Module Giáo dục thường xuyên 31

Nội dung text: Module Giáo dục thường xuyên 31

1. MỤC LỤC Trang LỜI GIỚI THIỆU 5 A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN 7 B. MỤC TIÊU 8 C. NỘI DUNG 9 Nội dung 1. Các tổ chức chính trị – xã hội ở địa phương và sự cần thiết phải tham gia công tác xã hội 9 Hoạt động 1: Tìm hiểu tên và đặc điểm các tổ chức chính trị – xã hội ở địa phương. 9 Hoạt động 2: Xác định sự cần thiết phải tham gia công tác xã hội. 14 Nội dung 2. Các kĩ năng cần thiết để giáo viên giáo dục thường xuyên tham gia công tác xã hội cá nhân 15 Hoạt động 1: Thảo luận và thực hành kĩ năng giao tiếp ngôn ngữ và giao tiếp phi ngôn ngữ. 15 Hoạt động 2: Thảo luận và thực hành kĩ năng lắng nghe tích cực. 19 Hoạt động 3: Thảo luận và thực hành kĩ năng quan sát. 24 Hoạt động 4: Thảo luận và thực hành kĩ năng thấu cảm. 27 Hoạt động 5: Thảo luận và thực hành kĩ năng đặt câu hỏi 30 Hoạt động 6: Thảo luận và thực hành kĩ năng phản hồi. 33 Hoạt động 7: Thảo luận và thực hành kĩ năng phỏng vấn. 36 Hoạt động 8: Thảo luận và thực hành kĩ năng tham vấn. 44 Hoạt động 9: Thảo luận và thực hành kĩ năng biện hộ. 49 Hoạt động 10: Tìm hiểu kĩ năng can thiệp sự căng thẳng 51 Hoạt động 11: Tìm hiểu khái niệm và các kĩ năng xử lí khủng hoảng. 55 Hoạt động 12: Tìm hiểu kĩ năng ghi chép và lưu trữ hồ sơ 61 Nội dung 3. Các kĩ năng cần thiết để giáo viên giáo dục thường xuyên tham gia công tác xã hội nhóm 64 Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm kĩ năng lãnh đạo nhóm và sự cần thiết của kĩ năng lãnh đạo nhóm đối với giáo viên giáo dục thường xuyên 64 MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 3
2. Hoạt động 2: Tìm hiểu kĩ năng thu thâ
   p và đánh giá thông tin trong công tác xã hội. 66 Hoạt động 3: Tìm hiểu kĩ năng thúc đẩy tiến trình nhóm trong công tác xã hội. 70 Hoạt động 4: Tìm hiểu kĩ năng hành động và kĩ năng giải quyết xung đột, mâu thuẫn trong công tác xã hội 75 Hoạt động 5: Tìm hiểu kĩ năng tạo lập liên hệ giữa các cá nhân trong nhóm. 78 Hoạt động 6: Tìm hiểu kĩ năng điều phối nhóm trong công tác xã hội. 79 Hoạt động 7: Tìm hiểu kĩ năng tự bộc lộ trong công tác xã hội. 81 Nội dung 4. Kế hoạch tham gia hoạt động xã hội của giáo viên tại cộng đồng 82 Hoạt động 1: Xác định các hành động tham gia công tác xã hội ở địa phương.82 Hoạt động 2: Thực hành xây dựng kế hoạch hành động tham gia công tác xã hội ở địa phương 82 D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ 84 E. TI LIỆU THAM KHẢO 85 4 | MODULE GDTX 31
3. LỜI GIỚI THIỆU Giáo viên là mt trong nhng nhân t quan trng quyt nh cht lng giáo dc và ào to ngun nhân lc cho t nc. Do vy, ng, Nhà nc ta c bit quan tâm n công tác xây dng và phát trin i ng giáo viên. Mt trong nhng ni dung c chú trng trong công tác này là bi dng thng xuyên (BDTX) chuyên môn, nghip v cho giáo viên. BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên là mt trong nhng mô hình nhm phát trin ngh nghip liên tc cho giáo viên và c xem là mô hình có u th giúp s ông giáo viên c tip cn vi các chng trình phát trin ngh nghip. Tip ni chu kì II, chu kì III BDTX giáo viên mm non, ph thông, B Giáo dc và ào to ã xây dng chng trình BDTX giáo viên và quy ch BDTX giáo viên theo tinh thn i mi nhm nâng cao cht lng và hiu qu ca công tác BDTX giáo viên trong thi gian ti. Theo ó, các ni dung BDTX chuyên môn, nghip v cho giáo viên ã c xác nh, c th là: — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v nm hc theo cp hc (ni dung bi dng 1); — Bi dng áp ng yêu cu thc hin nhim v phát trin giáo dc a phng theo nm hc (ni dung bi dng 2); — Bi dng áp ng nhu cu phát trin ngh nghip liên tc ca giáo viên (ni dung bi dng 3). Theo ó, hng nm mi giáo viên phi xây dng k hoch và thc hin ba ni dung BDTX trên vi thi lng 120 tit, trong ó: ni dung bi dng 1 và 2 do các c quan qun lí giáo dc các cp ch o thc hin và ni dung bi dng 3 do giáo viên la chn t bi dng nhm phát trin ngh nghip liên tc ca mình. B Giáo dc và ào to ã ban hành Chng trình BDTX giáo viên mm non, ph thông và giáo dc thng xuyên vi cu trúc gm ba ni dung bi dng trên. Trong ó, ni dung bi dng 3 ã c xác nh và th hin di hình thc các module bi dng làm c s cho giáo viên t la chn ni dung bi dng phù hp xây dng k hoch bi dng hng nm ca mình. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 5
4. giúp giáo viên t hc, t bi dng là chính, B Giáo dc và ào to ã giao cho Cc Nhà giáo và Cán b qun lí c s giáo dc ch trì xây dng b tài liu gm các module tng ng vi ni dung bi dng 3 nhm phc v công tác BDTX giáo viên ti các a phng trong c nc. mi cp hc, các module c xp theo các nhóm tng ng vi các ch trong ni dung bi dng 3. Mi module bi dng c biên son nh mt tài liu hng dn t hc, vi cu trúc chung gm: — Xác nh mc tiêu cn bi dng theo quy nh ca Chng trình BDTX giáo viên; — Hoch nh ni dung giúp giáo viên thc hin nhim v bi dng; — Thit k các hot ng thc hin ni dung; — Thông tin c bn giúp giáo viên thc hin các hot ng; — Các công c giáo viên t kim tra, ánh giá kt qu bi dng. Tuy nhiên, do c thù ni dung ca tng lnh vc cn bi dng theo Chun ngh nghip giáo viên nên mt s module có th có cu trúc khác. Tài liu c thit k theo hình thc t hc, giúp giáo viên có th hc mi lúc, mi ni. Bng các hot ng hc tp ch yu trong mi module nh: c, ghi chép, làm bài thc hành, bài tp t ánh giá, bài kim tra nhanh, bài tp tình hung, tóm lc và suy ngm giáo viên có th t lnh hi kin thc cn bi dng, ng thi có th tho lun nhng vn ã t hc vi ng nghip và tn dng c hi áp dng kt qu BDTX trong hot ng ging dy và giáo dc ca mình. Các tài liu BDTX này s c b sung thng xuyên hng nm ngày càng phong phú hn nhm áp ng nhu cu phát trin ngh nghip a dng ca giáo viên mm non, giáo viên ph thông và giáo viên ti các trung tâm giáo dc thng xuyên trong c nc. B tài liu này ln u tiên c biên son nên rt mong nhn c ý kin óng góp ca các nhà khoa hc, các giáo viên, các cán b qun lí giáo dc các cp tác gi cp nht, b sung tài liu ngày mt hoàn thin hn. Mi ý kin óng góp xin gi v Cc Nhà giáo và Cán b qun lí c s giáo dc — B Giáo dc và ào to (Toà nhà 8C — Ngõ 30 — T Quang Bu — P. Bách Khoa — Q. Hai Bà Trng — TP. Hà Ni) hoc Nhà xut bn i hc S phm (136 — Xuân Thu — P. Dch Vng — Q. Cu Giy — TP. Hà Ni). Cc Nhà giáo và Cán b qun lí c s giáo dc — B Giáo dc và ào to 6 | MODULE GDTX 31
5. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN T sau khi Lut Giáo dc (2005) c ban hành, giáo dc thng xuyên (GDTX) ã chính thc tr thành mt b phn trong h thng giáo dc quc dân. Các c s ca GDTXT ã có mt hu khp các vùng min ca c nc, to iu kin thun li cho mi ngi dân có c hi c hc tp thng xuyên, hc tp sut i. Ch tính riêng loi hình trung tâm hc tp cng ng, ti thi im tháng 12 nm 2011, ã có gn 10.700 trung tâm khp các xã/phng/th trn trên c nc. các a phng u có nhng t chc i din cho li ích ca các cng ng xã hi khác nhau tham gia vào h thng chính tr theo tôn ch, mc ích, tính cht ca tng t chc. Vit Nam hin nay có các t chc chính tr — xã hi oàn th nh Mt trn T quc Vit Nam, Công oàn, Hi Liên hip Ph n Vit Nam, oàn Thanh niên Cng sn H Chí Minh, Hi Cu chin binh, Hi Nông dân, Hi Ngi cao tui. Các t chc này u hot ng theo ch trng, ng li lãnh o ca ng và Nhà nc. Là mt công dân, cán b/giáo viên (gi chung là giáo viên) thng là thành viên/hi viên ca mt hoc vài t chc chính tr — xã hi (ng viên, công oàn viên ) và khi tham gia hot ng GDTX thì không th không có quan h vi các thành viên khác ca các t chc chính tr — xã hi. Mun t kt qu cao trong công tác GDTX, giáo viên cn phi tham gia và cn phi có các k nng tham gia các hot ng chính tr — xã hi (sau ây c gi chung là hot ng xã hi). Tham gia hot ng xã hi c dùng không ch hiu là tham gia vi t cách là thành viên/hi viên ca mt hoc vài t chc chính tr — xã hi, mà còn bao hàm các hot ng t vn, tham gia góp ý kin cho tp th hoc cá nhân ca t chc chính tr — xã hi nào ó. — Module này gm các ni dung chính sau: MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 7
6. TT Ni dung Thi gian Các t chc chính tr — xã hi a phng và s cn thit phi 1 2 tit tham gia công tác xã hi Các k nng cn thit giáo viên giáo dc thng xuyên tham 2 6 tit gia công tác xã hi cá nhân Các k nng cn thit giáo viên giáo dc thng xuyên tham 3 6 tit gia công tác xã hi nhóm 4 K hoch tham gia hot ng xã hi ca giáo viên ti cng ng 1 tit B. MỤC TIÊU 1. Mục tiêu chung — Giáo viên GDTX xác nh c lí do và s cn thit ca vic tham gia các hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi; — Phân tích, thc hành c các k nng c bn và có thái tích cc, ý thc trách nhim cao trong tham gia hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi a phng. 2. Mục tiêu cụ thể Hc xong module này, ngi hc có kh nng: — Xác nh c lí do, trình bày c s cn thit phi tham gia các hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi. — Nêu c c im, yêu cu ca hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi a phng. — Trình bày c mt s k nng cn thit tham gia hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi. — Vn dng c k nng cn thit tham gia hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi. — Có thái tích cc và có ý thc trách nhim tham gia hot ng chính tr — xã hi/công tác xã hi a phng. 8 | MODULE GDTX 31
7. C. NỘI DUNG Nội dung 1 CÁC TỔ CHỨC CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI Ở ĐỊA PHƯƠNG VÀ SỰ CẦN THIẾT PHẢI THAM GIA CÔNG TÁC XÃ HỘI Hoạt động 1: Tìm hiểu tên và đặc điểm các tổ chức chính trị – xã hội ở địa phương. Là mt giáo viên ca trung tâm GDTX, bn ã và ang tham gia vào nhiu t chc chính tr — xã hi a phng. Hãy nh li và vit ra nhng hiu bit ca mình bng cách thc hin mt s yêu cu sau: (1) Th nào là mt t chc chính tr — xã hi? (2) Hãy lit kê nhng t chc chính tr — xã hi a phng. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 9
8. Bn hãy c nhng thông tin di ây có thêm hiu bit v các t chc chính tr — xã hi a phng. Thông tin phản hồi T chc chính tr — xã hi là t chc do nhân dân thành lp theo nguyên tc t nguyn và t qun nhm áp ng nhng li ích ca các thành viên, là c s chính tr ca chính quyn nhân dân, ni phi hp thng nht hành ng ca các tng lp nhân dân, phát huy truyn thng oàn kt toàn dân, tng cng s nht trí v chính tr, tinh thn trong nhân dân. T chc chính tr c t chc cht ch, hot ng ra cng lnh chính tr, ng li cách mng úng n, phù hp vi nguyn vng ca nhân dân. ng Cng sn Vit Nam là t chc chính tr, là mt b phn ca h thng chính tr, gi vai trò lãnh o c h thng chính tr, trong ó lãnh o Nhà nc là trc tip và ch yu. Vit Nam hin nay có các t chc chính tr — xã hi: Mt trn T quc Vit Nam, Công oàn, Hi Liên hip Ph n Vit Nam, oàn Thanh niên Cng sn H Chí Minh, Hi Cu chin binh, Hi Nông dân, Hi Ngi cao tui. Các t chc này chu s chi phi ca ng Cng sn Vit Nam và thng do các ng viên ca ng lãnh o. * ng Cng sn Vit Nam là ng cm quyn ti Vit Nam hin nay theo Hin pháp (bn sa i 1992), ng thi cng là ng duy nht c phép hot ng. Theo Cng lnh và iu l chính thc c công b, ng Cng sn Vit Nam là i biu trung thành ca giai cp công nhân, ngi lao ng và ly ch ngha Mác — Lênin và t tng H Chí Minh làm kim ch nam cho mi hot ng ca ng. Trong các ng cnh không chính thc, các phng tin truyn thông, các nhà lãnh o và i b phn ngi dân thng dùng mt t "ng" (hoc "ng ta") nói v ng Cng sn Vit Nam. 10 | MODULE GDTX 31
