Vai trò của thư viện số trong môi trường học tập trực tuyến và chia sẻ học liệu

Nội dung text: Vai trò của thư viện số trong môi trường học tập trực tuyến và chia sẻ học liệu

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi VAI TROÂ CUÃA THÛ VIÏÅN SÖË TRONG MÖI TRÛÚÂNG HOÅC TÊÅP TRÛÅC TUYÏËN VAÂ CHIA SEÃ HOÅC LIÏÅU TS Àöî Vùn Huâng Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV Haâ Nöåi Toám tùæt: Thaão luêån vai troâ cuãa thû viïån söë vaâ hoåc liïåu söë trong möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën úã bêåc àaåi hoåc. Trong àoá thû viïån söë vaâ hoåc liïåu söë thuác àêíy àöíi múái trong giaáo duåc àöìng thúâi laâ yïëu töë quan troång àïí xêy dûång möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën. Thû viïån söë laâ phûúng thûác vaâ laâ cöng cuå nïìn taãng àïí caác thû viïån àaåi hoåc taåo lêåp vaâ chia seã nguöìn hoåc liïåu. Tûâ khoáa: Thû viïån söë; hoåc liïåu söë; möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën; chia seã hoåc liïåu; giaáo duåc àaåi hoåc. The role of digital library in eLearning and resource sharing Abstract: Analyzing the role of digital library and digital learning resources in the eLearning environment at universities. Digital library and learning resources promote the innovation in education and play an important role in the creation of online learning environment. Digital library is the fundamental method and tool for universities to create and share learning resources. Keywords: Digital library; digital learning resource; eLearning environment; learning resource sharing; higher education. 1. Thû viïån söë trong möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën Thû viïån àaåi hoåc àang coá nhûäng chuyïín biïën tñch cûåc cuâng vúái sûå àöíi múái cuãa giaáo duåc àaåi hoåc vaâ sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå. Thû viïån àaåi hoåc cuãa thïë kyã 21 àaä vaâ àang bõ aãnh hûúãng búãi ba yïëu töë quan troång, àoá laâ: sûå phaát triïín cuãa cöng nghïå, àöíi múái giaáo duåc vaâ sûå thay àöíi khöng ngûâng cuãa xaä höåi. Ba yïëu töë naây taác àöång àïën mö hònh hoaåt àöång, phûúng thûác töí chûác, vai troâ cuãa thû viïån trong nhaâ trûúâng vaâ ngoaâi xaä höåi. Thû viïån seä phaãi thûúâng xuyïn thay àöíi àïí thñch ûáng vúái nhûäng thay àöíi cuãa ba Hònh 1. Thû viïån àaåi hoåc vúái nhûäng yïëu töë taác àöång yïëu töë trïn [4]. tûâ möi trûúâng bïn ngoaâi [4] THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 3
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Trong mö hònh nayâ ngûúiâ dungâ tin àûúcå xacá tiïn cho viïåc phaát triïín dûä liïåu söë vaâ mua àõnh la â trung têm hoatå àöngå cuaã thû viïn.å Têtë caã hoåc liïåu söë phuåc vuå cho nhu cêìu àang thay cacá sanã phêmí va â dõch vu å thöng tin, cungä nhû cacá àöíi cuãa giaãng viïn vaâ sinh viïn. hoatå àöngå nghiïpå vu å khacá àïuì hûúngá túiá ngûúiâ Möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën (hay dung,â vò ngûúiâ dung.â Cacá thû viïnå àaiå hocå lêyë möi trûúâng hoåc têåp aão - virtual learning giangã viïn, sinh viïn va â nha â nghiïn cûuá àï í xêy environment - VLE) laâ möåt têåp húåp caác cöng cuå giaãng daåy vaâ hoåc têåp àûúåc thiïët kïë àïí nêng dûngå cacá sanã phêmí va â dõch vu å phu â húp.å Têtë caã cao khaã nùng hoåc têåp cuãa sinh viïn bùçng viïåc cacá thiïtë kï ë sanã phêmí thöng tin va â cacá dõch vuå ûáng duång maáy tñnh vaâ Internet trong quaá trònh àûúcå thiïtë kï ë trong thû viïnå àïuì phucå vu å cho hoåc têåp. Caác yïëu töë cöët loäi cuãa möåt möi nhiïmå vu å töië cao cuaã ngûúiâ dayå va â ngûúiâ hoc,å àoá trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën bao göìm: baãn sú àöì la â àaoâ taoå va â nghiïn cûuá khoa hoc.