Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 5: Nâng cao năng lực hiểu biết và xây dựng môi trường giáo dục của giáo viên - Trần Quốc Thành

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 5: Nâng cao năng lực hiểu biết và xây dựng môi trường giáo dục của giáo viên - Trần Quốc Thành

1. TRẦN QUỐC THÀNH MODULE THCS 5 N©ng cao N¡NG Lùc hiĨu biÕt vµ x©y dùng m«i tr−êng gi¸o dơc cđa gi¸o viªn NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 35
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Module này nêu rõ ni dung và c im ca mơi trng hc tp ca HS THCS; làm rõ các thành t ca mơi trng hc tp ca cp hc này và phân loi các mơi trng hc tp ca HS THCS. Module cng cho ngi hc hiu c vai trị quan trng ca mơi trng hc tp i vi quá trình hc tp và kt qu hc tp ca HS THCS. T ĩ xác nh trách nhim ca gia ình, nhà trng và xã hi trong vic xây dng mơi trng hc tp thun li, phù hp vi yêu cu hc tp ca HS THCS các em cĩ iu kin hc tp thun li và t kt qu tt nht trong iu kin cịn nhiu khĩ khn hin nay. iu ĩ quyt nh s tn ti song song “va tính tr con, va tính ngi ln” la tui này. Mt khác, nhng em cùng tui li cĩ s khác bit v mc phát trin các khía cnh khác nhau ca tính ngi ln. S khác nhau ĩ do hồn cnh sng, do nhng hot ng khác nhau ca các em to nên. Các ni dung chính ca module gm: — Tìm hiu v giai on la tui HS THCS. — Gii thiu v mơi trng hc tp. — Phân loi mơi trng hc tp. — nh hng ca mơi trng hc tp. — Bin pháp xây dng mơi trng hc tp. B. MỤC TIÊU Sau khi hc xong module này, GV t c: — Kin thc: Trên c s hiu rõ c im hot ng hc tp ca HS THCS, nm c ni dung, c im và các thành t ca mơi trng hc tp ca HS THCS; hiu rõ vai trị ca mơi trng hc tp i vi quá trình và kt qu hc tp ca các em. 36 | MODULE THCS 5
3. — K nng: Bit hng dn HS và cha m các em to dng mơi trng hc tp cho chính mình và con em mình, HS THCS hc tp cĩ kt qu tt. — Thái : Cĩ ý thc trách nhim trong vic xây dng mơi trng hc tp thun li, phù hp vi yêu cu hc tp ca HS THCS các em hc tp cĩ kt qu tt. C. NỘI DUNG Nội dung 1 TÌM HIU V GIAI ON LA TUI HC SINH TRUNG HC C S 1.1. MỤC TIÊU GV cĩ c nhng kin thc v tâm lí la tui HS THCS, t ĩ vn dng vào vic xây dng mơi trng hc tp cho HS THCS. 1.2. THƠNG TIN CƠ BẢN 1.2.1. Khái niệm học sinh Trung học cơ sở La tui HS THCS bao gm nhng em cĩ tui t 11, 12 tui n 14, 15 tui. ĩ là nhng em ang theo hc t lp 6 n lp 9 trng THCS. La tui này cịn gi là la tui thiu niên và nĩ cĩ mt v trí c bit trong thi kì phát trin ca tr em . V trí c bit này c phn nh bng nhng tên gi khác nhau: “thi kì quá ”, “tui khĩ bo”, “tui khng hong”, “tui bt tr “' Nhng tên gi ĩ nĩi lên tính phc tp và tm quan trng ca la tui này trong quá trình phát trin ca tr em. ây là thi kì chuyn t thi th u sang tui trng thành. 1.2.2. Đặc điểm tâm lí lứa tuổi học sinh Trung học cơ sở Ni dung c bn ca s khác bit la tui HS THCS vi các em la tui khác là s phát trin mnh m, thiu cân i v các mt trí tu, o c. Vic xut hin nhng yu t mi ca s trng thành do kt qu s bin i ca c th, ca s t ý thc, ca các kiu quan h vi ngi ln, vi bn bè, ca hot ng hc tp, hot ng xã hi NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 37
4. Yu t u tiên ca s phát trin nhân cách la tui HS THCS là tính tích cc xã hi mnh m ca bn thân các em nhm lnh hi nhng giá tr, nhng chun mc nht nh, nhm xây dng nhng quan h tho áng vi ngi ln, bn bè và cui cùng nhm vào bn thân, thit k nhân cách ca mình, thit k tng lai ca mình vi mc ích thc hin nhng ý nh, nhim v mt cách c lp. Tuy nhiên quá trình hình thành cái mi thng kéo dài v thi gian và ph thuc vào iu kin sng, hot ng ca các em. Do ĩ, s phát trin tâm lí la tui này din ra khơng ng u v mi mt. iu ĩ quyt nh s tn ti song song “va tính tr con, va tính ngi ln” la tui này. Mt khác, nhng em cùng tui li cĩ s khác bit v mc phát trin các khía cnh khác nhau ca tính ngi ln. S khác nhau ĩ do hồn cnh sng, do nhng hot ng khác nhau ca các em. 1.3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu 1: Theo anh (ch), xây dng mơi trng hc tp cho HS THCS cn lu ý nhng c im tâm lí nào? Câu 2: Anh (ch) hãy phân tích nhng c im tâm lí ca la tui HS THCS. 1.4. CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP TRONG TRƯỜNG, TỔ CHUYÊN MƠN Nội dung 2 GII THIU V MƠI TRNG HC TP 2.1. MỤC TIÊU GV cĩ nhng hiu bit khái quát v mơi trng hc tp, khái nim mơi trng hc tp. 2.2. THƠNG TIN CƠ BẢN 2.2.1. Một số nghiên cứu về mơi trường học tập Nhiu nhà tâm lí hc M vi các cơng trình nghiên cu ã ch ra nhng nh hng rt quan trng ca mơi trng n s hình thành nhân cách cá nhân. Các nhà tâm lí giáo dc hc u tha nhn vai trị quan trng ca giáo dc và ã cp n vn nghiên cu, xây dng mơi trng vi mc ích cĩ nh hng tt n dy hc và giáo dc nhân cách th h tr. 38 | MODULE THCS 5
5. I.V. Paplov nghiên cu s hình thành phn x cĩ iu kin trong mơi trng c kim sốt cht ch, con vt (con chĩ) hồn tồn th ng. B.F. Skinn nghiên cu s hình thành phn x to tác ng mơi trng gn vi thc t hn, con vt (chut, b câu ) ch ng trong hành vi áp ng trên c s nhu cu ca nĩ. Ni dung hc tp th hin ngay trong mơi trng mà con vt tìm cách thích nghi. ây là c s lí thuyt xây dng kiu dy hc chng trình hố, dy hc bng máy. T ĩ, các nhà giáo dc hc ã nhn nh: Yu t mơi trng trong giáo dc khơng ch gĩp phn quyt nh s hình thành và phát trin nhân cách ca con ngi mà quan trng hn là yu t thc t ã kích thích ch th (con ngi) hot ng nng ng và sáng to hn. Vic to lp, xây dng và phát trin mơi trng giáo dc là mt nhim v quan trng ca khoa hc giáo dc hin i. Hai tác gi Denomme và Madeleine Roy ã xây dng nên mơ hình s phm tng tác. Trong mơ hình ĩ, Ngi dy — Ngi hc — Tri thc c chuyn thành Ngi dy — Ngi hc — Mơi trng . Tác gi coi mơi trng là yu t tham gia trc tip n quá trình dy hc ch khơng n thun là ni din ra các hot ng hc. Trong nhng nm qua, ng và Nhà nc ta ã rt quan tâm n vic xây dng mơi trng hc tp. B GD&T ã cĩ Ch th s 40/CT—BGD&T ngày 22/7/2008 v vic phát ng phong trào thi ua “Xây dng trng hc thân thin, hc sinh tích cc” trong các trng ph thơng giai on 2008 — 2013. 2.2.2. Khái niệm mơi trường học tập Mơi trng hc tp là các yu t cĩ tác ng n quá trình hc tp ca HS bao gm: — Mơi trng vt cht: Là khơng gian din ra quá trình dy hc gm cĩ dùng dy hc nh bng, bàn gh, sách v, nhit ánh sáng, âm thanh, khơng khí — Mơi trng tinh thn: Là mi quan h gia GV vi HS, HS vi HS, gia nhà trng — gia ình — xã hi Các yu t tâm lí nh ng c, nhu cu, hng thú, tính tích cc hc tp ca HS và phong cách, phng pháp ging dy ca GV trong mơi trng nhĩm, lp. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 39
6. Mơi trng hc tp rt a dng, cn c to ra nhà trng, gia ình, xã hi. Mơi trng s phm là tp hp nhng con ngi, phng tin m bo cho vic hc tp t kt qu tt. Mơi trng s phm là ni dung c bn ca mơi trng nhà trng. Trong tài liu “Curriculum Development — A Guide to Practice” ã quan nim, mơi trng hc tp gm: — Mơi trng hc tp theo truyn thng: Nhà trng là mơi trng n c tnh lng và trt t. Bu khơng khí này là kt qu ca áp lc theo nh ngha hp ca nn giáo dc chính quy, ca vào gii hn cho mt s ngi và theo phong cách giáo hun, mơ phm (nĩi, nghe) i vi vic hc tp. — Trng hc i mi cĩ c cu t chc hồn tồn trái ngc vi phong cách truyn thng. Chúng thng c m rng hn, n ào hn và ơi khi nh nhng trung tâm vi các hot ng. Các trng hc nh th thng là kt qu ca c hai s thay i: nh ngha trng hc và cách hiu mi v iu kin mơi trng cng c vic hc. Cĩ ba tiêu chun ánh giá mơi trng hc tp ca nhà trng: Mi liên h gia nhà trng vi cng ng xung quanh, cu trúc và cách s dng các tồ nhà và sân bãi, cách t chc khơng gian hc tp trong tồ nhà. — Nhà trng mong mun m rng các phn hi ca HS v quá trình hc tp thng khuyn khích s tham gia ca cng ng vào các hot ng ca nhà trng, Khơng gian hp dn vui v, y màu sc, sân trng c s dng rng rãi trong nhiu hot ng — Cuc cách mng trong xây dng trng hc: Mt tồ nhà sinh ng, nng n th hin mt trung tâm hc tp ch ng, sáng to. — Khơng gian lp hc: Cách truyn thng là sp xp phịng hc sao cho tt c mi cái nhìn và s chú ý tp trung vào ngi thy, các hot ng trùng khp vi cách sp xp c. Tồn b h thng mơi trng hc tp, mơi trng dy hc, mơi trng giáo dc trong trng phi c tip cn h thng, ĩ là các quan h thy — trị, quan h trị — trị, quan h nhĩm lp ca HS, quan h ca HS vi nhà qun lí, mà bn cht ca các mi quan h là da trên quan h pháp lut, nhân vn, o c, cng ng hp tác. 40 | MODULE THCS 5
