Bài giảng Tin học đại cương - Bài 8: Mảng và xâu kí tự

Nội dung text: Bài giảng Tin học đại cương - Bài 8: Mảng và xâu kí tự

1. TRƯỜNG ĐẠI HỌC BÁCH KHOA HÀ NỘI VIỆN CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG TIN HỌC ĐẠI CƯƠNG Bài 8. Mảng và xâu kí tự Nội dung 8.1. Mảng 8.2. Xâu kí tự 2 1
2. Nội dung 8.1. Mảng 8.1.1. Khái niệm mảng 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng 8.1.5. Sắp xếp trên mảng 8.2. Xâu kí tự 3 8.1.1. Khái niệm mảng • Tập hợp hữu hạn các phần tử cùng kiểu, lưu trữ kế tiếp nhau trong bộ nhớ • Các phần tử trong mảng có cùng tên (là tên mảng) nhưng phân biệt với nhau ở chỉ số cho biết vị trí của nó trong mảng • Ví dụ: – Bảng điểm của sinh viên – Vector – Ma trận 4 2
3. 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Khai báo mảng (một chiều) kiểu_dữ_liệu tên_mảng [kích_thước_mảng]; • Trong đó – kiểu_dữ_liệu: kiểu dữ liệu của các phần tử trong mảng – tên_mảng: tên của mảng – kích_thước_mảng: số phần tử trong mảng • Ví dụ int mang_nguyen[10]; // khai báo mảng 10 phần tử có kiểu dữ liệu int 5 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Cấp phát bộ nhớ – Các phần tử trong mảng được cấp phát các ô nhớ kế tiếp nhau trong bộ nhớ – Biến mảng lưu trữ địa chỉ ô nhớ đầu tiên trong vùng nhớ được cấp phát • Ngôn ngữ C đánh chỉ số các phần tử trong mảng bắt đầu từ 0 – Phần tử thứ i trong mang_nguyen được xác định bởi mang_nguyen[i-1] mang_nguyen[0] mang_nguyen[1] mang_nguyen[9] 6 mang_nguyen 3
4. 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Mảng một chiều và mảng nhiều chiều – Mỗi phần tử của mảng cũng là một mảng => mảng nhiều chiều • Ví dụ – int a[6][5] ; //mảng 2 chiều – int b[3][4][5]; // mảng 3 chiều 7 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Khai báo một biến mảng kiểu_dữ_liệu tên_mảng[size1][size2] [sizek]; Trong đó • sizei là kích thước chiều thứ i của mảng 8 4
5. 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Sử dụng mảng – Truy cập vào phần tử thông qua tên mảng và chỉ số của phần tử trong mảng tên_mảng[chỉ_số_phần_tử] – Chú ý: chỉ số bắt đầu từ 0 • Ví dụ – int a[4]; – phần tử đầu tiên (thứ nhất) của mảng: a[0] – phần tử cuối cùng (thứ tư) của mảng: a[3] – a[i]: là phần tử thứ i+1 của a 9 8.1.2. Khai báo và sử dụng mảng • Ví dụ (tiếp) – int b[3][4]; – phần tử đầu tiên của mảng: b[0] là một mảng một chiều – phần tử đầu tiên của mảng b[0]: b[0][0] – b[i][j]: là phần tử thứ j+1 của b[i], b[i] là phần tử thứ i+1 của b 10 5
6. Khai báo hằng số có kiểu mảng • Sử dụng #define #define Tên_mảng {Giá_trị_1, Giá_trị_2, Giá_trị_n} – Lưu ý: không thể truy cập vào phần tử của mảng • Sử dụng từ khóa const const Kiểu_dữ_liệu Tên_mảng[Kích_thước] = {Giá trị_1, Giá trị_2, , Giá_trị_n}; Lưu ý: – Nếu không khai báo Kích_thước thì kích thước của mảng là số lượng giá trị sử dụng khi khai báo – Nếu số lượng giá trị nhỏ hơn Kích_thước mảng, các phần tử không được gán sẽ nhận giá trị 0 11 Khai báo hằng số có kiểu mảng – Ví dụ const int CONST_ARR1[5] = {1,2,3,4,5} CONST_ARR1: 1 2 3 4 5 const int CONST_ARR2[ ] = {1,2,3,4} CONST_ARR2: 1 2 3 4 const int CONST_ARR3[5] = {1,2,3} CONST_ARR23: 1 2 3 0 0 12 6
