Bài giảng Hệ điều hành - Chương 3: Tương tranh giữa các Process - Đại học Bách khoa TP.HCM

Nội dung text: Bài giảng Hệ điều hành - Chương 3: Tương tranh giữa các Process - Đại học Bách khoa TP.HCM

1. MÔN HỆ ĐIỀU HÀNH Chương 3 TƯƠNG TRANH GIỮA CÁC PROCESS 3.1 Giới thiệu về tương tranh 3.2 Loại trừ tương hỗ giữa các đoạn code CS 3.3 Các phương pháp dừng chờ chủ động (busy waiting) 3.4 Đồng bộ các process : Bài toán Sản xuất-Tiêu dùng 3.5 Các phương pháp dừng chờ thụ động (sleep-wakeup) 3.6 Các bài toán IPC kinh điển và giải quyết Tài liệu tham khảo : chương 2, sách "Modern Operating Systems", Andrew S. Tanenbaum: , 2nd ed, Prentice Hall Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 1 3.1 Giới thiệu về tương tranh ‰ Trong hệ đa chương, thường có nhiều process chạy song hành, nhưng mỗi process c khng gian lm việc độc lập, không ai có thể truy xuất trực tiếp không gian làm việc của process khác => rất tốt cho việc bảo vệ chng lẫn nhau nhất l khi các process này là những chương trình độc lập. ‰ Nếu 2 hay nhiều process cần giao tiếp nhau để đồng bộ hay để trao đổi dữ liệu, ta cần cung cấp cơ chế cho chng. C 2 cơ chế giao tiếp chnh giữa cc process : truy xuất bộ nhớ dng chung v gởi/nhận thng bo. ‰ Truy xuất bộ nhớ chung là 1 trong nhiều hoạt động tương tranh giữa các process. Vấn đề tương tranh trên 1 tài nguyên dùng chung là vấn đề lớn cần phải giải quyết triệt để vì nếu nhiều process truy xuất đồng thời vo 1 ti nguyn dng chung mà không có sự kiểm soát thì dễ xảy ra lỗi làm hư hỏng tài nguyên (điều kiện Race). Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 2 1
2. Giới thiệu về tương tranh ‰ Phân tích kỹ code của chương trình, ta nhận thấy chúng là danh sách liên tiếp của 2 loại đoạn code : ‰ đoạn code truy xuất các biến cục bộ của chương trình. Đoạn code này thường dài và xuất hiện nhiều. May mắn là chúng ta không cần quan tâm và kiểm soát đoạn code này. ‰ Đoạn code truy xuất tài nguyên dùng chung và có thể tranh chấp với process khác. Đây là đoạn code, mặc dù ít xuất hiện và thường rất ngắn, nhưng dễ gây lỗi trên tài nguyên nên ta gọi nó là 'critical session‘ (viết tắt là CS), chúng ta cần kiểm soát cẩn thận đoạn code CS này. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 3 Giới thiệu về tương tranh đoạn lệnh truy đoạn lệnh truy xuất cục bộ xuất cục bộ critical session 1 resource 1 critical session 2 đoạn lệnh truy đoạn lệnh truy xuất cục bộ xuất cục bộ critical session 2 critical session 1 resource 2 đoạn lệnh truy đoạn lệnh truy xuất cục bộ xuất cục bộ Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 4 2
3. Giới thiệu về tương tranh Thí dụ 2 ứng dụng truy xuất tài khoản A đồng thời : 1. hiển thị giao diện & chờ 1. hiển thị giao diện & chờ người dùng ra lệnh người dùng ra lệnh 2. Người dùng ra lệnh nạp 2. Người dùng ra lệnh rút tiền vào tài khoản A số tiền từ tài khoản A 500USD → 700USD → xử lý : Tài khoản xử lý : 21a Đọc tài khoản A vào A 21b Đọc tài khoản A vào bộ nhớ, bộ nhớ, 22a Tăng giá trị tài 22b Giảm giá trị tài khoản trong bộ nhớ Vùng CS khoản trong bộ nhớ lên 700USD. đi 500USD. 23a Ghi lại giá trị mới. 23b Ghi lại giá trị mới. 3. Quay về bước 1 3. Quay về bước 1 Nếu tài khoản A là 1000USD và HĐH điều khiển chạy 2 process P1 và P2 theo thứ tự 21a→22a→21b→22b→23b→23a thì kết quả tài khoản A sẽ là 1700USD (giá trịđúng là 1200USD). Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 5 3.2 Loại trừ tương hỗ giữa các đoạn CS ƒ Để kiểm soát việc truy xuất tài nguyên đồng thời giữa nhiều process, ta không cho phép hơn 1 vùng CS của các process đó cùng truy xuất tài nguyên xác định tại từng thời điểm. Phương pháp này được gọi là loại trừ tương hỗ giữa các đoạn CS (Mutual Exclusion). ƒ Có nhiều phương pháp loại trừ tương hỗ cụ thể khác nhau và được chia làm 2 nhóm chính : nhóm các phương pháp dừng chờ chủ động (busy waiting) và nhóm các phương pháp dừng chờ thụ động (sleep/wakeup). ƒ Tinh thần của nhóm phương pháp dừng chờ chủ động là khi 1 process cần thực hiện đoạn code CS tương tranh với process khác thì nó phải dừng chờ đến khi process khác chạy xong đoạn code CS này, trong quá trình dừng chờ, nó vẫn chiếm CPU liên tục để dò điều kiện chạy tiếp liên tục (nhưng không thành công). ƒ Tinh thần của nhóm phương pháp sleep/wakeup là khi phải dừng chờ process khác, nó xin ngủ (trả CPU) và nằm bất động. Khi process khác thực hiện xong vùng CS, hệ thống sẽ đánh thức process ngủ để bắt đầu thực hiện đoạn lệnh CS Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 6 3
