Bài giảng Quản trị công nghệ

Nội dung text: Bài giảng Quản trị công nghệ

1. LI NÓI U Vai trò c a công ngh trong b t c giai on nào c a xã h i lo i ng ưi ã ưc l ch s th a nh n. Tuy nhiên, t cu i th k XX, vai trò c a công ngh ngày càng rõ r t, tr thành yu t có tính quy t nh cho s phát tri n. Ngày nay, các qu c gia u th a nh n: công ngh là công c chi n l ưc phát tri n kinh t xã m t cách nhanh chóng và b n v ng trong môi tr ưng qu c t ngày càng c nh tranh quy t li t. Tuy nhiên, n ng l c công ngh l i còn quan tr ng h ơn vì chính n ng l c công ngh s giúp doanh nghi p s d ng có hi u qu công ngh , c i ti n và sáng t o công ngh . Do ó công vi c c a Qu n tr công ngh là liên k t nh ng l nh v c k thu t, khoa h c và qu n tr ho ch nh, phát tri n và th c hi n n ng l c công ngh nh m v ch ra và hoàn thành mc tiêu chi n l ưc và tác nghi p c a t ch c. Nh ư v y, qu n tr công ngh th a áng s nâng cao ưc n ng l c công ngh và do vy, góp ph n t ng c ưng vào n ng l c c nh tranh. Bài gi ng “Qu n tr công ngh ” ưc biên so n nh m cung c p m t s ki n th c c ơ bn v qu n tr công ngh cho sinh viên ngành Qu n tr kinh doanh. N i dung g m 6 ch ươ ng. C th nh ư sau: Ch ươ ng 1 : Công ngh và qu n tr công ngh . Ch ươ ng 2 : ánh giá công ngh và n ng l c công ngh . Ch ươ ng 3 : D báo và ho ch nh công ngh . Ch ươ ng 4 : L a ch n và i m i công ngh . Ch ươ ng 5 : Chuy n giao công ngh . Ch ươ ng 6 : Qu n lý công ngh Qu n tr công ngh là m t l nh v c t ươ ng i m i, nên vi c biên so n không tránh kh i thi u sót. R t mong nh n ưc s óng góp ý ki n. 1
2. CH ƯƠ NG 1: CÔNG NGH Ệ VÀ QU ẢN TR Ị CÔNG NGH Ệ. GI ỚI THI ỆU 1- M ục đích – yêu c ầu : Ch ươ ng 1 gi i thi u m t cách khái quát v công ngh và qu n tr công ngh . Sau khi h c xong ch ươ ng này, h c viên c n t ưc các yêu c u sau : - Hi u ưc công ngh là gì, các b ph n c u thành m t công ngh . - Bi t cách phân lo i công ngh theo các tiêu th c khác nhau. - Nm v ng ưc các c tr ưng c ơ b n c a công ngh . - Các c tr ưng c a môi tr ưng công ngh . - Các nhân t nh h ưng n môi tr ưng công ngh . - Phân tích các y u t xác nh ch s môi tr ưng công ngh - Các n i dung c ơ b n c a qu n tr công ngh . - Các v n chi n l ưc công ngh c a doanh nghi p. - Nh ng thách th c và tr ng i trong qu n tr công ngh . 2- N ội dung chính: - Các khái ni m c ơ b n v công ngh . - Các c tr ưng c ơ b n c a công ngh . - Môi tr ưng công ngh - Các khái ni m v qu n tr công ngh . - Chi n l ưc công ngh doanh nghi p. NỘI DUNG 1.1. CÔNG NGH Ệ 1.1.1. Các khái ni ệm c ơ b ản v ề công ngh ệ 1- Khái ni m Trong quá trình i m i qu n lý kinh t Vi t Nam, chuy n i t c ơ ch k ho ch hoá t p trung sang c ơ ch th tr ưng theo nh h ưng xã h i ch ngh a, nhi u thu t ng kinh t - k thu t ã du nh p vào Vi t Nam, trong s ó có thu t ng công ngh . Có th nói công ngh xu t hi n ng th i v i s hình thành xã h i loài ng ưi. T “ Công ngh ” xu t phát t ch Hy L p ( τεκηνε - Tekhne) có ngh a là m t công ngh hay m t k n ng và (λογοσ - logos) có ngh a là m t khoa h c, hay s nghiên c u. Nh ư v y thu t ng technology (Ti ng Anh) hay technologie (Ti ng Pháp) có ngh a là khoa h c v k thu t hay s nghiên c u có h th ng v k thu t - th ưng ưc g i là công ngh h c. Vi t Nam, cho n nay công ngh th ưng ưc hi u là quá trình ti n hành m t công on sn xu t là thi t b th c hi n m t công vi c (do ó công ngh th ưng là tính t c a c m thu t ng nh ư: qui trình công ngh , thi t b công ngh , dây chuy n công ngh ). Cách hi u này có xu t x t nh ngh a trong t in k thu t c a Liên Xô tr ưc ây: “công ngh là t p h p các ph ươ ng pháp gia công, ch t o, làm thay i tr ng thái, tính ch t, hình dáng nguyên, v t li u hay bán 2
3. thành ph m s d ng trong quá trình s n xu t t o ra s n ph m hoàn ch nh”. Theo nh ng quan ni m này, công ngh ch liên quan n s n xu t v t ch t. T nh ng n m 60 c a th k XX, kh i u t M r i Tây Âu ã s d ng thu t ng “công ngh ” ch các ho t ng m i l nh v c, các ho t ng này áp d ng nh ng ki n th c là k t qu ca nghiên c u khoa h c ng d ng - m t s phát tri n c a khoa h c trong th c ti n - nh m mang li hi u qu cao h ơn trong ho t ng c a con ng ưi. Khái ni m công ngh này d n d n ưc ch p nh n r ng rãi trên th gi i, ví d th hi n vi c thay i tên g i c a các t p chí l n trên th gi i nh ư “T p chí khoa h c và k thu t – Science et technique” i thành “Khoa h c và công ngh Scince et technogie”. Vi t Nam, Ngh quy t 26 c a B chính tr , Ban ch p hành Trung ươ ng ng C ng s n Vi t Nam khoá VI (1991) mang tên “Ngh quy t v khoa h c – công ngh ”. Nh ư v y thu t ng công ngh ã ưc s d ng chính th c n ưc ta. N m 1992, U ban khoa h c - k thu t Nhà nưc i thành B Khoa h c – Công ngh và Môi tr ưng (nay là B khoa h c – Công ngh ). Mc d u ã ưc s d ng khá r ng rãi trên th gii, song vi c ư a ra m t nh ngh a công ngh l i ch ưa có ưc s th ng nh t. ó là do s l ưng các công ngh hi n có nhi u n m c không th th ng kê ưc. Công ngh l i h t s c a d ng, khi n nh ng ng ưi s d ng m t công ngh c th trong nh ng iu ki n và hoàn c nh không gi ng nhau s d n n s khái quát c a h v công ngh s khác nhau. Bên c nh ó s phát tri n như v bão c a khoa h c công ngh làm thay i nhi u quan ni m c t ưng nh ư v nh c u, c ng là nguyên nhân d n n s không th ng nh t trên. Vi c ư a ra m t nh ngh a khái quát ưc b n ch t c a công ngh là vi c làm c n thi t, b i vì không th qu n lý công ngh , m t khi ch ưa xác nh rõ nó là cái gì. Các t ch c qu c t v khoa h c, công ngh ã có nhi u c g ng trong vi c ư a ra m t nh ngh a công ngh có th dung hoà các quan im, ng th i t o thu n l i cho vi c phát tri n và hoà nh p c a các qu c gia trong t ng khu v c và trên ph m vi toàn c u. Có b n khía c nh c n bao quát trong nh ngh a công ngh ó là: Khía c nh “công ngh là máy bi n i” Khía c nh “công ngh là m t công c ” Khía c nh “công ngh là ki n th c” Khía c nh “công ngh hàm ch a trong các d ng hi n thân c a nó”. Khía c nh th nh t c p n kh n ng làm ra v t, ng th i công ngh ph i áp ng mc tiêu khi s d ng và tho mãn yêu c u v m t kinh t n u nó mu n ưc áp d ng trên th c t . ây là im khác bi t gi a khoa h c và công ngh . Khía c nh th hai nh n m nh r ng công ngh là m t s n ph m c a con ng ưi, do ó con ng ưi có th làm ch ưc nó vì nó hoàn toàn không ph i là “cái h p en” huy n bí i v i các nưc ang phát tri n. Vì là m t công c nên công ngh có m i quan h cht ch i v i con ng ưi và c ơ c u t ch c. Khía c nh ki n th c c a công ngh c p n c t lõi c a m i ho t ng công ngh là ki n th c. Nó bác b quan ni m công ngh ph i là các v t th , ph i nhìn th y ưc. c tr ưng ki n th c kh ng nh vai trò d n ưng c a khoa h c i v i công ngh , ng th i nh n m nh r ng không ph i các qu c gia có các công ngh gi ng nhau s t ưc k t qu nh ư nhau. Vi c s dng m t công ngh òi h i con ng ưi c n ph i ưc ào t o v k n ng, trang b ki n th c và ph i luôn c p nh t nh ng ki n th c ó. 3
4. Khía c nh th t ư c p n v n : công ngh dù là ki n th c song v n có th ưc mua, ưc bán. ó là do công ngh hàm ch a trong các v t th t o nên nó. Trung tâm chuy n giao công ngh khu v c Châu Á và Thái Bình D ươ ng (The Asian and Pacific Centre for Transfer of Technology – APCTT) coi công ngh hàm ch a trong b n thành ph n; k thu t, k n ng con ng ưi, thông tin và t ch c. Xu t phát t các khía c nh trên, chúng ta th a nh n nh ngh a công ngh do U ban Kinh t và Xã h i khu v c Châu Á – Thái Bình D ươ ng (Economic and Social Commission for Asia and the Pacific – ESCAP) ư a ra: “ Công ngh là ki n th c có h th ng v quy trình và k thu t dùng ch bi n v t li u và thông tin. Nó bao g m ki n th c, k n ng, thi t b , ph ư ng pháp và các h th ng dùng trong vi c t o ra hàng hoá và cung c p d ch v ” nh ngh a công ngh c a ESCAP ưc coi là b ưc ngo t trong quan ni m v công ngh . Theo nh ngh a này, không ch s n xu t v t ch t m i dùng công ngh , mà khái ni m công ngh ưc m r ng ra t t c các l nh v c ho t ng xã h i. Nh ng l nh v c công ngh m i m d n tr thành quen thu c công ngh thông tin, công ngh ngân hàng, công ngh du l ch, công ngh v n phòng Cng c n l ưu ý r ng, trong nhi u tr ưng h p khi c n thi t, ng ưi ta v n th a nh n nh ng nh ngh a công ngh khác cho m t m c ích nào ó. Ví d , trong lý thuy t t ch c ng ưi ta coi “công ngh là khoa h c và ngh thu t dùng trong s n xu t, phân ph i hàng hoá và d ch v ”; trong Lu t khoa h c và công ngh c a Vi t Nam, quan ni m: “công ngh là t p h p các ph ươ ng pháp, quy trình, k n ng, bí quy t, công c , ph ươ ng ti n dùng bi n i các ngu n l c thành s n ph m”. 2- Các b ph n c u thành m t công ngh Bt c công ngh nào, dù ơ n gi n c ng ph i g m có b n thành ph n. Các thành ph n này tác ng qua l i l n nhau th c hi n quá trình bi n i mong mu n. Các thành ph n này hàm ch a trong ph ươ ng ti n k thu t (Facilities), trong k n ng c a con ng ưi (Abilities), trong các tư li u (Facts) và khung th ch (Framework) iu hành s ho t ng c a công ngh . a/ Công ngh hàm ch a trong các v t th bao g m: Các công c , thi t b máy móc, ph ươ ng ti n và các c u trúc h t ng khác. Trong công ngh sn xu t các v t th này th ưng làm thành dây chuy n th c hi n quá trình bi n i (th ưng g i là dây chuy n công ngh ), ng v i m t qui trình công ngh nh t nh, m b o tính liên t c c a quá trình công ngh . Có th g i thành ph n này là ph n k thu t (Technoware – ký hi u T). b/ Công ngh hàm ch a trong k n ng công ngh c a con ngưi làm vi c trong công ngh bao g m: Kin th c, kinh nghi m, k n ng do h c h i, tích lu ưc trong quá trình ho t ng, nó c ng bao g m các t ch t c a con ng ưi nh ư tính sáng t o, s khôn ngoan, kh n ng ph i h p, o c lao ng Có th g i thành phn này là ph n con ng ưi (Humanware – ký hi u H). c/ Công ngh hàm ch a trong khung th ch xây d ng c u trúc t ch c: Nh ng quy nh v trách nhi m, quy n h n, m i quan h , s ph i h p c a các cá nhân ho t ng trong công ngh , k c nh ng quy trình ào t o công nhân, b trí s p x p thi t b nh m s dng t t nh t ph n k thu t và ph n con ng ưi. Có th g i thành ph n này là ph n t ch c (Orgaware ký hi u O). d/ Công ngh hàm ch a trong các d li u ã ưc t ư li u hoá ưc s d ng trong công ngh , bao g m : 4
