Cẩm nang an toàn sức khỏe

Nội dung text: Cẩm nang an toàn sức khỏe

1. CẨM NANG AN TOÀN SỨC KHỎE
2. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 1 MUÅC LUÅC CHÛÚNG I CAÁC BÏÅNH MÙÆT 2 CHÛÚNG 2 BÏÅNH TAI MUÄI HOÅNG 16 CHÛÚNG 3: BÏÅNH RÙNG MIÏÅNG 39 CHÛÚNG 4 BÏÅNH DA VAÂ TOÁC 48 CHÛÚNG 5 CAÁC BÏÅNH XÛÚNG KHÚÁP 68 CHÛÚNG 6 CAÁC BÏÅNH CUÃA HÏÅ TUÊÌN HOAÂN 93 CHÛÚNG 7 BÏÅNH GAN 132 CHÛÚNG 8 LAO VAÂ CAÁC BÏÅNH HÏÅ HÖ HÊËP 142 CHÛÚNG 9 CAÁC BÏÅNH ÀÛÚÂNG TIÏËT NIÏÅU 157 CHÛÚNG 10 CAÁC BÏÅNH ÀÛÚÂNG TIÏU HOAÁ 174 CHÛÚNG 11 CAÁC LOAÅI SÖËT THÖNG THÛÚÂNG 200 CHÛÚNG 12 PHOÂNG VAÂ TRÕ BÏÅNH UNG THÛ 206
3. Nhiïìu taác giaã 2 CHÛÚNG I CAÁC BÏÅNH MÙÆT Viïm mñ mùæt Laâ tònh traång viïm maån tñnh cuãa búâ mi, thûúâng do vi truâng gêy ra. Biïíu hiïån cuãa viïm mñ mùæt: chùæp, leåo, àoã mùæt taái ài taái laåi, khö mùæt thûá phaát, kñch thñch mùæt maån tñnh. Viïm mñ mùæt coá thïí gêy nhûäng biïën chûáng: nhiïîm truâng giaác maåc, löng mi moåc lïåch (löng xiïu), quùåm (cuåp mñ) do seåo (seåo úã búâ mñ mùæt laâm cho mñ mùæt xoay vaâo trong). Coá thïí àiïìu trõ viïm mñ mùæt bùçng caách lau mùæt hùçng ngaây, böi thuöëc múä khaáng sinh taåi chöî. Phûúng phaáp lau chuâi mùæt: Àùæp gaåc noáng trïn mñ mùæt trong 5 phuát; chuâi búâ mñ bùçng tampon hoùåc möåt khùn mïìm nhuáng vaâo xaâ phoâng nheå (nhû xaâ phoâng treã em cuãa Johnson). Lùåp laåi àùæp gaåc noáng: Trong trûúâng húåp viïm búâ mñ nùång, coá thïí cêìn phaãi chuâi mñ mùæt 3 lêìn/ngaây. Maâng vaâ möång thõt úã mùæt Maâng che úã mùæt (tûâ dên gian thûúâng duâng) thûåc chêët laâ seåo cuãa giaác maåc - phêìn tûúng ûáng vúái loâng àen. Bònh thûúâng, giaác maåc phaãi trong suöët thò mùæt múái nhòn thêëy roä. Giaác maåc trong suöët nhúâ àûúåc cêëu taåo búãi caác tïë baáo àùåc biïåt. Khi giaác maåc bõ viïm loeát phaá hoãng taåo thaânh seåo, caác tïë baâo trong suöët àûúåc caác tïë baâo súåi (khöng trong suöët) thay thïë. Seåo àuåc giaác maåc to hay nhoã, daây hay moãng laâ do viïm loeát nhiïìu hay ñt. Thõ lûåc
4. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 3 cuãa mùæt suåt nhiïìu hay ñt laâ tuây thuöåc seåo àuåc daây hay moãng, nùçm úã trung têm hay voâng ngoaâi cuãa giaác maåc. Nïëu seåo daây úã trung têm laâ thõ lûåc suåt nhiïìu, caách àiïìu trõ duy nhêët laâ gheáp giaác maåc. Caác baác sô seä lêëy giaác maåc cuãa ngûúâi chïët thay vaâo chöî seåo àuåc. Hiïån úã nûúác ta, viïåc gheáp giaác maåc chûa àûúåc phaát triïín lùæm. Àïí phoâng ngûâa seåo àuåc giaác maåc, cêìn phoâng ngûâa bïånh viïm loeát giaác maåc. Bïånh naây do vi khuêín, vi nêëm gêy ra, chuáng xêm nhêåp sau caác chêën thûúng hoùåc do caác virus. Khi bõ chêën thûúng mùæt hoùåc bõ viïm loeát giaác maåc, nïn àïën caác cú súã chuyïn khoa mùæt àïí àiïìu trõ, khöng nïn tûå yá mua thuöëc nhoã. Nïëu duâng thuöëc coá chûáa chêët corticoid nhû Dexacol, Neodex, Polydexan, Cebedexacol, Spersadex, Maxitrol, Polydexa, bïånh seä nùång hún. Seåo giaác maåc nùçm úã loâng àen, coân möång thõt laâ möåt töí chûác xú coá maåch maáu boâ lïn giaác maåc tûâ loâng trùæng. Möång thõt dïî àiïìu trõ hún seåo àuåc nhûng sau khi cùæt boã, möång thõt rêët hay taái phaát daây hún, to hún. Chó nïn cùæt boã möång thõt khi naâo noá xêm lêën nhiïìu vaâo trung têm giaác maåc. Bïånh nhên lúán tuöíi thò tyã lïå taái phaát thêëp. BS Nguyïîn Hûäu Chêu (Giaám àöëc Trung têm Mùæt TP HCM) Caác bïånh chaãy nûúác mùæt Nûúác mùæt àûúåc saãn xuêët àïìu àùån búãi tuyïën lïå nùçm úã dûúái mñ mùæt trïn. Nûúác mùæt laâ yïëu töë cêìn thiïët búãi vò chuáng hònh thaânh nïn möåt lúáp phim moãng bao phuã mùåt trûúác cuãa mùæt, nhanh choáng àûúåc dêîn lûu khoãi mùæt qua möåt hïå thöëng öëng phûác taåp dêîn tûâ goác trong cuãa caác mñ mùæt vaâo trong muäi. Hïå thöëng öëng naây àûúåc goåi laâ lïå àaåo. Bêët cûá xuác caãm maånh hoùåc sûå kñch thñch mùæt naâo cuäng coá thïí gêy saãn xuêët nûúác mùæt quaá mûác. Sû å tùæc ngheän cuãa hïå thöëng lïå àaåo laâ möåt nguyïn nhên quan troång gêy chaãy nûúác mùæt nhiïìu. Àiïìu naây thûúâng coá xu hûúáng xaãy ra úã ngûúâi lúán tuöíi vaâ nguyïn nhên
5. Nhiïìu taác giaã 4 tùæc ngheän thûúâng àûúåc xaác àõnh laâ do nhûäng thay àöíi cuãa öëng lïå muäi. Nhûäng trûúâng húåp nùång, chaãy nûúác mùæt coá thïí thaânh doâng xuöëng goâ maá. Nïëu tùæc ngheän khöng àûúåc giaãi quyïët, sûå ûá àoång nûúác mùæt trong caác öëng dêîn lïå coá thïí dêîn àïën nhiïîm truâng nghiïm troång vúái chaãy dõch muã nhêìy. Nïëu baån bõ nhiïîm truâng cêëp úã hïå thöëng lïå àaåo, coá thïí àiïìu trõ bùçng khaáng sinh. Bûúác tiïëp theo laâ xaác àõnh mûác àöå vaâ võ trñ cuãa tùæc ngheän. Coá thïí àïnë bïånh viïån chuyïn khoa àïí búm caác öëng lïå bùçng nûúác muöëi. laâm giaãm triïåu chûáng thoaáng qua (thûúâng taái phaát sau àoá). Phêîu thuêåt laâ biïån phaáp rêët cêìn thiïët àïí àiïìu trõ sûå tùæc ngheän nghiïm troång cuãa caác öëng dêîn lïå, hoùåc úã nhûäng ngûúâi bõ nhiïîm truâng taái phaát hïå thöëng lïå àaåo. Ngoaâi ra, baån cuäng cêìn chuá yá àïën chaãy nûúác mùæt úã treã sú sinh. Treã sú sinh coá thïí coá möåt mùæt "ûúát", thûúâng vaâo luác möåt àïën hai tuêìn tuöíi. Thónh thoaãng coá thïí chaãy dõch nhêìy muã. Nguyïn nhên laâ coá möåt maâng laâm ngheän hïå thöëng dêîn lûu cuãa nûúác mùæt vaâo muäi. Sûå ngheän tùæc naây thûúâng tûå àöång giaãi phoáng trong voâng 4 àïën 6 tuêìn sau sinh. Viïåc xoa nheå goác trong cuãa mñ mùæt coá thïí thuác àêíy nhanh choáng viïåc múã tùæc ngheän. Nïëu ngheän tùæc coân dai dùèng sau khi àaä xoa goác trong vaâ búm rûãa, thöng lïå àaåo, cêìn laâm phêîu thuêåt àïí giaãi phoáng chöî ngheän tùæc. Bïånh chaãy nûúác mùæt coá thïí do kñch thñch cuãa mùæt hoùåc bïånh cuãa hïå thöëng dêîn lûu. Cêìn àïën khaám úã möåt baác sô chuyïn khoa mùæt, tiïën haânh möåt söë thûã nghiïmå àún giaãn àïí chêín àoaán nguyïn nhên. Bïånh tùng nhaän aáp Tùng nhaän aáp laâ möåt bïånh cuãa mùæt, nguyïn nhên cuãa 20% ca muâ úã Viïåt Nam. Trong bïånh naây, aáp lûåc cuãa caác chêët dõch trong mùæt gia tùng àïën mûác thêìn kinh thõ giaác bõ töín haåi. AÁp lûåc tùng do coá quaá nhiïìu dõch àûúåc taåo ra hoùåc do caác öëng dêîn trong mùæt bõ tùæc ngheän (bònh thûúâng, dõch dêîn lûu ra ngoaâi con mùæt theo àûúâng caác
6. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 5 maåch maáu). Bïånh tùng nhaän aáp laâm töín haåi thõ lûåc, khi aáp lûåc gia tùng coá thïí laâm co heåp nhûäng maåch maáu nuöi dûúäng caác súåi thêìn kinh nhaåy caãm úã phña sau mùåt. Coá 4 loaåi tùng aáp: - Tùng aáp goác múã maån tñnh: Chiïëm tyã lïå lúán, xaãy ra phêìn lúán úã ngûúâi giaâ nhûng cuäng coá thïí xaãy ra úã lûáa tuöíi trung niïn. Hoå haâng cuãa nhûäng ngûúâi bõ bïånh tùng nhaän aáp coá nguy cú bõ mùæc bïånh cao hún do yïëu töë di truyïìn. Bïånh tiïën triïín chêåm chaåp vaâ thûúâng khöng àûúåc chuá yá trong nhiïìu thaáng hoùåc nhiïìu nùm. - Tùng aáp goác àongá hay tùng aáp cêëp: Àêy laâ loaåi bïånh tùng aáp hay gùåp nhêët úã Viïåt Nam, thûúâng xaãy ra úã lûáa tuöíi trung niïn vaâ ngûúâi giaâ, àùåc biïåt laâ phuå nûä. Noá xaãy ra möåt caách àöåt ngöåt, aáp lûåc cuãa mùæt tùng roä rïåt. Nïëu khöng àiïìu trõ tûác thúâi, mùæt seä töín thûúng suöët àúâi trong möåt thúâi gian rêët ngùæn. Khöng giöëng nhû bïånh tùng aáp maån tñnh, bïånh tùng aáp cêëp thûúâng coá nhûäng triïåu chûáng roä rïåt nhû àau mùæt dûä döåi, nhòn múâ, àoã mùæt, coá nhûäng voâng nhiïìu maâu quanh caác nguöìn saáng vaâ nön mûãa. - Tùng aáp bêím sinh: Loaåi tùng aáp naây hiïm,ë xuêët hiïån ngay luác treã àûúåc sinh ra. Sûå giaän lúán cuãa mùæt treã sú sinh, chaãy nûúác mùæt vaâ súå aánh saáng möåt caách bêët thûúâng laâ nhûäng triïåu chûáng cuãa bïånh, cêìn àïën baác sô nhaän khoa khaám. - Tùng aáp thûá phaát: Xuêët hiïån sau viïm mùæt, phêîu thuêåt mùæt, coá biïën chûáng chêën thûúng mùæt hoùåc àuåc thuãy tinh thïí quaá chñn. Bïånh tùng nhaän aáp caâng àûúåc chêín àoaán súám thò cú höåi thaânh cöng trong viïåc ngùn ngûâa mêët thõ lûåc caâng lúán. Mùåc duâ bïånh tùng aáp khöng thïí chûäa khoãi hoaân toaân nhûng hêìu hïët caác trûúâng húåp coá thïí kiïím soaát àûúåc. Viïåc àiïìu trõ tuây thuöåc vaâo hònh thaái cuãa bïånh, coá thïí duâng thuöëc nhoã, thuöëc uöëng, phêîu thuêåt hoùåc laser. Thuöëc Spersacet göìm Sulfacetamind Sodium vaâ Chlorampheánicol, duâng trõ viïm mùæt trong möåt thúâi gian ngùæn
7. Nhiïìu taác giaã 6 khoaãng 10 ngaây. Khöng nïn duâng quaá lêu vò taác duång phuå cuãa Chlorampheánicol coá thïí gêy biïën chûáng, chuã yïëu laâ gêy thiïëu maáu, thiïëu sùæt bêët saãn hay caác loaån saãn khaác vïì maáu. Duâng thuöëc múä Teátracycline 6 thaáng liïìn maâ khöng hïët thò khöng cêìn duâng thïm nûäa. Coá thïí thay bùçng thuöëc múä Erythromycin. Nïëu coân àau mùæt höåt, coá thïí duâng Doxycyline 100 mg x 2 lêìn/ngaây trong 3 tuêìn hoùåc nhoã thuöëc loaåi Sulfamide 4 lêìn/ngaây trong 5 tuêìn. Thuöëc múái nhêët hiïån nay laâ Azithromycine, tïn thûúng maåi laâ Zithromax, duâng àiïìu trõ àau mùæt höåt. Hiïån nay, cú quan chöëng mùæt höåt quöëc tïë cuäng duâng thuöëc Azthromycine àïí àiïìu trõ mùæt höåt cho caác quöëc gia úã chêu Phi. Àïí phoâng ngûâa vaâ chöëng lêy lan bïånh mùæt höåt, cêìn giûä vïå sinh möi trûúâng, rûãa mùåt bùçng nûúác saåch vaâ duâng khùn riïng. Bïånh cûúâm mùæt (àuåc thuãy tinh thïí) Bïånh àuåc thuãy tinh thïí àûúåc dên gian goåi laâ cûúâm khö, khaác vúái bïånh tùng nhaän aáp àûúåc goåi laâ cûúâm nûúác. Mùæt cuãa con ngûúâi cuäng giöëng nhû möåt maáy hònh. Maáy hònh göìm hai böå phêån chñnh laâ öëng kñnh vaâ phim, coân coá mùæt öëng kñnh laâ thuãy tinh thïí, phim laâ voäng maåc. ÚÃ maáy hònh, khi öëng kñnh bõ möëc hay vúä thò aãnh múâ, coân úã mùæt khi thuyã tinh thïí bõ àuåc hay vúä (do chêën thûúng) thò ngûúâi ta nhòn múâ. Bïånh cûúâm àa söë laâ do tuöíi giaâ (90%) vò chuyïín hoaá trong cú thïí suy yïëu. Coân caác nguyïn nhên khaác laâ bõ bïånh trong cú thïí nhû tiïíu àûúâng, viïm nhiïîm úã mùæt, bõ cûúâm nûúác, bõ chêën thûúng hoùåc caác bïånh bêím sinh gêy cûúâm úã treã nhoã. Möåt söë yïëu töë khaác cuäng gêy cûúâm nhû thiïëu dinh dûúäng, do aãnh hûúãng cuãa caác tia saáng (nhû tia cûåc tñm ). Ngûúâi bïånh thêëy mùæt bõ múâ dêìn, khöng àau, khöng nhûác, khöng àoã, ài thûã kñnh khöng thêëy kñnh naâo nhòn roä hún. Àïën luác múâ nhiïìu (khöng coân àoåc àûúåc caác chûä lúán trong saách baáo), nhòn vaâo trong mùæt thêëy àöìng tûã àöií maâu, coá thïí maâu trùæng hoùåc àen
8. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 7 nêu. Ài khaám bïånh, baác sô nhaän khoa coá thïí phaát hiïån ngay tûâ khi múái bùæt àêìu bõ cûúâm. Khöng coá thuöëc naâo nhoã vaâo mùæt laâm tan cûúâm nhû lúâi àöìn àaåi. Khi àaä bõ cûúâm, nhêët laâ luác cûúâm àaä chñn thò caách chûäa duy nhêët laâ möí àïí lêëy cûúâm röìi àùåt thuyã tinh thïí nhên taåo hoùåc cho àeo kñnh. Khi naâo nïn möí mùæt? Tuây theo tûâng ngûúâi. Àöëi vúái ngûúâi laâm viïåc bùçng mùæt nhiïìu nhû àoåc saách, laái xe , khi khöng nhòn àûúåc chûä roä nûäa thò nïn ài möí súám. Coân àöëi vúái nhûäng ngûúâi khöng phaãi laâm viïåc bùçng mùæt nhiïìu thò coá thïí àï í muöån hún. Tuy nhiïn, khöng bao giúâ àïí cûúâm quaá chñn tûác mùæt quaá múâ (khöng thêëy àûúåc boáng baân tay trûúác mùæt). Cûúâm quaá chñn seä gêy biïën chûáng nhû cûúâm nûúác cêëp tñnh gêy àau nhûác, nhûác àêìu dûä döåi, coá thïí laâm töín thûúng thêìn kinh thõ giaác. Luác àoá, phaãi ài möí gêëp maâ sau möí chûa chùæc àaä nhòn thêëy àûúåc. ÚÃ nûúác ta coá rêët nhiïìu ngûúâi bõ cûúâm khöng chõu ài möí vò súå, khi àaä coá biïën chûáng thaânh cûúâm nûúác, àau nhûác quaá, àaä muâ múái chõu möí, luácàoá coá möí cuäng khöng cûáu vaän nöíi, chó giaãi quyïët cho khoãi àau nhûác ma â thöi. Sau khi möí cûúâm, muöën nhòn roä, phaãi àeo kñnh hoùåc àùåt thuyã tinh thïí nhên taåo. Coá 3 loaåi kñnh: - Kñnh goång: Loaåi kñnh coá àöå höåi tuå cao khoaãng + 10 àïën + 12 àiöëp. - Kñnh tiïëp xuác (kñnh saát troâng). - Thuyã tinh thïí nhên taåo: Laâ möåt thêëu kñnh chó nhoã bùçng haåt bùæp, rêët nhoã, àûúåc àùåt ngay vaâo trong mùæt luác möí. Duâng kñnh naâo töët nhêët? Tuây trûúâng húåp vaâ àiïìu kiïån taâi chñnh cuãa bïånh nhên. Töët nhêët laâ àùåt thuyã tinh thïí nhên taåo vò noá cho hònh aãnh trung thûåc nhêët. Hiïån nay, úã nûúác ta, viïåc àùåt thuyã tinh thïí nhên taåo àaä rêët