4. Loại trừ tương hỗ giữa các đoạn CS Mỗi lần muốn vào vùng CS, ta phải gọi hàm In_Control() để kiếm soát việc thi hành vùng CS, khi hoàn thành vùng CS, ta In_Control(); phải gọi hàm Vùng CS truy xuất tài Out_Control() để thông nguyên dùng chung báo cho các process khác đang chờ để chúng kiểm Out_Control(); tra lại việc đi vào. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 7 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 1. Phương pháp dựa trên Interrupt ƒ Tính chất cơ bản của CPU là sau khi thi hành 1 lệnh máy, nó sẽ tự động thi hành lệnh máy kế tiếp, mà không để ý bất kỳ thứ gì bên ngoài. ƒ Tuy nhiên, nếu chỉ vậy, CPU sẽ không bao giờ đáp ứng kịp thời 1 sự kiện nào đóxảy ra trong quá trình thi hành chương trình của CPU. Do đó, người ta phải tạo thêm 1 chân nhập có tên là IRQ. Một thiết bị nào đónếu muốn yêu cầu CPU xử lý dùm công việc nào thì hãy tạo tín hiệu (ngắt) gởi về CPU trên chân IRQ. Bình thường, mỗi khi CPU thấy có tín hiệu trên chân IRQ, nó sẽ dừng tạm thời chương trình đang chạy hiện hành, chạy đoạn lệnh qui định trước (trình phục vụ ngắt) để xử lý công việc dùm cho thiết bị yêu cầu. Sau khi hoàn thành trình phục vụ ngắt, CPU sẽ quay về tiếp tục thi hành chương trình từ vị trí ngừng trước đây. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 8 4
5. 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 1. Phương pháp dựa trên Interrupt Tuy nhiên, nếu CPU đang thi hành chương trình real-time hay nhạy cảm với thời gian, nó cần có khả năng phớt lờ yêu cầu ngắt. Để giúp chương trình quyết định lúc nào cho phép CPU đáp ứng ngắt, lúc nào phớt lờ, người ta cung cấp 2 lệnh máy sau : Cli : clear Interrupt : cấm CPU được phục vụ ngắt Sti : set interrupt : cho phép CPU được đáp ứng ngắt. Như vậy, nếu ta viết : In_Control() ≡ cli Out_Control() ≡ sti thì tại từng thời điểm chỉ có tối đa 1 process chạy được vùng CS, vì không có process nào khác (kể cả trình lập lịch) có thể ngắt nó tạm thời. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 9 3.3 Các phương pháp chờ chủ động Phương pháp dựa trên ngắt quảng rất đơn giản, hiệu quả nhưng nếu lập trình sai thì nguy hiểm khôn lường. Thí dụ nếu ta quên viết lệnh sti sau khi hoàn thành vùng CS thì process tương ứng sẽ tiếp tục chạy đến hết chương trình rồi treo máy vì không process nào khác, kể cả trình lập lịch, có thể chiếm được CPU để chạy. Hiện nay, chỉ có HĐH mới được phép dùng phương pháp này, chương trình ứng dụng không được phép dùng. Hơn nữa, phương pháp dựa trên ngắt chỉ tác động trên 1 CPU, nếu máy có nhiều CPU thì các CPU khác không bịảnh hưởng bởi lệnh cấm ngắt trên 1 CPU nào đó. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 10 5
6. 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 2. Phương pháp dùng biến khóa Mỗi vùng CS được bảo vệ bởi 1 biến khóa, biến này lúc đầu = 0 để xác định rằng chưa process nào thi hành vùng CS. Mỗi lần muốn thi hành vùng CS, process sẽ kiểm tra biến khóa, nếu nó = 0 thì set lên 1 và tiếp tục thi hành vùng CS đến khi hoàn thành sẽ set lại biến khóa = 0. Trường hợp biến khóa = 1 thì phải chờ process khác thi hành xong vùng CS. Bool process_in_CS = 0; In_Control() { for (;;) if (process_in_CS ==0) break; Out_Control() { process_in_CS = 1; process_in_CS = 0; } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 11 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 2. Phương pháp dùng biến khóa Về ý tưởng thì phương pháp dùng biến khóa giải quyết tốt vấn đề tranh chấp tài nguyên dùng