å Bïn canhå ào,á hoáa vïì chûúng tònh àaâo taåo (phên roä khung thû viïnå phaiã thûcå sû å chu ã àöngå trong viïcå apá chûúng trònh thaânh nhûäng phêìn/nhoám àïí coá dungå cöng nghï å múi,á thñch ûngá vúiá nhûngä caiã thïí triïín khai vaâ àaánh giaá), theo doäi vaâ kiïím cachá trong giaoá giucå àaiå hoc,å va â sùné sangâ cho soaát sinh viïn, höî trúå trûåc tuyïën daânh cho caã sinh viïn vaâ giaãng viïn, giao tiïëp àiïån tûã (thû viïcå thay àöií va â yïu cêuì tû â xa ä höi.å Caná bö å thû viïån tûã, diïîn àaân, chat, xuêët baãn trûåc tuyïën), viïnå phaiã tham gia tñch cûcå nhû la â mötå nhên töë vaâ caác liïn kïët àïën hoåc liïåu söë. Phêìn mïìm kïtë nöië giûaä ngûúiâ dungâ vúiá cacá sanã phêmí vaâ quaãn trõ möi trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën laâ möåt dõch vu å thöng tin. Bïn canhå ào,á ho å phaiã chuêní trong nhûäng yïu cêìu nïìn taãng cuãa hoåc têåp bõ nhûngä nùng lûcå cênì thiïtë àï í sû ã dungå nhûngä trûåc tuyïën. Hiïån taåi coá nhûäng phêìn mïìm cöng nghï å múiá nhêtë mötå cachá hiïuå qua.ã thûúng maåi phöí biïën nhû: Blackboard, “Thû viïån àûúåc xem laâ nhên töë quan troång WebCT, Lotus LearningSpace vaâ COSE; trong giaáo duåc, do vêåy, thû viïån söë àûúåc kyâ àöìng thúâi cuäng coá caác saãn phêím nguöìn múã vaâ voång seä mang laåi nhûäng cú höåi cho sûå àöíi miïîn phñ àûúåc nhiïìu cú súã àaâo taåo sûã duång múái trong giaáo duåc” [11]. Thû viïån söë (TVS) nhû Moodle, CourseSites, Sakai vaâ Latitude vaâ hoåc liïåu söë àang àoáng vai troâ ngaây caâng Learning. quan troång giaáo duåc hiïån àaåi, khi maâ cöng Àöi khi thuêåt ngûä möi trûúâng hoåc têåp aão nghïå àang hiïån diïån ngaây caâng nhiïìu trong (VLE) vaâ möi trûúâng hoåc têåp àûúåc quaãn trõ hoaåt àöång daåy vaâ hoåc. Trong àoá, hoåc trûåc (managed learning environment - MLE) tuyïën, giao tiïëp giûäa giaãng viïn vaâ sinh viïn àûúåc sûã duång hoaán àöíi cho nhau. Khi möåt thöng qua maång laâ möåt trong nhûäng phûúng hïå VLE tñch húåp vúái caác hïå thöëng thöng tin thûác chuã àaåo. Ngûúâi hoåc coá xu hûúáng sûã (vñ duå nhû cú súã dûä liïåu sinh viïn) vaâ caác duång maáy tñnh vaâ thiïët bõ di àöång cho hoåc têåp cöng viïåc quaãn trõ trong möåt cú súã àaâo taåo ngaây caâng nhiïìu, thúâi gian àïën thû viïån àûúåc thò hïå thöëng naây thûúâng àûúåc coi laâ möåt ruát ngùæn, khai thaác vaâ sûã duång hoåc liïåu trûåc MLE trûåc tuyïën (Hònh 2). Trong möi trûúâng tuyïën àang àûúåc ngûúâi hoåc ûu tiïn sûã duång. hoåc têåp trûåc tuyïën, hoåc liïåu söë àoáng vai troâ Coá thïí thêëy, caác nhaâ cung cêëp dûä liïåu cho quan troång trong viïåc chuyïín giao tri thûác. àaâo taåo vaâ nghiïn cûáu nhû Thomson Reuters, ÚÃ àoá, ngûúâi hoåc vaâ ngûúâi daåy tûúng taác vúái EBSCO, Elsevier hay IEEE àang kinh doanh nhau thöng qua nguöìn hoåc liïåu àûúåc cung khaá töët, bïn caånh àoá caác trûúâng àaåi hoåc ûu cêëp trûåc tuyïën. 4 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Hònh 2. Möi trûúâng hoåc têåp aão àûúåc quaãn trõ vaâ sûå tham gia cuãa thû viïån söë [8]. Coá hai vêën àïì cú baãn liïn quan àïën haå têìng vò thöng tin höî trúå viïåc giaãng daåy vaâ hoåc têåp cuãa hoåc têåp trûåc tuyïën, àoá laâ: sûå giao thoa giûäa bõ boá heåp trong möåt toâa nhaâ, thò hiïån nay möi trûúâng hoåc têåp aão vaâ möi trûúâng hoåc têåp thöng tin bùæt buöåc phaãi cung cêëp cho ngûúâi àûúåc quaãn trõ; vaâ sûå triïín khai cuãa thû viïån söë hoåc úã bêët kyâ möi trûúâng hoùåc àõa àiïím hoåc têåp vaâ thû viïån lai. VLE laâ cöng cuå àïí höî trúå hoåc naâo cuãa hoå. Coá thïí thêëy, sûå phaát triïín trong têåp trûåc tuyïën thöng qua viïåc cung cêëp vaâ tñch lônh vûåc truy cêåp vaâ khai thaác thöng tin àaä àùåt húåp caác nguöìn hoåc liïåu, caác liïn kïët àïën caác ra möåt thaách thûác lúán vïì sûå töìn taåi cuãa caác thû nguöìn bïn ngoaâi, caác cöng cuå giao tiïëp trûåc viïån. Baãn chêët cuãa thöng tin khoa hoåc vaâ caách tuyïën, caác cöng cuå