5. Các d li u v ph n k thu t, v ph n con ng ưi và ph n t ch c . Ví d , d li u v ph n k thu t nh ư: Các thông s v c tính c a thi t b , s li u v v n hành thi t b , duy trì và b o dưng, d li u nâng cao và d li u thi t k các b ph n c a ph n k thu t. Có th g i thành ph n này là ph n thông tin c a công ngh (Inforware – ký hi u I). Các thành ph n c a m t công ngh có quan h m t thi t b sung cho nhau, không th thi u bt c thành ph n nào. Tuy nhiên, có m t gi i h n t i thi u cho m i thành ph n có th th c hi n quá trình bi n i, ng th i có m t gi i h n t i a cho m i thành ph n ho t ng bi n i không m t i tính t i ưu ho c tính hi u qu . Nu không hi u ch c n ng và m i t ươ ng h gi a các thành ph n c a m t công ngh , có th dn n lãng phí trong u t ư trang thi t b do các thành ph n khác không t ươ ng x ng (hay không ng b ) khi n trang thi t b , máy móc không phát huy h t tính n ng c a chúng. Ph n k thu t là c t lõi c a b t k công ngh nào. Nh máy móc, thi t b , ph ươ ng ti n, con ng ưi t ng ưc s c m nh c ơ b p và trí tu . B t k m t quá trình bi n i nào c ng có th mô t thông qua b n c tính: m c n ng l ưng phát ra; m c ph c t p, các x lý và công c c n dùng, nng su t và m c chính xác có th t ưc. Xét trên b n c tính ó, máy móc t ưc k t qu cao h ơn con ng ưi nh ư: nhanh h ơn, m nh h ơn, ph c t p h ơn và chính xác h ơn. dây chuy n công ngh có th ho t ng ưc, c n có s liên k t gi a ph n k thu t, ph n con ng ưi và ph n thông tin. Con ng ưi làm cho máy móc ho t ng, ng th i con ng ưi còn có th c i ti n, m r ng các tính n ng c a nó. Do m i t ươ ng tác gi a ph n k thu t, con ng ưi, thông tin nên khi ph n k thu t ưc nâng c p, thì ph n con ng ưi, ph n thông tin c ng ph i ưc nâng cp t ươ ng ng. Con ng ưi óng vai trò ch ng trong b t k công ngh nào. Trong công ngh sn xu t, con ng ưi có hai ch c n ng: iu hành và h tr . Ch c n ng iu hành g m: v n hành máy móc, giám sát máy móc ho t ng. Ch c n ng h tr g m b o d ưng, b o m ch t l ưng, qu n lý s n xu t. S ph c t p c a con ng ưi không ch ph thu c vào k n ng làm vi c mà còn thái c a t ng cá nhân i v i công vi c. Con ng ưi quy t nh m c hi u qu c a ph n k thu t. iu này liên quan n thông tin mà con ng ưi ưc trang b và hành vi (thái ) c a h dưi s iu hành c a t ch c. Ph n thông tin bi u hi n các tri th c ưc tích lu trong công ngh , nó giúp tr l i câu h i “làm cái gì, know what” và “làm nh ư th nào – know how”. Nh các trí th c áp d ng trong công ngh mà các s n ph m c a nó có các c tr ưng mà s n ph m cùng lo i c a các công ngh khác làm ra không th có ưc. Do ó ph n thông tin th ưng ưc coi là “s c m nh” c a m t công ngh . Tuy nhiên “s c m nh” c a công ngh l i ph thu c con ng ưi, b i vì con ng ưi trong quá trình s d ng s b sung, c p nh t các thông tin c a công ngh . M t khác, vi c c p nh t thông tin ca công ngh áp ng v i s ti n b không ng ng c a khoa h c. Ph n t ch c óng vai trò iu hoà, ph i h p ba thành ph n trên c a công ngh th c hi n ho t ng bi n i m t cách hi u qu . Nó là công c qu n lý: l p k ho ch, t ch c b máy, b trí nhân s , ng viên thúc y và ki m soát m i ho t ng trong công ngh . ánh giá vai trò c a ph n t ch c, ng ưi ta coi nó là “ ng l c” c a m t công ngh . Mc ph c t p c a ph n t ch c trong công ngh ph thu c vào m c ph c t p c a ba thành ph n còn l i c a công ngh . Do ó khi có thay i trong các thành ph n ó, ph n t ch c cng ph i ưc c i t cho phù h p. Mi quan h gi a b n thành ph n công ngh có th bi u th qua giá tr óng góp c a công ngh vào giá tr gia t ng c a m t c ơ s : TCA = TCO – TCI = λ.TCC.VA. 5
6. Trong ó : - TCO : Hàm l ưng công ngh c a các u vào. - TCA: Hàm l ưng công ngh gia t ng. (Technology content added) - TCI : Hàm l ưng ch t xám công ngh c a các u ra. - : H s môi tr ưng công ngh mà t i ó ho t ng s n xu t di n ra ( 1) - TCC : H s óng góp c a các thành ph n công ngh .(Technology cotribution coeffcent) TCC = Tβt × H βh × I βi × O βo H; T; I; O là h s óng góp c a các thành ph n công ngh . Tr s óng góp c a các thành ph n ph thu c và ph c t p và hi n i c a nó, quy ưc 0<T, H, 0, I ≤ 1. t; h; i; o là c ưng óng góp c a các thành ph n công ngh t ươ ng ng, nó th hi n t m quan tr ng c a m i thành ph n công ngh trong m t công ngh , quy ưc βt + βh + βi + βo = 1 Cưng óng góp c a m t thành ph n công ngh th hi n ti m n ng c a thành ph n công ngh trong vi c nâng cao giá tr c a hàm h s óng góp TCC - VA : Giá tr gia t ng. H I T o o Hình 1.1. Minh ho m i quan h gi a b n thành ph n công ngh Hình 1.1. Mô t m i quan h gi a b n thành ph n c a m t công ngh , trong ó ph n H nh ư b não, ph n T nh ư trái tim, không khí chung quanh nh ư thông tin I, t t c n m trong ngôi nhà t ch c O. 3- Phân lo i công ngh : Hi n nay s l ưng lo i công ngh nhi u n m c không th xác nh chính xác, do ó vi c phân lo i chính xác, chi ti t các lo i công ngh là iu khó th c hi n. Tu theo m c ích, có th phân lo i công ngh nh ư sau: * Theo tính ch t: Có các lo i công ngh s n xu t; công ngh d ch v ; công ngh thông tin; công ngh giáo d c- ào t o. Theo ISO 8004.2, Dch v có b n lo i: - Tài chính, ngân hàng,b o hi m, t ư v n - Tham quan, du l ch, v n chuy n 6
7. - Tư li u, thông tin - Hu n luy n, ào t o * Theo ngành ngh : Có các lo i công ngh công nghi p; nông nghi p; công ngh s n xu t hàng tiêu dùng, công ngh v t li u. * Theo s n ph m: Tu thu c lo i s n ph m có các lo i công ngh t ươ ng ng nh ư công ngh thép, công ngh xi m ng, công ngh ô tô * Theo c tính công ngh : Công ngh ơ n chi c, công ngh hàng lo t, công ngh liên t c. thu n l i cho các nhà qu n lý công ngh ng ưi ta còn ư a ra cách phân lo i nh ư sau: * Theo trình công ngh : (c n c m c ph c t p, hi n i c a các thành ph n công ngh ), có các công ngh truy n th ng, công ngh tiên ti n, công ngh trung gian. - Các công ngh truy n th ng th ưng là th công, có tính c áo, tinh x o cao, song n ng su t không có và ch t l ưng không ng u. Các công ngh truy n th ng có ba c tr ưng c ơ b n: tính c ng ng, tính n nh và tính l ưu truy n. - Các công ngh tiên ti n là thành qu khoa h c hi n i, nh ng công ngh này có n ng su t cao, ch t l ưng t t và ng u, giá thành s n ph m c a chúng h . - Công ngh trung gian n m gi a công ngh tiên ti n và truy n th ng xét v trình công ngh . * Theo m c tiêu phát tri n công ngh : Bao g m công ngh phát tri n, công ngh d n d t, công ngh thúc y. - Các công ngh phát tri n bao g m các công ngh b o m cung c p các nhu c u thi t y u cho xã h i nh ư: n, , m c, i l i - Các công ngh thúc y bao g m các công ngh t o nên s t ng tr ưng kinh t trong qu c gia. - Các công ngh d n d t là các công ngh có kh n ng c nh tranh trên th tr ưng th gi i. * Theo góc môi tr ưng: Bao g m công ngh ô nhi m và công ngh s ch. Công ngh s ch là công ngh mà quá trình s n xu t tuân theo iu ki n gi m nh h ưng ô nhi m n môi tr ưng, s d ng các ngu n nguyên li u thô và n ng l ưng v i chi phí h p lý và kinh t (công ngh thân môi tr ưng). * Theo c thù c a công ngh : Có th chia công ngh thành hai lo i: Công ngh c ng và công công ngh m m. Cách phân lo i này xu t phát t quan ni m công ngh g m b n thành ph n trong ó ph n k thu t ưc coi là ph n c ng, ba thành ph n còn l i ưc coi là ph n m m c a công ngh . M t công ngh mà ph n c ng c a nó ưc ánh giá là óng vai trò ch y u thì công ngh ó ưc coi là công ngh c ng và ng ưc l i. Cng có quan ni m coi công ngh c ng là công ngh khó thay i; còn công ngh m m là công ngh có chu trình s ng ng n, phát tri n nhanh. * Theo u ra c a công ngh : Bao g m công ngh s n ph m và công ngh quá trình: - Công ngh s n ph m liên quan n thi t k s n ph m (th ưng bao g m các ph m m m thi t k s n ph m) và vi c s d ng, b o d ưng s n ph m (th ưng bao g m các ph m m m s d ng sn ph m); trong khi công ngh quá trình ch t o các s n ph m ã ưc thi t k (liên quan n b n thành ph n công ngh ). 7
8. - Cu i cùng m t lo i công ngh m i xu t hi n làm o l n c n b n cách phân lo i công ngh truy n th ng, ó là các công ngh cao (Hightech-Avance Technology). Theo quan ni m c a m t s t ch c qu c t , ngành công ngh cao ph i có các c im sau:
   Ch a ng n l c quan tr ng v nghiên c u tri n khai.
   Có giá tr chi n l ưc i v i qu c gia
   Sn ph m ưc i m i nhanh chóng
   u t ư l n cùng r i ro cao
   Thúc y ưc s c c nh tranh và h p tác qu c t trong nghiên c u- tri n khai, s n xu t và tìm ki m th tr ưng trên qui mô toàn qu c. Nh ư v y, công ngh cao là công ngh có kh n ng m r ng ph m vi, hi u qu c a các công ngh hi n có nh tích h p các thành t u khoa h c – công ngh tiên ti n. Tiêu chu n quan tr ng nh t c a m t công ngh cao là hàm l ưng nghiên c u- tri n khai cao và t l chi phí nghiên c u- tri n khai ph i cao h ơn m c chi phí trung bình cho nghiên c u - tri n khai trong giá bán s n ph m (ví d hi n nay là 11,4% so v i m c trung bình 4%). Các n ưc phát tri n thu c t ch c OECD xác nh 6 ngành công ngh cao nh ư sau:
   Công ngh hàng không v tr
   Tin h c và thi t b v n phòng
   in t và c u ki n in t
   Dưc ph m
   Ch t o khí c o l ưng
   Ch t o thi t b in. 4- Phát tri n công ngh . Hi ngh “Công ngh ph c v phát tri n”c a ESCAP t i Tokyo n m 1984 ã gi i thi u quan im c ơ b n v phát tri n công ngh ph c v phát tri n kinh t - xã h i. Hình 1.2. gi i thi u khái quát v quan im này. 8
9. Các m c tiêu phát tri n kinh t xã h i ánh giá công ngh Các nhu c u công ngh D báo công ngh Chi n l ưc chung phát tri n công ngh Mua công ngh To ra công ngh Hình thành n ng l c công R & D ngh qu c gia R & D Nhân l c Th ch Các h th ng h Bu không khí tr i m i Hình 1.2: Khái quát v quan im phát tri n công ngh phát tri n công ngh c n quan tâm n nh ng v n sau : a/ Mô hình phát tri n công ngh , - Mô hình phát tri n công ngh cao (High – Tech ) Theo OECD ngành công ngh cao ph i có nh ng c im sau : + Có nh ng n l c l n v R&D + Có giá tr chi n l ưc v i qu c gia. + S n ph m ưc i m i nhanh chóng. + ưc u t ư l n. + Thúc y ưc n ng l c c nh tranh và h p tác qu c t trong l nh v c R&D, trong s n xu t và nghiên c u th tr ưng ph m vi th gi i. - Mô hình mô ph ng (Technological gap) - Mô hình phát tri n công ngh thích h p (Appropriate Technology) Công ngh thích h p là công ngh phù h p v i hoàn c nh c th c a m t n ưc. b/ Chi n l ưc phát tri n công ngh . ây mu n nói n chi n l ưc chung dành cho các n ưc ang phát tri n. ó là “Make some, buy some”. C ơ s c a chin l ưc ưc gi i thích t s so sánh hàm l ưng công ngh trong sn ph m xu t kh u và hàm l ưng công ngh trong s n ph m nh p kh u các n ưc ang phát 9
10. tri n. Th c hi n chi n l ưc này s d n n t l c công ngh . T l c công ngh bao g m t ch ra quy t nh và s h u các ki n th c, k n ng c ng nh ư n ng l c s d ng chúng s n xu t và th ươ ng m i hóa s n ph m. t l c công ngh c n ph i : - T ch ra quy t nh trong l a ch n và qu n lý công ngh nh p kh u. - Thúc y phát tri n công ngh thông qua vi c h p th , thích nghi, c i ti n công ngh nh p. - Qu n lý các giai on phát tri n c a 4 thành ph n công ngh . - Hình thành các chính sách công ngh và l p k ho ch phát tri n công ngh . c/ Nghiên c u và phát tri n (R&D) R&D g m nghiên c u c ơ b n, nghiên c u ng d ng và phát tri n. S khác nhau ch y u gi a nghiên c u và phát tri n là : Nghiên c u t ng thêm ki n th c khoa h c, còn phát tri n nh m ư a ra các l nh v c m i. R&D có vai trò r t quan tr ng i v i phát tri n công ngh , vì th nhi u n ưc u t ư m nh cho R&D. Theo nghiên c u c a UNCTAD và UNIDO, các t ch c R&D t i các n ưc ang phát tri n có mt s im y u nh ư sau : - Ho t ng nghiên c u còn tách r i nhu c u c a khu v c s n xu t và thi u nh h ưng th ươ ng mi. - Các nhà khoa h c c a các vi n nghiên c u th ưng quan tâm nhi u n vi c công b công trình h ơn là óng góp cho vi c nâng cao trình công ngh cho các doanh nghi p. - Thi u m t h th ng các bi n pháp khuy n khích vi c y m nh nh ng nghiên c u có ch t lưng cao. - H th ng qu n lý c ng k nh. d/ Thông tin công ngh . Thông tin công ngh bao g m nh ng khía c nh kinh t - k thu t c a s n ph m, quá trình, thi t b và các d ch v k thu t c ng nh ư các xu h ưng trong th ươ ng m i và công nghip, c ơ c u t ch c, chính sách, k ho ch, có nh h ưng n công ngh . Thông tin công ngh gi vai trò quan tr ng trong phát tri n công ngh . t m v mô, thông tin công ngh c n cho vi c hình thành chính sách công ngh và chi n l ưc công ngh ng n h n và dài h n c p qu c gia c ng nh ư khu v c ưu tiên. t m vi mô, thông tin công ngh c n cho quá trình ra quy t nh liên quan n ho t ng s n xu t, nh t là ho t ng i m i công ngh ca các doanh nghi p. Th c t có nh ng doanh nghi p không có iu ki n s d ng thông tin công ngh , nh t là các doanh nghi p v a và nh. Vì th , nhi u n ưc ã u t ư áng k nh m h tr cho các doanh nghi p nh và v a trong vi c s d ng r ng rãi các ngu n thông tin công ngh . e/ Môi tr ưng công ngh . Môi tr ưng công ngh thu n l i là y u t quy t nh c a phát tri n công ngh có hi u qu . Các y u t xác nh môi tr ưng công ngh : - Trình phát tri n kinh t - xã h i. - Cơ s h t ng. - Nhân l c khoa h c – công ngh và chi phí cho R&D. - Hi n tr ng khoa h c – công ngh trong h th ng s n xu t. 10