9. * Mt trn T quc Vit Nam: iu 9 ca Hin pháp nc Cng hoà Xã hi Ch ngha Vit Nam (1992) quy nh: Mt trn T quc Vit Nam và các t chc thành viên là c s chính tr ca chính quyn nhân dân. Mt trn phát huy truyn thng oàn kt toàn dân, tng cng s nht trí v chính tr và tinh thn trong nhân dân, tham gia xây dng và cng c chính quyn nhân dân, cùng Nhà nc chm lo và bo v li ích chính áng ca nhân dân, ng viên nhân dân thc hin quyn làm ch, nghiêm chnh thi hành Hin pháp và pháp lut, giám sát hot ng ca c quan nhà nc, i biu dân c và cán b, viên chc nhà nc. Nhà nc to iu kin Mt trn T quc và các t chc thành viên hot ng có hiu qu. Trong các cuc bu c quc hi ti Vit Nam, các ng c viên u phi c Mt trn T quc phê chun a vào danh sách ng c viên. ng thi, Mt trn T quc còn m nhim vic giám sát cuc bu c. * Hi Liên hip Ph n Vit Nam là t chc chính tr — xã hi, tp hp rng rãi các tng lp ph n Vit Nam. Hi là thành viên ca Mt trn T quc Vit Nam, thành viên ca Liên oàn Ph n Dân ch Quc t và Liên oàn Các T chc Ph n ASEAN (Hip hi các nc ông Nam Á). Hi tham gia tích cc trong các hot ng vì hoà bình, oàn kt hu ngh gia các dân tc và tin b xã hi trên toàn th gii. Mc ích ca Hi là hot ng vì s bình ng, phát trin ca ph n, chm lo bo v quyn, li ích hp pháp và chính áng ca ph n. — Hi Liên hip Ph n Vit Nam có các chc nng: + i din, bo v quyn bình ng, dân ch, li ích hp pháp và chính áng ca ph n, tham gia xây dng ng, tham gia qun lí nhà nc; + oàn kt, tp hp, tuyên truyn, giáo dc, vn ng, t chc hng dn ph n thc hin ch trng ca ng, chính sách, pháp lut ca Nhà nc, góp phn xây dng và bo v T quc Vit Nam xã hi ch ngha. — Nhim v ca Hi là: + Tuyên truyn, vn ng, giáo dc ph n gi gìn, phát huy phm cht o c, truyn thng tt p ca dân tc và ph n Vit Nam; t chc, to iu kin ph n nâng cao nhn thc, trình , nng lc v mi mt, tích cc thc hin các nhim v phát trin kinh t — xã hi, an ninh — quc phòng, xây dng gia ình no m, bình ng, tin b, hnh phúc. + Tham gia xây dng, phn bin xã hi và giám sát vic thc hin lut pháp, chính sách v bình ng gii, bo v quyn, li ích hp pháp, chính áng ca ph n; tham mu, xut chính sách vi ng, Nhà MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 11
10. nc v công tác ph n nhm to iu kin ph n thc hin bình ng và phát trin. + Tp hp các tng lp ph n, phát trin hi viên, xây dng t chc Hi vng mnh; nâng cao cht lng i ng cán b áp ng yêu cu thi kì y mnh công nghip hoá, hin i hoá t nc. + a dng các ngun thu hp pháp xây dng và phát trin qu Hi, h tr cho hot ng ca Hi. + oàn kt, hp tác vi ph n các nc, các t chc, cá nhân tin b trong khu vc và th gii vì bình ng, phát trin và hoà bình. * Công oàn Vit Nam: Công oàn “là t chc chính tr — xã hi rng ln ca giai cp công nhân và và ca ngi lao ng Vit Nam (gi chung là ngi lao ng) t nguyn lp ra di s lãnh o ca ng Cng sn Vit Nam; là thành viên trong h thng chính tr ca xã hi Vit Nam; là trng hc ch ngha xã hi ca ngi lao ng” (iu 1 khon 1 Lut Công oàn 1990). — Theo iu l ca t chc công oàn, oàn viên có quyn: + c thông tin, tho lun, xut và biu quyt công vic ca công oàn, ng c, c và bu c c quan lãnh o công oàn; phê bình cht vn cán b lãnh o công oàn, kin ngh bãi min cán b công oàn có sai phm. + c yêu cu công oàn bo v nhân phm và li ích hp pháp, chính áng khi b xâm phm. + c công oàn t vn min phí v pháp lut lao ng và công oàn; hng dn giúp tìm vic làm, hc ngh; thm hi, giúp lúc m au hoc khi gp hoàn cnh khó khn, c tham gia các sinh hot vn hoá, vn ngh, th thao, du lch, ngh ngi do công oàn t chc. + Khi ngh hu, oàn viên c ngh sinh hot công oàn, c công oàn c s ni làm th tc v ngh và công oàn a phng ni c trú giúp , bo v các quyn, li ích hp pháp, chính áng, c tham gia sinh hot câu lc b hu trí, ban liên lc hu trí do công oàn giúp . — oàn viên có nhim v: + Thc hin tt ngha v công dân, góp phn xây dng và bo v T quc. + Thc hin các Ngh quyt ca công oàn, tham gia các hot ng và sinh hot công oàn, óng oàn phí, tuyên truyn phát trin oàn viên, xây dng t chc công oàn. 12 | MODULE GDTX 31
11. + Không ngng hc tp nâng cao trình chính tr, vn hoá, chuyên môn, tay ngh; rèn luyn phm cht giai cp công nhân; sng và làm vic theo Hin pháp và pháp lut. + Giúp ng nghip nâng cao trình ngh nghip, lao ng có hiu qu và t chc tt cuc sng; oàn kt giúp nhau bo v các quyn và li ích hp pháp, chính áng ca công nhân viên chc lao ng và ca t chc công oàn. * Hi Cu chin binh Vit Nam là mt oàn th chính tr — xã hi, thành viên ca Mt trn T quc Vit Nam, là mt c s chính tr ca chính quyn nhân dân, mt t chc trong h thng chính tr do ng Cng sn Vit Nam lãnh o, hot ng theo ng li, ch trng, chính sách ca ng, Hin pháp, pháp lut ca Nhà nc và iu l Hi. — Mc ích ca Hi là tp hp, oàn kt, t chc, ng viên các th h Cu chin binh gi gìn và phát huy bn cht, truyn thng “B i C H”; tích cc tham gia xây dng và bo v T quc, bo v thành qu cách mng; xây dng và bo v ng, quyn, ch , bo v li ích chính áng và hp pháp ca cu chin binh; chm lo giúp nhau v tinh thn và vt cht trong cuc sng, gn bó tình bn chin u. — Hi Cu chin binh Vit Nam có chc nng: + i din ý chí, nguyn vng và quyn li chính áng ca Cu chin binh. + Hi làm tham mu giúp cp u ng và làm nòng ct tp hp, oàn kt, vn ng cu chin binh thc hin các nhim v chính tr — xã hi ca cách mng, ca Hi. + Tham gia giám sát hot ng ca c quan Nhà nc, i biu dân c và cán b viên chc nhà nc. — Hi có nhim v: + Tp hp, oàn kt, bi dng, ng viên cu chin binh tip tc rèn luyn, phn u nâng cao bn lnh chính tr, o c cách mng, trình hiu bit v ng li ch trng, chính sách ca ng, pháp lut ca Nhà nc, kin thc v kinh t, vn hoá, khoa hc k thut; thc hin tt ngha v ngi công dân, ngi cán b, công nhân viên chc; kiên quyt u tranh chng quan im, t tng sai trái; ngn nga và khc phc t tng bo th, trì tr, công thn + Tham gia xây dng và bo v ng, chính quyn, ch xã hi ch ngha; tham gia thc hin quy ch dân ch c s; u tranh chng quan liêu, tham nhng và các t nn xã hi; chng âm mu “din bin MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 13
12. hoà bình”, bo lon lt ca các th lc thù ch; gi vng n nh chính tr xã hi, tng cng quc phòng và an ninh. + T chc chm lo và giúp nhau nâng cao i sng vt cht và tinh thn, phát trin kinh t gia ình, xoá ói gim nghèo, y mnh các hot ng tình ngha, tng tr nhau trong cuc sng, bo v nhng quyn li chính áng và hp pháp ca Cu chin binh; kin ngh vi ng vi Nhà nc trong xây dng và thc hin nhng chính sách i vi cu chin binh, chính sách hu phng quân i; Tham gia thc hin các nhim v xây dng và phát trin kinh t, vn hoá, xã hi ca t nc, ca a phng. + Góp phn tích cc vào vic giáo dc th h tr v truyn thng và ch ngha anh hùng cách mng, ý chí t lc t cng, tinh thn yêu nc, yêu ch ngha xã hi, tip bc các th h i trc làm tròn nhim v xây dng và bo v T quc; vào vic tp hp, bi dng, ng viên phát huy vai trò tích cc ca cu quân nhân c s. + Tham gia hot ng i ngoi nhân dân, góp phn vào vic thc hin ng li, chính sách i ngoi ca ng và Nhà nc. Hoạt động 2: Xác định sự cần thiết phải tham gia công tác xã hội. Da vào hiu bit và kinh nghim ca mình, bn hãy suy ngh và tr li câu hi: * Ti sao giáo viên GDTX phi tham gia công tác xã hi? Bn hãy c nhng thông tin di ây hiu thêm vì sao giáo viên GDTX cn thit phi tham gia công tác xã hi. Thông tin phản hồi — Là mt công dân nên giáo viên GDTX cng thng là thành viên/hi viên ca mt hoc vài t chc chính tr — xã hi (ng viên, công oàn viên ) và khi tham gia hot ng GDTX thì không th không có quan h vi các thành viên khác ca các t chc chính tr — xã hi. 14 | MODULE GDTX 31
13. — Mun t kt qu cao trong công tác GDTX, giáo viên cn phi tham gia và cn phi có các k nng tham gia các hot ng xã hi. — Tham gia hot ng xã hi, không ch hiu là tham gia vi t cách là thành viên/hi viên ca mt hoc vài t chc chính tr — xã hi, mà còn bao hàm các hot ng t vn, tham gia góp ý kin cho tp th hoc cá nhân ca t chc chính tr — xã hi nào ó. Nội dung 2 CÁC KĨ NĂNG CẦN THIẾT ĐỂ GIÁO VIÊN GIÁO DỤC THƯỜNG XUYÊN THAM GIA CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN Hoạt động 1: Thảo luận và thực hành kĩ năng giao tiếp ngôn ngữ và giao tiếp phi ngôn ngữ. Giao tip là mt hot ng c trng ca con ngi. Da vào kinh nghim và hiu bit ca mình, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Giao tip ngôn ng là gì? Nêu nhng yêu cu khi s dng giao tip ngôn ng trong công tác xã hi. (2) Giao tip phi ngôn ng là gì? Nêu nhng yêu cu khi s dng giao tip phi ngôn ng trong công tác xã hi. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 15
14. (3) T chn mt vn cùng ng nghip thc hành kt hp giao tip ngôn ng và giao tip phi ngôn ng. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng giao tip ngôn ng và giao tip phi ngôn ng Trong quá trình tip xúc và làm vic vi ng nghip, hc viên, ph huynh và ngi dân trong cng ng (sau ây gi chung là i tng), giáo viên GDTX/nhà giáo dc luôn phi s dng các giao tip ngôn ng (bng li) và giao tip phi ngôn ng (không li). 16 | MODULE GDTX 31
15. a. Giao tip ngôn ng Giao tip ngôn ng là s tip xúc, trao i thông tin v suy ngh, tình cm, ý tng gia các cá nhân thông qua ngôn ng nói và vit. Nh vy, thông qua vic s dng giao tip bng li, giáo viên trao i, thu thp thông tin v i tng trong sut quá trình giúp . Theo Giáo trình giao tip ca Trng i hc Lao ng — Xã hi (2009), giao tip bng li c th hin qua hai hình thc là s dng ngôn ng nói và ngôn ng vit. — Ngôn ng nói là ting nói ca con ngi, là v vt cht có ý thc ca t duy, tình cm. Ngôn ng nói bao gm các thành phn ng pháp, t vng và ng âm. Ngôn ng nói c s dng nh mt công c giao tip toàn nng, bi vì nó n gin, tin li, nhanh chóng và hiu qu, vì nó có s tham gia ca phn hi, c s h tr ca kênh thông tin bng c ch, hành vi. Do vy, thông tin c truyn i bng ngôn ng nói thng nhanh chóng, chính xác và sinh ng. Ngôn ng nói c s dng trong công tác xã hi cá nhân nhm thu thp thông tin, trao i, chia s và tho lun tin trình công tác xã hi cá nhân gia giáo viên và i tng. — Ngôn ng vit là quá trình cá nhân s dng h thng kí hiu di dng vit giao tip vi nhau. Các hình thc ca giao tip ngôn ng vit là: th t, công vn, ch th, bn k hoch, giy mi Trong công tác xã hi, cá nhân, giáo viên có th s dng ngôn ng vit thông báo, ghi nh nhng hot ng giao bài tp v nhà hay mc tin b ca i tng. Khi giao tip vi i tng, giáo viên cn s dng ngôn ng trong sáng, rõ ràng, d hiu, tránh s dng nhng t có hàm ý tiêu cc. Bên cnh ó, giáo viên cn bit s dng ngôn t phù hp vi trình hiu bit, la tui ca i tng. b. Giao tip phi ngôn ng — Theo Sheafor và Horejsi (2003), khong 65% các giao tip gp mt trc tip có kt hp giao tip phi ngôn ng. Vì vy trong quá trình giao tip vi i tng, giao tip không có li có vai trò và nh hng quan trng n kt qu công vic giúp , h tr i tng. — Theo nh ngha trong Giáo trình tâm lí ca trng i hc Lao ng — Xã hi thì giao tip phi ngôn ng là giao tip không s dng ngôn ng; giao tip bng s vn ng ca c th, c ch, t th, nét mt, âm ging; thông qua trang phc hoc to ra khong không gian nht nh khi tip xúc. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 17