àaánh giaá. Àöëi vúái caác hïå maång trong giao tiïëp hoåc thuêåt cuâng vúái cöng thöëng VLE, möåt TVS thûåc sûå laâ möåt thû viïån nghïå maâ noá aáp duång àang thay àöíi rêët nhanh cung cêëp caác nguöìn hoåc liïåu vaâ caác dõch vuå choáng. Àiïìu àoá laâm cho caác thû viïån phaãi àöëi hoaân toaân trûåc tuyïën. mùåt vúái thaách thûác khi tham gia nhû möåt Möåt trong nhûäng àùåc àiïím quan troång cuãa thaânh phêìn khöng thïí thiïëu cuãa quaá trònh àaâo ngûúâi hoåc trong möi trûúâng aão vúái sûå höî trúå taåo vaâ nghiïn cûáu. cuãa TVS àoá laâ tñnh àa daång. Rêët nhiïìu ngûúâi Têët caã caác hoaåt àöång taåo lêåp vaâ triïín khai seä hoåc tûâ nhaâ, tûâ núi laâm viïåc, hoåc baán thúâi àaâo taåo, cuäng nhû nhûäng kinh nghiïåm hoåc têåp gian, hoåc tûâ xa. Hoå àïën tûâ nhiïìu nhoám tuöíi àïìu coá thïí àûúåc thûåc hiïån trong lônh vûåc söë. khaác nhau vaâ hoåc trong suöët cuöåc àúâi cuãa hoå. Àiïìu naây dêîn àïën nhûäng yïu cêìu cú baãn cho Hònh mêîu vïì möåt ngûúâi hoåc àaåi hoåc theo caách viïåc aáp duång TVS trong àaâo taåo. Tuy nhiïn, truyïìn thöëng seä khöng coân phuâ húåp nûäa. Thay chuyïín àöíi tûâ traång thaái tônh laâ caác kho taâi liïåu THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 5
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi cöë àõnh sang möi trûúâng söë, vaâ tûâ nguöìn dûä - Thu huát cho sinh viïn tòm hiïíu, khaám phaá liïåu àoáng sang khöng gian dûä liïåu múã, yïu vaâ hûáng thuá hún vúái khoa hoåc; cêìu phaãi coá chiïën lûúåc múái vaâ suy nghô laåi vïì - Tùng cûúâng söë lûúång, chêët lûúång, tñnh vai troâ cuãa TVS trong giaáo duåc. TVS coá thïí coá toaân diïån cuãa nguöìn hoåc liïåu trûåc tuyïën; ba vai troâ cú baãn sau: laâ möåt nguöìn cho viïåc - Laâm cho caác nguöìn hoåc liïåu dïî daâng giaãng daåy (phaát triïín vaâ triïín khai nöåi dung àûúåc tòm kiïëm vaâ khai thaác cho sinh viïn, chûúng trònh àaâo taåo); laâ möåt möi trûúâng cho giaãng viïn vaâ nhaâ nghiïn cûáu, cuäng nhû hoåc têåp (traãi nghiïåm cuãa sinh viïn); vaâ laâ cöíng nhûäng ngûúâi coá nhu cêìu vïì thöng tin; thöng tin caá nhên (liïn quan àïën taâi liïåu hoåc thuêåt phuåc vuå hoåc têåp vaâ nghiïn cûáu). - Àaãm baão caác nguöìn thöng tin luön luön TVS höî trúå hiïåu quaã phûúng thûác àaâo taåo sùén saâng; trong thïë kyã 21 àoá laâ hoåc têåp dûåa trïn maáy - Thuác àêíy viïåc chia seã thöng tin vaâ truyïìn tñnh (computer-based learning). baá tri thûác. Cho duâ laâ thû viïån truyïìn thöëng hay TVS, Thû viïån àaåi hoåc luön phaãi theo kõp sûå giao dõch cú baãn nhêët trong möåt thû viïån àoá laâ phaát triïín cuãa trûúâng àaåi hoåc vaâ xaä höåi trong ngûúâi duâng tûúng taác vúái nöåi dung thöng tin. viïåc ûáng duång nhûäng cöng nghïå múái. Trong Nhûng trong möi trûúâng söë, ngûúâi duâng tûúng àoá, xêy dûång möi trûúâng aão vaâ khöng gian taác vúái nöåi dung töët hún vaâ thuêån tiïån hún. Àoá trûåc tuyïën àang laâ chuã àaåo. Caác thû viïån àaä khöng chó laâ viïåc ngûúâi duâng vúái túái nhiïìu nöåi tñch cûåc tñch húåp caác saãn phêím vaâ dõch vuå cuãa dung thöng tin hún, maâ thöng tin coân cung mònh trïn caác maång xaä höåi nhû: facebook, cêëp trûåc tiïëp àïën ngûúâi sûã duång nhanh choáng twitter, youtube vaâ möåt söë maång dõch vuå tin vaâ úã moåi luác moåi núi. Sinh viïn, giaãng viïn nhùæn, cuäng nhû nhûäng nhaâ cung cêëp kïët nöëi caác khoa seä “kïët nöëi àïí hoåc têåp” vaâ “hoåc têåp àiïån thoaåi. Viïåc tñch húåp vúái caác dõch vuå àïí kïët nöëi” thöng qua viïåc thuác àêíy sûå tham maång xaä höåi laâ möåt thñch ûáng kõp thúâi cuãa caác gia sûã duång caác nguöìn hoåc liïåu trong thû viïån. thû viïån àaåi hoåc, vò sinh viïn vaâ giaáo viïn laâ Hoå seä taåo thaânh möåt cöång àöìng sûã duång nguöìn nhûäng àöëi tûúång ngûúâi duâng sûã duång maång hoåc liïåu theo nhoám chuyïn ngaânh hay lônh xaä höåi vaâ caác dõch vuå