá 1 coá thïí gêy sûát möi vaâ nûát voâm hoång (Golbus, 1980). Khöng nïn duâng thuöëc naây khi mang thai, nhêët laâ tûâ ngaây 15 àïën ngaây 60. Yïëu töë viïm nhiïîm: Phöi vaâ thai bõ têën cöng búãi caác vi khuêín, vi ruát vaâ kyá sinh truâng trong suöët thai kyâ. Àa söë caác trûúâng húåp thai chöëng laåi àûúåc, 1 söë trûúâng húåp bõ saãy thai súám hay bõ chïët chu sinh vaâ 1 söë trûúâng húåp coá dõ têåt bêím sinh. Caác vi khuêín coá thïí qua nhau vaâ vaâo trong
  32. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 32 maáu thai nhi. Haâng raâo baão vïå maáu-naäo cuãa thai nhi àöëi vúái caác vi khuêín tûúng àöëi yïëu vaâ mö thêìn kinh rêët dïî bõ töín thûúng. Tuy vêåy baãn thên ngûúâi meå cuäng coá miïîn dõch thuå àöång àöëi vúái 1 vaâi loaåi vi khuêín. Ba loaåi vi ruát chñnh thûúâng gêy töín thûúng cho phöi vaâ thai laâ vi ruát Rubeol, vi ruát gêy bïånh tïë baâo lúán vaâ vi ruát Herpes. - Vi ruát Rubeol (Súãi). Vi ruát súãi laâ 1 thñ duå àiïín hònh cuãa siïu vi khuêín gêy quaái thai (Korones, 1986). Meå bõ súãi trong tam caá nguyïåt thûá 1 coá tó lïå sinh ra con coá dõ têåt laâ 15-20 %. Tam dõ têåt do vi ruát naây gêy ra laâ: àuåc nhên mùæt, tim bêím sinh, vaâ àiïëc bêím sinh (do hû cú quan Corti), ngoaâi ra coá caác dõ têåt khaác nhû: viïm maâng maåch-voäng maåc, tùng aáp nhaän cêìu, naäo nhoã, mùæt nhoã, khöng rùng. Meå caâng mùæc bïånh súãi súám thò con coá dõ têåt caâng nùång. Hêìu hïët treã bõ dõ têåt laâ coá meå bõ súãi tûâ tuêìn thûá 1 àïën tuêìn thûá 5. Àiïìu naây cuäng dïî hiïíu vò thúâi gian naây taåo caác cú quan nhû mùæt, tai trong, tim, vaâ naäo. Meå bõ súãi trong tam caá nguyïåt 2 vaâ 3 ñt sanh con bõ dõ têåt hún, nhûng coá thïí aãnh hûúãng chûác nùng naäo nhû thiïíu nùng tinh thêìn, àiïëc. - Vi ruát gêy bïånh tïë baâo lúán (Cytomegalo virus). Laâ loaåi vi ruát thai thûúâng bõ nhiïîm nhêët. Vò vi ruát naây gêy chïët thai nïëu bõ nhiïîm súám nïn ngûúâi ta cho rùçng nhiïîm vi ruát naây trong tam caá nguyïåt thûá 1 seä bõ saãy thai. Nhiïîm vi ruát naây trong caác tam caá nguyïåt 2 vaâ 3 coá thïí gêy ra chêåm tùng trûúãng trûúác sanh, mùæt nhoã, viïm maâng maåch- voäng maåc, thiïíu nùng tinh thêìn, àiïëc, baåi naäo, gan laách to. - Vi ruát Herpes Simplex: Thai thûúâng nhiïîm vi ruát naây trong tam caá nguyïåt thûá 3, nhêët laâ trong luác chuyïín daå. Nhiïîm vi ruát naây trûúác sanh coá thïí gêy ra caác dõ têåt nhû naäo nhoã, mùæt nhoã, loaån saãn voäng maåc, thiïíu nùng tinh thêìn. - Vi ruát traái raå: Bõ traái raå trong tam caá nguyïåt thûá 1 coá thïí sinh con bõ dõ têåt da coá seåo, teo cú vaâ thiïíu nùng tinh thêìn. Tó lïå dõ têåt laâ 20%. - Kyá sinh truâng Toxoplasma gondii: Laâ loaåi kyá sinh truâng nöåi baâo; tïn gondii laâ do phaát hiïån bïånh tûâ con gondi (1 loaâi gêåm nhêëm úã Bùæc Phi). Kyá sinh truâng naây coá thïí coá trong maáu, trong mö, vaâ trong 1 söë loaåi tïë baâo, àùåc biïåt laâ trong caác tïë baâo voäng maåc, baåch cêìu, vaâ tïë baâo biïíu mö. Meå bõ nhiïîm do ùn thõt söëng coá nang toxoplasma (úã thõt
  33. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 33 heo, thõt cûâu), do tiïëp xuác vúái thuá vêåt nhû meâo, hay do nhiïîm tûâ àêët coá phên meâo coá nang toxoplasma. Toxoplasma gondii ài qua nhau vaâ taác àöång vaâo thai gêy töín thûúng úã naäo, mùæt nhû: naäo nhoã, mùæt nhoã, naäo uáng thuãy. Saãn phuå thûúâng khöng biïët mònh bõ nhiïîm. Caác thuá vêåt nuöi trong nhaâ (meâo, choá, thoã, caác thuá rûâng nhoã) coá thïí bõ nhiïîm kyá sinh truâng naây do àoá phuå nûä coá thai khöng nïn tiïëp xuác vúái chuáng vaâ khöng nïn ùn thõt söëng. - Giang mai: Xoùæn khuêín giang mai Treponema pallidum coá thïí ài qua nhau sau 20 tuêìn tuöíi. Trûúâng húåp mùæc bïånh giang mai trong khi mang thai nïëu khöng àûúåc àiïìu trõ seä gêy dõ têåt nùång, tuy vêåy nïëu meå àûúåc àiïìu trõ khoãi trûúác tuêìn thûá 16 thò vi truâng khöng coân vaâ khöng ài qua nhau, khöng laâm aãnh hûúãng àïën thai. Trûúâng húåp mùæc bïånh trûúác khi mang thai ñt coá töín thûúng nùång laâm tûã vong. Nïëu meå khöng àûúåc àiïìu trõ tó lïå chïët thai laâ 1/4. Àiïìu àaä àûúåc khùèng àõnh laâ xoùæn truâng giang mai gêy ra àiïëc, dõ têåt rùng xûúng, naäo uáng thuãy vaâ thiïíu nùng tinh thêìn. Caác triïåu chûáng lêm saâng nïëu giang mai khöng àûúåc àiïìu trõ laâ nûát voâm hoång vaâ vaách muäi, dõ têåt rùng (rùng coá khña, húã rùng, rùng cûãa trïn hònh caái chïm, rùng Hutchinson), dõ daång mùåt (traán vöì, muäi yïn ngûåa, xûúng haâm trïn keám tùng trûúãng). - Phoáng xaå: Phoáng xaå laâm töín thûúng tïë baâo, chïët tïë baâo, töín thûúng NST, laâm chêåm phaát triïín têm thêìn vaâ vêån àöång. Mûác àöå töín thûúng tuây liïìu lûúång phoáng xaå vaâ giai àoaån nhiïîm. Trûúác àêy coá nhiïìu trûúâng húåp thai bõ nhiïîm lûúång phoáng xaå lúán (haâng trùm àïën haâng ngaân rads) nhû úã caác nûä bïånh nhên àûúåc xaå trõ vò bïånh ung thû cöí tûã cung nhûng khöng biïët coá thai. Hêìu hïët thai àïìu chïët hay bõ dõ têåt. Caác trûúâng húåp coá dõ têåt sau: naäo nhoã, nûát àöët söëng, nûát voâm hoång, dõ daång xûúng vaâ taång, thiïíu nùng tinh thêìn. Luön luön coá töín thûúng hïå thêìn kinh trung ûúng. Khaão saát nhûäng trûúâng húåp söëng soát sau vuå neám bom nguyïn tûã úã Nhêåt cho kïët luêån rùçng, thúâi gian mang thai tûâ tuêìn lïî thûá 8 àïën 18 laâ thúâi àiïím hïå thêìn kinh trung ûúng rêët nhaåy caãm vúái phoáng xaå, coá thïí gêy thiïíu nùng tinh thêìn nùång.