16. — Giao tip phi ngôn ng th hin qua 8 hình thc: + Th nht là giao tip biu hin bng mt. Giao tip bng mt c ánh giá là hình thc giao tip hiu qu. Ánh mt bc l c trng thái tình cm và s nhy cm cng nh nm bt c tình hình ang din ra trong i tng. Giáo viên s dng giao tip qua ánh mt s giúp i tng hiu s quan tâm, tôn trng và thu cm vi i tng. Khi tip xúc vi i tng, cách tt nht là duy trì giao tip bng mt thng xuyên, hng ánh mt th hin s tôn trng, trìu mn và ng cm vi i tng. Tuy nhiên, khi giao tip cn lu ý n nhng yu t vn hoá, phong tc, tp quán. Ví d, có ni cho rng nói chuyn mà nhìn thng vào i tng là không lch s và c bit trong trng hp i tng là ngi khác gii; nhng có ni li cho rng, nói chuyn không nhìn thng vào i tng là không àng hoàng. + Th hai là giao tip qua biu hin nhng c ch. Giao tip này rt quan trng trong quá trình giáo viên thit lp mi quan h vi i tng. Ví d nh khi ón tip i tng, giáo viên ng lên, gi tay mi i tng vào ni làm vic và mi ngi. Nhng c ch này to s thân mt và th hin s nhit tình, mong mun giúp . + Th ba là giao tip qua biu hin ca nét mt nh mm ci, gt u hay lc u Hình thc này th hin s chia s, ng cm, ci m hay sn sàng luôn lng nghe, khích l i tng. acuyn (1963), Ekmen và Pheriozen (1970, 1977) cho rng, con ngi biu hin 6 loi cm xúc qua nét mt (vui mng, ngc nhiên, s hãi, tc gin, ghê tm, quan tâm). + Th t là gi khong cách phù hp gia giáo viên và i tng. Trong nhng trng hp c th, giáo viên cn bit gi khong cách gia mình và i tng va m bo s thân mt va i tng cm thy an toàn. Trong nhng trng hp c bit, cn bit x trí phù hp. Ví d nh i tng là ngi va b bo hành, nu giáo viên là ngi khác gii cn gi khong cách nht nh, không nên ngi quá gn, vì nu ngi gn s làm cho i tng cm thy s hãi, bt an. + Th nm là t th c th. Khi tip xúc vi i tng, giáo viên cn chú ý t th c th, vì t th c th cho i tng thy thái và mong mun ca giáo viên. Ví d, khi ngi tham vn cho i tng, t th phù hp là ngi ngay ngn và hi nghiêng ngi hng v phía i tng, m bo t th chúng ta ngang bng vi v trí ca i tng. + Th sáu là vn ng ca bàn tay và cánh tay. Khi làm vic vi i tng, nu bit s dng hp lí s di chuyn ca bàn tay và cánh tay s giúp giáo 18 | MODULE GDTX 31
17. viên th hin s ci m, gn gi trong giao tip. Tuy nhiên, cn bit kim soát nhng di chuyn không phù hp nh vung tay liên tc hay vn b t tay trong sut quá trình tip xúc vi i tng. + Th by là âm iu, ng iu và nhp ca ging nói. Âm iu, ng iu và nhp ging nói giúp giáo viên bc l cm xúc i vi i tng. Nu mun th hin s cm thông và chia s ni bun vi i tng, giáo viên iu chnh ging nói trm hn, nhp chm hn. Khi cn nhn mnh s ng h hay khuyn khích i tng, giáo viên cn nói to, rõ ràng, nhp iu va phi. Nh vy, tu tng trng thái tình cm mun biu l vi i tng mà giáo viên có th iu chnh ging nói ca mình cho phù hp. + Th tám là trang phc và cách trang im. Trang phc và cách trang im là mt phng tin giao tip không li quan trng. Khi tip xúc vi i tng, tu tng hoàn cnh mà giáo viên la chn qun áo cho phù hp. Ví d khi i xung mt trung tâm hc tp cng ng ging chuyên , giáo viên nên mc qun áo bình d, không loè lot, quá nhiu màu sc sc s hoc rt thi trang Vì nh th to s xa cách vi i tng và vi c bi cnh ni làm vic. Vic kiu tóc hay tô son phn cng phi chú ý làm th nào không làm tng thêm khong cách vi i tng. Nh vy, vic s dng giao tip ngôn ng và phi ngôn ng là mt phn rt quan trng trong khi làm vic vi cá nhân. Giáo viên cn quan tâm và lu ý trong quá trình chun b và tip xúc vi i tng làm th nào to cho i tng thy c s tôn trng, ng cm, gn gi và an toàn. 2. Thc hành k nng giao tip ngôn ng và giao tip phi ngôn ng Chn vn v vai trò ca Hi Ph n trong vic phát trin bn vng trung tâm hc tp cng ng, cùng mt cán b ph n thc hành kt hp giao tip ngôn ng và giao tip phi ngôn ng. Hoạt động 2: Thảo luận và thực hành kĩ năng lắng nghe tích cực. Da vào hiu bit, kinh nghim thc tin, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Th nào là lng nghe tích cc? MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 19
18. (2) lng nghe tích cc, ngi giáo viên cn lu ý nhng iu gì? (3) Nhng khó khn cn tr s lng nghe tích cc: (4) Cùng ng nghip thc hành k nng lng nghe tích cc. 20 | MODULE GDTX 31
19. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng lng nghe tích cc a. Khái nim, mc ích, kt qu ca lng nghe tích cc K nng lng nghe tích cc cp n mt tin trình bao gm nghe chm chú nhng gì i tng nói; quan sát các iu b, c ch không li ca h; khuyn khích (khích l) h t bc l mt cách y và ghi nh nhng i tng trao i, tâm s vi chúng ta. Nghe tích cc là vic giáo viên chú tâm lng nghe nhng li nói, biu hin và trng thái cm xúc ca i tng và phn hi li nhng gì mình ã nghe c trong khi tip xúc vi i tng. Nhng phn hi ca giáo viên trong nghe tích cc c th hin qua nhng hành vi không li, chng hn nh giao tip bng mt, c th và li nói mà trong ó cha ng s thu cm, tôn trng, m áp tin tng, chân thành và chân tht. Lng nghe óng vai trò quan trng trong giao tip. Nghe không ch n thun là nghe bng tai mà nghe c bng mt và quan trng hn là bng c tâm ca ngi nghe. Nghe tích cc trong giáo dc có th hiu chính là hình thc lng nghe c bng tai, bng mt và bng tâm ca giáo viên. Trong công tác giáo dc cá nhân, giáo viên cn dành nhiu thi gian tp trung vào tip xúc i tng. Vì vy, ch khi giáo viên bit nghe tích cc thì tin trình giáo dc cá nhân mi có hiu qu cao. Nghe tích cc, chú tâm là k nng mà giáo viên phi quan tâm và phi thng xuyên rèn luyn. Mc ích ca lng nghe là hiu li nói và cm ngh ca ngi nói càng chính xác càng tt, cho nên giáo viên cn rt tp trung tinh thn lng nghe. Ngi nghe phi chú ý n nhng iu c i tng nói ra và thm chí c nhng iu i tng không nói ra, nhng iu i tng cn xut. Lng nghe, vì vy tr thành mt hot ng c thc thi mt cách có ý thc i vi giáo viên, hn th na nó còn là mt khía cnh thc hành nguyên tc chp nhn. Nghe tích cc bao hàm nghe c li nói, tip nhn nhng thông tin không bng li và áp ng tho áng cho c hai vi mc ích: MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 21
20. — Thông tin vi ngi khác vi s nng nhit, tip nhn nhng thông tin không bng li và chúng ta hiu, sn sàng giúp ngi ó. — Làm cho ngi khác t hiu mình hn. S dng nghe tích cc là mt công c trong quá trình tip xúc, giúp cho i tng. Nó s mang li kt qu rt tt cho mi quan h gia ngi giáo dc vi ngi c giáo dc. lng nghe mt cách y , giáo viên không ch th ng nhn thông tin, mà phi là ngi ch ng tham gia vào quá trình trao i thông tin, tp trung hoàn toàn s chú ý ca mình vào quá trình giao tip, nghe bng c trc giác cng nh bng c kh nng suy ngh ca mình khuyn khích i tng bày t nhng suy ngh và cm xúc ca h. th hin vic ã nghe tích cc, giáo viên cn bit cách phn hi khi nghe tích cc thông qua phn hi v ni dung, cm xúc, tình cm. K nng nghe tích cc s em li rt nhiu kt qu tích cc. Trc ht là giúp i tng xác nh c v trí ca chính mình. Th hai là làm cho i tng cm thy giáo viên không c làm thay i h. Th ba là ng viên i tng tip tc giao tip, chia s cm giác ca h. Th t là làm cho h t nh hng, t có trách nhim tr nên d dàng hn. Th nm là giúp i tng gii phóng c mình khi s kim to ca ngi khác. Cui cùng là h tr tích cc cho vic phát trin mi quan h và gn gi trong công vic gia giáo viên và i tng. b. Mt s hng dn cn thit trong lng nghe tích cc Trong khi thc hin k nng lng nghe tích cc, giáo viên cn lu ý mt s hng dn sau: — Trc ht là nhng chú ý i vi bn thân giáo viên khi tip xúc lng nghe vi i tng. Giáo viên cn luôn kim soát duy trì nhng trng thái sau: + T th hng v i tng, m bo gn có th nghe rõ nhng li i tng nói và th hin s quan tâm n nhng gì i tng trình bày. + Giáo viên nghe nhiu hn nói, dành nhiu thi gian hn cho i tng nói. Không nên oán trc hay t ra bit v vn trc i tng th hin s tôn trng và chm chú vi câu chuyn ca i tng. + Dùng cách tip nhn n gin, phù hp vi tui tác, trng thái, trình ca i tng. 22 | MODULE GDTX 31
21. + Giáo viên cn bit gi im lng thích hp trong nhng trng hp xét thy cn cm xúc ang dâng trào cc im ca i tng lng xung hoc chia s vi trng thái tình cm ca i tng. + Biu l s quan tâm, mt nhìn mt ca i tng trong khi nói chuyn. + Tr li hoc phn ng vi cùng nhng t mà i tng dùng. + Th hin s thân thin, ci m. + To ra bu không khí d chu, yên tâm. + Phi xoá b nhng thành kin hay nh kin (nu có) bên trong ca mình v i tng, tránh vic giáo viên phán xét i tng da trên nh kin ch quan cá nhân ca mình. + Không b qua nhng chi tit nh, vì cho rng nhng chi tit ó không quan trng. Cn lu ý là chính t nhng chi tit nh có th tìm ra nguyên nhân vn . + Nghe có phn hi. Trong quá trình lng nghe, phn hi là mt hot ng rt quan trng, i tng bit mình ang nghe, nghe úng nhng thông tin và hiu úng tâm trng ca ngi nói. + Kt thúc cuc trao i khi i tng ã xong hoc khi giáo viên thy có nhng biu hin nào ó gây tr ngi cho kh nng ca mình trong giao tip vi i tng. — Tip theo ó, giáo viên cn có s chun b loi b nhng yu t nh hng ca môi trng n quá trình lng nghe (Ví d nh vic la chn a im tip xúc vi i tng). Nên tránh s n ào có th làm nh hng, gián on bui tip xúc vi i tng. c. Nhng cn tr khi thc hin k nng lng nghe tích cc Trong khi thc hin k nng lng nghe tích cc, có mt s hin tng gây cn tr cho giáo viên nh hin tng xao nhãng trong khi nghe, s lo lng ca giáo viên hoc ch nghe chn lc. — Sao nhãng trong khi nghe là tr ngi u tiên nh hng n nghe tích cc. Sao nhãng là trng thái giáo viên không tp trung vào quá trình nghe tích cc. Vic sao nhãng có th do yu t khách quan mang li nh do yu t môi trng xung quanh, nhng cng có th do chính bn thân giáo viên. Nhng s sao nhãng t bên ngoài môi trng có th là ting n ào trong môi trng xung quanh và ting ngi khác nói chuyn. Có nhng sao nhãng ni tâm là nhng ý ngh riêng ca ngi nghe nh vn i tng nói không liên quan vi ngi nghe, hoc nh vn i tng nói không liên quan vi ngi nói hay ch ca ngi nói. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 23
