Tạo lập, quản trị và khai thác tài nguyên số trong thư viện đại học Việt Nam

Nội dung text: Tạo lập, quản trị và khai thác tài nguyên số trong thư viện đại học Việt Nam

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi TAÅO LÊÅP, QUAÃN TRÕ VAÂ KHAI THAÁC TAÂI NGUYÏN SÖË TRONG THÛ VIÏÅN ÀAÅI HOÅC VIÏÅT NAM TS Nguyïîn Huy Chûúng Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV Haâ Nöåi Toám tùæt: Phên tñch yá nghôa cuãa taâi nguyïn söë (TNS) àöëi vúái hïå thöëng thû viïån àaåi hoåc. Tiïën haânh khaão saát, phên tñch vaâ àaánh giaá thûåc traång viïåc taåo lêåp, quaãn trõ vaâ khai thaác TNS trong hún 20 thû viïån àaåi hoåc úã caác khña caånh: cöng nghïå, kyä thuêåt vaâ chuêín nghiïåp vuå thöng tin - thû viïån (TT-TV). Àïì xuêët caác giaãi phaáp nhùçm phaát triïín TNS trong hïå thöëng thû viïån àaåi hoåc úã Viïåt Nam thúâi gian túái. Tûâ khoáa: Taâi nguyïn söë; thû viïån àaåi hoåc; phêìn mïìm thû viïån söë; Content Pro; Encore; KIPOS; DSpace; Dublin Core; Scanrobot; Treventus; Kirtas; Bookeye. Digital resources creation, management and utilization at Vietnamese university libraries Summary: Analyzing the role of digital resources towards the university library system. Implementing surveys, analyzing and evaluating the current status of creating, managing and utilizing digital resources at more than 20 university libraries based on technology, tech- nique and Information - Library standard. Recommendations to develop the digital resources of the university library system in Vietnam in the future. Keywords: Digital resources; university library; Digital library software; Content Pro; Enfore; KIPOS; DSpace; Dublin Core; Scanrobot; Traventus; Kirtas; Bookeye. 1. Àùåt vêën àïì trûúâng toaân cêìu hoáa. Manh nha tûâ nhûäng thêåp niïn cuöëi cuãa thïë kyã Laâ möåt trong böën yïëu töë cêëu thaânh thû viïån trûúác, taâi liïåu söë múái xuêët hiïån trong caác thû àiïån tûã/thû viïån söë, TNS coá yá nghôa vö cuâng viïån, trung têm TT-TV, trung têm hoåc liïåu quan troång, höî trúå àùåc biïåt hiïåu quaã hoaåt àöång cuãa caác trûúâng àaåi hoåc (sau àêy goåi chung laâ thû tòm tin vaâ laâm phong phuá vöën taâi liïåu cuãa thû viïån àaåi hoåc - TVÀH) úã Viïåt Nam vaâo nhûäng viïån, àaáp ûáng töët nhêët cho nhu cêìu nghiïn cûáu, nùm àêìu thïë kyã XXI. Song àïën nay, taâi nguyïn giaãng daåy, hoåc têåp cuãa caán böå vaâ sinh viïn. söë (TNS) àaä nhanh choáng phaát triïín thaânh TNS bao göìm caác àöëi tûúång söë (digital nguöìn lûåc thöng tin àùåc biïåt quan troång, khöng objects) vaâ caác siïu dûä liïåu (metadata) àïí höî trúå thïí thiïëu àöëi vúái hïå thöëng giaáo duåc, àaâo taåo cuãa cho viïåc tra cûáu vaâ àõnh võ taâi nguyïn. Caác àöëi Viïåt Nam, nhêët laâ caác àaåi hoåc coá àõnh hûúáng tûúång söë (coân goåi laâ taâi liïåu àiïån tûã) laâ bêët kyâ taâi phaát triïín thaânh àaåi hoåc nghiïn cûáu, àaåt àùèng liïåu naâo àûúåc maä hoaá, àûúåc lûu trûä trïn caác vêåt cêëp quöëc tïë. mang tin vaâ ngûúâi duâng tin coá thïí truy cêåp Laâ kïët quaã cuãa viïåc ûáng duång nhûäng thaânh thöng qua thiïët bõ lûu trûä àiïån tûã. Nguöìn tin àiïån tûåu múái nhêët cuãa cöng nghïå thöng tin vaâo lônh tûã bao göìm dûä liïåu trûåc