11. - Hi n tr ng giáo d c và ào t o khoa h c – công ngh trong các tr ưng i h c. - Các chính sách t m v mô i v i s phát tri n khoa h c công ngh 1.1.2. Các đặc tr ưng c ủa công ngh ệ Mu n qu n lý t t công ngh c n n m v ng các c tr ưng c ơ b n c a công ngh . Nhi u n ưc ang phát tri n ã không thành công trong vi c d a vào phát tri n công ngh xây d ng t nưc, do không n m v ng các c tr ưng này. Trong n n kinh t th tr ưng, công ngh là m t lo i hàng hoá nh ưng là m t lo i hàng hoá c bi t. Do là m t s n ph m c bi t nên ngoài nh ng c tr ưng nh ư nh ng s n ph m thông th ưng, công ngh có nh ng c tr ưng mà ch công ngh (s n sinh ra s n ph m) m i có. Các c tr ưng c a công ngh c n ưc n m v ng là: chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh , ph c t p (m c tinh vi) c a các thành ph n công ngh , hi n i c a các thành ph n công ngh và chu trình s ng c a công ngh . 1- Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh a/ Ph n k thu t: Kh i u c a ph n c ng công ngh là nghiên c u nhu c u, thi t k , ch t o th , trình di n, s n xu t hàng lo t, truy n bá, ph bi n và cu i cùng là b thay th b i trang thi t b mi. Các n ưc ang phát tri n có m t công ngh th ưng thông qua con ưng nh p kh u, do không tr i qua các trình t có công ngh nên khó n m v ng, ti n n làm ch ưc nó. b/ Chu i phát tri n k n ng công ngh c a con ng ưi hình thành t khi ưc nuôi d ưng, d y d trong nhà tr , l p m u giáo. Ti p theo ưc h c t p trong nhà tr ưng t ti u h c, trung h c c ơ s và trung h c ph thông, r i ào t o trong tr ưng d y ngh hay tr ưng chuyên nghi p, cao ng hay i h c. V i ki n th c trang b qua quá trình ào t o, con ng ưi tham gia vào các công ngh , trong quá trình ó v i s tích lu kinh nghi m, k n ng c a h ưc nâng c p và phát tri n. Không tr i qua trình t phát tri n trên, kh n ng phát tri n k n ng công ngh s b h n ch . Các n ưc ang phát tri n, do h n ch v tài chính ã không th c hi n ưc y các giai on u, c bi t giai on nuôi d ưng n giáo d c ti u h c, khi n các n ưc này th ưng g p khó kh n trong vi c áp ng ngu n l c con ng ưi có trình cao. Chu i phát tri n k n ng c a con ng ưi không có k t thúc, vì nh ng k n ng, óng góp ca con ng ưi tích lu ưc trong quá trình ho t ng c a h ưc truy n l i cho các th h sau. c/ Chu i phát tri n c a thông tin công ngh b t u là thu th p d li u c n thi t, r i sàng l c, phân lo i, k t h p, phân tích t ng h p và c p nh t. Chu i phát tri n thông tin không có k t thúc, vì các thông tin có th ưc s d ng ng th i trong nhi u công ngh . d/ Chu i phát tri n c a ph n t ch c kh i u t vi c nh n th c nhi m v c a ho t ng, trên c ơ s ó ti n hành b ưc chu n b , thi t k khung t ch c, b trí nhân s , sau ó t ch c b t u ho t ng theo ch c n ng ã c p trên. Trong quá trình iu hành ho t ng, t ch c ưc theo dõi, ph n h i iu ch nh cho phù h p v i iu ki n thay i c bên trong l n bên ngoài. Các giai on phát tri n c a các thành ph n công ngh mô t trong hình 1.3 11
12. Chu ỗi phát tri ển c ủa ph ần k ỹ thu ật (các ph ươ ng ti ện) Ni sinh → Nghiên c u Thi t k Ch t o Trình Sn Truy n bá Lo i b , b Ngo i sinh → Ch n l c Thích nghi th di n xu t (ph bi n) thay th Chu ỗi phát tri ển c ủa ph ần con ng ười (các k ỹ n ăng công ngh ệ) Nâng b c Nuôi d y Ch b o Dy d Giáo d c ào t o Nâng c p cng c Chu ỗi phát tri ển c ủa ph ần thông tin (Các d ữ li ệu) Sàng Kt Phân Thu th p Phân lo i S d ng Cp nh t lc hp tích Chu ỗi phát tri ển c ủa ph ần t ổ ch ức (c ơ c ấu và t ổ ch ức) Chu n Thi t Thi t l p Ho t Ci t ( iu Nh n th c Ki m tra b k (b trí) ng ch nh) Hình 1.3. Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh 2- M c ph c t p ( tinh vi) c a các thành ph n công ngh a/ Mc ph c t p c a ph n k thu t ưc ánh giá theo các c p nh ư sau: 1) Các ph ươ ng ti n th công s d ng n ng l ưng c ơ b p con ng ưi hay súc v t là ch y u. 2) Các ph ươ ng ti n có ng l c, ngu n n ng l ưng là các lo i ng c ơ nhi t, in thay th c ơ bp. 3) Các ph ươ ng ti n v n n ng, có th th c hi n h ơn hai công vi c. 4) Các ph ươ ng ti n chuyên dùng, ch th c hi n m t hay m t ph n công vi c, do ó s n ph m có trình chính xác cao. 5) Các ph ươ ng ti n t ng, có th th c hi n m t dãy hay toàn b các thao tác không c n tác ng tr c ti p c a con ng ưi. 6) Các ph ươ ng ti n máy tính hoá, iu khi n quá trình làm vi c b ng máy tính: thay i t c ; tìm v trí và h ưng theo tín hi u; o, nh n ra và l a ch n m t t p h p, m t thao tác thích hp. 7) Các ph ươ ng ti n tích h p: thao tác toàn b nh máy, ưc tích h p nh s tr giúp c a máy tính CIM (Computer Integrated Manufacturing). b/ Mc ph c t p c a k n ng con ng ưi K n ng công ngh c a con ng ưi th hi n qua h c v n (thông qua giáo d c ti u h c, trung hc) k n ng công ngh ( ưc ào t o qua tr ưng d y ngh , tr ưng chuyên nghi p, tr ưng i 12
13. hc), trí l c ( thông minh). Theo m c cao d n, k n ng c a con ng ưi ưc s p x p theo các cp sau: 1) Kh n ng v n hành 2) Kh n ng l p t 3) Kh n ng s a ch a 4) Kh n ng sao chép 5) Kh n ng thích nghi 6) Kh n ng c i ti n 7) Kh n ng i m i c/ M c ph c t p c a thông tin ph c t p c a ph n thông tin ưc ánh giá theo các m c sau: 1) D li u thông báo (báo hi u) th hi n b ng hình nh, tham s c ơ b n (ví d thông s ghi trên nhãn thi t b ). 2) D li u mô t , bi u th các nguyên t c c ơ b n v cách s d ng hay ph ươ ng th c v n hành ca ph n k thu t (ví d các catalo kèm theo thi t b ). 3) D li u l p t, g m các d li u v c tính c a thi t b , nguyên li u v c tính c a thi t b , nguyên v t li u, ch t o chi ti t. 4) D li u s d ng, n m trong các tài li u kèm theo thi t b giúp cho ng ưi s d ng thi t b m t cách hi u qu và an toàn. 5) D li u thi t k , g m các tài li u thi t k ch t o. 6) D li u m r ng, g m các tài li u cho phép ti n hành nh ng c i ti n, thay th các linh ki n hay m r ng tính n ng thi t b . 7) D li u ánh giá, là các thông tin m i nh t v các thành ph n công ngh , các xu th phát tri n và các thành t u liên quan ph m vi th gi i. Ba d li u cu i ưc coi là ph n bí quy t c a công ngh . d/ Mc ph c t p c a ph n t ch c Các ch tiêu c tr ưng cho ph c t p c a ph n t ch c là: Qui mô th tr ưng, c im quá trình s n xu t, tình tr ng nhân l c, tình hình tài chính và m c l i nhu n. Các c ơ c u t ch c ưc xp theo các c p sau: 1) Cơ c u ng ưc: Ch s h u t qu n lý, u t ư th p, lao ng ít, ph ươ ng ti n thông th ưng, l i nhu n không áng k . 2) Cơ c u ng vng: Làm ch ưc ph ươ ng ti n, có kh n ng nh n h p ng t các t ch c cao h ơn, c ơ c u s n xu t n nh, có kh n ng gi m chi phí t ng l i nhu n. 3) Cơ c u m mang: Có kinh nghi m chuyên môn, qu n lý có n n n p, có chuyên gia cho tng l nh v c, l i nhu n trung bình. 4) Cơ c u b o toàn: Có kh n ng tìm ki m s n ph m m i và th tr ưng m i, s d ng ưc các ph n k thu t cao c p. L i nhu n trung bình. 5) Cơ c u n nh: Liên t c c i ti n ch t l ưng và ch ng lo i s n ph m. Liên t c nâng c p ph n k thu t. 6) Cơ c u nhìn xa: Th ưng xuyên c i ti n và i m i s n ph m, s d ng các ph ươ ng ti n tiên 13
14. ti n. L i nhu n cao. Có th chuy n ph n l n l i nhu n vào ho t ng nghiên c u tri n khai. 7) Cơ c u d n u: Có th ti n n gi i h n công ngh liên quan. Có kh n ng chuy n giao công ngh theo chi u d c. Chú tr ng nghiên c u khoa h c c ơ b n. L i nhu n thu ưc r t cao. Vi c phân nh ranh gi i các c p ph c t p c a các thành ph n công ngh ôi khi khó phân nh rõ ràng, c ng nh ư tên g i các c p ph c t p có th không th ng nh t các tài li u khác nhau, song iu rõ ràng là i v i m i thành ph n, khi chuy n sang c p cao h ơn thì m c ph c t p t ng lên rõ r t. Trong ph n k thu t là s t ng m c ph c t p trong v n hành; trong ph n con ng ưi là các k n ng và kinh nghi m; trong thông tin là s t ng giá tr c a các d ki n và trong t ch c là s t ng m c t ươ ng tác và liên k t (xem hình 1.4). Kh n ng i m i Thi t b tích h p Kh n ng c i ti n Thi t b máy tính hoá Kh n ng thích nghi Thi t b t ng Kh n ng sao chép Thi t b chuyên dùng Kh n ng s a ch a Thi t b có v n n ng Kh n ng l p t Thi t b có ng l c Kh n ng v n hành Thi t b th công Năng l ực con ng ười Ph ươ ng ti ện k ỹ thu ật Cơ c ấu t ổ ch ức Dữ ki ện, t ư li ệu T ch c ng ưc Thông tin báo hi u T ch c ng v ng Thông tin mô t T ch c m mang Thông tin chi ti t T ch c b o toàn Thông tin s d ng T ch c n nh Thông tin thi t k T ch c nhìn xa Thông tin m r ng T ch c d n u Thông tin ánh giá Hình 1.4. Các c p công ngh , m c ph c t p t ng d n 3- hi n i c a các thành ph n công ngh Khác v i ph c t p c a các thành ph n công ngh , hi n i không th chia thành “c p” mà ph i so sánh chúng v i thành ph n t ươ ng ng ưc coi là “t t nh t th gi i” vào th i im ánh giá. Công vi c này òi h i nh ng chuyên gia k thu t thành th o trong vi c s d ng công ngh ó. Có m t s tiêu chu n chung ánh giá m c hi n i c a các thành ph n công ngh . a/ hi n i c a ph n k thu t Ch tiêu ánh giá là hi u n ng k thu t - ký hi u P. Nm tiêu chu n ánh giá là: - Ph m vi c a các thao tác c a con ng ưi - chính xác c n có c a thi t b - Kh n ng v n chuy n c n có - Qui mô ki m tra c n có 14