  34. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 34 Caác nhaâ phöi thai hoåc àïìu nhêët trñ rùçng nhiïîm phoáng xaå liïìu cao gêy ra dõ têåt bêím sinh vaâ cöng nhêån rùçng liïìu phoáng xaå quaá 25.000 millirads thò àe doåa sûå phaát triïín cuãa hïå thêìn kinh trung ûúng. Khöng coá chûáng cûá cho thêëy liïìu phoáng xaå duâng trong xeát nghiïåm chêín àoaán gêy dõ têåt. Caác trûúâng húåp chuåp hònh khöng liïn hïå tûã cung nhû chuåp ngûåc, xoang, rùng, coá liïìu phoáng xaå àïën thai chó vaâi millirads khöng nguy hiïím cho thai. Thñ duå chuåp x quang tim phöíi phuå nûä coá thai úã tam caá nguyïåt thûá 1 thò liïìu phoáng xaå thai coá thïí nhêån àûúåc laâ 1 millirad. Nïëu thai nhiïîm phoáng xaå ñt hún 5 millirads thò aãnh hûúãng phoáng xaå khöng àaáng kïí. Cêìn thêån troång khi quyïët àõnh chuåp x quang vuâng chêåu cuãa phuå nûä coá thai do liïìu phoáng xaå coá thïí lïn túái 0,3-2 rads. Töíng liïìu phoáng xaå töëi àa cho pheáp trong suöët thai kyâ laâ 500 millirads. Caác yïëu töë cú hoåc: Yïëu töë cú hoåc taác àöång lïn tûã cung gêy ra caác dõ têåt meáo moá hònh daång chi. Nûúác öëi coá taác duång àiïìu hoâa aáp lûåc giuáp thai traánh àûúåc phêìn lúán caác chêën àöång tûâ bïn ngoaâi. Noái chung chêën àöång tûâ bïn ngoaâi aãnh hûúãng àïën thai khöng àaáng kïí. Têåt khúáp haáng lïåch chöî, veåo baân chên coá thïí do nguyïn nhên cú hoåc, nhêët laâ do coá dõ daång tûã cung. Têåt naây coá thïí do thai bõ haån chïë cûã àöång. Thiïíu öëi (thiïëu nûúác öëi) coá thïí gêy ra dõ têåt chi. Trong khi tùng trûúãng thai coá thïí bõ àûát chi hay bõ biïën daång do bõ caác bùng öëi quêën. Kïët luêån: Dõ têåt bêím sinh laâ trûúâng húåp treã sinh ra bõ bêët thûúâng vïì hònh thaái. Dõ têåt coá thïí úã mûác àöå vi thïí, àaåi thïí, coá biïíu hiïån bïn ngoaâi hay úã caác taång bïn trong cú thïí. Nguyïn nhên dõ têåt coá thïí do yïëu töë di truyïìn hay do yïëu töë möi trûúâng. Àa söë caác trûúâng húåp dõ têåt coá tñnh gia àònh coá nguyïn nhên do di truyïìn àa yïëu töë, vaâ ngûúäng mùæc bïånh laâ sûå kïët húåp cao àöå giûäa yïëu töë di truyïìn vaâ möi trûúâng.
  35. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 35 Khoaãng 3% treã coá dõ têåt ngay sau sanh. Àïën nùm thûá 1, tó lïå dõ têåt phaát hiïån tùng gêëp àöi thaânh 6%. Dõ têåt bêím sinh coá thïí àún àöåc hay àa dõ têåt, coá thïí nheå hay nùång. Caác trûúâng húåp dõ têåt àún vaâ nheå chiïëm tó lïå 14%. Nhû chó tay nùçm ngang, coá da tai thûâa, khöng quan troång vïì lêm saâng, song chuáng baáo àöång àïí truy tòm caác dõ têåt khaác quan troång hún. 90% trûúâng húåp àa dõ têåt nheå coá keâm theo ñt nhêët 1 dõ têåt nùång. Trong 3% treã sinh ra coá dõ têåt, thò 0,7% laâ àa dõ têåt. Tó lïå dõ têåt phaát hiïån trong tam caá nguyïåt thûá 1 laâ 10-15%; (tó lïå dõ têåt sau khi sinh ra laâ 3-6%), thûúâng caác dõ têåt nùång saãy thai trong tuêìn thûá 6 àïën thûá 8. Möåt söë trûúâng húåp dõ têåt coá nguyïn nhên di truyïìn (bêët thûúâng NST, àöåt biïën), 1 söë trûúâng húåp coá nguyïn nhên möi trûúâng (nhiïîm truâng, yïëu töë gêy quaái thai), nhûng thûúâng gùåp kïët húåp di truyïìn vaâ yïëu töë möi trûúâng. Àa söë caác dõ têåt khöng biïët àûúåc nguyïn nhên. Caác yïëu töë möi trûúâng coá thïí gêy dõ têåt trong giai àoaån taåo cú quan tûâ ngaây 15 àïën ngaây 60. Caác yïëu töë möi trûúâng coá thïí gêy töín thûúng vïì hònh thaái vaâ chûác nùng, nhêët laâ cho naäo vaâ mùæt. Caác taác nhên vi khuêín vaâ phoáng xaå coá thïí gêy chêåm phaát triïín têm thêìn.
  36. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 36 Laâm giaãm nguy cú phuâ chên khi mang thai Trong giai àoaån mang thai, nhûäng biïën àöíi vïì kñch thñch töë laâm thay àöíi sûå tuêìn hoaân cuãa caác maåch maáu. Ngûúâi phuå nûä caãm thêëy chên mònh nùång nhû chò. Nguyïn nhên vò sao? Laâm caách naâo àïí chên búát àau? Nguyïn nhên di truyïìn: Trong thúâi gian mang thai, caác tônh maåch cuäng giaän núã àïí chuyïín maáu àïën baâo thai vaâ giuáp noá phaát triïín töët. Àïí hiïíu roä taác àöång cuãa quaá trònh naây, baån cêìn biïët rùçng caác tônh maåch têåp trung thaânh hai maång lûúái. Möåt maång lûúái nùçm dûúái sêu seä ài qua caác cú chên vaâ àuâi. Maång lûúái coân laåi nùçm dûúái da seä vêån chuyïín maáu qua caác tônh maåch con. Hai maång lûúái naây àûúåc kïët nöëi nhau vaâ àïí hoaân chónh caã hïå thöëng, möîi maång lûúái àûúåc trang bõ caác van möåt chiïìu bïn trong. Khi caác tônh maåch cùng ra, caã hai cûãa cuãa van khöng kheáp àuång nhau àûúåc. Maáu bõ chaãy ngûúåc laåi vaâ laâm ûá àêìy. Hêåu quaã la â àöi chên bõ nùång, baân chên bõ sûng phuâ, bùæp chên bõ cûáng, chûa kïí àïën traång thaái mïåt moãi nùång luác cuöëi ngaây. Vaâ nguy cú naây ngaây caâng tùng khi cha meå cuãa ngûúâi phuå nûä mang thai tûâng bõ àau nhû thïë. Baác sô Degeilh cho biïët: "Hiïån tûúång núã tônh maåch laâ mang tñnh di truyïìn. Nïëu khöng möåt thaânh viïn naâo trong gia àònh gùåp phaãi nhûäng röëi loaån tônh maåch thò baån chó coá 20% nguy cú bõ mùæc phaãi. Nhûng nïëu coá ngûúâi bõ àau thò nguy cú tùng lïn àïën 62% vaâ nïëu caã cha lêîn meå àïìu bõ thò tyã lïå seä tùng lïn àïën 90%". Caách thûác àiïìu trõ
  37. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 37 Trong moåi trûúâng húåp, coá thïí nhúâ àïën sûå can thiïåp cuãa baác sô chuyïn khoa. Baác sô seä chêín àoaán xem hïå tônh maåch àang hoaåt àöång coá bõ núã ra khöng vaâ àang úã giai àoaån naâo. Nïëu phaát hiïån coá hiïån tûúång giaän núã tônh maåch, baác sô seä kï toa àiïìu trõ phuâ húåp vúái thúâi kyâ mang thai cuãa bïånh nhên vaâ yïu cêìu phaãi giaám saát kyä troång lûúång cú thïí. Theo baác sô Maryse Degeilh, phuå nûä mang thai khöng nïn nùçm nguã nghiïng möåt bïn, phaãi àïí baâo thai khöng àeâ lïn tônh maåch chuã dûúái coá nhiïåm vuå vêån chuyïín maáu tûâ phêìn dûúái cú thïí - buång dûúái vaâ caác chi dûúái - lïn tim. Trong trûúâng húåp khöng phaát hiïån thêëy coá hiïån tûúång núã tônh maåch thûåc sûå, baác sô chó yïu cêìu baån tuên thuã möåt vaâi lúâi khuyïn rêët hiïåu quaã sau àêy: - Traánh võ thïë àûáng vaâ giêîm chên taåi chöî maâ phaãi ài böå. Chñnh hoaåt àöång cuãa chöî loäm úã gan baân chên vaâ sûå co ruát cuãa bùæp chên seä thuác àêíy maáu tuêìn hoaân ngûúåc. - Nùçm daâi ra, hai chên àûa lïn cao trong ngaây. - Uöëng nhiïìu nûúác. - Trong thûåc àún ùn uöëng, nïn duâng nhiïìu chêët xú (àïí traánh taáo boán), traái cêy hoå cam vaâ caác loaåi nguä cöëc vò chuáng coá nhiïìu vitamin C, E vaâ P coá tñnh nùng baão vïå caác thaânh tônh maåch. - Duâng caác loaåi kem thoa laâm maát chên bùçng caách massage tûâ mùæt caá chên lïn àïën àuâi. - Mang caác loaåi vúá giûä chên nheå vaâ moãng vò noá seä giuáp xoa boáp chên maâ baån khöng nhêån ra.
  38. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 38 Thai giaâ thaáng gêy nguy cú gò? Cêu hoãi: "Töi nghe noái sinh non thò khöng töët. Vêåy nïëu sinh giaâ thaáng thò coá gò nguy hiïím khöng? Coá thai bao nhiïu lêu thò àûúåc coi laâ giaâ thaáng? Theo doäi thai giaâ thaáng nhû thïë naâo?". Traã lúâi: Thai giaâ thaáng laâ khi thai àaä àûúåc 42 tuêìn maâ chûa sinh, nguyïn nhên chûa àûúåc xaác àõnh roä raâng. Chêín àoaán thai giaâ thaáng laâ viïåc rêët quan troång àïí coá quyïët àõnh lêëy thai ra àuáng luác. Viïåc chêín àoaán chñnh xaác dûåa vaâo: - Khai thaác tiïìn sûã: Àaä coá lêìn sinh giaâ thaáng. - Xaác àõnh ngaây kinh cuöëi cuâng àïí tñnh chñnh xaác tuöíi thai. - Siïu êm: Nghiïn cûáu lûúång nûúác öëi (sau tuêìn thûá 38, thïí tñch nûúác öëi giaãm ài). Thai giaâ thaáng coá nguy cú bõ suy thai cao (5 àïën 10%), nguyïn nhên chñnh laâ thiïëu öxy. Tyã lïå tûã vong sú sinh úã nhûäng treã sinh giaâ thaáng cao hún 3 lêìn so vúái treã bònh thûúâng. Sau tuêìn 42, úã thai phuå seä xuêët hiïån caác dêëu hiïåu laäo hoaá baánh rau. Doâng maáu úã baánh rau giaãm ài, keáo theo viïåc giaãm trao àöíi khñ, coá thïí dêîn túái suy thai, thai chïët trong khi chuyïín daå hay trong nhûäng giúâ àêìu sau sinh. Theo doäi thai giaâ thaáng: - Ngûúâi meå theo doäi vaâ tñnh söë lêìn thai cûã àöång vaâo buöíi saáng, chiïìu vaâ töëi trong 10-30 phuát. Viïåc giaãm cûã àöång cuãa thai laâ dêëu hiïåu baáo àöång.