chung, nhưng nếu hiện thực bằng đoạn lệnh C như slide trước thì có thể thất bại trong 1 số tình huống. Giả sử process P1 muốn thi hành vùng CS, nó kiểm tra biến process_in_CS và thấy đang mở (=0). Ngay lúc này, process hết khe thời gian, trình lập lịch dừng nó và chọn process P2 chạy tiếp, nếu P2 cũng muốn thi hành vùng CS, nó kiểm tra biến khóa, lúc này biến khóa vẫn = 0 nên P2 sẽ set lên 1 rồi thi hành vùng CS. Trong lúc thi hành CS, P2 hết khe thời gian và CPU được giao lại P1. P1 chạy tiếp và cũng set biến khóa lên 1 rồi vào vùng CS. Như vậy lúc này 2 process P1 và P2 đang tranh chấp tài nguyên dùng chung! Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 12 6
7. 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 3. Phương pháp dùng lệnh TSL Phân tích lỗi của phương pháp dùng biến khóa, ta nhận thấy nếu 2 lệnh kiểm tra biến khóa và set nó lên 1 được đảm bảo thi hành theo cơ chế nguyên tử, không chia cắt (hoặc thực hiện cả hai, hoặc không thi hành lệnh nào) thì lỗi của slide trước không thể xảy ra, nghĩa là phương pháp dùng biến khóa sẽ chạy đúng. Để đảm bảo được ý tưởng trên, về mặt phần cứng, hãng chế tạo CPU sẽ cung cấp thêm 1 lệnh máy đặc biệt có tên là TSL (Test-and- Set) có dạng sau : TSL al, process_in_CS ≡ al ← process_in_CS process_in_CS ← 1 Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 13 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 3. Phương pháp dùng lệnh TSL Nhờ đặc tính của lệnh máy TSL, ta viết lại 2 hàm In_Control() và Out_Control() của phương pháp dùng biến khóa như sau : Bool process_in_CS = 0; In_Control() { Out_Control() { for (;;) { process_in_CS = 0; TSL al, process_in_CS; } if (al ==0) break; } } Phân tích đoạn code trên, ta thấy process nào thực hiện được lệnh TSL đầu tiên thì nó đã set biến khóa lên 1 nên nếu ngay sau đócó process khác chạy In_Control() thì phải chờ process ban đầu, chứ không thể vào vùng CS trước được. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 14 7
8. 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 4. Phương pháp luân phiên Ý tưởng của phương pháp này là cho các process luân phiên thi hành vùng CS, từng thời điểm chỉ 1 process được thi hành CS. Giả sử có N process cần thi hành CS được đánh số từ 0 đến N-1. Tạo 1 biến "turn" chứa chỉ số process được phép thi hành CS tại từng thời điểm. Lúc đầu turn được set = 0. In_control (int idproc) { while (turn != idproc) ; // chờ đến lượt mình } Out_control (int idproc) { turn = (turn +1)%N; // cho process đi ngay sau mình vào } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 15 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 4. Phương pháp luân phiên Về lý thuyết, phương pháp luân phiên tạo được sự bình đẳng tuyệt đối giữa các process về việc thi hành vùng CS, process nào cũng được thi hành CS với cơ hội ngang nhau, không process nào có thể thi hành CS nhiều lần hơn các process khác. Tuy nhiên trong thực tế, các process thường có độ phức tạp khác nhau, có nhu cầu chạy vùng CS rất khác nhau, process này cần chạy CS nhiều lần, process khác chỉ cần chạy CS ít lần. Như vậy, process cần chạy CS ít lần hơn sẽ ngăn cản process cần chạy CS nhiều lần hơn. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 16 8
9. 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 5. Phương pháp Peterson Để khắc phục vấn đề của phương pháp luân phiên, Peterson đã nâng cấp thuật giải In_Control() và Out_Control() như sau : #define FALSE 0 #define TRUE 1 #define N 2 int turn = 0; // chỉ số process được phép thi hành vùng CS int interested[N]; // dãy ghi nhận ý muốn các process, ban đầu = 0 void In_control (int idproc) { int other = 1 - idproc; interested[idproc] = TRUE; // khai báo ý muốn vào CS turn = idproc; // khẳng định ý muốn vào CS while (interested[other]==TRUE && idproc!=turn) ; //chờ } void Out_control(int idproc) { interested[idproc] = FALSE; } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 17 3.3 Các phương pháp chờ chủ động 5. Phương pháp Peterson Phân tích hàm In_Control(), ta thấy nếu 2 process cùng muốn vào vùng CS 1 lượt thì process nào xin vào trước sẽ thắng còn process xin vào sau sẽ phải chờ. Hơn nữa, mỗi process có quyền vào vùng CS mà không cần chờ đến lượt mình như trước đây. Lưu ý đoạn code ở slide trước chỉ đúng cho trường hợp 2 process. Nếu có nhiều process cần truy xuất vùng CS, ta phải hiệu chỉnh lại đoạn code phức tạp hơn nhiều mới giải quyết được vấn đề. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 18 9