7. Nh vy, mơi trng hc tp là tồn b các yu t vt cht, khơng gian và thi gian, tình cm và tinh thn — ni HS ang sinh sng, lao ng và hc tp, cĩ nh hng trc tip, gián tip n s hình nhân cách ca HS phù hp vi mc ích giáo dc. 2.3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu 1: Th nào là mơi trng hc tp? Câu 2: Mơi trng hc tp cĩ ý ngha gì trong vic giáo dc nhân cách HS ? 2.4. CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP, TỔ CHUYÊN MƠN Nội dung 3 TÌM HIU V CÁC LOI MƠI TRNG HC TP 3.1. MỤC TIÊU Hc viên cĩ nhng hiu bit v phân loi và c im ca mơi trng hc tp. Trên c s ĩ cĩ nhng bin pháp xây dng mơi trng hc tp tích cc. 3.2. THƠNG TIN CƠ BẢN 3.2.1. Phân loại mơi trường học tập theo địa bàn • Mơi trng hc tp trng: Giáo dc nhà trng là hot ng giáo dc trong các trng lp thuc h thng giáo dc quc dân theo mc ích, ni dung, phng pháp cĩ chn lc trên c s khoa hc và thc tin nht nh. Giáo dc nhà trng c tin hành cĩ t chc, luơn luơn tác ng trc tip cĩ h thng n s hình thành và phát trin tồn din ca nhân cách. Thơng qua giáo dc nhà trng, mi cá nhân c bi dng phm cht o c, kin thc khoa hc, k nng thc hành cn thit, tng ng vi yêu cu ca các bc hc, cp hc phù hp vi trình phát trin ca xã hi trong tng giai on. So vi gia ình, nhà trng là mt mơi trng giáo dc rng ln hn, phong phú, hp dn hn i vi th h tr. Trong nhà trng, tr c NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 41
8. giao lu vi bn bè cùng la tui a phng, cng ng, c tham gia vào nhiu hot ng mang tính xã hi, giúp cho quá trình xã hi hố cá nhân phong phú, tồn din hn. Nhà trng là mt thit ch xã hi chuyên bit thc hin chc nng c bn là tái sn xut sc lao ng, phát trin nhân cách theo hng duy trì, phát trin xã hi. Nhà trng cĩ chc nng hình thành và phát trin nhân cách th h tr thơng qua hot ng dy hc, giáo dc. Tri thc trong nhà trng là nhng kinh nghim ca nhân loi ã c chn lc và tích lu. Nhà trng là t chc chuyên bit cĩ chc nng truyn th tồn b kinh nghim lch s ca nhân loi cho th h tr phù hp vi c im tâm sinh lí la tui nhm hình thành và phát trin mơ hình nhân cách lí tng ca xã hi t ra. Giáo dc nhà trng cĩ s thng nht v mc ích, mc tiêu c th, c thc hin bi i ng các nhà s phm c ào to và bi dng chu áo, tin hành giáo dc theo mt chng trình, ni dung, phng pháp s phm nhm to mi iu kin thun li cho s phát trin nhân cách tồn din, hng ti s thành t ca con ngi. Ngày nay, giáo dc nhà trng luơn gn lin vi mơi trng sng và mơi trng t nhiên, vi các c s sn xut nhm phát huy ni lc, lơi cun s tham gia ca các lc lng xã hi vào giáo dc hc ng, mt khác giúp cho ni dung giáo dc gn vi i sng sn xut xã hi. Nhà trng cĩ chc nng chuyn giao vn hố giúp cho mi HS hồ nhp vi cng ng và tr thành tác nhân chuyn giao nn vn hố cho th h sau, nhm duy trì bn sc vn hố ca dân tc. Ngày nay, mi cá nhân khơng ch tip thu tri thc t nhà trng mà cịn tip nhn thơng tin qua các kênh nh sách, báo, mng Internet Giáo dc nhà trng phi kt hp cht ch vi giáo dc gia ình và xã hi thì mi t dc mc tiêu chung v giáo dc và ào to th h tr. iu quan trng nht là phi cĩ s thng nht v nh hng giáo dc gia nhà trng, gia ình và xã hi. Hot ng hc tp và các hot ng khác ca HS THCS cĩ nhiu s thay i, cĩ tác ng quan trng n vic hình thành nhng c im tâm lí la tui HS THCS, nh: 42 | MODULE THCS 5
9. + Bt u thay i v ni dung dy hc: Bt u vào hc trng THCS, các em c tip xúc vi nhiu mơn hc khác nhau, mi mơn hc bao gm mt h thng tri thc vi nhng khái nim tru tng, khái quát, cĩ ni dung sâu sc, phong phú, do ĩ ịi hi thay i cách hc. Các em khơng th hc thuc tng bài, mà phi bit cách lp dàn bài, làm tĩm tt, nm bt các ý chính, da vào các ý chính mà trình bày tồn b bài hc theo cách hiu ca mình. S phong phú v tri thc tng mơn hc làm cho khi lng tri thc các em lnh hi c tng lên nhiu. Tm hiu bit ca các em c m rng. + S thay i v phng pháp dy hc và hình thc hc tp: Các em c hc nhiu mơn, nhiu thy cơ ging dy. Mi mơn hc cĩ phng pháp phù hp vi b mơn ĩ, mi thy dy cĩ cách trình bày, cĩ phng pháp c áo ca mình, s dng các hình thc dy hc khác nhau . S khác nhau này ã nh hng n vic lnh hi, n s phát trin trí tu và nhân cách ca các em. Thái say sa, hng thú hc tp, vic hình thành và phát trin cách lp lun c áo cùng nhng nét tính cách quý báu ca các em u do nh hng ca cách ging dy và nhân cách ca ngi thy. Hot ng hc tp là hot ng ch o ca la tui HS, nhng n HS THCS, hot ng hc tp c xây dng li mt cách c bn so vi la tui HS tiu hc. Các cơng trình nghiên cu ca các nhà tâm lí hc ã ch ra rng, thi kì u ca la tui HS THCS, các em cha cĩ k nng c bn t chc vic t hc (các em ch t hc khi cĩ bài tp, nhim v c giao) sau khi chuyn sang mc cao hn (c lp, nm vng tài liu mi, nhng tri thc mi). ây cng là la tui bt u hình thành mc hot ng hc tp cao nht. i vi các em, ý ngha ca hot ng hc tp dn dn c xem nh là hot ng c lp hng vào s tho mãn nhu cu nhn thc. Nhiu cơng trình nghiên cu cho thy ng c hc tp ca HS THCS cĩ mt cu trúc phc tp, trong ĩ các ng c xã hi khác nhau c kt hp thành mt khi (hc tp phc v xã hi, lao ng tt ). Nhng ng c nhn thc và nhng ng c riêng (ví d mun cĩ uy tín, cĩ a v trong lp ) liên quan ti s mong mun tin b NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 43
10. và lịng t trng. ơi khi ta li thy cĩ s mâu thun gia vic mong mun trao i tri thc vi thái bàng quan, thm chí là thái xu i vi hc tp, thái “pht i” i vi im s. S d cĩ tình trng trên là do các nguyên nhân sau: Do phn ng ca la tui này i vi tht bi trong hc tp; do xung t vi GV . Các em thng hay xúc ng mnh khi tht bi trong hc tp, nhng lịng t trng khin các em che giu, th , lãnh m i vi thành tích hc tp. Nhiu lúc chúng ta thy các em thng nhc bài cho nhau. Vic làm này ca các em cĩ nhiu ng c khác nhau. Nhng các nhà tâm lí hc ã xác nhn rng, ĩ là ng c thuc v mt nhn thc, o c ca các em. Các em nhc bài cho bn là mun giúp bn, bi vì các em quan nim giúp bn là giúp bng mi phng tin. Cĩ em nhc bài cho bn t rõ s hiu bit ca mình, mun khoe khoang s chm ch hc bài ca mình. Tĩm li, ng c hc tp ca HS THCS rt phong phú, a dng, nhng cha bn vng, nhiu khi cịn th hin s mâu thun ca nĩ. Thái i vi hc tp ca HS THCS cng rt khác nhau. Tt c các em u ý thc c tm quan trng và s cn thit ca hc tp, nhng thái biu hin rt khác nhau. S khác nhau ĩ c th hin nh sau: — Trong thái hc tp: T thái rt tích cc, cĩ trách nhim n thái li bing, th , thiu trách nhim. — Trong s hiu bit chung: T mc phát trin cao và s ham hiu bit nhiu lnh vc tri thc khác nhau mt s em, n mc phát trin rt yu, tm hiu bit hn ch mt s em khác. — Trong phng thc lnh hi tài liu hc tp: T ch cĩ k nng hc tp c lp, cĩ nhiu cách hc n mc hồn tồn cha cĩ k nng hc tp c lp, ch bit hc thuc lịng tng bài, tng câu, tng ch. — Trong hng thú hc tp: T hng thú biu hin rõ rt i vi mt lnh vc tri thc nào ĩ và cĩ nhng vic làm cĩ ni dung cho n mc hồn tồn khơng cĩ hng thú nhn thc, vic hc hồn tồn gị ép, bt buc. Nhiu cơng trình nghiên cu ã ch ra rng, giúp các em cĩ thái úng n vi vic hc tp, thì: — Tài liu hc tp phi súc tích v ni dung khoa hc. 44 | MODULE THCS 5
11. — Tài liu hc tp phi gn vi cuc sng ca các em, làm cho các em hiu rõ ý ngha ca chúng. — Tài liu phi gây cho HS hng thú hc tp. — Cách trình bày tài liu phi gi cho HS cĩ nhu cu tìm hiu tài liu ĩ. — Phi giúp các em bit cách hc, cĩ phng pháp hc tp phù hp. • Mơi trng gia ình: la tui này, a v ca các em trong gia ình ã thay i, các em c gia ình tha nhn nh là mt thành viên tích cc ca gia ình, c cha m, anh ch giao cho nhng nhim v c th nh chm sĩc các em nh khi cha m i vng, nu cm, dn dp nhà ca, chn nuơi gia súc các gia ình neo n, các em ã phi tham gia lao ng thc s gĩp phn nâng cao thu nhp ca gia ình. Các em ã ý thc c các nhim v ĩ và thc hin tích cc. iu quan trng và cĩ ý ngha ln i vi các em là ã c tham gia bàn bc mt s cơng vic ca gia ình, v nhng vic ca cha m, anh ch, quan tâm n vic xây dng, bo v uy tín ca gia ình hn các em HS tiu hc. Nhng s thay i ĩ ã ng viên, kích thích các em hot ng tích cc, c lp, t ch. * Ý ngha ca giáo dc gia ình: — Gia ình là mt n v xã hi (nhĩm nh xã hi), hình thc t chc quan trng nht ca sinh hot cá nhân, da trên hơn nhân và quan h huyt thng, tc là quan h gia v chng, gia cha m và con cái, gia anh ch em và nhng ngi thân khác cùng chung sng và cĩ kinh t chung (theo T in Trit hc, NXB Vn hố Thơng tin, Hà Ni, 2002). Gia ình là mơi trng giáo dc u tiên và là mơi trng giáo dc sut i i vi quá trình hình thành và phát trin nhân cách con ngi. Gia ình gi v trí quan trng và cĩ ý ngha ln lao i vi quá trình hình thành và phát trin nhân cách. ĩ là mơi trng gn bĩ trong sut cuc i ca mi cá nhân. Gia ình là ni to ra mi quan h gn bĩ rut tht huyt thng — mt th tình cm khĩ cĩ th chia ct. Do ĩ, dù cĩ phi tri qua bao bin ng v mi phng din, con ngi vn luơn hng v quê hng, gia ình. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 45