  39. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 39 - Khi thai quaá 42 tuêìn hoùåc lûúång nûúác öëi giaãm thò thai phuå phaãi vaâo bïånh viïån àïí theo doäi lûúång nûúác öëi, cêëu truác cuãa baánh rau vaâ ghi nhõp tim thai. Nïëu coá bêët thûúâng vïì caác thöng söë trïn, caác baác sô seä coá quyïët àõnh cho thai ra.
  40. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 40 Baâi têåp daânh cho baâ meå múái sinh Baån muöën trúã laåi daáng veã thon maãnh nhû xûa? Haäy kiïn trò thûåc hiïån baâi têåp dûúái àêy àïí coá àûúåc cú bùæp khoeã maånh, giuáp maáu lûu thöng töët, caác cú buång vaâ cú àaáy chêåu khoãe maånh, vaâ phöíi hoaåt àöång töët hún. Àöìng thúâi, baån seä coá àûúåc thaânh ngûåc khoeã maånh àïí coá thïí nêng àúä àûúåc böå ngûåc nùång vò cùng sûäa. Têåp caác cú àaáy chêåu: Caác baâi têåp co vaâ buöng loãng cú seä giuáp baån khöng bõ xung huyïët vuâng chêåu. Haäy co cûãa mònh laåi nhû thïí muöën nhõn tiïíu. Têåp nhû vêåy khoaãng 4 lêìn möîi khi ài vïå sinh vaâ möîi lêìn khoaãng 4 giêy. Caác cú khung chêåu cuãa baån seä co höìi nhanh choáng. Têåp cú buång: 1.Nùçm ngûãa. Co hai göëi lïn. Giûä nguyïn tû thïë àoá vaâ àaánh göëi sang hai bïn. 2. Nùçm ngûãa vaâ co göëi lïn. Àïí hai tay xuöi doåc theo cú thïí. Nhêëc möng lïn khoãi mùåt àêët. Giûä tû thïë àoá khoaãng 5 giêy, sau àoá têåp laåi tûâ àêìu. Têåp cú buång: 1.Nùçm ngûãa, dang hai tay ngang vai. Àûa thùèng hai caánh tay lïn chêåp vaâo nhau ngay trïn ngûåc cuãa baån. Têåp trúã laåi tûâ àêìu. Haäy têåp àöång taác àoá 4 lêìn. 2. Nùçm ngûãa va â co göëi lïn. Hai baân tay àan vaâo nhau vaâ giûä cho khuãyu tay gêåp. Siïët chùåt baân tay trong khoaãng 3 giêy. Thaã loãng cú thïí. Têåp àöång taác naây 4 lêìn.
  41. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 41 Daânh cho baâ meå sinh möí Vaâi ngaây sau khi möí, baån cêìn phaãi têåp cûã àöång baân chên vaâ caã chên àïí cho maáu àûúåc lûu thöng. Cöë gùæng uöën vaâ duöîi cöí chên nhanh, maånh trong möåt vaâi giêy. Laâm nhû vêåy khoaãng 20 lêìn trong möåt ngaây. Àaåp chên giöëng nhû khi ài xe àaåp khi baån àang nùçm trïn giûúâng cuäng giuáp laâm khoeã caác cú. Chöëng àêìu göëi xuöëng giûúâng vaâ hoáp möng. Têåp thúã sêu vaâ vùån sûúân sang hai bïn. Baån coá thïí ho ra àúâm trong baâi têåp thúã naây. Nhû thïë seä giuáp cho baån nhanh choáng höìi phuåc sûác khoeã. Coá thïí baån seä cêìn trúå giuáp àïí ra khoãi giûúâng. Haäy öm buång àïí haån chïë àau vaâ cöë giûä cho lûng caâng thùèng caâng töët. Nïëu baån caãm thêëy cùng thùèng vaâ lo lùæng phaãi hñt vaâi húi thêåt sêu nhûng phaãi hñt thêåt chêåm. Nhûäng baâi têåp nhû vêåy seä giuáp baån lêëy laåi àûúåc daáng veã cên àöëi cuãa mònh. Sau vaâi ngaây, baån coá thïí bùæt àêìu têåp nhûäng àöång taác cuãa baâi têåp trïn, cú thïí cuãa baån nhêët àõnh seä trúã laåi hònh daáng thon thaã nhû xûa.
  42. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 42 Goái haânh lyá khi beá ra àúâi Haânh trang cú baãn maâ caác baâ meå àïën bïånh viïån khi sinh cêìn coá laâ: böå quêìn aáo saåch cho beá, bònh sûäa loaåi nhoã, taä - muä - bao tay chên bùçng vaãi, khùn löng, khùn tay nhoã, gaåc vaâ bùng quêën röën àaä àûúåc vö truâng; ly vaâ thòa nhoã uöëng nûúác, sûäa. Khi múái ra àúâi, beá luön àûúåc caác bïånh viïån chuêín bõ sùén möåt böå trang phuåc göìm caã gùng tay chên vaâ khùn àaä àûúåc hêëp àaãm baão vö truâng. Sau àoá, trong khi chúâ 6-12 tiïëng cho sûäa meå coá àuã, coá thïí cho beá buá bùçng sûäa bònh (trung bònh 30 ml) vaâ nhêëp nûúác cho beá uöëng bùçng thòa nhoã. Loaåi trang phuåc töët nhêët cho treã laâ bùçng vaãi thun cotton, moãng vaâ mïìm, coá àûúâng may löån ra ngoaâi. Loaåi muä thñch húåp cho treã em laâ muä bùçng vaãi cotton coá àöå giûä êëm vûâa àuã, huát êím töët nïn khöng laâm hêëp möì höi; nhûäng vuâng khñ hêåu laånh múái nïn duâng bùçng vaãi len. Traánh gioá cho beá khöng nïn quêën khùn uã êëm quaá nhiïìu, möì höi thoaát ra coá thïí laâm beá bõ laånh. Loaåi bùng quêën röën coá nhiïìu loaåi nhûng töët nhêët nïn mua loaåi troân, dïåt tûâ súåi vaãi thiïn nhiïn, coá àöå co giaän lúán. Taåi möåt söë bïånh viïån lúán luön coá sùén giêëy vïå sinh, nhûng khi àïën caác bïånh viïån nhoã, caác baâ meå nïn mang theo giêëy vïå sinh cuöån, loaåi mïìm vaâ coá àöå dai. Tiïån duång hún laâ loaåi khùn giêëy ûúát àoáng höåp hoùåc goái coá chûáa chêët dûúäng laâm mïìm da, duâng lau cho beá saåch seä vaâ ïm aái, giaá khoaãng 20.000-65.000 àöìng/höåp tuây hiïåu.
  43. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 43 Coá thïí sùæm thïm loaåi bònh uöëng nûúác, nöìi tiïåt truâng tûå àöång tùæt khi hêëp bònh sûäa; bònh sûäa chöëng àêìy húi giaá cao hún loaåi bònh thûúâng 20 - 30% Àïí tùng thïm kiïën thûác khi nuöi con tûâ khi múái hònh thaânh cho àïën 3 tuöíi, caác baâ meå coá thïí mua saách Cêím nang chùm soác baâ meå vaâ em be á do baác sô Nguyïîn Lên Àñnh dõch vaâ baác sô Nguyïîn Thõ Ngoåc Phûúång hiïåu àñnh, Nhaâ xuêët baãn Treã phaát haânh, giaá 48.000 àöìng/cuöën. Trûúác àêy, loaåi bònh sûäa coá nuám vuá troân vêîn àûúåc nhiïìu baâ meå cho con duâng, nhûng giúâ àêy ngûúâi ta tñnh toaán rùçng loaåi nuám vuá deåp töët hún. Loaåi naây coá khoaãng 5 kiïíu khaác nhau vúái àöå àiïìu tiïët tia nûúác nhiïìu hay ñt duâng àïí uöëng nûúác, hoùåc buá sûäa trong tûâng thaáng tuöíi. Theo baác sô thò nïn duâng taä vaãi vaâo ban ngaây vò noá vûâa thöng thoaáng, vûâa coá thïí phaát hiïån ngay khi taä bõ bêín hoùåc ûúát, traánh cho da beá khöng bõ mêín àoã hay ngûáa ngaáy. Ban àïm coá thïí duâng taä giêëy àïí meå vaâ beá coá giêëc nguã troån veån. Nöi lùæc tûå àöång haâng nöåi vaâ haâng ngoaåi tuy tiïån duång, nhûng àïìu coá nhûäng khuyïët àiïím nhêët àõnh nhû tiïëng kïu hoùåc khi àong àûa dïî bõ thiïn lïåch vïì möåt bïn. Chûa kïí àa söë nöi saãn xuêët trong nûúác àïìu coá khung bùçng kim loaåi gêy caãm giaác thiïëu an têm cho ngûúâi tiïu duâng khi cùæm àiïån àïí vêån haânh. Khi sûã duång, phuå huynh cêìn theo doäi chónh nöi cho phuâ húåp vúái cên nùång tùng theo tûâng thaáng cuãa beá vaâ àùåt beá nùçm úã võ trñ cên bùçng töët nhêët. Hiïån nay giaá nöi trong nûúác khoaãng 320.000-470.000 àöìng/chiïëc, khaá reã so vúái nöi nhêåp 1.350.000-2.625.000 àöìng. Giaá tham khaão: - Bònh sûäa cong Linco: 24.000 àöìng - Bònh sûäa hai raänh: 20.000 àöìng - ÖËng tiïm àïí uöëng thuöëc: 31.700 àöìng - Bònh uã sûäa àöi: 67.400 àöìng - Böå àûång thûác ùn vaâ bònh uöëng: 149.500 àöìng
  44. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 44 - Böå noán vaâ giaây hònh meâo con: 20.500 àöìng - Böå àûång saãn phêím tùæm göåi hònh thuá: 23.000 àöìng - Khùn ûúát Nany: 50.800 àöìng - AÁo sú sinh caâi daán: 5.200 àöìng - AÁo trùæng tay daâi: 12.000 àöìng Àõa chó tham khaão taåi TP HCM: - Siïu thõ Maximark: 3C àûúâng Ba Thaáng Hai, quêån 10 - Siïu thõ Co-opmart: 168 Nguyïîn Àònh Chiïíu, quêån 3 - Cûãa haâng cho meå vaâ em beá cuãa cöng ty Fimexco: 19 Nguyïîn Vùn Tröîi, quêån Phuá Nhuêån - Cûãa haâng baâ meå vaâ tre ã em: 440 Trêìn Hûng Àaåo, quêån1 - Cûãa haâng Baby: 201 Nguyïîn Thõ Minh Khai, quêån3 - Caác cûãa haâng treã em trïn àûúâng Hai Baâ Trûng, Nguyïîn Thõ Minh Khai
  45. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 45 Nhûäng àiïìu cêìn traánh vaâ nïn laâm sau khi àeã Nhûäng àiïìu cêìn traánh: - Khöng nùçm than vò coá thïí laâm boãng meå vaâ con. Húi àöåc (khñ CO2) tûâ khoái than xöng lïn seä laâm vúä höìng cêìu, gêy thiïëu maáu cho meå vaâ con. - Khöng cho saãn phuå ùn quaá mùån vò coá thïí gêy huyïët aáp cao, lïn cún co giêåt. - Khöng lao àöång nùång quaá súám. Nhûäng àiïìu cêìn thûåc hiïån: - Àïí phuå saãn vaâ treã sú sinh nùçm núi thoaáng khñ, kñn gioá. - Cho con buá sûäa meå ngay 2 giúâ sau khi sinh. - Cho saãn phuå ùn àêìy àuã chêët böí, rau xanh, traái cêy tûúi. - Tùæm, thay quêìn aáo hùçng ngaây. - Têåp thïí duåc nheå nhaâng khi bùæt àêìu ra huyïët höi. Lûu yá: Cêìn àïën bïånh viïån ngay khi saãn phuå söët cao, ra huyïët tûúi vaâ saãn dõch coá muâi höi.
  46. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 46 Coá nïn sinh hoaåt tònh duåc trong thúâi gian mang thai? Trong quaá khûá, ngûúâi ta thûúâng cho rùçng khi múái mang thai maâ giao húåp nhiïìu thò coá thïí sinh non vaâ dêîn àïën nhiïîm truâng cho meå vaâ con. Tuy nhiïn cho àïën nay vêîn chûa coá möåt bùçng chûáng hay baáo caáo y khoa àaáng tin cêåy naâo bùæt buöåc phaãi ngûng giao húåp khi mang thai, trûâ khi coá sûå khuyïën caáo cuãa caác baác sô chuyïn khoa phuå saãn vïì nhûäng nguy cú coá thïí xaãy ra nhû sinh non, sêíy thai , hoùåc khöng nïn giao húåp àïí traánh chaãy maáu trong trûúâng húåp nhau baám thêëp Àïí giaãi toãa vêën àïì vûúáng mùæc rêët tïë nhõ naây giûäa hai vúå chöìng, àoá laâ nïn hay khöng nïn giao húåp luác mang thai?, baån nïn tham vêën yá kiïën cuãa baác sô chuyïn khoa, maånh daån àùåt ra nhûäng cêu hoãi, thùæc mùæc nhùçm giaãi toãa caác khoá khùn vïì mùåt têm lyá vaâ àoâi hoãi cuãa hoaåt àöång tònh duåc, khöng nïn tûå suy àoaán vaâ laâm liïìu. Trong 3 thaáng àêìu cuãa thúâi kyâ mang thai, caác triïåu chûáng nhû buöìn nön, mïåt moãi hay xuêët hiïån nïn ngûúâi vúå thûúâng neá traánh chuyïån aái ên, àêy cuäng laâ àiïìu dïî hiïíu vaâ phuâ húåp vúái sûå biïën àöíi têm sinh lyá. Trong 3 thaáng kïë tiïëp, khi caác triïåu chûáng trïn chêëm dûát, tinh thêìn ngûúâi vúå àaä öín àõnh, khöng coân nhûäng lo êu, sûå àoâi hoãi vïì hoaåt àöång tònh duåc seä àûúåc taái lêåp. Viïåc giao húåp seä trúã nïn thñch thuá hún. Caâng gêìn àïën ngaây sinh, cú thïí ngûúâi phuå nûä thay àöíi nhiïìu, thai nhi cuäng ngaây caâng lúán nïn nhûäng tû thïë quen thuöåc trong hoaåt àöång tònh duåc giûäa hai vúå chöìng khöng coân thñch nghi nûäa. Khi àoá oác saáng taåo cuãa àöi bïn seä naãy sinh àïí coá thïí thoãa maän àoâi hoãi tònh duåc lûáa àöi maâ khöng laâm töín thûúng àïën thai nhi. Luác naây, caác tû thïë
  47. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 47 giao húåp àûúåc khaám phaá möåt caách tònh cúâ vaâ thuá võ. Chùèng haån tû thïë nùçm mùåt àöëi mùåt vúái ngûúâi nûä úã dûúái seä khöng coân phuâ húåp khi thai àaä trïn 6 thaáng. Khi tham vêën, caác nhaâ tònh duåc hoåc seä coá khuyïën caáo vaâ hûúáng dêîn cuå thïí cho nhûäng thùæc mùæc cuãa àöi vúå chöìng theo caách riïng cuãa hoå. Trong möåt cuöën saách hûúáng dêîn vïì tònh duåc cuãa Trung Quöëc caách àêy 1.500 nùm, cuöën Töë nûä kinh, coá hûúáng dêîn tû thïë giao húåp khi mang thai àïí traánh sêíy thai hay sinh non. Chuáng ta vêîn biïët tònh duåc vaâ baãn nùng tònh duåc laâ hai vêën àïì khaác nhau. Hoaåt àöång tònh duåc cuãa con ngûúâi khaác baãn nùng thuá tñnh úã chöî con ngûúâi biïët caách choån lûåa, nêng niu, êu yïëm, tön troång lêîn nhau, vaâ dô nhiïn cêìn traánh nïëu hoaåt àöång tònh duåc gêy töín thûúng cho ngûúâi vúå vaâ cho em beá. Luác naây, sûå kiïìm chïë cuãa ngûúâi chöìng coá yá nghôa quan troång trong tònh vúå chöìng. Ngûúâi ta coá thïí biïíu löå nhûäng caãm hûáng tònh duåc qua sûå öm êëp, vuöët ve, ghò xiïët , chûá khöng hùèn laâ phaãi bùæt buöåc thûåc hiïån haânh vi giao húåp. Trong thúâi gian mang thai, úã phuå nûä coá sûå gia tùng chêët dõch tiïët êm àaåo, sûå böi trún naây gêy caãm hûáng vaâ laâm dïî daâng cho viïåc giao húåp, cöång vúái têm lyá khöng coân lo lùæng chuyïån ngûâa thai seä laâm gia tùng sûå thoaãi maái khi gêìn guäi. Mùåt khaác, àöëi vúái phuå nûä trong thúâi kyâ mang thai, caác vuâng caãm giaác trúã nïn nhaåy caãm hún, dïî kñch thñch hún nïn hoå thûúâng ûa thñch hoaåt àöång tònh duåc, nhêët laâ trong chu kyâ thûá 2. Àiïìu naây giaãm dêìn cho àïën gêìn ngaây sinh. Àöëi vúái möåt söë àaân öng, hoå laåi caãm thêëy thñch gêìn guäi vúái vúå hún trong thúâi gian 6 thaáng àêìu thai kyâ. Nhiïìu cùåp vúå chöìng súå rùçng viïåc giao húåp seä àeâ lïn baâo thai gêy töín thûúng cho em beá, laâm vúä öëi, nhiïîm truâng; coá ngûúâi laåi súå rùçng tinh dõch vaâ tinh truâng seä lan vaâo baâo thai. Thêåt ra, àoá laâ nhûäng lo súå vö cùn cûá vaâ tûúãng tûúång. Nïn biïët rùçng thai nhi nùçm trong möåt tuái nûúác, dõch öëi laâ möåt thûá chêët àïåm giuáp thai traánh nhûäng va chaåm maånh, cuäng laâ möåt haâng raâo baão vïå vûäng chùæc maâ thiïn nhiïn àaä taåo nïn. Vúái àöång taác giao húåp nheå nhaâng, seä khöng gêy töín thûúng hay àau àúán cho em beá.