15. - Giá tr c a ph n k thu t xét v m t ng d ng khoa h c và bí quy t công ngh . b/ hi n i c a ph n con ng ưi ánh giá b ng ch tiêu: kh n ng công ngh - ký hi u C. Các tiêu chu n ánh giá: - Ti m n ng sáng t o - Mong mu n thành t - Kh n ng ph i h p - Tính hi u qu trong công vi c - Kh n ng ch u ng r i ro - Nh n th c v th i gian. c/ hi n i c a ph n thông tin ánh giá b ng ch tiêu: Tính thích h p c a thông tin - ký hi u A. Các tiêu chí ánh giá: - Kh n ng d dàng tìm ki m - S l ưng m i liên k t - Kh n ng c p nh t - Kh n ng giao l ưu. d/ hi n i c a ph n t ch c ánh giá b ng ch tiêu: Tính hi u qu c a t ch c - ký hi u E. Các ch tiêu ánh giá: - Kh n ng lãnh o c a t ch c - Mc t qu n c a các thành viên - S nh y c m trong nh h ưng - Mc quan tâm c a các thành viên i v i m c tiêu c a t ch c. Các tiêu chu n trên ph i ưc chi ti t hoá i v i công ngh c th . 4- Chu trình s ng c a công ngh S phát tri n c a m t công ngh có qui lu t bi n i theo th i gian. Qu n lý công ngh òi hi có s hi u bi t sâu s c v chu trình s ng c a công ngh , c bi t là m i quan h c a chu trình sng công ngh v i s t ng tr ưng th tr ưng c a nó. hi u rõ chu trình s ng công ngh c n cp n hai c tr ưng khác có liên quan, ó là gi i h n c a ti n b công ngh và chu trình s ng ca s n ph m. a/ Gi i h n c a ti n b công ngh Mt công ngh có các tham s th c hi n, bi u hi n m t thu c tính b t k . Ví d v i ng c ơ ca h ơi n ưc là hi u sut c a chu trình nhi t, v i ô tô là t c tính theo km/h Ti n b công ngh là s nâng cao nh ng tham s này. N u bi u hi n các tham s th c hi n theo tr c y, ng v i th i gian theo tr c x, ta có m t ưng cong có d ng hình ch S (hình 1.5). Tham s k thu t Gi i h n v t lý Giai on Giai tng tr ưng on Giai on bão hoà phôi thai 15 Thi gian
16. Hình 1.5. ưng cong ch S c a ti n b công ngh ưng cong c a ch S có th chia làm ba giai on: giai on phôi thai, giai on t ng tr ưng và giai on bão hoà. Giai on phôi thai c tr ưng b i s t ng tr ưng tham s th c hi n ch m, ti p theo, các tham s ưc c i thi n nhanh nh các c i ti n. Giai on bão hoà b t u khi công ngh t n gi i hn c a nó, ví d các gi i h n v t lý. Nh ư ng c ơ h ơi n ưc là gi i h n c a hi u su t chu trình nhi t. c tr ưng ch S d n n m t nh n th c quan tr ng “ khi m t công ngh t t i gi i h n t nhiên c a nó, nó tr thành công ngh bão hoà và có kh n ng b thay th hay lo i b ”. b/ Chu trình s ng c a s n ph m Quy lu t bi n i c a kh i l ưng m t s n ph m bán ưc trên th tr ưng theo th i gian ưc gi là chu trình sng c a s n ph m. Hình 1.6. bi u th m i quan h chu trình s ng s n ph m v i th tr ưng. S l ưng bán A B C D E F Th i gian Hình 1.6. Chu trình s ng s n ph m - th tr ưng Giai on A bi u th s hình thành s n ph m: ý t ưng thi t k , tri n khai, s n ph m ch ưa có trên th tr ưng, không mang l i l i nhu n cho Công ty. Giai on B b t u gi i thi u s n ph m trên th tr ưng, c trưng c a nó là l ưng bán ch m. Sau ó s n ph m chuy n sang giai on C l ưng bán t ng nhanh. Sau ó l ưng bán gi m d n (D), xu t hi n s n ph m m i ưu vi t h ơn nó (E) và nó b thay th - giai on (F). c/ Chu trình s ng c a công ngh và quan h v i th tr ưng Hình 1.7 bi u th m i quan h gi a s t ng tr ưng th tr ưng c a m t công ngh v i các giai on trong chu trình s ng c a nó. Tr c x bi u di n th i gian t n t i c a công ngh , còn tr c y bi u th kh i l ưng bán ưc nó trên th tr ưng theo sáu giai on: 1) tri n khai (A); 2) ư a ra áp d ng (B); 3) t ng tr ưng ng d ng (C); 4) bão hoà (D); 5) b thay th (E) và 6) lo i b công ngh (F). 16
17. S l ưng áp d ng A B C D E F Th i gian Hình 1.7. T ng tr ưng th tr ưng t i các giai on khác nhau c a chu trình s ng công ngh Trong giai on A: tri n khai công ngh , th tr ưng ch ưa có công ngh . Trong giai on ti p theo B, C, D kh i l ưng công ngh bán ưc trên th tr ưng tuân theo ưng cong ti n b công ngh . Nó c tr ưng b i s t ng ch m lúc u sau ó t ng nhanh r i bão hoà. Công ngh t t i nh sau ó b t u gi m (E) và b thay th khi có công ngh m i xu t hi n (F). d/ Ý ngh a c a chu trình s ng công ngh - Trong th i gian t n t i c a m t công ngh , công ngh luôn bi n i: v tham s th c hi n c a công ngh ; v quan h v i th tr ưng - Trong n n kinh t c nh tranh, duy trì v trí c a mình, các công ty ph i ti n hành i mi sn ph m, i m i qui trình s n xu t và thay th công ngh ang s d ng úng lúc khi có nh ng thay i trong khoa h c - công ngh , trong nhu c u th tr ưng. - Mt doanh nghi p ang s d ng m t công ngh ti n hành ho t ng s n xu t hay kinh doanh c n bi t nó ang giai on nào c a chu trình s ng. Hi u bi t này r t quan tr ng vì nó liên quan n giá tr c a công ngh , n th i im thay i công ngh , c ng nh ư các ho t ng khác i v i công ngh . Tuy nhiên xác nh chu trình s ng c a m t công ngh ang ho t ng òi h i ph i có ưc nh ng thông tin có h th ng v công ngh , v ti n b khoa h c - công ngh liên quan và v th tr ưng s n ph m c a công ngh . Ngoài ra, c n n m v ng ki n th c v khoa h c d báo m i xác nh ưc s phát tri n c a công ngh trong t ươ ng lai. 1.1.3. Môi tr ường công ngh ệ 1- Khái ni m. Vai trò c a môi tr ưng xung quanh công ngh i v i s phát tri n công ngh , ã ưc các nhà nghiên c u khoa h c – công ngh các n ưc ang phát tri n th a nh n. “Môi tr ưng công ngh c a m t qu c gia là khung c nh qu c gia, trong ó di n ra các ho t ng công ngh . Nó bao g m các y u t có tác d ng thúc y hay kìm hãm quá trình phát tri n công ngh ”. Môi tr ưng công ngh là m t trong các y u t gi i thích các v n n y sinh trong quá trình phát tri n công ngh nh ư: s thành b i trong chuy n giao công ngh các n ưc ang phát tri n; hi u qu s d ng khác nhau c a cùng m t công ngh các n ưc khác nhau s không ng 17
18. u v trình công ngh c a các qu c gia; c a các khu v c khác nhau trên th gi i. Nhi u công trình nghiên c u trên th gi i ã i n k t lu n : S d trình công ngh nh ng n ưc ang phát tri n ti n b ch m so v i các n ưc phát tri n, có nguyên nhân do môi tr ưng công ngh các n ưc ang phát tri n th p h ơn các n ưc phát tri n. Nguyên nhân c a hi n tr ng môi tr ưng công ngh th p h ơn các n ưc ang phát tri n do các y u t sau: - S tích lu ki n th c khoa h c – công ngh không áng k do ph n l n các n ưc ang phát tri n m i ch quan tâm n khoa h c và công ngh hi n i t sau chi n tranh th gi i th hai, so vi h ơn 300 n m c a Tây Âu hay h ơn m t th k c a Nh t B n. - Thi u các nhà khoa h c và k thu t gi i do ch m áp d ng các th ch giáo d c hi n i và tình tr ng l c h u trong giáo d c v khoa h c công ngh , c ng v i tình tr ng “ch y máu ch t xám” sang các n ưc phát tri n. - Các chính sách liên quan n khoa h c – công ngh ch ưa ưc quan tâm úng m c, do ch ưa nh n th c h t t m quan tr ng c a khoa h c và công ngh trong phát tri n kinh t - xã h i. Kt qu là nh ng ưu tiên cho u t ư khoa h c – công ngh b x p v trí th p. - Các h th ng phát tri n khoa h c và công ngh nh ư giáo d c ào t o, ph bi n ki n th c khoa h c, ho t ng nghiên c u - tri n khai thi u hi u qu . - C u trúc xã h i ch ưa hi n i kèm theo l i s ng và cách t ư duy thi u khoa h c và b t h p lý là ch ưng ng i l n cho ti p thu và phát tri n hi u qu khoa h c và công ngh hi n i. Xem xét các y u t k trên các n ưc phát tri n ã xây d ng cho mình m t n n t ng khoa hc h t s c v ng ch c. S khác bi t gi a các n ưc có n n công ngh phát tri n v i các n ưc có nn công ngh y u kém v các y u t này ã d n n khái ni m v c ơ s h t ng công ngh c a mt qu c gia. Có b ng ch ng cho th y, nhi u n ưc ang phát tri n, các nhà lãnh o c p cao, các nhà hoch nh chính sách, các c ơ quan l p k ho ch v khoa h c và công ngh ã nh n th c ưc y nh ng m t y u kém liên quan n môi tr ưng công ngh qu c gia mình. T nh n th c này, các n ưc ang phát tri n r t quan tâm n vi c xác nh các y u t nh hưng n môi tr ưng phát tri n công ngh , xác nh các tham s có th ánh giá m t cách khách quan, th c t môi tr ưng công ngh qu c gia, trên c ơ s ó x y d ng m t môi tr ưng công ngh phù h p, m b o phát tri n n n công ngh qu c gia v i t c nhanh và b n v ng. Trong ph n này s trình bày các v n liên quan n nh ng iu ki n c n và hình thành môi tr ưng công ngh qu c gia, các y u t nh h ưng n môi tr ưng công ngh c a các nưc ang phát triên và ph ươ ng pháp lu n xác nh ch s môi trưng công ngh . 2- C s h t ng công ngh . Không m t qu c gia nào mu n phát tri n công ngh l i không xây d ng cho mình m t c ơ s h t ng công ngh v ng ch c. C ơ s h t ng công ngh i v i phát tri n công ngh có t m quan tr ng t ươ ng t nh ư c s h t ng kinh t i v i phát tri n kinh t , song khác v i c ơ s h t ng kinh t bao g m: h th ng n ng l ưng; h th ng c p thoát n ưc, nhà x ưng v n phòng; thông tin liên l c và giao thông v n t i. C ơ s h t ng công ngh c a m t qu c gia bao g m n m thành ph n, ó là: n n t ng tri th c v khoa h c và công ngh ; các c ơ quan nghiên c u và tri n khai; nhân l c khoa h c và công ngh ; chính sách khoa h c và công ngh ; n n v n hóa công ngh qu c gia. a/ N n t ng tri th c v khoa h c và công ngh . 18
19. Khoa h c ưc hi u là h th ng tri th c v m i lo i quy lu t c a v t ch t và s v n ng c a vt ch t, nh ng quy lu t c a t nhiên, xã h i, t ư duy. Tri th c khoa h c là nh ng hi u bi t ưc tích l y m t cách h th ng nh ho t ng nghiên cu khoa h c. Tri th c khoa h c n m trong các nhà khoa h c, trong các tr ưng i h c, các trung tâm t ư li u, th ư vi n. Nghiên c u khoa h c là m t ho t ng xã h i h ưng vào vi c tìm ki m nh ng iu mà khoa hc ch ưa bi t ho c là phát hi n b n ch t s v t, phát hi n nh n th c khoa h c v th gi i ho c là sáng t o ph ươ ng pháp m i và ph ươ ng ti n k thu t m i c i t o th gi i. Nghiên c u khoa h c ưc phân lo i thành nghiên c u c ơ b n, nghiên c u ng d ng và tri n khai. Kt qu c a tri n khai là công ngh m i. Nghiên c u khoa h c c ơ b n Nghiên c u ng d ng Tri n khai Công ngh Hình: 1.8. M i quan h gi a khoa h c và công ngh Nh áp dng các thành t u khoa h c, th i gian nghiên c u tri n khai ngày càng rút ng n. T i lưt mình, công ngh l i cung c p nh ng ph ươ ng ti n, thi t b cho các nhà khoa h c h rút ng n th i gian tìm tòi, nghiên c u c a mình. Vai trò c a tri th c i v i công ngh có th th y rõ s khác nhau gi a các n ưc phát tri n và các n ưc ang phát tri n. Các n ưc phát tri n v i n n t ng tri th c khoa h c sâu r ng là nguyên nhân t o ra n n công ngh phát tri n, trong khi s y u kém c a n n công ngh các n ưc ang phát tri n là k t qu t t y u c a n n khoa h c kém phát tri n. b/ Các c quan nghiên c u tri n khai. Theo t ch c h p tác và phát tri n kinh t (OECD) : “Nghiên c u và tri n khai là m t công vi c sáng t o, ưc ti n hành m t cách có h th ng nh m t ng c ưng c ơ s ki n th c và s d ng các ki n th c ó t o ra các ng d ng m i” Nghiên c u và tri n khai bao g m hai giai on (hình 1.9): Giai on nghiên c u hình thành do nhu c u th c ti n ho c do k t qu nghiên c u khoa h c c ơ b n. Nghiên c u trong giai on này là nghiên c u ng d ng nh m t o ra nh ng nguyên lý m i v các gi i pháp, do ó m t s gi i pháp có th tr thành sáng ch công ngh . Tuy nhiên k t qu c a nghiên c u ng d ng ch ưa th s d ng ưc. ư a k t qu này vào ng d ng ph i ti n hành m t lo i hình nghiên c u khác, ó là tri n khai. Tri n khai th c nghi m d a vào các nguyên lý, gi i pháp c a nghiên c u ng d ng ư a ra các hình m u v i nghiên c u các tham s kh thi, giai on này g i là tri n khai k thu t, ti p ó 19