9. Nhiïìu taác giaã 8 thöng duång. Múái àêy àaä coá thïí möí bùçng phûúng phaáp Phaco, khöng cêìn phaãi khêu, phuåc höìi nhanh. Thûúâng thò thuyã tinh thïí nhên taåo khöng gêy phaãn ûáng gò cho ngûúâi bïånh. Nïëu khöng coá àiïìu kiïån, sau khi möí coá thïí àeo kñnh goång, nhûng coá phiïìn toaái laâ hònh aãnh lúán hún bònh thûúâng. Luác àêìu, bïånh nhên nhòn khöng quen seä rêët khoá chõu, nhêån àõnh khoaãng caách khöng àuáng, nhêët laâ xuöëng cêìu thang dïî bõ ngaä, àöi khi choáng mùåt. Ai cuäng phaãi têåp luyïån àeo kñnh möåt thúâi gian röìi dêìn dêìn múái quen, coá ngûúâi phaãi mêët 6 thaáng, coá ngûúâi têåp hoaâi maâ vêîn khöng quen àûúåc. Kñnh aáp troâng ñt aãnh hûúãng hún kñnh goång, vò vêåy thoaãi maái hún, nhûng chó duâng cho ngûúâi treã vò cêìn kheáo leáo, tay khöng run vaâ mùæt kia coân nhòn àûúåc töët. Coân àöëi vúái ngûúâi giaâ bõ cûúâm caã hai mùæt thò rêët khoá sûã duång vò tay hoå àaä run, mùæt múâ, thao taác khöng chñnh xaác, dïî bõ rúát kñnh. Ngoaâi ra, kñnh aáp troâng coá thïí gêy dõ ûáng, khöng phaãi ai cuäng thñch húåp àûúåc. Khöng phaãi möí cûúâm bao giúâ cuäng töët vaâ laâm cho mùæt coá thïí thêëy roä raâng àûúåc ngay. Luác múái möí vaâ sau khi möí coá thïí coá biïën chûáng nhû xuêët huyïët, viïm böì àaâo, cûúâm nûúác thûá phaát, bong voäng maåc, viïm nhiïîm Nïëu àùåt thuyã tinh thïí nhên taåo thò möåt thúâi gian cuäng dïî bõ àuåc bao sau, laâm mùæt múâ trúã laåi, phaãi duâng laser àïí àöët. Ngoaâi ra, mùæt sau khi àaä möí cûúâm vaâ àeo kñnh nhòn àûúåc roä nhiïìu hay ñt coân tuây thuöåc vaâo tònh traång voäng maåc coân töët hay àaä bõ bïånh. Nïëu voäng maåc àaä bõ bïånh thò möí cûúâm chó giuáp àûúåc phêìn naâo thöi, cuäng nhû maáy hònh àaä thay öëng kñnh coân tuây thuöåc vaâo phim töët hay xêëu. Nïëu phim àaä hû hay hïët "àaát" thò duâ coá thay öëng kñnh töët mêëy chùng nûäa, hònh aãnh cuäng múâ thöi. Àuåc thuãy tinh thïí vaâ glaucoma Sau khi möí àuåc thuãy tinh thïí, ngûúâi cao tuöíi coá thï í bõ glaucoma. Nguyïn nhên coá thïí do: mùæt bõ 2 bïånh cuâng luác; hay möåt bïånh bõ trûúác, möåt bïånh bõ sau; hoùåc do möí thuãy tinh thïí maâ bõ glaucoma. Trûúâng húåp àaä möí glaucoma khoaãng möåt nùm, sau
10. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 9 naây ngûúâi bïånh vêîn coá thïí bõ àuåc thuãy tinh thïí (do tuöíi giaâ hoùåc thûá phaát sau möí glêuom). Khi mùæt bõ àuåc thuãy tinh thïí, aánh saáng àïën mùæt bõ che nïn nhòn khöng àûúåc roä. Vò thïë, khi muöën nhòn roä, ngûúâi bïånh thûúâng duâng kñnh luáp àïí phoáng àaåi hònh aãnh; nïëu duâng kñnh cêån thò bïånh nhên khöng thïí nhòn roä hún hoùåc chó nhòn roä àûúåc möåt thúâi gian. Ngûúâi bõ àuåc thuãy tinh thïí coá thïí taåm duâng thuöëc nhoã mùæt Catalin. Tuy nhiïn, thuöëc naây (cuäng giöëng nhû têët caã caác thuöëc trõ cûúâm mùæt khaác) khöng thïí ngùn chùån hoaân toaân bïånh àuåc thuãy tinh thïí. Laåm duång thuöëc nhoã mùæt gêy àuåc thuãy tinh thïí Thuãy tinh thïí bõ àuåc coá thïí do nguyïn nhên bêím sinh kïët húåp vúái dõ têåt, do chêën thûúng, aãnh hûúãng chuyïín hoaá trong cú thïí. Tuy nhiïn, thöng thûúâng nhêët laâ do laäo suy (tûâ 50 tuöíi trúã lïn) vaâ do aãnh hûúãng cuãa viïåc laåm duång thuöëc nhoã mùæt chûáa corticoid. Möåt söë ngûúâi treã, nhêët laâ phaái àeåp, thêëy nhûäng loå thuöëc mùæt nho nhoã laåi reã tiïìn, tûúãng nhêìm laâ thuöëc rûãa mùæt nïn duâng thûúâng xuyïn möîi ngaây trong thúâi gian daâi. Röìi àïën möåt ngaây thêëy caãnh vêåt chung quanh múâ ài, khaám thò phaát hiïån bõ àuåc thuãy tinh thïí. Thuöëc moåi ngûúâi thûúâng dungâ tïn laâ Dexamethasone coá cöng thûác chûáa khaáng sinh Chloramphenicol vaâ chêët corticoid. Àêy laâ loaåi thuöëc töët àïí trõ viïm kïët maåc nhiïîm truâng, viïm loeát giaác maåc, nhiïîm truâng tuyïën lïå Nhûng àêy cuäng laâ loaåi thuöëc khöng nïn laåm duång hoùåc duâng sai chó àõnh vò coá thïí gêy suy tuãy, höåi chûáng xanh taái úã treã sú sinh, laâm tùng nhaän aáp úã ngûúâi mùæc bïånh glaucoma, laâm töín haåi thêìn kinh thõ giaác, laâm trêìm troång caác bïånh nhiïîm virus, vi nêëm vaâ nhêët laâ gêy àuåc thuãy tinh thïí. Thuöëc laâm chêåm quaá trònh àuåc thuãy tinh thïí - Thuöëc nhoã mùæt: Dionin 1% vúái hoatå chêët laâ Ethyl Morphin, nhûäng thuöëc gia tùng biïën dûúäng chöëng laäo hoaá mùæt chûáa caác axit amin hay vitamin nhû ATP, B6, Acid Aspartic, L.Arginin, Acid
11. Nhiïìu taác giaã 10 L.Glutamic (Catacol P.O.S, Catarstat), taác duång sûå chuyïín hoaá trïn sûå xú cûáng thuãy tinh thïí chûáa caác muöëi calci, iod, glycin (Cristopal) - Thuöëc uöëng chûáa caác axit amin böí dûúäng mùæt hoùåc vitamin àïí laâm chêåm quaá trònh àuåc tinh thïí nhû Phakan uöëng, caã öëng uöëng lêîn viïn nang trong cuâng luác. - Nöåi tiïët àûúåc duâng laâm chêåm àuåc thuãy tinh thïí: Kïët húåp tinh chêët tuyïën cêån giaáp, buöìng trûáng, tinh hoaân, Folliculine, möîi ngaây uöëng möåt öëng hoùåc theo chó àõnh cuãa baác sô. Tùng nhaän aáp cêëp Tùng nhaän aáp cêëp (coân goåi laâ cûúâm nûúác, thiïn àêìu thöëng, cûúâm xanh, glaucoma laâ möåt bïånh phöí biïën úã Viïåt Nam, coá tyã lïå gêy muâ loaâ cao. Àêy laâ möåt bïånh khêín cêëp trong nhaän khoa, diïîn tiïën bïånh nhanh choáng, cêìn phaãi àiïìu trõ kõp thúâi vaâ àuáng caách. Nïëu khöng, caác thêìn kinh mùæt bõ huãy hoaåi, thõ lûåc giaãm khöng taái taåo àûúåc. Mùæt coá thïí múâ sau 24 giúâ vaâ muâ hoaân toaân tûâ 1 àïën 7 ngaây. Bïånh thûúâng gùåp nhiïìu úã phuå nûä trïn 50 tuöíi (3/4) thuöåc ngûúâi hay lo lùæng, suy nghô. Bïånh thûúâng khúãi phaát sau möåt àïm mêët nguã hay lo buöìn. Biïíu hiïån àêìu tiïn laâ mùæt nhûác dûä döåi, lan dêìn lïn àónh àêìu, nhûác àêuì bïn mùæt bõ àau, buöìn nön, mùæt nhòn rêët múâ, àöi khi thêëy caác voâng maâu. Mùæt àoã, con ngûúâi núã lúán, êën vaâo mùæt thêëy cûáng, àöi khi thêëy con ngûúi mùæt maâu xanh. Khi thêëy nhûäng dêëu hiïåu trïn, nïn àûa bïånh nhên àïën chuyïn khoa mùæt àiïìu trõ. Khöng nïn tûå uöëng thuöëc àau nhûác, thuöëc choáng nön hoùåc lûúâi ài khaám vò seä rêët coá haåi cho thõ lûåc sau naây. Ngûúâi trïn 50 tuöíi nïn kiïím tra mùæt haâng nùm àïí phaát hiïån yïëu töë nghi gêy tùng nhaän aáp úã möåt thïí khaác, êm thêìn nhûng nguy hiïím hún, laâm ngûúâi bïånh muâ dêìn maâ khöng àau nhûác. Bïånh tùng nhaän aáp coá yïëu töë di truyïìn; gia àònh coá ngûúâi bõ bïånh naây phaãi cêín thêån hún. ÚÃ ngûúâi tûâng bõ lïn cún àau nhûác
12. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 11 möåt lêìn àaä àiïìu trõ khoãi, cêìn theo doäi thûúâng xuyïn àïí phaát hiïån sûå tiïën triïín vaâ biïën chûáng sau möí. Bïånh naây khöng lêy, nhûng nïëu àaä bõ úã möåt mùæt, mùæt bïn kia cuäng coá thïí bõ lïn cún tùng aáp bêët cûá luác naâo. BS Tö Quang Àõnh Àiïìu trõ mùæt cêån thõ Nïëu thõ lûåc keám ài, ngûúâi bïånh cêìn àïën baác sô chuyïn khoa mùæt khaám àïí xaác àõnh coá bõ caác têåt khuác xaå nhû cêån thõ, loaån thõ, viïîn thõ khöng. Nïëu coá thò cêìn àeo kñnh àiïìu chónh thõ lûåc. Ngoaâi ra, thõ lûåc yïëu coân coá thïí do nhiïìu nguyïn nhên khaác vaâ phaãi àûúåc àiïìu trõ bùçng thuöëc. Thuöëc Difrarel E vaâ vitamin E giuáp tùng cûúâng dinh dûúäng vaâ tuêìn hoaân maáu úã voäng maåc nïn thûúâng àûúåc baác sô cho duâng khi mùæt cêån thõ vaâ möåt söë bïånh khaác. Àïí baão vïå töët thõ lûåc, chuáng ta cêìn ùn uöëng àêìy àuã caác chêët dinh dûúäng, nhêët laâ caác loaåi traái cêy chûáa nhiïìu caroteâne, thûúâng coá maâu vaâng cam nhû caâ röët, àu àuã, caâ chua Lûu yá khi hoåc haânh, àoåc saách hoùåc phaãi laâm viïåc bùçng mùæt möåt caách chùm chuá, cêìn phaãi coá àuã aánh saáng. Kyä thuêåt àiïìu trõ mùæt bùçng Lasik Trong phêîu thuêåt cêån thõ, ngoaâi caác phûúng phaáp thûúâng laâm nhû raåch giaác maåc hònh nan hoa, phêîu thuêåt Laser excimer, hiïån nay, thïë giúái àang phöí biïën möåt loaåi phêîu thuêåt múái laâ phêîu thuêåt Lasik. Sau phêîu thuêåt, thõ lûåc coá thïí àaåt 9/10 hoùåc 10/10; möåt söë trûúâng húåp viïîn hoùåc loaån thõ thò cênì àeo kñnh ± 1 Ds (Àiöëp) àïí àaåt thõ lûåc töëi àa. Kyä thuêåt Lasik laâ bûúác nêng cao cuãa kyä thuêåt Laser excimer. Laser excimer laâ loaåi Laser àêíy, phaát ra trong tia cûåc tñm coá bûúác soáng rêët ngùæn (193 nano meters) nhûng àuã maånh àïí cùæt giaác maåc, laâm cho caác maãnh vuån giaác maåc böëc húi vaâ cho pheáp traánh caác taác duång cuãa nhiïåt vaâ àöång. Tuöíi töët nhêët àïí thûåc hiïån kyä thuêåt naây laâ tûâ 18 àïën 26, thõ lûåc mùæt phaãi tûâ -5 àöå
13. Nhiïìu taác giaã 12 àïën -15àöå. Nïëu cêån tûâ -5 àöå àïën -12 àöå thò phêîu thuêåt cho kïët quaã khaã quan; sau möåt thaáng thõ lûåc mùæt coá thïí àaåt 9/19 hoùåc 10/10. Coân cêån tûâ -12 àöå àïën -15 àöå thò phaãi sau tûâ 6 àïën 12 thaáng múái àaánh giaá àûúåc kïët quaã. Kyä thuêåt Lasik (Laser in situ Keratomileusis) duâng Laser excimer phêîu thuêåt phña ngoaâi huãy boã biïíu mö giaác maåc; coá thïí àûa sêu xuöëng cùæt möåt phêìn cuãa giaác maåc hònh thêëu kñnh (húi loäm). Sau àoá, phêìn giaác maåc cùæt ra seä àûúåc àùåt laåi võ trñ cuä. Khi phêîu thuêåt, bïånh nhên phaãi nùçm yïn trïn ghïë tûåa hoùåc baân phêîu thuêåt, sau khi saát truâng mùæt vaâ nho ã thuöëc tï (Tetracain 1%) vaâi phuát, baác sô seä àùåt vaânh mi cöë àõnh mi mùæt úã traång thaái múã röìi tiïën haânh phêîu thuêåt. Àiïìu cêìn lûu yá laâ trong luác phêîu thuêåt, bïånh nhên phaãi nhòn vaâo möåt àiïím cöë àõnh. Sau phêîu thuêåt, baác sô cho bïånh nhên nhoã thuöëc khaáng sinh vaâ duâng thuöëc khaáng viïm khöng steroide trong möåt tuêìn. Kyä thuêåt Lasik traánh àûúåc caãm giaác àau nhûác sau phêîu thuêåt úã giaác maåc; nhûng cuäng coá möåt tyã lïå nhoã, khoaãng 5%, gùåp biïën chûáng. Bïånh nhên coá thïí bõ loaån thõ do nùæp giaác maåc bõ nhùn hoùåc bõ àùåt lïåch, hay coá biïíu mö xêm lêën dûúái vaåt nïn nhòn thêëy coá vongâ maâu hoùåc thêëy múâ múâ nhû coá maân sûúng Sau khi phêîu thuêåt, bïånh nhên cêìn lûu yá: àïí viïåc taái taåo biïíu mö mùæt khöng bõ chêåm laåi vaâ nùæp giaác maåc khöng bõ lïåch, cêìn traánh duåi mùæt trong nhûäng ngaây àêìu. Nïëu lúä duåi mùæt hoùåc coá sûå cöë xaãy ra, cêìn àïën baác sô khaám àïí àùåt nùæp giaác maåc vaâo àuáng võ trñ vaâ khêu laåi. Trûúâng húåp biïíu mö xêm nhêåp mùåt trong nùæp giaác maåc, caác möëi chó khêu khöng thêåt khñt hoùåc khi coá caãm giaác laå, cêìn àïën baác sô khaám laåi àïí coá thïí súám can thiïåp vaâ traánh caác tai biïën. Àiïìu chónh leá Àa söë caác trûúâng húåp leá (duâ úã treã em hay ngûúâi lúán) khöng bao giúâ tûå khoãi nïëu khöng àûúåc àiïìu trõ, ngoaåi trûâ hai trûúâng húåp sau:
14. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 13 - Tònh traång giaã leá do nïëp beåt mñ hoùåc do khuön mùåt coá daång àùåc biïåt, nhòn giöëng leá. - Leá taåm thúâi do liïåt thêìn kinh àiïìu khiïín cú hoùåc cú vêån nhaän sau sang chêën hoùåc do nhiïîm virus. Trûúâng húåp naây thûúâng xaãy ra sau möåt chêën thûúng àêìu hoùåc sau möåt àúåt caãm cuám, keáo daâi khöng quaá 6 thaáng. Nïëu sau 6 thaáng vêîn töìn taåi thò phaãi àiïìu trõ, mùæt múái ngay trúã laåi. Tònh traång leá mùæt trong möåt thúâi gian daâi (trïn 2 nùm) coá thïí dêîn túái caác töín thûúng chûác nùng mùæt trêìm troång: nhûúåc thõ úã mùæt leá (thûúâng xuyïn nhòn múâ hún mùæt kia), mêët thõ giaác hai mùæt. ÚÃ treã nhoã, caác chûác nùng naây chó coá thïí höìi phuåc nhúâ têåp luyïån. Ngûúâi trïn 15 tuöíi nïëu àaä mêët caác chûác nùng naây thò khöng thïí höìi phuåc àûúåc, chó coá thïí phêîu thuêåt thêím myä chónh laåi mùæt leá maâ thöi. Àiïìu trõ leá trïn nguyïn tùæc coá 5 bûúác: 1. Àiïìu chónh kñnh úã caác bïånh nhên leá coá keâm têåt khuác xaå àïí àaåt àûúåc thõ lûåc cao nhêët, giuáp quaá trònh àiïìu trõ leá trúã nïn dïî daâng hún. 2. Têåp àïí khùæc phuåc nhûúåc thõ nïëu coá mùæt bõ nhûúåc thõ. 3. Têåp höìi phuåc thõ giaác hai mùæt nïëu chûác nùng naây yïëu hoùåc àaä mêët. 4. Caác baâi têåp cú giuáp laâm maånh cú yïëu hoùåc laâm giaän cú cûúâng. 5. Phêîu thuêåt chónh cú nïëu bïånh chûa hïët vúái caác phûúng phaáp trïn. Àöëi vúái ngûúâi trïn 15 tuöíi, chó àiïìu trõ vúái caác bûúác 1 - 4 - 5. Khöng coá kñnh àiïìu chónh leá, chó coá kñnh àiïìu chónh têåt khuác xaå ài keâm vúái leá.