trûåc tuyïën rêët tñch cûåc. vûåc. Thöng qua maång lûúái ngûúâi duâng, nöåi Hoåc liïåu cuäng àûúåc dïî daâng chia seã thöng dung nguöìn hoåc liïåu vaâ dõch vuå, thû viïån söë qua caác kïnh naây. taåo ra möåt möi trûúâng hoåc têåp hiïån àaåi vaâ múã 2. Thû viïån söë vaâ chia seã hoåc liïåu hún cho ngûúâi hoåc. 2.1. Khaái niïåm chia seã hoåc liïåu TVS àoáng vai troâ quan troång trong giaáo Chia seã hoåc liïåu trong möi trûúâng söë àang duåc thöng qua höî trúå caác muåc tiïu sau: laâ möåt xu thïë chuã àaåo hiïån nay cuãa caác thû - Thuác àêíy vaâ höî trúå viïåc hoåc têåp suöët àúâi; viïån hiïån àaåi. Àùåc biïåt laâ caác thû viïån àang - Hoåc têåp úã moåi núi moåi luác; xêy dûång mö hònh TVS vúái viïåc têåp trung - Höî trúå triïín khai caác chûúng trònh àaâo taåo phaát triïín böå sûu têåp söë. Chia seã nguöìn hoåc tûâ xa; liïåu bao göìm nhiïìu hoaåt àöång húåp taác giûäa - Thuác àêíy chûúng trònh ûáng duång cöng caác thû viïån. Cöng nghïå thöng tin vaâ truyïìn nghïå vaâo giaáo duåc vaâ àaâo taåo cuãa chñnh phuã; thöng àaä múã ra nhûäng cú höåi múái cho sûå húåp - Nêng cao thaânh tñch vaâ khaã nùng hoåc têåp taác hiïåu quaã vaâ toaân diïån giûäa caác thû viïån. cuãa sinh viïn; Sûå tûúng taác söë, caác caách tiïëp cêån húåp taác 6 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi xêy dûång kho thöng tin söë, thaânh lêåp caác liïn thöng tin laâ möåt thuêåt ngûä àûúåc sûã duång àïí minh nöåi dung (content consortiums) àang laâ mö taã nöî lûåc coá töí chûác cuãa caác thû viïån nhûäng xu hûúáng phaát triïín àêìy hûáa heån trong nhùçm chia seã taâi liïåu vaâ caác dõch vuå húåp taác, nhûäng nùm gêìn àêy. Caác chñnh phuã trïn thïë qua àoá cung cêëp cho ngûúâi duâng nhûäng giúái höî trúå caác thû viïån tham gia vaâo hiïåp nguöìn thöng tin khöng coá sùén trong möåt thû höåi, consortium, thöng qua àoá taåo àiïìu kiïån viïån àún leã. Noá thïí hiïån möåt sûå nöî lûåc cuãa vïì cú súã haå têìng, möi trûúâng àïí giuáp caác thû thû viïån nhùçm múã röång khaã nùng àaáp ûáng viïån chia seã vaâ khai thaác thöng tin söë úã nhiïìu cuäng nhû sûå sùén saâng àïí àaáp ûáng thöng tin cêëp àöå khaác nhau nhû nöåi böå, quöëc gia vaâ cuãa ngûúâi duâng, giuáp hoå vúái túái nhûäng thöng quöëc tïë. tin coá tñnh àùåc thuâ, àùæt àoã maâ thû viïån khöng Caác thû viïån àang phaãi àöëi mùåt vúái sûå coá khaã nùng böí sung [10]. biïën àöíi nhanh choáng cuãa cöng nghïå thöng Theo caách tiïëp cêån röång hún, chia seã tin vaâ truyïìn thöng. Nhûäng biïën àöíi naây taác thöng tin/hoåc liïåu bao göìm nhiïìu nöåi dung àöång àïën phûúng thûác giao dõch, caách thûác húåp taác khaác nhau. Maång lûúái chia seã giaãng daåy vaâ hoåc têåp trong trûúâng àaåi hoåc, thöng tin cuãa caác thû viïån cöng cöång thuöåc caách thûác sûã duång thû viïån, cuäng nhû viïåc Alberta (the Provincial Resource Sharing chia seã taâi nguyïn cuãa caác thû viïån phuåc vuå Network Policy for Alberta Public Library cho àaâo taåo vaâ nhûäng tûúng taác xaä höåi khaác. Boards) àõnh nghôa vïì chia seã thöng tin laâ Thû viïån giöëng caác töí chûác kinh doanh khaác, viïåc sûã duång chung búãi hai hoùåc nhiïìu thû hoå phaãi tham gia vaâo xu thïë taåo ra nhûäng viïån vïì taâi saãn cuãa nhau, chùèng haån nhû: dõch vuå trûåc tuyïën khi maâ Internet àang hiïån trang thiïët bõ, nhên viïn, kiïën thûác vaâ diïån ngaây caâng sêu vaâo caác lônh vûåc cuãa àúâi chuyïn mön, vaâ nguöìn lûåc thöng tin [1]. söëng xaä höåi. Mùåc duâ phêìn lúán viïåc chia seã thöng tin Khaái niïåm vïì húåp taác chia seã thöng tin àûúåc diïîn ra úã hai hònh thûác àoá laâ chia seã giûäa caác thû viïån àûúåc àïì cêåp trong nhiïìu thöng tin thû muåc vaâ trao àöíi caác taâi liïåu thuêåt ngûä khaác nhau. Àoá coá thïí laâ nhûäng thöng qua mûúån liïn thû viïån, noá coân bao thuêåt ngûä nhû: húåp taác thû viïån (library göìm