20. ti n hành các nghiên c u kh thi khác nh ư v tài chính, kinh t , môi tr ưng, xã h i giai on này có th g i là Marketing. Sau ó s n ph m ưc gi i thi u ra th tr ưng. S c ép nhu c u K thu t Marketing Th Nguyên lý, gi i pháp tr ưng S c y c a tri th c Kh thi k thu t Kh thi khác Nghiên c u Tri n khai Hình1.9. Quá trình nghiên c u – tri n khai Các c ơ quan nghiên c u và tri n khai bao g m các vi n nghiên c u, các tr ưng i hc, các cơ s h tr : s n xu t, th nghi m, các trung tâm t ư li u, thông tin, các trung tâm tính toán. Các c ơ quan nghiên c u và tri n khai ưc coi là m t nhà máy c bi t, s n xu t m t lo i s n ph m c bi t, ó là các công ngh m i. Ngày nay h u h t các n ưc ang phát tri n u có nhi u vi n nghiên c u và tri n khai, song ph n l n ho t ng ít hi u qu . ó là do ho t ng nghiên c u và tri n khai có ba c im : òi hi v n l n, r i ro cao, và nhân l c có trình cao. Do ó, các n ưc ang phát tri n c n xác nh úng nh ng m c tiêu phù h p cho ho t ng nghiên c u và tri n khai. V i ngu n l c có h n, c ơ quan nghiên c u và tri n khai các n ưc ang phát tri n th ưng ph i l a ch n m t cách h p lý các ho t ng sau: - Các d ch v k thu t: nghiên c u tiêu chu n hoá; th nghi m, ki m tra ch t l ưng s n ph m; d báo công ngh . - Các nghiên c u và tri n khai ng d ng: ánh giá công ngh ; chuy n giao công ngh ; thích nghi và c i ti n công ngh ; i m i và tri n khai công ngh m i. - Các d ch v chung: iu tra ngu n lc công ngh và th tr ưng công ngh ; c p b ng sáng ch ; x lý thông tin; ào t o cán b công ngh trình cao (sau i h c). c/ Nhân l c khoa h c công ngh . S m r ng ho t ng khoa h c công ngh c n m t s l ưng l n các nhà khoa h c và cán b k thu t có trình cao. Theo ngh a r ng, nhân l c khoa h c và công ngh bao g m các nhà khoa h c; các k s ư và các nhân viên k thu t trong các c ơ quan nghiên c u - tri n khai trong các t ch c c ơ s ; các nhà doanh nghi p; các nhà ho ch nh chính sách khoa h c – công ngh . áp ng nhu c u v cán b khoa h c – công ngh c n thi t, c v s l ưng và ch t l ưng cho quá trình công nghi p hoá, hi n i hoá, ph n l n các n ưc ang phát tri n coi con ưng du hc các n ưc phát tri n nh ư là ngu n b sung ch y u các cán b có trình cao. Tuy nhiên nh ng nghiên c u v v n du h c cho th y, các n ưc ang phát tri n ph i ươ ng u v i các vn nh ư : Ch y máu ch t xám, ngành ngh ào t o các n ưc phát tri n không phù h p v i 20
21. nhu c u trong n ưc Mt h th ng phát tri n nhân l c úng n s áp ng y yêu c u nhân l c khoa h c – công ngh cho hi n t i và áp ng nhu c u t ươ ng lai t ươ ng ng v i s ti n b c a khoa h c công ngh . Mu n v y c n có d báo úng nhu c u nhân l c có chi n l ưc ào t o , xây d ng kho nhân l c cân b ng v c ơ c u, thành ph n và y v c ơ c u k n ng. Ti p theo là vi c s d ng hi u qu ngu n nhân l c y cho s nghi p công nghi p hoá - hi n i hoá. d/ Chính sách khoa h c công ngh . “Chính sách khoa h c và công ngh là m t h th ng các m c tiêu và bi n pháp nh m phát tri n ti m l c khoa h c và công ngh qu c gia”. Nó bao g m các v n b n quy nh lu t l , th ch t nh h ưng chi n l ưc cho n các khía c nh c th c a m i ho t ng kinh t , xã h i t m v mô nh m t ưc các m c tiêu phát tri n khoa h c công ngh và ph i h p các quan h trong quá trình phát tri n khoa h c – công ngh . Các m c tiêu c a chính sách khoa h c và công ngh là “thúc y” và “ nh h ưng”. C th là: - Thi t l p các t ch c tích l y ki n th c và k n ng công ngh . - Ci thi n c ơ c u h t ng công ngh . - Thúc y nghiên c u khoa h c và i m i công ngh . - H tr các tài nghiên c u có tính chi n l ưc c ơ b n ã ưc l a ch n làm n n móng cho các công ngh m i trong t ươ ng lai. - Xây d ng iu ki n phát tri n công ngh m i. Các chính sách khoa h c – công ngh liên quan kh ng khít v i các chính sách c a m t qu c gia. Chính sách khoa h c – công ngh không ph i là chính sách ch ch t nh ưng vai trò c a nó là ch , nó là ph ươ ng th c phân tích k t qu , thúc y và ki m tra hi u qu c a các ch ươ ng trình, chính sách trong m i l nh v c. Có th xây d ng chính sách khoa h c công ngh theo ba c p : - Cp nh h ưng chi n l ưc : H u h t các n ưc t p trung các c v n chính tr cao c p, các chuyên gia hàng u xác nh chi n l ưc, th t ưu tiên phát tri n công ngh d a trên chi n lưc phát tri n kinh t - xã h i qu c gia. - Cp l p k ho ch : C p b , ngành. ây các ch ươ ng tình khoa h c – công ngh ưc ho ch nh theo ch d n c a c p nh h ưng chi n l ưc. - Cp th c hi n : ây là n ơi th c hi n các ch ươ ng trình. Các chuyên gia, cán b k thu t c ơ s, các vi n nghiên c u và tri n khai bi n các ch ươ ng trình thành hi n th c thông qua các tài khoa h c e/ N n v n hóa công ngh qu c gia. “N n v n hóa công ngh trong m t qu c gia là thái c a m t c ng ng nhìn nh n các v n công ngh m t cách khoa h c” Trong m i ho t ng, ng ưi ta luôn t ra câu h i “làm th nào”, “là cái gì”, “t i sao nh ư vy” và d a trên c ơ s khoa h c tr l i các câu h i ó. Trong xã h i có n n v n hóa công ngh cao ng ưi dân ưc ti p xúc v i các thành t u c a công ngh do ó hi u rõ vai trò c a công ngh và phát tri n công ngh , h luôn ng h phát tri n công ngh . Xã h i t o iu ki n cho ng ưi dân h c hành t ó kích thích h luôn tìm tòi, ưa thích 21
22. sáng t o, ây là ngu n cung c p các ý t ưng công ngh cho các nhà công ngh chuyên nghi p. Ng ưi dân d dàng n m b t, hi u rõ ưng l i phát tri n công ngh , ng h công ngh n i sinh. xây d ng n n v n hóa công ngh cao c n ti n hành các công vi c sau: - Nâng cao m c ph c p giáo d c: Ti u h c, trung h c. - Xây d ng n n giáo d c có nh h ưng khoa h c công ngh cho t t c m i ng ưi ch không ph i ch m t s ng ưi ch c ch n tr thành nhng nhà khoa h c. - S d ng các ph ươ ng ti n thông tin i chúng ư a tinh th n khoa h c n v i ông o ng ưi dân. - Khuy n khích các ho t ng sáng t o, nâng cao nh n th c c a ng ưi dân v l i ích khoa h c – công ngh trong i s ng hàng ngày - Qu c t hóa các ho t ng khoa h c – công ngh . 3- Các y u t nh h ưng n môi tr ưng công ngh c a các n ưc ang phát tri n. Môi tr ưng công ngh c a m t n ưc là khung c nh qu c gia, trong ó các ho t ng khoa hc – công ngh ưc th c hi n. Các n ưc ang phát tri n trên th gi i vô cùng a d ng, do ó nh ng v n n y sinh trong quá trình xây d ng chi n l ưc d a vào phát tri n công ngh h t s c phong phú, a d ng. Trong ph n này trình bày các y u t chung nh t có nh h ưng quy t nh n s hình thành môi tr ưng công ngh các n ưc ang phát tri n. Các y u t nh h ưng n môi tr ưng công ngh các n ưc ang phát tri n ưc chia thành sáu nhóm: Các ph ươ ng ti n v t ch t; n ng l c con ng ưi; s tích l y t ư li u; tính hi u qu c a c ơ cu t ch c; s h tr c a n n v n hóa và chính sách khoa h c – công ngh ; các m i quan h và thúc ép qu c t . a/ iu ki n các ph ư ng ti n v t ch t. - Các ph ươ ng ti n v t ch t bao g m: • Các ph ươ ng ti n v t ch t trong khu v c s n xu t v t ch t. • Các ph ươ ng ti n h tr vi c v n hành, duy trì và nâng c p ph n k thu t trong s n xu t và trong NC & TK. • Nhà, x ưng, kho tàng và trang b bên trong. • Các ph ươ ng ti n v n chuy n, b c x p nguyên v t li u. - nh h ưng c a ph ươ ng ti n v t ch t các n ưc ang phát tri n, tình tr ng chung là các ph ươ ng ti n v t ch t u c , l c h u v thông s k thu t, không ng b và thi u th n. S d ng nh ng ph ươ ng ti n ó hàng hoá không th c nh tranh. Các ph ươ ng ti n l c h u gây khó kh n cho vi c ng hoá công ngh nh p kh u và sn xu t công ngh n i sinh, c ng nh ư nhân r ng công ngh tiên ti n ã nh p kh u. b/ Ti m n ng c a con ng ưi v n ng l c công ngh - Nh ng v n liên quan n l c l ưng lao ng • S áp ng nhu c u v s l ưng và ch t l ưng i ng k s ư, công nhân trong khu v c sn xu t, trong nghiên c u - tri n khai. • Cơ c u hoàn ch nh các lo i nhân l c có các k n ng khác nhau: các k nng trong s n 22
23. xu t, trong nghiên c u – tri n khai, trong thi t k , trong t ư v n. • S ãi ng úng m c các lo i lao ng k thu t và cán b khoa h c có trình , c v v t ch t l n tinh th n. • H th ng giáo d c - ào t o h ưng v khoa h c - công ngh : chú tr ng áp d ng ki n th c, ph ươ ng pháp giáo d c hi n i, ph ươ ng ti n d y và h c tiên ti n • Chú tr ng ào t o và ào t o l i (giáo d c th ưng xuyên và nâng c p k n ng). • Quan tâm n t m quan tr ng c a phát tri n tài n ng theo chu i phát tri n k n ng t giai on nuôi d ưng tr em. - nh h ưng c a y u t con ng ưi các n ưc ang phát tri n, trong l nh v c c n n kh n ng c a con ng ưi v n hành, b o dưng, c i ti n hay t o ra các ph ươ ng ti n m i thì v n c p bách nh t là s m t cân i gi a cung và c u. Thiu nhân l c có trình cao, ưc ào t o c ơ b n, trong khi ó th a lao ng ph thông ho c không qua ào t o c ơ b n, h u qu là các n ưc ang phát tri n, các ngu n l c ang b lãng phí, s d ng không hi u qu và ngày càng ph thu c vào chuyên gia n ưc ngoài. Vi c thi u các nhân l c có các lo i k n ng công ngh khác nhau có th s d ng công ngh c n thi t ã lãng phí các ngu n tài nguyên s n có trong n ưc. Các v n trên các n ưc ang phát tri n là do h th ng giá tr v n hoá - xã h i nói chung ít quan tâm n khoa h c - công ngh so v i các ngành ngh khác nh ư qu n lý, nhân v n, ngh thu t. S thi u quan tâm n nhân l c khoa h c - công ngh còn th y rõ hai c c c a ph giáo d c. ó là các n ưc ang phát tri n thi u nh h ưng công ngh trong giai on nuôi d ưng, d y d và giai on ti p t c h c t p c a ng ưi l n sau ph thông trung h c. Tt c nh ng thi u sót này không ch làm rõ các n ưc ang phát tri n thi u nhân l c khoa hc - công ngh v s l ưng, ch t l ưng, v s a d ng k n ng mà còn khó b t k p nh p phát tri n c a khoa h c - công ngh th gi i. c/ S tích lu kinh nghi m và tri th c - Tư li u hoá ngu n d li u bao g m các v n • ánh giá m t cách y các d li u có ưc trong n ưc tích lu , nh m khai thác mt cách có h th ng, ng th i liên t c c p nh t chúng. • Vi c t ư li u hoá các d li u không ch xu t phát t gi i quy t nhu c u tr ưc m t mà còn nâng cao ki n th c. • Áp d ng các ph ươ ng ti n hi n i l ưu gi thông tin và a d ng hoá d ch v l ưu tr , cung c p thông tin. • Nâng cao trình d ch thu t tài li u khoa h c - công ngh n ưc ngoài. • Có ph ươ ng pháp khách quan, khoa h c trong vi c thu nh p các d li u ưc t ư li u hoá rút ra t ngu n t ư li u trong và ngoài n ưc. • Tng c ưng trao i, chia x các thông tin m i nh t gi a các c ơ quan, t ch c khoa h c - công ngh trong n ưc. - Vai trò c a vi c tích lu t ư li u Các n ưc ang phát tri n, do trình có h n ch nên ch ưa có s ánh giá y v giá tr 23