15. Nhiïìu taác giaã 14 Lûu yá khi mang kñnh saát troâng Nhûäng ngûúâi bõ caác têåt vïì mùæt nïëu àeo kñnh thöng thûúâng seä gùåp nhiïìu bêët tiïån khi laâm viïåc, hoaåt àöång thïí thao. Nïëu laâ phaái nûä, cùåp kñnh quaá daây vaâ to seä ñt nhiïìu aãnh hûúãng àïën thêím myä. Vò vêåy, kñnh saát troâng (hay coân goåi laâ kñnh tiïëp xuác - contactlens) coá thïí caãi thiïån àûúåc nhûäng bêët tiïån trïn. Tuy nhiïn, khi sûã duång kñnh saát troâng, cêìn lûu yá nhûäng àiïím sau: 1. Khi naâo thò àûúåc sûã duång kñnh saát troâng? Ngûúâi muöën sûã duång kñnh saát troâng phaãi àûúåc baác sô chuyïn khoa chêín àoaán àïí xacá àõnh chñnh xaác viïåc sûã duång kñnh saát troâng coá thêåt cêìn thiïët khöng, àöå kñnh bao nhiïu thò vûâa, àöìng thúâi khaão saát àöå cong, àûúâng kñnh cuãa troâng Àöå cong cuãa kñnh rêët quan troång. Kñnh coá àöå cong lúán seä dïî laâm cho ngûúâi mang khoá chõu, àoã mùæt; kñnh coá àöå cong nhoã seä dïî bõ tuöåt, rúi. 2. Sûã duång loaåi kñnh saát troâng naâo? Nïn sûã duång loaåi mïìm vò dïî taåo sûå tiïëp xuác giûäa giaác maåc vaâ mñ mùæt. Hún nûäa, loaåi kñnh saát troâng mïìm coá tñnh êím cao giuáp cho mùæt dïî thñch ûáng. 3. Ûu àiïím cuãa kñnh saát troâng Khi àeo kñnh saát troâng, mùæt seä khöng caãm thêëy khoá chõu vò khoaãng cachá giûäa mùæt vaâ troâng kñnh gêìn nhû khöng coá. Sûã duång kñnh saát troâng seä thêëy àûúåc nhûäng hònh aãnh trung thûåc hún so vúái kñnh thûúâng. 4. Nïn thêån troång khi nguã vaâ búi löåi Khi tùæm biïín coá thïí sûã duång contactlens loaåi deão, àûúâng kñnh troâng lúán àïí lúáp giaác maåc vaâ mi mùæt àûúåc nêng àúä vaâ che chúã töët. Tuy nhiïn, caác höì búi thûúâng coá nhiïìu fluor vaâ vi khuêín coá thïí gêy viïm kïët maåc nïëu khi búi baån vêîn sûã duång contactlens. Khi nguã vêîn coá thïí àeo kñnh saát troâng. Tuy vêåy, luác nguã nïn thaáo ra vò giaác maåc trong àïm thûúâng giaãm khaã nùng hêëp thuå öxy. 5. Vaâi àiïìu cêìn chuá yá
16. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 15 - Rûãa saåch kñnh trûúác khi cho vaâo mùæt, rûãa tay trûúác khi sûã duång kñnh. - Khi àeo kñnh saát troâng, tuyïåt àöëi khöng phun keo xõt toác. Nïëu cêìn, phaãi nhùæm mùæt laåi cho àïën khi xõt xong. - Khöng sûã duång contactlens ngay sau khi duâng thuöëc nhoã mùæt.
17. Nhiïìu taác giaã 16 CHÛÚNG 2 BÏÅNH TAI MUÄI HOÅNG Àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc Tiïëng öìn àöëi vúái tai: - Quaá trònh phaát triïín nhanh choáng caác ngaânh cöng nghiïåp, giao thöng, vêån taãi, àö thõ hoaá laâm cho tiïëng öìn ngaây caâng lúán, aãnh hûúãng túái sûác nghe vaâ gêy bïånh àiïëc nghïì nghiïåp do tiïëng öìn. Tiïëng öìn cuäng laâ trong nhûäng taác nhên gêy ö nhiïîm maâ tûâ trûúác àïën nay ñt ngûúâi chuá yá hoùåc chuá yá nhûng khöng coá hûúáng giaãi quyïët triïåt àïí. - Ö nhiïîm tiïëng öìn laâ sûå töìn taåi caác loaåi êm thanh khiïën ngûúâi nghe caãm thêëy khoá chõu. Tiïëng öìn gêy mêët nguã, stress, anhã hûúãng túái tim maåch, giaãm tuöíi thoå, tùng huyïët aáp, nghïînh ngaäng, àiïëc. - Tiïëng öìn phöí biïën hiïån nay thûúâng phaát ra tûâ caác maáy moác cöng nghiïåp, caác phûúng tiïån giao thöng vêån taãi (xe húi, xe lûãa, maáy bay), höåp gêy öìn (cassette, tivi, maáy àôa) Àún võ ào tiïëng öìn laâ deácibel (dB). Vñ duå: tiïëng xe chaåy trïn àûúâng phöë 70-90 dB, tiïëng buáa maáy 90 dB, tiïëng xe lûãa 90-95 dB, maáy bay phaãn lûåc cêët caánh 130 dB Theo qui àõnh cuãa Hiïåp höåi Chöëng tiïëng öìn quöëc tïë (AICB) thò tiïëng öìn cho pheáp trong saãn xuêët laâ 95 dB ±5, úã Viïåt Nam laâ 85 dB. - Mûác aãnh hûúãng cuãa tiïëng öìn coân phuå thuöåc vaâo cûúâng àöå, thúâi gian tiïëp xuác vaâ àöå nhaåy caãm cuãa cú thïí. Tai coá chûác nùng nghe vaâ thùng bùçng, dïî bõ aãnh hûúãng búãi tiïëng öìn xung quanh, nhêët laâ ngûúâi trïn 40 tuöíi. Khi tiïëng öìn àaåt 100 dB, phaãi chõu
18. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 17 àûång thûúâng xuyïn thò möåt phêìn cuãa tïë baâo coá tiïm mao trong tai bõ phaá huãy, mï löå töín thûúng khöng coá khaã nùng höìi phuåc. Tai gùåp êm thanh quaá cao coá nguy cú thuãng maâng nhô, sai caác khúáp, lêu daâi coá thïí àiïëc. Luác àêìu tiïëp xuác vúái tiïëng öìn, ta chó thêëy uâ tai, sûác nghe vaâ khaã nùng phên biïåt tiïëng àöång giaãm. Ra khoãi núi öìn thò hïët. Nhûng nïëu cûá keáo daâi nhû vêåy, tai seä nghe keám dêìn röìi àiïëc. Thúâi gian tiïëp xuác vúái tiïëng öìn túái khi bõ àiïëc nghïì nghiïåp laâ 3-6 thaáng. Goåi laâ àiïëc nghïì nghiïåp khi thñnh lûåc úã tai nghe roä nhêët giaãm 35 dB, àoá laâ àiïëc tiïëp êm àöëi xûáng. Caác loaåi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc Tai göìm coá tai ngoaâi, tai giûäa vaâ tai trong. Tai ngoaâi coá nhiïåm vuå khuïëch àaåi vaâ hûúáng êm thanh vaâo maâng nhô. Tai giûäa göìm maâng nhô vaâ 3 xûúng nhoã coá nhiïåm vuå truyïìn êm thanh tûâ möi trûúâng khöng khñ vaâo möi trûúâng nûúác cuãa tai trong. Tai trong coá caác tïë baâo thêìn kinh thñnh giaác biïën àöíi soáng êm thanh cú hoåc thaânh nhûäng xung àöång àiïån thêìn kinh, truyïìn theo dêy thêìn kinh thñnh giaác vïì naäo. Caác bïånh lyá úã tai ngoaâi vaâ tai giûäa coá thïí aãnh hûúãng àïën cú chïë dêîn truyïìn êm thanh, àêëy laâ loaiå àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc dêîn truyïìn. Caác bïånh lyá úã tai trong trúã ài coá thïí aãnh hûúãng àïën phêìn thêìn kinh nhêån caãm êm thanh, àêëy laâ loaåi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc tiïëp nhêån, hay coân goåi laâ àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc thêìn kinh. Ngoaâi ra coân coá loaåi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc höîn húåp coá bïånh lyá úã caã hai loaåi trïn. Àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc dêîn truyïìn noái chung coá thïí phêîu thuêåt. Àoá laâ caác phêîu thuêåt can thiïåp vaâo cú chïë dêîn truyïìn cú hoåc cuãa êm thanh úã tai ngoaiâ hay tai giûäa. Àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc tiïëp nhêån noái chung khöng thïí phêîu thuêåt àïí àiïìu trõ, thuöëc men cuäng taác duång haån chïë. Dêîu sao trûúâng húåp àiïëc hoaân toaân caã hai tai cuäng coân hy voång úã viïåc cêëy öëc tai. Vaâ trong àaåi àa söë caác trûúâng húåp, maáy trúå thñnh coá thïí hûäu ñch.
19. Nhiïìu taác giaã 18 Laäo thñnh laâ gò? Laâ dêìn dêìn nghe keám khi tuöíi ngaây möåt cao; khoaãng 30% ngûúâi hún 65 tuöíi vaâ 50% ngûúâi hún 75 tuöíi bõ nghe keám. Thûúâng hoå nghe keám nhiïìu úã caác êm cao nhû gioång phuå nûä hoùåc treã con, tiïëng chim kïu, chuöng àiïån thoaåi; coân nhûäng êm trêìm nhû laâ gioång nam, àöång cú xe thò laåi nghe àûúåc. Thûúâng bïånh nhên nghe keám caã 2 tai, bïånh àïën möåt caách tûâ tûâ nïn hoå khöng biïët laâ mònh nghe keám. Triïåu chûáng cuãa laäo thñnh: Êm thanh dûúâng nhû khöng roä, trêìm ài, gêy nïn nghe keám vaâ khöng hiïíu lúâi noái. Ngûúâi bïånh thûúâng than phiïìn ngûúâi khaác noái lñu rñu, nghe nhûng khöng hiïíu ngûúâi khaác noái gò, àùåc biïåt laâ úã chöî öìn. Bïånh nhên nghe cuãa gioång nam giúái roä hún gioång nûä giúái, coá thïí keâm theo uâ tai. Nguyïn nhên cuãa laäo thñnh: Laäo thñnh laâ àiïëc tiïëp nhêån, do hû hoãng nhûäng tïë baâo löng úã tai trong. Rêët nhiïìu nguyïn nhên nhû: - Tiïëng öìn lùåp ài lùåp laåi lêu ngaây; - Keám maáu nuöi dûúäng tai trong do bïånh tim, cao huyïët aáp, bïånh maåch maáu, tiïíu àûúâng; - Möåt söë thuöëc nhû sspirine vaâ khaáng sinh. - Do di truyïìn, do tuöíi giaâ Laâm gò àïí coá sûác nghe töët? Nhûäng töín thûúng cuãa caác tïë baâo löng do tiïëng öìn gêy nïn coá thïí phoâng ngûâa àûúåc bùçng caách traánh tiïëng öìn. Trûúác hïët, cêìn nhêån thûác àûúåc rùçng nhûäng êm thanh cûúâng àöå lúán coá thïí gêy töín haåi cho tai trong àïí traánh vaâ laâm giaãm tiïëng öìn hùçng ngaây úã núi laâm viïåc cuäng nhû úã nhaâ. Cêìn thûåc hiïån nhûäng biïån phaáp baão vïå tai khi laâm viïåc úã möi trûúâng nhiïìu tiïëng öìn, coá thïí àeo maáy trúå thñnh. Cuäng cêìn giaãm búát tiïëng öìn trong nhaâ, noái chuyïån khi nhòn thêëy mùåt nhau, noái chêåm, roä, nhûng khöng la lúán, khi cêìn lùåp laåi thò noái caách khaác
20. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 19 Khi giao tiïëp vúái ngûúâi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc, cêìn laâm gò? Àêy laâ caác meåo khi giao tiïëp vúái ngûúâi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc, baån coá thïí hûúáng dêîn ngûúâi khaác khi trong gia àònh hoå coá ngûúâi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc: - Nhòn mùåt ngûúâi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc khi noái chuyïån àïí hoå coá thïí thêëy mùåt cuãa baån. - Tùæt maáy nghe nhaåc, radio, T.V khi noái chuyïån. - Khöng noái khi àang nhai, khöng lêëy tay che miïång; - Noái húi lúán hún bònh thûúâng, nhûng khöng àûúåc heát to; noái chêåm raäi. - Khi lùåp laåi thò duâng cêu àún giaãn, ngùæn. - ÚÃ núi àöng ngûúâi nhû nhaâ haâng, choån chöî ngöìi xa àamá àöng vaâ ñt öìn nhêët. Vai troâ cuãa tiïëng öìn trong àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc Khoaãng 10% dên söë bõ àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc do nhiïìu nguyïn nhên; trong àoá, tiïëng öìn coá thïí laâ nguyïn nhên cuãa khoaãng 50% caác trûúâng húåp. Tiïëng suáng nöí, bom nöí gêìn tai, coâi baáo àöång gêìn tai coá thïí gêy ra àiïëc. Tiïëng öìn cöng nghiïåp trïn 85 dB tiïëp xuác lêu coá thïí gêy àiïëc. Trong àúâi söëng hùçng ngaây vúái àuã loaåi tiïëng öìn cuãa xe cöå, maáy moác, caác phûúng tiïån giaãi trñ, ca nhaåc chuáng ta cêìn nhêån thûác àûúåc rùçng bêët kyâ loaåi tiïëng öìn naâo cuäng coá thïí gêy ra àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc khi chuáng ta tiïëp xuác vúái chuáng àuã lêu. Coá thïí naâo bõ àiïëc khi nghe tiïëng àöång lúán chó 1 lêìn? Coá. Nhûäng tiïëng àöång rêët lúán nhû suáng, bom nöí gêìn tai, coâi baáo àöång gêìn tai coá thïí gêy àiïëc, mùåc dêìu khöng phaãi luön luön. Mûác öìn naâo coá thïí gêy töín thûúng vônh viïîn úã tai? Trïn 85 dB. Töín thûúng phuå thuöåc vaâo àöå lúán cuãa tiïëng öìn vaâ thúâi gian tiïëp xuác vúái tiïëng öìn àoá möîi ngaây.