22. Có nhiu trng hp, nhng thành kin v i tng hay v câu chuyn mà h nói ti xâm chim trung tâm chú ý trong trí óc ngi nghe, vì th làm hng vic lng nghe. iu này thng hay xy ra trong nhng cuc vn àm khi giáo viên ã có nhng ln tip xúc không gây c thin cm ban u vi i tng. Cách khc phc yu t cn tr này là giáo viên cn la chn a im gp g phù hp và tp trung hoàn toàn vào câu chuyn trao i gia mình vi i tng. Nu trong trng hp vn i tng chia s có gây ra nhng cm xúc nh hng n vic chú ý lng nghe, giáo viên cn ý thc tách bit nhng cm xúc cá nhân và xác nh mình ang trong quá trình giúp i tng. — S lo lng ca giáo viên i vi i tng cng là tr ngi i vi vic lng nghe. Chng hn, trong quá trình lng nghe, giáo viên quá lo lng v vic tìm cách phn ng cho phù hp vi i tng, do ó d quên i vic mình ang phi lng nghe tích cc. ây là tr ngi thng xy ra trong cuc gp g gia giáo viên vi i tng. Chng hn, mt giáo viên lo lng v vic thu cm vi i tng, có th cân nhc nhng li l và nhng cách th hin s thu cm trong khi i tng ang trình bày. iu ó s làm mt s tp trung chú ý vào cách mà mình mun s dng. — Ch nghe chn lc thông tin cng là mt tr ngi nh hng không tt n lng nghe tích cc. ó là khuynh hng ch nghe nhng gì mà mình thích nghe hoc ngi khác cn nghe theo ch quan ca mình. Trong cuc tip xúc vi i tng, nu giáo viên la chn hình thc ch nghe chn lc thông tin thì h ã mt i mt lng áng k nhng thông tin c trao i. Vì vy, trong quá trình giúp i tng, làm tt k nng lng nghe tích cc, giáo viên cn lu tâm tránh hoc khc phc nhng tr ngi ngn cn s lng nghe tích cc. 2. Thc hành k nng lng nghe tích cc Chn vn v vai trò ca oàn Thanh niên Cng sn H Chí Minh trong vic phát trin bn vng trung tâm hc tp cng ng, cùng mt cán b oàn thc hành k nng lng nghe tích cc. Hoạt động 3: Thảo luận và thực hành kĩ năng quan sát. Da vào hiu bit và kinh nghim, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: 24 | MODULE GDTX 31
23. (1) Bn hiu th nào là k nng quan sát? (2) Nêu các yu t (ni dung) cn quan sát? (3) Cùng ng nghip thc hành k nng quan sát. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 25
24. Thông tin phản hồi 1. K nng quan sát a. Khái nim K nng quan sát là kh nng quan sát các hành vi, c ch, nét mt, iu b nhn bit nhng din bin tâm lí, nhng suy ngh ca i tng giao tip nhm thu nhp thông tin, so sánh chúng vi thông tin qua ngôn ng khng nh tính sát thc ca thông tin và hiu chính xác i tng. Nh vy, quan sát là chú ý n nhng c im ca ngi, vt hay tình hung trong bi cnh ca giáo dc. Mc ích ca quan sát là s dng nhng d kin quan sát c hiu i tng và hoàn cnh ca i tng. Thông qua quan sát, giáo viên có th hiu nhng hành vi bng li hoc không li ca i tng. Trong quá trình tip xúc vi i tng, các hình thc giao tip không li ca i tng có th là nhng du hin v trng thái ni tâm ca i tng. Kh nng s dng và áp li các c ch và t th không li mt cách phù hp s to iu kin cho vic giao tip và giúp giáo viên phát trin mi quan h vi i tng. C ch không li ca i tng có th mang li cho giáo viên nhng thông tin quan trng v ni dung chuyn ti ca i tng giao tip có hiu qu. b. Các yu t cn quan sát S dng k nng giao tip mt cách phù hp s khuyn khích i tng giao tip vi giáo viên ci m, d dàng hn. Vì vy, giáo viên phi có s quan sát, nhn thc sau ây v i tng: — Dáng v bên ngoài: Yu t u tiên giáo viên cn quan sát là dáng v bên ngoài ca i tng. Dáng v bên ngoài ca i tng th hin áo qun, s gn gàng, sch s, t th, tác phong Qua nhng c im, dáng v bên ngoài quan sát c, giáo viên có th có nhng ánh giá u tiên v i tng. — Biu hin qua nét mt: Biu hin qua nét mt là hình thc giao tip không li. Khuôn mt con ngi ôi khi phn ánh nhng cm ngh ni tâm. Vì th, biu hin qua nét mt là c s quan sát. Nhng cm ngh nh bun, gin, thù hn có nhng du hiu mách bo hin trên khuôn mt cho bit nhng cm ngh ang c che giu. Tng t nh vy, nhng t th, dáng iu, ging nói và c ng ca c th cng u có ý ngha. 26 | MODULE GDTX 31
25. — Nhng du hiu ca s lo lng bt an: Nhiu i tng n trng, lp vi mc ích tìm kim s giúp nhng không cm thy thoi mái. H ch ngi mép gh, vì cm thy xa l và cng thng. H không bit gì v công vic ca giáo viên và nhng gì h trông i c s giáo dc. Sc ép t các vn ca h khin h bi ri, lúng túng khi nói chuyn vi mt ngi không quen bit. S bi ri và cng thng khin h st rut, bn chn và bt an Cách i tng ngi và cách tham gia ca h vào các hot ng cn c giáo viên quan sát cn thn, t ó bit c các cm xúc ca h (cng thng hay th giãn, tin cy hay nghi ng, tp trung hay không chú ý), la chn cách áp ng thích hp. Có nhng i tng dùng mt b mt khác th thái ca giáo viên, c bit i vi nhng trng hp i tng là thanh niên các c s giáo dc lao ng xã hi. H c tình th hin s th , lãnh m trong khi giáo viên li c gng duy trì cuc nói chuyn. Thc cht s th lãnh m ca i tng là th thách s tin cy ca giáo viên. — Ngôn ng c th: Mi quan h gia c th và tâm hn c th hin qua c ng ca c th biu l cm ngh. Hin tng này còn gi là ngôn ng c th và có th kèm theo hay không kèm theo ngôn ng không li. Nhng iu ny sinh trong ngôn ng c th là truyn thông không li. ó là truyn thông không t ý hay s truyn ti tín hiu ngoài ý mun ca ngi truyn t. Tín hiu thông tin hu ht là cm xúc, cm ngh. Ngi nói mun giu gim thông tin v cm ngh mà mình tri qua, tuy th thông tin vn c l ra. Chng hn, nc mt tuôn trào tu theo cng ca cm xúc, bt k là ngi ta có lo b ngi khác nhìn thy hay không. Cm xúc ca c th l ra trên nét mt con ngi làm cho ngi khác d dàng nhn ra, cho dù chính ngi y không thy c. 2. Thc hành k nng quan sát Chn mt bui hp ca Chi hi Ph n thc hành k nng quan sát. Hoạt động 4: Thảo luận và thực hành kĩ năng thấu cảm. Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin, bn hãy vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) K nng thu cm là gì? MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 27
26. (2) Khi s dng k nng thu cm, ngi giáo viên cn lu ý iu gì? (3) Cùng ng nghip thc hành k nng thu cm. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. 28 | MODULE GDTX 31
27. Thông tin phản hồi 1. K nng thu cm a. Khái nim * Theo Roger (1959), thu cm là hiu bit vi s rung cm mt cách chính xác th gii bên trong ca ngi kia, nh t bên trong nhìn ra, cm thy th gii riêng ca h nh là th gii riêng ca mình. Nói c th hn, thu cm là kh nng hiu c iu i tng ang ngh, ang nói; bit t mình vào v trí và hoàn cnh ca i tng, i vào th gii ca h và cho h hiu là mình ang hiu h; quan im ca h ang c chú ý và chp nhn. — K nng thu cm c th hin các kh nng sau ây: + t n cm xúc ca i tng: Giúp i tng chia s và làm cho i tng th hin, nói ra tâm trng sâu kín nht, tn áy lòng h. + Hiu và th hin c s hiu bit ca nhà giáo dc v tâm trng, cm xúc ca i tng: • Hiu c iu i tng ang ngh và ang mun nói. • Th hin c hiu bit ó ca mình qua hành vi, c ch, nét mt iu b, li nói + Chuyn cm xúc ca i tng thành ngôn t: Mô phng nhng cm xúc ca i tng mà nhà giáo dc nghe thy, quan sát thy, cm nhn thy thành các câu nói din t các cm xúc ó. — Kh nng thu cm ca giáo viên có th t c mc khác nhau: Mc 1: Giáo viên cha ý n cm xúc tim n bên trong i tng (hoc ngi thân ca i tng) nói và có khuynh hng a ra li khuyên. Mc 2: Giáo viên ã có chú ý ti cm xúc ca i tng (hoc ngi thân ca i tng) nhng cha thc s rung ng. Mc 3: Giáo viên ã quan tâm ti cm xúc ca i tng (hoc ngi thân ca i tng) và th hin c cm xúc cùng i tng. Mc 4: Giáo viên ã chú ý ti cm xúc sâu xa ca i tng (hoc ngi thân ca i tng) và nói ra c nhng cm xúc mà trong sâu thm i tng cha nói ra c hay th hin ra c. * Theo tác gi Bùi Th Xuân Mai, thu hiu (thu cm) ca nhà giáo dc có nhng biu hin c th sau: — Lng nghe, tôn trng mi cm xúc, quan nim ca i tng. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 29
28. — Ghi nhn giá tr, nim tin, suy ngh ca i tng dù cho h không phù hp vi quan im cá nhân. — Tin tng kh nng thay i nhng hành vi, suy ngh không hp lí i tng. — Chú ý n nhng cm xúc, suy ngh bên trong ca i tng. — Không phê phán, ánh giá quan im, suy ngh, cm xúc c xem là cha hp lí. — Kim soát nhng tri nghim m bo tính khách quan. — Phn hi li nhng cm nhn v cm xúc, suy ngh ca i tng bng ngôn ng, thái và hành vi phù hp. b. Các nguyên tc hng dn vic s dng k nng thu cm cn bn — S dng thu cm trong c giai on và các bc trong tin trình giúp . — Phn hi mt cách có chn lc nhng thông tin tài chính da theo mc thoi mái ca i tng. — Hãy phn hi theo bi cnh ch không ch nên theo tng t. — S dng k nng thu cm thúc y tin trình giúp . — Sa li nhng ý hiu cha chính xác. — Nu cha chc chn thì không nên t ra là bn hiu i tng. 2. Thc hành k nng thu cm Trao i ý kin (thc hành k nng thu cm) vi mt ph n có hoàn cnh b chng bo hành. Hoạt động 5: Thảo luận và thực hành kĩ năng đặt câu hỏi. Bn ã tng s dng câu hi trong công tác xã hi. Hãy nh li và vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu th nào là k nng t câu hi? 30 | MODULE GDTX 31
29. (2) Các dng/loi câu hi thng s dng trong công tác xã hi? (3) Cùng ng nghip thc hành k nng t câu hi. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng t câu hi a. Khái nim K nng t câu hi là kh nng giáo viên s dng nhiu loi câu hi khác nhau thu nhp thông tin cng nh h tr i tng bày t suy ngh và cm xúc ca mình. thu c nhiu thông tin chính xác và chân thc t phía i tng v hoàn cnh, nhng tri nghim, cm xúc, suy ngh và hành vi ca i tng, giáo viên cn bit s dng thành tho k nng t câu hi. Trong quá trình giúp cá nhân, k nng t câu hi c s dng thng xuyên, xuyên sut t giai on u tiên khi giáo viên ly thông tin ban u v i tng (nh tên, tui, a ch, nhng nhn nh, ánh giá ban u v i tng) cho n giai on cùng i tng xác nh vn , xây dng và thc hin k hoch h tr. Cui cùng là giai on kt thúc/chuyn giao i tng. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 31