12. Cha m là ngi thy giáo, là nhà s phm u tiên giáo dc cho con cái mình nhng phm cht nhân cách c bn (gc) làm nn tng cho quá trình phát trin tồn din v o c, trí lc, th lc, thm m, lao ng theo các yêu cu ca xã hi. Gia ình là ng lc giúp con ngi khơng ngng hồn thin nhân cách. Th mnh ca gia ình là tình yêu thng, s quan tâm chm sĩc, chính iu ĩ giúp cho con ngi cĩ th vt qua nhng khĩ khn và rào cn ca cuc sng, lao ng và hc tp. S nghip cơng nghip hố, hin i hố t nc ịi hi ngành Giáo dc, trong ĩ cĩ giáo dc gia ình ào to cho xã hi nhng cơng dân cĩ phm cht chính tr, o c, tri thc, k nng thc hành ngh, kh nng thích ng vi nhng thay i v mt cơng ngh và qun lí, tài gii trong các lnh vc chuyên mơn nh: chính tr, kinh t, qun lí, th thao, vn hố, nhng lnh vc mà xã hi rt cn nhân tài. Do nhiu nguyên nhân ch quan và khách quan nên s ơng gia ình khơng th trc tip giáo dc con cái phát trin v mi mt: tri thc, vn hố, k thut ngh nghip ca xã hi hin i hoc ngoi ng hay ngh thut thc hin nhng iu ĩ ã cĩ nhng c quan t chc chuyên mơn. Song, giáo dc cho tr v mt o c, thĩi quen lao ng chân tay và trí ĩc phù hp vi kh nng ca mình tn ti và phát trin trong xã hi hin i thì các bc cha m gi vai trị quan trng. Nhà giáo dc kit xut K.D. Usinxki ã khng nh: “Lao ng t giác là liu thn dc ca quá trình phát trin nhân cách”. o c và lao ng là nhng phm cht ct lõi ca nhân cách. Ngi cĩ o c cng là ngi yêu quý, tích cc lao ng chân tay và trí ĩc, làm giàu mt cách chân chính cho gia ình và cho xã hi. Giáo dc gia ình cĩ nhng mt mnh, tích cc là mang tính xúc cm cao, gn bĩ vi quan h rut tht, máu m nên cĩ kh nng cm hố rt ln. Giáo dc gia ình cng mang tính cá bit rõ rt da trên c s huyt thng: yêu thng sâu sc, lâu dài, bn vng và cng rt linh hot, thit thc trên c s nhu cu hng thú ca cá nhân. Mc dù vy, giáo dc gia ình khơng th thay th hồn tồn giáo dc ca nhà trng. * c im ca giáo dc gia ình hin nay: t nc chuyn sang nn kinh t th trng ã cĩ nh hng mnh m n tồn b i sng vt cht, tinh thn ca gia ình. 46 | MODULE THCS 5
13. Quy mơ gia ình nh — ít th h, ít nhân khu (gia ình ht nhân) ngày càng ph bin, to nên np sng nng ng, linh hot so vi gia ình truyn thng ơng ngi, nhiu th h (tam, t i ng ng) sng chung vi nhau trong mt mái nhà. nh hng ca vn hố ngoi lai và quy lut cnh tranh cng làm xut hin ngày càng nhiu nhng t nn xã hi nh tham nhng, mi dâm, nghin hút, bo lc to ra nhng thách thc và nhng khĩ khn cho mi cá nhân khi la chn các giá tr chân, thin, m trong giáo dc gia ình hin nay. Các hin tng gây mt n nh i vi i sng gia ình nh li hơn, cĩ ngi nghin hút, kinh doanh thua l, phá sn, n nn, b tù ti, b lây nhim cn bnh th k HIV ang cĩ nguy c gia tng cng gây khĩ khn cho cơng tác giáo dc gia ình. Tình trng thiu vic làm, i sng chênh lch gia nơng thơn và thành th khin mt b phn thanh thiu niên nơng thơn b gia ình ra thành ph lang thang kim sng cng to nên nhng hồn cnh bt li khin các em d sa vào các t nn xã hi. Nn sn xut cơng nghip làm cho mi quan h gia cha m và con em trong gia ình ngày càng lng lo. Nhiu bc cha m ã phi gi con vào nhà tr t lúc 3 hay 4 tháng tui; hình thc ni trú, bán trú la tui mm non, tiu hc tr nên ph bin. Thi gian tip xúc vi con cái ca các bc cha m ngày càng ít i. Giáo dc gia ình chu nh hng khá ln ca iu kin kinh t, tin nghi, np sng vn hố, ngh nghip ca cha m. c bit là mi quan h gn gi, gn bĩ gia cha m và con cái. Nh thu hiu tính cách, sc khe ca con cái mà các bc cha m cĩ th tìm kim, la chn c bin pháp phù hp gii quyt cĩ hiu qu các tình hung giáo dc, to iu kin thun li cho vic hình thành và phát trin nhng phm cht nhân cách tt p ca tr. * Mt s sai lm thng gp trong giáo dc gia ình: Nhà vn, nhà giáo dc J.J. Rútxơ ã khng nh: “Tr em khơng phi là ngi ln thu nh li”, tc tr em cĩ mt i sng tâm lí c trng th hin trong nhu cu, hng thú, suy ngh, hành vi ca chúng. Do tng sng NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 47
14. trong nhng mơi trng, hồn cnh giáo dc u tiên khác bit mà nhiu bc cha m thng cĩ kì vng truyn th, áp t kinh nghim, phng pháp giáo dc mà mình c hng cho con em. iu này là khơng hp lí bi l, mi thi i u cĩ nhng phng thc giáo dc c thù. Cha m cn tơn trng quyn c làm tr em và nhng nhu cu vt cht, tinh thn hp lí ca tr trong xã hi ngày nay. Chiu chung, yêu thng con là mt bn tính t nhiên ca cha m, là ngun vui, hnh phúc ca gia ình, nhng khơng nên nuơng chiu quá mc, tc là áp ng, tho mãn mi nhu cu ca tr dn n vic hình thành nhng thĩi xu nh v k, li, kiêu ngo, ua ịi Thng xuyên ánh mng thơ bo s làm cho quan h gia b m và con cái khơng cĩ s gn gi, to nên s cách bit vì s hãi. Tr em s tránh nhng trn ánh mng thơ bo khi bit mình phm khuyt im bng cách nĩi di hoc ngoan c mt cách cĩ ý thc. Mt khác, thng xuyên ánh mng thơ bo s làm cho tr bi quan, chán i, mun ri b t m gia ình, thm chí t t. A.X. Macarencơ ã tng kt: “T nhng a tr b ánh p, cm ốn s sinh ra con ngi bc nhc, vơ tích s hoc c ốn, sut i s tr thù cho tui th dn nén ca mình”. Th ni t do là sai lm khá ph bin i vi các bc cha m bn rn vi cơng vic, khơng cịn thi gian quan tâm và giáo dc con cái, phĩ thác cho nhà trng hoc ni trơng tr. Tác hi u tiên là khơng theo dõi c kh nng phát trin trí lc ca con cái cĩ bin pháp chn chnh kp thi, dn n vic tr hc yu, t ĩ chán hc. Tác hi th hai là tr d cĩ iu kin nhim các thĩi quen xu mà b m khơng bit ngn chn kp thi. Nĩng lnh tht thng, kì vng quá cao th hin thái và cách c x ca cha m vi con cái, lúc thì v v chiu chung ht mc, lúc thì ánh mng thơ bo tu theo tâm trng bun vui ca h ch khơng phi theo phng pháp giáo dc phù hp vi các tình hung c th. Vì vy khơng t c kt qu mong mun. Trong giáo dc gia ình, cha m khơng nên t kì vng quá cao vào con cái, mong mun thúc bách chúng tr thành tài, cĩ thu nhp cao mà khơng tính n nng lc thc s ca tr. Kt qu là tr khơng ánh giá c mình, mt b phn tr tht bi và mt nim tin vào cha m. 48 | MODULE THCS 5
15. * Mt s nguyên tc trong vic xây dng mơi trng giáo dc gia ình: a) To khơng khí gia ình êm m, hồ thun Gia ình là mơi trng sng u tiên, gn gi, gn bĩ sut cuc i ca mi thành viên nên nĩ cĩ nh hng vơ cùng ln lao, sâu sc n tồn b i sng tâm lí, o c, xu hng phát trin ca cá nhân. Khơng khí gia ình c hình thành và phát trin tu thuc vào quan h, uy tín ca b m. Khơng khí gia ình êm m, hồ thun s to nên np sng trt t, k cng, mi thành viên tơn trng, quý mn, yêu thng, tin tng ln nhau, chia s cùng nhau nim vui, ni bun và nhng khĩ khn trong cuc sng, là ng lc cho con tr hình thành, phát trin nhân cách. Mơi trng giáo dc gia ình c th hin qua cách con ngi lao ng, hc tp, sinh hot, ĩ là np sng ca gia ình, truyn thng gia ình, phong tc tp quán mà gia ình tuân th, quan h ng x trong gia ình, s quan tâm ca cha m i vi con tr, phng pháp giáo dc ca cha m i vi con tr, mi quan h ca gia ình vi nhng ngi xung quanh, s gng mu ca cha m trc con tr b) Nghiêm khc và khoan dung, lng Nghiêm khc th hin trc ht bng chính bn thân b m, bng s mu mc trong li nĩi và vic làm vi t cách là ngi cơng dân chân chính, là ngi ch gia ình; t ĩ cha m mi cĩ th nêu yêu cu, ịi hi i vi mi hành vi hot ng ca con cái. Nghiêm khc nhng khơng hà khc, nhng s nghiêm khc ịi hi phi nht quán trong quá trình ra yêu cu i vi tr và yêu cu tr phi thc hin, thng nht gia cha vi m trong vic ra yêu cu và nhim v i vi con tr. Khoan dung, lng th hin s tơn trng, tin tng, yêu thng ca b m vi con cái, t nim tin vào s tin b ca tr, khơng thành kin vi nhng sai lm ca tr. Khoa dung, lng khơng phi là quá d dãi, nuơng chiu mc tr t do hành ng. Nghiêm khc kt hp vi khoan dung lng s giúp cho các bc làm cha m tìm c gii pháp phù hp i vi các tình hung trong giáo dc gia ình. c) Thng nht mc ích giáo dc theo mơ hình lí tng xã hi Giáo dc tr trong gia ình ch t kt qu tt p nu nh tt c mi thành viên trong gia ình (ơng bà, b m, ngi ln ) u tác ng theo NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 49