24. thông tin, nên vi c tích lu kinh nghi m và ki n th c còn r t ít. Các th ư vi n, các trung tâm t ư li u khoa h c - công ngh không t p trung và do thi u kinh phí tìm ki m và l ưu tr thông tin công ngh , ng th i không có kh n ng t ng c ưng ki n th c t các nhu c u ã có. Vi c chia x t ư li u gi a các c ơ quan trong n ưc r t hãn h u do thi u s khuy n khích và c ơ ch không thu n ti n. Nh ng thi u sót trên d n n nh ng thông tin khoa h c - công ngh không giúp ích cho ho t ng s n xu t c ng nh ư nghiên c u và tri n khai, d n n nh ng c g ng ki u "sáng ch l i cái bánh xe" và không thoát kh i s l thu c vào ngu n t ư li u c a n ưc ngoài. d/ Tính hi u qu c a c c u t ch c - Nh ng v n v c ơ c u t ch c, bao g m: • Nh n th c y s c n thi t ph i nâng cao n ng l c công ngh c a khu v c s n xu t và ho t ng nghiên c u - tri n khai. • S ho t ng c a các c ơ s s n xu t, d ch v c a khu v c kinh t nhà n ưc, các c ơ s nghiên c u - tri n khai c a nhà n ưc. • Môi tr ưng v n hoá công ngh trong h th ng s n xu t, d ch v và h th ng c ơ quan nghiên c u - tri n khai. • S lành m nh c a h th ng tài chính, s quan tâm t i các m c tiêu lâu dài. • S h p tác gi a các c ơ quan h u quan trong khoa h c công ngh và h p tác qu c t các ngành liên quan. - Vai trò c a tính hi u qu c a c ơ c u t ch c các n ưc ang phát tri n, s h u nhà n ưc trong kinh t và khoa h c - công ngh chi m t l quan tr ng so v i s h u t ư nhân. Các chính sách c a các n ưc ang phát tri n có xu h ưng can thi p sâu vào ho t ng m i m t c a c ơ s . Do ó tính hi u qu c a c ơ c u t ch c có nh h ưng quy t nh n s phát tri n công ngh . M t vài ví d : • Thi u n ng l c trong vi c ánh giá các quan h kinh t c a công ngh nên th c hành m t chính sách b o h quá m c trong các ngành s n xu t, iu này d n n ánh giá không úng mc s c n thi t ph i nâng cao n ng l c công ngh . • Qu n lý thái quá d n n tri t tiêu tính n ng ng c a các cá nhân, tính m o hi m trong u t ư s n xu t, kinh doanh. • H th ng qu n lý kém hi u qu , ví d nh ư thi u nh ng quy nh khuy n khích tính sáng to, khen th ưng thích áng k t qu lao ng, làm ng ưi lao ng m t ng l c ph n u. • Thi u ki n th c trong xây d ng, iu hành t ch c t c p cao xu ng c p th p d n n các thi u sót nh ư: thi u cách ti p c n mang tính t ng quát và mang tính liên ngành, d n n trùng lp ho c b sót nh ng công ngh c n gi i quy t, chú tr ng thành tích h ơn ánh giá hi u qu , thi u b n b trong các l nh v c mang tính chi n l ưc. e/ S h tr c a n n v n hoá và chính sách công ngh Nh ng v n liên quan n chính sách công ngh - Nh n th c c a i b phân dân chúng i v i vai trò ca công ngh trong vi c nâng cao ch t lưng cu c s ng, i v i s c n thi t ph i ng h phát tri n công ngh n i sinh. 24
25. - Mc th c hành các cam k t c a Nhà n ưc i v i chính sách phát tri n qu c gia d a trên s phát tri n công ngh . • Mc th c hi n các chính sách liên quan nh ư: k ho ch hoá dân s , b o v tài nguyên thiên nhiên, b o t n và phát huy các công ngh truy n th ng. • Tính khoa h c và hi u qu c a h th ng ra quy t nh chính sách kinh t - xã h i. - Vai trò c a n n v n hoá công ngh qu c gia Mt n n v n hoá công ngh thi u tính khoa h c là m t c n tr l n i v i phát tri n công ngh . a s ng ưi dân các n ưc ang phát tri n thích h ưng th các s n ph m công ngh cao, song l i t ti m c c m i v i kh n ng làm ch các công ngh cao c a t n ưc mình. Các chính sách khoa h c - công ngh không ưc xác nh rõ ràng, hay thay i và không ưc chu n b m t cách y , cùng các c ơ quan ch c n ng qu n lý khoa h c - công ngh không ưc trang b y iu hành công tác phát tri n công ngh m t cách lâu dài và liên ngành, không theo k p s bi n ng nhanh chóng c a khoa h c - công ngh th gi i. Nh ng y u kém trên là m t nguyên nhân quan tr ng d n n nh ng th t b i trong nghiên c u - tri n khai và trong i m i công ngh , mà bi u hi n rõ nh t là không nâng cao ưc n ng su t lao ng xã h i và không có kh n ng c nh tranh v i s n ph m cùng lo i không ph i th tr ưng nưc ngoài mà ngày th tr ưng n i a. Nh ng v n quan h qu c t • Tình hình xu t, nh p kh u: m t hàng, hàm l ưng ch t xám trong sn ph m. • Ch t l ưng các d án phát tri n trong n ưc t ngu n v n n ưc ngoài. • Nh ng l i ích ã thu ưc t s h p tác công ngh v i n ưc ngoài. • Nh ng thi t h i do các y u t bên ngoài t i s phát tri n khoa h c - công ngh trong nưc. - Vai trò m i quan h qu c t Quan h qu c t là ngu n khoa h c - công ngh quan tr ng trong quá trình công nghi p hoá - hi n i hoá các n ưc ang phát tri n. Tuy nhiên có ưc máy móc, thi t b và ph ươ ng ti n sn xu t, các n ưc ang phát tri n ph i xu t kh u các tài nguyên thiên nhiên, các nông s n, các nguyên li u ch ưc s ơ ch . Vi c "trao i" này các n ưc ang phát tri n th ưng ch u thi t thòi, và các s n ph m nông nghi p và nguyên li u thô giá th p và lên xu ng th t th ưng, còn khai thác quá m c tài nguyên thiên nhiên s d n n tình tr ng c n ki t các ngu n không tái t o ưc và làm suy thoái môi tr ưng. Các n ưc ang phát tri n còn có nguy c ơ là n ơi ch a các công ngh l i th i, hàm l ưng công ngh th p và b r ơi vào tình tr ng công nghi p hoá gi d i. S ti p c n các công ngh không thích h p, các công ngh nh p do tài tr c a n ưc ngoài khi n các n ưc ang phát tri n càng lún sâu và s ph thu c vào n ưc ngoài v công ngh . Trong quá trình àm phán tho thu n, nh ng iu ki n th ươ ng m i th ưng có l i cho phía các n ưc phát tri n. Mi quan h qu c t ch thay i có l i cho các n ưc ang phát tri n khi quá trình công nghi p hoá n ưc này có ti n b , s n ph m c a h có ưc nh ng ưu th v ch t l ưng và giá c , có s c c nh tranh r ng kh p toàn c u. 25
26. Vi sáu nhóm y u t k trên, có th khái quát ưc th c tr ng môi tr ưng công ngh c a m t qu c gia. Tuy nhiên có th ư a ra m t hình nh c th , toàn di n môi tr ưng công ngh , c n ư a ra các ch s và l ưng hoá ưc th c tr ng ó b ng nh ng ch tiêu nh l ưng. Khi l ưng hoá th c tr ng môi tr ưng công ngh , s g p m t s khó kh n vì nhi u khía c nh trong ó có th không th o ưc b ng nh ng ch tiêu nh l ưng. 4- Phân tích môi tr ưng công ngh qu c gia a/ Các y u t xác nh ch s môi tr ưng. Nh ng y u t xác nh môi tr ưng công ngh c a m t n ưc c p qu c gia, c p ngành kinh t, ngành công nghi p hay c p công ty u có m t c tính chung là: m t s thì khái quát, m t s li mang tính c thù; m t s mang tính khách quan, có th o l ưng nh l ưng ưc, m t s l i mang tính ch quan vì ch nh tính ưc. Cn c vào nghiên c u c a Trung tâm chuy n giao công ngh c a khu v c Châu Á và Thái Bình D ươ ng (APCTT), có th phân tích môi tr ưng công ngh theo b y nhóm sau ây:
    Tình tr ng phát tri n kinh t - xã h i.
    Tình tr ng c ơ s v t ch t h t ng và các d ch v h tr .
    Ngu n cán b khoa h c - công ngh và chi phí nghiên c u tri n khai.
    Tình tr ng khoa h c - công ngh trong h th ng s n xu t.
    Tình tr ng khoa h c - công ngh trong h th ng giáo d c, ào t o.
    Nh ng ưu th và n l c trong m t s l nh v c công ngh l a ch n.
    S cam k t c p v mô i v i khoa h c - công ngh cho phát tri n. Trong m i nhóm s li t kê các y t t nh l ưng ưc và các t nh tính. * Tình tr ng phát tri n kinh t - xã h i - Các y u t nh l ưng ưc • Tng s n ph m qu c n i GDP/ng ưi/n m • T tr ng c a các ngành trong GDP. • Thành ph n nhân kh u c ơ b n. • Các s li u y t c ơ b n. • H th ng giáo d c: S l ưng sinh viên i h c. • Tình tr ng h th ng thông tin i chúng - Các y u t nh tính. • Mc quan tâm n khoa h c và thái c a c ng ng i v i s thay i • Hi u qu và ch t l ưng d ch v y t . • Hi u qu , ch t l ưng và nh h ưng KH & CN trong giáo d c ph c p. • Hi u qu , ch t l ưng và nh h ưng KH & CN trong h th ng thông tin i chúng. Các ch tiêu kinh in trên ph n ánh b c tranh t ng quát và toàn di n v kinh t - xã h i c a môi tr ưng công ngh qu c gia. Ví d xem xét ng th i c ba ch tiêu GDP, GDP/ng ưi/n m và t tr ng óng góp c a các ngành là m t s o lôgic v trình công ngh c a m t nưc. Các nưc ã phát tri n, ph n công ngh ch t o th ưng có t tr ng cao. M t s n ưc xu t kh u d u m, m c dù công ngh non y u l i có GDP trên u ng ưi cao. 26
27. Các ch tiêu v nhân kh u h c nh ư t l ng ưi dân s ng nông thôn, thành th ; tu i th ; t l ng ưi sinh; ng ưi ch t; hay s l ưng các th y thu c; s gi ưng b nh theo u ng ưi; cùng các s li u v h th ng giáo d c là s o toàn di n ph n ánh n ng l c s n sinh ph n con ng ưi. S li u v các ph ươ ng ti n truy n thông nh ư báo, t p chí, radio gi vai trò then ch t trong vi c t o ra n n v n hóa công ngh b ng kh n ng ph c p r ng rãi các ý t ưng và nh ng ho t ng khoa h c công ngh . * Tình tr ng c a c ơ s h t ng v t ch t và các d ch v h tr . - Các y u t nh l ưng: • Tng s n l ưng và s n ph m trên u ng ưi các d ch v công c ng nh ư: in, n ưc, ch t t • Quy mô các ho t ng B ưu chính Vi n thông. • Tình hình giao thông: ưng b , ưng th y, ưng s t, ưng không. • Các d ch v h tr cho công ngh - Các y u t nh tính: • Ch t l ưng và tin c y c a các d ch v công c ng. • Ch t l ưng và tin c y c a d ch v B ưu chính Vi n thông. • Ch t l ưng và tin c y c a d ch v giao thông công c ng. • Ch t l ưng và t m bao quát c a các d ch v h tr . H t ng c ơ s v t ch t t o ra ph ươ ng ti n cho các ho t ng khoa hc công ngh . Các s li u c a c ơ s h t ng nêu trên th hi n c ơ c u c a các ho t ng kinh t c a m t n ưc. Ví d thông qua phân b in n ng tiêu th c a các ngành, hay s n l ưng in n ng tiêu th trên u ng ưi có th th y phân b các ngành ngh trong m t n ưc. Các d ch v h tr cho công ngh óng vai trò then ch t trong vi c phát tri n công ngh . * Ngu n cán b khoa h c và công ngh và chi phí cho nghiên c u – tri n khai . - Các y u t nh l ưng ưc: • S l ưng cán b khoa h c và công ngh c a qu c gia theo t ng l nh v c chuyên môn và s l ưng cán b khoa h c và công ngh trong l nh v c nghiên c u và tri n khai. Trình chuyên môn c a cán b khoa h c – công ngh theo t ng l nh v c chuyên môn và theo ngành ho t ng. • Các ngu n v n cho nghiên c u – tri n khai. • Phân b chi phí nghiên c u – tri n khai cho các m c tiêu kinh t xã h i ch y u. - Các y u t nh tính: • S hi n h u và hi u qu c a h th ng b i d ưng chuyên môn cho cán b khoa h c – công ngh . • Trình và ch t l ưng th c s c a i ng cán b khoa h c – công ngh và i v i công vi c c a h . Ngu n cán b khoa h c công ngh có t m quan tr ng c bi t vì nó t o ra i ng cán b khoa h c – công ngh có trình c n thi t cho m c tiêu phát tri n công ngh t l c. Vi c ánh giá chi phí nghiên c u – tri n khai giúp các qu c gia th y ưc các v n c n chú 27
28. tr ng phát tri n công ngh . S li u v cung c p v n cho nghiên c u - tri n khai cho th y s lành m nh và n nh cho ho t ng này n u nó ưc cung c p t c c ngu n v n c a chính ph , t các doanh nghip và t phía n ưc ngoài. * Tình tr ng khoa h c công ngh trong h th ng s n xu t. - Các y u t nh l ưng ưc: • T l óng góp c a các ngành s n xu t trong GDP. • S l ưng sáng ch và nhãn hi u hàng hóa ng ký và ưc ch p nh n. • Các m t hàng xu t kh u ch y u và xu t kh u c a các ngành công nghi p có hàm l ưng công ngh cao. • Các m t hàng nh p kh u ch y u và nh p kh u c a các ngành công nghi p có hàm l ưng công ngh cao. - Các y u t nh tính: • Mc phù h p c a chi n l ưc công nghi p hóa. • Tính hi u qu c a các bi n pháp thúc y công nghi p hóa. • Mc phù h p và hi u qu c a chính sách thu và chính sách tài chính. Mc phát tri n c a m t qu c gia th hi n trong óng góp c a các ngành s n xu t trong tng s n ph m qu c n i. T tr ng gi a xu t nh p kh u hàng hóa và hàm l ưng công ngh trong các hàng hóa ó ph n ánh rõ nét n ng l c công ngh c a m t n ưc. Các s li u v sáng ch và nhãn hi u hàng hóa th ưng ưc dùng làm s o ánh giá m c i m i công ngh c a m t n ưc. * Tình tr ng khoa h c – công ngh trong h th ng giáo d c ào t o. - Các y u t nh l ưng ưc: • Các lo i b ng c p và các c ơ quan c p b ng, s l ưng b ng ã c p. • Các lo i chuyên ngành ào t o sinh viên. • S l ưng chuyên môn c a các cán b gi ng d y. • Các tài li u khoa h c – công ngh xu t b n theo chuyên ngành. • Mc tr c p tài chính cho sinh viên i h c. - Các y u t nh tính: • Hi u qu ào t o c a h th ng giáo d c ào t o. • Hi u qu liên k t gi a các tr ưng i h c v i s n xu t. • Hi u qu liên k t gi a các tr ưng i h c v i các trung tâm ào t o n i ti ng trên th gi i. Các tr ưng i h c, viên nghiên c u óng vai trò h t s c quan tr ng trong s phát tri n công ngh khía c nh ào t o nhân l c khoa h c – công ngh có trình cao. Các s li u thu ưc s ph n ánh m c quan tâm c a qu c gia i v i l nh v c này. * Nh ng ti n b và c g ng trong các l nh v c ã ch n - Nh ng y u t nh l ưng ưc: 28