30. b. Các loi câu hi Có nhiu cách phân chia các loi câu hi khác nhau. Ví d, phân chia theo hình thc nh dng câu tr li ca câu hi nh câu hi óng vi t cách tr li thông tin khng nh là có/không, úng/sai; câu hi m vi mong mun thông tin thu c là nhng din gii, trình bày m rng v i tng. Cng có th phân chia theo nh hng ý . Ví d nh câu hi hng ti suy ngh, cm xúc và hành vi; câu hi hng ti khai thác vn . Trong khuôn kh k nng công tác xã hi cá nhân, có th a ra mt s dng câu hi thng c s dng nh sau: — Câu hi óng là nhng câu hi có th tr li trong mt vài t hoc mt vài câu ngn. Nhng câu hi này có li th là tp trung trng tâm vào cuc phng vn và có c nhng thông tin c th, nhng li làm hn ch thông tin i tng có th cung cp cho giáo viên. Các câu tr li ca câu hi óng thng có dng “có” hay “không”. — Câu hi m là nhng câu hi không th tr li ch trong mt vài t ngn. Nhng câu hi này khuyn khích nhng ngi khác nói và cung cp cho giáo viên nhng thông tin ti a. Các câu hi m bt u bng nhng i t nghi vn: “nh th nào” hoc “anh/ch có th chia s/k/nói rõ hn v ”. Câu hi m rt có ích cho nhà giáo dc, vì câu hi m to c hi i tng chia s nhng thông tin v vn c hi mà h cho là quan trng. Vì vy, giáo viên nên s dng nhiu dng câu hi m có th thu thp c ti a nhng thông tin t phía i tng. — Câu hi khai thác cm xúc, suy ngh, hành vi ca i tng: + Nhng câu hi khai thác cm xúc ca i tng nh: “Ch có th chia s cm xúc ca mình lúc này nh th nào không?”; hay “Anh cm thy th nào?”; hoc “Dng nh em ang bi ri, em có th cho cô bit cm xúc ca mình lúc này?”. + Nhng câu hi khai thác suy ngh cp n vic chia s nhng iu mà i tng ngh, nhng ánh giá ca i tng v s vic. + Nhng câu hi khai thác hành vi là dng câu hi a ra hi i tng v nhng hành vi c x/ng x ca i tng, t ó giáo viên thy c nhng hành vi mà i tng ã th hin/s th hin. — Câu hi nh hng, tp trung vào ch : ó là loi câu hi a ra nhm nh hng cho i tng tp trung vào ni dung thông tin liên quan n vn ca i tng hay a ra giúp i tng tp trung vào ch trng 32 | MODULE GDTX 31
31. tâm. Loi câu hi này thng s dng trong các bui làm vic thu thp thông tin, xây dng k hoch và thc hin k hoch giúp . — Câu hi khng nh li thông tin: Trong quá trình giao tip vi i tng, c bit là trong nhng bui làm vic trc tip, giáo viên nhn c nhiu thông tin i tng chia s. bit ích thc thông tin mình nhn c có úng là nhng thông tin mà i tng mun nói hay không, giáo viên dùng câu hi khng nh li thông tin ã c a ra. c. Nhng lu ý khi s dng k nng t câu hi K nng t câu hi là k nng quan trng trong quá trình giúp i tng. s dng k nng này mt cách hiu qu, giáo viên cn lu ý nhng vn sau: — Th nht, không nên t quá nhiu câu hi óng trong bui làm vic vi i tng. Vì câu hi óng ít cho giáo viên có c thông tin y hn. Bên cnh ó, qua nhiu câu hi óng có th làm cho i tng có cm giác nh b hi cung và có th không mun chia s thông tin. — Th hai, không nên s dng nhng câu hi kép nh mt câu hi cp n hai hoc nhiu hn vn cn tr li. Vi nhng loi câu hi có nhiu ni dung cn tr li s làm cho i tng khó có th tr li ht c tng ý. Hn na nu hi dn dp s làm cho i tng không bit tr li th nào hoc tr li c ý ca câu hi này thì li quên mt ý ca câu hi khác — Th ba, nên tránh nhng câu hi “vì sao?”. Câu hi “vì sao?” là dng câu hi trc tip xoáy sâu vào nguyên nhân làm cho i tng thng cm thy lúng túng và khó tr li. c bit vi nhng vn nhy cm. — Th t, không nên a ra các câu hi a ngha cho i tng không bit tr li th nào và trng tâm vn mà giáo viên mun quan tâm là gì. 2. Thc hành k nng t câu hi Thc hành k nng t câu hi vi cán b Hi Ph n v vai trò ca Hi Ph n trong vic phát trin bn vng trung tâm hc tp cng ng. Hoạt động 6: Thảo luận và thực hành kĩ năng phản hồi. Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin, bn hãy vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu th nào là k nng phn hi? MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 33
32. (2) Trong công tác xã hi, ngi ta thng s dng nhng hình thc phn hi nào? (3) Hãy chn mt vn và cùng ng nghip thc hành k nng phn hi. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng phn hi a. Khái nim K nng phn hi (ôi khi còn c gi là phn ánh) là kh nng phn hi li cho i tng nhng thông tin, suy ngh, tâm trng cm xúc ca giáo viên và i tng trong quá trình giao tip. Phn hi là vic mô phng mt cách chính xác, không mang tính phán xét v suy ngh, cm xúc, hành vi ca i tng. Phn hi cng có ngha là trao i li cho i 34 | MODULE GDTX 31
33. tng hiu c, thy c nhng cm xúc mà h va bc l và nhng hành vi h va th hin. b. Các hình thc phn hi Phn hi trong công tác xã hi cá nhân có ba loi ch yu. ó là phn hi ni dung thông tin; phn hi cm xúc, tình cm và phn hi suy ngh, hành vi. * Phn hi ni dung thông tin: Phn hi ni dung thông tin là vic tóm tt nhng ni dung thông tin ã nghe c và kim tra li nhng thông tin ó vi i tng xem giáo viên ã hiu úng nhng thông tin i tng chia s hay cha. Nói cách khác, phn hi ni dung chính là vic nhc li, phn ánh li nhng thông tin trong các câu xúc tích và ngn gn. Nu giáo viên có th a ra c nhng li din gii chính xác thì i tng s tip tc khám phá vn mt cách sâu hn. Mc tiêu ca din gii là to iu kin thun li cho vic tìm hiu khám phá ca i tng và làm sáng t vn . Âm ca ging nói và ngôn ng ca c th din t cùng vi vic din gii ca giáo viên s chng t cho i tng bit rng mình ang rt hng thú lng nghe vn mt cách sâu hn và mong mun khích l h tip tc bày t vn . Tác gi Bùi Th Xuân Mai a ra 5 biu hin c th ca phn hi ni dung trong tham vn bao gm: — Lng nghe, ghi nhn nhng quan im, hành vi cm xúc ca i tng. — Nói li cm xúc, quan im và suy ngh ca i tng nhng không làm thay i ý ngha ca nó. — S dng t ng gn ngha nói li ngn gn nhng iu i tng trình bày song không mang tính khng nh ca cá nhân. — Din t li nhng tin i tng chia s ch không phi thông tin suy din theo ý ch quan ca mình. — Lng nghe và tóm lc li nhng iu h chia s ch không phi là li khuyên v gii pháp. * Phn hi cm xúc, tình cm: Phn hi cm xúc, tình cm là vic phn hi li trng thái cm xúc, tình cm ca i tng bng cách mô t và nêu ra nhng cm xúc, tình cm ó vi i tng. K nng này dùng gii quyt các cm xúc ca i tng mà giáo viên quan sát và nghe li. Giáo viên có th s dng vic MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 35
34. c ra nhng cm xúc nh là vui mng, bun bã, sung sng, bi ri trong bui làm vic vi i tng. Phn hi cm xúc c th hin theo mt quy trình (S. Cormier) nh sau: — Bc 1: Xác nh cm xúc ca i tng. — Bc 2: La chn t ng truyn ti li cm xúc. — Bc 3: Kim tra li nhng phn ng ca i tng sau phn hi qua quan sát thái , hành vi ca h cùng vi nhng câu áp li ca h. * Phn hi suy ngh và hành vi: Phn hi li nhng suy ngh và hành vi là vic giáo viên nhc li, mô t li nhng suy ngh và hành vi ca i tng nhm giúp i tng nhn ra nhng suy ngh và hành vi ca mình. Bên cnh ó, i tng s xem xét li nhng suy ngh và hành vi ó có úng không. Phn hi là mt k nng quan trng và là k nng khó trong quá trình giáo dc cá nhân. Nu giáo viên bit s dng tt k nng phn hi s nhn c s cng tác, tham gia ca i tng làm cho quá trình hp tác gii quyt vn din ra thun li. 2. Thc hành k nng phn hi Cùng mt ng nghip là giáo viên GDTX, thc hành k nng phn hi v vn bo lc gia ình hin nay cng ng. Hoạt động 7: Thảo luận và thực hành kĩ năng phỏng vấn. Trong công tác xã hi, bn ã tng phng vn mi ngi, hãy nh li và vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu phng vn là gì? (2) Bn hãy nêu các loi phng vn. 36 | MODULE GDTX 31
35. (3) Hãy lit kê nhng k nng c bn khi phng vn. (4) Cùng ng nghip thc hành k nng phng vn. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng phng vn a. Khái nim, mc ích, yêu cu ca phng vn * Khái nim: Phng vn hay còn c gi là i thoi. Phng vn trong hot ng xã hi là cuc i thoi/trao i trc tip gia nhà giáo dc vi mt hay nhiu ngi thu thp thông tin, cung cp thông tin nhm a ra cách can thip, h tr i tng. Nh vy, phng vn trong hot ng xã hi cá nhân là cuc phng vn trao i thông tin hay bàn tho v cách thc gii quyt vn cho cá nhân i tng. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 37
36. * Mc ích ca phng vn: Phng vn trong hot ng xã hi không phi là cuc nói chuyn tình c, ngu nhiên mà là mt hot ng ngh nghip ca nhà giáo dc. Bi vì, cuc nói chuyn c hng ti mc ích hay mc tiêu c th, có th là có mt hay nhiu mc ích tu theo tng trng hp c th. Tuy nhiên, các mc ích chính ca cuc phng vn là: — Thu nhp thông tin t i tng hay chia s thông tin cho i tng. — Nghiên cu và ánh giá vn ca i tng và tình hung liên quan. — a ra s giúp cho i tng. * Yêu cu ca phng vn: Phng vn là mt trong nhng công c chính yu trong hot ng xã hi cá nhân. Phng vn c xem là hot ng òi hi ngi thc hin phi có kin thc và k nng, bit cách liên h vi ngi mình phng vn; quan sát, lng nghe ngi ó tr li nhng câu hi v cá nhân và gii thích c phn ng ca ngi mình phng vn. Bên cnh ó, ngi thc hin phng vn luôn phi ý n s nhy cm; khi ti im cng thng phi giúp cho ngi mình phng vn bc l c suy ngh ca h. thc hin mt cuc phng vn, giáo viên cn chú ý nhng yêu cu sau: — Th nht, cuc phng vn có mc ích, mc tiêu c th, rõ ràng. Ch khi xác nh c mc ích, mc tiêu c th, rõ ràng ca cuc phng vn, giáo viên mi tin hành phng vn. — Th hai, cuc phng vn cn phi c chun b mt cách có k hoch. ây là phn vic chun b chu áo v mc ích, mc tiêu, ni dung cn trao i và chun b c tâm th ca chính giáo viên và i tng. — Th ba, cuc phng vn cn có phng pháp và xác nh tin trình các bc thc hin phng vn t phn m u n trin khai và kt thúc. — Th t, cuc phng vn có hiu qu, òi hi phi có s hp tác tích cc ca c hai phía giáo viên và i tng. Nh vy, giáo viên và i tng cn th hin c nhng yu t sau: có s ng cm, nht là t phía giáo viên; tôn trng quyn c gi bí mt và quyn t ch ca i tng; th hin s chân thành, ci m; th hin mi quan h thin cm gia ôi bên. b. Các loi phng vn Có ba cách thc phng vn: 38 | MODULE GDTX 31
37. — Phng vn tiu s là trao i, tìm hiu các thông tin v tiu s i tng, hoàn cnh gia ình, iu kin kinh t, các vn v sc kho, trình vn hoá, quan h xã hi — Phng vn chn oán, xác nh vn là trao i thu thp mi thông tin chi tit v các yu t liên quan ti i tng, v hoàn cnh c bit ca i tng, nhm xác nh xem vn ca i tng là gì. — Phng vn tr liu/giúp , h tr là loi phng vn thông qua trao i ngôn ng, phi ngôn ng và vn dng các k nng, k thut nhm to s thay i bn thân i tng hay thay i môi trng ca i tng. c. Các bc tin hành mt cuc phng vn Mt cuc phng vn thng tri qua bn bc thc hin: Bư ớc 1: Bư ớc 2: Bư ớc 3: Bư ớc 4: Chuẩn bị Mở đầu Triển khai Kết thúc * Bc chun b: Trc khi phng vn, giáo viên cn chun b chu áo, cn thn mi yu t liên quan hoc các yu t phc v cho cuc phng vn nh: — Xác nh mc ích, các mc tiêu ca cuc phng vn nhm thu nhn thông tin/cung cp thông tin hay tr liu/giúp . — Nm vng ni dung ct lõi, nh hng ca cuc phng vn. — Chun b v thi gian cho cuc phng vn. — Chun b a im. — Chun b các câu hi. — Chun b các phng tin lu gi thông tin (giy, bút, máy ghi âm khi cn có th s dng vào trong cuc phng vn). Nu có th thì tìm hiu trc v i tng qua các ngun thông tin khác. * Bc m u: Giai on m u là giai on quan trng, làm nn móng cho vic thit lp s tin cy và ci m trong chia s thông tin, bày t quan im, tình cm i vi i tng. Vì vy, giáo viên cn thc hin các hot ng sau: chào hi i tng; làm quen; gii thích v mc ích ca cuc phng vn; giúp cho i tng bình tnh; xây dng và cng c lòng tin h s ci m hn trong chia s thông tin vi nhà giáo dc; m bo vi i tng là nhng thông tin mà h chia s s c gi bí mt. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 39