21. Nhiïìu taác giaã 20 Caác dêëu hiïåu baáo àöång? ÚÃ núi naâo maâ baån phaãi heát àïí noái chuyïån laâ mûác tiïëng öìn úã àoá coá thïí gêy töín thûúng tai. Tiïëng o o trong tai (uâ tai) xuêët hiïån sau khi tiïëp xuác vúái tiïëng öìn vaâ keáo daâi haâng giúâ laâ dêëu hiïåu baáo àöång. Khi möåt ngûúâi noái rùçng nghe tiïëng àaân öng roä hún tiïëng phuå nûä laâ àaä coá giaãm nghe úã caác têìn söë cao. Laâm thïë naâo àïí baão vïå sûác nghe? Traánh tiïëng öìn, nïëu khöng traánh àûúåc thò phaãi coá nhûäng duång cuå baão vïå. ÚÃ trong möi trûúâng naâo maâ noiá chuyïån khoá nghe thò chuáng ta biïët rùçng trong möi trûúâng àoá, tiïëng öìn àaä àuã lúán àïí coá thïí gêy töín thûúng tai. Nïn úã xen keä núi öìn aâo vaâ núi yïn lùång àïí cho tai nghó ngúi. Haån chïë khoaãng thúâi gian tiïëp xuác tiïëng öìn. Nïëu phaãi tiïëp xuác vúái tiïëng öìn àïìu àùån, cêìn kiïím tra thñnh lûåc àöì êm àún ñt nhêët möîi nùm 1 lêìn. Ngûúâi bõ àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc coá bõ cö àöåc? Àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc laâ mêët maát lúán, nhiïìu ngûúâi bïånh coá nhûäng phaãn ûáng tiïu cûåc, hoang mang lo súå. Àoá laâ nhûäng phaãn ûáng tûå nhiïn, gia àònh vaâ baån beâ khi hiïíu roä seä lamâ thuyïn giaãm nhûäng phaãn ûáng têm lyá àoá. Êm thanh nïìn trong möi trûúâng taåo nïn möåt caãm giaác rùçng mònh àang söëng. Khi khöng nghe nhûäng tiïëng àöång naây (tiïëng rò rêìm cuãa xe cöå, tiïëng noái chuyïån, tiïëng nûúác chaãy, tiïëng radio ), ngûúâi ta coá caãm giaác chïët choác, vaâ xuêët hiïån trêìm caãm. Nhûäng luác hoåp mùåt baån beâ, caác àaám tiïåc, ngûúâi bïånh bõ cùng thùèng, khöng theo kõp nhûäng mêíu àöëi thoaåi nïn dêìn tûå ruát lui khoãi nhûäng hoaåt àöång xaä höåi, tûå cö lêåp mònh. Àiïëc aãnh hûúãng thïë naâo àïën gia àònh? Caác loaåi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc gêy nghe keám, àöìng thúâi cuäng gêy kho á khùn trong viïåc hiïíu lúâi noái. Nïëu ngûúâi thên cûá cöë gùæng noái to lïn vaâ lùåp ài lùåp laåi nhiïìu lêìn thò dïî taåo sûå bûåc mònh, cùng thùèng. Sûå hiïíu nhêìm lúâi noái coá thïí laâm caác thaânh viïn khaác trong gia àònh khöng muöën noái chuyïån nûäa, vaâ ngûúâi àiïëc bõ cö àöåc. Sûå hiïíu biïët vaâ húåp taác cuãa têët caã caác thaânh viïn trong gia àònh coá thïí thay àöíi moåi viïåc töët hún:
22. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 21 - Laâm cho ngûúâi àiïëc vaâ giaãm thñnh lûåc chuá yá àïën baån trûúác khi bùæt àêìu noái àïí hoå lùæng nghe baån. - Khöng nïn noái tûâ phoâng khaác. - Laâm giaãm nhûäng tiïëng àöång trong nhaâ (tivi, radio, voâi nûúác chaãy). - Nïëu cêìn lùåp laåi thò nïn noái cêu àún giaãn vaâ khaác ài thò seä dïî hiïíu hún. Thuãng maâng nhô Maâng nhô laâ möåt maâng nùçm cuöëi öëng tai ngoaâi, phên chia tai ngoaâi vaâ tai giûäa. Maâng nhô rung àöång khi coá soáng êm truyïìn tûâ öëng tai vaâo vaâ sûå rung àöång naây àûúåc truyïìn vaâo tai trong àïí biïën àöíi thaânh àiïån thïë öëc tai, theo caác dêy thêìn kinh thñnh giaác lïn naäo. Phêìn cùng cuãa maâng nhô bao göìm lúáp biïíu mö, töí chûác xú vaâ niïm maåc. Kïët cêëu àoá nhiïìu khi bõ thuãng vò möåt taác àöång vêåt lyá hoùåc bïånh lyá. Nguyïn nhên: - Vêåt nhoån àêm vaâo (chêën thûúng trûåc tiïëp): Thûúâng laâ bêët cêín luác lêëy raáy tai, àïí duång cuå àêm vaâo maâng nhô. - Chêën thûúng giaán tiïëp (coá aáp lûåc quaá maånh taác àöång lïn maâng nhô). Trûúâng húåp naây xaãy ra khi bõ ngûúâi khaác taát tai quaá maånh, khi chêën thûúng bom mòn hay lùån quaá sêu. - Viïm nhiïîm tûâ vuâng muäi hoång theo voâi Eustache lïn hoâm nhô, gêy tuå dõch, tuå muã trong hoâm nhô vaâ laâm thuãng nhô tûâ trong ra (trûúâng húåp viïm tai giûäa). Dêëu hiïåu nhêån biïët: Àau nhoái trong tai, uâ tai, chaãy maáu tai, choáng mùåt vaâ àiïëc. Nïëu chó raách maâng nhô àún thuêìn thò àiïëc nheå, nïëu töín thûúng sêu àïën tai trong thò àiïëc nùång hún. Nïëu thuãng nhô do viïm tai giûäa cêëp thò trûúác àoá seä coá triïåu chûáng söët noáng, àau nhûác trong tai, uâ tai, nghe keám. Khi maâng nhô thuãng, muã thoaát ra àûúåc ra ngoaâi öëng tai thò caác triïåu chûáng trïn giaãm ài. Trûúâng húåp
23. Nhiïìu taác giaã 22 thuãng nhô do viïm tai giûäa thanh dõch thò triïåu chûáng khöng roä raâng vaâ diïîn biïën phûác taåp hún. Biïën chûáng: Thuãng maâng nhô coá nhiïîm truâng lêu ngaây seä gêy viïm xûúng chuãm vaâ àûa àïën nhûäng biïën chûáng nùång hún do öí viïm lan toaã vaâo caác vuâng lên cêån (viïm maâng naäo, aáp xe naäo, viïm xoang tônh maåch bïn, liïåt mùåt ). Àiïìu trõ: Nïëu löî thuãng maâng nhô coá àûúâng kñnh dûúái 3 mm vaâ úã trung têm thò coá thïí vaá àún giaãn bùçng möåt maãnh giêëy moãng hoùåc voã toãi, muåc àñch laâ àïí phêìn maâng nhô quanh löî thuãng coá àiïím tûåa àïí taåo seåo bñt löî thuãng. Trûúâng húåp thuãng mangâ nhô lêu ngaây bõ nhiïîm truâng thò phaãi àiïìu trõ nhû viïm tai giûäa. Nïëu nöî thuãng maâng nhô lúán vaâ coá viïm nhiïîm nhiïìu thò phaãi laâm saåch hoâm nhô, xûúng chuãm vaâ vaá laåi maâng nhô bùçng cên cú thaái dûúng (duâng maâng cú thaái dûúng àïí vaá). Caác phêîu thuêåt naây hiïån àûúåc thûåc hiïån phöí biïën taåi Trung têm Tai muäi hoång TP Höì Chñ Minh vaâ taåi caác khoa tai muäi hoång cuãa caác bïånh viïån khaác. Àïí phoâng ngûâa thuãng maâng nhô, phaãi caãnh giaác khi ngoaáy nhûäng vêåt nhoån vaâo tai. Tñch cûåc àiïìu trõ caác bïånh vïì muäi hoång vò noá coá thïí gêy viïm tai giûäa muã vaâ laâm thuãng maâng nhô, aãnh hûúãng àïën sûác nghe vaâ coá thïí dêîn àïën nhûäng biïën chûáng nguy hiïím àïën tñnh maång. Viïm tai giûäa cêëp treã em Viïm tai giûäa cêëp úã treã em laâ möåt bïånh thûúâng gùåp. Tuy laâ bïånh cêëp, nhûng dïî àiïìu trõ. Duâng thuöëc àuáng caách trong 10 ngaây laâ bïånh coá thïí khoãi. Triïåu chûáng: Bïånh thûúâng gùåp úã treã nhoã tûâ 18 thaáng àïën 3 tuöíi. Trûúác àoá, treã coá bõ söí muäi, ngheåt muäi, ho thoaáng qua. Chñnh bïånh viïm muäi hoång naây àaä àûa vi khuêín vaâo tai giûäa qua möåt àûúâng tûå nhiïn, àoá laâ voâi nhô. 1-2 ngaây sau khi vi khuêín àaä vaâo, tai giûäa bõ viïm cêëp, em beá söët 38-39 àöå C. Coá em bõ àöång kinh hoùåc röëi loaån tiïu hoaá, nön, trúá, tiïu chaãy. Ngoaâi ra, tai bõ nhûác rêët nhiïìu, àïën nöîi em beá chó khoác maâ thöi. Nhiïìu em beá quaá nhoã,
24. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 23 khöng chó àûúåc núi nhûác, nïn gia àònh khöng biïët àûúåc nguyïn nhên khoác keáo daâi cuãa beá. Ngoaâi hai triïåu chûáng trïn, coân möåt triïåu chûáng nûäa rêët khoá phaát hiïån úã bïånh nhên nhoã, àoá laâ nghe keám vaâ tai bõ viïm. Phaát hiïån möåt em beá nghe keám khöng phaãi dïî vò beá coá thïí nghe tai bïn kia buâ trûâ. Nïëu khöng àiïìu trõ hoùåc àiïìu trõ khöng àuáng caách, muã phaát triïín nhiïìu trong tai giûäa, gêy thuãng nhô, tai chaãy muã ra ngoaâi. Muã maâu vaâng, coá khi àùåc, coá khi loãng, khöng höi. Khi muã ûá trong tai tuön àûúåc ra ngoaâi, triïåu chûáng nhûác vaâ söët giaãm hùèn, treã nghe keám nhiïìu hún, nhûng rêët khoá phatá hiïån. Tuy triïåu chûáng (nhûác tai vaâ söët) coá giaãm nhûng maâng nhô laåi thuãng, vi khuêín tûâ ngoaâi coá thïí tûå do vaâo hoâm nhô vaâ viïm tai giûäa cêëp dêìn chuyïín thaânh viïm tai giûäa maån. Vaâi nùm sau, bïånh chuyïín thaânh viïm tai xûúng chuäm vaâ coá thïí gêy biïën chûáng nöåi soå nguy hiïím. Àiïìu naây quan troång laâ nhêån biïët àûúåc bïånh viïm tai giûäa cêëp coân trong thúâi kyâ chûa thuãng nhô vaâ àiïìu trõ tñch cûåc, bïånh seä khoãi hùèn. Àõnh bïånh viïm tai giûäa cêëp úã treã nhoã khöng phaãi dïî. Khi em beá khoác vö cûá, chûáng toã em bõ àau nhûác nhiïìu úã möåt vuâng naâo àoá trong cú thïí. ÚÃ treã nhoã thûúâng coá hai núi bõ àau nhûác nhiïìu, àoá laâ àau buång vaâ àau tai. Trong bïånh naây, nïëu súâ vaâo buång, em beá khöng khoác reá thïm thò triïåu chûáng àau buång bõ loaåi. Ta lùæc nheå vaânh tai em beá, vaânh tai bïn naâo bõ lùæc laâm cho em beá khoác reá hay khoác ngêët thïm thò chûáng toã tai bïn àoá bõ nhûác. Nhûác tai coá keâm theo söët laâ em beá bõ viïm tai giûäa cêëp. Àiïìu trõ tûúng àöëi dïî möåt khi àaä àõnh àûúåc bïånh. Giaãm söët bùçng caách cho em beá uöëng acetaminophen nûúác. Àiïìu quan troång laâ phaãi diïåt khuêín úã tai giûäa. Thuöëc thûúâng duâng úã àêy laâ thuöëc phöëi húåp giûäa amoxycillin vaâ clavulanic acid (Augmentin, Ciblor ) Phaãi àiïìu trõ khaáng sinh ñt nhêët 10 ngaây. Bïånh coá thïí khoãi. Tuy laâ bïånh cêëp nhûng viïm tai giûäa coá thïí phoâng ngûâa àûúåc. Trûúác nhêët laâ phaãi giûä muäi hoång cho saåch, nùng tùæm rûãa, rûãa tay thûúâng xuyïn, nhêët laâ trûúác bûäa ùn. Nïn ùn nhiïìu chêët böí dûúäng àïí em beá coá sûác àïì khaáng. Möîi khi em beá ho, söí muäi thò phaãi
25. Nhiïìu taác giaã 24 àiïìu trõ ngay, àûâng àïí chuyïín sang viïm tai giûäa cêëp. Möåt khi phaát hiïån bïånh viïm tai giûäa cêëp, nïn ài àiïìu trõ chuyïn khoa ngay àïí coá caách xûã trñ àuáng vaâ traánh àûúåc viïm tai giûäa maån, viïm tai xûúng chuäm sau naây. Bïånh viïm tai giûäa maån Viïm tai giûäa maån, coân goåi laâ chaãy muã tai, laâ bïånh tûúng àöëi phöí biïën úã treã em. Àêy laâ möåt bïånh dai dùèng, muã tai chaãy khi búát, khi khöng vaâ keáo daâi nhiïìu nùm liïìn. Nïëu àïí lêu khöng àiïìu trõ, bïånh trúã thaânh viïm tai xûúng chuäm, coá biïën chûáng nguy hiïím (bïånh nhên coá khaã nùng tûã vong). Bïånh viïm tai giûäa maån luác naâo cuäng bùæt àêìu tûâ viïm tai giûäa cêëp. Bïånh nhên bõ söët cao, nhûác tai vaâ nghe keám. Nïëu àiïìu trõ àuáng caách, bïånh seä khoãi trong voâng vaâi ngaây. Nïëu khöng àiïìu trõ àuáng caách, bïånh seä chuyïín sang viïm tai giûäa maån. Tai bùæt àêìu chaãy muã. Muã coá thïí chaãy liïn tuåc hay tûâng àúåt. Nïëu àiïìu trõ vúái khaáng sinh, nhoã tai, bïånh coá thïí khoãi trong voâng möåt thúâi gian daâi, nhûng sau àoá laåi taái phaát. Nûúác chaãy ra ban àêìu laâ dõch àuåc khöng höi. Àêy laâ thúâi kyâ chó viïm tai giûäa maån àún thuêìn maâ thöi. Möåt thúâi gian sau, nûúác chaãy ra laâ muã, coá muâi höi. Àêy laâ thúâi kyâ viïm tai giûäa àaä lan dêìn vaâo trong vaâ gêy viïm tai xûúng chuäm. Cuöëi cuâng, nûúác chaãy ra laâ muã coá muâi thöëi khùèm nhû muâi coác chïët. Àêy laâ thúâi kyâ tai coá chûáa möåt khöëi mïìm, goåi laâ Cholesteáatome. Chñnh khöëi naây to dêìn vaâ gêy chiïën chûáng chïët ngûúâi. Nhûäng biïën chûáng do khöëi naây gêy nïn thûúâng laâ aáp xe àaåi naäo, viïm xoang tônh maåch bïn vaâ viïm maâng naäo. Giûäa tònh traång bïånh thöng thûúâng vaâ tònh traång biïën chûáng coá giai àoaån chuyïín tiïëp, coân goåi laâ "höåi chûáng höìi viïm". Luác àêìu, bïånh nhên vêîn sinh hoaåt nhû thûúâng, tai chaãy muã khi nhiïìu khi ñt. Àöåt nhiïn bïånh nhên söët cao 38- 39 àöå C, tai bïånh nhûác nhiïìu hún, nghe keám hún, muã trong tai coá khi chaãy ra rêët nhiïìu, coá khi bõ keåt laåi khöng chaãy ra àûúåc. Höåi chûáng höìi viïm naây laâ triïåu chûáng chó àiïím, baáo trûúác trong voâng 12 hoùåc 24 giúâ sau laâ coá biïën chûáng nguy hiïím. Nïëu
26. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 25 can thiïåp vaâo thúâi àiïím naây traánh àûúåc tûã vong cho bïånh nhên. Trong trûúâng húåp gia àònh khöng biïët àïí àûa ài àiïìu trõ súám, biïën chûáng têët yïëu seä xaãy ra. Möîi biïën chûáng àïìu coá möåt triïåu chûáng chñnh: - Trong biïën chûáng aáp xe àaåi naäo, bïånh nhên bõ àöång kinh toaân thên, hoùåc àöång kinh möåt phêìn cú thïí, vaâ yïëu chi bïn àöëi diïån cuãa tai bïånh. - Trong biïën chûáng aáp xe tiïíu naäo, bïånh nhên bõ choáng mùåt, àûáng khöng vûäng, nhêët laâ bïånh nhên àûáng chuåm chên, nhùæm mùæt. - Trong biïën chûáng viïm xoang tônh maåch bïn, bïånh nhên bõ reát run, söët cao 40-41 àöå C. Triïåu chûáng naây xuêët hiïån nhiïìu lêìn trong ngaây. - Trong biïën chûáng viïm maâng naäo, cöí bïånh nhên bõ cûáng, bïånh nhên khöng thïí naâo cuái àêìu xuöëng cho cùçm chaåm ngûåc àûúåc. Möåt khi biïën chûáng xaãy ra, nïëu khöng àiïìu trõ kõp thúâi, bïånh nhên bõ tûã vong trong vaâi ngaây sau àoá. Ngûúâi bõ chaãy muã tai cêìn phaãi àûúåc chùm soác chu àaáo. Phaãi ài khaám àõnh kyâ àïí giaãm sûå phaát triïín cuãa bïånh. Trong trûúâng húåp dõch tai chaãy ra laâ muã khöng höi, bïånh chûa coá khaã nùng gêy biïën chûáng. Tuy nhiïn, phaãi àiïìu trõ tñch cûåc. Trong trûúâng húåp dõch chaãy ra laâ muã coá thöëi khùèm, phaãi àûa bïånh nhên àïën bïånh viïån chuåp X-quang, àaánh giaá tònh traång xûúng chuäm. Bïånh nhên coá thïí àûúåc möí súám, lêëy khöëi mïìm ra vaâ traánh àûúåc biïën chûáng. Trong trûúâng húåp höåi chûáng höìi viïm xuêët hiïån, phaãi àûa bïånh nhên àïën bïånh viïån vaâ möí cêëp cûáu. Khöng àûúåc chêìn chûâ möåt giêy phuát naâo. Caâng keáo daâi thúâi gian, tûã vong do biïën chûáng caâng gêìn kïì. Taåi bïånh viïån, gùåp trûúâng húåp coá höåi chûáng höìi viïm naây, bïånh nhên àûúåc möí cêëp cûáu àïí traánh biïën chûáng nguy hiïím. Trong trûúâng húåp trïî, àaä xuêët hiïån caác triïåu chûáng cuãa biïën chûáng, phaãi tûác töëc àûa bïånh nhên àïnë bïånh viïån ngay àïí xin möí töëi cêëp. Chêåm trïî trong tònh traång naây, bïånh nhên seä bõ tûã vong.
27. Nhiïìu taác giaã 26 Bïånh viïm tai giûäa maån laâ bïånh thûúâng bõ coi laâ nheå. Tuy nhiïn, diïîn tiïën bïn trong phûác taåp vaâ coá thïí gêy tûã vong cho bïånh nhên. Cêëy öëc tai chûäa àiïëc ÖËc tai àiïån tûã thay thïë öëc tai thêåt nïn noá coá möåt vai troâ rêët quan troång trong toaân böå quaá trònh nghe. ÖËc tai àiïån tûã seä chuyïín êm thanh thaânh tñn hiïåu àiïån, nhûäng tñn hiïåu naây seä kñch thñch caác súåi thêìn kinh tai trong, giuáp ngûúâi àiïëc nghe àûúåc êm thanh vaâ lúâi noái. Cêëy öëc tai laâ möåt thaânh tûåu lúán cuãa y hoåc, giuáp cho ngûúâi àiïëc nùång vaâ sêu coá thïí nghe àûúåc. Kyä thuêåt naây àûúåc thûåc hiïån trïn thïë giúái caách àêy 20 nùm, àïën nay àaä coá haâng chuåc ngaân ngûúâi àûúåc cêëy vaâ sau àêëy àaä nghe rêët töët. ÚÃ Viïåt Nam, kyä thuêåt naây chó múái àûúåc thûåc hiïån khoaãng vaâi nùm nay do giaá tiïìn öëc tai àiïån tûã khaá àùæt. Nïëu thûåc hiïån úã nûúác ngoaâi thò chi phñ cho möåt lêìn cêëy öëc tai lïn àïën 30.000 USD. Àoá laâ chûa kïí chi phñ cho nhûäng lêìn khaám àõnh kyâ àïí kiïím tra hiïåu chónh maáy vaâ luyïån nghe noái. Khi caác tïë baâo löng trong tai bõ hû haåi hoùåc mêët ài möåt phêìn, tai seä nghe keám. Ngûúâi bïånh nïn choån àeo loaåi maáy nghe thñch húåp. Khi toaân böå tïë baâo löng bõ mêët hoùåc hû haåi, tai seä àiïc;ë thûúâng thò caác súåi thêìn kinh thñnh giaác coân nguyïn, khöng hû haåi gò nhûng laåi khöng nhêån àûúåc caác tñn hiïåu xung àiïån. Khöng phaãi trûúâng húåp àiïëc naâo cuäng cêìn cêëy àiïån öëc tai àïí nghe laåi bònh thûúâng. Nïëu dêy thêìn kinh thñnh giaác coân nguyïn hoùåc hû haåi ñt thò múái coá thïí cêëy àiïån öëc tai. Caác àöëi tûúång coá thïí cêëy öëc tai àûúåc laâ ngûúâi lúán hoùåc treã em sinh ra àaä àiïëc hoùåc àiïëc sau khi sinh (phaãi laâ àiïëc öëc tai, tûâng sûã duång maáy nghe maâ khöng coá kïët quaã). Coân ngûúâi àiïëc sûã duång maáy nghe coá hiïåu quaã; ngûúâi àiïëc sêu quaá lêu, dêy thêìn kinh thñnh giaác chûa tûâng àûúåc kñch thñch; ngûúâi àiïëc maâ nguyïn nhên khöng phaãi do öëc tai hoùåc dêy thêìn kinh thñnh giaác bõ hû hay khöng coá, ngûúâi khöng àuã sûác khoãe chõu àûång cuöåc phêîu thuêåt khöng phuâ húåp vúái cêëy öëc tai.
28. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 27 Caác loaåi öëc tai àiïån tûã Coá 2 loaåi öëc tai àiïån tûã chñnh: öëc tai àiïån tûã àún kïnh vaâ öëc tai àiïån tûã àa kïnh. ÖËc tai àiïån tûã àún kïnh reã hún, chó khoaãng 5.000 - 6.000 USD nhûng chó nhêån biïët àûúåc êm thanh. Muöën giao tiïëp, ngûúâi sûã duång phaãi kïët húåp nhòn hònh miïång. ÖËc tai àiïån tûã àa kïnh àùæt hún, giaá 17.000 - 25.000 USD tuây loaåi vò coá thiïët kïë cûåc nhaåy vúái àöå trêìm böíng cuãa êm thanh, nhû öëc tai ngûúâi thêåt. Ngûúâi bïånh seä nghe àûúåc vaâ khi giao tiïëp, khöng cêìn kïët húåp nhòn hònh miïång cuãa ngûúâi àöëi diïån. Hiïåu quaã cêëy àiïån öëc tai Hiïåu quaã khaác nhau àöëi vúái möîi ngûúâi, noá phuå thuöåc vaâo nhiïìu yïëu töë nhû thúâi gian àiïëc, söë tïë baâo thêìn kinh thñnh giaác coân soát laåi vaâ sûå nhanh nhaåy cuãa tûâng ngûúâi. Thúâi gian bõ àiïëc caâng ngùæn thò kïët quaã caâng töët; ngûúâi bõ àiïëc àöåt ngöåt àûúåc cêëy öëc tai trong voâng möåt thaáng sau àiïëc thò coá thïí nghe vaâ giao tiïëp gêìn nhû thúâi gian trûúác khi bõ àiïëc. Treã àiïëc tûâ trong buång meå àûúåc cêëy öëc tai khoaãng 2 - 3 tuöíi laâ töët nhêët; so vúái nhûäng treã khaác, caác chaáu coá thïí phaát triïín ngön ngûä gêìn nhû bònh thûúâng. Vúái öëc tai àiïån tûã àa kïnh àúâi múiá 24 àiïån cûåc, ngûúâi bïånh seä nghe àûúåc caác êm thanh hùçng ngaây xung quanh mònh; àùåc biïåt laâ caác êm thanh cuãa giao thöng nhû coâi xe, coâi baáo àöång, nhúâ àoá traánh àûúåc tai naån. Vúái thúâi gian, ngûúâi àûúåc cêëy öëc tai seä hiïíu àûúåc lúâi noái khöng cêìn nhòn miïång, gioång noái seä àûúåc tûå chónh ngaây möåt àuáng hún vaâ nhúâ thïë giao tiïëp seä töët hún. Àùåc biïåt vúái hai loaåi öëc tai àiïån tûã Combi 40+, ngûúâi àûúåc cêëy coá thïí nghe vaâ hiïíu trong möi trûúâng öìn, möåt söë ngûúâi àaåt hiïåu quaã töët coá thïí noái chuyïån qua àiïån thoaåi. Àoaán bïånh qua nûúác muiä Bònh thûúâng nûúác muäi khöng maâu, trong suöët vaâ húi nhêìy. Khi nûúác muäi quaá nhiïìu hoùåc coá maâu sùæc, tñnh chêët, traång thaái
29. Nhiïìu taác giaã 28 khöng bònh thûúâng, chuáng ta cêìn lûu yá àïí chêín àoaán vaâ àiïìu trõ bïånh súám. Sau àêy laâ möåt söë caách phên biïåt bïånh qua nûúác muäi: - Nûúác muäi loaäng, trong suöët, nhû nûúác trong: Thûúâng thêëy khi caãm cuám, phong haân hoùåc viïm muäi cêëp tñnh, viïm muäi do dõ ûáng. Nïëu caãm cuám, phong haân thò niïm maåc muäi, amiàan vaâ vaách sau hoång bõ xung huyïët (nhòn thêëy àoã). Nïëu viïm muäi thò niïm maåc muäi trùæng nhúåt, phuâ, maâu xaám xanh. Sau phêîu thuêåt nïëu coá nûúác muäi trong nhoã gioåt àïìu vaâ nhanh, cêìn àïën baác sô ngoaåi khoa thêìn kinh khaám vaâ àiïìu trõ. - Nûúác muäi maâu vaâng thónh thoaãng chaãy ra ú ã möåt bïn muäi: Do nhoåt boåc úã haâm trïn chaãy ra. - Nûúác muäi muã vaâng: Thûúâng gùåp khi caãm cuám phong nhiïåt, viïm muäi maän tñnh; úã treã em coân coá thïí do dõ vêåt nùçm trong muäi lêu ngaây. Nûúác muäi khöng nhiïìu nhûng sïåt dñnh, khoá xò (hó) ra. - Nûúác muäi höi, maâu vaâng luåc hoùåc coá vaãy muäi: Gùåp úã daång viïm muäi do teo heáo (cöí hoång thûúâng khö khöëc, ngaåt muäi, khûáu giaác giaãm, keâm theo àau àêìu vaâ chaãy maáu muäi). - Nûúác muäi nhêìy, maâu trùæng: Thûúâng thêëy úã viïm muäi maån tñnh. - Nûúác muäi nhû baä àêåu trùæng, coá muâi höi kyâ laå: Thûúâng thêëy úã bïånh viïm muäi do chêët casein. - Nûúác muäi coá maáu: Do chêën thûúng muäi, phêîu thuêåt, viïm nhiïîm do dõ vêåt hoùåc mùæc bïånh toaân thên nhû cao huyïët aáp, xú cûáng àöång maåch Àêy cuäng coá thïí laâ triïåu chûáng thúâi kyâ àêìu cuãa bïånh ung thû hoång muäi. - Nûúác muäi coá maâu àen: Do hñt phaãi caác chêët buåi maâu àen, thûúâng gùåp úã cöng nhên moã than, cöng nhên àuác. Chaãy maáu muäi Muäi göìm hai ngùn, nhû hai öëng xïëp song song nhau, úã phña trûúác laâ hai löî muäi; úã phña sau thöng vúái hoång. Hai höëc muäi àûúåc phuã niïm maåc, ngay dûúái niïm maåc laâ hïå thöëng maåch maáu chùçng
30. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 29 chõt, li ti vaâ khaá moãng manh. Vò thïë, möåt sang chêën nhoã cuäng coá thïí gêy chaãy maáu muäi vaâ dên gian thûúâng noái laâ chaãy maáu cam. Chaãy maáu muäi cuäng coá thïí úã mûác àöå nheå hay nùång nhûng hiïëm khi gêy tûã vong. Nguyïn nhên gêy chaãy maáu muäi coá thïí laâ: - Chêën thûúng: Thûúâng laâ do ngoaáy muäi, caåy ró muäi, hay thêëy úã treã em. Chaãy maáu daång naây úã mûác àöå nheå vaâ coá thïí tûå cêìm àûúåc. Nïëu bïånh nhên ngaä vaâ va àêåp vêåt cûáng trong tai naån lûu thöng, tai naån lao àöång, chaãy maáu coá thïí ñt hoùåc nhiïìu vaâ cêìn ài khaám baác sô ngay. - Do viïm xoang cêëp hoùåc maån tñnh nhûng khöng àûúåc àiïìu trõ vaâ chùm soác töët, do dõ vêåt maâ treã àaä nheát vaâo muäi, hoùåc coá khöëi u bïn trong höëc muäi. Möåt söë bïånh nhên sau phêîu thuêåt vuâng muäi xoang hoùåc mùæt cuäng coá thïí chaãy maáu muäi. - Do mùæc bïånh nöåi khoa hoùåc cú thïí coá nhûäng thay àöíi thêët thûúâng. Möåt söë bïånh nhên cao huyïët aáp trïn 50 tuöíi tûå nhiïn chaãy maáu muäi khaá nhiïìu, taái ài taái laåi, thûúâng xaãy ra vïì àïm. Phuå nûä coá thai, treã em chaåy chúi nhiïìu ngoaâi nùæng hoùåc ngûúâi mùæc bïånh nhiïîm truâng gêy söët cao, mùæc bïånh vïì maáu, bõ söët xuêët huyïët hoùåc thiïëu sinh töë do suy dinh dûúäng cuäng coá thïí chaãy maáu muäi. - Do hoaá chêët: Möåt söë thuöëc àiïìu trõ àùåc hiïåu nhû Aspirine (acetylsalicylic acid), thuöëc chöëng àöng (Coumadin, Hepamine), Chloraphenicol hoùåc sún, mûåc, Sulfuric acid, amoniac, xùng, rûúåu, chêët glutaraldenhyde (duâng àïí vö truâng duång cuå nöåi soi) nïëu duâng nhiïìu hoùåc phaãi tiïëp xuác nhiïìu coá thïí laâm cho ta chaãy maáu muäi. Ngoaâi ra, khi khaám bïånh vaâ laâm xeát nghiïåm möåt söë trûúâng húåp chaãy maáu muäi, baác sô khöng tòm thêëy nguyïn nhên. Àoá laâ chaãy maáu muäi vö cùn. Cachá xûã trñ - Bònh tônh cho bïånh nhên nùçm nghiïng hoùåc ngöìi thoaãi maái, húi cuái àêìu vïì phña trûúác.
31. Nhiïìu taác giaã 30 - Nïëu maáu chaãy ñt, maáu thûúâng chaãy ra cûãa muäi trûúác, ta duâng ngoán tay boáp chùåt hai caánh muäi tûâ 5 àïën 10 phuát vaâ baão bïånh nhên thúã bùçng miïång. Maáu seä tûå cêìm vaâ sau àoá nïn cho bïånh nhên nghó ngúi. Lûu yá khöng àûúåc nheát bêët cûá vêåt gò hoùåc chêët gò vaâo muäi vò seä khoá lêëy ra vaâ seä coá thïí gêy kñch thñch khoá chõu cho niïm maåc muäi. - Nïëu chaãy maáu nhiïìu, maáu seä chaãy xuöëng cûãa muäi sau röìi chaãy xuöëng miïång, thûúâng laâ maáu àoã tûúi hoùåc àoáng cuåc, bïånh nhên phaãi nhöí ra; nïëu nuöët sau àoá seä nön, dïî laâm bïånh nhên choaáng hoùcå sùåc vaâo phöíi, rêët nguy hiïím cho tñnh maång. - ÚÃ bïånh viïån, tuây theo mûác àöå chaãy maáu, bïånh nhên seä àûúåc höìi sûác vaâ cêìm maáu bùçng caách huát saåch maáu trong muäi, nheát bêëc vaâo muäi hoùåc àöët àiïån; trûúâng húåp nùång coá thïí phêîu thuêåt buöåc maåch maáu. - Nïëu chaãy maáu taái phaát nhiïìu lêìn hoùåc chaãy maáu nhiïìu, bïånh nhên cêìn àûúåc àûa àïën bïånh viïån cêìm maáu cêëp cûáu, tòm ra nguyïn nhên àïí coá hûúáng àiïìu trõ kõp thúâi vaâ thñch húåp. Viïm muäi dõ ûáng Viïm muäi dõ ûáng xaãy ra vúái bïånh nhên coá cú àõa dõ ûáng khi tiïëp xuác vúái dõ nguyïn coá trong khöng khñ (phêën hoa, buåi nhaâ, nêëm möëc, yïëu töë thúâi tiïët ) Triïåu chûáng: Nhaãy muäi, ngûáa muäi, chaãy muäi, ngheåt muäi, àöi khi coá keâm theo caác triïåu chûáng úã mùæt nhû: àoã, ngûáa, chaãy nûúác mùæt. ÚÃ möi trûúâng ö nhiïîm khöng khñ, nguöìn dõ nguyïn vúái söë lûúång lúán seä laâm tùng söë bïånh nhên dõ ûáng. Khi coá dêëu hiïåu noái trïn, baån nïn àïën caác baác sô chuyïn khoa tai muäi hoång àïí àûúåc khaám vaâ hûúáng dêîn àiïìu trõ. Àiïìu trõ: - Cùæt àûát nguöìn dõ nguyïn: Khöng thïí thûåc hiïån àêìy àuã vò khoá thay àöíi möi trûúâng söngë vaâ laâm viïåc, khöng nuöi choá meâo
32. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 31 trong nhaâ - nhêët laâ trong phoâng nguã, vïå sinh möi trûúâng nhaâ cûãa àïí giaãm lûúång khaáng nguyïn laâ buåi nhaâ. - Duâng thuöëc khaáng histamine: Laâ phûúng phaáp phöí biïën; coá thïí duâng daång uöëng coá taác duång keáo daâi, loaåi khöng gêy nguã vaâ ñt taác duång phuå trïn tim maåch , hoùåc duâng daång xõt muäi. - Thuöëc steroid xõt muäi: Duâng trong caác trûúâng húåp maån tñnh, khöng giaãi quyïët àûúåc bùçng caác thuöëc khaáng histamin. - Miïîn dõch trõ liïåu: Phûúng phaáp àùæt tiïìn, töën nhiïìu thúâi gian, khoá thûåc hiïån vò phaãi tòm àuáng dõ nguyïn àùåc hiïåu. Àïí phoâng ngûâa viïm muäi dõ ûáng, tötë nhêët ta nïn haån chïë tiïëp xuác vúái caác dõ nguyïn. Àiïìu trõ bïånh viïm xoang saâng Xoang laâ nhûäng höëc xûúng röîng trïn khöëi xûúng mùåt. Coá hai nhoám xoang. Nhoám xoang trûúác göìm xoang traán, xoang haâm, xoang saâng trûúác. Nhoám xoang sau göìm: xoang saâng sau, vaâ xoang bûúám. Têët caã caác xoang naây àïìu coá löî thöng vaâo muäi. Bïånh nhên bõ viïm caác xoang sau coá caãm giaác nûúác muäi chaãy xuöëng hoång, nhûác êm ó quanh hai höëc mùæt, hoùåc úã vuâng chên maây phña gêìn muäi, àöi khi lan àïën vuâng àónh àêìu hoùåc sau gaáy. Àïí chêín àoaán xaác àõnh viïm caác xoang sau, bïånh nhên thûúâng àûúåc chuåp X-quang bùçng tû thïë Hirzt (tû thïë cùmç - àónh àêìu). Cêìn lûu yá rùçng, khöng phaãi triïåu chûáng nhûác àêìu naâo cuäng do bõ viïm xoang. Khi chuåp X-quang úã tû thïë Hirzt, baác sô thûúâng àoåc vaâ ghi kïët quaã laâ múâ xoang saâng. Thêåt ra múâ xoang saâng coá nhiïìu mûác àöå vaâ khöng àöìng nghôa vúái viïm xoang. Do àoá, bïånh nhên nïn àïën khaám taåi caác cú súã coá chuyïn khoa tai muäi hoång àïí àûúåc baác sô chêín àoaán chñnh xaác. Hiïån taåi, Trung têm Tai muäi hoång TP.HCM vaâ möåt söë bïånh viïn khaác coá nöåi soi muäi xoang; tûác laâ àûa öëng soi quang hoåc coá àöå phoáng àaåi vaâo muäi àïí quang saát caác cêëu truác cuãa muäi, nhêët laâ caác löî thöng xoang. Caác hònh aãnh naây àûúåc camera truyïìn lïn maân aãnh, giuáp baác sô chêín àoaán chñnh xaác
33. Nhiïìu taác giaã 32 bïånh nhên coá thêåt sûå bõ viïm xoang hay khöng vaâ coá caách àiïìu trõ thñch húåp. Nïëu bïånh nhên bõ viïm caác xoang sau thò caác bûúác àiïìu trõ (tûâ thêëp àïën cao) sau àêy seä àûúåc thûåc hiïån: - Àiïìu trõ nöåi khoa (khaáng sinh, khaáng Histamine, giaãm viïm ). - Laâm thuã thuêåt Proertz (thûúâng àûúåc goåi laâ möåt danh tûâ bònh dên laâ "kï kï"). Baác sô seä duâng möåt duång cuå àùåt vaâo muäi vaâ huát vúái möåt aáp lûåc vûâa phaãi àïí huát caác chêët dõch coá trong xoang vaâ àûa thuöëc vaâo xoang. - Nïëu caác phûúng phaáp àiïìu trõ nïn khöng khoãi thò phaãi phêîu thuêåt. Hiïån nay phêîu thuêåt xoang saâng thûúâng àûúåc thûåc hiïån qua nöåi soi. Viïm xoang saâng thûúâng gêy caác biïën chûáng nhû viïm thõ thêìn kinh hêåu nhaän cêìu (gêy múâ mùæt) vaâ coá thïí lan àïën caác xoang khaác. Viïm caác xoang caånh muäi Caác xoang mùåt àûúåc thöng vúái muäi qua löî thöng xoang. Niïm maåc cuãa xoang rêët nhaåy caãm vúái sûå thay àöíi cuãa nhiïåt àöå, àöå êím, aáp lûåc khöng khñ, aáp lûåc O2 vaâ CO2. Viïm xoang coá thïí xaãy ra do: - Tùæc löî thöng xoang: Do viïm muäi hoùåc löî thöng nhoã, chêët dõch thoaát ra khöng kõp laâm cho löî thöng phuâ vaâ caâng nhoã thïm. - Hïå thöëng löng chuyïín úã muäi keám hoaåt àöång. - Tuyïën nhêìy cuãa niïm maåc xoang quaá hoaåt àöång. - Viïm muäi dõ ûáng, viïm muäi sau nhiïîm virus (cuám, súãi ) vaâ bõ böåi nhiïîm, viïm muäi maån tñnh gêy polyp (thõt dû) muäi, duâng aspirin trong trûúâng húåp khöng dung naåp àûúåc thuöëc vaâ laâm nùång thïm polyp muäi xoang coá sùén. - Nhiïîm truâng tûâ muäi hoùåc tûâ rùng söë 5, 6, 7 haâm trïn. - Sau chêën thûúng coá töín thûúng niïm maåc xoang.
34. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 33 - Möåt söë nguyïn nhên toaân thên: suy giaãm miïîn dõch, suy yïëu niïm maåc àûúâng hö hêëp, röëi loaån hïå thêìn kinh thûåc vêåt Nhoám xoang trûúác thûúâng cho triïåu chûáng úã muäi, nhoám xoang sau thûúâng cho triïåu chûáng phña hoång. Viïm xoang cêëp seä coá caác triïåu chûáng thûúâng gùåp sau: - Chaãy nûúác muäi trong, dõch nhêìy hoùåc muã. Nïëu chaãy muäi muã; ngûúâi bïånh ngûãi thêëy muâi höi trong muäi; coân chaãy muã vò viïm xoang haâm do rùng, ngûúâi bïånh ngûãi thêëy muâi thöëi trong muäi. - Ngheåt muäi, coá thïí taåm thúâi gêy mêët khûáu giaác. - Coá thïí àau nhûác quanh ö í mùåt, nùång mùåt, àau nhûác möåt söë vuâng trïn mùåt: àau vuâng maá khi viïm xoang haâm, àau vuâng goác trong trïn mùæt khi viïm xoang saâng, àau vuâng àêìu trong löng maây khi viïm xoang traán. Trûúâng húåp viïm xoang maän tñnh: - Nïëu úã nhoám xoang trûúác: Hêìu nhû khöng khoá chõu gò, khöng nhûác àêìu, khöng chaãy muäi, àöi khi mïåt moãi; coá thïí coá triïåu chûáng xa núi bïånh nhû úã àûúâng tiïu hoaá, phïë quaãn, thêån, khúáp. - Nïëu úã nhoám xoang sau: Bïånh nhên khöng chaãy muã, àöi khi phaãi àùçng hùæng do coá dõch xuöëng hoång, nhûác mùæt, àau nhûác vuâng gaáy, möåt söë trûúâng húåp bõ múâ mùæt do viïm thõ thêìn kinh hêåu nhaä cêìu. Àiïìu trõ: - Àiïuì trõ viïm xoang khöng khoá khùn lùæm, chó cêìn bïånh nhên tuên thuã àuáng liïìu thuöëc, thúâi gian àiïìu trõ vaâ lúâi khuyïn cuãa baác sô. Nïn khaám bïånh úã caác cú súã chuyïn khoa, nïëu tûå yá duâng thuöëc coá thïí gêy nhúân thuöëc hoùåc gùåp caác taác duång ngoaåi yá cuãa thuöëc, gêy haåi àïën sûác khoãe. - Nïëu söí muäi, ngheåt muäi, àau àêìu, àúâm xuöëng hoång , coá thïí duâng thuöëc khaáng sinh, khaáng histamine, giaãm àau, giaãm xung huyïët (nhû àöëi vúái Decolgen, Actifed , ngûúâi cao huyïët aáp phaãi thêåt cêín thêån khi duâng); coá thïí duâng thïm thuöëc xõt muäi, xöng muäi taåi nhaâ theo chó àõnh cuãa baác sô.