  48. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 48 Saãn phuå cêìn lûu yá traánh giao húåp khi coá nhûäng vêën àïì sau: - Coá caác triïåu chûáng sinh non. - Vúä tuái öëi. - Coá xuêët huyïët êm àaåo. - Coá tònh traång nhau baám hay bñt cöí tûã cung. - Ngûúâi chöìng coá bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc. Nïëu coá thïí, nïn tham vêën nhûäng vêën àïì liïn quan àïën hoaåt àöång tònh duåc vaâ thai ngheán vúái baác sô àïí àûúåc hûúáng dêîn cuå thïí.
  49. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 49 Chùm soác sûác khoeã sau khi sinh Cú thïí cuãa baån seä trúã laåi traång thaái bònh thûúâng trong voâng tûâ 6-8 tuêìn sau khi sinh. Kinh nguyïåt vaâ sûác khoeã cuäng trúã vïì traång thaái bònh thûúâng. Trûúâng húåp baån sinh trong bïånh viïån an toaân, “meå troân con vuöng”, thò sau 3 ngaây coá thïí xuêët viïån. Sau khi sinh, baån coá thïí nghó ngúi húåp lyá, àaãm baão sûác khoeã àïí chùm soác treã. Sûå co höìi cuãa daå con: Trong thai kyâ, daå con to ra rêët nhiïìu, nhûng seä nhanh choáng co laåi dûúái röën khoaãng 5cm sau khi sinh khoaãng möåt tuêìn. Trong voâng 2 tuêìn, daå con dêìn dêìn co laåi vaâ trúã vïì võ trñ ban àêìu (úã giûäa khung chêåu). Luác naây khöng thïí súâ thêëy daå con tûâ bïn ngoaâi. Sûå thay àöíi cuãa saãn dõch: Sau khi sinh, saãn dõch seä chaãy ra theo àûúâng êm àaåo. Phêìn lúán saãn dõch laâ maáu cuãa niïm maåc tûã cung chaãy ra tûâ chöî nhau bong vaâ dõch nhêìy úã cöí tûã cung tiïët ra. Qua viïåc theo doäi saãn dõch, ta coá thïí xaác àõnh àûúåc töë àöå co höìi cuãa daå con. Tûâ 3-4 ngaây sau sinh, daå con chûa co höìi töët nïn saãn dõch seä ra nhiïìu vaâ coá maâu àoã maáu. Nhûäng ngaây sau àoá, saãn dõch seä ra ñt vaâ chuyïín sang maâu nêu sêîm röìi chuyïín dêìn sang maâu kem. Khöng coá gò bêët thûúâng, khi daå con àaä trúã laåi traång thaái bònh thûúâng seä khöng coân saãn dõch nûäa. Sau khi sinh, baån nhêët thñet phaãi thay bùng vïå sinh thûúâng xuyïn vaâ giûä vïå sinh saåch seä. Nguöìn sûäa thay àöíi: Sûäa maâu vaâng tiïët ra trong khoaãng thúâi gian 1-3 ngaây sau khi sinh ta thûúâng goåi laâ sûäa non. Sûäa non chûáa nhiïìu chêët dinh dûúäng coá lúåi cho treã sú sinh nhû àaåm vaâ chêët khaáng thïí. Treã buá sûäa non seä coá sûác àïì khaáng cao. Vò vêåy, baån nïn cho treã buá caâng súám caâng töët. Thónh thoaãng, luác cho con buá, baån coá thïí caãm
  50. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 50 thêëy àau daå con, caãm giaác àau naây giöëng caãm giaác àau baáo hiïåu sùæp sinh. Àoá laâ hiïån tûúång daå con àang co laåi do bõ taác àöång búãi möåt loaåi hooc-mön xuêët hiïån trong quaá trònh cho con buá. Cho treã buá súám seä kñch thñch daå con co nhanh hún. Thay àöíi troång lûúång cú thïí: Thûúâng sau khi sinh, troång lûúång cú thïí chó giaãm khoaãng 6kg so vúái trûúác khi sinh, vaâ giaãm dêìn vïì troång lûúång cuä sau 1-2 thaáng. Noái chung cú thïí cuãa baån vêîn coá thïí nùång hún thúâi àiïím trûúác khi mang thai vò lúáp múä tñch tuå nhiïìu úã bêìu vuá vaâ caác böå phêån khaác. Coá biïíu hiïån caáu bùèn: Sau khi sinh, do sûå thay àöíi cuãa lûúång hooc-mön laâm cho möåt söë baâ meå rêët dïî caáu bùèn, trêìm caãm hay buöìn phiïìn möåt caách vö cúá. Triïåu chûáng trïn goåi laâ trêìm caãm sau sinh. Ngûúâi mùæc nhûäng chûáng bïånh trïn thûúâng laâ ngûúâi coá tinh thêìn traách nhiïåm cao hoùåc laâ ngûúâi rêët nghiïm tuác trong cöng viïåc. Kinh nguyïåt sau sinh vaâ biïån phaáp phoâng traánh thai: Viïåc bùæt àêìu coá kinh trúã laåi sau khi sinh phuå thuöåc vaâo sûác khoeã vaâ cú àõa cuãa tûâng ngûúâi. Möåt söë ngûúâi coá kinh trúã laåi khoaãng 1-2 thaáng sau khi sinh. Coá ngûúâi khoaãng 1 nùm sau múái coá kinh trúã laåi (khoaãng thúâi gian cho con buá). Thöng thûúâng ngûúâi meå seä coá kinh trúã laåi sau khoaãng tûâ 3-6 thaáng. Nhû chuáng ta àaä biïët, coá kinh laâ hiïån tûúång bong niïm maåc daå con coá tñnh chêët chu kyâ maâ moåi phuå nûä àïìu coá khi khöng mang thai. Sau khi sinh con, nïëu baån khöng sûã duång caác biïån phaáp traánh thai thò coá thïí seä laåi coá thai duâ chûa xuêët hiïån kinh nguyïåt trúã laåi. Baån nïn nghó ñt nhêët 3 nùm röìi sinh con tiïëp (nïëu muöën) àïí àaãm baão sûác khoeã. Coá rêët nhiïìu biïån phaáp traánh thai, baån nïn tham khaão yá kiïën baác sô, thöng thûúâng nhêët laâ bao cao su. Àùåt voâng cuäng laâ biïån phaáp ngûâa thai àaåt hiïåu quaã 95% vaâ àaãm baão sûã duång àûúåc tûâ 6 àïën 8 nùm. Uöëng thuöëc traánh thai cuäng rêët töët vaâ coá thïí giuáp àiïìu hoâa kinh nguyïåt.
  51. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 51 AÁp duång phûúng phaáp Baâ meå - Kangaroo (chuöåt tuái) Ngûúâi meå naâo cuäng muöën sinh ra möåt beá àuã thaáng, khoãe maånh, vö bïånh. Muöën àaåt àûúåc muåc àñch àoá baâ meå cêìn phaãi chuêín bõ sûác khoãe cho töët trûúác khi mang thai, nïëu bõ bïånh cuäng phaãi àûúåc chûäa trõ àïën núi àïën chöën, meå phaãi luön luön thû thaái, khöng lo êu suy nghô, mùåt khaác ngûúâi meå phaãi àûúåc dinh dûúäng töët trong quaá trònh thai ngheán, ùn uöëng àêìy àuã, cên àöëi. Meå cêìn coá kiïën thûác àïí tûå baão vïå thai, phaát hiïån nhûäng dêëu hiïåu bêët thûúâng àïí chûäa trõ kõp thúâi. Àoá laâ nhûäng lúâi khuyïn hûäu ñch àïí nhùæc nhúã caác chõ em sùæp laâm meå, tûå chuêín bõ sûác khoãe cho mònh trûúác àïí coá àûúåc möåt àûáa con theo yá muöën. Tuy nhiïn khöng phaãi ai cuäng àïìu suön seã nhû vêåy. Möåt söë trûúâng húåp khöng may mùæn do: bïånh lyá meå khi mang thai, bïånh lyá con trong baâo thai, maâ treã sinh ra trûúác kyâ haån, àoá laâ treã thiïëu thaáng, treã nheå cên khi sanh thò àoâi hoãi caách chùm soác, nuöi dûúäng khoá khùn vaâ phûác taåp hún nhiïìu. ÚÃ caác nûúác àang phaát triïín nhû nûúác ta, cú súã vêåt chêët vaâ nhên lûåc coá haån, àiïìu kiïån chùm soác theo doäi loaåi treã naây chûa thêåt hoaân thiïån vò vêåy söë treã non thaáng nïëu tùng cao seä aãnh hûúãng túái tyã lïå bïånh têåt vaâ tûã vong, treã phaãi nùçm àiïìu trõ lêu trong bïånh viïån liïn quan túái hiïån tûúång quaá taãi bïånh nhên dïî gêy nhiïîm truâng trong bïånh viïån. Viïåc caách ly giûäa meå vaâ treã nheå cên keáo daâi seä gêy khoá khùn trong chùm soác vaâ nuöi dûúäng khi àem treã vïì nhaâ, hoùåc meå khöng giûä àûúåc nguöìn sûäa àïí nuöi dûúäng con mònh laâm treã dïî mùæc bïånh vaâ chêåm lúán.