38. * Bc trin khai: ây là phn ni dung chính ca cuc phng vn. Giáo viên tho lun cùng vi i tng v ni dung vn , tính cht cng nh nguyên nhân ca vn . cuc phng vn mang li hiu qu, giáo viên cn khuyn khích i tng cung cp thông tin; a ra nhng câu hi khai thác thông tin cn tìm hiu; hng cuc phng vn vào vic hoàn thành mc ích ã t ra; có thái ng cm, ci m vi i tng; tng cng s t tin ca i tng và s tin tng gia ngi phng vn vi ngi c phng vn; to c hi và iu kin i tng t câu hi. * Bc kt thúc: giai on kt thúc, giáo viên cn kim tra, tóm tt li thông tin vi i tng. Nu cn thit nên thi gian cho i tng b sung hoc làm rõ thông tin. kt thúc cuc phng vn, giáo viên cn lu ý vn sau: a ra du hiu cho bit kt thúc bui phng vn; a ra du hiu khng nh vic gi kín thông tin và cng có th gii thích cho i tng bit nhng thông tin thu thp c trong bui tip cn này có th c s dng nh th nào. Nu thy cn thit phi chia s thông tin v i tng vi ngi khác, nên tho lun và xin ý kin ca i tng. Nu cm thy s cn phi gp nhng ngi liên quan n i tng thu thp thêm thông tin cho vic nhn nh vn thì bàn vi i tng thu xp hoc b trí cuc tip cn. Trng hp cn tip tc bui khác thì phi tho lun vi i tng thng nht nhng bc k tip trong tin trình giúp . Cn lu ý thi gian cho mt cuc phng vn không nên kéo dài quá, nu cha t c mc ích thì cng kt thúc và hn bui tip theo. d. Mt s k nng cn thit trong phng vn thc hin mt cuc phng vn thành công, giáo viên cn bit vn dng thành tho nhiu k nng khác nhau trong giao tip. * K nng to lp mi quan h: K nng to lp mi quan h là kh nng ca giáo viên trong vic thit lp mi quan h công vic vi i tng i tng có c cm giác an toàn và tin cy, sn sàng chia s vi giáo viên. to lp mi quan h, ngay t giây phút ban u tip xúc, gp g, giáo viên ã phi bit cách chào hi, gii thiu làm quen. Nhu cu ca i tng là cn c giúp và h trông cy vào kh nng gii quyt vn ca giáo viên. Nhng iu u tiên mà i 40 | MODULE GDTX 31
39. tng rt quan tâm khi tip xúc vi giáo viên chính là s quan tâm ca giáo viên i vi h. Chính giáo viên là ngi ch ng thit lp mi quan h tt gia hai ngi vì mi quan h này là c s i tng chp nhn, thay i và tin b. Vì vy ngay ln gp g u tiên vi i tng, giáo viên cn to c n tng tt p. n tng ban u khi gp nhau gia giáo viên và i tng bao gi cng quan trng và nh hng n nhng din bin sau ó mt cách trc tip hoc gián tip. Nó là kt qu s ánh giá ca i tng vi giáo viên có quan h vi h. Nhà giáo dc cn bit to bu không khí thoi mái qua thái , c ch, cách b trí ni phng vn; m bo môi trng an toàn, m áp. Giáo viên cn th hin phong thái bình tnh, t tin, li nói nh nhàng, mch lc, cách n mc gn gàng, sch s, ni làm vic ngn np Nu to c phong thái tt có th gây n tng, em li cho i tng cm giác an tâm hn và d hp tác hn. Giáo viên cn có s nhìn nhn ánh giá khách quan, tránh cho i tng có cm giác xa cách hay phân bit cao thp. làm c nh vy s tng s hiu bit và luôn t nhn thc v bn thân, giúp giáo viên nhn thc rõ v cách nhìn và các vn bên ngoài theo kinh nghim bn thân, theo cách cm th th gii bên ngoài ca mình. Cách nhìn nhn vn thng ba mc : — Mc cá nhân: Cách nhìn tu theo kinh nghim ã tri qua trong quá kh và ó cng là cách ta nhìn th gii bên ngoài. — Mc ngh nghip: Do ã có chuyên môn, nên giáo viên ã thay i cách nhìn. Th nht, cách nhìn ca giáo viên là cách nhìn nhn mt cách khách quan, dp b nh kin. Giáo viên cn bit nhiu iu và phi sn sàng ón nhn nhng iu mình ã bit và c cha bit. Th hai, giáo viên nên thay i ch ng nhìn vn và thay i nhn thc nhìn vn . ng thi giáo viên cng giúp i tng có mt cái nhìn t góc mi i vi mình cng nh vi nhng ngi có liên quan vi i tng. to mi quan h vi i tng, giáo viên cn bit a ra nhng li nhn xét, ngh hp lí, úng lúc. Quan trng hn, giáo viên bit th hin s thu cm vi i tng qua vic hiu và t mình vào v trí, tình hung ca i tng. Ch khi có c s cm thông, i tng mi sn sàng chia s, lng nghe ý kin và cùng tham gia vào tin trình giúp vi giáo viên. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 41
40. * K nng a ra câu hi: Trong phng vn, vic t câu hi i tng tr li mt cách t nhiên, thoi mái và chia s thông tin vi giáo viên là rt quan trng. S dng câu hi úng giúp giáo viên tránh c vic hi quá nhiu câu hi và cho phép giáo viên khai thác c nhiu thông tin hn trong cùng mt lng thi gian. Nu giáo viên tr thành ngi “cht vn” s khin i tng không thoi mái và có th phn ng li bng cách im lng. Có th s dng các câu hi trong bui phng vn nh sau: bt u bng nhng câu hi chung, khuyn khích i tng bày t v suy ngh và cm xúc; a ra các câu hi rõ ràng, t bc liên quan n mc ích ca phng vn và thích hp vi i tng; tip theo là nhng câu hi trng tâm nhm thu thp thông tin chính xác v nguyên nhân, mc ca vn ; chun b k nhng câu hi nh hng vào ch dn dt bui phng vn i úng mc ích, mc tiêu; b sung thêm nhng câu hi to à khuyn khích s chia s thông tin và khích l, gi m vi i tng, s dng các câu hi m, óng hp lí. Trong ó nhng câu hi m là nhng câu hi có hiu qu nht trong phng vn. Bi vì chúng òi hi i tng tr li chi tit và y , cung cp cho giáo viên nhiu thông tin hn, t ó tip cn hoàn cnh ca i tng. S dng câu hi óng khng nh vn , giúp giáo viên thu c nhng thông tin nhanh và c th, giúp i tng tp trung vào ch ca câu chuyn hoc kt thúc nhng cuc tho lun dài dòng hoc xa ri ch , hoc khng nh li, kim tra li thông tin. Cn bit t câu hi tìm hiu nguyên nhân úng mc và phù hp, tránh hi “ti sao” v hành vi ca mt ngi vì nh th thng dn n tình trng b tc là i tng cm thy mình b e do, h s phòng v và ngh cách chng ch, bo v. * K nng dn dt, nh hng bui phng vn: Trong quá trình nói chuyn vi i tng, ôi khi giáo viên gp tình hung i tng i chch vn h ang mun gii quyt hoc do nhng bc xúc tc thi làm h không tp trung vào vn . Lúc này giáo viên cn có k nng dn dt, nh hng bui phng vn. K nng dn dt, nh hng bui phng vn là vic giáo viên s dng cách nói lôi kéo i tng quay tr li vn h ang tho lun. làm tt nh hng cho i tng i úng trng tâm, giáo viên cn bit s dng nhng câu hi hp lí, nhm mc ích hng câu chuyn ca i tng tp trung vào ch . 42 | MODULE GDTX 31
41. * K nng lng nghe tích cc: Nghe tích cc chng t giáo viên ang quan tâm n i tng. Khi i tng cm thy mình c quan tâm, c tôn trng thì h s d dàng bc l nhng khúc mc trong vn ca mình. Trong khi s dng k nng lng nghe tích cc, cn chú ý: tp trung cao vào ngi nói; nh nhng iu ã c i tng nói ra; phn ánh li nhng ý kin và cm giác m bo giáo viên ã hiu chính xác thông tin; kim tra li ngi c phng vn; tránh phân tích và gii thích quá mc. * K nng quan sát: Trong bui phng vn, có thêm nhng thông tin và du hiu c suy ngh, cm xúc và hành vi ca i tng, giáo viên cn theo dõi nhng biu hin trên mt, c ng chân tay, t th và iu b ca ngi c phng vn. Giáo viên cn nhy cm phân tích s khác nhau gia ngôn ng bng li nói vi ngôn ng không bng li, s khác nhau gia nhng iu ã nói ra vi ý ngha ca nó, ngôn ng thân th có trái ngc vi li nói hay không. * K nng lãnh o: K nng lãnh o c s dng trong phng vn nhm dn dt và kim soát câu chuyn i úng hng và a cuc phng vn bám sát tài. Bên cnh ó, k nng lãnh o còn th hin vic kim soát, qun lí thi gian mt cách thông minh. * K nng thm dò: K nng thm dò c s dng xem xét cn thn nhm phát hin thêm, phn hi hay khuyn khích i tng th l bng nhng li ngn gn, sát ý và bng ging thanh thn t nhiên. Hi thêm v nhng iu i tng cha nói rõ và ch hi khi cn hiu thêm. K nng này c áp dng khi thông tin do ngi c phng vn a ra không chính xác, không rõ ràng, dng nh không úng s tht (qua quan sát ngôn ng thân th hoc không nht quán vi nhng thông tin a ra trc ó). 2. Thc hành k nng phng vn Phng vn mt cán b Hi Ngi cao tui v vai trò ca Hi trong vic phát trin bn vng trung tâm hc tp cng ng MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 43
42. Hoạt động 8: Thảo luận và thực hành kĩ năng tham vấn. Bn ã tng tham vn cho ngi này ngi khác v mt s vn nào ó, hãy nh li và vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu th nào là tham vn? (2) Mc ích ca tham vn là gì? (3) Các bc tin hành tham vn. (4) Cùng ng nghip thc hành k nng tham vn. 44 | MODULE GDTX 31
43. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng tham vn Tham vn là mt trong nhng hot ng giáo dc quan trng, thng c giáo viên áp dng i vi nhng hc viên có tn thng v tâm lí, tình cm và có vn trong thc hin các chc nng xã hi. K nng tham vn nh mt công c hu hiu giúp cá nhân trong công tác xã hi. ây, chúng tôi ch cp n nhng ni dung c bn nht ca tham vn cá nhân. a. Khái nim Theo Bùi Th Xuân Mai: “Tham vn là mt quá trình tr giúp tâm lí, trong ó nhà giáo dc s dng kin thc, k nng chuyên môn và thái ngh nghip thit lp mi quan h tng tác tích cc vi i tác nhm giúp h nhn thc c hoàn cnh vn thay i cm xúc, suy ngh, hành vi và tìm kim gii pháp cho vn ca mình”. Nói cách khác, tham vn là mt tin trình trong ó din ra mi quan h giúp gia hai ngi khi mt bên cm thy cn s giúp , c bit khi có vn mà bn thân không có kh nng t gii quyt. Quá trình nhà giáo dc tham vn cá nhân i tng là quá trình trao i, tng tác tích cc gia giáo viên vi i tng. Trong quá trình trao i tng tác này, giáo viên s dng nhng kin thc v tâm sinh lí, xã hi, môi trng xung quanh và nhng k nng ngh nghip giúp i tng gii to nhng cng thng tâm lí, thay i cm xúc, hành vi, tng cng sc mnh, ci thin mi quan h, tìm li s cân bng và gii quyt vn ca mình. Sau quá trình tham vn, i tng có th hoà nhp tr li cuc sng bình thng. Quan trng hn, h còn có thêm sc mnh kháng vi nhng vn tng t có th xy ra trong tng lai. Công tác tham vn cá nhân c s dng nhm h tr i tng gii quyt các vn tâm lí nh: lo s, chán nn, bun kh; tham vn ci to/phc hi và các vn cá nhân khác. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 45
44. Các hình thc hot ng c dùng tham vn i vi cá nhân cng rt a dng. Tu theo i tng khác nhau, mc nghiêm trng ca vn và iu kin môi trng thc tin, nhà giáo dc quyt nh s dng hình thc hot ng nh th nào. Vi hc viên ã trng thành, giáo viên có th gp g, tip xúc, nói chuyn vi h giúp h thay i suy ngh và hành vi. i vi hc viên tr em, tham vn cá nhân có th thc hin qua bui nói chuyn, vui chi Vì tt c nhng iu ó giúp tip cn trí tng tng, nhng cm xúc, nhng lo lng ca hc viên. Trong quá trình tham vn cá nhân, ôi khi giáo viên s dng hình thc tham vn khác h tr cho cá nhân gii quyt tt hn vn ca mình. ó là tham vn gia ình. Tham vn gia ình là “quá trình tng tác gia nhà giáo dc vi các thành viên trong gia ình nhm giúp h ci thin cách thc giao tip trong gia ình gii quyt nhng vn ca cá nhân và ca toàn gia ình” (Bùi Th Xuân Mai). Trng tâm ca tham vn gia ình là to ra nhng nh hng qua li và giao tip cng nh s liên kt trong gia ình. b. Mc ích ca tham vn Tham vn có nhng mc ích chung sau: — Th nht, tham vn giúp các i tng thay i tình trng cm xúc bt li; ci thin hoc tng cng hot ng c th, thay i hành vi khi có s thay i cn thit. — Th hai, tham vn giúp các i tng tng thêm hiu bit v bn thân và hoàn cnh ca h bng cách cung cp cho h nhng thông tin có giá tr thích hp. — Th ba, tham vn a ra xut vi i tng nhng la chn mang tính thc t phi phù hp vi nhng nhu cu, tình trng cm xúc, lai lch vn hoá và nim tin cá nhân ca các i tng. — Th t, tham vn giúp các i tng a ra nhng quyt nh úng n da trên nhng thông tin mà nhà giáo dc cung cp, da trên kh nng ca i tng cng nh tim nng h tr t các ngun lc bên ngoài. — Th nm, tham vn h tr i tng kp thi trong thi kì khng hong. — Th sáu, tham vn hng dn các i tng thc hin các quyt nh ca h và i n gii quyt vn h ang mc phi. Nói chung, công tác tham vn nhm giúp i tng có kh nng ng u tt hn vi s cng thng, tìm ra các cung cách riêng mang tính thc 46 | MODULE GDTX 31