caã nguöìn nhên lûåc, cöng taác chuyïn cooperation), maång lûúái thû viïån (library mön, cöng nghïå vaâ dõch vuå àïí biïën viïåc networking), liïn kïët thû viïån (library chia seã thaânh hiïån thûåc. Coá thïí noái, viïåc linkages), cöång taác thû viïån (library chia seã thöng tin phaãi dûåa trïn möåt hïå giaá collaboration), liïn hiïåp thû viïån (library trõ cuâng nhûäng quy àõnh àûúåc àöìng thuêån consortia), mûúån liïn thû viïån (interlibrary giûäa caác thû viïån trong hïå thöëng. Viïåc loan), cung cêëp taâi liïåu (document supply), tuên thuã nhûäng nguyïn tùæc cú baãn seä kïët phöí biïën taâi liïåu (document delivery), vaâ nöëi caác thû viïån vúái nhau. Nhûäng nguyïn dõch vuå truy cêåp (access services). Nhûäng tùæc naây laâ cú súã cho viïåc phaát triïín àöëi taác, thuêåt ngûä naây àûúåc sûã duång àïí mö taã vïì sûå xêy dûång caác chó dêîn, àûa ra caác khuön húåp taác, àöëi taác chñnh thûác hoùåc phi chñnh khöí vaâ tiïën trònh cuãa viïåc húåp taác. Àêy thûác cuäng nhû caác hoaåt àöång chia seã thöng chñnh laâ nhûäng yïëu töë thiïët lêåp nïìn moáng tin giûäa caác thû viïån [3]. cho viïåc àaåt àûúåc thoãa thuêån vïì chia seã Walden àõnh nghôa chia seã nguöìn lûåc thöng tin giûäa caác thû viïån. THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 7
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Hònh 3. Mö hònh chia seã vaâ khai thaác thöng tin giûäa caác thû viïån Chia seã thöng tin seä taåo ra cöång àöìng Nhòn tûâ khña caånh khai thaác hiïåu quaã ngûúâi duâng tin vaâ nguöìn thöng tin àa daång. thöng tin, Rahman nhêën maånh muåc tiïu cuãa Àêy cuäng laâ hai muåc tiïu chñnh maâ húåp taác viïåc kïët nöëi vaâ chia seã thöng tin laâ: thuác àêíy chia seã thöng tin giûäa caác thû viïån cêìn phaãi vaâ sûã duång töëi àa dung lûúång miïîn phñ cuãa àaåt àûúåc. Trïn danh nghôa ngûúâi duâng seä phaãi caác nguöìn thöng tin; àaãm baão tiïëp cêån töët àùng kyá sûã duång taåi möåt thû viïån, vaâ thûåc tïë hún caác nguöìn taâi nguyïn thöng tin; àaãm baão hoå seä àûúåc sûã duång caác dõch vuå vaâ nguöìn töëi àa hoáa vaâ laâm phong phuá caác nguöìn thöng tin maâ thû viïån àoá coá húåp taác vúái caác thöng tin; tiïët kiïåm taâi nguyïn vaâ traánh truâng thû viïån khaác trong hïå thöëng. Àiïìu naây seä taåo lùåp; àaãm baão cung cêëp thöng tin nhanh hún ra möåt cöång àöìng ngûúâi duâng chung. Vñ duå, cuäng nhû höî trúå ngûúâi duâng töët hún; taåo àiïìu àoá coá thïí laâ cöång àöìng ngûúâi duâng tin cuãa caác kiïån thuêån lúåi cho viïåc trao àöíi caác xuêët baãn thû viïån nhoám trûúâng kyä thuêåt hay nhoám phêím [7]. trûúâng vïì kinh doanh vaâ thûúng maåi. Húåp taác Ngoaâi nhûäng muåc tiïu trïn, Vijayakumar chia seã thöng tin giûäa caác caác thû viïån trong vaâ Shrikant böí sung thïm, chia seã thöng tin seä nhoám seä taåo ra möåt böå sûu têåp phong phuá vaâ taác àöång tñch cûåc vaâo ngên saách cuãa thû viïån, coá àöå bao phuã röång vïì nöåi dung chuyïn giuáp sûã dungå ngên saách hiïåu quaã; giuáp ngûúâi ngaânh maâ hoå àaâo taåo, àöìng thúâi taåo lêåp möåt duâng nhêån thûác àûúåc laâ coá thïí khai thaác cöíng thöng tin duâng chung cho cöång àöìng nguöìn thöng tin khaác ngoaâi thû viïån maâ mònh ngûúâi duâng cuãa mònh. Àiïìu naây möåt thû viïån àang sûã duång; ûáng duång cöng nghïå tiïn tiïën àún leã khöng thïí laâm àûúåc cho ngûúâi duâng vaâo viïåc chuêín hoáa caác muåc luåc àiïån tûã, àaánh cuãa mònh. Hònh 3 mö taã sûå húåp taác chia seã chó muåc caác taâi liïåu in êën trong thû viïån; vaâ thöng tin giûäa caác thû viïån thaânh viïn àïí taåo tiïu chuêín hoáa caác phêìn mïìm, phêìn cûáng, cú ra möåt cöíng thöng tin duâng chung vaâ cöång súã dûä liïåu, àïì xuêët chñnh saách vaâ triïín khai caác àöìng ngûúâi duâng tin. quy àõnh, chuêín bõ taâi liïåu hûúáng dêîn cho caác 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi hoaåt àöång cuäng nhû àaâo taåo caán böå vaâ ngûúâi cûáu cuãa mònh vúái yá tûúãng laâ thay vò ghi “têët caã duâng [9]. caác quyïìn àûúåc baão höå” seä laâ “möåt söë quyïìn Vijayakumar va â Shrikant cungä chó ra nhûngä àûúåc baão höå” hoùåc “àûúåc taái sûã duång vaâo moåi lúiå ñch ma â chia se ã thöng tin mang lai,å ào á la:â muåc àñch vúái yïu cêìu duy nhêët laâ ghi nhêån nêng cao dõch vu å thöng qua viïcå truy cêpå quyïìn taác giaã”. Hoå cho rùçng baãn quyïìn taác giaã thöng tin sùné co á trong cacá thû viïnå thanhâ viïn khöng bõ xêm phaåm hay boã rúi, maâ caác cöng trong hï å thöng;ë giamã chi phñ va â hiïuå qua ã trong trònh àûúåc chia seã trong phaåm vi/lônh vûåc maâ àêuì tû; thucá àêyí dõch vu å chuyïní phatá taiâ liïu;å taác giaã thêëy phuâ húåp. Caâng chia seã thò caâng phö í biïnë thöng tin co á chonå locå cungä nhû nêng mang laåi lúåi ñch cho chñnh taác giaã - àoá laâ sûå cao nhênå thûcá vï ì cacá dõch vu å hiïnå co;á tùng cöng nhêån cuãa cöång àöìng vïì kïët quaã nghiïn cûúngâ sû å húpå tacá giûaä cacá tö í chûcá vúiá tö í chûc,á cûáu cuãa hoå. Phûúng chêm cuãa hoå laâ chia seã, taái ca á nhên vúiá ca á nhên, qua ào á thucá àêyí viïcå chia sûã duång möåt caách húåp phaáp. Phûúng chêm se ã taiâ liïu;å nêng cao chêtë lûúngå cöng tacá böí naây dûåa trïn cú súã cho rùçng coá thïí dïî daâng sung cacá nguönì thöng tin àiïnå tû ã va â chêtë lûúngå chia seã vaâ sûã duång thöng tin/tri thûác nïëu TVS quanã ly á taiâ liïuå trong thû viïn;å cung cêpë cacá àûúåc sûã duång àïí quaãn lyá nöåi dung söë [2]. TVS dõch vu å thû viïnå va â giaoá duc;å tùng cûúngâ gia á trõ coá vai troâ trong viïåc thuác àêíy chia seã hoåc liïåu (chêtë va â lûúng)å cuaã thöng tin cho giangã viïn vaâ giûäa caác thû viïån thöng qua viïåc taåo ra nïìn sinh viïn, thöng qua ào á hö î trú å sû á mïnhå cuaã cacá taãng cho hoaåt àöång chia seã. trûúngâ àaiå hoc;å va â chuêní hoaá cacá dõch vu å thû TVS phuâ húåp cho viïåc lûu giûä vaâ phên viïnå trïn toanâ quöcë [9]. phöëi caác taâi nguyïn hoåc liïåu múã. TVS coá thïí 2.2. Vai troâ cuãa thû viïån söë trong chia seã quaãn lyá nöåi dung söë theo chuêín dûä liïåu söë hoåc liïåu OAIPMH (Open Archives Initiative Protocol TVS vaâ chia seã hoåc liïåu laâ hai vêën àïì luön for Metadata Harvesting), àiïìu naây taåo thuêån ài liïìn vúái nhau. TVS hûúáng túái sûå thuêån lúåi lúåi cho viïåc àaánh chó muåc (thöng qua caác siïu trong khai thaác thöng tin: moåi luác, moåi núi. dûä liïåu) vaâ xêy dûngå caác muåc luåc liïn húåp. Trong khi àoá, chia seã hoåc liïåu vaâ truy cêåp múã TVS cung cêëp àa truy cêåp búãi khaã nùng tûúng hûúáng túái möåt cöång àöìng chia seã thöng tin taác cuäng nhû dïî daâng kïët nöëi cöång àöìng TVS khöng bõ raoâ caãn búãi vêën àïì baãn quyïìn. Trong toaân cêìu. Hoåc liïåu söë quan troång àöëi vúái giaáo möi trûúâng hoåc thuêåt, caác hoåc giaã uãng höå viïåc duåc àaåi hoåc hiïån àaåi. Hoåc liïåu söë laâ cú súã àïí truy cêåp miïîn phñ àïën caác nguöìn taâi liïåu hoåc triïín khai caác hònh thûác àaâo taåo coá ûáng duång thuêåt. Tuy nhiïn, quyïìn taác giaã vaâ súã hûäu trñ cöng nghïå. Vïì baãn chêët, sinh viïn vaâ nhaâ tuïå (SHTT) àûúåc baão vïå búãi luêåt phaáp. Àiïìu nghiïn cûáu khi tòm kiïëm taâi liïåu tham khaão naây quan troång búãi SHTT laâ nhûäng quyïìn cú cêìn phaãi nhêån thûác roä laâ caâng nhiïìu nöåi dung baãn nhêët cuãa dên chuã vaâ laâ àöång lûåc àïí kñch àûúåc múã, nhiïìu nöåi dung àûúåc cung cêëp vaâ dïî thñch sûå saáng taåo. Thûåc tïë, caác taác giaã muöën daâng truy cêåp thò caâng höî trúå töët cho hoaåt chia seã kïët quaã nghiïn cûáu cuãa hoå, àùåc biïåt laâ àöång giaãng daåy, hoåc têåp vaâ nghiïn cûáu. Hoå trong möi trûúâng hoåc thuêåt, trong khi àoá caác biïtë àûúåc nhûäng kïët quaã nghiïn cûáu trûúác àoá nhaâ xuêët baãn muöën thu phñ àöëi vúái êën phêím àïí traánh triïín khai nhûäng nghiïn cûáu truâng lùåp khoa hoåc [5]. Creative Commons laâ möåt trong laâm mêët thúâi gian vaâ kinh phñ. Àïí laâm àûúåc nhûngä töí chûác phi chñnh phuã àang coá nhûäng àiïìu àoá thò caác cöng cuå tòm kiïëm phaãi hiïåu höî trúå cho caác taác giaã chia seã kïët quaã nghiïn quaã vaâ àûúåc thûåc hiïån búãi TVS vúái dûä liïåu àaä THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 9