  52. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 52 Vò nhûäng lyá do trïn ngûúâi ta àaä thûåc hiïån chûúng trònh baâ meå Kangaroo tûâ nùm 1978 taåi möåt bïånh viïån lúán úã Bogota (Colombia) do saáng kiïën cuãa möåt söë baác sô úã àoá. Phûúng phaáp naây àûúåc xem nhû möåt caách giaãi quyïët trûúác mùæt tònh traång quaá taãi bïånh nhi, thiïëu huåt nhên viïn vaâ cú súã vêåt chêët chûa thêåt àêìy àuã àïí chùm soác cho treã nheå cên non thaáng. Phûúng phaáp naây àûúåc thûåc hiïån nhû sau: - Têët caã caác treã coá cên nùång bùçng hoùåc nhoã hún 2000g sau khi sanh treã àaä àûúåc àiïìu trõ khoãi caác bïånh cêëp tñnh, treã àaä coá thïí nuöi ùn bùçng àûúâng miïång seä àûúåc àùåt vaâo giûäa 2 bêìu vuá cuãa baâ meå hoùåc giûäa ngûåc cuãa möåt ngûúâi maånh khoãe khaác trong gia àònh (cha, dò, cö, cêåu, öng baâ v.v.) nïëu baâ meå yïëu, bïånh khöng thïí laâm àûúåc. Treã nùçm saát ngûåc, da kïì da vúái meå seä àûúåc truyïìn húi êëm tûâ meå toãa ra (nhêët C, giaãm?ðlaâ muâa mûa ngoaâi trúâi laånh) nhúâ meå thên nhiïåt àûáa beá luön giûä àûúåc úã 37 búát tiïu hao nùng lûúång nïn beá dïî tùng cên. - Mùåt khaác do nhõp tim, nhõp thúã vaâ moåi hoaåt àöång bònh thûúâng cuãa meå nïn kñch thñch àûáa beá hö hêëp àïìu àùån chöëng àûúåc cún ngûng thúã sinh lyá vò möîi lêìn coá cún ngûng thúã coá thïí gêy thiïëu oxy trong maáu seä aãnh hûúãng túái tïë baâo naäo vaâ caác cú quan khaác laâm cho treã chêåm phuåc höìi thïí lûåc. - Ngoaâi ra aáp duång phûúng phaáp baâ meå Kangaroo coân taåo möëi quan hïå gêìn guäi giûäa meå vaâ con, àùåt beá úã tû thïë thùèng, àêìu luön luön àûúåc nêng cao möîi khi cho ùn hoùåc thay taä àïí traánh phaãn xaå traân ngûúåc daå daây, thûåc quaãn laâ nguyïn nhên laâm beá bõ sùåc sûäa gêy tñm taái phaãi nhêåp viïån laåi, nïëu khöng kõp coá thïí gêy tûã vong. - Phêìn lúán caác beá naây àûúåc nuöi ùn bùçng sûäa meå, baâ meå àûúåc hûúáng dêîn caách vùæt sûäa, caách giûä nguöìn sûäa cho con túái khi àûáa beá tûå buá àûúåc. Sûäa meå coá àêìy àuã chêët böí dûúäng luön luön seä laâ thûác ùn thñch húåp cho treã, àùåc biïåt laâ treã non thaáng vaâ nheå cên. - Caác beá sau khi xuêët viïån àûúåc tiïëp tuåc theo doäi úã phoâng khaám Kangaroo cho túái 1 tuöíi tuây theo caách töí chûác cuãa tûâng quöëc gia. Taåi àêy caác beá àûúåc theo doäi hûúáng dêîn vïì dinh dûúäng, hûúáng dêîn caác loaåi thuöëc böí xung cêìn thiïët cho phaát triïín thïí lûåc cuãa beá vaâ àiïìu quan troång laâ phaát hiïån súám bïånh lyá, caác dêëu hiïåu bêët thûúâng vïì
  53. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 53 thêìn kinh, têm sinh lyá àïí coá biïån phaáp xûã trñ, têåp vêåt lyá trõ liïåu súám àïí traánh di chûáng sau naây cho treã. Khoa sú sinh bïånh viïån Phuå saãn (Tûâ Duä) àaä bûúác àêìu aáp duång phûúng phaáp baâ meå Kangaroo tûâ thaáng 6/1997 túái nay àaä theo doäi, taái khaám cho gêìn 200 beá dûúái 2000g, trong àoá coá beá dûúái 1500g vaâ àùåc biïåt coá 10 beá cên nùång 800g - 950g àûúåc cûáu söëng vaâ àang tiïëp tuåc theo doäi taåi phoâng khaám. Caác baâ meå trong chûúng trònh rêët vui mûâng phêën khúãi vò thêëy caác beá phaát triïín töët nïn àaä túái taái khaám àïìu àùån theo lõch taåi phoâng khaám baâ meå Kangaroo. Nhû vêåy muöën aáp duång thaânh cöng phûúng phaáp naây trûúác tiïn phaãi coá sûå àöìng yá vaâ chêëp thuêån cuãa cha meå caác beá, phaãi thûåc hiïån theo yïu cêìu cuãa chuyïn mön, tuên theo nhûäng quy àõnh cuãa chûúng trònh, taái khaám àuáng heån vaâ hiïíu roä nhûäng lúåi ñch cuäng nhû nhûäng nguy cú coá thïí xaãy ra àïí phoâng traánh cho beá. Chuáng töi tin rùçng caác bêåc cha meå vaâ gia àònh seä rêët haâi loâng khi thêëy chaáu beá lïn cên àïìu àùån, meå luön luön àûúåc úã gêìn con, giûä àûúåc nguöìn sûäa vaâ àiïìu quan troång laâ tiïëp thu kiïën thûác àïí nuöi dûúäng con theo khoa hoåc maâ khöng phaãi quaá lo lùæng khi àûa em beá vïì nhaâ.
  54. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 54 Thai phuå bõ thuãy àêåu coá aãnh hûúãng àïën thai nhi? "Töi àang mang thai, trong gia àònh hiïån coá möåt chaáu nhoã 4 tuöíi bõ thuãy àêåu. Nïëu töi bõ lêy thò coá aãnh hûúãng àïën thai nhi khöng? Höìi beá töi àaä mùæc thuãy àêåu röìi, vêåy coá thïí mùæc laåi khöng?". Thuãy àêåu laâ bïånh rêët hay lêy, chuã yïëu qua àûúâng nûúác boåt, möåt söë trûúâng húåp lêy qua da, niïm maåc. Nïëu baån tûâng mùæc thuãy àêåu thò nhiïìu khaã nùng cú thïí baån àaä coá miïîn dõch vaâ khöng mùæc laåi nûäa (vúái àiïìu kiïån trong quaá trònh söëng, baån khöng mùæc bïånh gò gêy suy giaãm hïå miïîn dõch). Bïånh coá thïí taái nhiïîm nhiïìu lêìn úã nhûäng trûúâng húåp coá biïíu hiïån suy giaãm miïîn dõch vaâ úã möåt söë ngûúâi khöng hïì coá röëi loaån miïîn dõch. Virus thuãy àêåu coá thïí gêy nhiïîm bïånh cho baâo thai qua rau thai. Nïëu ngûúâi meå mùæc thuãy àêåu trong 3 thaáng àêìu cuãa thai kyâ, bïånh coá thïí truyïìn cho baâo thai vaâ gêy caác dõ daång nhû viïm hùæc voäng maåc, àuåc thuãy tinh thïí Nïëu ngûúâi meå mùæc bïånh trong nhûäng ngaây cuöëi thai kyâ thò 5 ngaây trûúác hoùåc sau khi sinh, thai nhi coá thïí bõ thuãy àêåu bêím sinh vúái nhiïìu biïën chûáng nhû viïm phïë quaãn phöíi, loeát niïm maåc àûúâng tiïu hoáa, höåi chûáng naäo - maâng naäo, viïm gan vúái tiïn lûúång rêët xêëu. Thúâi gian lêy bïånh bùæt àêìu 24 giúâ trûúác khi coá phaát ban vaâ keáo daâi cho àïën khi nhûäng nöët àêåu àoáng vaãy. Trong thúâi gian naây, baån cêìn caách ly vúái ngûúâi bïånh.