45. t gii quyt các vn và ra các quyt nh gim bt nh hng ca các vn ó i vi bn thân, gia ình và bn bè. c. Các bc tin hành tham vn cá nhân Có nhiu cách phân chia các bc tham vn, tuy nhiên cách phân chia ph bin hay c s dng là chia thành 5 bc theo tin và mc tiêu t c tng bc: (1) To lp mi quan h và xây dng s tin tng; (2) Thu nhp thông tin và xác nh vn ; (3) a ra và la chn gii pháp phù hp; (4) Thc hin gii pháp; (5) ánh giá và kt thúc tham vn. * Bc to lp mi quan h và xây dng s tin tng: Mc tiêu ca bc u tiên trong tin trình tham vn là giáo viên to lp c mi quan h vi i tng và gây dng s tin tng ca i tng. Bc này rt quan trng, nó to lp s tin cy, giúp , chia s và cùng tham gia. Trong bc này, giáo viên gp g, tip xúc trao i thông tin v i tng. có c mi quan h tt ngay t u và to dng nim tin, giáo viên cn nhn thc mt s vn sau: — Th nht, giáo viên cn tránh nhng nh kin, rào cn cá nhân làm hn ch tip xúc chân thành ci m và chp nhn i tng, luôn th hin s chân thành, thc s mun giúp i tng và s ng cm, cn chia s các nguyên tc làm vic và c bit là nguyên tc m bo bí mt nhng thông tin liên quan n i tng. — Th hai, không nên có nhn xét hoc phán xét không tích cc i vi i tng và vn ca h. im này to cho i tng cm thy mình c tôn trng, không lo s khi chia s thông tin. — Th ba, cn bit cách thu xp, chun b c v c s vt cht và tâm th to c môi trng tip xúc phù hp vi bu không khí thoi mái, an toàn và tin cy. — Th t, bit vn dng nhng k nng giao tip phù hp làm nn móng m rng quan h gia giáo viên và i tng. * Bc thu thp thông tin và xác nh vn : Mc ích ca bc này là tìm hiu và thu thp càng nhiu thông tin liên quan n i tng và vn i tng ang gp phi càng tt. c bit là tìm hiu nhng mi quan tâm ch yu ca i tng và xác nh nhng mt mnh và mt hn ch s nh hng n kh nng gii quyt vn ca h. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 47
46. t c nhng mc ích trên, giáo viên cn tìm hiu hoàn cnh ca i tng, gm c môi trng xã hi, môi trng giáo dc, gia ình, tình cm, th cht, tâm lí. Giáo viên cùng i tng xác nh rõ vn i tng ang phi i mt và u tiên s gii quyt vn nào. Trong quá trình thu thp thông tin, giáo viên cn luôn sn lòng lng nghe câu chuyn chi tit, c th. Vic này s giúp làm sáng t vn can thip phù hp và có hiu qu. Khi ã xác nh c vn , giáo viên hãy c gng giúp i tng nhìn nhn c th các mc tiêu gii quyt vn . * Bc a ra và la chn gii pháp phù hp: Mc tiêu ca bc này là giúp i tng a ra c các gii pháp; có th phân tích nhng im mnh, im yu ca tng gii pháp, i chiu vi vn chính cn gii quyt, iu kin hoàn cnh, t ó la chn gii pháp gii quyt vn phù hp vi i tng. Giáo viên cn luôn ý thc và chú ý n nguyên tc dành quyn t quyt cho i tng. Trong bc này, giáo viên trao i, tho lun v nhng gii pháp mà i tng ã tng thc hin. Cùng i tng phân tích nhng gii pháp, t ó a ra nhng gii pháp phù hp hn. Giáo viên cn lu ý i tng t la chn hng gii quyt vn ca mình. Vì thông thng, i tng có xu hng trông i các li khuyên hoc gii áp ca giáo viên. ây có th là cách trn tránh trách nhim v các la chn ca mình. Trong nhng trng hp ó, vic giáo viên khuyn khích i tng t ngh các gii pháp thì s tt hn. Làm nh vy i tng thy c rng giáo viên tôn trng, tin tng vào kh nng vt qua khó khn ca i tng. S khích l này s giúp i tng tin tng vào bn thân mình hn. Sau khi ã la chn c gii pháp phù hp, giáo viên cn giúp i tng lên k hoch thc hin gii pháp và chun b nhng iu kin cn thit thc hin k hoch. Giáo viên cn lu ý k hoch thc hin gii pháp cn c xây dng c th, chi tit. Kh nng da trên vic phân tích xác nh ngun lc thc hin. * Bc thc hin gii pháp: Mc tiêu ca bc này là khích l và h tr i tng thc hin gii pháp phù hp ã c xác nh bc trên. Vai trò ca giáo viên/nhà tham vn là giúp i tng hình thành và ci thin k nng gii quyt vn mà h có th s dng trong sut phn 48 | MODULE GDTX 31
47. i còn li. Nu i tng b qua hoc cha tìm ra c gii pháp, nhà tham vn có th gi ý nhng la chn khác phù hp, nhng trc ht hãy luôn lng nghe và ghi nhn nhng gii pháp ca i tng. * Bc ánh giá và kt thúc tham vn: Nhiu i tng c tham vn nhng không thay i hành vi ca mình. Trong trng hp này, nhà giáo dc cn gim thiu c hi cho hành vi tiêu cc, bng cách xác nh cho i tng có nhng mc tiêu c th phn u. Nhà giáo dc cng xác nh rõ nhng khó khn có th xy ra khi thc hin nhng thay i hành vi nhm gii quyt vn ca i tng. Vic xác nh mc tiêu c th trong mi ln tham vn cho i tng là rt cn thit, góp phn tng hiu qu tham vn. 2. Thc hành k nng tham vn Giáo viên cùng mt cán b Hi Ph n, thc hành tham vn v vic giáo dc phòng chng bo lc trong gia ình cng ng. Hoạt động 9: Thảo luận và thực hành kĩ năng biện hộ. Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin, bn hãy vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu th nào là bin h? (2) Tin trình bin h? (3) Cùng ng nghip thc hành k nng bin h. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 49
48. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. K nng bin h a. Khái nim Bin h (còn có th gi là vn ng chính sách) là hot ng thúc y và bo v quyn con ngi, c bit là i vi nhng ngi yu th, thúc y công bng xã hi cho tt c nhng ngi yu th trong cng ng. Nhà giáo dc/giáo viên có th tham gia giúp cho i tng trình bày c quan im ca mình, hoc i din cho h a ra ting nói tôn trng, m bo nhu cu, quyn li chính áng ca h, mang li cho h nhng dch v tt nht. b. Thc hin bin h — Chun b cho vic bin h là bc xác nh nhu cu ca i tng mà chúng ta cn bin h, thu thp thông tin, chng c rõ ràng và thuyt phc. Công vic chun b bin h gm: xác nh mc tiêu ca vic bin h; xác nh i tng làm vic; xác nh phng pháp tip cn; hn gp, chun b tài liu — Nhiu k nng c s dng bin h, trong ó có hai k nng chính là k nng thu thp thông tin và k nng giao tip/lng nghe. + K nng thu thp thông tin yêu cu phi nm chc các thông tin v i tng, v d án, các ch trng, chính sách, pháp lut, công c và quyn phù hp vi các nhu cu ca i tng. + K nng lng nghe: lng nghe bng tai và bng mt; s dng ngôn ng c th; lng nghe nhng cm xúc; phn hi. 2. Thc hành k nng bin h Giáo viên cùng mt cán b Hi Ph n, thc hành bin h v tm quan trng ca Hi Ph n trong vic thc hin Lut Bình ng gii. 50 | MODULE GDTX 31
49. Hoạt động 10: Tìm hiểu kĩ năng can thiệp sự căng thẳng. Trong cuc sng cng nh công tác, bn ã nhiu ln i mt vi nhng cng thng, ã tng giúp ngi khác vt qua cng thng. Bn hãy nh li và vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu cng thng (stress) là gì? (2) Nguyên nhân dn n cng thng? (3) Các loi cng thng thn kinh? (4) Các phn ng ca cng thng thn kinh? (5) Cách thc can thip s cng thng? MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 51
50. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. Khái nim “cng thng” Cng thng (còn gi là stress) là mt trng thái cm xúc i cùng vi s lo lng hoc s hãi. Stress là mt trng thái òi hi cá nhân phi thích nghi, i phó hoc t iu chnh. Stress có th mang tính ch quan, vì trong cùng mt tình hung có th là stress vi ngi này nhng không là stress vi ngi khác. S cng thng hay các mc cng thng (stress) ph thuc vào cá nhân, do ó h ánh giá và din gii nh th nào v các tình hung và s kin. Stress là hin tng bình thng trong cuc sng hng ngày. Chúng ta luôn luôn gp phi các tình hung cng thng và phi ng u vi nó ni làm vic, nhà, ni công cng và thm chí trên ng ph (do giao thông, s n ào, ông úc ). Chúng ta có th vt qua cng thng mt cách d dàng nhng ôi khi cng gp khó khn trong vic x lí cng thng. 2. Nguyên nhân và nhân t nh hng * Nguyên nhân ca cng thng thn kinh: — Do nhng áp lc v nng lc, thi gian: khi lng công vic quá nhiu; trách nhim ln; công vic òi hi phi hoàn thành trong thi gian gp, úng thi hn; thay i ni làm vic, ngh mi hoc a bàn mi; thay i hoàn cnh sng nh thành lp gia ình, mi sinh con, li hôn; s mt mát ngi thân — Nhng cn tr trong cuc sng: xung t vi nhng ngi khác; tht bi trong mt công vic nào ó (ngh nghip, kinh doanh, tình yêu, bn bè ); b chèn ép mt t do ( ni làm vic, trong gia ình ); s t ti, ánh giá thp bn thân; t ra nhng mc tiêu không thc t, vt quá kh nng ca cá nhân; lo lng v vn nào ó trong quá kh hay nhng cm giác ti li. — S e do an toàn n tính mng: lo lng v bnh tt; lo lng v kinh t gia ình; lo s v tình trng khng b, chin tranh. 52 | MODULE GDTX 31
51. * Các nhân t chính dn n mc ca s cng thng: Loi cng thng và s ln b cng thng; cách nhìn nhn ca tng cá nhân v tình hung, s kin, vn ; kinh nghim sng và các k nng ng phó ca cá nhân; ngun tr giúp cho cá nhân. 3. Các loi cng thng thn kinh — Cng thng hng ngày: là nhng cng thng thng ngày có th xy ra trong công vic, gia ình, cng ng. — Cng thng tích t: là kt qu ca s tích t nhng vn , nhng s kin không c gii quyt kp thi. — Cng thng vì kit sc: là trng thái khi mà cá nhân tr nên mt mi trin miên, quá sc chu ng vì gp phi nhiu vn cng thng, kt qu là cá nhân không th thc hin có hiu qu nhim v ca mình. — Cng thng bt ng: là cng thng xy ra do mt s kin bt ng nào ó chng hn nh bo lc, tai nn, mt mát ngi thân mà con ngi không th iu khin c. 4. Các phn ng ca cng thng thn kinh Phn ng cng thng thng mang tính ch quan. Mi ngi có th phn ng khác nhau v cùng mt tình hung. Có mt s phn ng thng gp là: — Ri lon th cht: ri lon n ung; ri lon nhp sinh hc; mt nhc; sút cân — Ri lon tình cm (cm xúc): lo lng, s hãi; trm cm; tc gin; cm giác b ngi khác xa lánh. — Ri lon nhn thc (t duy); lúng túng; mt mi trong t duy; thiu tp trung; khó khn trong vic a ra quyt nh; mt trí nh. — Ri lon hành vi: xa lánh ngi khác; lm dng cht kích thích (ru, ma tuý); d b kích ng; bo lc; có xu hng li cho ngi khác. — Ri lon ni tâm (nim tin và các giá tr): mt nim tin hoc tin tng mt cách mù quáng. 5. Cách thc can thip s cng thng * Mt s cách i phó vi s cng thng: S cng thng tác ng tiêu cc n mi cá nhân, gây tr ngi cho vic thc hin các chc nng cá nhân và các chc nng xã hi ca con ngi. Vì vy, vic tng cng các k nng gii to cng thng có tác dng ln MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 53