10. 3.4 Đồng bộ các process : Bài toán Sản xuất-Tiêu dùng Trong hệ thống có 2 loại phần tử : ƒ Sản xuất chuyên tạo sản phẩm mới và để vào kho chứa. ƒ Tiêu dùng chuyên lấy sản phẩm từ kho chứa ra để sử dụng. Bài toán Sản xuất -Tiêu dùng trên có 2 vấn đề cần giải quyết : ƒ làm sao để phần tử Sản xuất và Tiêu dùng không được tranh chấp nhau khi truy xuất kho chứa sản phẩm. ƒ làm sao để đồng bộ tốc độ thi hành của 2 phần tử để chúng có thể hoạt động tốt theo thời gian, không gây khủng hoảng thừa hay khủng hoảng thiếu. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 19 Ý tưởng giải quyết Bài toán Sản xuất -Tiêu dùng Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 20 10
11. Ý tưởng giải quyết Bài toán Sản xuất -Tiêu dùng Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 21 Ý tưởng giải quyết Bài toán Sản xuất -Tiêu dùng Ý tưởng của đoạn code trong 2 slide trước là : ƒ kiểm tra điều kiện chạy tiếp cho process Sản xuất và Tiêu dùng. Nếu không thể chạy tiếp (kho đầy/rỗng) thì gọi hàm sleep() để dừng chạy đến lúc được process khác đánh thức. ƒ Khi cần thiết, process sẽ gọi hàm wakeup() để đánh thức dùm process khác dậy để nó tiếp tục chạy từ lúc ngủ trước đây. Mặc dù ý tưởng trên giải quyết được vấn đề đồng bộ giữa các process, nhưng nếu lập trình bằng ngôn ngữ C như slide trước thì có thể gây lỗi. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 22 11
12. Ý tưởng giải quyết Bài toán Sản xuất -Tiêu dùng Cụ thể nếu Producer kiểm tra kho chứa đầy, tính gọi hàm sleep() để ngủ thì hết khe thời gian chạy. Trình lập lịch sẽ dừng tạm Producer, chọn Consumer chạy. Consumer kiểm tra kho chứa, lấy được sản phẩm và đánh thức Producer dậy. Tuy nhiên việc đánh thức này không có giá trị vì Producer chứa ngủ. Sau đó producer chạy tiếp, nó sẽ gọi sleep() để ngủ và sẽ không bao giờ thức dậy vì consumer không bao giờ đánh thức nó nữa. Riêng Consumer chạy tiếp và theo thời gian, nó sẽ lấy hết sản phẩm trong kho chứa, khi đónósẽ gọi sleep() để ngủ chờ Producer đánh thức nhưng sẽ không bao giờ thức dậy được vì Producer cũng đã và đang ngủ như Consumer. Hiện tượng này được gọi là Deadlock và ta sẽ giới thiệu các phương pháp khác nhau để giải quyết trong chương 4. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 23 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup 1. Phương pháp dùng Semaphore Semaphore là đối tượng được cung cấp sẵn bởi hệ thống, đối tượng này gồm : ƒ 1 thuộc tính chứa giá trị nguyên dương, ta gọi là biến semaphore s. ƒ hàm down(s) có chức năng giảm s 1 đơn vị, nếu giảm không được thì phải chờ đến khi có điều kiện giảm được thì làm lại. Thời gian thực hiện hàm down có thể rất dài, nhưng các process khác không thể thấy được trạng thái trung gian của hàm down này. Nói cách khác việc thi hành hàm down có tính nguyên tử, không chia cắt được. ƒ hàm up(s) có chức năng tăng s 1 đơn vị, nếu sau khi tăng mà s = 1 thì phải đánh thức các process đang ngủ vì đã thực hiện down(s) trước đây mà chưa được. Thời gian thực hiện hàm up rất nhanh, việc thi hành hàm up cũng có tính nguyên tử, không chia cắt được. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 24 12
13. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Ta có thể dùng Semaphore để giải quyết tương tranh giữa nhiều process như sau : ƒ kết hợp 1 semaphore nhị phân với vùng CS tương ứng. Semaphore này sẽ được gán trị đầu là 1 và sau này nó chỉ có thể chứa 2 trị : hoặc 0 hoặc 1. Ta gọi semaphore này là semaphore nhị phân. ƒ hàm In_Control() để kiểm soát vào vùng CS của process sẽ là lời gọi hàm down (s). ƒ hàm Out_Control() để kiểm soát ra vùng CS của process sẽ là lời gọi hàm up (s). Như vậy, tại 1 thời điểm chỉ có 1 process down(s) được và vào vùng CS, các process khác nếu down(s) đều bị thất bại và phải ngủ chờ. Khi process đầu tiên thực hiện xong CS, nó thực hiện up(s) và sẽ đánh thức các process ngủ dậy. Trong các process dậy này, chỉ có 1 process thực hiện thành công lệnh down(s) để vào vùng CS Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 25 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup //dùng Semaphore giải quyết bài toán Sản xuất — Tiêu dùng Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 26 13
14. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup //dùng Semaphore giải quyết bài toán Sản xuất — Tiêu dùng Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 27 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Phân tích code dùng semaphore để giải quyết đồng thời 2 vấn đề tương tranh và đồng bộ process trong bài toán Sản xuất — Tiêu dùng trong slide trước, ta thấy việc dùng semaphore khá gọn nhẹ và hiệu quả. Tuy nhiên khuyết điểm của việc dùng semaphore là độ an toàn không cao. Cụ thể nếu ta hoán vị 2 lệnh down(&full) và down(&mutex) trong process Consumer thì dễ dẫn đến deadlock vì khi hết sản phẩm trong kho chứa, Consumer tới sẽ khóa kho trước rồi mới kiểm tra kho chứa, lúc này kho chứa rỗng nên Consumer sẽ dừng chờ Producer đánh thức, tuy nhiên Producer sẽ phải ngủ chờ Consumer mở kho chứa → Producer và Consumer đã ngủ chờ nhau và cả 2 sẽ ngủ mãi, đây là hiện tượng deadlock mà ta sẽ trình bày trong chương 4. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 28 14
15. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup 2. Phương pháp dùng Monitor Monitor là đối tượng được cung cấp sẵn bởi hệ thống. Về cấu trúc, monitor cũng gồm nhiều thuộc tính dữ liệu và nhiều tác vụ chức năng : Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 29 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Sự khác biệt giữa Monitor và 1 đối tượng (module phần mềm) bình thường được thể hiện bởi 2 tính chất sau : 1. trong monitor, ta có thể định nghĩa nhiều biến điều kiện. Biến điều kiện chỉ có tên, không có kiểu và không có giá trị nên ta không dùng nó như biến bình thường. Chỉ có 2 tác vụ định sẵn có thể truy xuất biến điều kiện : - hàm wait(cond) : bắt process ngủ chờ trên biến điều kiện cond. - hàm signal(cond) : đánh thức các process đang ngủ chờ trên biến cond. 2. Về mặt điều khiển, Monitor chỉ cho phép tối đa 1 process được vào thi hành 1 tác vụ nào đócủa Monitor tại từng thời điểm. Nhờ tính chất này, ta dễ dàng giải quyết việc loại trừ tương hỗ giữa các process khi chúng truy xuất đồng thời 1 tài nguyên dùng chung nào đóbằng cách đặt mỗi đoạn CS vào 1 tác vụ riêng và đặt tất cả các tác vụ này trong một Monitor nào đó. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 30 15
16. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup //dùng Monitor giải quyết bài toán Sản xuất — Tiêu dùng Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 31 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Code Java dùng Monitor hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng //đặc tả class ứng dụng demo bài toán Sản xuất — Tiêu dùng public class ProducerConsumer { static final int N = 100; //kích thước kho chứa static producer p = new producer(); //đối tượng thread producer static producer c = new consumer(); //đối tượng thread consumer static ourMonitor mon = new ourMonitor(); //đối tượng monitor //điểm nhập ứng dụng demo public static void main(String args[]) { p.start(); //khởi động thread Producer c.start(); //khởi động thread Consumer } //(xem tiếp slide kế) Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 32 16
17. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Code Java dùng Monitor hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng //class đặc tả thread Producer static class producer extends Thread { public void run() { int item; while (true) { item = produce_item(); mon.insert (item); } } priavte int produce_item () { } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 33 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Code Java dùng Monitor hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng //class đặc tả thread Consumer static class consumer extends Thread { public void run() { int item; while (true) { item = mon.remove(); consume_item(item); } } priavte void consume_item (int item) { } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 34 17
18. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Code Java dùng Monitor hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng //class đặc tả Monitor static class our_monitor { private int buffer[] = new int[N]; // kho chứa private int count = 0, lo = 0, hi = 0; //các biến quản lý kho chứa //hàm thêm sản phẩm vào kho chứa public synchronized vois insert (int val) { if (count == N) goto_sleep(); //nếu kho đầy thì ngủ buffer[hi] = val; // để sản phầm vào vị trí hi = (hi+1) % N; //tăng vị trí để sản phẩm count = count +1; //tăng counter sản phẩm if (count == 1) notify(); //đánh thức consumer nếu cần } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 35 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup Code Java dùng Monitor hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng //hàm lấy sản phẩm từ kho chứa public synchronized int remove () { int val; if (count == 0) goto_sleep(); //nếu kho hết thì ngủ val = buffer[lo]; // lấy sản phầm từ vị trí lo = (lo+1) % N; //tăng vị trí lấy sản phẩm count = count - 1; //giảm counter sản phẩm if (count == N-1) notify(); //đánh thức producer nếu cần return val; } private void goto_sleep () { try { wait(); } catch (InterruptedException exc) {} } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 36 18
19. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup 3. Phương pháp gởi/nhận thông báo Hệ thống cung cấp 2 hàm chức năng : ƒ send (proc_id, message) cho phép gởi 1 chuỗi byte tới prcoess proc_id. ƒ receive (proc_id, message) cho phép chờ nhận chuỗi byte từ process proc_id gởi tới. Đoạn code C sau sẽ giải quyết bài toán Sản xuất — Tiêu dùng dùng phương pháp gởi/nhận thông báo. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 37 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup 3. Phương pháp gởi/nhận thông báo //Code C hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng #define N 100 void Producer(void) { int item; message m; while (TRUE) { item = produce_item(); //tạo sản phầm mới receive(consumer, &m); //chờ nhận yêu cầu từ consumer build_message(&m, tiem); //xây dựng thông báo chứa sản phẩm send(consumer, &m); //gởi đến consumer } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 38 19
20. 3.5 Các phương pháp sleep/wakeup 3. Phương pháp gởi/nhận thông báo //Code C hiện thực bài toán Sản xuất-Tiêu dùng #define N 100 void Consumer(void) { int item; message m; //gởi n yêu cầu sản xuất tới Producer for (i = 0; i <N; i++) send (producer, &m); while (TRUE) { receive(producer, &m); //chờ nhận sản phầm từ consumer item = extract_item(&m); //rút trích sản phầm mới từ thông báo send(producer, &m); //gởi yêu cầu mới đến producer consume_item(&tiem); //tiêu dùng sản phẩm } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 39 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 1. Bài toán 5 SV ăn cơm : 1. bàn ăn có 5 chén cơm dành cho 5 SV, đánh số thứ tự từ 0 - 4. 2. do thiếu đủa, chỉ có 5 chiếc được để xen kẻ giữa các chén cơm, đánh số thứ tự từ 0 -4. 3. mỗi SV ăn cơm cần 1 đôi đủa. Vì lịch sự, mỗi SV chỉ được phép lấy 2 chiếc kề chén cơm của mình (chiếc bên trái và chiếc bên phải). Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 40 20
21. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 1. Bài toán 5 SV ăn cơm : 4. hãy tìm qui trình ăn cơm cho mỗi SV sao cho các điều kiện sau được thỏa : - các SV ăn cơm được càng đồng thời càng tốt (hiệu quả nhất). - các SV không được tranh chấp nhau trong việc lấy đôi đủa. - các SV không bị deadlock trong quá trình chờ lấy đủa. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 41 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 1. Bài toán 5 SV ăn cơm : Phân tích hoạt động ăn cơm của SV : - quá trình ăn cơm không đòi hỏi phải sở hữu liên tục đôi đủa. - quá trình ăn cơm là hoạt động lặp, mỗi chu kỳ gồm 3 công đoạn : 1. đang nhai cơm hay nói chuyện. (THINKING) 2. cố gắng chiếm hữu đôi đủa. (HUNGRY) 3. và cơm và gắp thức ăn rồi để đủa xuống bàn. (EATING) - trong đó công đoạn 1 tốn nhiều thời gian nhất nhưng may mắn là trong công đoạn này, SV không cần đủa (tài nguyên). Còn bước 2 và 3 thì rất ngắn và cần loại trừ tương hỗ giữa các SV. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 42 21
22. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 1. Bài toán 5 SV ăn cơm : Phát họa qui trình ăn cơm cho mỗi SV : #define N 5 void Sinhvien (int i) { while (còn cơm) { think(); //công đoạn 1 take_fork(i); //công đoạn 2, có thể bị kẹt 1 thời gian take_fork((i+1)%N); eat(); put_fork(i); //công đoạn 3 thường rất nhanh put_fork((i+1)%N); } } Qui trình ăn ở trên dễ bị deadlock, thí dụ như 5 SV đều thực hiện lệnh take_fork(i); đồng thời và đều thành công. Bây giờ họ thực hiện tiếp lệnh kế thì tất cả đều bị dừng chờ mãi mãi vì không còn đủa trên bàn. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 43 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 1. Bài toán 5 SV ăn cơm : //thuật giải cải tiến để tránh deadlock : #define N 5 void Sinhvien (int i) { while (còn cơm) { think(); //công đoạn 1 L1: take_fork(i); if (!asyn_take_fork((i+1)%5)) { //thất bại put_fork(i); sleep(random()); goto L1; //công đoạn 2 } eat(); //công đoạn 3 } } Qui trình ăn ở trên tránh được deadlock, nhưng còn dựa vào yếu tố ngẫu nhiên nên chưa hiệu quả triệt để. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 44 22
23. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển //thuật giải dùng semaphore để giải quyết tranh chấp và đồng bộ : #define N 5 #define LEFT (i-1)%N #define RIGHT (i+1)%N #define THINKING 0 #define HUNGRY 1 #define EATING 2 typedef unsigned int semaphore; int state[N]; semaphore mutex = 1; semaphore s[N]; void Sinhvien (int i) { while (còn cơm) { think(); //công đoạn 1 take_forks(i); //công đoạn 2, có thể bị kẹt 1 thời gian eat(); put_forks(i); //công đoạn 3 } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 45 3.6 Các bài toán IPC kinh điển //thuật giải dùng semaphore để giải quyết tranh chấp và đồng bộ : void take_forks(int i) { down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp khi lấy đủa state[i] = HUNGRY; //ghi nhận trạng thái đang cố gắng lấy đủa test(i); //kiểm tra lấy được không ? nếu được s[i] → 1 up(&mutex); //đánh thức các SV khác để họ truy xuất đủa down(&s[i]); //cố gắng và cơm & gắp thức ăn, có thể bị kẹt } void test (int i) { if (state[i] == HUNGRY //SV i muốn lấy đủa && state[LEFT] != EATING //SV bên trái chưa lấy && state[RIGHT] != EATING) { //SV bên phải chưa lấy state[i] = EATING; //ghi nhận SV i đã lấy được đủa up(&s[i]); //tăng s[i] → 1 } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 46 23
24. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển //thuật giải dùng semaphore để giải quyết tranh chấp và đồng bộ : void put_forks (int i) { down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp khi lấy đủa state[i] = THINKING; //ghi nhận trạng thái không dùng đủa test(LEFT); //kiểm tra lấy được không ? nếu được đánh thức //SV LEFT dậy để và cơm và gắp thức ăn test(RIGHT); //kiểm tra lấy được không ? nếu được đánh thức //SV RIGHT dậy để và cơm và gắp thức ăn up(&mutex); //đánh thức các SV khác để họ truy xuất đủa } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 47 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 2. Bài toán đọc/ghi database : 1. có nhiều process cần đọc/ghi database. 2. làm sao cho việc đọc/ghi database của các process thỏa các điều kiện sau : ƒ không tranh chấp nhau và không làm hỏng dữ liệu. ƒ việc truy xuất database hiệu quả cao nhất. Cách giải quyết đơn giản nhất : 1. xem toàn bộ database như 1 tài nguyên dùng chung, dùng 1 semaphore nhị phân db để bảo vệ nó. 2. bất kỳ process đọc/ghi database nào cũng phải down(db) trước khi truy xuất database và up(db) sau khi hoàn tất việc truy xuất database. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 48 24
25. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 2. Bài toán đọc/ghi database : semaphore db = 1; void Reader (void) { while (cần đọc datbase) { down(&db); //đảm bảo 0 tranh chấp read_database(); //đọc database up(&db); //đánh thức các process khác dậy use_database((); //dùng kết quả đọc được } } void Writer (void) { while (cần ghi database) { prepare_data(); //chuẩn bị dữ liệu để ghi down(&db); //đảm bảo 0 tranh chấp write_database(); //ghi lên database up(&db); //đánh thức các process khác dậy } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 49 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 2. Bài toán đọc/ghi database : Thuật giải cho Reader ở slide trước còn kém hiệu quả, vì các process Reader phải loại trừ tương hỗ trong việc đọc database. Thực tế, việc đọc đồng thời database không làm hư database nên cần cho phép các Reader cùng đọc. Giải thuật Reader có thể hiệu chỉnh thành : semaphore db = 1, mutex = 1; int rc = 0; void Reader (void) { while (cần đọc datbase) { down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp if (++rc == 1) down(&db); //nếu là reader đầu tiên thì loại trừ với WR up(&mutex); //cho phép các process khác truy xuất rc read_database(); //đọc database down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp if ( rc == 0) up(&db); //nếu là reader cuối thì cho phép writer up(&mutex); //cho phép các process khác truy xuất rc use_database(); //dùng kết quả đọc được } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 50 25
26. 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 3. Bài toán ở tiệm hớt tóc : 1. tiệm chỉ có 1 ghế hớt và 1 thợ cắt. 2. tiệm có hàng ghế chờ N ghế. Tìm qui trình làm việc của thợ và khách trong tiệm sao cho các điều kiện sau đây được thỏa : ƒ không tranh chấp nhau về việc ngồi ghế chờ và ghế cắt. ƒ ít tốn năng lượng (ít thao tác thừa) nhất. Phân tích : 1. Tiệm có lúc vắng, lúc nhiều khách. Thợ nên ngủ khi không có khách. Nếu được đánh thức, thợ sẽ mời từng khách đến ghế cắt và cắt tóc cho khách cho đến khi hết khách, thợ lại tiếp tục ngủ. 2. khi đến tiệm, nếu thấy còn ghế chờ, khách sẽ ngồi vào 1 ghế, đánh thức thợ rồi ngủ ngay. Khi nào thợ đánh thức và mời đến ghế cắt thì khách thức dậy và đến ngồi vào ghế cắt rồi ngủ chờ thợ cắt xong, trả tiền và ra về. Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 51 3.6 Các bài toán IPC kinh điển 3. Bài toán ở tiệm hớt tóc : //thuật giải cho thợ dùng semaphore semaphore customers = 0; semaphore barbers = 0; semaphore mutex = 1; int waiting = 0; void Barber (void) { while (còn làm việc) { down(&customers); //nếu 0 có khách, ngủ chờ down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp waiting ; //giảm số lượng khách chờ 1 đơn vị up(&barbers); //đánh thức 1 khách và mời họ cắt tóc up(&mutex); //cho phép các process khác truy xuất waiting cut_hair(); //cắt tóc cho khách } } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 52 26
27. Các bài toán IPC kinh điển 3. Bài toán ở tiệm hớt tóc : //thuật giải cho khách dùng semaphore semaphore customers = 0; semaphore barbers = 0; semaphore mutex = 1; int waiting = 0; void Customer (void) { down(&mutex); //đảm bảo 0 tranh chấp if (waiting<CHAIRS) { //nếu còn ghế chờ waiting++; //tăng waiting 1 đơn vị up(&customers); //đánh thức thợ dậy up(&mutex); //cho phép các process khác truy xuất waiting down(&barbers); //ngủ chờ thợ get_haircut(); //đến ghế cắt cho thợ cắt tóc } else up(&mutex); } Môn : Hệ điều hành Khoa Công nghệ Thông tin Chương 3 : Tương tranh giữa các process Trường ĐH Bách Khoa Tp.HCM Slide 53 27