8. Nghiïn cûáu - Trao àöíi àûúåc tuên thuã theo caác tiïu chuêín hiïån haânh. traánh caác cöng nghïå löîi thúâi; vaâ baão quaãn duy Thûåc tïë laâ khöng möåt thû viïån àaåi hoåc naâo trò truy cêåp. Hiïån nay, giaáo duåc àaåi hoåc àang coá àuã tiïìm lûåc taâi chñnh àïí àaáp ûáng toaân böå chuyïín dêìn tûâ sûã duång caác phûúng tiïån truyïìn nhu cêìu vïì thöng tin trong trûúâng àaåi hoåc chuã thöëng sang àõnh daång söë, nhû vêåy caác trûúâng quaãn, vêîn coá nhûäng khoaãng tröëng vïì nhu cêìu àaåi hoåc seä àöëi mùåt vúái nhûäng thaách thûác naây. khöng àûúåc àaáp ûáng àïí ûu tiïn cho nhûäng Vñ duå, khi caác luêån vùn, luêån aán bùçng giêëy seä nhûäng lônh vûåc coá nhu cêìu vûúåt tröåi. Kïí caã khöng àûúåc sûã duång nûäa, thay vaâo àoá àûúåc nhoám coá nhu cêìu cao hún naây thò mûác àöå baão lûu trûä dûúái àõnh daång söë ETDS (Electronic àaãm thöng tin cuäng khöng àûúåc 100% so vúái Theses and Dissertations Service). Luác naây, nhu cêìu. Àiïìu naây dêîn àïën caác thû viïån tòm vêën àïì àùåt ra cho viïåc lûu trûä söë laâ laâm sao kiïëm sûå höî trúå tûâ bïn ngoaâi thû viïån àïí buâ vaâo baão quaãn àûúåc nhûäng taâi liïåu naây möåt caách phêìn thiïëu huåt naây. Vaâ leä dô nhiïn àöëi taác maâ lêu daâi vaâ khai thaác töët nhêët. caác thû viïån nghô àïën laâ caác thû viïån trong Thaách thûác thûá hai laâ vêën àïì SHTT cuâng hïå thöëng hoùåc cuâng lônh vûåc. Vúái sûå xuêët trong thïë giúái söë - àêy laâ möåt vêën àïì cêìn hiïån cuãa TVS, húåp taác giûäa caác thû viïån seä dïî àûúåc àùåc biïåt quan têm. Thïë giúái söë àaä daâng hún, vaâ chia seã hoåc liïåu seä thuêån lúåi hún thay àöíi caách thöng tin àûúåc ghi laåi vaâ khi caác nguöìn lûåc àaä àûúåc söë hoáa vaâ tuên theo phên phöëi, cuäng nhû vai troâ cuãa nhûäng caác chuêín nhêët àõnh. ngûúâi tham gia trong tiïën trònh naây. Bêët kyâ 3. Nhûäng thaách thûác cho thû viïån söë vaâ möåt ngûúâi naâo cuäng àïìu coá thïë xuêët baãn chia seã hoåc liïåu trong möi trûúâng söë möåt cuöën saách lïn web hoùåc tûå laâm phim vaâ àûa lïn maång xaä höåi nhû youtube, hoùåc Phaát triïín TVS vaâ thuác àêíy chia seã hoåc chuåp aãnh vaâ chia seã trïn maång. Trong khi liïåu àang àöëi mùåt vúái nhûäng thaách thûác àoá, phaáp luêåt vïì SHTT àûúåc taåo ra trûúác khöng hïì nhoã trong thïë giúái söë vaâ Internet, àoá khi cuöåc caách maång thöng tin nöí ra. Àiïìu laâ: khaã nùng tûúng taác giûäa ngûúâi duâng vaâ naây coá thïí dêîn àïën sûå xung àöåt vïì quyïìn nguöìn thöng tin söë; khaã nùng hoaåt àöång liïn SHTT trong thïë giúái söë. Nhòn chung luêåt tuåc 24/7; vêën àïì àa ngön ngûä vaâ àa vùn hoáa; SHTT muöën baão vïì quyïìn SHTT, quyïìn sûå àa daång cuãa thöng tin cuâng nhûäng sûå thay taác giaã, haån chïë viïåc chia seã möåt caách tûå àöíi vïì àõnh daång söë; an toaân baão mêåt thöng do, vaâ trong hêìu hïët trûúâng húåp phaãi traã tin; baão quaãn söë; vaâ quyïìn SHTT. Trong àoá, möåt khoaãn kinh phñ àïí sûã duång. Trong khi baão quaãn söë vaâ quyïìn SHTT laâ vêën àïì àaáng àoá, hoaåt àöång chia seã vaâ hoåc liïåu múã quan têm nhêët trong viïåc phaát triïín TVS vaâ hûúáng túái viïåc àûa thöng tin, tri thûác àïën chia seã thöng tin. ngûúâi duâng hoaân toaân miïîn phñ, khuyïën Nghiïn cûáu vaâ tòm giaãi phaáp cho nhûäng khñch sûå phaát taán tri thûác trong cöång àöìng. vêën àïì liïn quan àïën quaãn trõ nöåi dung söë Àöëi vúái thû viïån, vêën àïì àùåt ra laâ phaãi vûâa