35. Nhiïìu taác giaã 34 Cêìn lûu yá gò àïí phoâng ngûâa bïånh viïm xoang? - Àeo khêíu trang khi ài àûúâng vaâ khi laâm cöng viïåc nhiïìu buåi bùåm. - Trûúác khi vaâo àúåt viïm xoang, coá thïí ngûáa muäi, muöën hùæt xò nhûng khöng laâm àûúåc, möåt söë ngûúâi àaä ngoaáy muäi, tuy àúä khoá chõu hún nhûng dïî mang vi truâng vaâo vaâ laâm cho bïånh nùång thïm. - Khaám vaâ àiïìu trõ súám caác biïíu hiïån úã muäi, hoång àïí traánh bõ viïm xoang maån tñnh. - Khöng ài búi khi àang trong àúåt viïm muäi xoang. - Khöng nïn cöë gùæng hó muäi maånh khi muäi khöng thöng vò seä àêíy chêët viïm vaâo voâi nhô vaâ tai. - Chó hó muäi ra, khöng hñt ngûúåc vaâo trong nhû treã nhoã thûúâng laâm. - Bïånh coá thïí lêy lan, vò vêyå khöng duâng chung vêåt duång caá nhên vúái ngûúâi bõ viïm xoang. Àïí àiïìu trõ viïm xoang, ngoaâi viïåc duâng thuöëc, trong möåt söë trûúâng húåp, baác sô seä coá chó àõnh xöng muäi taåi nhaâ. Bïånh nhên coá thïí mua dïî daâng duång cuå xöng muäi hoång taåi caác nhaâ thuöëc. Caách xöng muäi: - Nhoã muäi bùçng Rhinex hoùåc Nasoline 3-4 gioåt möîi bïn. Lûu yá khöng duâng quaá 3 àïën 5 ngaây vò dïî gêy tònh traång viïm muäi do thuöëc. - 15 phuát sau hó muäi saåch. - Cho 200 ml nûúác noáng vaâ 4-5 gioåt Melyptol vaâo duång cuå xöng muäi hoång, sau àoá uáp muäi vaâ miïång vaâo hñt thúã àïìu trong 10- 15 phuát. - Möîi ngaây chó nïn xöng muäi 1-2 lêìn.
36. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 35 Amiàan Cùæt amiàan àûúåc xem laâ viïåc rêët bònh thûúâng, thêåm chñ nhiïìu ngûúâi àaä laåm duång thuã thuêåt naây. Do àoá, chuáng ta cêìn hïët sûác chuá yá theo àuáng yá kiïën cuãa baác sô (nhêët laâ baác sô chuyïn khoa vïì tai muäi hoång) trûúác khi coá yá àõnh cùæt amiàan Amiàan coân àûúåc goåi laâ haåch nhên hay thõt dû úã cöí hoång, xuêët hiïån vaâo thaáng thûá 3 cuãa thúâi kyâ baâo thai. Chuáng phònh to lïn cho túái 14 - 15 tuöíi röìi thoaái hoaá sau àoá. Caác amiàan voâm miïång dûå phêìn vaâo viïåc taåo ra voâng waldeyer göìm caác suâi voâm hoång (VA) phña trïn cao. Caác amiàan voâm miïång nùçm ngang trong öí va â möåt khöëi daång baåch huyïët baâo cuãa phêìn àaáy lûúäi. Amiàan voâm miïång coá daång hònh traái xoan, thaânh cùåp vaâ àöëi xûáng, nùçm goån trong miïång yïët hêìu. Caác amiàan nùçm trïn àûúâng thêm nhêåp cuãa caác haåt nhoã tûâ khöng khñ vaâ thûác ùn, taåo miïîn dõch hoùåc gêy dõ ûáng (tuây theo kñch thûúác haåt). Luác naâo cêìn cùæt amiàan? ÚÃ treã em, cêìn cùæt khi bõ bïånh nhiïîm truâng amiàan: - Viïm hoång cêëp tñnh taái ài taái laåi, àaä àûúåc chûäa trõ bùçng thuöëc khaáng sinh àïìu àùån nhûng vêîn khöng khoãi. Nhõp àöå khoaãng 3 cún kõch phaát viïm möîi nùm trong 3 nùm liïn tuåc, 5 cún möîi nùm trong 2 nùm hay 7 cún trong 1 nùm. Nïn nhúá rùçng viïåc cùæt amiàan khöng loaåi trûâ nguy cú coá caác cún viïm hêìu. - Nhiïîm liïn cêìu truâng Beáta tan maáu nhoám A (thêëp khúáp cêëp tñnh coá biïën chûáng àùåc biïåt úã tim, viïm thêån, tiïíu cêìu cêëp tñnh). Phaãi triïåt tiïu caác öí liïn cêìu truâng kia ngay. - Viïm sûng amiàan gêy khoá hö hêëp keâm theo xanh tñm, nhõp tim nhanh, àöí möì höi, ngheåt muäi, tûã vong. Khi cùæt amiàan nïn keâm theo giaãi quyïët suâi voâm hoång (VA). Trong vaâi trûúâng húåp, cêìn chêín àoaán kyä lûúäng hún: - Bïånh nhiïîm truâng amiàan thûá phaát gêy khoá chõu coá keâm cún söët. Quyïët àõnh cùæt amiàan phaãi dûåa vaâo hònh daång taåi chöî, coá
37. Nhiïìu taác giaã 36 sûå hiïån diïån caác liïn cêìu truâng Beáta tan huyïët nhoám A maâ khi xeát nghiïåm, coá bïånh haåch lúán. - Söët lêu do viïm amiàan maån tñnh hoùåc seä hïët söët khi cùæt xong amiàan. - Cùæt amiàan úã ngûúâi dõ ûáng: Viïåc cùæt amiàan úã ngûúâi mùæc chûáng hen seä khùæc phuåc töët tònh traång naây. Nïn traánh cùæt amiàan khi chûa túái 4 tuöíi. ÚÃ ngûúâi lúán, nïn cùæt amiàan trong caác trûúâng húåp sau: - Viïm hoång taái phaát. - Sûng têëy quanh amiàan úã ngûúâi treã tuöíi bõ viïm höëc amiàan maån tñnh. - Viïm maån tñnh. Trûúâng húåp khöng àûúåc cùæt boã amydale: - Coá bïånh vïì maáu: Trûúác khi cùæt amiàan, cêìn tiïën haânh xeát nghiïåm vïì maáu àïí tòm hiïíu tònh hònh àöng mauá vaâ chaãy maáu úã cú àõa bïånh nhên, laâm bilan thïí troång maáu, khaão saát tñnh àöng vaâ chaãy maáu coá tñnh caá nhên hoùåc gia àònh (di truyïìn). - Àöëi vúái nhûäng ngûúâi chuyïn nghiïåp vïì gioång (ca sô, xûúáng ngön viïn ), viïåc cùæt amiàan phaãi àûúåc suy nghô thêåt chñn chùæn. BS Phaåm Khùæc Trñ Bïånh cûúâng giaáp Möåt bïånh nhên bõ kiïåt sûác. Theo ngûúâi bïånh khai thò öng bõ keám ùn trong thúâi gian daâi dêîn àïën khöng ùn àûúåc (trong voâng hún möåt thaáng suát 8 kg). Nhûäng ngaây bïånh nùång, tim öng àêåp nhanh (trïn 105 nhõp/phuát), vaä möì höi vaâ run tay. Öng àaä àiïìu trõ úã bïånh viïån tuyïën dûúái nhûng chûa phaát hiïån ra bïånh gò. Sau khi thùm khaám laâm xeát nghiïåm maáu, baác sô phaát hiïån öng bõ bïånh cûúâng giaáp. Tuyïën giaáp laâ möåt cú quan nùçm úã phêìn trûúác cöí, phña dûúái cùçm. Cûúâng giaáp laâ tònh traång hoaåt àöång quaá mûác cuãa tuyïën giaáp
38. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 37 dêîn àïën viïåc tùng saãn xuêët hooác mön. Viïåc hooác mön giaáp trong maáu nhiïìu hún bònh thûúâng àaä aãnh hûúãng àïën têët caã caác hoaåt àöång cuãa cú thïí, kïí caã tuyïën sinh duåc (buöìng trûáng vaâ tinh hoaân). Khoaãng 0,5% dên söë mùæc bïånh naây, nhûng hay gùåp úã phuå nûä tûâ 20 àïën 50 tuöíi. Rêët ñt khi coá bïånh úã treã dûúái 10 tuöíi. Tònh traång cûúâng giaáp keáo daâi seä dêîn àïën suy tim, yïëu cú, giaãm cên, giaãm khaã nùng laâm viïåc (suy nhûúåc thêìn kinh, mêët têåp trung), röëi loaån hoaåt àöång tònh duåc (giaãm khaã nùng thuå tinh vaâ kinh ñt úã nûä, giaãm tinh truâng vaâ bêët lûcå úã nam). Nïëu bõ löìi mùæt, mùæt seä khöng nhùæm àûúåc, àoã, viïm kïët maåc, coá thïí muâ. Thûúâng bïånh nhên hay coá caác triïåu chûáng sau àêy: - Dïî xuác àöång, luác naâo cuäng caãm thêëy noáng nûåc vaâ êím, run tay, àöí möì höi, coá khi lo lùæng, böìn chöìn, mïåt, tim àêåp maånh, nhanh, khöng àïìu. - Bïånh nhên gêìy nhanh duâ ùn nhiïìu. Phuå nûä hay ngûúâi lúán tuöíi coá thïí tùng cên. - Tñnh khñ gùæt goãng, bêët thûúâng. - Coá khi tiïu chaãy 5-10 lêìn möîi ngaây. - Àöi khi mùæt löìi hay coá bûúáu cöí. Tuây tûâng thïí bïånh, caác nhoám triïåu chûáng thûúâng gùåp rêët khaác nhau. ÚÃ ngûúâi lúán tuöíi, bïånh rêët khoá nhêån biïët vò caác triïåu chûáng khöng àiïín hònh. Vò sao bõ cûúâng giaáp? Tònh traång hoaåt àöång quaá mûác cuãa tuyïën giaáp dêîn àïën viïåc tùng saãn xuêët hooác mön coá thïí do nhûäng yïëu töë kñch thñch úã bïn ngoaâi tuyïën giaáp. Cuäng coá khi möåt phêìn mö chuã tuyïën giaáp bõ tùng sinh vaâ trúã nïn hoaåt àöång quaá mûác. Möåt söë nguyïn nhên khaác ñt gùåp hún: - Do iöët: Duâng thuöëc chûáa iöët nhû Amiodarone, chêët caãn quang. - Do uöëng quaá mûác thuöëc àiïìu trõ coá chûáa hooác mön tuyïën giaáp.
39. Nhiïìu taác giaã 38 Laâm caách naâo àïí ngùn ngûâa? Khöng coá biïån phaáp naâo àùåc biïåt. Khi àaä biïët bõ cûúâng giaáp, cêìn tuên theo lúâi dùån cuãa baác sô, kïí caã viïåc ùn muöëi coá iöët. Nïëu àûúåc chêín àoaán súám vaâ àiïìu trõ àuáng caách, bïånh hoaân toaân coá thïí chûäa àûúåc. Tuy nhiïn, coá khi bïånh taái phaát. Khi nhêån biïët bïånh quaá chêåm, thûúâng coá nhiïìu biïën chûáng xaãy ra. Baác sô coá thïí cho thuöëc laâm giaãm triïåu chûáng höìi höåp, run tay vaâ lo lùæng. Àïí àiïìu trõ nguyïn nhên, thûúâng duâng caác thuöëc àùåc hiïåu hay iöët phoáng xaå, cêìn coá sûå theo doäi saát cuãa baác sô. Phêîu thuêåt chó daânh cho ngûúâi khöng muöën àiïìu trõ bùçng iöët phoáng xaå hoùåc duâng thuöëc uöëng khöng kiïím soaát àûúåc bïånh. Töët nhêët laâ nïn àïën khaám taåi möåt baác sô chuyïn khoa nöåi tiïët tin cêåy àïí xem mònh coá àuáng bõ cûúâng giaáp hay khöng (coá thïí cêìn phaãi laâm thïm möåt söë xeát nghiïåm khaác) vaâ sau àoá àûúåc hûúáng dêîn àiïìu trõ chñnh xaác.
40. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 39 CHÛÚNG 3: BÏÅNH RÙNG MIÏÅNG Nhûäng thoái quen laâm treã dïî bõ hoãng rùng Trong sinh hoaåt hùçng ngaây cuãa treã, möåt söë thoái quen aãnh hûúãng khöng töët cho sûå phaát triïín cuãa rùng, haâm vaâ coá thïí laâm röëi loaån möåt söë chûác nùng úã vuâng haâm mùåt. Thoái quen muát ngoán tay, muát nuám vuá, cùæn möi dûúái vaâ thúã bùçng miïång seä gêy vêíu; thoái quen chöëng cùçm vaâ cùæn möi trïn seä gêy moám. Bònh thûúâng, sau khi cùæn hai haâm rùng vaâ nuöët nûúác boåt, rùng haâm trïn phuã ngoaâi vaâ che khuêët 1/3 chiïìu cao thên rùng haâm dûúái. Khi bõ hö hoùåc moám, haâm rùng khöng höåi àuã hai àùåc àiïím vûâa nïu, nïëu úã mûác àöå nùång seä laâm cho gûúng mùåt xêëu ài nhiïìu. Ngoaâi ra, möåt söë thoái quen khaác aãnh hûúãng xêëu àïën rùng miïång vaâ thêím myä gûúng mùåt. Thoái quen nùçm nghiïng möåt bïn lêu ngaây seä laâm leáp möåt bïn haâm vaâ laâm mêët cên àöëi gûúng mùåt. Thoái quen duâng rùng cùæn buát, cùæn moáng tay, khui nùæp chai, cùæn chó seä laâm meã rùng; nhêët laâ àöëi vúái nhûäng ngûúâi coá têåt nghiïën rùng. Vò thïë, cêìn súám tûâ boã caác thoái quen xêëu naây. Ta coá thïí giêëu, boã nuám vuá, löìng möåt vêåt laå möåt caách chùæc chùæn vaâo ngoán tay cuãa treã àïí treã khöng muát tay nûäa va â nhúá theo doäi kyä àïí vêåt naây khöng rúi vaâo hoång treã. Vúái caác thoái quïn nhû chöëng cùçm, cùæn möi , ta coá thïí àùåt ra möåt mûác phaåt thñch húåp vaâ coá taác duång àöëi vúái treã nhû khöng àûúåc ùn quaâ trûa khi nguã dêåy, khöng àûúåc vïì thùm baâ Vúái möåt söë thoái quen nhû thúã bùçng miïång, nghiïën rùng , phaãi àûa treã àïën baác sô khaám vaâ àiïìu trõ kiïn nhêîn. Baác sô chónh hònh rùng haâm mùåt phaãi laâm khñ cuå cho bïånh nhên àeo múái coá thïí boã àûúåc caác têåt xêëu naây. BS Buâi Thõ Quïë Nga (Bïånh viïn Nhi Àöìng 1)
41. Nhiïìu taác giaã 40 Laâm saåch rùng Coá nhiïìu caách laâm saåch rùng, trong àoá chaãi rùng laâ phûúng phaáp hiïåu quaã vaâ baão àaãm vïå sinh nhêët. Sau àêy laâ caách chaãi rùng vaâ möåt söë phûúng phaáp laâm saåch rùng thöng thûúâng. 1. Chaãi rùng: Rùng cêìn àûúåc chaãi saåch, ngay sau khi ùn, theo àuáng caác phûúng phaáp sau: - Phûúng phaáp thöng duång vaâ húåp vúái quaán tñnh tûå nhiïn: Àöëi vúái mùåt trong vaâ mùåt ngoaâi cuãa rùng ta thûúâng keáo baân chaãi theo hûúáng tûâ nûúáu àïën mùåt nhai hoùåc caånh cùæn cuãa rùng: úã mùåt nhai ta chaãi theo àöång taác túái lui. - Cùæn hai haâm rùng, àïí löng baân chaãi eáp saát vaâo mùåt ngoaâi rùng haâm trong cuâng, sau àoá xoay troân tûâ tûâ vaâ nheå nhaâng ra àïën rùng cûãa vaâ tûâ rùng cûãa vaâo trong, khoaãng 10 lêìn cho möîi võ trñ. Tiïëp tuåc chaãi nhû thïë cho phêìn haâm phña àöëi diïån. Mùåt trong cuãa rùng àûúåc chaãi theo àöång taác keáo xuöëng àöëi vúái haâm trïn vaâ keáo lïn vúái haâm dûúái. Mùåt nhai thò chaãi theo àöång taác túái lui. - Coá thïí àïí löng baân chaãi nghiïng 45 àöå so vúái truåc rùng, eáp lïn möåt phêìn nûúáu röìi di chuyïín nhiïìu lêìn tûâ cöí rùng túái mùåt nhai àïí laâm saåch mùåt ngoaâi vaâ mùåt trong cuãa rùng. Riïng vúái mùåt trong rùng cûãa, ta coá thïí àïí baân chaãi theo truåc rùng, chaãi theo chiïìu rùng moc.å Vúái mùåt nhai ta cuäng chaãi theo phûúng phaáp túái lui. 2. Lau rùng Trûúâng húåp treã coân nhoã, khöng duâng baân chaãi àûúåc, ngûúâi meå nïn quêën vaãi hoùåc cheáo khùn lau rùng cho treã sau khi ùn. Gêìn àêy coá baân chaãi chaâ rùng löng ngùæn, rêët mïìm, coá thïí àeo vaâo ngoán tay, duâng lau rùng cho treã rêët dïî daâng vaâ tiïån lúåi. 3. Suác miïång ÚÃ trûúâng hoåc, cöng súã, sau khi ùn xong, nïëu khöng coá baân chaãi mang theo, nïn suác miïång ngay, àûa nûúác maånh qua laåi hai bïn miïång. Nûúác seä lêëy ài möåt phêìn chêët baám dñnh úã rùng vaâ giuáp
42. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 41 cho vïå sinh rùng miïång àûúåc töët hún. Coá thïí cho ngoán tay vaâ chaâ xaát caác mùåt rùng nhû öng baâ àaä laâm ngaây trûúác. 4. Möåt söë phûúng phaáp thöng duång khaác - Duâng voã cau khö laâm saåch caác rùng cûãa, têët nhiïn khöng thïí saåch bùçng baân chaãi nhûng coá thïí duâng taåm àûúåc. - Coá thïí duâng tùm nhûng cêìn chuá yá duâng tùm tre nhoã, húåp vïå sinh, àaä àûúåc luöåc hoùåc hêëp vaâ phúi khö. Khöng nïn choåc nhiïìu vaâo nûúáu, choåc xuyïn qua keä rùng, laâm chaãy maáu, tuåt nûúáu vaâ viïm nûúáu. Traánh duâng bêët cûá vêåt gò bùçng kim khñ thay thïë tùm xóa rùng. Khöng nïn têåp cho treã quaá nhoã duâng tùm. - Nïn ùn traái cêy coá xú laâm saåch rùng nhû mña, dûáa (thúm), coác, öíi, caâ röët, mêån, dûa Fluor - lúåi vaâ haåi Hiïån nay, nhiïìu chïë phêím duâng cho rùng miïång àûúåc quaãng caáo laâ coá chûáa fluor. Thêåt ra àöëi vúái cú thïí, fluor laâ con dao hai lûúäi, thiïëu cuäng khöng àûúåc maâ thûâa cuäng khöng xong. Vò vêåy, àïí baão àaãm vûâa àuã fluor, chuáng ta cêìn lûu yá nhûäng vêën àïì sau: Fluor laâ möåt chêët hoaá hoåc coá tñnh oxy hoaá rêët cao, vò thïë coá taác duång diïåt khuêín rêët maånh. Fluor coá thïí kïët húåp vúái nhûäng chêët coá trong rùng (goåi chung laâ aphatit), taåo ra húåp chêtë fluor aphatit. Húåp chêët naây khöng tan trong möi trûúâng acid, coá taác duång diïåt khuêín vaâ laâm chùæc rùng. Fluor thûúâng hiïån diïån trong caá, rau, quaã, bùæp caãi, àùåc biïåt coá nhiïìu trong àêët vaâ nguöìn nûúác uöëng. Fluor xêm nhêåp vaâo cú thïí chuáng ta chuã yïëu qua àûúâng tiïu hoaá, ngêëm thêåt nhanh vaâo caác mö mïìm vaâ nöìng àöå cao nhêët laâ úã thêån. Fluor xêm nhêåp dïî daâng qua haâng raâo nhau thai vaâ coá thïí ngêëm möåt phêìn vaâo phöi thai. Fluor ngêëm vaâo xûúng vaâ rùng vaâo thúâi kyâ rùng ngêëm vöi trong xûúng haâm.