16. nh hng thng nht vào mt mc ích chung nhm hình thành và phát trin tr nhng phm cht, nng lc, thĩi quen, hành vi chun mc ca ngi cơng dân chân chính theo yêu cu ca xã hi. Trong quá trình phát trin nhân cách, a tr s vơ cùng khĩ khn la chn nu nh trong gia ình khơng cĩ s tác ng thng nht vào nhng yu t c bn, phù hp vi mơ hình nhân cách mà xã hi ang yêu cu. d) Uy quyn ca b m trong giáo dc gia ình C s chính xây dng uy quyn tht s ca b m ch cĩ th nm ngay trong cuc sng lao ng, hc tp, trong o c, vai trị và trách nhim ca ngi cơng dân ca h làm cho con cái phi kính phc, hc tp. i vi con cái, uy quyn thc s ca b m cĩ ý ngha to ln, tích cc, bn vng i vi quá trình hình thành và phát trin nhân cách tt p ca chúng. Cịn các loi uy quyn gi to da vào s àn áp, mua chuc, thuyt lí ch to ra s i phĩ, khơng em li kt qu bn vng, lâu dài. e) Tơn trng nhân cách ca tr Ngày nay các quc gia trên th gii ã kí Cơng c quc t v Quyn tr em Thc hin “Quyn tr em” là th hin s tơn trng nhân cách ca tr, coi tr nh mt cơng dân nh tui trong xã hi vn minh. Do ĩ, giáo dc gia ình cn tránh các phng pháp bo lc nh ánh p, mng m, thố m, cng bc th tiêu nhng nhu cu, nguyn vng chính áng cn cĩ do c im la tui ca các em ịi hi. g) T chc mơi trng cho tr hot ng Giáo dc gia ình s khơng cĩ ý ngha và tác dng nu ch tp trung vào các phng pháp gii thích, din ging, i thoi, àm thoi, nêu gng. iu quan trng là các bc cha m phi t chc mơi trng cho tr c hot ng và giao lu. Hot ng — giao lu là con ng c bn hình thành và phát trin nhân cách. Theo mt ý ngha nào ĩ, trong hot ng ã cĩ giao lu, mun giao lu cn phi hot ng. Các bc cha m nên t chc mơi trng hot ng lao ng trong sinh hot hng ngày ca gia ình t nhng hình thc n gin nh quét dn nhà ca, chm sĩc vn hoa cây cnh, chun b ba n hng ngày n nhng hình thc lao ng phc tp hn nh hot ng hc tp, ngh ngi, gii trí, th dc th thao Chính trong quá trình tham gia vào các hot ng ĩ, các em 50 | MODULE THCS 5
17. s bc l nng lc, ý chí, tình cm, hng thú, tính nt Thơng qua các mi quan h ĩ, các em t nhn bit c nhng tn ti, nhc im rèn luyn, hc tp và ngày càng hồn thin bn thân hn. Mi hot ng dù n gin nhng các bc cha m cng cn hng dn cn thn, nêu rõ li ích trc mt, lâu dài trong i sng con ngi. mc cao hn, các bc cha m nên và cn chú ý t chc mơi trng giáo dc gia ình sao cho hp lí nhm a các em vào các hot ng phát trin c c, trí, th, m, lao ng phù hp vi la tui. • Mơi trng xã hi: Giáo dc xã hi là hot ng ca các t chc, các nhĩm xã hi cĩ chc nng giáo dc theo quy nh ca pháp lut hoc các chng trình giáo dc trên các phng tin thơng tin i chúng. Giáo dc xã hi tác ng n quá trình hình thành và phát trin nhân cách ca tr thng qua hai hình thc: t phát và t giác. Nhng nh hng t phát bao gm các yu t tích cc và tiêu cc ca i sng xã hi vơ cùng phc tp do cá nhân t la chn theo nhu cu, hng thú, trình t giáo dc ca mình. Nhng nh hng t giác là nhng t hp tác ng trc tip hay gián tip cĩ hng ích, cĩ ni dung, phng pháp bng nhiu hình thc ca các t chc, c quan, ồn th xã hi nh y t, th thao, ngh thut, Hi Ngi cao tui, Hi Cu chin binh, ồn Thanh niên Cng sn H Chí Minh, Hi Ph n n quá trình hình thành và phát trin nhân cách ca tr. Mơi trng xã hi cĩ nh hng rt mnh m n cuc sng ca mi cá nhân. i vi thanh thiu niên, HS thì t chc ồn Thanh niên Cng sn H Chí Minh và i Thiu niên Tin phong trong nhà trng và a phng là t chc thu hút các em thng xuyên sinh hot nhm tho mãn các nhu cu, hng thú theo c im ca la tui. ĩ cng là các t chc giúp các em hot ng — giao lu, vui chi, gii trí nhm thc hin chc nng giáo dc t tng, chính tr, o c, nhân sinh quan cho th h cơng dân tng lai theo yêu cu phát trin ca xã hi. Mơi trng giáo mc xã hi hin i khơng cịn hn ch trong mt a phng hay trong mt quc gia mà ã m rng ra tồn th gii, nh các phng tin thơng tin. Trong mơi trng xã hi, mi nhĩm, mi t chc, NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 51
18. mi quc gia u cĩ nhng mc ích, yêu cu, ni dung, phng thc tin hành giáo dc riêng bit. ây là vn phc tp ca mơi trng xã hi, nhà nc cn cĩ nhng ch trng, chính sách phù hp nhm tp hp, qun lí các ch th, phng tin tham gia giáo dc xã hi hot ng theo nhng nh hng lành mnh, gĩp phn hình thành nhân cách con ngi Vit Nam. Giáo dc ca xã hi phi kt hp cht ch vi giáo dc gia ình và nhà trng, gĩp phn thc hin mc tiêu ào to con ngi theo nh hng ca ng và Nhà nc. phát huy tính tích cc ca giáo dc xã hi, các t chc, c quan ồn th xã hi trc ht phi thc hin chc nng c bn, ch yu ca mình, gĩp phn làm cho mơi trng xã hi trong sch, i sng vn hố vt cht, tinh phn phong phú, lành mnh, hn ch tác ng tiêu cc n i sng ca mi cá nhân, nht là i vi th h tr. la tui này các em c xã hi tha nhn nh mt thành viên tích cc và c giao mt s cơng vic nht nh trên nhiu lnh vc khác nhau nh tuyên truyn c ng, gi trt t ng ph, giúp gia ình thng binh lit s, tham gia các t k thut nơng nghip la tui này các em thích làm cơng tác xã hi vì: — Cĩ sc lc, ã hiu bit nhiu, mun c mi ngi tha nhn mình là ngi ln, mun làm nhng cơng vic c mi ngi bit n, nht là nhng cơng vic làm vi ngi ln. — Cho rng cơng tác xã hi là vic làm ca ngi ln và cĩ ý ngha ln lao. Do ĩ c làm các cơng vic xã hi là th hin mình ã là ngi ln và mun c tha nhn mình là ngi ln. ĩ là mt nhu cu ca các em, vì th nhiu khi các em b cơng vic gia ình, hc tp tích cc tham gia cơng vic ngồi xã hi. — Hot ng xã hi là hot ng cĩ tính cht tp th. la tui này, các em thích làm nhng cơng vic cĩ tính cht tp th, nhng cơng vic liên quan n nhiu ngi và c nhiu ngi cùng tham gia. Do tham gia hot ng xã hi mà quan h ca HS THCS c m rng, các em c tip xúc vi nhiu ngi, nhiu vn ca xã hi, do ĩ tm hiu bit c m rng, kinh nghim cuc sng phong phú lên, nhân cách ca các em c phát trin. 52 | MODULE THCS 5
19. Tĩm li, do cĩ s thay i iu kin sng, iu kin hot ng ca các em trong gia ình, nhà trng, xã hi mà v trí ca các em c nâng lên. Các em ý thc c s thay i này và tích cc hot ng cho phù hp vi s thay i ĩ. Vì vy, tâm lí, nhân cách ca các em c hình thành và phát trin phong phú hn các la tui trc. 3.2.2. Phân loại mơi trường theo các mối quan hệ • Quan h vi cha m và ngi ln gia ình Lênin ã phát trin nhng t tng ca các nhà nhân chng hc. Ơng ã phân tích v trí ca thiu niên trong xã hi hin i và thi kì xung t t tr con n ngi ln, t ĩ xác nhn rng trong xã hi tn ti hai nhĩm ngi: nhĩm tr con và nhĩm ngi ln và cho rng la tui HS THCS là tr con vn ng t nhĩm tr con sang nhĩm ngi ln. la tui này cĩ s mong mun chuyn vào nhĩm ngi ln. Nhng các em cha c tha nhn là ngi ln vì các em gia hai nhĩm ngi này. Lênin cho rng, mc khĩ khn, xung t la tui HS THCS ph thuc vào s phân bit gay gt nhng nhĩm tr con và nhng nhĩm ngi ln trong xã hi và thi kì này kéo dài hay ngn ph thuc vào khi tr con cịn gia hai nhĩm này. L.X. Vgơtxki khi nghiên cu la tui HS THCS cng t vn cn thit phi xem xét nhng t chc mi c hình thành trong nhân cách ca la tui này và làm rõ hồn cnh xã hi ca s phát trin ca nĩ. Hồn cnh xã hi trong mi la tui cĩ mt h thng quan h khơng lp li gia tr con và mơi trng. S ci t li h thng quan h này to nên ni dung chính ca cuc “khng hong” la tui HS THCS. HS THCS cĩ nhu cu m rng quan h vi ngi ln và mong mun ngi ln quan h vi chúng mt cách bình ng, khơng mun ngi ln coi chúng nh tr con trc ây na. Kiu quan h ca ngi ln vi tr em trc ây (kiu quan h khơng bình ng gia ngi ln và tr em) khơng cịn thích hp vi la tui này. Vì th, các em mong mun ci t li mi quan h này theo chiu hng hn ch quyn hn ca ngi ln, m rng quyn hn ca mình. Các em mong mun ngi ln tơn trng nhân cách, phm giá, tin tng và m rng tính c lp cho các em. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 53