tuyïën (Online) vaâ dûä vûåc tû liïåu, taâi liïåu söë taåo thúâi cú cho möåt cuöåc liïåu àiïån tûã úã trïn vêåt mang tin vêåt lyá nhû caách maång thûåc sûå, àöìng thúâi cuäng laâ möåt thaách CD-ROM, DVD, VCD, thûác to lúán cho hïå thöëng TVÀH Viïåt Nam- àoá TNS bao göìm têët caã caác daång taâi liïåu nhû: laâ hiïån tûúång buâng nöí thöng tin vaâ giaãi phaáp saách, baáo, taåp chñ, phim aãnh, baãn nhaåc, caác thoãa maän töëi àa nhu cêìu thöng tin trong möi CSDL, àûúåc bao goái hay àûúåc lûu giûä trïn THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 3
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi caác vêåt mang tin àiïån tûã, coá nghôa laâ têët caã kiïëm, khai thaác taâi liïåu, thöng tin phuâ húåp. nhûäng gò coá thïí àoåc àûúåc, truy cêåp àûúåc thöng Vúái nhûäng ûu àiïím nöíi bêåt nhû àaä phên tñch, qua maáy tñnh vaâ maång maáy tñnh. thû viïån àiïån tûã, thû viïån söë vaâ taâi nguyïn söë Taâi liïåu söë coá nhûäng àùåc tñnh nöíi tröåi so vúái khöng coân laâ xu thïë maâ àaä trúã thaânh nhu cêìu cêëp taâi liïåu truyïìn thöëng: baách àöëi vúái toanâ hïå thöëng TVÀH nhùçm cung - Mêåt àöå thöng tin cao, do vêåy dung lûúång cêëp cho baån àoåc khaã nùng tiïëp cêån nhiïìu saãn thöng tin àûúåc lûu trûä trïn chuáng lúán; phêím vaâ dõch vuå hiïån àaåi, truy cêåp caác CSDL àa daång, phong phuá trong nûúác vaâ quöëc tïë. Caác - Coá khaã nùng àa truy cêåp, cho pheáp ngûúâi TVÀH, bùçng nhiïìu nguöìn kinh phñ khaác nhau, duâng coá thïí tòm taâi liïåu àöìng thúâi theo nhiïìu dêëu tûâ caác dûå aán cêëp quöëc gia, tûâ nguöìn taâi trúå bïn hiïåu, nhiïìu àiïím truy cêåp khaác nhau vaâ truy cêåp ngoaâi hay tûâ vöën ngên saách àûúåc cêëp haâng linh hoaåt, nhanh choáng; nùm àïìu chuá troång xêy dûång vaâ phaát triïín - Khaã nùng liïn hïå, tiïëp cêån vúái caác taác giaã, TNS vaâ coi àêy laâ möåt trong nhûäng nhiïåm vuå taåo ra kïnh phaãn höìi thöng tin giûäa ngûúâi duâng quan troång cêìn tiïën haânh thûúâng xuyïn vaâ coá tin vaâ ngûúâi saáng taåo ra thöng tin; àõnh hûúáng lêu daâi. Tuy nhiïn, do nhûäng khoá - Cho pheáp lûu giûä thöng tin tûâ nhiïìu daång khùn vïì chuã trûúng, chñnh saách chung vaâ àùåc nguöìn tin khaác nhau, nhû: vùn baãn, êm thanh, thuâ cuãa tûâng trûúâng àaåi hoåc; khaã nùng vïì taâi hònh aãnh tônh vaâ hònh aãnh àöång, trong cuâng chñnh, cú súã vêåt chêt;ë trònh àöå, nùng lûåc cuãa caán möåt taâi liïåu; böå thû viïån cöng taác phaát triïín TNS trong hïå - Coá thïí cuâng luác phuåc vuå cho nhiïìu àöëi thöëng TVÀH Viïåt Nam vêîn coân nhiïìu bêët cêåp. tûúång khaác nhau, khöng phuå thuöåc vaâo söë lûúång Liïn quan àïën lônh vûåc TNS coá nhiïìu nöåi ngûúâi duâng, thúâi gian vaâ võ trñ àõa lyá cuãa hoå; dung, khña caånh cêìn quan têm. Trong khuön khöí - Khaã nùng cêåp nhêåt dûä liïåu nhanh choáng vaâ baâi viïët naây, chuáng töi têåp trung trao àöíi vïì khña thûúâng xuyïn. caånh cöng nghïå, kyä thuêåt vaâ chuêín nghiïåp vuå Chñnh vò vêåy, taâi liïåu söë mang laåi hiïåu quaã TT-TV. cao vaâ yá nghôa rêët lúán, àoá laâ: 2. Tònh hònh taåo lêåp, quaãn trõ vaâ khai - Taåo ra möåt möi trûúâng bònh àùèng, röång múã thaác taâi nguyïn söë trong thû viïån àaåi hoåc cho têët caã moåi ngûúâi trong viïåc