  55. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 55 Ùn gò cho con àûúåc khoeã Em beá cuãa baån chó coá duy nhêët möåt nguöìn thûác ùn – àoá laâ baån. Trong thúâi gian mang thai, hún bao giúâ hïët, àiïìu thiïët yïëu laâ baån coá möåt chïë àöå ùn uöëng caâng àa daång vaâ cên àöëi caâng töët. Baån khöng cêìn lïn kïë hoaåch gò àùåc biïåt, maâ cuäng chùèng cêìn ùn cho hai ngûúâi. Baån chó viïåc ùn àuã loaåi thûác ùn tûúi, chûa qua chïë biïën, trong söë tuyïín choån dûúái àêy, àïí baão àaãm mònh coá àûúåc àêìy àuã caác chêët dinh dûúäng cêìn thiïët. Möåt khi àaä coá thai hoùåc biïët mònh muöën coá thai, baån haäy nghô xem coá bao nhiïu thûác ùn laânh maånh baån thûúâng ùn möåt caách àïìu àùån, vaâ thûã xem mònh coá ùn hay uöëng thûá gò coá thïí gêy haåi cho em beá khöng. Baån nïn tùng lûúång tiïu thuå vïì rau söëng vaâ traái cêy tûúi vaâ giaãm vïì phêìn thûác ùn ngoåt, nhiïìu àûúâng, thûác ùn mùån nhiïìu muöëi vaâ thûác ùn àaä qua chïë biïën. DÛÚÄNG CHÊËT THIÏËT YÏËU Vöi: Chêët naây quan troång, baão àaãm cho xûúng vaâ rùng em beá, khúãi sûå hònh thaânhtûâ tuêìn thûá taám, àûúåc phaát triïín laânh maånh. Baån seä cêìn àïën möåt lûúång chêët vöi lúán khoaãng gêëp àöi, so vúái luác thûúâng. Ngoaâi chêët vöi töët göìm coá: pho-mat, sûäa, yaourt, rau xanh. Tuy nhiïn, caác saãn phêím bùæt nguöìn tûâ sûäa cuäng giaâu chêët beáo, do àoá, nïëu coá thïí àûúåc, baån nïn lûåa nhûäng thûá naâo ñt chêët beáo maâ ùn, nhû sûäa húát trïn kem chùèng haån. Baån coá àûúåc möåt lûúång chêët vöi böí sung cêìn thiïët trong möåt ngaây, tûâ: 85g pho-mat, 170g caá moâi, 7 laát baánh mò trùæng, 2 ly sûäa. Protein: Baån cöë gùæng ùn nhiïìu thûác ùn giaâu àaåm, vò nhu cêìu cuãa baån gia tùng trong thúâi kyâ mang thai. Caác thûác ùn giaâu protein göìm coá : thõt , caá, caác loaåi àêåu haåt, caác haåt nhiïìu dêìu, caác thûåc phêím
  56. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 56 bùæt nguöìn tûâ sûäa. Tuy nhiïn, caác thûác ùn àöång vêåt cuäng giaâu luön caã chêët beáo. Do àoá, baån nïn haån chïë loaåi thûác ùn naây vaâ úã àêu nïëu coá thïí àûúåc thò nïn lûåa thõt naåc maâ ùn. Vitamine C: vitamine C giuáp baån xêy dûång baánh nhau bïìn chùæc, laâm tùng sûác àïì khaáng cuãa cú thïí vaâ giuáp baån dïî hêëp thu chêët sùæt. Vitamine C coá trong traái cêy vaâ rau tûúi, vaâ möîi ngaây cêìn phaãi cung cêëp vitamine C vò cú thïí khöng tñch trûä àûúåc sinh töë naây. Vitamine C bõ mêët ài rêët nhiïìu trong quaá trònh töìn trûä thûác ùn lêu daâi vaâ nêëu nûúáng, búãi vêåy, baån chó nïn duâng thûåc phêím tûúi, vaâ rau laá xanh thò nïn hêëp caách thuyã hoùåc ùn söëng. Chêët xú: Chêët naây phaãi chiïëm möåt phêìn àaáng kïí trong bûäa ùn haâng ngaây cuãa baån, búãi leä khi mang thai rêët hay bõ taáo boán vaâ chêët xú seä giuáp baån traánh àûúåc taáo boán. Traái cêy vaâ rau xanh laâ nhûäng nguöìn cung cêëp chêët xú quan troång vò baån coá thïí ùn àûúåc nhiïìu rau traái. Àûâng quaá tröng cêåy vaâo caám vò caám coá thïí ngùn chêån sûå hêëp thu caác dûúäng chêët khaác. Coá nhiïìu thûác ùn khaác cung cêëp chêët xú töët hún. Acid folic: Cêìn thiïët cho sûå phaát triïín hïå thêìn kinh trung ûúng cuãa beá, àùåc biïåt laâ trong nhûäng tuêìn lïî àêìu. Cú thïí khöng tñch trûä àûúåc dûúäng chêët naây. Trong thúâi gian mang thai, cú thïí baâi tiïët acid folic nhiïìu hún luác thûúâng, do àoá cêìn phaãi cung cêëp acid folic möîi ngaây. Rau tûúi laá to, maâu xanh thêîm laâ nguöìn cung cêëp acid folic töët. Tuy nhiïn, baån nïn ùn rau hêëp caách thuãy hoùåc àïí söëng vò sinh töë naây bõ huãy ài têët nhiïìu trong quaá trònh nêëu nûúáng. Chêët sùæt: Trong thúâi gian mang thai, nhu cêìu vïì sùæt gia tùng. Em beá seä cêìn àïën sùæt àïí tñch vöën dûå trûä cho sau beá khi ra àúâi, vaâ khöëi lûúång maáu cú thïí baån taåo ra cêìn chêët sùæt àïí chuyïín dûúäng khñ oxi. Chêët sùæt göëc àöång vêåt dïî hêëp thuå hún chêët sùæt göëc thûåc vêåt nhû àêåu haåt vaâ traái cêy khö, do àoá, nïëu baån khöng ùn thõt thò nïn ùn thûác ùn giaâu chêët sùæt kïët húåp vúái vitamine C àïí hêëp thuå àûúåc töëi àa. Chïë àöå ùn chay: Nïëu möîi ngaây, baån ùn nhiïìu thûác ùn giaâu àaåm, traái cêy vaâ rau tûúi, thò chùæc chùæn baån cung cêëp àêìy àuã caác chêët em beá cêìn túái. Coá duy nhêët möåt dûúäng chêët maâ baån coá thïí thiïëu, àoá laâ sùæt. Cú thïí hêëp thuå àûúåc ñt chêët sùæt göëc thûåc vêåt, nïn coá thïí laâ ngûúâi
  57. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 57 ta cho baån uöëng thuöëc böí sung coá chûáa khoaáng chêët naây. Trong trûúâng húåp baån ùn chay maâ khöng duâng thûác ùn bùæt nguöìn tûâ sûäa, coá thïí baån seä àûúåc cho toa uöëng thïm calcium, sinh töë D vaâ B12. Muöëi: Hêìu hïët moåi ngûúâi duâng quaá nhiïìu muöëi trong bûäa ùn. Khi mang thai, baån laåi caâng cêìn phaãi giaãm lûúång muöëi ùn vaâo, vò laåm duång muöëi thûúâng liïn quan àïën caác vêën àïì nhû chûáng sûng phuâ vaâ chûáng bïånh tiïìn-saãn-giêåt. Nûúác: Àiïìu thiïët yïëu trong thúâi kyâ mang thai laâ giûä cho thêån cuãa baån àûúåc khoeã maånh vaâ traánh bõ taáo boán. Uöëng nûúác laâ töët nhêët. Baån uöëng àûúåc bao nhiïu tuây thñch. Thûác ùn haâng àêìu: Caác thûác ùn naây laâ nguöìn tuyïåt haão àïí cung cêëp ñt nhêët möåt dûúäng chêët. Haäy cöë gùæng ùn möåt söë trong nhûäng thûác ùn sau àêy, möîi ngaây. - Phomat, sûäa, yaourt: nguöìn calcium, protein. - Rau laá xanh àêåm: nguöìn vitamine C, sùæt, acid folic. - Thõt àoã naåc: nguöìn protein, sùæt. - Cam: nguöìn vitamine C, sùæt. - Gaâ võt: nguöìn protein, sùæt. - Caá moâi: nguöìn calcium, protein, sùæt. - Caá thõt trùæng: nguöìn protein - Baánh mò àen: nguöìn protein, chêët xú, acid folic - Mò bùçng böåt nguyïn caám vaâ gaåo lûác Uöëng thïm thuöëc böí: Nïëu baån ùn uöëng cên àöëi vúái nhiïìu thûác ùn tûúi, thò chùæc hùèn baån chùèng cêìn duâng thïm thuöëc böí. Tuy nhiïn, àöi khi ngûúâi ta coá thïí kï toa thuöëc böí cho baån, th1i duå nhû khi baån bõ thiïëu maáu. Möåt söë baác sô vaâ bïånh viïån àûúng nhiïn kï toa böí sung sùæt vaâ acid folic cho möåt phuå nûä coá thai. ÀÏÍ BAÃO VÏÅ EM BEÁ CUÃA BAÅN
  58. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 58 Cuäng nhû caác dûúäng chêët do thûác ùn mang laåi coá thïí thêëm qua baánh nhau vaâo túá em beá, biïët bao nhiïu chêët coá haåi maâ chuáng ta ùn hay uöëng vaâo möåt caách thûúâng xuyïn, cuäng ài theo àûúåc con àûúâng êëy. Thûåc phêím chïë biïën: Haäy traánh duâng caác thûåc phêím tiïån duång àaä bõ chïë biïën quaá, thñ duå nhû loaåi thûåc phêím àoáng höåp hay àoáng goái höîn húåp. Caác thûåc phêím chïë biïën nhiïìu khi coá boã thïm àûúâng vaâ muöëi, vaâ coá thïí coá nhiïìu chêët beáo cuäng nhû nhûäng chêët baão quaãn, gia võ vaâ phêím maâu khöng cêìn thiïët. Baån àoåc cho kyä giêëy nhaän vaâ lûåa choån nhûäng saãn phêím naâo khöng boã thïm chêët nhên taåo hoùåc coá nïu tïn nhûng úã dûúái cuâng trïn danh saách caác nguyïn liïåu thaânh phêìn. Thûác ùn chñn sùén àöng laånh: Nïn traánh ùn caác moán noáng úã quaán ùn, vaâ caác moán ùn chñn sùén úã siïu thõ, vaâ moán gaâ ùn liïìn (trûâ khi doån lïn noáng höíi). Caác moán naây coá khi coá vi truâng coá thïí lan truyïìn sang em beá vaâ àem laåi nguy cú cho sûå söëng. Caác loaåi phomat mïìm: Caác loaåi pho-mat mïìm chñn muöìi, nhû pho-mat Brie, laâm tûâ caã sûäa thanh truâng theo phûúng phaáp Pasteur lêîn sûäa, vaâ saãn phêím tûâ sûäa khöng àûúåc thanh truâng, coá thïí gêy haåi, vêåy töët nhêët laâ traánh duâng. Caác thûác uöëng thay thïë rûúåu maånh: Bêët cûá loaåi rûúåu maånh naâo maâ baån uöëng trong thúâi gian mang thai àïìu bùng qua àûúåc baánh nhau vaâo túái maáu tuêìn hoaân cuãa em beá vaâ coá thïí gêy haåi. Vêåy töët nhêët laâ loaåi boã luön rûúåu vaâ haäy tûå pha chïë cho mònh nhûäng àöì uöëng pha tröån nhiïìu loaåi traái cêy tûúi vúái nhau, vúái sûäa tûúi,uöëng nûúác suöëi vaâ nûúác eáp traái cêy. Ngay caã àöëi vúái nhûäng thûâ bia rûúåu tûå xung laâ coá àöå cöìn thêëp, thêåm chñ laâ khöng coá tñ cöìn naâo, khöng phaãi laâ hoaân toaân khöng coá phuå gia hay hoáa chêët coá haåi, möåt söë àöì uöëng coá haâm lûúång cao vïì caác chêët naây coá htïí coá taác àöång khön lûúâng trïn sûác khoãe em beá cuãa baån. - Nûúác cam vùæt: Nûúác cam vùæt pha vúái nûúác khoaáng trong, möåt àöì uöëng àún giaãn nhûng tûúi maát. Àïí thay àöíi, baån coá thïí uöëng nhiïìu nûúác eáp traái cêy khaác nhau.
  59. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 59 - Chuöëi xay sûäa tûúi: Àöì uöëng naây coá võ ngon tuyïåt vúâi laåi giaâu calcium vaâ protein. Baån haäy thûåc hiïån moán àöì uöëng naây bùçng caách tröån chung vúái nhau möåt traái chuöëi vaâ nûãa lñt sûäa. Möåt maáy xay sinh töë pha tröån laâ àaåt yïu cêìu nhêët. - Cöëc-tai, nûúác traái cêy: Baån haäy thûã nghiïåm pha tröån nhiïìu loaåi nûúác traái cêy àïí taåo ra möåt loaåi àöì uöëng giaãi khaát. Trang trñ vúái möåt khoanh cam hay nhûäng mêíu traái cêy gùm trïn cêy tùm voát nhoån. - Caâ phï, traâ vaâ chocolate noáng: Chêët cafein tòm thêëy trong caác thûá àöì uöëng naây coá taác duång gêy haåi àöëi vúái hïå tiïu hoaá. Baån haäy haån chïë loaåi thûác uöëng naây vaâ nïëu àûúåc thò nïn loaåi boã luön. Thay vaâo àoá, haäy uöëng thêåt nhiïìu nûúác khoaáng. - Caác loaåi traâ laá: Nïëu baån ngûng uöëng caác loaåi traâ laá trong thúâi gian mang thai, àiïìu húåp lyá laâ nïn raâ soaát trûúác vúái möåt dûúåc sô úã cûãa haâng baán traâ hoùåc möåt thêìy lang. Àa söë caác loaåi traâ àoáng goái sùén seä khöng gêy haåi cho em beá, nhûng cuäng coá möåt vaâi loaåi laá coá taác duång ngoaâi yá muöën. Laá sim laâ möåt loaåi truyïìn thöëng giuáp cho dïî chuyïín daå. - Àûúâng: Caác thûác ùn ngoåt coá àûúâng nhû baánh ngoåt, baánh quy, mûát vaâ nûúác ngoåt suãi tùm, coá haâm lûúång thêëp vïì dûúäng chêët thiïët yïëu vaâ coá thïí laâm cho baån lïn cên quaá nhiïìu. Baån nïn lêëy nguöìn nùng lûúång tûâ caác thuãy thaán daång böåt, nhû baánh mò coân nguyïn caám, vaâ haäy loaåi boã thûác ùn ngoåt coá nhiïìu àûúâng.
  60. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 60 Laâm thïë naâo àïí giaãm àau khi sanh? Trong cuöåc chuyïín daå àeã, viïåc chuêín bõ tinh thêìn cho thai phuå rêët quan troång vaâ cêìn thiïët, khöng nhûäng giuáp cho cuöåc àeã tiïën triïín möåt caách thuêån lúåi, maâ coân giaãm àûúåc nhûäng caãm giaác àau cho thai phuå maâ khoãi phaãi cêìn duâng àïën thuöëc . Muöën àûúåc vêåy, ngoaâi viïåc theo doäi cuãa ngûúâi höå sinh, cêìn coá sûå húåp taác cuãa thai phuå trong caác giai àoaån cuãa cuöåc àeã, thai phuå cêìn phaãi coá tinh thêìn tûå giaác vaâ chuã àöång khi chuyïín daå. Àoá laâ phûúng phaáp laâm giaãm àau khi chuyïín daå àeã dûåa vaâo têm sinh lyá tûå nhiïn cuãa cú thïí ngûúâi phuå nûä. Phûúng phaáp naây dûåa trïn cú súã lyá luêån cuãa hoåc thuyïët Pavlov. Theo hoåc thuyïët naây, hoaåt àöång thêìn kinh cao cêëp coá möåt vai troâ quyïët àõnh trong têët caã caác hoaåt àöång sinh lyá. Lúâi noái giûä möåt vai troâ quan troång trong sûå thùng bùçng caác phaãn ûáng nöåi taåi. Sûå lo lùæng, súå sïåt, hay khuãng khiïëp laâ nhûäng yïëu töë chñnh laâm mêët sûå cên thùng bùçng cuãa hoaåt àöång thêìn kinh cao cêëp, laâm gia tùng caãm giaác àau àúán. Khi voã naäo cuãa thai phuå hoaåt àöång töët, thò thai phuå khöng thêëy àau. Do àoá cêìn huêën luyïån cho thai phuå biïët sinh lyá cuãa cuöåc chuyïín daå, cú chïë àeã, giuáp cho thai phuå gaåt boã nhûäng gò aãnh hûúãng khöng töët àïën àúâi söëng haâng ngaây nhû lo nghô quaá mûác, buöìn bûåc quaá àöå Àöìng thúâi taåo cho thai phuå nhûäng möëi liïn hïå múái nhû têåp thïí duåc, luön nghô àïën nhûäng niïìm vui sûúáng sùæp àûúåc laâm meå Muåc àñch laâ laâm cho cú thïí khoãe vaâ taåo nïn caác àiïím hûng phêën múái, chiïëm ûu thïë úã voã naäo àuã àïí lêën aát àûúåc àiïím hûng phêën àau. Theo hoåc thuyïët Pavlov, caãm giaác àau taåo nïn búãi cún co tûã cung cuäng nhû caãm giaác àau khaác, laâ möåt hiïån tûúång xaãy ra úã voã naäo. Trong khi chuyïín daå,
  61. CÊM NANG CHO CAÁC BAÂ MEÅ TREÃ 61 nhûäng kñch thñch àûúåc thu nhêån tûâ tûã cung, khi chuyïín àïën voã naäo coá thïí taåo thaânh phaãn xaå coá àiïìu kiïån, gêy ra caãm giaác àau. Nhû vêåy, muöën laâm giaãm caãm giaác àau do sûå co boáp tûã cung gêy ra trong khi àeã phaãi laâm thïë naâo? - Phaãi taåo phaãn xaå coá àiïìu kiïån "àeã laâ khöng àau" - Àaánh tan möëi lo súå cuãa thai phuå - Bùæt trñ naäo cuãa thai phuå phaãi laâm viïåc trong khi chuyïín daå àeã, àïí taåo àûúåc àiïím hûng phêën múái, lêën aát àiïím hûng phêën gêy àau. Muöën àaåt àûúåc nhûäng àiïìu naây, caác baâ bêìu cêìn laâm quen vaâ têåp theo möåt söë àöång taác thïí duåc dûúái àêy: 1. Têåp thû giaän: Àïí àaåt àïën sûå nghó ngúi, thû giaän cú hoaân toaân, thai phuå nïn nùçm theo hai tû thïë nùçm ngûãa hoùåc nùçm nghiïng, trñ oác cöë quïn hïët nmoåi viïåc, khöng nghô ngúåi, bêån têm lo lùæng gò. Baâi têåp naây giuáp thai phuå chuã àöång co tûâng nhoám cú trong cú thïí luác chuyïín daå àeã, àïí viïåc xöí thai àûúåc dïî daâng. 2. Têåp àöång taác tay vaâ chên: Giuáp cho maáu trong cú thïí lûu thöng àûúåc dïî daâng, àiïìu hoâa, caác khúáp xûúng cûã àöång dïî daâng, nhêët laâ khúáp haáng vaâ caác khúáp vuâng chêåu. 3. Àöång taác thùæt lûng cöåt söëng vaâ xûúng chêåu: Khi mang thai, seä gêy ra sûå cheân eáp cuäng nhû sûå thay àöíi cuãa caác khúáp xûúng, cöåt söëng, nhêët laâ úã vuâng thùæt lûng laâm thai phuå nhûác moãi, tï tay chên hay àau lûng. Caác àöång taác naây seä àem laåi sûå thoaãi maái, giaãm búát àau lûng cho thai phuå. 4. Têåp thúã theo cún co tûã cung: Khi khöng coá cún co tûã cung: thúã bònh thûúâng khi bùæt àêìu cún co: - Cöí tûã cung núã tûâ 1 - 4 cm: ngöìi tû thïë thû giaän, thúã bònh thûúâng bùçng hai caánh muäi, miïång ngêåm laåi. - Cöí tûã cung múã tûâ 4 - 8 cm: nïn nùçm thû giaän, coá thïí nùçm nghiïng hay ngûãa, thúã caån vaâ nhanh theo cún co tûã cung àïën khi cún co àaåt töëi àa röìi cún co seä giaãm dêìn, nhõp thúã cuäng nöng vaâ chêåm dêìn àïën khi hïët cún co.