àang laâ yïu cêìu àùåt ra hiïån nay. Trong àoá, baão àaãm baão quyïìn lúåi cuãa taác giaã vaâ ngûúâi quaãn laâ möåt vêën àïì quan troång cuãa quaãn trõ nöåi nùæm giûä quyïìn SHTT, àöìng thúâi coá thïí dung söë. Baão quaãn taâi liïåu söë coá thïí àûúåc nhòn chia seã thöng tin möåt caách röång raäi àïën nhêån tûâ ba khña caånh khaác nhau: baão quaãn vïì ngûúâi duâng. Àêy laâ möåt vêën àïì khoá vaâ cêìn mùåt vêåt lyá caác vêåt mang tin àa phûúng tiïån coá sûå phöëi húåp àöìng böå. Trong àoá, tham nhû HDs, CDs, DVDs; cöng nghïå lûu trûä àïí gia phaát triïín nguöìn hoåc liïåu múã laâ möåt 10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015
9. Nghiïn cûáu - Trao àöíi trong nhûäng giaãi phaáp lêu daâi cho caác thû vaâ tûâ nhiïìu nguöìn khaác nhau. TVS àoáng vai viïån àaåi hoåc. troâ quan troång trong tiïën trònh àöíi múái giaáo Toám laåi, möi trûúâng hoåc têåp àang thay duåc vaâ phûúng phaáp tiïëp cêån thöng tin, tri àöíi, chuyïín tûâ chuã yïëu hoåc têåp trïn giaãng thûác. Trong àoá khaái niïåm vïì TVS khöng coân àûúâng vaâ trong toâa nhaâ thû viïån sang möi nùçm trong khuön khöí möåt thû viïån, maâ àûúåc trûúâng hoåc têåp trûåc tuyïën maâ úã àoá ngûúâi hoåc hiïíu nhû möåt phûúng thûác thu thêåp, xûã lyá, coá thïí hoåc têåp úã moåi luác, moåi núi dûåa trïn lûu trûä, baão quaãn vaâ cung cêëp thöng tin theo cöng nghïå söë vaâ Internet. Ngûúâi daåy vaâ phûúng thûác múái - phûúng thûác trûåc tuyïën. ngûúâi hoåc tûúng taác qua caác phêìn mïìm quaãn TVS laâ phûúng thûác, cöng cuå vaâ laâ nïìn taãng trõ hoåc têåp thöng qua Internet. Taâi liïåu hoåc àïí caác caác trûúâng àaåi hoåc taåo lêåp vaâ chia seã têåp àûúåc cung cêëp vaâ chia seã dûúái daång söë thöng tin. Taâi liïåu tham khaão 1. Alberta (2009), Provincial Resource Sharing in the emerging information society. Information and Network Policy for Alberta Public Library Boards. Knowledge Management. 2 (7), pp. 79-85. Truy cêåp tûâ 7. Rahman, L. (2006), Resource Sharing: tions/6554304 Management of Information. In Ikpahindi (2006) 2. Creative Commons (2015), Giúái thiïåu vïì töí Resource sharing in cataloguing, bibliographic, and chûác Creative Commons. Truy cêåp tûâ indexing services in an Information and Communica- ativecommons.org/about tion Technology (ICT) age. Paper presented at the 26th Annual Cataloguing, Classification and Indexing 3. Hussaini, A., Owoeye, J.E. & Anasi , S.N.I. Seminar/Workshop, Abeokuta. (2010), Resource sharing among law libraries: An 8. UNESCO (2003), Digital Libraries in Educa- imperative for legal research and the administration tion - Analytical Survey. Truy cêåp tûâ of justice in Nigeria. Library Philosophy and Practice. Truy cêåp tûâ 09.pdf ~mbolin/ali-owoeye-anasi.htm. 9. Vijayakumar Y.J. & Shrikant G. K. (2014), 4. Matthews S. (2011), Perpetual beta – The Resource sharing in e-environment: A Study of real 21st century library model? Truy cêåp tûâ P.M.N.M. Dental College and Hospital Library, Bagalkot. (taâi liïåu trûåc tuyïën). beta-real-21st-century-library-model/ 10. Walden, B.L. (1999), Resource sharing 5. Pavani, A.M.B. (2007), The role of digital among North American libraries, past, present and libraries in higher education. International Confer- future: A model for experts? Truy cêåp: ence on Engineering Education – ICEE. Truy cêåp tûâ ings/Walden.htm 637.pdf 11. Witten, I. H. & Bainbridge, D. (2005), How to build a digital library. San Francisco: Morgan Kauf- 6. Rabiu, A. M. & Obaje , A. (2012), The roles mann. of library and librarian in information resource sharing (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 24-6-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 12-8-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 18-10-2015). THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 11