sûã duång nguöìn Viïåt Nam taâi liïåu hoåc têåp vaâ nghiïn cûáu, búãi taâi liïåu söë Qua khaão saát hún 20 thû viïån àaåi hoåc úã caã ba khöng bõ giúái haån vïì khöng gian vaâ thúâi gian. miïìn: Bùæc, Trung, Nam vúái caác mêîu àaåi diïån Thu heåp khoangã caách tri thûác giûäa ngûúâi giaâu vaâ cho caác khöëi trûúâng àa ngaânh; chuyïn ngaânh ngûúâi ngheâo, giûäa thaânh thõ vaâ nöng thön, giûäa cöng nghïå, kyä thuêåt; chuyïn ngaânh sû phaåm; caác quöëc gia phaát triïín nhanh vaâ caác quöëc gia chuyïn ngaânh kinh tïë , caác quy mö: àaåi hoåc àang phaát triïín; quöëc gia, àaåi hoåc vuâng, àaåi hoåc àõa phûúng , - Tñnh hiïåu quaã cuãa böå sûu têåp söë: tiïët kiïåm chuáng töi coá möåt söë nhêån xeát nhû sau: thúâi gian vaâ kinh phñ. Thû viïån khöng cêìn xêy 2.1. Vïì phêìn mïìm taåo lêåp, quaãn trõ, khai dûång nhiïìu kho taâng, mua sùæm giaá kïå, töën nhiïìu thaác taâi nguyïn söë chi phñ lûu giûä, baão quaãn, vêån chuyïín taâi liïåu Trong söë hún 20 thû viïån tiïën haânh khaão saát trong khi àoá, baån àoåc coá thïí nhanh choáng tòm thò trûâ Trung têm TT-TV, ÀHQG Haâ Nöåi, laâ núi 4 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi àûúåc àêìu tû nhiïìu dûå aán lúán, hiïån àang sûã duång ÀHQG Haâ Nöåi, Hoåc viïån Chñnh trõ Quöëc gia phêìn mïìm thû viïån söë Content Pro (laâ phêìn HCM (sûã duång Content Pro), ÀHQG Tp. Höì mïìm chuyïn duång coá nhiïìu tñnh nùng ûu viïåt Chñ Minh (sûã duång SFX, Primo). cho viïåc taåo lêåp, quaãn trõ vaâ khai thaác TNS cuãa Coá thïí nhêån xeát, àaánh giaá vïì caác PM àûúåc hïå Têåp àoaân Innovative Interfaces, Hoa Kyâ), coân thöëng TVÀH Viïåt Nam àang sûã duång àïí höî trúå laåi àa phêìn caác thû viïån àïìu àang duâng phêìn viïåc taåo lêåp, quaãn trõ vaâ khai thaác TNS nhû sau: mïìm (PM) thûúng maåi trong nûúác hoùåc PM maä - Hiïån nay chûa coá PM naâo àûúåc sûã duång úã nguöìn múã, cuå thïí: Viïåt Nam coá khaã nùng liïn thöng giûäa biïíu ghi - Trung têm Hoåc liïåu ÀH Thaái Nguyïn vaâ thû muåc MARC21 vaâ biïíu ghi Dublin Core; Thû viïån Nguyïîn Thuác Haâo, ÀH Vinh tûå phaát KIPOS àaä liïn thöng àûúåc biïíu ghi MARC21 triïín PM duâng riïng. vaâ METS; coân laåi caác PM àïìu phaãi biïn muåc - Trung têm Hoåc liïåu ÀH Àaâ Nùéng, Thû viïån trïn PM thû viïån àiïån tûã tñch húåp, sau àoá xuêët ra Trung têm ÀHQG Tp. Höì Chñ Minh, TVÀH Dublin Core vaâ nhêåp vaâo PM thû viïån söë. Kiïën Truác, TVÀH Baách Khoa Haâ Nöåi, TVÀH - Ngoaåi trûâ Content Pro, caác PM thû viïån söë Múã Haâ Nöåi àang sûã duång PM DSpace (àêy laâ hiïån àang sûã duång úã Viïåt Nam àïìu chûa coá tñnh möåt PM àûúåc àaánh giaá töët nhêët trong caác PM nùng phên quyïìn linh hoaåt (theo àöëi tûúång baån maä nguöìn múã hiïån nay. Taåi Trung têm TT - TV, àoåc, theo böå sûu têåp ). DSpace cho pheáp xem ÀHQG Haâ Nöåi, mùåc duâ àang sûã duång PM hoùåc taãi vïì (tuây theo mûác àöå phên quyïìn), coân Content Pro, nhûng Trung têm vêîn kïët húåp sûã Greenstone thò khöng coá tñnh nùng phên quyïìn. duång DSpace àïí töí chûác vaâ khai thaác caác taâi liïåu Caác PM thûúng maåi cuãa Viïåt Nam hiïån múái chó hoåc thuêåt daång múã). dûâng laåi úã mûác àöå nïëu baån àoåc coá taâi khoaãn thò - TV Trûúâng ÀH KHTN, ÀHQG Tp. Höì Chñ àûúåc pheáp taãi vïì; baån àoåc khöng coá taâi khoaãn thò Minh duâng PM maä nguöìn múã Greenstone. chó àûúåc xem thöng tin thû muåc (tûúng tûå nhû - ÀH Y khoa thuöåc ÀH Vinh, ÀH Nha DSpace). Trang, Viïån ÀH Múã Haâ Nöåi duâng PM - Nhûúåc àiïím cuãa caác PM thû viïån söë do KIPOS tñch húåp tûå àöång hoáa thû viïån vaâ quaãn lyá Viïåt Nam phaát triïín laâ khöng coá khaã nùng sùæp thû viïån söë. xïëp kïët quaã tòm kiïëm theo mûác àöå thñch húåp Ngoaâi ra, coân khaá nhiïìu thû viïån, do haån heåp (relevant); khöng höî trúå tòm kiïëm toaân vùn vïì kinh phñ, chûa coá àiïìu kiïån àöíi sang duâng (KIPOS coá chûác nùng tòm kiïëm toaân vùn nhûng PM khaác, hiïåu quaã hún nïn vêîn sûã duång phên hïå sûã duång dûåa trïn nïìn taãng maä nguöìn múã taâi liïåu söë trong PM quaãn trõ thû viïån tñch húåp Lucene, khöng tñch húåp àûúåc viïåc tòm kiïëm toaân cuãa caác cöng ty tin hoåc trong nûúác (Libol, Dlib, vùn vaâ tòm kiïëm thuöåc tñnh cuãa taâi liïåu). Caác saãn Ilib, Laåc Viïåt ), mùåc duâ tñnh nùng coân nhiïìu phêím PM cuãa nûúác ngoaâi vaâ PM maä nguöìn múã haån chïë. àaä giaãi quyïët töët caác yïu cêìu naây (xïëp haång kïët Kïët quaã khaão saát cho thêëy, hêìu hïët caác quaã tòm kiïëm, tòm kiïëm toaân vùn, tòm kiïëm toaân TVÀH àïìu sûã duång chñnh PM àang taåo lêåp, vùn tñch húåp vúái tòm kiïëm thuöåc tñnh). quaãn trõ TNS àïí tòm kiïëm, khai thaác thöng tin. - Phêìn lúán caác PM cuãa Viïåt Nam àïìu khöng Chó coá 3 àún võ duâng PM tòm kiïëm, khai thaác coá chûác nùng streaming documents, streaming thöng tin chuyïn duång laâ: Trung têm TT-TV, video (baån àoåc muönë xem taâi liïåu thò phaãi taãi vïì THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 5
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi maáy tñnh), àiïìu naây seä laâm giaãm töëc àöå khai thaác dûä liïåu maâ tiïën haânh chuyïín àöíi caác tïåp vùn baãn vò mùåc duâ ngûúâi duâng tin chó quan têm àïën möåt sang aãnh (TV Hoåc viïån Nöng nghiïåp, TV ÀH nöåi dung naâo àoá cuãa taâi liïåu nhûng vêîn phaãi taãi Luêåt Haâ Nöåi ). toaân böå taâi liïåu vïì. Cöng nghïå queát khaác nhau dêîn túái chêët - Tñnh tuên thuã chuêín Dublin Core cuãa caác lûúång, thúâi gian, töëc àöå queát khaác nhau. Nïëu PM maä nguöìn múã vaâ PM thûúng maåi cuãa nûúác nhû viïåc sûã duång caác maáy queát bùçng tay, möåt ngoaâi thûúâng töët hún PM trong nûúác (PM giúâ coá thïí queát àûúåc trïn dûúái 100 trang taâi liïåu trong nûúác thûúâng gùåp löîi khi kïët xuêët àïí chia vúái chêët lûúång aãnh trung bònh thò khi thûåc hiïån seã dûä liïåu). úã Kirtas seä queát àûúåc 1.600 trang/giúâ vaâ 2.2. Vïì thiïët bõ, cöng cuå taåo lêåp, quaãn trõ taâi Treventus laâ 2.500 trang/giúâ vúái chêët lûúång aãnh nguyïn söë cao. Hún nûäa, nïëu caác maáy queát bùçng tay khöng Àïí taoå lêåp TNS, do àõnh daång phöí biïën hiïån queát àûúcå saách daây, gaáy cûáng, thò moåi chuyïån nay thûúâng laâ file PDF nïn caác TVÀH thûúâng trúã nïn rêët àún giaãn vúái caác scanrobot. aáp duång phûúng phaáp chuyïín daång tûâ caác tïåp Treventus vaâ Kirtas cho pheáp àiïìu chónh linh vùn baãn file text (thûúâng laâ file MS word) sang hoaåt goác múã cuãa saách, giuáp baão vïå töëi àa saách daång file PDF bùçng tñnh