20. duy trì s thay i mi quan h gia các em và ngi ln, các em cĩ nhng hình thc chng c, khơng phc tùng, xem nh là phng tin thay i kiu quan h c bng kiu quan h mi. S ny sinh la tui này cm giác v s trng thành là nhu cu c ngi ln tha nhn là ngi ln ã a n vn quyn hn ca ngi ln và các em trong quan h vi nhau. Nh vy, vic chuyn tip t kiu quan h gia ngi ln vi tr em (c thù cho la tui th u), sang kiu quan h mi v cht (c thù cho s giao tip ca HS THCS vi ngi ln) to iu kin phát trin mc trng thành la tui này. Tt nhiên vic chuyn tip này cĩ th din ra thun li hoc khĩ khn; iu này ph thuc hồn tồn vào s hiu bit ca ngi ln. Tuy nhiên, khơng phi mi ngi ln u nhn thc c nhu cu cn thay i kiu quan h vi các em . iu này mâu thun vi xu th “vn lên làm ngi ln” ca các em, vi cm giác trng thành ca các em, hn ch chuyn t tr em sang ngi ln, là nguyên nhân dn n s xung t gia các em vi ngi ln. Nu ngi ln khơng chu thay i quan h vi các em thì các em s tr thành ngi khi xng thay i mi quan h này. Nu ngi ln chng i s gây ra nhng phn ng ca các em di dng bng bnh, bt bình, khơng vâng li Nu ngi ln thy s phn i ca các em mà khơng suy xét v phía mình thay i quan h thì s xung t gia các em và ngi ln cịn kéo dài n ht thi kì ca la tui này. Nhng quan h xung t gia các em và ngi ln làm ny sinh nhng hành vi tng ng các em: xa lánh ngi ln, khơng tin tng vào ngi ln, cho rng ngi ln khơng hiu và khơng chu hiu các em, khĩ chu mt cách cĩ ý thc vi nhng yêu cu, nhng ánh giá, nhn xét ca ngi ln. Tác ng giáo dc ca ngi ln i vi các em b gim sút. Tính c lp và quyn bình ng trong quan h ca các em vi ngi ln là vn phc tp và gay gt nht trong s giao tip ca các em vi ngi ln nĩi riêng, trong vic giáo dc các em la tui này nĩi chung. Nhng khĩ khn c thù này cĩ th gii quyt nu ngi ln và các em xây dng 54 | MODULE THCS 5
21. c mi quan h bn bè hoc quan h cĩ hình thc hp tác trên c s tơn trng, tin tng giúp ln nhau. S hp tác này cho phép ngi ln t các em vào v trí mi — v trí ca ngi giúp vic và ngi bn trong nhng cơng vic khác nhau, cịn bn thân ngi ln tr thành ngi mu mc và ngi bn tin cy ca các em Tĩm li, s phát trin nhng t tng trong vic gii thích cuc “khng hong” la tui HS THCS ã c tích lu và khái quát li. Theo ĩ, nhng biu hin và din bin ca thi kì này c xác nh bi hồn cnh xã hi c th ca cuc sng, bng v trí xã hi ca các em trong th gii ngi ln. • Quan h vi bn bè trng: Mi quan h ca HS THCS vi bn bè cùng la tui phc tp, a dng hn nhiu so vi HS tiu hc. S giao tip gia các em ã vt ra ngồi phm vi hc tp, phm vi nhà trng, m rng ra trong nhng hng thú mi, nhng vic làm mi, nhng quan h mi trong i sng ca các em . Các em cĩ nhu cu ln trong giao tip vi bn bè vì mt mt, các em rt khao khát c giao tip và cùng hot ng chung vi nhau, các em cĩ nguyn vng c sng tp th, cĩ nhng bn bè thân thit, tin cy; mt khác cng biu hin nguyn vng khơng kém phn quan trng là c bn bè cơng nhn, tha nhn, tơn trng mình. HS THCS coi quan h bn bè cùng tui là quan h riêng ca nhng cá nhân. Các em cho rng các em cĩ quyn hành ng c lp trong quan h này và bo v quyn ĩ ca mình. Nu cĩ s can thip thơ bo ca ngi ln khin các em cm thy b xúc phm thì các em chng i li. Nu nh quan h ca các em vi ngi ln cng khơng thun hồ thì s giao tip vi bn bè cùng la tui càng tng và nh hng ca bn bè n vi các em càng mnh m. S bt hồ trong quan h bn bè cùng lp, s thiu thn bn thân hoc tình cm b phá v u sinh ra nhng cm xúc nng n, c xem nh là bi kch ca cá nhân. Tình hung khĩ chu nht i vi các em là s phê bình thng thn ca tp th, ca bn bè; cịn hình pht nng n nht i vi các em là b bn bè ty chay, khơng mun chi vi mình. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 55
22. — HS tiu hc khi kt bn thng cn c nhiu vào sc hc, hành vi, tính tích cc xã hi ca các bn, tc là vào vic bn mình thc hin nhng yêu cu ca ngi ln nh th nào. i vi HS THCS, iu quan trng kt bn là nhng phm cht v tình bn. “B lut tình bn” i vi các em bao gm nhng chun mc quan trng nht là s tơn trng ln nhau, quan h bình ng và giúp ln nhau, lịng trung thành, tính trung thc ĩ là c s HS THCS giao tip và kt bn vi nhau. — Tình bn trong i sng ca HS THCS: Các em la tui này thích giao tip và kt bn vi nhau. Nhng khơng phi mi em trong lp u c các em yêu thích, giao tip nh nhau. Các em ch kt bn vi nhng em c mi ngi tơn trng, cĩ uy tín và tin b rõ rt v mt mt nào ĩ . Lúc u, phm vi giao tip ca các em thng rng, nhng khơng c bn vng, cĩ tính cht tm thi. ĩ là thi kì la chn, tìm kim ngi bn thân. V sau, nhng em cĩ cùng hng thú, cùng yêu thích mt loi hot ng nào ĩ thì gn bĩ vi nhau, thích giao tip, trị chuyn vi nhau. Phm vi giao tip ca các em hp li, nhng quan h gia các em gn bĩ vi nhau hn. Trong giao tip, các em chu nh hng ca nhau. Nhiu em lúc u khơng a thích loi hot ng nào ĩ, nhng vì chi vi bn, bn hng thú v loi hot ng ĩ mà làm lây sang em. Vì vy, giao tip vi bn là ngun ny sinh hng thú mi. Nhng u im ca bn mà các em yêu thích ã làm cho các em phi suy ngh v mình mt cách nghiêm túc, mong mun mình cng cĩ nhng mt u im nh bn. Do ĩ, bn bè cĩ th tr thành hình mu i vi các em. Trong quan h giao tip ca la tui này, trị chuyn gi mt v trí cĩ ý ngha i vi các em . Trong khi chuyn trị, các em k cho nhau v mi mt sinh hot, i sng và suy ngh ca mình. Các em cĩ th nĩi vi nhau c nhng chuyn, nhng iu “bí mt” mà nhiu khi các em khơng k vi ai, k c vi ngi thân trong gia ình. Vì th mà các em yêu cu rt cao i vi bn bè. Các em hiu ã là bn bè ca nhau thì phi ci m, hiu nhau, t nh, v tha, ng cm và gi bí mt cho nhau. Lí tng tình bn ca la tui này là “sng cht cĩ nhau, chia ngt s bùi”. iu ĩ khơng ch là s tuân theo mt cách nghiêm ngt “b lut tình bn”, 56 | MODULE THCS 5
23. mà cịn là vn ngi này thâm nhp vào mi mt i sng ca ngi kia, cùng nhau hp tác hành ng. Càng ln lên, s thâm nhp v tâm hn gia các em càng c ny n, phát trin. ĩ là s ging nhau v i sng ni tâm, là s hiu bit nhau, s trùng hp v nhng giá tr ca cá nhân, v nhng hồi bão, v quan im trong cuc sng. S hình thành tình bn nh th thng i kèm theo nhng cuc tho lun, tranh lun vi nhau v nhng vn : cuc sng, o c, thm m Trong quá trình tranh lun s hình thành nhng quan nim mà các em ý thc c ĩ là nhng quan nim riêng, ngha là nim tin các em bt u c hình thành. la tui này xut hin mơi trng bn bè cùng tui. ây là yu t rt áng quan tâm trong s tác ng mnh ca yu t mơi trng xã hi n tr em. Vic hình thành mơi trng bn bè cùng tui là tt yu ca tr em, nhng kim sốt các mi quan h ĩ là nhim v ca ngi ln, trong ĩ vai trị ca cha m là yu t quyt nh. Khi quan tâm n cht lng ca các mi quan h này, thơng thng các tiêu chí c bn sau ây thng c các bc cha m xem xét: tiêu chí bn cùng hc, cùng lp, khi, trình và kt qu hc tp tng ng ca c nhĩm; tiêu chí xã hi th hin cùng s thích nh vui chi, dã ngoi, tham gia các hot ng vn ngh, th thao ; tiêu chí cùng khu ph, cùng khu dân c cng là tiêu chí áng quan tâm khi xem xét các mi quan h ca tr em. Trong iu kin hin nay, vic kim sốt ht các quan h ca tr em trong các phm vi mơi trng cĩ ý ngha quan trng trong cơng tác giáo dc. Tĩm li, s giao tip la tui HS THCS là mt loi hot ng c bit, mà i tng ca hot ng này là ngi khác — ngi bn. Ni dung ca hot ng này là s xây dng nhng quan h qua li và nhng hành ng trong quan h ĩ. Nh hot ng giao tip mà các em nhn thc c ngi khác và bn thân mình; ng thi qua ĩ làm phát trin mt s k nng nh k nng so sánh, phân tích, khái quát hành vi ca bn thân và ca bn, làm phong phú thêm nhng biu tng v nhân cách ca bn và ca bn thân. ĩ chính là ý ngha to ln ca s giao tip la tui này vi s hình thành và phát trin nhân cách. Vì th, nhng ngi làm cơng tác giáo NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 57
24. dc phi to iu kin các em giao tip vi nhau, hng dn và kim tra mi quan h ca các em, tránh tình trng ngn cm, hn ch s giao tip ca la tui này — Mt s c im v quan h gia các em trai và các em gái la tui này: Quan h gia các em trai và các em gái la tui này cĩ s thay i c bn so vi la tui trc. Thi kì này ta thy các em ã bt u biu hin s quan tâm ln nhau, a thích nhau và do ĩ quan tâm n v b ngồi ca mình. Lúc u s quan tâm ti gii khác các em nam cịn cĩ tính cht tn mn và biu hin bng phng thc c thù ca tr con, nh xơ y, trêu trc các em gái Các em gái nhiu khi rt bc, khơng hài lịng v nhng hành vi nh th ca các em trai, song ng c ca nhng hành vi ĩ, các em gái ý thc c và khơng bc tc, gin di các em trai. V sau, nhng quan h này thay i, mt tính trc tip, xut hin s ngng ngùng, nhút nhát, e thn. mt s em iu ĩ c bc l trc tip, cịn s khác thì c che giu bng thái th gi to, “khinh b” i vi ngi khác gii. Hành vi này mang tính cht hai mt: s quan tâm n nhau cùng tn ti vi s phân bit nam n. Cĩ nhiu em HS lp 8 và lp 9, c bit là các em gái, hay ý n vn ai yêu ai. Mc dù iu này các em rt bí mt, nu cĩ k cho ai bit thì ĩ ch là nhng ngi bn tht tin cy, thân thit. Nhng khơng hiu sao các em khác li bit c. iu ĩ chng t các em theo dõi, quan sát nhau, ý n nhau thng xuyên. HS các lp 6 và lp 7, tình bn gia nam và n ít ny sinh, nhng các HS lp 8 và lp 9 thì ny sinh thng xuyên hn, s gn bĩ gia hai bên rt thm thit và nĩ gi mt v trí ln trong cuc sng ca các em . các lp này ã xut hin các nhĩm hn hp (c nam ln n vào mt nhĩm bn). Hng thú i vi ngi bn cùng hc khác gii cĩ ý ngha khơng nh i vi s phát trin nhân cách ca các em. Mi cm tình, thân thin ã ng viên nhau, gi ý cho nhau, kích thích nhau làm iu tt, giúp nhau, bo v ln nhau. ây là mt ng lc t hồn thin bn thân ca tng em. 58 | MODULE THCS 5
25. Tt nhiên trong quan h nam n la tui này cng cĩ th cĩ s lch lc. Quan nim v bn khác gii khơng úng mc i n ch ua ịi chi bi, b vic hc tp và nhng cơng vic khác. Vì th, nhng ngi làm cơng tác giáo dc phi thy c iu ĩ, hng dn, un nn cho tình bn gia các em nam và n la tui này tht lành mnh, trong sáng. Nĩ là ng lc giúp các em trong hc tp, trong tu dng. 3.3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu 1: Anh (ch) hãy phân tích ý ngha ca các loi mơi trng c phân loi theo a bàn. Câu 2: Anh (ch) hãy phân loi mơi trng giáo dc theo các mi quan h. Ý ngha ca các loi mơi trng ĩ? 3.4. CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP, TỔ CHUYÊN MƠN Nội dung 4 NH HNG CA MƠI TRNG N HOT NG HC TP CA HC SINH TRUNG HC C S 4.1. MỤC TIÊU Giúp GV hiu c nh hng ca mơi trng hc tp n hot ng hc tp ca HS. T ĩ cĩ nhng hng tác ng hp lí nhm gĩp phn hình thành và phát trin nhân cách cho ngi hc. 4.2. THƠNG TIN CƠ BẢN 4.2.1. Ảnh hưởng của mơi trường đến mục đích, động cơ học tập Mơi trng hc tp nh hng khơng nh ti mc ích, ng c hc tp. Mc ích ca hành ng hồn tồn khơng phi do con ngi ngh ra mt cách ch quan mà nĩ c hình thành dn trong quá trình din ra hành ng. Mc ích thc s ch cĩ th cĩ khi ch th bt u hành ng. Mc ích hc ch c hình thành khi ch th bt u hc tp. Thơng qua hc tp, ngi hc chim lnh c tri thc, k nng, k xo b phn (nhng khái nim ca tng bài hc, tng tit hc) — ây là mc ích b phn. Trên c s chim lnh nhng tri thc, k nng, k xo b phn mà NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 59
26. chim lnh c tồn b nhng tri thc, k nng, k xo h thng (nhng khái nim ca mơn hc) — ây là mc ích mơn hc. Mi tri thc, k nng, k xo b phn c ch th tip thu và làm ch li tr thành phng tin cho vic hình thành mc ích b phn tip theo. C nh vy, mc ích hc s c hình thành trong quá trình thc hin mt h thng các hành ng hc trong mt mơi trng nht nh. ng c ca hot ng hc khơng cĩ sn mà hin thân i tng ca hot ng hc (ĩ là nhng tri thc, k nng, k xo ) mà ngi hc cn chim lnh hình thành và phát trin nhân cách. Cĩ hai loi ng c hc là: ng c hồn thin tri thc và ng c quan h xã hi. — ng c hồn thin tri thc: Trong quá trình hc tp, hc m rng tri thc, m rng vn hiu bit là ng c thúc y ngi hc tích cc hc tp nhm lnh hi tri thc, k nng, k xo. Trong trng hp này, nguyn vng hồn thin tri thc hin thân i tng ca hot ng hc. ây là ng c bên trong ca hot ng hc vì nhng yu t kích thích ngi hc xut phát t mc ích hc, t nhu cu, hng thú nhn thc ca ngi hc. Ngi hc mong mun hiu bit nhng iu mi l, m rng tri thc và h thy thoi mái, khơng cng thng, mt mi khi hc. — ng c quan h xã hi: Trong quá trình hc tp, ngi hc say sa hc ngồi s hp dn, lơi cun ca tri thc cịn vì các quan h xã hi (hc phc v xã hi, hc hài lịng cha m). Trong trng hp này, nhng mi quan h xã hi ca cá nhân c hin thân i tng ca hot ng hc. Khi hot ng hc c thúc y bi ng c quan h xã hi thì mt mc nào y nĩ mang tính cht cng bc, cĩ lúc xut hin nh là vt cn trên con ng t mc ích. Vì vy, ngi hc cm thy cng thng, mt mi và cĩ khi xut hin xung t gay gt. Hai loi ng c nĩi trên cùng din ra trong quá trình hc tp, nĩ làm thành mt h thng ng c thúc y ngi hc hc tp. Trong thc t, cĩ nhng HS hc tp vi s n lc nh nhau, kt qu t c nh nhau 60 | MODULE THCS 5
27. nhng ng c cĩ th rt khác nhau: cĩ ngi hc là do mun nâng cao trình hiu bit, mun cĩ s phát trin ngày càng cao; cĩ ngi hc là do c khen, b m vui lịng hoc ĩ là con ng tin thân. ng c ca hot ng hc khơng cĩ sn, nĩ c hình thành trong chính quá trình hc tp di s tác ng ca nhiu yu t: yu t ch quan (nhu cu, hng thú, tình cm, thái ca ngi hc) và yu t khách quan (cha m, thy cơ giáo, bn bè ). 4.2.2. Ảnh hưởng của mơi trường đến phương pháp học tập Vic hc tp trng THCS là mt bc ngot quan trng trong i sng ca tr. các lp di, tr hc tp các h thng các s kin và hin tng, hiu nhng mi quan h c th và n gin gia các s kin và hin tng ĩ. trng THCS, vic hc tp ca các em phc tp hn. Các em chuyn sang nghiên cu cĩ h thng nhng c s ca các khoa hc, các em hc nhiu mơn hc hn Mi mơn hc gm nhng khái nim, nhng quy lut c sp xp thành mt h thng tng i sâu sc. iu ĩ ịi hi các em phi t giác và c lp cao. a s thiu niên, ni dung khái nim “hc tp” ã c m rng ; nhiu em ã cĩ yu t t hc, cĩ hng thú bn vng i vi mơn hc, say mê hc tp. Tuy nhiên, tính tị mị, ham hiu bit nhiu cĩ th khin hng thú ca các em b phân tán và khơng bn vng, cĩ th hình thành thái d dãi, khơng nghiêm túc i vi các lnh vc khác trong cuc sng. Vì vy, mơi trng và phng pháp hc tp cĩ mi quan h tác ng qua li vi nhau. Mơi trng là iu kin ngi hc s dng nhng phng pháp hc tp thích hp. Mơi trng nhĩm lp, phng pháp ging dy ca GV, quan h ng x ca GV i vi HS là yu t nh hng trc tip ti phng pháp hc tp ca HS THCS. Quá trình dy hc ịi hi GV và HS cn n lc tìm ra các gii pháp dy và hc t hiu qu ngày càng cao, trong ĩ, vic GV vn dng phng pháp dy hc phù hp vi nhu cu, trình và các c im tâm lí khác ca la tui HS THCS c coi là mt gii pháp tt nht. Các phng pháp dy hc khác nhau phát trin nhng k nng và nhng phm cht khác nhau ca HS. Phng pháp dy hc a dng làm cho bài ging ca GV tr nên thú v và HS cm thy hng khi hn trong gi hc. xây dng mt mơi trng hc tp thân thin nhm khai thác mt giá tr và cm xúc ca HS trong quá trình hc NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 61
28. tp thì các mi quan h trong dy hc cĩ vai trị quyt nh. Quan h gia GV vi HS, gia cá nhân HS vi nhau, gia cá nhân vi nhĩm, gia nhĩm và c lp c phát trin theo xu hng tng cng s tng tác, hp tác và cnh tranh, tham gia và chia s. ây là mơi trng hc tp giúp HS THCS khơng ngng t hồn thin nhân cách và ci thin kt qu hc tp cá nhân. Thc t dy hc ã chng minh rng, nu quan h gia ngi dy và ngi hc t c trong iu kin tt p, quan h nh hng s phm, dân ch thì s tr thành yu t thúc y hot ng dy hc din ra thun li. C th: Khi GV say mê ging dy, cĩ trách nhim cao vi HS, gi m và dn ng cho HS, to c hi bình ng cho tt c mi HS thì hng thú hc tp ca HS c nâng cao rõ rt, to nên mt mơi trng hc tp tt. Quan h thy trị tt p c da trên s tơn trng ln nhau. HS tơn trng GV bi k nng ging dy, phm cht cá nhân, kin thc và trình chuyên mơn; GV tơn trng HS vì mi HS là mt nhân cách vi nhng n lc hc tp. Mi GV phi thy rng, s tơn trng mi cá nhân HS khơng phi là tơn trng mt cách chung chung i vi c lp mà phi c biu l thơng qua thái , tình cm và hành vi c th vi HS mà HS cĩ th cm nhn c. GV khơng nên phân bit i x mà phi làm cho tt c mi HS u c chp nhn mt cách tích cc và bình ng, nhng n lc hc tp ca các em phi c nhìn nhn và ánh giá khơng thiên v. Nhng HS cĩ nng lc và chm ch cn c ng viên phát huy, nhng HS nhút nhát cn c giúp nhiu hn tt c mi HS u nhn c s cơng bng t phía GV. i vi HS nam hay HS n, GV cĩ th cĩ thái i x khác nhau do c im tâm lí gii nhng c gng to c hi bình ng cho mi HS. Mi quan h tt p gia GV vi HS c biu hin c th thơng qua thái , c ch, iu b, ngơn ng ca GV trong quá trình dy hc. HS s cm thy t tin hn khi GV ti ci hay cĩ li khen ng viên HS hc tp; nĩ cĩ th thay i mt trng hp c coi là tiêu cc tr thành tích cc. GV cn t ra hài lịng khi HS thành cơng trong hc tp; nhit tình hng dn và gii áp thc mc cho HS; ng viên các em bày t nhu cu, nguyn vng hc tp và bit giúp , chia s kinh nghim hc tp vi 62 | MODULE THCS 5
29. bn; nhn xét và ánh giá kt qu hc tp m bo s cơng bng to cho HS cĩ ng lc phn u dành kt qu cao trong hc tp, tìm tịi phng pháp hc tp hiu qu. Nh vy, GV là ngi ch ng to ra và iu khin mi quan h gia thy và trị, dùng nh hng ca mi quan h ĩ xây dng các mi quan h tt p gia cá nhân vi cá nhân HS, gia cá nhân vi nhĩm và gia các nhĩm vi c lp. Trong các gi lên lp hay hot ng tp th, GV cn quan tâm n hot ng ca cá nhân vi cá nhân, cá nhân vi nhĩm HS nhm to ra mi quan h chia s, cng ng hp tác gia HS vi HS trong mơi trng nhĩm lp; giúp HS cĩ c hi bày t kin thc, k nng, thái trong mơi trng nhĩm lp. 4.2.3. Ảnh hưởng của mơi trường đến kết quả học tập Mơi trng hc tp ca HS THCS cĩ s tham gia ca nhiu nhân t: GV, ngi hc, gia ình, c s vt cht, yu t qun lí ca nhà trng. GV là ngi quyt nh s hp tác gn bĩ gia thy và trị, gia trị và trị, là nhân t quyt nh cht lng giáo dc hc tp HS. Hình thc bên ngồi, i sng ni tâm, phng pháp dy hc, k nng giao tip, phong cách sng ca GV cĩ tác ng mnh m n tâm lí HS. Khi bài ging ca GV c HS hng ng, ng h cĩ ngha là GV ang nh hng tích cc n mơi trng hc tp ca HS. Nng lc s phm, trình chuyên mơn ca GV, quan h ng x ca GV i vi HS là yu t quyt nh cht lng dy hc, là nhân t to nên kt qu hc tp ngi hc. — HS và tính tích cc hc tp trong mơi trng nhĩm lp: Tt c mi hot ng trong các nhà trng u nhm mc ích phát trin ngi hc, ngi hc c coi là yu t trung tâm. Vic xây dng mơi trng hc tp cho HS THCS cng da vào HS và hot ng ca HS khai thác mt giá tr và cm xúc trong hc tp và giao tip. Vì vy, cn thit phi to ra mơi trng hc tp t giác, tích cc, ch ng ca HS trong hot ng nhĩm lp nhm gĩp phn nâng cao kt qu hc tp. Chính thành tích hc tp ca lp, ca nhĩm s gĩp phn thúc y thành tích hc tp ca mi cá nhân HS trong nhĩm, lp. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 63
30. — Cán b qun lí: Nhn thc và hành ng ca cán b qun lí là “ct lõi” to nên s thân thin gia các thành viên trong nhà trng. Trong mi quan h, ngi cán b qun lí phi dân ch, minh bch, cơng khai. Gia cán b qun lí, GV, HS phi thc s tơn trng ln nhau, quan h chia s, cng ng trách nhim. Khơng th cĩ mơi trng hc tp tt nu trong nhà trng các mi quan h thiu dân ch, bt bình ng; hiu trng thiu tơn trng GV, GV khơng ng tình vi hiu trng hoc ngi trên quyn luơn luơn to áp lc vi nhân viên di quyn Hình nh các thy là hình nh lí tng mà các th h hc trị hc tp và làm theo. Chính tm gng lao ng ca các thy, cơ là bài hc cho lp lp th h HS, gĩp phn to nên thành tích ca nhà trng. — C s vt cht: Mơi trng hc tp ca HS gii hn trong mt khơng gian nht nh, ĩ là trng hc. Mi hot ng ca HS din ra trong phm vi khơng gian lp hc vi các yu t: bàn gh, ánh sáng, âm thanh cùng vi các phng tin phc v dy và hc, các thit b thc hành Mi trng THCS u cĩ s khác nhau nht nh v c s vt cht tu vào ngun lc kinh t ca nhà trng và a phng. Nhìn chung, các nhà trng THCS hin nay u phi hng ti tiêu chun ti thiu v iu kin c s, vt cht, ĩ là iu kin cn và nâng cao cht lng và m bo cht lng. Mt mơi trng hc tp tt trc ht phi m bo các iu kin c s vt cht ti thiu. Ngc li, c s vt cht thiu thn s gây ra khĩ khn v mi mt cho hot ng hc tp ca HS, làm gim sút kt qu hc tp ca HS. Mơi trng giáo dc là tp hp khơng gian vi các hot ng xã hi ca cá nhân, các phng tin và giao lu c phi hp vi nhau to iu kin thun li giáo dc t kt qu cao nht. Nhim v chm lo s nghip giáo dc, xây dng phong trào hc tp và phát trin mơi trng giáo dc lành mnh ã tr thành ch trng ln ca ng và Nhà nc, ã c xác nh trong Lut Giáo dc mi cá nhân và t chc phi thc hin. Do ĩ, vic xác nh nhim v xây dng và phát trin mơi trng hc tp cho th h tr là trng tâm trong ngành Giáo dc, nhng hồn thành c nhim v quan trng này ịi hi phi cĩ s quan tâm ca tồn xã hi. Xác nh mc tiêu chung ca giáo dc là phát trin 64 | MODULE THCS 5
31. tồn din nhân cách th h tr, giáo dc c mt con ngi trng thành là mt vic làm rt khĩ và v i. Nhng ni au v con em chúng ta h hng, ang b tn cơng và hu hoi dn bi ma túy, bi các t nn xã hi ang là vn cp bách phi quyt tâm gii quyt. Do bn cht nhân vn ca giáo dc, cùng vi o lí và l sng tình ngi ang thơi thúc chúng ta phi gĩp mt viên gch vào vic xây dng mt mơi trng hc tp lành mnh, tích cc. ng thi, cng cn thit phi phân bit rõ các khái nim mơi trng và mơi trng giáo dc là hai phm trù khác nhau v i tng tip cn và ni dung nghiên cu. Tuy nhiên, cĩ im chung là u nghiên cu s tác ng ca con ngi vi mơi trng xung quanh và ngc li. phm vi mơi trng giáo dc, ch yu cp n quan h gia con ngi vi con ngi trong mt phm vi hp hn. 4.3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu 1: Anh (ch) hãy phân tích nh hng ca mơi trng hc tp n hot ng hc tp ca HS THCS. Câu 2: Anh (ch) hãy phân bit mơi trng và mơi trng giáo dc. 4.4. CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP, TỔ CHUYÊN MƠN Nội dung 5 MT S BIN PHÁP XÂY DNG MƠI TRNG GIÁO DC 5.1. MỤC TIÊU Giúp GV làm quen vi mt s bin pháp xây dng mơi trng giáo dc. Trên c s ĩ giúp GV cĩ bin pháp, k nng phát trin mơi trng hc tp cho HS nhm nâng cao cht lng giáo dc. 5.2. THƠNG TIN CƠ BẢN 5.2.1. Phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội để giáo dục HS • Ni dung phi hp: Vic liên kt, phi hp gia mơi trng giáo dc gia ình, nhà trng và các t chc xã hi nhm thc hin mc ích phát trin nhân cách cơng NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 65
32. dân c coi là mt nguyên tc quan trng. Vic liên kt, phi hp cht ch gia ba mơi trng giáo dc nhm m bo s thng nht v nhn thc cng nh cách thc hành ng hin thc hố mc tiêu quá trình phát trin nhân cách; tránh s tách ri, mâu thun, vơ hiu hố ln nhau gây nên tâm trng nghi ng, hoang mang, dao ng i vi cá nhân trong vic la chn, tip thu các giá tr tt p. Gia ình, nhà trng và các t chc xã hi liên kt, phi hp thng nht mc ích, mc tiêu giáo dc th hin nhng ni dung c bn nhm phát trin tồn din các mt c, trí, th, m, lao ng Mi mơi trng u cĩ mt u th trong vic thc hin các ni dung giáo dc. Gia ình cĩ u th i vi vic giáo dc nh hng ngh nghip, rèn luyn k nng, k xo, thĩi quen lao ng chân tay, quan h ng x Nhà trng cĩ u th trong vic giáo dc tồn din, c bit là tri thc vn hố; các chun mc o c, ý thc cơng dân bng các phng pháp, phng tin hin i nhm thúc y nhanh quá trình phát trin nhân cách. Các ồn th xã hi bng các hình thc t chc hot ng xã hi ngồi gi lên lp giúp các em m rng kin thc, gn tri thc vi thc tin, ch trng, chính sách chung ca Nhà nc, ca a phng v các lnh vc trong i sng xã hi. Vic liên kt, phi hp các mơi trng giáo dc gia ình, nhà trng và các t chc xã hi din ra di nhiu hình thc. Vn c bn, quan trng hàng u là các lc lng giáo dc ĩ phi phát huy tinh thn trách nhim, ch ng tìm ra các hình thc, gii pháp, to ra mi liên kt, phi hp vì mc ích giáo dc, ào to th h tr thành nhng cơng dân hu ích ca t nc. Do ĩ, khơng th coi ây là trách nhim riêng ca lc lng nào. Tuy nhiên, gia ình và nhà trng cĩ trng trách ln hn, bi vì tr em là con cái ca gia ình, là HS ca nhà trng trc khi tr thành cơng dân xã hi. Liên kt, phi hp giáo dc gia gia ình, nhà trng và xã hi nhm thc hin nhng ni dung ch yu sau: — Thng nht mc ích, k hoch chm sĩc, giáo dc HS ca tp th s phm nhà trng vi ph huynh, vi các ồn th, c s sn xut, các c quan vn hố, giáo dc ngồi nhà trng. 66 | MODULE THCS 5
33. — Theo dõi, ánh giá kt qu quá trình giáo dc HS trong nhà trng và a phng nhm khơng ngng nâng cao hiu qu giáo dc. — Gia ình phi to mơi trng thun li cho vic phát trin tồn din v o c, trí tu, th cht, thm m cho tr em; ngi ln cĩ trách nhim giáo dc, làm gng cho con em, cùng nhà trng nâng cao cht lng, hiu quá giáo dc. — y mnh s nghip xã hi hố giáo dc nhm to ra ng lc mnh m cng nh iu kin thun li cho h thng nhà trng thc hin tt mc tiêu giáo dc ào to tt c các cp hc. • Nhng yêu cu thc hin tt vic phi hp: a) i vi gia ình — Hot ng tích cc trong t chc hi ph huynh nhà trng nhm gĩp phn xây dng c s vt cht, tinh thn, thc hin s nghip xã hi hố giáo dc, to iu kin thun li cho nhà trng nâng cao cht lng giáo dng và giáo dc. Nhng cuc hp ph huynh HS c t chc theo khi, theo lp do GV ch nhim hoc ban liên lc ph huynh t chc u nm hc hoc tng hc kì yêu cu các bc cha m cn i y nm vng mc ích, yêu cu, ni dung, phng pháp giáo dc HS, to s thng nht gia nhà trng vi gia ình trong quá trình giáo dc HS. — Duy trì thng xuyên, u n mi quan h gia nhà trng, gia ình bng s liên lc, phiu ánh giá, in thoi gia ình bit c kt qu hc tp, rèn luyn và nhng u — nhc im ca con em mình. Ngc li, nhà trng cng nm bt c tình hình hc tp, sinh hot ca HS ngồi gi lên lp. Tt c nhng nhn xét, ánh giá v phía nhà trng cng nh gia ình cn chính xác, thn trng, nhn mnh n u im, tin b là ch yu, khơng nên ch tp trung nhn mnh vào nhng nhc im, yu kém. Nu tr cĩ nhng sai phm nghiêm trng thì các bc cha m và nhà trng cn gp nhau trc tip nhm tìm úng nguyên nhân và các bin pháp giáo dc phù hp. Cha m khơng nên che giu nhng nhc im ca con cái trong hc tp, sinh hot gia ình, a phng i vi nhà trng, dn n nhng hin tng mt s em trng c khen thng là HS gii, tiên tin nhng a phng và gia ình cịn yu kém NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 67
34. v nhiu mt. Gia ình cng phát huy truyn thng “tơn s trng o”, bo v uy tín, danh d cho thy cơ giáo, tránh nhng li nĩi, thái , hành vi coi thng thy cơ giáo trc mt các em. — Vì mc ích giáo dc nên các bc cha m cn mnh dn thng thn liên lc, phi hp vi các c quan, ồn th, t chc mi a phng, k c nhng c quan bo v pháp lut nh cơng an, chính quyn a phng nu thy cn thit un nn, ngn chn kp thi nhng biu hin xu, lch lc cĩ th phát trin i vi con em mình. b) i vi nhà trng — Cn phát huy vai trị trung tâm trong vic liên lc, phi hp giáo dc. Nhà trng ch ng ph bin ni dung, mc ích giáo dc n các t chc xã hi ca a phng nh ồn Thanh niên, Hi Ph n nhm nh hng tác ng thng nht i vi quá trình hình thành và phát trin nhân cách ca tr. — Thc hin vai trị là trung tâm vn hố, giáo dc ca a phng, nhà trng cn t chc tuyên truyn ph bin các tri thc khoa hc k thut, cơng ngh, vn hố, xã hi, nhng kin thc v phng pháp, bin pháp giáo dc cĩ hiu qu tránh c nhng sai lm, lch lc i vi quá trình phát trin nhân cách ca tr, c bit trong c ch th trng cĩ khơng ít nhng tác ng xu nh hng n th h tr. — Nhà trng cn phi hp vi chính quyn a phng t chc cho các em tham gia tích cc vào các hot ng vn hố, xã hi nh: bo v mơi trng, n n áp ngha, bài tr ma tuý, dân s — k hoch hố gia ình nhm gĩp phn ci to mơi trng ngày càng tt p, lành mnh i vi quá trình hình thành, phát trin nhân cách ca tr. — Giúp a phng theo dõi, ánh giá kt qu ca quá trình giáo dc thanh thiu niên, phân tích nguyên nhân, xut các bin pháp nhm nâng cao hiu qu ca s liên kt, phi hp cht ch gia các mơi trng và khai thác vai trị, u th c bit ca giáo dc gia ình. — Xây dng, cng c Hi Ph huynh HS, ban giáo dc a phng to nên sc mnh tng hp, ng b, hng vào mc tiêu giáo dc th h tr mt cách thng xuyên, cĩ t chc, cĩ k hoch. 68 | MODULE THCS 5
35. c) Vi các t chc xã hi — Tim nng giáo dc ca lc lng xã hi nh các c quan ồn th, các hi qun chúng, các c s sn xut, các n v quân i là vơ cùng to ln, c th hin trong tt c các lnh vc t tng chính tr — o c, khoa hc — k thut, vn hố — ngh thut, th dc — th thao, ngh nghip di hình thc kt ngha vi nhà trng hoc u nhà trng xây dng c s vt cht — k thut hoc giúp các lp HS tham quan, hc tp, giao lu, tip xúc vi vic tht, ngi tht in hình, gng mu trong xã hi hồn thin cá nhân. Ch tch H Chí Minh ã khng nh “Nu nhà trng dy tt mà gia ình ngc li, s cĩ nh hng khơng tt n tr và kt qu cng khơng tt. Cho nên mun giáo dc các cháu thành ngi tt, nhà trng, gia ình, ồn th xã hi u phi kt hp cht ch vi nhau”. Chính quyn các cp ng viên tt c mi lc lng, mi tng lp xây dng thc hin np sng vn minh, thc hin các phong trào “ơng bà, cha m mu mc, con cháu hiu tho”, “Gia ình vn hố”, xây dng “Thơn xĩm khơng cĩ ngi nghin hút” , kiên quyt y lùi, xố b các tàn d lc hu, các nguyên nhân gây ra nhng t nn xã hi. Ngi ln cn gng mu trong mi lnh vc ca cuc sng th h tr noi theo. • Xây dng c s vt cht, cnh quan nhà trng: C s vt cht và cnh quan nhà trng cĩ tác ng mnh n cm xúc, hình thành n tng và nim t hào i vi HS. Mt mơi trng xanh, sch, p vi iu kiên c s vt cht c m bo to cho HS cm giác t tin, vui ti khi n trng, hình thành nên hng phn tích cc i vi mi hot ng. C s vt cht và cnh quan nhà trng bao gm các iu kin t nhiên ni trng ĩng và các phng tin k thut phc v cho mi hot ng ca nhà trng. — Các trng THCS cn phi m bo các iu kin ti thiu c s vt cht nh: khơng gian trong lp hc a dng và phong phú; bàn gh c ng; các phng tin dy hc nh bng, tranh nh, sách giáo khoa, Internet và các phng tin máy tính, máy chiu hot ng tt và an tồn. Các tài liu hc tp c cung cp theo yêu cu hc tp trng trung hc. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 69
36. Cu trúc phịng hc, ánh sáng, âm thanh t yêu cu v cht lng, h thng nhà c xây dng úng tiêu chun. Bài trí tranh nh, lơ gơ khu hiu phi mang tính thm m và tính giáo dc to nên nhng nét p vn hố nhà trng. — V cnh quan nhà trng phi m bo các iu kin c bn nh: Phịng hc cn c quét dn thng xuyên, h thng cây xanh, thm c, cây cnh c phi hp hài hồ to nên s thân thin, d chu cho HS trong mi hot ng. Khơng khí trong lành, khơng gian dành cho các hot ng c m rng và sch s. Vic xây dng c s vt cht và nh quan nhà trng là mt ni dung c bn cĩ mt mơi trng hc tp thân thin trng THCS. Nu các yu t trên khơng c m bo thì khơng th to ra c nhng nh hng tích cc n nhn thc, tình cm ca HS, làm hn ch cht lng dy hc trong nhà trng. Nhà trng phi cĩ sân chi, cĩ nhà v sinh, cĩ nc ung hp v sinh cho HS, cĩ nhà tp th thao, cĩ dùng hc tp, sách và tài liu tham kho cho HS. ây là nhng iu kin giúp HS cĩ th hc tp thành cơng và hiu qu. Nhà trng phi cĩ vn trng, cĩ th vin thân thin thu hút HS tham gia và to s tham gia t giác tích cc HS. 5.2.2. Lựa chọn, vận dụng phối hợp các phương pháp dạy học cĩ hiệu quả Quá trình dy hc ịi hi GV và HS cn n lc tìm ra các gii pháp dy và hc t hiu qu ngày càng cao, trong ĩ, vic GV vn dng phng pháp dy hc phù hp vi nhu cu, trình và các c im tâm lí khác ca la tui HS THCS nhm phát huy tính t giác, tính tích cc ch ng hc tp ca HS c coi là mt gii pháp tt nht. Mi phng pháp dy hc cĩ u im, nhc im khác nhau và s phù hp vi ni dung khác nhau, do ĩ GV cn phi hp các phng pháp dy hc nhm huy ng ti mc cao nht tính tích cc hc tp ca HS, to quan h hc tp hp tác, chia s trong mơi trng nhĩm lp ca HS. Khi la chn, vn dng, phi hp phng pháp dy hc, GV cn chú ý: Ni dung c bn ca bài hc, c im trình nhn thc ca HS, iu kin phc v cho dy hc, nng lc ca bn thân thit k và t chc bài hc trong mơi trng hc tp thân thin, hiu qu. 70 | MODULE THCS 5
37. 5.2.3. Xây dựng quan hệ sư phạm mang tính chuẩn mực xây dng mt mơi trng hc tp thân thin nhm khai thác mt giá tr và cm xúc ca HS trong qua trình hc tp thì các mi quan h trong dy hc cĩ vai trị quyt nh. Quan h gia GV vi HS, gia cá nhân HS vi nhau, gia cá nhân vi nhĩm, gia nhĩm và c lp c phát trin theo xu hng tng cng s tng tác, hp tác và cnh tranh, tham gia và chia s. Nhà trng cn tng cng xây dng các mi quan h s phm chun mc gia GV vi ng nghip, gia GV vi HS, gia HS vi GV và HS vi HS Tính chun mc trong quan h s phm phi tr thành nét vn hố truyn thng ca nhà trng, cĩ tác dng to ng lc cho hot ng dy và hc phát trin. 5.3. TRẢ LỜI CÂU HỎI Câu 1: Anh (ch) hãy phân tích yêu cu phi hp gia các lc lng trong mơi trng giáo dc? Câu 2: Theo anh (ch), th nào là mơi trng s phm mang tính chun mc? 5.4. CHIA SẺ VỚI ĐỒNG NGHIỆP, TỔ CHUYÊN MƠN D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Denomme và Madeleine Roy, Tin ti mt phng pháp s phm tng tác, NXB Thanh niên, 1999. 2. John Wiles and Joseph Bondi, TS Nguyn Kim Dung (Dch) Curriculum Development — A Guide to Practice , i hc S phm TP. H Chí Minh, 2004. 3. Trn Tuyt Oanh, Giáo dc hc, NXB i hc S phm, Hà Ni, 2008. 4. Phm Hng Quang, Mơi trng giáo dc, NXB Giáo dc, Hà Ni, 2006. NÂNG CAO NĂNG LỰC HIỂU BIẾT VÀ XÂY DỰNG MƠI TRƯỜNG GIÁO DỤC CỦA GIÁO VIÊN | 71