7. 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng a. Nhập dữ liệu cho mảng • Khởi tạo giá trị cho mảng ngay khi khai báo – Giống với? – int a[4] = {1,4,6,2}; – int b[2][3]={ {1,2,3}, {4,5,6} }: – Số lượng giá trị khởi tạo không được lớn hơn số lượng phần tử trong mảng – Nếu số lượng này nhỏ hơn, các phần tử còn lại được khởi tạo giá trị 0 13 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng a. Nhập dữ liệu cho mảng – Có thể xác định kích thước mảng thông qua số giá trị khởi tạo nếu để trống kích thước mảng – int array1 [8] = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16}; – int array2 [] = {2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16}; 14 7
8. 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng a. Nhập dữ liệu cho mảng • Nhập dữ liệu từ bàn phím bằng hàm scanf – int a[10]; – Nhập dữ liệu cho a[1]: scanf(“%d”, & a[1]); – Nhập dữ liệu cho toàn bộ phần tử của mảng a => Sử dụng vòng lặp for • Lưu ý – Tên mảng là một hằng (hằng con trỏ) do đó không thể thực hiện phép toán với tên mảng như phép gán sau khi đã khai báo 15 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng #include #define MONTHS 12 int main(){ int rainfall[MONTHS], i; for ( i=0; i < MONTHS; i++ ){ printf(“Nhap vao phan tu thu %d: “, i+1); scanf("%d", &rainfall[i] ); } return 0; } 16 8
9. 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng a. Nhập dữ liệu cho mảng • Lưu ý – Nếu số phần tử của mảng được nhập từ bàn phím và chỉ biết trước số phần tử tối đa tối đa => khai báo mảng với kích thước tối đa và sử dụng biến lưu số phần tử thực sự của mảng. – Ví dụ: Khai báo mảng số nguyên a có tối đa 100 phần tử. Nhập từ bàn phím số phần tử trong mảng và giá trị các phần tử đó . 17 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng #include #include void main(){ int a[100]; int n, i; do{ printf(“\n Cho biet so phan tu cua mang: “); scanf(“%d”,&n); }while (n>100||n<=0); for(i = 0; i < n; i++){ printf(“a[%d] = ", i); scanf("%d",&a[i]); } getch(); } 18 9
10. 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng b. Xuất dữ liệu trong mảng – Dùng hàm printf() – Để hiển thị tất cả các phần tử: dùng vòng for • Ví dụ – Hiển thị một phần tử bất kì – Hiển thị tất cả các phần tử, mỗi phần tử trên một dòng – Hiển thị tất cả các phần tử trên một dòng, cách nhau 2 vị trí – Hiển thị từng k phần tử trên một dòng 19 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng #include #define MONTHS 12 int main(){ int rainfall[MONTHS], i; for ( i=0; i < MONTHS; i++ ){ printf(“Nhap vao phan tu thu %d: “, i+1); scanf("%d", &rainfall[i] ); } for ( i=0; i < MONTHS; i++ ) printf( "%2d ” , rainfall[i]); printf("\n"); return 0; } 20 10
11. 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng c. Tìm giá trị lớn nhất, nhỏ nhất • Tìm giá trị lớn nhất – Giả sử phần tử đó là phần tử đầu tiên – Lần lượt so sánh với các phần tử còn lại – Nếu lớn hơn hoặc bằng => so sánh tiếp – Nếu nhỏ hơn => coi phần tử này là phần tử lớn nhất và tiếp tục so sánh – Cách làm? • Tìm giá trị nhỏ nhất: tương tự 21 8.1.3. Các thao tác cơ bản trên mảng max = rainfall[0]; for(i = 1; i < n; i++) if(max < a[i]) max = a[i]; printf("\n Luong mua nhieu nhat la: %d", max); 22 11