nùng save as PDF cuãa trong quaá trònh chuåp. MS Office hoùåc caác cöng cuå chuyïín àöíi àõnh Treventus vaâ Bookeye duâng cú chïë queát daång khaác. Àöëi vúái caác taâi liïåu in àûúåc xuêët baãn quang hoåc nïn viïåc sao chuåp taâi liïåu khöng phuå trûúcá ào á àa ä lêu, khöng co á hoùcå khöng conâ banã thuöåc vaâo aánh saáng, cho chêët lûúång saãn phêím mïm,ì cacá TVÀH phaiã dungâ thiïtë bõ quetá (scanner) queát àöìng àïìu, roä neát, khöng laâm biïën daång aãnh àï í taoå file anhã (JPEG, PDF), tiïpë theo la â nhênå sau khi queát. Song, do Bookeye khöng coá robot dangå ky á tû å quang hocå (OCR), chuyïní sang PDF nïn viïåc lêåt giúã trang saách tûå àöång khöng thûåc hai lúáp, sau àoá lûu giûä vaâo caác thiïët bõ chuyïn hiïån àûúåc. Kirtas sûã duång cú chïë chuåp aãnh, viïåc duång hoùåc biïn muåc, àñnh file vaâo caác phêìn sao chuåp taâi liïåu phuå thuöåc vaâo aánh saáng cuãa mïìm quaãn trõ taâi liïåu söë. Möåt vaâi thû viïån coân möi trûúâng, hònh aãnh sau khi queát khöng àaãm taåo thïm bookmark cho taâi liïåu àïí baån àoåc baão nguyïn daång 100% do viïåc laâm phùèng trang thuêån tiïån trong sûã duång. saách sûã duång cú chïë cuãa phêìn mïìm (khöng coá Do khöng coá dûå aán àêìu tû lúán, hêìu hïët caác thiïët bõ eáp phùèng trang saách). TVÀH duâng maáy queát bùçng tay (scanner) cuãa Noái chung, caác saãn phêím àûúåc taåo ra tûâ caác caác haäng HP, Canon, FUJITSU taåo file aãnh thiïët bõ naây àïìu khöng laâm phaá vúä cêëu truác taâi àïí xêy dûång kho taâi liïåu söë. Vñ duå: TVÀH liïåu so vúái caác thiïët bõ queát thöng thûúâng. Ngoaåi Thûúng duâng thiïët bõ baán tûå àöång Tuy nhiïn, qua khaoã satá thûcå tï,ë co á thï í thêyë Bookeye 4; Thû viïån Trûúâng ÀH KHXH&NV, giaiã phapá quanã ly á chêtë lûúngå anhã cuaã cacá ÀHQG Tp. Höì Chñ Minh sûã duång Zeutschel OS thiïët bõ queát tûå àöång cuäng rêët khaác nhau. 8000 3S; Trung têm TT-TV, ÀHQG Haâ Nöåi vaâ Trong khi scanrobot cuaã nhiïuì hangä chó co á mayá Trung têm Hoåc liïåu ÀH Thaái Nguyïn duâng thiïët quetá + phênì mïmì xû ã ly á anhã (vï ì mùtå naoâ ào á tûúng bõ tûå àöång (scanrobot) cuãa haäng Treventus vaâ tû å nhû photoshop), dênî túiá viïcå kiïmí soatá chêtë Kirtas àïí taåo lêåp TNS. Nhiïìu TVÀH hoaân toaân lûúng,å töië ûu hoaá nguönì nhên lûc, å rêtë kho á khùn khöng sûã duång giaãi phaáp queát vaâ chuyïín daång va â chùpæ va,á thò duy nhêtë Treventus co á giaiã phapá 6 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi töngí thï í àï í kiïmí soatá toanâ bö å qua á trònh tû â àêuì - Tiïu chñ 2- Baão quaãn: Taâi liïåu dïî hoãng, dïî vaoâ àïnë àêuì ra nhùmç baoã àamã chêtë lûúngå cho phên huãy, khoá baão quaãn. ngûúiâ dung.â Bö å giaiã phapá töngí thï í göm:ì - Tiïu chñ 3- Cöång àöìng: Taâi liïåu phuåc vuå - Thiïët bõ queát; cho caác sûå kiïån, caác triïín laäm vaâ xêy dûång - Phêìn mïìm xûã lyá aãnh hoaân haão; thûúng hiïåu cuãa nhaâ trûúâng. - Phêìn mïìm quaãn lyá hoaåt àöång (luöìng cöng - Tiïu chñ 4- Tiïìm nùng phaát triïín: Laâ taâi liïåu viïåc, töëi ûu hoáa, kiïím soaát chêët lûúång, nhên coá kinh phñ tûâ dûå aán, tûúng lai àûúåc àêìu tû, böí lûåc ). sung hoùåc söë hoáa theo yïu cêìu cuãa laänh àaåo hay nhaâ taâi trúå. - Phêìn mïìm “ thû viïån söë”. Möåt söë TVÀH lúán, coá nguöìn ngên saách döìi Ngoaiâ ra, Treventus conâ àapá ûngá moiå nhu cêuì daâo, coá quyïìn tûå chuã cao hoùåc àûúåc nhêån dûå aán tû â lûu trû,ä xuêtë banã sachá in, E-book, taiá ban .