29. • u t ư áp d ng và phát tri n các l nh v c công ngh m i nh ư: công ngh sinh h c hi n i, công ngh máy tính, công ngh tin h c, công ngh v t liu m i, n ng l ưng m i. • S l ưng và trình các cán b khoa h c và công ngh công tác trong l nh v c m i. - Nh ng y u t nh tính: • Tr ng thái phát tri n c a các l nh v c công ngh m i ( ang làm k ho ch, m i b t u, ã vn hành, trình ã t ưc ) • V trí trên th tr ưng qu c t trong l nh v c công ngh m i. Các s li u trong các y u t này ph n ánh nh ng n l c và ti n b t ưc trong l nh v c công ngh mà h ã l a ch n. Các s li u này không ch th hi n s quy t tâm b t tay vào các công trình tr ng im c a qu c gia mà nó còn th hi n khuynh h ưng phát tri n c a các qu c gia trong khoa h c – công ngh . * Cam k t c p v mô i v i khoa h c và công ngh cho phát tri n. - Yu t nh l ưng ưc: • S n m tính t khi th a nh n và th c hi n chính sách khoa h c – công ngh qu c gia. • S c ơ quan tham gia l p và th c hi n k ho ch công ngh . • S l ưng các lo i cán b khoa h c – công ngh trình cao tham gia vào l p và th c hi n k ho ch công ngh . - Các y u t nh tính: • Hi u qu c a các c ơ ch k t h p các v n công ngh vào k ho ch phát tri n qu c gia. • S hi n h u và hi u qu c a chính sách tài chính và chính sách u t ư ph c v phát tri n khoa h c – công ngh . • S hi n h u và hi u qu c u pháp lu t và th ch ph c v cho chi n l ưc phát tri n khoa hc – công ngh . • S hi n h u và hi u qu c a các bi n pháp làm sáng t , ph c p và thúc y khoa h c – công ngh . S cam k t v chính tr cho công ngh , th ưng ưc các cá nhân các nhà lãnh o, các c ơ quan, các t ch c công b nh ng di n àn khác nhau. Song hi u l c c a các cam k t này m i có ý ngh a th c s . Nh ng ki m tra nh tính c ng nh ư các s li u ã ư a ra có th cung c p m t s o ánh giá s c m nh c a nh ng cam k t này. b/ Xây d ng mô hình xác nh ch s môi tr ưng công ngh . Nh ư ã trình bày trên, các y u t ánh giá môi tr ưng công ngh ưc chia thành hai lo i: các y u t nh l ưng ưc (y u t khách quan), và các y u t nh tính không cho phép lưng hóa b ng nh ng s o (y u t ch quan). Khi xác nh ch s môi tr ưng không th b qua các y u t nh tính, vì n u ch d a vào các y u t nh l ưng có th d n n các k t lu n không úng. Ví d , không ch th d a vào s l ưng các c ơ quan t ư v n ánh giá tình tr ng các d ch v h tr , mà ph i xem xét c t m bao quát và trình chuyên môn c a các c ơ quan này. Ch s môi tr ưng công ngh (CMC) ưc xác nh nh ư sau: CMC = aCMC K + bCMC C 29
30. Trong ó : - CMC K : S o y u t nh l ưng ưc c a môi tr ưng công ngh qu c gia. 0≤ CMC K ≤ 1 - CMC C : S o y u t nh l ưng c a môi tr ưng công ngh qu c gia. 0≤ CMC C ≤ 1 - a,b : Là các tr ng s ph n ánh t m quan tr ng t ươ ng i gi a ch s nh l ưng và ch s nh tính trong ch s môi tr ưng công ngh (a+b=1)  Các ch s nh l ưng có nguyên t c chung là s o càng cao thì môi tr ưng càng thu n l i; do ó i v i các y u t mà s o nh h ơn l i ph n ánh môi tr ưng t t h ơn thì ph i s d ng s ngh ch o c a giá tr o ưc. Trong tr ưng h p có nhi u y u t nh l ưng, các y u t này có th có th nguyên ( ơ n v o) khác nhau. C n chuy n các d li u này v d ng chu n hóa không th nguyên b ng k thu t phân tích nhân t .  Các ch s ch quan là các ch s nh tính. Nguyên t c chung tìm s o các ch s này là nh l ưng hóa các y u t nh tính b ng thang th b c.  Các tr ng s a,b có th xác nh nh các chuyên gia. Các y u t ch quan Phân C1 tích giá C2 tr ị riêng Cm CMC C Tổng CMC hợp CMC Các y u t K khách quan Phân K1 tích K2 nhân t ố Km Hình 1.10. Mô hình xác nh CMC 30
31. 1.2. QU ẢN TR Ị CÔNG NGH Ệ 1.2.1 Khái ni ệm: Mt s ng ưi cho r ng h có th hi u ưc các thu t ng nh ư qu n tr nhân s , qu n tr tài chính, , nh ưng không hi u thu t ng qu n tr công ngh (Management of Technology – MOT). Qu n tr công ngh là qu n tr k thu t? Qu n tr thông tin? Qu n tr ho t ng R&D? Qu n tr ho t ng s n xu t? Qu n tr các nhà khoa h c, k thu t? Theo M. Badawy, khó nh ngh a MOT vì ây là l nh v c liên quan n nhi u ngành: xã h i hc, kinh t h c, tâm lý h c, toán h c, khoa h c chính tr , th ng kê, qu n tr h c, lý thuy t h th ng và nhân ch ng h c. T. Khalil thì cho r ng MOT liên k t khoa h c, k thu t và qu n tr (Hình 1.10) và MOT ám ch qu n tr nh ng h th ng có kh n ng sáng t o, ti p nh n và khai thác công ngh . Khoa h c t nhiên K thu t MOT Khoa h c xã h i Lý thuy t kinh doanh Ho t ng công nghi p Hình 1.11. B n ch t a ngành c a MOT MOT có th ph m vi qu c gia ho c ph m vi t ch c t m qu c gia, MOT t p trung vào: Chính sách phát tri n khoa h c – công ngh ; tác ng c a công ngh kinh t , xã h i, môi tr ưng; nh h ưng c a s thay i công ngh n con ng ưi Ng ưi ta có th ư a ra khái ni m v qu n tr công ngh nh ư sau : “ MOT là l nh v c ki n th c liên quan n vi c xây d ưng và th c hi n các chính sách gi i quy t v n phát tri n và s dng công ngh , s tác ng c a công ngh n xã h i, t ch c, cá nhân và môi tr ưng. MOT nh m thúc y i m i t o nên t ng tr ưng kinh t và khuy n khích s d ng công ngh m t cách hp lý vì l i ích con ng ưi. Ngoài ra MOT liên k t nh ng l nh v c k thut, khoa h c và qu n tr ho ch nh, phát tri n và th c hi n n ng l c công ngh nh m v ch ra và hoàn thành m c tiêu chi n l ưc và tác nghi p c a t ch c”. c p doanh nghi p, MOT góp ph n vào vi c t ng c ưng v th c nh tranh c a doanh nghi p. Kt qu th m dò 1500 Tng giám c (CEO) c a các doanh nghi p l n nh t Hoa K (1987) cho th y qu n tr công ngh không tho áng là nguyên nhân ch y u làm hàng hoá c a Hoa K mt l i th c nh tranh trên th tr ưng th gi i (1/3 s ng ưi tr l i cho r ng MOT không tho áng 31
32. là y u t quan tr ng nh t: 3/4 s ng ưi tr l i cho r ng nó là m t trong ba y u t quan tr ng nh t trong chín y u t ). MOT là m t l nh v c mang tính ch t a ngành vì nó bao hàm nh ng ki n th c ưc k t h p t l nh v c khoa h c, k thu t (các ngành khoa h c, công ngh thông tin, công ngh môi tr ưng ) và qu n tr kinh doanh (qu n tr maketing, tài chính, k toán, kinh t h c, lu t kinh doanh ). Do v y MOT g n li n v i các ch c n ng c a doanh nghi p nh ư R &D, thi t k , s n xu t, maketing, tài chính, nhân s và thông tin. 1.2.2.Các v ấn đề chi ến l ược và tác nghi ệp c ủa MOT 1- Các v n chi n l ưc a/ Các khái ni m * Khái ni m Theo Maidique và Patch, chi n l ưc công ngh bao g m nh ng l a ch n và k ho ch mà công ty s d ng ng phó v i nh ng e do và c ơ h i t môi tr ưng ho t ng c a nó. Burgelman và Rosenblo cho r ng chi n l ưc công ngh bao g m nh ng quy t nh c a công ty v l a ch n công ngh , v n ng l c công ngh , v cung c p v n cho phát tri n công ngh . Mc dù có s khác nhau, hai nh ngh a trên u ám ch r ng: - Chi n l ưc công ngh là k ho ch dài h n, nó h ưng d n doanh nghi p phân b các ngu n l c cho công ngh và s d ng công ngh . - Chi n l ưc công ngh bao trùm nhi u l nh v c liên quan n công ngh . * Các l nh v c c a chi n l ưc công ngh . - Tri n khai công ngh vào chi n l ưc s n ph m - th tr ưng c a doanh nghi p giúp doanh nghi p t ưc l i th c nh tranh d a trên công ngh . - S d ng công ngh r ng rãi h ơn trong các ho t ng khác nhau thu c chu i giá tr (Value chain) ca doanh nghi p. - Phân b ngu n l c cho các l nh v c khác nhau c a công ngh . - Thi t k các c ơ c u t ch c cho b ph n ch u trách nhi m v công ngh và áp d ng các k thu t qu n tr qu n tr công ngh . b/ Các y u t nh h ưng n chi n l ưc công ngh * Yu t bên ngoài . - S phát tri n công ngh : S phát tri n công ngh nh h ưng n n ng l c công ngh và n ng l c công ngh l i nh hưng n chi n l ưc công ngh . Nh ng khía c nh c a s phát tri n công ngh bao g m: • Công ngh phát tri n theo ưng cong ch S • Có nh h ưng qua l i gi a s phát tri n c a công ngh s n ph m và s phát tri n c a công ngh quá trình. • S xu t hi n c a nh ng công ngh m i. • Công ngh m i có kh n ng c i thi n ho t ng kinh doanh ho c ng ưc l i. • Nh ng y u t v t ch c nh h ưng l n n s thay i công ngh . - Bi c nh c a ngành : Bi c nh c a ngành nh h ưng n chi n l ưc công ngh c a doanh nghi p, nó g m nh ng 32
33. khía c nh quan tr ng sau: • Cơ c u ngành, có th ưc hi u v ph ươ ng di n 5 l c l ưng c nh tranh (five forces). Công ngh có th nh h ưng n 5 l c l ưng này, nh ưng ng ưc l i s t ươ ng tác gi a chúng s quy t nh n ng l c công ngh . • Nh ng chính sách c a ngành liên quan n i m i công ngh • Các ngu n l c b sung c n thi t th ươ ng m i hoá công ngh m i • S xu t hi n c a nh ng ki u dáng n i b t nh t (dominant design). • S áp d ng nh ng công ngh c thù • S xu t hi n nh ng tiêu chu n c a ngành • Nh ng khía c nh xã h i c a vi c phát tri n ngành. * Yu t bên trong. - Nh ng hành ng có tính chi n l ưc c a doanh nghi p Nh ng hành ng có tính chi n l ưc th hi n m c v ng vàng c a doanh nghi p tr ưc nh ng thay i c a môi tr ưng bên ngoài. Theo Cooper và Schendel, i v i nh ng doanh nghi p ã ho t ng n nh, khi ươ ng u v i nh ng e do c a công ngh m i, các doanh nghi p này thưng t ng c ưng u t ư c i ti n nh ng công ngh tiên ti n h ơn là chuy n sang vi c s d ng công ngh m i. Doanh nghi p c ng có th tham gia vào lnh v c kinh doanh m i. Nh ng vi c này th ưng xu t phát t n l c phát tri n công ngh . - Bi c nh t ch c Bi c nh c a t ch c ph n ánh ph ươ ng pháp qu n tr và v n hoá c a doanh nghi p. V n hoá ca doanh nghi p có th ph thu c vào nh ng n ng l c c bi t c a doanh nghi p - nh ng n ng lc này xu t phát t khoa h c, xu t phát t k thu t, xu t phát t s n xu t; hoc ph thu c vào quá trình phát tri n s n ph m c a doanh nghi p – theo ph ươ ng pháp s c y công ngh hay ph ươ ng pháp s c kéo th tr ưng. c/ Phân lo i chi n l ưc * Chi n l ưc d n u - Ch p nh n m t t ư th ti n công v công ngh . - Ho t ng R& D m nh. - Ngu n tài chính m nh. * Chi n l ưc theo sau. - Tr thành ng ưi th hai, th ba i vào th tr ưng. - Sn ph m, quá trình ưc c i ti n d a theo phiên b n u tiên. - thành công ph i có n ng l c công ngh m nh. * Chi n l ưc b t ch ưc. - Th ưng i vào th tr ưng mu n, khi th tr ưng vào giai on t ng tr ưng ch m ho c chín mu i. - Có l i th c nh tranh v chi phí th p, s n ph m có nh ng ch c n ng ưc ưa chu ng và th ưng nh m vào th tr ưng l n. * Chi n l ưc ph thu c. 33
34. - Tham gia m t ít ho c không tham gia vào R&D. - Ph thu c vào khách hàng. - Da vào công ngh c a doanh nghi p khác. * Chi n l ưc truy n th ng . - Không ti n hành b t c ho t ng R&D nào. - Thích h p v i các doanh nghi p thu c ngh th công. * Chi n l ưc c ơ h i. - áp ng nhanh chóng nh ng c ơ h i th tr ưng i v i s n ph m th i trang có i s ng ng n. - Bt ch ưc là c ươ ng l nh c a ng ưi c ơ h i. d/ Liên k t chin l ưc công ngh và chi n l ưc kinh doanh. * Vai trò chi n l ưc công ngh trong ho ch nh kinh doanh . Chi n l ưc công ngh ph i ưc xác nh trong b i c nh bao quát c a ho ch nh kinh doanh vì công ngh ch là m t thành ph n c a h th ng kinh doanh. Vai trò c ơ b n c a chi n l ưc công ngh trong ho ch nh kinh doanh là t ra 3 câu h i: - Trong t ươ ng lai, doanh nghi p s tham gia vào nh ng ho t ng kinh doanh nào? - V th c a doanh nghi p ph i nh ư th nào ? - Nh ng ho t ng nghiên c u, s n xu t và Marketing nào là c n thi t t ưc v th này? Nu d a vào chu i giá tr c a doanh nghi p thì vai trò c a chi n l ưc công ngh trong ho ch nh kinh doanh là nh n d ng nh ng tác ng ti m tàng c a s thay i công ngh lên b t k b ph n nào c a chu i giá tr . * Xây d ng chi n l ưc công ngh t o l i th c nh tranh M.Porter ngh m t ph ươ ng pháp chung ti n hành nh ư sau : - Nh n d ng t t c các công ngh trong chu i giá tr c a doanh nghi p. - Nh n d ng các công ngh có liên quan trong các ngành công nghi p khác. - Xác nh s thay i then ch t. - Xác nh nh ng công ngh và nh ng thay i công ngh có vai trò quan tr ng i v i l i th cnh tranh. - ánh giá n ng l c c a doanh nghi p i v i nh ng công ngh quan tr ng và ưc l ưng chi phí c a vi c c i ti n công ngh . - La ch n chi n l ưc công ngh t ng c ưng chi n l ưc c nh tranh. - Cng c chi n l ưc công ngh trong t ng ơ n v c a công ty. 2- Các v n tác nghi p trong qu n tr công ngh là : - Phát sinh ý t ưng và khái ni m. - D báo - ánh giá - i m i - Chuy n giao công ngh . - u t ư cho R&D. 34
35. - Liên k t công ngh , s n ph m và th tr ưng. 3- Nh ng thách th c và tr ng i trong MOT a/ Thách th c : - Quan h ngh ch chi u gi a n ng l c công ngh và giá c a s n ph m trong m t s ngành công nghi p, thí d nh ng s n ph m k thu t s . - Chu k s ng c a s n ph m r t ng n làm cho k ho ch dài h n ít có ý ngh a. - Chi phí ban u cho Maketing c a m t s s n ph m r t cao. - S thay i công ngh có th phá v chi n l ưc s n ph m. - Khó kh n trong vi c nh giá s n ph m. b/ Tr ng i : Nh ng tr ng i làm cho qu n tr công ngh kém hi u qu ưc xem xét khía c nh tác nghi p và chi n l ưc. - V m t tác nghi p, nh ng tr ng i này th hi n qua nh ng ho t ng, ch c n ng và quy t nh qu n tr trong doanh doanh nghi p làm cho vi c s d ng các ngu n l c không ưc t i ưu v m t chi n l ưc c a công ty, t ư duy chi n l ưc, vai trò c a công ngh trong vi c xây d ng chi n l ưc công ty, m i quan h gi a các ch c n ng R&D, k thu t, s n xu t và maketing. - Sai l m chi n l ưc trong qu n tr công ngh : • Hi u không y v b n ch t và m c ích c a MOT. • Tm nhìn và s lãnh o c a ban qu n tr c p cao không phù h p. • Nh ng ho t ng v m t t ch c thì y u kém. TÓM T ẮT 1- Công ngh là t p h p các ph ươ ng pháp, quy trình, k n ng, bí quy t, công c , ph ươ ng ti n dùng bi n i các ngu n l c thành s n ph m. 2- Các b ph n c u thành m t công ngh : - Công ngh hàm ch a trong v t th (T). - Công ngh hàm ch a trong k n ng công ngh c a con ng ưi làm vi c trong công ngh (H). - Công ngh hàm ch a tr ng khung th ch xây d ng c u trúc t ch c (O). - Công ngh hàm ch a trong các d li u ã ưc t ư li u hóa ưc s d ng trong công ngh . 3- Phân lo i công ngh : - Có th phân lo i theo : • Theo tính ch t. • Theo ngành ngh . • Theo s n ph m. • Theo c tính công ngh . - Trong ph m vi qu n lý công ngh . • Theo trình công ngh . 35
36. • Theo m c tiêu phát tri n công ngh . • Theo góc môi tr ưng. • Theo c thù công ngh . • Theo u ra c a công ngh . 4- Các c tr ưng c ơ b n c a công ngh . - Chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh . - Mc ph c t p c a các thành ph n công ngh . - hi n i c a các thành ph n công ngh . - Chu trình s ng c a công ngh . 5- Môi tr ưng công ngh . - Khái ni m: Môi tr ưng công ngh c a m t qu c gia là khung c nh qu c gia, trong ó di n ra các ho t ng công ngh . Nó bao g m các y u t có tác d ng thúc y hay kìm hãm quá trình phát tri n công ngh . - Cơ s h t ng công ngh : • Nn t ng tri th c v khoa h c công ngh . • Các c ơ quan nghiên cu và tri n khai. • Nhân l c khoa h c công ngh • Chính sách khoa h c công ngh . • Nn v n hóa công ngh qu c gia. - Các y u t nh h ưng n môi tr ưng công ngh . • iu ki n v t ch t. • Ti m n ng c a con ng ưi v n ng l c công ngh • S tích l y kinh nghi m và tri thc. • Tính hi u qu c a c ơ c u t ch c. • S h tr c a n n v n hóa và chính sách công ngh . • Các m i quan h qu c t và nh ng ràng bu c - Các y u t xác nh môi tr ưng công ngh 6- Qu n tr công ngh . Qu n tr công ngh là l nh v c ki n th c liên quan n vi c xây d ng và th c hi n các chính sách gi i quy t các v n phát tri n và s d ng công ngh , s tác ng c a công ngh n xã hi, t ch c, cá nhân và môi tr ưng. MOT nh m thúc y i m i to nên t ng tr ưng kinh t và khuy n khích s d ng công ngh m t cách h p lý vì l i ích con ng ưi. Ngoài ra MOT liên k t nh ng l nh v c k thu t, khoa h c và qu n tr ho ch nh, phát tri n và th c hi n n ng l c công ngh nh m v ch ra và hoàn thành m c tiêu chi n l ưc và tác nghi p c a t ch c. 7- Chi n l ưc công ngh doanh nghi p. - Khái ni m. - Các y u t nh h ưng n chi n l ưc công ngh . - Phân lo i chi n l ưc công ngh . 36
37. - Liên k t chi n công ngh v i chi n l ưc kinh doanh. CÂU H ỎI ÔN T ẬP 1- Trình bày khái ni m v công ngh ? Ý ngh a c a vi c ư a ra khái ni m m i v công ngh ? 2- Trình bày khái ni m v qu n tr công ngh và nh ng thách th c, tr ng i trong qu n tr công ngh ? 3- Trình bày chu i phát tri n c a các thành ph n công ngh ? Ý ngh a c a vi c nghiên cu chu i phát tri n ph n con ng ưi trong quá trình tích lu ki n th c công ngh ? 4- Trình bày các y u t nh h ưng n chi n l ưc công ngh ? 5- Trình bày các thành ph n c a m t công ngh ? Nêu ra m i quan h gi a 4 thành ph n công ngh trên? Cho m t ví d minh ho các thành ph n c a m t công ngh c th ? 6- Trình bày các thành ph n c a c ơ s h t ng công ngh ? 7- Trình bày tóm t t các y u t nh h ưng n môi tr ưng công ngh các n ưc ang phát tri n ? 8- Trình bày các y u t c tr ưng c a m t công ngh . 37
38. CH Ơ NG 2 : ÁNH GIÁ CÔNG NGH VÀ N NG LC CÔNG NGH GI ỚI THI ỆU 1- M ục đích, yêu c ầu Ch ươ ng 2 gi i thi u m t cách khái quát ánh giá công ngh và n ng l c công ngh . Sau khi h c xong ch ươ ng này, h c viên c n t ưc các yêu c u sau : - ánh giá công ngh là gì ? m c ích c a vi c ánh giá công ngh . - Các c im và nguyên t c trong ánh giá công ngh - Các y u t c n phân tích khi ánh giá công ngh . - Bi t cách s d ng các công c k thu t trong ánh giá công ngh . - Khái ni m nng l c công ngh . - Bi t cách phân tích, ánh giá n ng l c công ngh - Tìm hi u các bi n pháp nâng cao n ng l c công ngh 2- N ội dung chính. - Nh ng c ơ s chung ánh giá công ngh - Các công c và k thu t s d ng trong ánh giá công ngh . - Khái ni m n ng l c công ngh - Phân tích, ánh giá n ng l c công ngh . - Các bi n pháp nâng cao n ng l c công ngh NỘI DUNG 2.1. ĐÁNH GIÁ CÔNG NGH Ệ 2.1.1. C ơ s ở chung để đánh giá công ngh ệ. ánh giá công ngh kh i ngu n t m t th c t là không ph i m i i m i công ngh u mang l i l i ích cho xã h i. Ngày nay, nhi u qu c gia coi ánh giá công ngh nh ư là b ưc u tiên ho ch nh công ngh nói riêng và ho ch nh chính sách kinh t - xã h i nói chung. Tuy v y, ánh giá công ngh l i là m t công vi c còn m i m i v i Vi t nam. 1- Khái ni m: Cho n nay ch ưa có m t nh ngh a th ng nh t v ánh giá công ngh . D ưi ây là m t s nh ngh a v ánh gía công ngh . - ánh giá công ngh là m t d ng nghiên c u chính sách nh m cung c p s hi u bi t toàn di n v m t công ngh hay m t h th ng công ngh cho u vào c a quá trình ra quy t nh. - ánh giá công ngh là qúa trình t ng h p xem xét tác ng gi a công ngh v i môi tr ưng xung quanh nh m ư a ra các k t lu n v kh n ng th c t và ti m n ng c a m t công ngh hay mt h th ng công ngh . 38
39. - ánh giá công ngh là vi c phân tích nh l ưng hay nh tính các tác ng c a m t công ngh hay m t h th ng công ngh i v i các y u t c a môi tr ưng xung quanh . 2- Quá trình xu t hi n và phát tri n c a ánh giá công ngh . Sau chi n tranh th gi i th hai, nhi u công ngh tiên ti n t l nh v c qu c phòng ưc chuy n sang dân d ng. Các công ngh tiên ti n này, m t m t làm ra nhi u c a c i t o nên s t ng tr ưng kinh t v i t c cao, m t khác gây ô nhi m n ng n cho môi tr ưng s ng do ph n l n các công ngh qu c phòng tiêu th nhi u nguyên v t li u và n ng l ưng. Tác ng x u c a công ngh n môi tr ưng s ng ã làm v m ng nhi u nhà khoa h c và chính tr v vi c áp d ng các công ngh hi n i, c bi t gây ph n ng m nh m trong công chúng.Vào nh ng n m 60, kh i u t Hoa K , áp l c c a qu n chúng khi n chính ph ph i xem xét v n gây ô nhi m c a các công ngh s n xu t, ư a ra các lu t l ki m soát, iu ch nh và sau ó l p ra c ơ quan chuyên theo dõi v n này. Quá trình trên d n n s hình thành ánh giá công ngh c p nhà n ưc. Khi ánh giá công ngh ch xem xét tác ng c a công ngh n môi tr ưng s ng, các ch doanh nghi p ch áp d ng ánh giá công ngh nh ư m t công c i phó v i chính quy n. Tuy nhiên, ánh giá công ngh trong giai on này ã có tác d ng th c t nh xã h i v h u qu c a thay i công ngh , m c dù ánh giá công ngh còn mang tính ch t th c nghi m và ch ưa có m t c ơ s lý lu n khoa h c. Giai on ti p theo, nh ng n m c a th p k 70, ho t ng ánh giá công ngh lan sang Tây Âu, Tây Âu các nhà ánh giá công ngh không ch xem xét tác ng c a công ngh i v i môi tr ưng s ng, mà mong mu n phát tri n ánh giá công ngh nh ư m t b môn khoa h c m i. Xu hưng này nh m h ưng t i vi c ng d ng các k t qu c a ánh giá công ngh , ng th i t ng cưng tính trung l p v chính tr c a nó. Bên c nh ó, nh ng n m 70 c ng ch ng ki n s xu t hi n ca xu h ưng ánh giá công ngh mang s c thái v n hoá, xã h i, môi tr ưng và c v chính tr . K t qu c a các phong trào này ã t o ra m t lo i cách ti p c n m i i v i ánh giá công ngh . Vào nh ng n m cu i c a th p k 70, u th p k 80 là giai on th ch hoá ánh giá công ngh . Các c ơ quan chuyên trách v ánh giá công ngh ưc hình thành, nh ư v n phòng ánh giá công ngh c a qu c h i M (OTA) n m 1976, c ơ quan ánh giá công ngh c a Hà Lan (NOTA), ch ươ ng trình d báo và ánh giá công ngh c a c ng ng châu âu (FASR). m t s n ưc tuy không có c ơ quan chính th c chuyên trách v ánh giá công ngh , nh ưng có các nhóm các vi n khoa h c, các c ơ quan c a chính ph và các phong trào xã h i quan tâm n ánh giá công ngh quy mô áng k . T nh ng n m 80 n nay, ánh giá công ngh ã b ưc vào giai on hoàn thi n. ánh giá công ngh b t u có nh h ưng n vi c ho ch nh chính sách và phát tri n công ngh . V ph ươ ng pháp lu n, xu h ưng chung là chuy n t các mô hình nh l ưng và phân tích h th ng sang cách ti p c n nh tính h ưng v m c ích s d ng, d a áng k vào nghiên c u tình hu ng. Vi c phát tri n m ng l ưi qu c t các nhà nghiên c u ánh giá công ngh ã b t u hình thành. Ngày nay, các n ưc phát tri n, ánh giá công ngh tr thành v n có tính l p pháp và tr thành m t b ph n khoa h c. K thu t ánh giá công ngh ã ưc dùng phân tích hi u qu trong i m i s n ph m và công ngh ch t o ra s n ph m, trong chính sách kinh doanh, trong l a ch n a im u t ư . mà các ph ươ ng pháp phân tích th tr ưng, phân tích kinh t truy n th ng không gi i quy t ưc. 3- M c ích c a ánh giá công ngh . các n ưc ang phát tri n, ánh giá công ngh nh m các m c ích sau: 39