12. 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng • Bài toán – Cho mảng dữ liệu a và một giá trị k – Tìm các phần tử trong mảng a có giá trị bằng (giống) với k. Nếu có in ra vị trí (chỉ số) các phần tử này. Ngược lại thông báo không tìm thấy • Cách làm – Duyệt toàn bộ các phần tử trong mảng – Nếu a[i] bằng (giống) k thì lưu lại chỉ số i – Sử dụng một biến để xác định tìm thấy hay không tìm thấy 23 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng • Phân tích – Duyệt toàn bộ các phần tử • Vòng lặp for (while, do while) – Lưu lại i nếu a[i] bằng (giống) k • Sử dụng mảng lưu chỉ số – Biến xác định tìm thấy hay không tìm thấy • Biến nhận giá trị 0 hoặc 1 • Biến nhận giá trị 0 hoặc >=1 (tìm thấy thì tăng giá trị) 24 12
13. 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng #include #include void main(){ int a[100], chi_so[100]; int n;//n la số phần tử trong mảng int i, k, kiem_tra; printf(“ Nhap vao so phan tu cua mang: “); scanf(“%d”,&n); printf(“Nhap vao giá trị tim kiem“); scanf(“%d”,&k); 25 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng kiem_tra = 0; // Duyệt qua tất cả các phần tử for(i = 0;i<n;i++) if(a[i] = = k) { chi_so[kiem_tra] = i; kiem_tra ++; } 26 13
14. 8.1.4. Tìm kiếm trên mảng if(kiem_tra > 0){ printf(“Trong mang co %d phan tu co gia tri bang %d”,kiem_tra,k); printf(“\nChi so cua cac phan tula:“); for(i = 0;i < kiem_tra;i++) printf(“%3d”,chi_so[i]); } else printf(“\n Trong mang khong co phan tu nao co gia tri bang %d”,k); getch();} 27 8.1.5. Sắp xếp mảng • Bài toán – Cho mảng a gồm n phần tử. Sắp xếp các phần tử của mảng a theo thứ tự tăng dần/giảm dần 28 14
15. 8.1.5. Sắp xếp mảng • Giải thuật sắp xếp – Sắp xếp thêm dần (insertion sort) – Sắp xếp lựa chọn (selection sort) – Sắp xếp nổi bọt (bubble sort) – Sắp xếp vun đống (heap sort) – Sắp xếp nhanh (quick sort) – Sắp xếp trộn (merge sort) – . 29 Nội dung 8.1. Mảng 8.2. Xâu kí tự 8.2.1. Khái niệm xâu kí tự 8.2.2. Khai báo và sử dụng xâu 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự 8.2.4. Các hàm xử lý xâu 30 15
16. 8.2.1. Khái niệm xâu kí tự • Xâu kí tự (string) là một dãy các kí tự viết liên tiếp nhau – Độ dài xâu là số kí tự có trong xâu – Xâu rỗng là xâu không có kí tự nào • Ví dụ: “Tin hoc”, “String” • Lưu trữ: kết thúc xâu bằng kí tự ‘\0’ hay NUL (mã ASCII là 0) ‘T’ ‘i’ ‘ n ‘ ‘ ‘ ‘h’ ‘o’ ‘c’ ‘\0’ 31 8.2.1. Khái niệm xâu kí tự • So sánh – Xâu kí tự và mảng kí tự? • Tập hợp các kí tự viết liên tiếp nhau • Sự khác biệt: xâu kí tự có kí tự kết thúc xâu, mảng kí tự không có kí tự kết thúc xâu – Xâu kí tự “A” và kí tự ‘A’? • ‘A’ là 1 kí tự • “A” là 1 xâu kí tự, ngoài kí tự ‘A’ còn có kí tự ‘\0’ => gồm 2 kí tự 32 16
17. 8.2.2. Khai báo và sử dụng xâu a. Khai báo xâu • Cú pháp char tên_xâu [số_kí_tự_tối_đa+1]; • Lưu ý: – Để lưu trữ một xâu có n kí tự chúng ta cần một mảng có kích thước n+1 • Ví dụ – Để lưu trữ xâu “Tin hoc” chúng ta phải khai báo xâu có số phần tử tối đa ít nhất là 8 char str [8]; 33 8.2.2. Khai báo và sử dụng xâu b. Truy cập vào một phần tử của xâu • Cú pháp: tên_xâu [chỉ_số_của_kí_tự] • Ví dụ char quequan[10]; Giả sử xâu này có nội dung là “Ha noi” quequan[0] lưu trữ ‘H’ quequan[1] ‘a’ quequan[6] ‘i’ quequan[7] ‘\0’ 34 17