ã àêìu tû àaä trûåc tiïëp àùåt mua CSDL saách, taåp 2.3. Kïët quaã xêy dûång kho taâi liïåu söë cuãa chñ, trûåc tuyïën cuãa caác nhaâ cung cêëp nhû: caác thû viïån Nam Hoaâng, iGroup, Xunhasaba, Nhiïìu thû Kho TNS cuãa caác TVÀH àûúåc hònh thaânh viïån tham gia Liïn húåp thû viïån böí sung taâi liïåu tûâ ba nguöìn, göìm: tûå söë hoáa, mua vaâ trao àöíi. àiïån tûã do Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia laâm Nguöìn tûå söë hoáa àûúåc phêìn lúán caác thû viïån àêìu möëi. Qua quan hïå húåp taác quöëc tïë, möåt söë tiïën haânh vaâ àöëi tûúång thûúâng laâ caác taâi liïåu thû viïån àûúåc nhêån tùång biïëu, trao àöíi CSDL nöåi sinh. Loaåi hònh taâi liïåu àûúåc caác thû viïån vúái caác trûúâng àaåi hoåc, caác töí chûác khoa hoåc quan têm söë hoáa nhiïìu nhêët laâ luêån aán, luêån nûúác ngoaâi. Tuy nhiïn, taâi liïåu tûâ kïnh naây vùn, tiïëp àoá laâ saách giaáo khoa, giaáo trònh, röìi khöng öín àõnh vaâ chêët lûúång khoa hoåc khöng àïën kïët quaã nghiïn cûáu khoa hoåc vaâ taåp chñ. thêåt cao. Cuöëi cuâng laâ caác taâi liïåu àùåc biïåt nhû: caác böå 3. Möåt söë àïì xuêët cho viïåc phaát triïín taâi sûu têåp chuyïn àïì, tiïu chuêín kyä thuêåt, phaát nguyïn söë trong thû viïån àaåi hoåc Viïåt Nam minh saáng chïë Cùn cûá nhu cêìu vaâ khaã nùng sûã duång cuãa Caác thû viïån àïìu xêy dûång nguyïn tùæc lûåa caán böå vaâ nhêët laâ cuãa ngûúâi hoåc caác hïå (cûã chonå taâi liïåu söë hoáa. Tiïu chñ lûåa choån taâi liïåu nhên, cao hoåc, NCS), nguöìn taâi liïåu nöåi sinh nöåi sinh àïí söë hoáa coá sûå khaác nhau giûäa caác thû vêîn laâ nguöìn tin àûúåc baån àoåc quan têm khai viïån. Song, nhòn chung, caác tiïu chñ thûúâng thaác nhiïìu nhêët vò àêy laâ nhûäng taâi liïåu chuyïn àûúåc xaác àõnh theo caác cêëp àöå ûu tiïn giaãm dêìn sêu, nöåi dung liïn quan chùåt cheä túái caác lônh nhû sau: vûåc àaâo taåo, nghiïn cûáu cuãa nhaâ trûúâng vaâ möåt - Tiïu chñ 1- Truy cêåp: Taâi liïåu àûúåc sûã duång àiïìu rêët quan troång laâ taâi liïåu sûã duång ngön nhiïìu hoùåc taâi liïåu coá giaá trõ khoa hoåc, tû tûúãng, ngûä tiïëng Viïåt. Vò vêåy, phûúng thûác tûå söë hoáa nghïå thuêåt cao. Taâi liïåu phuåc vuå caác chûúng taâi liïåu nöåi sinh nïn laâ giaãi phaáp chñnh àïí tùng trònh àaâo taåo, nghiïn cûáu chiïën lûúåc, troång àiïím cûúâng nguöìn taâi liïåu söë. Tuy nhiïn, àïí thûåc cuãa Nhaâ nûúác vaâ cuãa trûúâng. Ûu tiïn caác taâi liïåu hiïån nhiïåm vuå naây cêìn phaãi àêìu tû lúán vaâ liïn nöåi sinh coá haâm lûúång khoa hoåc cao. Nhûäng taâi tuåc, phaãi coá nhiïìu thúâi gian, tiïìn cuãa, cöng liïåu àún baãn hoùåc hiïëm cuäng àûúåc xïëp trong sûác Do àoá, caác thû viïån cêìn xêy dûång kïë tiïu chñ naây. hoaåch lûåa choån taâi liïåu phuâ húåp àïí tiïën haânh söë THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 7