52. i vi các i tng. Kh nng i phó vi cng thng ca cá nhân ph thuc vào c im ca cá nhân, mc ca s cng thng và s h tr t bên ngoài. Có ngi i phó vi cng thng mt cách tích cc, có ngi chn cách tiêu cc. Sau ây là mt s cách thc i phó vi cng thng: t chi hoc tng l vn ; trn chy (c gng quên); trì hoãn gii quyt các vn gây cng thng; th giãn, ngh ngi; tham gia vào các hot ng khác; tìm s giúp t ngi khác (gia ình, bn bè hoc s giúp ca các nhà chuyên môn); thay i thái (gim bt mong mun, lc quan); thuc cha bnh. * Cách thc nâng cao kh nng ng phó vi s cng thng: Thi gian cng có th là liu thuc giúp con ngi vt qua cng thng. Tuy nhiên không th t loi b mi cng thng. Con ngi cn nâng cao kh nng i phó v sinh hc, v tâm lí và xã hi: — Tham gia hot ng th dc th thao thân th kho mnh, to kh nng d dàng thc hin các mc tiêu; chia s cng thng ca mình vi bu bn. — Nhn thc c nhng hn ch ca bn thân, chp nhn thc t; không trách c bn thân quá nhiu. — T chm sóc bn thân: n thc n giàu dinh dng, n úng ba, tránh dùng các cht kích thích. — S dng thi gian hp lí: lp thi gian cho các k hoch khác nhau; dành u tiên cho nhng công vic khn cp, quan trng; dành thi gian gii trí hoc có khong thi gian yên tnh. — Khi b stress, tránh mt mình, nên i thm bn bè, i ca hàng. Các mi quan h xã hi s mang li các c hi chia s nhng bn khon, nhng tht vng, còn có th nhn c nhng gi ý, nhng li khuyên gii to lo lng. — Chuyn i s i u bng s hp tác. Phát trin các mi quan h hp tác là mt cách ngn cn cng thng. — Tng cng th giãn. Khi có cm giác phin mun, cá nhân thng t thu mình, m chiêu nghin ngm v vn ã gây ra cng thng. S can thip ca giáo viên có th giúp i tng bc l, thay i nhn thc, m ra hng suy ngh mi hoc gim nh nhng cm xúc áp o, to cm xúc mi cho i tng Các cuc trò chuyn s góp phn làm gim mc ca nhng cm xúc gây cng thng, giúp i tng nhn thc c và bit cách i phó. 54 | MODULE GDTX 31
53. Hoạt động 11: Tìm hiểu khái niệm và các kĩ năng xử lí khủng hoảng. Trong cuc sng cng nh công vic, bn ã tng ri vào tình trng khng hong tinh thn, ã tng giúp ngi khác vt qua khng hong tinh thn. Bn hãy nh li và vit ra nhng suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: (1) Bn hiu th nào là khng hong tinh thn? (2) Nêu các loi khng hong tinh thn mà bn bit. (3) Các giai on hình thành khng hong: (4) Nêu mt s cm xúc và phn ng thng xy ra khi con ngi ri vào tình trng khng hong. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 55
54. (5) Nêu các k nng cn thit giúp i tng vt qua khng hong. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. Thông tin phản hồi 1. Khái nim khng hong — Khng hong là trng thái sc tinh thn do s kin hoc mt chui nhng s kin bt thng gây ra. Nó nh hng tiêu cc trm trng ti cá nhân. Cá nhân s cm thy mt cân bng, cng thng và gim sút các hot ng chc nng vn có. Khi b khng hong tinh thn, cá nhân thng c gng i phó, nhng ít hoc không thy có hiu qu, dn ti cm giác ht hng. — Khng hong tinh thn có mt s c im sau: + Các hot ng chc nng tâm lí và xã hi ca cá nhân b nh hng tiêu cc. + Cá nhân tr nên ri trí, bt lc và mt t ch, tình trng này thng kéo dài t 1 — 8 tun. + Tình hung khng hong cng mang tính ch quan. + Mc trm trng ca khng hong cng ph thuc vào c im cá tính ca cá nhân. 2. Các loi khng hong — Khng hong trong quá trình phát trin: Dng khng hong này thng xy ra trong thi kì quá phát trin ca con ngi. Khi chuyn t giai 56 | MODULE GDTX 31
55. on này sang giai on khác, có mt s vai trò trách nhim mi mà cá nhân cha sn sàng thích ng vì h cha c chun b y v tâm lí xã hi. Chng hn nh khi chuyn tip t la tui thiu niên sang la tui trng thành; khi ph n sinh con; con ngi bc sang tui già hoc khi ngh hu. — Khng hong ny sinh do tình hung: Loi khng hong này òi hi cá nhân phi có mt s phng án i phó/ng u vi s kin, tình hung gp phi. Các tình hung có th là: mt ngi thân; b bnh hoc mt kh nng v th cht hay tinh thn; hu qu do thiên tai Khng hong do tình hung có th là: + Khng hong d oán trc c (cá nhân bit trc là s có mt s kin cng thng xy ra trong tng lai nh mt ngi thân do m au, thay i ni ). + Khng hong bt ng, chng hn nh tai nn giao thông, hu qu thiên tai. 3. Các giai on ca tình trng khng hong — Giai on bt u b tác ng ca khng hong: Cá nhân giai on này có th b cng thng và b sc mnh, c gng áp dng các phng án i phó, gii quyt vn . S cng thng s tng lên nu mi cách thc gii quyt vn u tht bi. — Giai on bi ri, qun trí: Giai on này ph thuc vào tính cht ca s kin khng hong và các c ch i phó ca cá nhân, các ngun h tr cho cá nhân. Cá nhân có th tri qua nhng cm giác: cng thng trm trng, lúng túng hoc bi ri. S bi ri có th tng thêm bi s bt ng, ít chun b, thiu thông tin; cm giác bt lc; cm giác tc gin và bun. — Giai on th nghim các ng phó: giai on này, cá nhân có th hành ng nh sau: th dùng các phng án i phó gii quyt vn ; tìm ra mt phng án i phó phù hp, tích cc; có th có phng án i phó tiêu cc, không phù hp. Lúc này cá nhân có th phi tri qua s cng thng tt , có th tng thêm bi ri và dn n s qun trí có hi cho bn thân. — Giai on x lí khng hong: Vi s giúp ca giáo viên, i tng có th s dng nhng phng án thích ng hn; trn tnh và ly li s t ch, thng bng; tr li mc hot ng trc khng hong hoc cao hn. MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 57
56. 4. Mt s cm xúc và phn ng thng xy ra trong khi khng hong * Cm xúc: — S hãi: là phn ng khi gp tình hung cng thng. Nó có th thúc y cá nhân hành ng, song cng có th làm ny sinh mt s hin tng tiêu cc khác nh: cm giác hn lon, gim kh nng t duy, ra quyt nh thiu chín chn hoc có mt s hành vi t hu hoi. — Cm giác mt t ch: là mt cm giác khi gp tình hung cng thng, mc dù cá nhân ã s dng tt c các cách thc gii quyt nhng vn trong tình hung cng thng và cm thy mình bt lc. — H thn: là cm giác thy mình không kh nng gii quyt vn và phi da vào ngi khác quá nhiu. — Tc gin: là cm giác khi không ng ý, bc bi vi nhng ngi xung quanh hoc ngay vi bn thân mình. — Mâu thun trong t tng: là cm giác thy mình bt lc nhng vn mun mình c t ch. — Trm cm: là cm giác c to ra bi nhng xúc cm bt lc hoc hn lon. * Phn ng: Trong tình trng vô cùng cng thng, mi cá nhân thng phn ng bng nhiu cách khác nhau, có th là mt nhng cng có th là nhiu phn ng kèm theo nh sau: — Phn ng sinh lí: nhp tim tng, huyt áp tng, khó th, bun nôn, au bng kèm tiêu chy, mt mi, chóng mt, au u, thiu nng lng. — Xúc cm: t chi, ph nhn, hi tic, tc gin, trm cm, ri lon, lung cung, lo lng, s hãi, bc bi, chán nn. — T duy: hi tng liên miên v nhng tình hung ã tri qua, thiu tp trung, không nh hng c, d b git mình, khó a ra quyt nh, hay ng vc, có ý hoang ng, hay quên. — Hành vi: kêu thét, chi bi; áp ch, tn công, ánh p ngi khác; không hot ng hoc hot ng chm chp; ging run, nói lp; hay nhìn l ãng, trng vng; ng ngi không yên; không quan tâm ti hình thc cá nhân; kém n mt ng; xa lánh ngi xung quanh. 5. K nng can thip tình trng khng hong — Can thip khng hong là hot ng ca giáo viên giúp i tng (cá nhân hoc nhóm) vt qua tình trng khng hong. 58 | MODULE GDTX 31
57. — Can thip khng hong thng có gii hn thi gian và vào lúc i tng ang trong tình trng cm thy tuyt vng. Khi ang trong tình trng khng hong, cá nhân có th phn ng tích cc hoc tiêu cc, cn có s tr giúp nht thi. — Các mc tiêu ca can thip khng hong là: bo v cá nhân gim hoc ht cng thng; h tr cá nhân bng vic huy ng các ngun h tr ca bn thân, gia ình, cng ng và các t chc khác; giúp i tng khôi phc li mc hot ng nh trc khi b khng hong càng sm càng tt. 6. Cách thc giúp i tng i phó vi cm xúc mnh trong tình trng khng hong — Cách giúp i tng trong tình trng b sc và lo lng, s hãi: Trong trng hp h b e do thì giúp i tng chuyn n môi trng an toàn hn; trn an i tng, ng viên, giúp h; nói chuyn vi i tng; tip cn gn gi vi h nu thy thích hp; hng dn h trc tip làm nhng vic c th và tr li các câu hi ca giáo viên. — Cách giúp i tng khi h ph nhn tình hung: c i tng ph nhn, mc dù không ng tình vi h; nhc li các chi tit c th ca vn mt cách nh nhàng và thn trng; nhc i nhc li nhng thông tin c th; không nên ha nhng iu không thc t, iu không có th; nên bày t s ng cm. — Cách giúp i tng khi h ang tc gin. Nên nh là lúc này h ang tc gin và phn ng vô thc. Vì vy, giáo viên cn h có c hi bc l, t ra t tin, nói vi i tng là mình hiu h và bit h ang tc gin. S giúp ca giáo viên s có tác dng tích cc, không nên tranh cãi vi i tng trong khi h ang khng hong. — Cách giúp i tng trong lúc h au kh: lng nghe tích cc; trn an i tng; tránh phán xét; to iu kin cho i tng bc l tình cm; nói vi i tng rng vic bc l tình cm bun là rt bình thng; t ra ng cm, lo lng và nâng tinh thn ca h. 7. Các bc giúp i tng ang trong tình trng khng hong — Bc 1, to dng mi quan h tích cc vi i tng nh: b trí gp mt i tng càng sm càng tt; gii thiu mc ích giúp vi i tng, chp nhn i tng; t ra t nh và tôn trng cm xúc ca i tng, v vn mà h cn giúp . MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT CỦA GIÁO VIÊN GDTX ĐỂ THAM GIA CÁC HOẠT ĐỘNG CHÍNH TRỊ – XÃ HỘI | 59
58. — Bc 2, nâng , khuyn khích i tng biu l cm xúc: Giáo viên cn t s ng cm, lng nghe tích cc); h tr tâm lí bng cách trn an i tng; hng dn i tng mt s k nng th giãn c bn; a ra mt s câu hi giúp i tng bc l cm xúc. — Bc 3, tho lun v s kin tác ng to tình hung khng hong: Trong khi tho lun v các chi tit ca s kin tác ng to tình hung khng hong, nên chú ý thái ca i tng khi h k li chi tit v s vic ã xy ra. Nu i tng k mt cách không lôgic thì s dng k nng phng vn giúp i tng nhn nh các cm xúc, ý tng và nhn xét mt cách chính xác. — Bc 4, nhn nh tình hung: Giáo viên nên xác nh tính cht và nguyên nhân ca tình hung khng hong. Trong ó cn chú ý mt s c im quan trng sau: tác ng ca tình hung khng hong vi i tng; ý ngha ca s kin, tình hung khng hong vi i tng; mc các chc nng hot ng và nhn thc ca i tng lúc này; i tng i phó vi tình hung nh th nào; i tng ã có nhng ngun h tr nào gim bt tình trng khng hong. — Bc 5, phân tích tình trng khng hong: Sau khi ã làm rõ s kin tác ng ti tình hung, giáo viên có th giúp i tng bng cách phân tích h nhn thc và hiu bit v tình trng ca mình. — Bc 6, khôi phc lí trí: Da trên gi thuyt rng sau khi c bc l các xúc cm v tình hung thì i tng s ly li c bình tnh hiu và nhn nh vn mt cách tích cc. Giáo viên có th giúp i tng trn tnh có kh nng suy ngh rõ ràng, lên k hoch các phng án i phó gim bt tình trng khng hong. — Bc 7, thc hin k hoch và hành ng: Khi lp k hoch, giáo viên nên chú ý kh nng ca i tng, ng viên h có th vt qua c nhng thi im khó khn. Nu cn, giáo viên có th giúp i tng tip cn vi nhng ngun khác. — Bc 8, ánh giá và tng kt: Khi tình trng khng hong ã c gii quyt, i tng ã tr li mc hot ng trc khng hong thì giáo viên lp k hoch ánh giá và tng kt quá trình hành ng i tng. ánh giá là hot ng quan trng xác nh chin lc mi. Kt qu ánh giá giúp giáo viên thy cn tip tc hay kt thúc quá trình giúp . — Bc 9, theo dõi: Phn cui cùng ca hot ng là giúp i tng nhn nh nhng tin b và chun b tinh thn ng phó vi nhng khó khn 60 | MODULE GDTX 31