18. Khai báo hằng số có kiểu xâu ký tự • Sử dụng #define #define Tên_xâu Giá_trị Ví dụ: #define DAI_HOC “BKHN” • Sử dụng từ khóa const const char Tên_xâu[Kích_thước] = Giá_trị Ví dụ: const char DAI_HOC[5] = “BKHN” – Khi khai báo với từ khóa const, kích thước phải đủ để chứa ký tự ‘\0’ • Tốt hơn: không khai báo kích thước hằng xâu ký tự 35 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự • Tệp tiêu đề sử dụng: ctype.h • int toupper(int ch): chuyển kí tự thường thành kí tự hoa toupper(‘a’) => ‘A’ • int tolower(int ch): chuyển kí tự hoa thành kí tự thường tolower(‘B’) => ‘b’ 36 18
19. 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự • int isalpha(int ch): kiểm tra xem kí tự có phải chữ cái hay không (‘a’ ’z’,’A’, ’Z’) • int isdigit(int ch): kiểm tra chữ số (‘0‘,‘1‘, ‘9‘) • int islower(int ch): kiểm tra chữ thường • int isupper(int ch): kiểm tra chữ hoa • int iscntrl(int ch): kiểm tra kí tự điều khiển (0-31) • int isspace(int ch): kiểm tra kí tự dấu cách (mã 32), xuống dòng (‘\n’ 10), đầu dòng (‘\r’ 13), tab ngang (‘\t’ 9), tab dọc (‘\v’ 11) • trả về khác 0 nếu đúng, ngược lại trả về 0 37 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự #include #include #include void main(){ char ch; printf(“Nhap vao mot ki tu: “); fflush(stdin); scanf(“%c”, &ch); 38 19
20. 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự if(isupper(ch)){ printf(“Ki tu nay la chu hoa\n”); printf(“Ki tu chu thuong tuong ung %c\n”,tolower(ch)); }else if(islower(ch)){ printf(“Ki tu nay la chu thuong\n”); printf(“Ki tu chu hoa tuong ung %c\n”,toupper(ch)); } getch(); } 39 8.2.3. Các hàm xử lý kí tự Vào ra xâu kí tự • Tệp tiêu đề: stdio.h • Nhập xâu kí tự – gets(tên_xâu); – scanf(“%s”,&tên_xâu); • Hiển thị xâu kí tự – puts(tên_xâu); – printf(“%s”,tên_xâu); • Sự khác nhau giữa gets và scanf? 40 20
21. 8.2.4. Các hàm xử lý xâu kí tự Tệp tiêu đề: string.h • int strlen(char[] tên_xâu): trả về độ dài xâu • char[] strcpy(char[] xâu_đích, char[] xâu_nguồn): sao chép xâu – Lưu ý: không dùng phép gán giá trị cho xâu • int strcmp(char[] xâu_thứ_nhất, char[] xâu_thứ_hai): so sánh hai xâu – giá trị 0 : hai xâu giống nhau – giá trị 0: xâu thứ nhất lớn hơn xâu thứ hai 41 8.2.4. Các hàm xử lý xâu kí tự • char[] strcat(char[] xâu_đích, char[] xâu_nguồn): ghép nối xâu nguồn vào ngay sau xâu đích Tệp tiêu đề: stdlib.h • int atoi(char[] str): chuyển một xâu kí tự thành một số nguyên tương ứng • int atol(char[] str): chuyển thành số long int • float atof(char[] str): chuyển thành số thực • Không thành công cả 3 hàm: trả về 0 42 21
22. 8.2.4. Các hàm xử lý xâu kí tự #include #include #include void main(){ clrscr(); char str1[10] = “abc”; char str2[10] = “def”; printf(“ str1: %s”,str1); printf(“\n str2: %s”,str2); printf(“\n strcmp(str1,str2)= %d”, strcmp(str1,str2)); 43 8.2.4. Các hàm xử lý xâu kí tự printf(“\n strcpy(str1,str2) = %s”, strcpy(str1,str2)); printf(“ str1: %s”,str1); printf(“\n str2: %s”,str2); strcpy(str1,”ab”);strcpy(str2,”abc”); printf(“ str1: %s”,str1); printf(“\n str2: %s”,str2); printf(“\n strcmp(str1,str2) = %d”, strcmp(str1,str2)); getch(); } 44 22
23. Thảo luận 45 23