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi hoaá tûâng bûúác. Taâi liïåu nïn àûúåc ûu tiïn theo àêìu ra nhû thïë naâo? Khaã nùng mö taã siïu dûä thûá tûå sau: liïåu ra sao?); - Giaoá trònh, taiâ liïuå phucå vu å àöng àaoã banå àoc;å - Tñnh an toaân vaâ baão quaãn taâi liïåu. - Luêån vùn thaåc syä, luêån aán tiïën syä; Vïì giaãi phaáp lûu trûä, quaãn lyá vaâ phên phöëi taâi - Baáo caáo kïët quaã caác nhiïåm vuå KHCN (caác liïåu söë: Cêìn lûåa choån cöng nghïå phuâ húåp vúái àïì taâi/ àïì aán caác cêëp); àiïìu kiïån thûåc tïë vïì khaã nùng taâi chñnh, trònh àöå caán böå thû viïån vaâ cú súã haå têìng CNTT, song - Taåp chñ khoa hoåc do nhaâ trûúâng xuêët baãn; phaãi àaáp ûáng caác yïu cêìu sau: - Taâi liïåu höåi nghõ, höåi thaão khoa hoåc; - Dïî duâng, thuêån tiïån trong quaá trònh taåo lêåp, - Taâi liïåu nhûäng ngaânh khoa hoåc muäi nhoån baão quaãn, sao lûu vaâ truy cêåp sûã duång; cuãa nhaâ trûúâng; - Àapá ûngá yïu cêuì phên quyïnì truy cêpå àïnë - Möåt söë taâi liïåu khoa hoåc khaác. tûngâ taiâ liïuå va â tûngâ nhomá àöië tûúngå ngûúiâ dung;â Àöìng thúâi, tiïën haânh böí sung/tñch húåp - Cú chïë truy tòm linh hoaåt coá khaã nùng àaáp nguöìn tin àiïån tûã thöng qua viïåc mua, trao àöíi ûáng caác yïu cêìu tòm kiïmë àún giaãn vaâ phûác taåp: taâi liïåu àiïån tûã àang àûúåc xuêët baãn (eBook, tòm kiïëm theo chuã àïì, tûâ khoáa, tòm kiïëm toaân eJournal, caác chïë baãn àiïån tûã trûúác khi in trïn vùn vaâ tòm kiïëm ngûä nghôa; giêëy). Tham gia caác liïn hiïåp böí sung taâi liïåu - Dïî daâng trao àöíi vaâ chia seã; àiïån tûã theo àõa lyá (quy mö quöëc gia, khu vûåc, - Ghi nhêån thoái quen, lõch sûã tòm kiïëm cuãa àõa phûúng) hoùåc theo lônh vûåc khoa hoåc (khoa ngûúâi duâng tin àïí tûâ àoá xêy dûång caác thöëng kï, hoåc cú baãn, cöng nghïå, kinh tïë ). Àùåc biïåt laâ baáo caáo: têìn suêët truy cêåp, loaåi taâi liïåu, chuã àïì, viïåc tñch húåp, liïn kïët caác nguöìn hoåc liïåu múã tûâ khoáa sûã duång cuãa ngûúâi duâng tin laâm cú súã cuãa caác àún võ trong vaâ ngoaâi nûúác. Xêy dûång cho nhaâ quaãn lyá xêy dûång chñnh saách phaát triïín, caác liïn kïët (taåo khaã nùng truy cêåp) àïën caác taåo lêåp kho taâi nguyïn söë àaáp ûáng chñnh xaác caác nguöìn taâi liïåu trïn Internet (taåp chñ truy cêåp nhu cêìu cuãa ngûúâi duâng tin; múã, caác kho lûu trûä múã). - Àaáp ûáng khaã nùng quaãn lyá, lûu trûä vaâ phên Vïì giaãi phaáp cöng nghïå: nïëu coá àiïìu kiïån phöëi caác loaåi taâi liïåu: vùn baãn, hònh aãnh, êm thuêån lúåi vïì taâi chñnh, nïn sûã duång caác hïå thöëng thanh, video; söë hoáa taâi liïåu chuyïn duång coá khaã nùng söë hoáa - Sûã duång cöng nghïå Streaming Media àïí töëc àöå cao nhû: Treventus, Kirtas, hoùåc caác thiïët phên phöëi caác taâi liïåu: êm thanh, video; bõ baán tûå àöång Khi lûåa choån caác hïå thöëng söë - Dï î dangâ quangã ba á cacá taiâ nguyïn sö ë túiá ngûúiâ hoáa taâi liïuå cêìn chuá yá: dungâ tin (Email, SMS ), cacá bö å mayá tòm kiïm;ë - Töëc àöå sao, chuåp taâi liïåu; - Coá khaã nùng phên phöëi dûä liïåu trïn àa daång - Chêët lûúång taâi liïåu sao, chuåp; caác thiïët bõ àêìu cuöëi (PC, Pocket PC, iPad, - Kñch thûúác taâi liïåu sao, chuåp; Smartphone, TV ); - Phêìn mïìm biïn têåp taâi liïåu sao, chuåp - Tuên thuã chùåt cheä caác chuêín nghiïåp vuå (höî trúå nhêån daång nhûäng ngön ngûä naâo? Coá thû viïån. khaã nùng tñch húåp vúái caác phêìn mïìm nhêån Ngoaâi giaãi phaáp lyá tûúãng laâ mua caác PM daång baãn àõa hay khöng? Àõnh daång dûä liïåu thûúng maåi nûúác ngoaâi àaä àûúåc khùèng àõnh 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi chêët lûúång trïn bònh diïån quöëc tïë, nhû: TNS coá yá nghôa àùåc biïåt quan troång, vò baãn Content Pro, Encore, KIPOS, Primo , àöëi chêët cuãa xêy dûång thû viïån söë laâ xêy dûång vúái caác thû viïån coá nguöìn kinh phñ haån heåp, phûúng thûác múái, cöng nghïå múái trong viïåc chûa àûúåc àêìu tû dûå aán hiïån àaåi hoáa, giaãi taåo lêåp, quaãn lyá vaâ phên phöëi thöng tin, tri phaáp ûáng duång phêìn mïìm nguöìn múã DSpace thûác. Do àoá, thû viïån söë àûúåc xem nhû laâ núi cuäng laâ möåt sûå lûåa choån húåp lyá. Àïí giuáp caác quaãn trõ vaâ cung cêëp nhûäng böå sûu têåp thöng TVÀH coá thïí súám sûã duång DSpace taåo lêåp vaâ tin söë coá töí chûác. Àöëi vúái caác trûúâng àaåi hoåc, quaãn trõ TNS, Liïn Chi höåi Thû viïån Àaåi hoåc phaát triïín caác böå sûu têåp söë chñnh laâ bûúác ài Khu vûåc phña Bùæc àaä phöëi húåp vúái Cöng ty cêìn thiïët àêìu tiïn àïí goáp phêìn giaãi quyïët caác D&L töí chûác caác khoáa têåp huêën thu àûúåc kïët vêën àïì vïì àöíi múái vaâ nêng cao chêët lûúång àaâo quaã àaáng khñch lïå. Nhiïìu hoåc viïn sau khoáa taåo vaâ nghiïn cûáu khoa hoåc. Vúái sûå vaâo cuöåc hoåc àaä sûã duång thaânh thaåo DSpace àïí phaát maånh meä cuãa caác àún võ, trïn nïìn cuãa caác giaãi triïín TNS taåi àún võ mònh. Hoaåt àöång naây cêìn phaáp cöng nghïå tiïn tiïën, cuâng nhûäng tiïën böå, àûúåc tiïëp tuåc nhên röång trong toaân hïå thöëng àöíi múái nhanh choáng cuãa khoa hoåc TT-TV, TVÀH Viïåt Nam. chùæc chùæn cöng taác phaát triïín TNS trong caác Kïët luêån TVÀH Viïåt Nam seä àaåt àûúåc nhiïìu thaânh tûåu Trong kïë hoaåch phaát triïín thû viïån àiïån to lúán, thoãa maän cao nhu cêìu thöng tin, taâi tûã/thû viïån söë cuãa caác trûúâng àaåi hoåc Viïåt liïåu cuãa àöng àaão caán böå, sinh viïn caác Nam, coá thïí khùèng àõnh vêën àïì phaát triïín trûúâng àaåi hoåc. Taâi liïåu tham khaão 1. Berkeley Standard Distribution License, 5. Nguyïîn Huy Chûúng. Xêy dûång thû viïån . hïå thöëng thû viïån àaåi hoåc Viïåt Nam. Kyã yïëu Höåi 2. DSpace, . thaão Khoa hoåc Phaát triïín vaâ chia seã nguöìn taâi 3. Open Archives Initiative Protocol for nguyïn söë trong caác thû viïån àaåi hoåc vaâ nghiïn Metadata Harvesting (OAI-PMH), cûáu, 2009. . Courseware, Open Access 4. Nguyïîn Huy Chûúng (chuã nhiïåm àïì aán). 7. Verheul, I., et al. Digital library futures: Nghiïn cûáu, thiïët kïë mö hònh vaâ xêy dûång thûã user perspectives and institutional strategies. nghiïåm nguöìn hoåc liïåu trûåc tuyïën phuåc vuå àaâo The Hague, Walter De Gruyter, 2010 taåo chêët lûúång cao cho möåt söë ngaânh, chuyïn 8. ngaânh taåi Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi. Àïì aán cêëp boaifaq.htm#openaccess Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, 2009. 9. (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 02-3-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 14-4-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 20-6-2015). THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 4/2015 9