43. Nhiïìu taác giaã 42 Nöìng àöå an toaân cho pheáp cuãa fluor laâ 1 ppm, coá taác duång phoâng chöëng sêu rùng vaâ laâm chùæc rùng. Nïëu thiïëu fluor, rùng dïî daâng bõ hû, vi khuêín coá trong thûác ùn seä kïët húåp vúái möi trûúâng acid trong nûúác boåt laâm huãy hoaåi men rùng. Nöìng àöå fluor trong nûúác uöëng lúán hún 1,5 ppm coá thïí gêy röëi loaån caác tïë baâo men (laâm cho chuáng khöng saãn sinh àûúåc nhûäng thaânh phêìn cú baãn cuãa men rùng) àöìng thúâi gêy aãnh hûúãng cho quaá trònh "canxi hoaá" men rùng. Nöìng àöå fluor vûúåt quaá mûác cho pheáp thûúâng àûa àïën nhûäng triïåu chûáng lêm saâng nhû: rùng khöng àûúåc boáng, rùng ngaã maâu vaâng hoùåc xón àen. Nïëu nùång thò rùng coá nhiïìu hö ë raänh, khöng coân hònh daáng bònh thûúâng. Nhiïîm fluor coân coá thïí gêy xú cûáng khúáp xûúng, töín thûúng tuyïën giaáp, cú thïí chêåm phaát triïín, töín thûúng thêån Nguöìn nûúác chuáng ta àang sûã duång coá haâm lûúång fluor thêëp hún quy àõnh. Coá thïí böí sung fluor bùçng caách sûã duång kem àaánh rùng, thuöëc suác miïång, tuy nhiïn, cêìn phaãi chuá yá àïí àaãm baão liïìu lûúång fluor an toaân. Bïånh sêu rùng Bïånh khöng do con sêu gêy ra maâ thuã phaåm chñnh laâ vi khuêín. Sêu rùng laâ möåt quaá trònh hoaá hoåc phaá huãy caác mö cêëu taåo rùng, coá thïí gùåp úã moåi ngûúâi, khöng phên biïåt tuöíi, giúái tñnh, têìng lúáp xaä höåi. Rùng se ä bõ sêu khi höåi àuã 3 yïëu töë: vi khuêín, chêët ngoåt vaâ rùng khöng cûáng chùæc. Vi khuêín coá trong miïång seä biïën chêët àûúâng, chêët ngoåt trong thûác ùn coá nhiïìu àûúâng thaânh acid trong voâng 10-15 phuát. Acid naây seä lùæng àoång úã nhûäng núi khoá chaãi rûãa (caác raänh truäng úã mùåt nhai cuãa rùng, keä rùng vaâ cöí rùng) röìi gêy sêu rùng. Löî sêu bùæt àêìu bùçng möåt àöëm trùæng, sau àoá laâm tan raä lúáp men bïn ngoaâi, rùng bõ ùn thuãng dêìn dêìn vaâ gêy ra löî sêu. Trong miïång coá nhiïìu loaåi vi khuêín, trong àoá coá vi khuêín sêu rùng. Nhûng bïånh chó xaãy ra khi coá thûác ùn ngoåt nhû àûúâng, böåt, baánh, keåo, kem, nûúác ngoåt vò thûác ngoåt laâ möi trûúâng thuêån lúåi cho vi khuêín phaát triïín.
44. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 43 Sêu rùng diïîn tiïën qua 4 giai àoaån: - Giai àoaån 1 laâ sêu men: Acid hoaâ tan chêët khoaáng coá trong men rùng, taåo nhûäng àöëm àuåc; sau àoá ùn moân dêìn laâm cho bïì mùåt men göì ghïì, coá maâu trùæng àuåc hoùåc taåo chêëm àen hay möåt löî xöëp nhoã. Sêu men khöng àau nïn bïånh nhên chûa biïët bõ sêu rùng, chó phaát hiïån khi ài khaám rùng hoùåc bïånh nhên tònh cúâ soi gûúng thêëy àöëm àen. Lûu yá möåt àiïìu laâ: khi men rùng bõ choåc thuãng thò töëc àöå sêu rùng phaát triïín rêët nhanh. - Giai àoaån 2 laâ sêu ngaâ: Löî sêu ngaây caâng ùn sêu vaâ phaá huãy nhanh choáng ngaâ rùng. Bïånh nhên àau khi nhai; khi duâng thûác noáng, laånh, chua, ngoåt àïìu ï buöët, vò thïë cêìn súám àïën nha sô traám rùng. - Giai àoaån 3 laâ tuãy viïm: Giai àoanå naây coá sûå kñch thñch dêy thêìn kinh nïn gêy ra nhûäng cún àau dûä döåi. - Giai àoaån 4 laâ tuãy chïët: Lûúång vi khuêín gêy bïånh sinh ra nhiïìu hún, ài vaâo vuâng quanh choáp rùng, xûúng haâm gêy sûng mùåt hay viïm xûúng haâm. Ngoaâi hêåu quaã thûúâng thêëy nhû àau nhûác, ùn nguã khöng ngon, töën keám tiïìn baåc, mêët nhiïìu thúâi gian, aãnh hûúãng àïën cöng taác nïëu khöng chûäa trõ kõp thúâi, tònh traång nhiïîm truâng do sêu rùng seä lan xa àïën muäi, hoång, mùæt, tim, thêån, khúáp. Àaä coá bïånh nhên tûã vong vò viïm maâng trong tim, nhiïîm truâng huyïët do biïën chûáng cuãa sêu rùng. Caác nûúác vaâ vuâng laänh thöí coá chûúng trònh phoâng ngûâa töët nhû Höìng Köng, Australia àaä kiïmí soaát àûúåc bïånh sêu rùng vaâ àang phêën àêëu khöng coân treã em sêu rùng vaâo nùm 2005. Sêu rùng coá thïí phoâng ngûâa möåt caách dïî daâng bùçng nhûäng biïån phaáp sau: - Luön giûä vïå sinh rùng miïång, àaánh rùng saåch, àuáng phûúng phaáp vúái baân chaãi töët vaâ kem àaánh rùng coá fluor ngay sau khi ùn, nhêët laâ buöíi töëi trûúác khi nguã. - Sau khi ùn, nïëu khöng thïí àaánh rùng, nïn suác miïång ngay vaâ àaánh rùng khi vïì nhaâ.
45. Nhiïìu taác giaã 44 - Duâng chó tú nha khoa àïí laâm saåch keä rùng. - Dinh dûúäng töët cho rùng, ùn nhûäng thûá töët cho rùng vaâ cú thïí, búát ùn quaâ vùåt ngoåt; nïëu ùn vùåt thò nïn duâng traái cêy tûúi coá xú àïí chaâ saåch rùng vaâ coá thïm sinh töë. - Khaám rùng àõnh kyâ möîi 6 thaáng àïí kõp thúâi àiïìu trõ rùng múái chúám sêu. BS Ngö Àöìng Khanh (Viïån Rùng haâm mùåt TP HCM) AÁp xe rùng Nïëu rùng coá möåt löî sêu maâ khöng traám ngay, löî sêu naây seä lúán dêìn vaâ ngaây caâng ài gêìn àïën tuãy rùng. Vi khuêín tûâ löî sêu seä ài theo öëng tuãy chên rùng àïën vuâng choáp göëc rùng vaâ coá thïí taåo muã, thaânh aáp xe. Khi muã nhiïìu, noá seä taåo nïn möåt aáp lûåc lúán eáp vaâo dêy thêìn kinh vaâ gêy àau dûä döåi. Triïåu chûáng: - Àau liïn tuåc ngay caã khi ài nguã. - Caãm thêëy rùng daâi ra vaâ húi lung lay. - Àau khi goä doåc rùng. - Coá boåc muã úã trïn nûúáu, gêìn chên rùng. - Sûng nûúáu quanh rùng hay sûng mùåt bïn cuâng phña vúái rùng àau. Àiïìu trõ: - Nïëu mùåt khöng sûng, cêìn nhöí rùng ngay (trûâ trûúâng húåp coá khaã nùng chûäa àûúåc öëng tuãy rùng) àïí giuáp cho muã thoaát ra tûâ öí rùng vaâ laâm giaãm àau. Duâng thuöëc khaáng sinh, thuöëc chöëng viïm, keâm thuöëc giaãm àau. - Nïëu mùåt coá sûng: Duâng khaáng sinh, àöìng thúâi nhöí rùng ngay àïí nhanh choáng loaåi trûâ nguyïn nhên.
46. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 45 Cêìn lûu yá laâ khi sûng, thuöëc tï ñt taác duång. Coá thïí duâng Erytromycin 250 mg (12 viïn), uöëng 3 ngaây, ngaây 2 lêìn, möîi lêìn 1 viïn. - Trûúâng húåp nhiïîm truâng nùång coá thïí duâng khaáng sinh lêu ngaây hún: Erytromycin 250 mg (20 viïn). Uöëng 5 ngaây. - Khi nhöí rùng röìi, coá thïí duâng thuöëc khaáng sinh thïm 3 ngaây nûäa. Nïëu boåc muã àaä hònh thaânh nhiïìu, coá thïí raåch thoaát muã bùçng dao vö truâng hay àêìu thaám chêm àaä tiïåt khuêín kyä lûúäng: + Àùæp möåt khùn nhuáng nûúác êëm trïn mùåt. + Ngêåm nûúác êëm trong miïång, gêìn chöî sûng. + Duâng thïm thuöëc giaãm àau: Paracetamol (12 - 18 viïn). Uöëng 2 - 3 ngaây, ngaây 3 lêìn, möîi lêìn 2 viïn. Àöëi vúái treã em, phaiã giaãm liïìu lûúång vaâ khöng duâng Tetracillin vò laâm àöíi maâu rùng. Duâng: * Erytromycin 250 mg (6 viïn), uöëng 3 ngaây, ngaây 2 lêìn, möîi lêìn 1 viïn. * Paracetamol 500 mg. Treã em 8-12 tuöíi: 1 viïn x 3 lêìn/ngaây; 3-7 tuöíi: 1/2 viïn x 3 lêìn/ngaây; 1-2 tuöíi: 1/4 viïn x 3 lêìn/ngaây. Viïm nûúáu do cao rùng Viïm nûúáu do vöi rùng (cao rùng) laâ möåt bïånh khaá phöí biïën, coá thïí gùåp úã bêët kyâ lûáa tuöíi naâo tûâ thiïëu nhi cho àïën ngûúâi giaâ do vïå sinh rùng miïång khöng àuáng caách (khöng àuáng kyä thuêåt, khöng àuáng luác ). Thûác ùn àoáng quanh cöí rùng khöng àûúåc chaãi saåch seä kïët húåp vúái muöëi vö cú vaâ vi truâng trong miïång taåo thaânh vöi rùng. Sûå kïët húåp naây taåo cho vöi rùng coá muâi höi riïng. Vöi rùng thûúâng àoáng nhiïìu úã mùåt trong rùng phña trûúác haâm dûúái vaâ mùåt ngoaâi rùng haâm lúán haâm trïn vò laâ núi coá löî tiïët cuãa tuyïën nûúác boåt. Tuây theo mûác àöå àoáng vöi, vöi rùng coá thïí laâ daång muãn dïî lêëy nhûng cuäng coá khi àoáng thaânh maãnh cûáng, phaãi duâng duång cuå chuyïn ngaânh múái lêëy saåch. Nïëu vöi rùng quaá daây hoùåc chõu taác duång cuãa
47. Nhiïìu taác giaã 46 lûåc nhai maånh, noá coá thïí tûå bong ra. Khi êëy, ngûúâi ta thûúâng tûúãng nhêìm laâ rùng bõ vúä. Vöi rùng caâng nhiïìu thò nûúáu viïm caâng nùång, coá khi sûng àoã moång, dïî chaãy maáu, àöi luác coá muã laâm cho miïång rêët höi. Trïn thûåc tïë khaám bïånh, chuáng töi thêëy coá 95% trûúâng húåp viïm nûúáu vaâ viïm quanh rùng laâ do vöi rùng, chó 5% laâ do nguyïn nhên khaác. Nhû vêåy, phoâng ngûâa vöi rùng laâ àiïìu quan troång haâng àêìu àöëi vúái bïånh úã vuâng nûúáu. Àïí ngûâa vöi rùng, chuáng ta nïn lûu yá caác àiïím sau: - Phaãi chaãi rùng àuáng phûúng phaáp vaâ àuáng luác; nhêët laâ trûúác khi ài nguã, rùng phaãi àûúåc chaãi saåch vaâ nïn suác miïngå bùçng nûúác muöëi pha loaäng nhû nïm canh. - Àõnh kyâ 6 thaáng möåt lêìn nïn àïën phoâng nha khaám rùng vaâ lêëy vöi rùng. Vúái ngûúâi dïî àoáng vöi rùng, àõnh kyá taái khaám coá thïí ruát ngùæn laåi 3-4 thaáng 1 lêìn. - Möîi khi suác miïång nïn duâng ngoán tay xoa nùæn nûúáu. - Ùn vûâa phaãi nhûäng thûác ùn coá sinh töë C. - Ngoaâi ra, nïn traánh caác àiïìu sau: Huát thuöëc (laâm tùng vöi rùng), thúã bùçng miïång (laâm nûúáu khö vaâ dïî viïm hún), duâng tùm choåc vaâo nûúáu, choåc xuyïn tûâ trûúác ra sau rùng,duâng tùm to vaâ tùm khöng vïå sinh. Chuáng ta nïn phoâng ngûâa vöi rùng vaâ àiïìu trõ viïm nûúáu ngay tûâ àêìu, vò nïëu chúâ àïën khi nûúáu viïm roä rïåt múái chûäa trõ thò àaä muöån. Nïëu àïí lêu, viïm nûúáu seä tiïën triïín thaânh viïm quanh rùng rêët khoá trõ (thûúâng xaãy ra úã ngûúâi trïn 40 tuöíi): mö quanh rùng loãng leão, nûúáu tuåt, rùng lung lay, ngûúâi bïånh coá caãm giaác rùng tröìi lïn rêët khoá chõu vaâ möîi khi trúã trúâi hoùåc cú thïí yïëu thò rùng àau, coá muã, thûúâng phaãi nhöí boã. BS Lêm Hûäu Àûác (ÀH Y dûúåc TP HCM) Bïånh nha chu Àoá laâ loaåi bïånh lyá têën cöng vaâo möåt trong caác thaânh phêìn mö nha chu, gêy phaá huãy vaâ laâm mêët chûác nùng cuãa rùng. Bïånh nha
48. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 47 chu xuêët hiïån vaâ diïîn tiïën tûâ nheå àïën nùång, tûâ giai àoaån àiïìu trõ dïî daâng, àún giaãn àïën khoá khùn, phûác taåp vaâ coá khi khöng àiïìu trõ àûúåc, phaãi ài àïën nhöí boã rùng. Nguyïn nhên chñnh gêy bïånh laâ vi khuêín (têåp trung dûúái hònh thûác maãng baám). Ngoaâi ra coân coá caác nguyïn nhên khaác nhû bïånh tiïíu àûúâng, tuöíi dêåy thò, thai ngheán hay àùåc biïåt laâ HIV. Bïånh nha chu chia laâm 2 giai àoaån - Nheå: Àûúåc goåi laâ viïm nûúáu, dêëu chûáng bïånh lyá chó xaãy ra úã phêìn nûúáu. Dêëu chûáng cú baãn nhêët laâ nûúáu bõ chaãy maáu, coá thïí laâ tûå phaát hoùåc do kñch thñch (àaánh rùng va chaåm). - Nùång: Phaá huãy caác thaânh phêìn bïn trong cuãa mö nha chu. Nûúáu, dêy chùçng, xûúng öí rùng bõ phaá huãy nhiïìu lêìn, dêîn àïën rùng lung lay hoùåc coá thïí bõ aáp xe nha chu vúái nhûäng boåc muã , phaãi nhöí boã rùng. Àïí àïì phoâng bïånh nha chu, nïn khaám rùng àõnh kyâ 6 thaáng möåt lêìn àïí phaát hiïån kõp thúâi vaâ àiïìu trõ coá hiïåu quaã. Caåo vöi rùng theo àõnh kyâ, coá thïí 6 thaáng möåt lêìn. Àiïìu trõ, phêîu thuêåt tuái nha chu.
49. Nhiïìu taác giaã 48 CHÛÚNG 4 BÏÅNH DA VAÂ TOÁC Bïånh gheã Laâ möåt trong nhûäng bïånh ngoaâi da tûúng àöëi phöí biïën. ÚÃ nhûäng khu têåp thïí diïån tñch chêåt chöåi vaâ àöng ngûúâi, vïå sinh, dinh dûúäng keám coá khi tyã lïå mùæc bïånh lïn hún 80%. Bïånh gheã gêy ngûáa dûä döåi, bïånh nhên gaäi nhiïìu dïî gêy viïm da, nhiïîm khuêín, aãnh hûúãng àïën sinh hoaåt, sûác khoãe, nùng suêët lao àöång, nhêët laâ traång thaái tinh thêìn. Möåt söë bïånh khaác khi coá gheã keâm theo seä thïm phûác taåp trong diïîn biïën vaâ àiïìu trõ (söët reát, chêën thûúng, bïånh maån tñnh). Àöëi vúái thanh niïn, treã em, cêìn àïì phoâng biïën chûáng, viïm cêìu thêån cêëp. Bïånh do caiá gheã coá chûãa gêy nïn (gheã àûåc khöng gêy bïånh vaâ thûúâng chïët sau khi giao húåp). Caái gheã coá tïn khoa hoåc laâ Sarcopte Scabieihminis, hònh troân deåt, nhòn mùæt thûúâng nhû möåt àiïím trùæng di àöång, söëng khoaãng 3 thaáng, möîi ngaây àeã 1-5 trûáng. Sau khi àeã 8-10 ngaây, trûáng núã thaânh êëu truâng vaâ sau nhiïìu lêìn löåt xaác, noá thaânh gheã trûúãng thaânh (khoaãng 22 ngaây). Gheã sinh söi naãy núã rêët nhanh, sau 3 thaáng àaä coá möåt doâng hoå khoaãng 150 triïåu con. Luác bïånh nhên bùæt àêìu àùæp chùn ài nguã, caái gheã boâ ra khoãi hang àïí tòm àûåc; àêy chñnh laâ luác ngûáa nhêët vaâ dïî lêy truyïìn nhêët. Bïånh nhên gaäi laâm vûúng vaäi caái gheã ra quêìn aáo, giûúâng chiïëu. Trong quêìn aáo êëm, caái gheã coá thïí söëng àûúåc 7 ngaây. Bïånh gheã lêy chuã yïëu do ban àïm nùçm chung giûúâng chung chùn, rêët ñt lêy do tiïëp xuác ban ngaây. Coá thïí diïåt caái gheã bùçng nhiïåt àöå cao, aánh saáng, nûúác söi hoùåc möåt söë hoaá chêët àùåc hiïåu.
50. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 49 Thúâi gian uã bïånh laâ 5-10 ngaây. Àïën khi bïånh toaân phaát, coá thïí dûåa vaâo caác yïëu töë sau àïí chêín àoaán: - Töín thûúng àùåc hiïåu cuãa gheã laâ luöëng gheã vaâ muån trai (coân goåi laâ àûúâng hang vaâ muån nûúác). Luöëng gheã laâ möåt àûúâng göì cao hún mùåt da, cong hoùåc húi vùçn veâo, maâu trùæng àuåc, khöng ùn khúáp vúái hùçn da, úã àêìu coá möåt muån nûúác nhoã bùçng àêìu àinh ghim. Àêy laâ àûúâng hang maâ caái gheã àaâo úã lúáp sûâng, muån nûúác laâ núi khu truá cuãa caái gheã. - Võ trñ àùåc biïåt ûa thñch cuãa caái gheã laâ loâng baân tay, ngêën cöí tay, keä tay, ròa ngoán chên, cuâi tay, búâ trûúác naách, quanh röën, àêìu vuá phuå nûä, qui àêìu vaâ thên qui àêìu; goát chên vaâ loâng baân chên treã coân buá. Ñt khi gùåp töín thûúng àùåc hiïåu cuãa gheã úã cöí, mùåt, lûng. Àöëi vúái nam giúái, nhiïìu khi úã loâng baân tay, keä tay khöng coá töín thûúng nhûng úã qui àêìu vaâ thên qui àêìu hêìu nhû trûúâng húåp naâo cuäng coá. - Raãi raác trïn da coá nhiïìu vïët xûúác, sêìn trúåt, sêín vaãy, muån muã, nhoåt, muån nûúác, kiïíu viïm da, eczema sêîm maâu Do chaâ xaát, böi thuöëc linh tinh nïn bïånh nhên gùåp biïën chûáng viïm da úã vuâng hai bïn höng, àuâi, beån, naách vaâ töín thûúng nhiïîm khuêín úã loâng baân tay, keä tay, möng. Treã em dïî keâm töín thûúng chöëc àêìu, eczema hai maá, viïm quanh moáng tay, nöíi haåch. Nhûäng töín thûúng thûá phaát viïm da, nhiïîm khuêín, chaâm hoaá thûúâng che lêëp töín thûúng àùåc hiïåu, phaãi khaám kyä múái thêëy. Ngoaâi ra, coân coá caác biïíu hiïån: ngûáa nhiïìu luác àùæp chùn ài nguã; trong gia àònh hoùåc têåp thïí coá nhiïìu ngûúâi bïånh tûúng tûå; bùæt àûúåc caái gheã úã àêìu luöëng gheã. Tuy nhiïn, cêìn phên biïåt gheã vúái viïm da gêy ngûáa, tiïëp xuác vúái caác loaåi laá ngûáa, nûúác ö nhiïîm; sêín ngûáa do cön truâng (ruöìi vaâng, boå cheát, rïåp ); Dysidrose loâng baân tay. Cêìn phaát hiïån vaâ àiïìu trõ súám ngay tûâ khi gheã coân giaãn àún, leã teã trong têåp thïí. Àiïìu trõ haâng loaåt cuâng luác têët caã nhûäng ngûúâi cuâng bõ, traánh lêy nhiïîm cho nhau. Àiïìu trõ liïn tuåc, triïåt àïí ñt nhêët 10-15 ngaây, sau àoá theo doäi taái phaát 10-15 ngaây nûäa, àïì phoâng coá àúåt trûáng múái núã. Böi thuöëc vaâo buöíi töëi trûúác khi ài nguã, böi röång kiïíu quang dêìu bao vêy toaân böå vuâng coá töín thûúng gheã.
51. Nhiïìu taác giaã 50 Böi 2-3 töëi liïìn, sau àoá múái tùæm (khi tùæm, traánh chaâ xaát keão gêy thûúng töín thïm cho da). Kïët húåp àiïìu trõ vúái thûåc hiïån qui chïë phoâng bïånh caá nhên vaâ têåp thïí, cùæt moáng tay, giùåt luöåc quêìn aáo, töíng vïå sinh giûúâng chiïëu, traánh lêy lan tûâ ngûúâi bõ gheã. Àöëi vúái gheã giaãn àún: - Duâng möåt trong caác loaåi thuöëc nhû Licovenminh, múä diïm sinh 10%-30%, dêìu Benzin benzoat 30%, múä Baume de perou, dêìu DEP (diethylphtalat), múä Kwell, böi möîi töëi trûúác khi ài nguã, tûâng àúåt 2-3 töëi liïìn. - Xoa böåt Lindan 1% hai töëi liïìn, caách 5 ngaây sau, nïëu cêìn xoa thïm hai töëi nûäa. Hoùåc duâng phûúng phaáp Demiamovitch: Böi dung dõch Hyposulfit Natri 30% àïí 3 phuát röìi böi tiïëp dung dõch HCl 3% àeâ lïn. Böi 5-7 töëi liïìn (tuy nhiïn nhúá àï ì phoâng viïm da kñch ûáng). Hoùåc duâng phûúng phaáp Diakova: xaâ phoâng giùåt 50 g, böåt diïm sinh 125 g, nûúác cêët 350 g, hoaâ thaânh dung dõch böi ngaây hai lêìn saáng vaâ töëi. Böi 3 ngaây liïìn, sau àoá tùæm vaâ thay quêìn aáo. Àöëi vúái gheã viïm da: - Vúái caác àaám viïm da, böi dêìu keäm, höì nûúác, Oxycort. Caác vuâng coá töín thûúng gheã böi dêìu benzin Benzoat, dêìu DEP. Àöëi vúái gheã nhiïîm khuêín: - Caác töín thûúng viïm da muã: Böi thuöëc maâu, múä khaáng sinh; buöíi töëi böi thuöëc gheã. Nïëu cêìn, kïët húåp cho khaáng sinh chung (Tetra, Penicilin) trong 1-10 ngaây. Nïëu coá viïm cêìu thêån cêëp, cêìn chuyïín àiïìu trõ taåi khoa nöåi hoùåc khoa nhi. Ngoaâi ra, nïëu ngûáa nhiïìu trong 5-7 ngaây àêìu, cho thïm thuöëc an thêìn, chöngë ngûáa (Siro an thêìn, khaáng histamin töíng húåp, Sedusen). Nïëu keâm suy nhûúåc cú thïí thò tùng cûúâng dinh dûúäng vitamin. Coá thïí kïët húåp chûäa thuöëc Nam nhû tùæm caác loaåi laá àùæng (laá ba chaåc, chên chim, laá xoan, laá nhaän ) laá coá tinh dêìu thúm (cuác têìn, baåch àaân, böi dêìu muâ, dêìu haåt maáu choá, cùån dêìu traâm ).
52. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 51 Chuá yá: Traánh duâng caác loaåi thuöëc coá àöåc tñnh cao: maä tiïìn, haåt cuã àêåu, böåt 666, TNT, Vifatox BS Duy Lúåi Hiïìn Bïånh giúâi leo (Zona) Bïånh giúâi leo coân goåi laâ zona, do virus varicella-zoster (VZV) gêy ra. Àêy cuäng laâ viaus gêy ra bïånh traái raå (giúâi leo laâ möåt biïën chûáng cuãa bïånh traái raå). Bïånh giúâi leo thûúâng xaãy ra úã ngûúâi lúán tuöëi, ñt gùåp úã treã con. Virus naây söëng tiïìm êín nhiïìu nùm úã mö thêìn kinh trong cú thïí, khi gùåp caác àiïìu kiïån thuêån lúåi noá seä hoaåt àöång trúã laåi gêy ra giúâi leo. ÚÃ ngûúâi lúán tuöíi, do hïå miïîn dõch suy yïëu àöëi vúái virus VZV nïn nhûäng ngûúâi tuöíi trïn 50 thûúâng gùåp phaãi bïånh giúâi leo. Ngoaâi ra, caác yïëu töë khaác laâm aãnh hûúãng àïën hïå miïîn dõch cuaã cú thïí cuäng laâm tùng nguy cú phaát bïånh giúâi leo. Caác yïëu töë naây coá thïí laâ: ung thû, nhiïîm HIV, cùng thùèng (stress), phêîu thuêåt, xaå trõ vaâ hoaá trõ trong ung thû. Hêìu hïët bïånh nhên bõ giúâi leo cêëp tñnh àïìu caãm thêëy àau nhûác. Àau xuêët hiïån trûúác khi nöíi boáng nûúác trong 80% trûúâng húåp, vaâ àau úã vuâng maâ dêy thêìn kinh chi phöëi. Vaâi ngaây sau cún àau seä xuêët hiïån caác boáng nûúác trïn vuâng àoá. Caác boáng nûúác keáo daâi trong khoaãng 7 ngaây, nhûng cún àau thò coá thïí töìn taåi lêu hún nhiïìu. Võ trñ xuêët hiïån caác boáng nûúác: Phêìn lúán caác trûúâng húåp giúâi leo xaãy ra úã vuâng xûúng sûúân (50-56%); võ trñ thûúâng gùåp khaác laâ vuâng mùåt, coá thïí liïn quan àïën mùæt gêy muâ mùæt. Caác biïën chûáng cuãa giúâi leo: - Àau sau giúâi leo: Ñt gùåp úã ngûúâi treã tuöíi, nhûng àùåc biïåt nghiïm troång úã ngûúâi trïn 60 tuöíi vúái khoaãng 40% trûúâng húåp. Cún àau coá thïí rêët dûä döåi vaâ keáo daâi trong nhiïìu thaáng hoùåc nhiïìu nùm. Àöi khi ngay caã caác thuöëc giaãm àau maånh nhêët cuäng khöng laâm giaãm cún àau. Chó khi naâo cùæt dêy thêìn kinh caãm giaác chi phöëi vuâng àau thò cún àau múái giaãm.
53. Nhiïìu taác giaã 52 - Viïm naäo vaâ viïm phöíi laâ caác biïën chûáng ñt gùåp khaác cuãa giúâi leo. Àiïìu trõ: - Vïå sinh saåch seä. - Duâng Acyclovir (uöëng) seä laâm laânh töín thûúng vaâ giaãm àau nhanh. Khi bõ zona úã mùæt, cêìn khaám chuyïn khoa mùæt ngay. Nhû ta àaä biïët, giúâi leo laâ möåt biïën chûáng cuãa bïånh traái raå (àïìu do virus varicella-zoster gêy nïn). Chñnh vò vêåy, caách phoâng ngûâa bïånh naây töët nhêët laâ nïn chuãng ngûâa bïånh traái raå. BS Trêìn Kim Hûng Chaâm thïí taång Chaâm thïí taång laâ möåt bïånh da dõ ûáng rêët phöí biïën coá nguyïn nhên nöåi sinh, xuêët hiïån úã moåi lûáa tuöíi, nam vaâ nûä àïìu coá khaã nùng mùæc bïånh nhû nhau. Vò bïånh thûúâng xaãy ra úã möåt söë ngûúâi trong gia àònh vaâ coá nhiïìu höìng ban — muån nûúác nïn dên gian thûúâng goåi laâ chaâm thïí taång laâ “gheã ruöìi” hay “gheã doâng” vaâ thûúâng nghô laâ do muöîi cùæn hoùåc yïëu gan, àau gan. Chaâm thïí taång thûúâng diïîn biïën thaânh nhiïìu àúåt vaâ hay taái phaát. Khúãi àêìu laâ xuêët hiïån möåt daát (vïët) höìng ban húi phuâ; röìi trïn àoá xuêtë hiïån nhûäng muån nûúác; muån nûúác seä vúä ra, ró dõch vaâ àoáng maây; sau khi maây troác, da seä troác vaãy nheå vaâ gêy ngûáa. Daát höìng ban coá giúái haån quanh co, khöng roä neát vaâ ngûáa dûä döåi. ÚÃ giai àoaån thaânh bïånh, da xuêët hiïån liïn tuåc nhûäng àúåt muån nûúác, taåo thaânh nhûäng maãng höìng ban — muån nûúác coá kñch thûúác rêët thay àöíi, tûâ vaâi centimet àïën maãng to. Coá 4 daång chaâm thïí taång: - Chaâm thïí taång cêëp (Eczeáma aigu): Chaâm thûúâng xuêët hiïån àöëi xûáng hai bïn cú thïí trïn mùåt duöîi cuãa tay chên, nhêët laâ úã mu baân tay vaâ mu baân chên. Trïn da xuêët hiïån àöåt ngöåt nhûäng maãng höìng ban giúái haån múâ vaâ ngûáa dûä döåi. Sau àoá, xuêët hiïån nhûäng
54. CÊÍM NANG AN TOAÂN SÛÁC KHOÃE 53 muån nûúác nhoã nhû àêìu kim àûáng riïng leã hoùåc gom thaânh àaám; àöi khi àoång thaânh boáng nûúác nhoã gêy ngûáa. Nïëu bïånh xaãy ra úã mñ mùæt, bòu, êm höå, da seä sûng phuâ do baãn chêët cuãa bïånh vaâ do caâo gaäi nhiïìu. Bïånh coá thïí diïîn tiïën khö raáo, muåt nûúác àoáng maây vaâ biïën mêët nhûng cuäng coá möåt söë trûúâng húåp muåt nûúác, boáng nûúác vúä ra, liïn tuåc ró dõch trong hoùåc maâu húi vaâng. Nïëu lau khö lúáp dõch seä thêëy nhûäng löî khuyïët nhoã, goåi laâ “giïëng chaâm”; trûúâng húåp naây goåi laâ chaâm ró dõch. - Chaâm thïí taång maån tñnh (Eczeáma chronique): Chamâ khö, thûúng töín laâ nhûäng maãng höìng ban ngûáa, bïì mùåt thûúâng coá vïët gaäi, thûúång bò liïn tuåc vúä vaâ troác ra nhûäng vaãy mõn nhoã; coá khi troác ra rêët nhiïìu vaãy daây, kñch thûúác lúán. - Chaâm thïí taång liken hoaá (Eczeáma licheánifieá): Chaâm àaä diïîn tiïën lêu ngaây, ngûáa liïn tuåc, da bõ caâo gaäi dûä döåi nïn bõ liken hoaá, nghôa laâ daây vaâ bïì mùåt coá nhiïìp nïëp ngang doåc. Thûúng töín laâ nhûäng maãng coá giúái haån khaá roä, maâu höìng, àoã àêåm hay húi tñm, thûúâng coá àaám muån nûúác. - Chaâm nhiïîm truâng (Eczeáma infeácte): Coân goåi laâ chaâm chöëc hoaá (Eczemaá impeátiginiseá): thûúng töín chaâm bõ nhiïîm truâng, ró dõch àuåc, röìi coá muã; bïì mùåt thûúng töín àoáng maây daây, vaâng nhû mêåt ong. Coá thïí àau haåch vuâng liïn hïå keâm theo noáng söët. Chaâm thïí taång coá thïí diïîn tiïën thaânh tûâng àúåt, khi laânh àïí laåi seåo xêëu. Bïånh thûúâng taái phaát; riïng vúái treã nhoã, sau 12 thaáng bïånh coá thïí tûå khoãi hùèn. Àiïìu trõ: Duâng thuöëc tuây theo daång bïånh vaâ giai àoaån bïånh. Coá thïí duâng caác loaåi thuöëc sau: - Thuöëc khaáng histamin loaåi múái, ñt gêy nguã àïí kiïím soaát phaãn ûáng dõ ûáng, bao göìm Ceátirizine (Cetrine — Zyrtec); Loratadine (Clarityne); Acrivastine (Semprex). Nïëu khöng thïí kiïím soaát cún ngûáa, baác sô coá thïí cho duâng thïm Dexchlorpheániramin (Polaramine); Hydroxyzine (Atarax);
55. Nhiïìu taác giaã 54 Chlorpheániramin vaâo buöíi töëi vò caác thuöëc naây coá khaã nùng gêy nguã. - Trûúâng húåp chaâm nhiïîm truâng: Bïånh nhên phaãi duâng thïm khaáng sinh phöí röång nhû Teátracyline, Erythromycien, Doxycyline, Roxithromycien (Rulid) hay sulfamid nhû Bactrim, Cotrim. - Bïånh nhên coân àûúåc duâng thïm caác thuöëc nhû: thuöëc trúå gan mêåt (Chophytol, B.A.R, Sulfarlem), thuöëc giaãm dõ ûáng úã gan (Hyposulfeâne) sinh töë PP. - Vúái chaâm thïí taång cêëp tñnh hay ró dõch, cêìn àiïìu trõ taåi chöî àïí giaãm ró dõch, laâm cho núi thûúng töín khö raáo bùçng caách: + Àùæp bùçng gaåc saåch têím dung dõch thuöëc tñm pha vúái nûúác êëm, nöìng àöå 1/10.000 giuáp chöëng viïm, laâm cho bïånh nhên búát ngûáa vaâ thêëy dïî chõu hún. + Duâng höì nûúác coá tñnh huát nûúác àïí laâm cho núi thûúng töín khö raáo, giaãm ró dõch vaâ baão vïå thûúång bò. Àïí haån chïë taái phaát: - Kiïng caác thûác ùn gêy ngûáa nhû thõt boâ, caá biïín, trûáng gaâ löån, trûáng võt löån, cua gheå - Khöng xaát xaâ phoâng vaâo vuâng da bïånh àïí da khöng bõ kñch thñch vaâ khöng bõ ngûáa thïm. - Khi mang giaây deáp, cêìn lûu yá àïí vuâng da bïånh khöng bõ coå xaát àïí da khöng ngûáa vaâ daây thïm. BS Lyá Hûäu Àûác, (Bïånh viïån Da liïîu TP HCM) Chaâm tiïëp xuác Chaâm tiïëp xuác laâ möåt bïånh da dõ ûáng gêy ngûáa do tiïëp xuác vúái möåt chêët gêy dõ ûáng (dõ ûáng nguyïn). Bïånh coá thïí xuêët hiïån dûúái daång cêëp hay maån tñnh. Thûúng töín da xuêët hiïån dûúái daång höìng ban muån nûúác nhû chaâm thïí taång nhûng khaác biïåt úã àiïím: