Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 33: Giải quyết tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm - Nguyễn Việt Hùng

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 33: Giải quyết tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm - Nguyễn Việt Hùng

1. NGUYỄN VIỆT HÙNG – HÀ THẾ TRUYỀN MODULE THCS 33 GI¶I quyÕt t×nh huèng s− ph¹m trong c«ng t¸c CHñ NHIÖM
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Là module 33 trong chng trình bi dng thng xuyên, khi kin thc GVCN THCS t chn. Tình hung s phm luôn thng xuyên xy ra trong các hot ng giáo dc, c bit là trong các hot ng ca GVCN. Hc tp module giúp cho ngi hc bit phân tích thông tin, ra quyt nh úng ng x có hiu qu các tình hung s phm trong công tác ch nhim lp trng THCS. B. MỤC TIÊU 1. VỀ KIẾN THỨC Ngi hc hiu c th nào là tình hung s phm, các yu t hình thành tình hung, s cn thit phi ng x có hiu qu giáo dc i vi các tình hung s phm. 2. VỀ KĨ NĂNG Có k nng phân bit và phân loi các tình hung, thu thp thông tin, tng hp và phân tích thông tin, k nng ra quyt nh, k nng ánh giá kt qu x lí tình hung. 3. VỀ THÁI ĐỘ Nhn thc c vic x lí tt các tình hung s phm có tác ng rt tích cc trong giáo dc HS, và ngc li, x lí không tt tình hung s phm s nh hng tiêu cc ti i tng giáo dc. 88 | MODULE THCS 33
3. C. NỘI DUNG Nội dung 1 TÌM HIỂU MỘT SỐ TÌNH HUỐNG THƯỜNG GẶP TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Tình huống và tình huống sư phạm 1.1. Tình huống là gì? cp n vn này cn làm sáng t nhng phm trù khái nim có liên quan vi “tình hung” nh: “tình hình”, “tình trng”, “tình th” là các khái nim có s phù hp và khác bit gia ng ngha. Do ó, ni dung ca chúng có nhng nét chung và nhng nét riêng. — Tình hình: Là mt phm trù khái nim rt rng, trong ó cha ng tng hp các quá trình vn ng ca t nhiên, xã hi, hot ng ca con ngi din ra trong khong thi gian và bi cnh nht nh có tính quy lut mà ngi ta có th d oán trc c, hoc nm bt quy lut iu khin các hot ng theo quy lut. Nhng trong din bin ca tình hình cng có nhng s kin, v vic xut hin t nhiên, bt ng ngoài d oán, hoc ngoài mc ích hành ng ca con ngi, lúc ó c gi là tình hung. S bin i ca t nhiên ngày càng tr nên phc tp, hot ng ca con ngi và s phát trin xã hi ngày càng phát trin phong phú, a dng thì tình hung xut hin ngày càng nhiu, an xen trong din bin ca tình hình. Nh vy, trong “tình hình” có hàm cha “tình hung”. — Tình trng: Có th hiu mt cách n gin là trng thái phát trin ca t nhiên, xã hi và ca con ngi mt thi im nht nh có th nhn bit c hin trng nhng mc xác nh khác nhau (bình thng, tt, hoc xu, thun li, khó khn, t bin hay tun t ) hoc có th cha bit, hay bit cha rõ ràng. Nh vy, trong tình trng có th có nhng trng thái, thi im cha ng, xut hin tình hung. — Tình th: Là s phát trin ca tình hình ã dn ti mt nh im, thi im nào ó to ra mt mi tng quan, mt v th nht nh, th mnh GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 89
4. hay yu, th thng hay bi, th ch ng hay b ng, th th hay th công hoc có khi li lâm vào th tin thoái lng nan buc phi có cách gii quyt kp thi, c áo vt ra khi mi tng quan v th ó theo hng tích cc và có li nht cho mình. ây có im gp nhau gia tình th và tình hung khía cnh phát trin ca mâu thun dn n tình trng cn phi gii quyt kp thi nhng có s khác bit v phm vi gii hn và tính cht ca các mâu thun ca chúng. — Tình hung: Là nhng s kin, v vic, hoàn cnh có vn bc xúc ny sinh trong hot ng và quan h gia con ngi vi t nhiên, xã hi và gia con ngi vi con ngi buc ngi ta phi gii quyt, ng phó, x lí kp thi nhm a các hot ng và quan h có cha ng trng thái có vn bc xúc ó tr li n nh và tip tc phát trin. — Tình hung s phm là nhng tình hung ny sinh trong quá trình iu khin hot ng và quan h s phm buc nhà s phm phi gii quyt a các hot ng và các quan h ó tr v trng thái n nh, phát trin khp nhp nhm hng ti mc ích, yêu cu, k hoch ã c xác nh ca mt t chc. 1.2. Một số đặc điểm của tình huống sư phạm — Tính c th, thc t, cha ng nhng mâu thun, bc xúc xut hin trong mt phm vi thi gian và không gian khó bit trc òi hi phi ng phó, x lí kp thi. Nhng s kin, v vic din bin bình thng theo chng trình, k hoch không có nhng mâu thun, bc xúc. Nhng xung t to ra s bt n nh trong quá trình s phm thì không phi tình hung mà ch là vic gii quyt nhng vn bình thng trong s vn hành ca hot ng s phm. — S xut hin tình hung thng cha ng yu t ngu nhiên, bt phát, nhng cng có tính quy lut phát trin ca t nhiên, xã hi nói chung, ca s phát trin mt t chc trong hot ng s phm nói riêng. Mt t chc có k cng, n np, oàn kt thng nht, trên thun di hoà din ra trong mt môi trng t nhiên, xã hi ít bin ng thì tình hung s xut hin ít hn mt tp th có t chc k lut kém, ni b 90 | MODULE THCS 33
5. him khích, k nhau, môi trng t nhiên, xã hi xung quanh có nhiu bin ng phc tp. Vì th, vic xây dng mt t chc vng mnh, có k cng n np, oàn kt thng nht, môi trng cng ng xã hi tích cc, lành mnh s là nn tng tt yu hn ch c nhng xung t, mâu thun, nhng tình hung gay cn phc tp xut hin trong công tác ch nhim. Nh vy, s xut hin và phát trin ca tình hung din ra theo quy lut “nghch bin” vi s phát trin ca mt tp th, mt t chc. — Tính a dng, phc tp ây là mt trong nhng c im ni bt ca tình hung nói chung, tình hung s phm nói riêng. iu này th hin nhiu khía cnh khác nhau. — Phn ánh nhiu loi mâu thun gay cn, phc tp trong hot ng và quan h ca t chc và ngoài t chc. — Cha ng nhiu nguyên nhân, nhiu duyên c và k c nhng n s tim tàng du kín mà ngi GVCN phi ht sc minh mn, tnh táo, nhy cm và tinh t mi phát hin c. Mi hot ng và quan h GVCN và HS xét n cùng u din ra trong cách i nhân x th, gia con ngi vi nhau, thông qua quan h gia ngi vi ngi thc hin mi công vic. Trong quan h ó có nhiu vn mà pháp lut, k cng, n np, hay chng trình k hoch ch nhim u không th ph quát ht c. — Có bt nh cao Mt công vic bình thng có din bin theo chng trình, k hoch hay tin tng i n nh. Nhng mt tình hung xã hi hay ch nhim thì din bin tu thuc vào cách x lí ca ngi ch nhim và c im ca i tng. Chính do s tng tác c th ó mà din bin ca tình hung có th phát trin, bin i theo nhng ng hng, tin rt khác nhau. — Tính pha trn ca các tình hung, c bit là tình hung s phm thng th hin ch: Các s kin, v vic, hoàn cnh có vn trong tình hung thng có s ln ln, pha tp gia cái có lí và cái phi lí, gia cái thin và cái ác, gia cái tt và cái xu, gia cái chung và cái riêng, gia cái cá bit và cái ph bin; gia cái tích cc và cái tiêu cc t nhà s phm trc mt tình th: trng en ln ln, phi trái cha tng minh, úng sai cha t tng. Nhiu khi, nhng chân giá tr, nhng nhân t tích cc thng b GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 91
6. che khut, chìm sâu và b bao ph bi cái v bên ngoài không phn ánh úng bn cht ca s vt. Vì th, nhà s phm phi có nhng th pháp tác ng c bit gn c khi trong nhm phát huy sc mnh tim n tích cc ca ch th, khc phc, hn ch tiêu cc, gii quyt mi vic cho tng minh. ng thi GV phi kích thích, khi dy kh nng t gii to mâu thun, xung t ca các nhân t to ra tình hung. — Tính lan to Mt tình hung phát sinh trong i sng hay trong công tác ch nhim, nhy cm trong nhng trng hp dng nh “riêng l”, “cá bit” vn có nh hng trc tip n hot ng và quan h trong cng ng tp th, hoc lan truyn qua con ng d lun xã hi làm cho các ngun thông tin thu thp c v các s kin, v vic, nguyên c to ra tình hung b phn ánh thiên lch, méo mó theo kiu “tam sao tht bn”. iu ó nhc nh nhà s phm khi khai thác các ngun thông tin xã hi cn tnh táo, sáng sut “nghe” t nhiu phía và có u óc phân tích, tng hp nhanh, nhy, sc so; bit cách s dng và iu khin d lun tp th; s dng sc mnh ca cng ng, nhng u mi quan trng ch yu gii quyt vn mt cách khách quan, minh bch có hiu qu. Tuy nhiên, cng có nhng tình hung xy ra trong phm vi hp, rt cá bit, có nhng khía cnh cn kín áo, t nh không cn thit m rng, công khai trong tp th thì ngi ch nhim li cn phi c gng hn ch phm vi lan to n mc nht nh mi gii quyt êm thm vn . 1.3. Phân loại tình huống sư phạm Bn thân nhà s phm ã iu khin mt h thng xã hi thu nh ht sc nng ng, phc tp. Vì th, nhng tình hung ny sinh trong hot ng và quan h s phm cng thiên hình, vn trng Vì th, xut hin nhiu cách tip cn khác nhau, phân loi theo nhiu kiu khác nhau phn ánh tình hung nhng góc nht nh. — Phân loi theo tính cht Da theo mc và tính cht mâu thun, có các loi tình hung: + Tình hung gin n. + Tình hung phc tp. 92 | MODULE THCS 33
7. — Phân loi theo i tng to ra tình hung + Tình hung n phng: Ngha là ch có mt bên to ra mâu thun. Ví d, tình hung “Ngi ng sau lá n ca nhà s phm”. + Tình hung song phng, là loi tình hung xut hin nhng mâu thun t hai phía. Ví d, tình hung “Nhng ngh t hai phía”. + Tình hung a phng là tình hung to nên bi nhiu mi quan h và hot ng trong công tác ch nhim. Phn ln các tình hung phc tp trong công tác ch nhim u thuc loi này. Theo cách phân loi trên có th cp ti các loi tình hung xut hin trong các mi quan h gia nhà s phm vi nhau, gia nhà s phm vi ngi khác, gia các thành viên trong tp th này vi tp th khác trong t chc, hoc gia t chc này vi t chc khác và cng ng ngoài xã hi, gia cá nhân này vi cá nhân khác trong và ngoài t chc — Phân loi theo các chc nng ca nhà s phm Cách phân loi này có th sp xp các tình hung theo các chc nng và chng trình. C th là các loi: + Tình hung trong công tác k hoch. + Tình hung trong công tác t chc nhân s, xây dng tp th. + Tình hung trong ch o hot ng s phm. + Tình hung trong kim tra, ánh giá. — Phân loi theo ni dung hot ng s phm Theo cách này, vic phân loi có th da trên nhng ni dung hot ng s phm ã c Nhà nc quy nh trong các vn bn pháp quy. — Trong công tác hun luyn, ào to, ngi ta còn phân loi tình hung theo các loi: + Tình hung óng và tình hung m. + Tình hung có tht, tình hung gi nh. Mc du vic phân loi có nhiu kiu khác nhau, nhng do cùng tip cn mt i tng — tình hung s phm, vì th, mi cách tip cn u có s khác bit nht nh nhng nó cng cha nhng ni hàm tng ng nht nh, an xen nhau rt khó phân bit. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 93
8. 2. Một số tình huống thường gặp trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS Tình hung 1: Trong lp HS phi ngi theo ch quy nh, nhng vào tit sinh hot và gi dy ca GVCN, có mt HS li t ng o ch, ngi lên bàn u. Khi hi lí do, HS ó nói rng: — Tha thy ch nhim, em thích hc môn ca thy và em thích xem thí nghim ca thy làm. Trc tình hung ó GVCN nên x lí th nào? Tình hung 2: Bn có tt nói ngng, ln ln gia l và n. Khi ging bài, HS trong lp ã ci. Nghe thy ting ci ó, GVCN x lí th nào? Tình hung 3: Trong khi quay mt vào bng, thy giáo ch nhim thy HS di lp n ào và ci khúc khích. Khi thy ch nhim ngng vit bng và quay li thì c lp im lng và nhìn lên bng. Nu là thy giáo ch nhim ó, bn x lí th nào? Tình hung 4: Trong khi ang ging bài, thy giáo ch nhim nhn thy mt n sinh không nhìn lên bng mà mt c m màng nhìn ra phía ngoài ca s lp. Nu là thy giáo ch nhim, bn s x lí th nào trc tình hung ó? Tình hung 5: Trong khi ging dy, thy giáo ch nhim phát hin ra mt HS n ang c mt cun tiu thuyt tình cm r tin. Nu vào trng hp thy giáo ch nhim ó, bn s x lí th nào? Tình hung 6: Nu lp bn ch nhim, có mt HS vi phm k lut, bn yêu cu HS v mi ph huynh n gp bn nhng HS ó ã t b hc. Bn s x lí nh th nào? Tình hung 7: Trong lp 10B do thy Tun làm ch nhim có em Hùng hay ngh hc không phép. Tun qua em cng 2 bui ngh hc không phép. Nu là thy ch nhim Tun, bn s x lí th nào? Tình hung 8: Mt HS sp b a ra xét Hi ng k lut. Ph huynh em là ngi có chc v ch cht a phng n ngh bn vi t cách là GVCN xin vi Hi ng chiu c và “cho qua”. Nu là GVCN, bn s ng x vi v ph huynh ó ra sao? 94 | MODULE THCS 33
9. Tình hung 9: Là GVCN, mt ln n thm gia ình HS gp úng lúc b m em ang la mng em. Nu là GVCN ó, bn s x s th nào? Tình hung 10: Mt n sinh lp bn làm ch nhim mi 15 tui nhng c th ã cao ln, phát trin nh thiu n ã b cha m bt ngh hc ly chng. N sinh ó n nh bn là GVCN che ch, bn x lí th nào? Tình hung 11: Là GVCN lp, mt hôm có anh công an n trng gp và thông báo rng mt HS ca lp ó ang có nghi vn là ã tham gia vào mt v trm cp. ây là mt HS thng c bn ánh giá là mt HS ngoan. Trc tình hung ó bn s x lí th nào? Tình hung 12: Sau khi sinh hot lp, HS ngh cô giáo ch nhim mi hát mt bài, nhng qu thc cô giáo không bit hát. Cô s làm th nào? Tình hung 13: Trong gi lao ng, 2 HS t ý r nhau b v. Là GVCN, thy/cô x lí HS trong tình hung này nh th nào? Tình hung 14: Hai xe ô tô ch HS lp bn i tham quan. Xe nào các em cng ngh bn i cùng. Bn s x lí th nào? Tình hung 15: Do có s xích mích, mt s thanh niên ngoài trng n ch lúc tan hc s n ánh mt HS lp bn ch nhim. Bit c s vic trên, bn s x lí th nào? NHIỆM VỤ HỌC TẬP 1. c các thông tin nêu trên, bn hãy 1.1. Làm rõ khái nim v tình hung, tình hung s phm. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 95
10. 1.2. Làm rõ s khác bit v tình hung s phm và tình hung trong công tác ch nhim. 1.3. Phân tích và xut ngn gn cách x lí các tình hung s phm nêu trên. 96 | MODULE THCS 33
11. 1.4. T các thông tin trên, kt hp vi kinh nghim ca bn thân, bn xut các tiêu chí phân thành các loi tình hung trong công tác ch nhim. 2. Nêu mt vài ví d v mt s tình hung theo s phân loi ca bn. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 97
12. THÔNG TIN PHẢN HỒI X lí tình hung s phm ca GVCN Tình hung 1: Không nên: — Kiên quyt buc HS ngi v ch theo quy nh. — Vui v cho HS ngi bàn u luôn. Nên: Hoan nghênh HS có tinh thn ham hc hi và yêu cu HS vn tr v v trí ch ngi mà GVCN ã quy nh. Khuyn khích em c gng hc tp và quan sát nhng thí nghim chng minh c làm ti lp. Tình hung 2: Không nên: — GVCN tng l nh không bit. — GVCN nghiêm khc yêu cu các em trt t, nghiêm chnh hc tp. Nên: GVCN bày t vi HS nh sau: “Tôi bit tt nói ngng ca tôi chc chn s làm các em ci. Tôi bit iu ó và hàng ngày ang luyn nói nhanh chóng khc phc c tt nói ngng này, mong các em thông cm cho tôi” Tình hung 3: Không nên: — Thy ch nhim cau mày quát mng v thái n ào ci ct ca HS. — Thy ch nhim gi lp trng yêu cu cho bit vì sao lp li ci mi khi thy quay vào bng. Nên: Thy HS vn ci, nên thy ch nhim tm dng tit hc, i sang phòng GV soi gng xem li mt và trang phc sa sang li. Sau ó tip tc ging dy. Tình hung 4: Không nên: — Ngng ging và phê bình em HS phân tán t tng không chú ý vào bài ging. 98 | MODULE THCS 33
13. — Ch nh ngay HS ó tr li mt câu hi mà GVCN a ra. Nên: GVCN ra mt câu hi phát vn chung, cho HS phát biu, nhân ó GV hi em HS ó có ý kin gì tham gia b sung và nhìn em vi con mt “nhc nh”. Tình hung 5: Không nên: — GVCN xung thu sách và phê bình ngay trc lp v vic HS c truyn cm trong gi. — Thu ngay truyn và ui HS ra khi lp vì vi phm ni quy. Nên: Yêu cu HS a truyn cho GV, nhc nh em chú ý nghe ging. Cui gi hc tip tc gp em HS ó góp ý, un nn. Tình hung 6: Không nên: — Không x lí gì, cho HS t b hc. — Tip tc gi giy mi ph huynh HS n trng gp GVCN. Nên: GVCN n ngay gia ình gp ph huynh HS thông báo tình hình, tìm hiu nguyên nhân và bàn vi ph huynh ng viên HS tip tc i hc cng nh tìm bin pháp thích hp giáo dc em. Tình hung 7: Không nên: — Tuyên b tm ình ch hc tp ca HS ó làm kim im và ngh lên Hi ng k lut nhà trng thi hành k lut. — Yêu cu cán b lp n gia ình thông báo tình hình và chuyn giy mi ph huynh HS n gp nhà trng. Nên: GVCN gp riêng HS tìm hiu lí do, sau ó n thm và báo vi ph huynh HS bit tình hình và tìm hiu nguyên nhân. Tu theo nguyên nhân c th, GV bàn vi ph huynh HS cách giúp thích hp. Tình hung 8: Không nên: — GVCN ngh v ph huynh ó gp thng Hiu trng t ý kin trên. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 99
14. — Nhn là s trình bày ngh trên ca gia ình trc cuc hp Hi ng k lut. Nên: Tóm tt li khuyt im trm trng mà HS vi phm. ngh gia ình cùng thng nht vi GVCN ánh giá mc vi phm và bin pháp k lut cn thit, coi ó là bin pháp giáo dc em HS có dp “tnh ng” rút kinh nghim và sa cha khuyt im. Tình hung 9: Không nên: — B v, không vào thm. — C vào thng trong nhà gp ph huynh HS, coi nh không có gì xy ra. Nên: Gõ ca ch b m HS ra m ca ri mi vào. GVCN t vn mt cách thng thn, khéo léo. “Hôm nay tôi n thm gia ình trao i vi các bác v nhng tin b cng nh mt vài im cn góp ý thêm vi em. ng thi cng mong hai bác cho nhn xét v tình hình em nhà ra sao? ” Sau khi gia ình giãi bày tình hình, GVCN tip tc góp ý và bàn bin pháp phi hp giáo dc gia nhà trng và gia ình. Tình hung 10: Không nên: — GVCN nói vi HS ó: “ây là vic ca gia ình, nhà trng không th tham gia c”. — Khuyên em ó kiên quyt “u tranh”, “khc t” ý kin ca b m. Nên: ng viên em gi vng tinh thn, tip tc hc tp tt. GVCN ha s trao i vi Ban i din cha m HS, oàn thanh niên và chính quyn a phng cùng gii thích vn ng gia ình thc hin úng lut Hôn nhân. GVCN cng khuyên em cn bày t nguyn vng vi b m c tip tc i hc n ni n chn vì em còn ham hc tp và cha iu kin kt hôn theo lut. Tình hung 11: Không nên: — Khng nh vi công an ây là HS ngoan. 100 | MODULE THCS 33
15. — Coi ây là vic xy ra ngoài nhà trng, ngh công an c iu tra và x lí theo lut. Nên: Bình tnh nghe công an phn ánh nhng vic nghi vn, nhn là s tìm hiu vn trên qua các em HS khác và s phn ánh tr li trong thi gian sm nht. GVCN cng không quên trình bày nhn xét, ánh giá ca mình v HS ó vi công an. Tình hung 12: Không nên: — Cô giáo ch nhim nói: “Cô không bit hát, ngh mt em hát thay cô”. — Cô giáo ch nhim nói: “Cô hát không hay, cô xin c mt bài th vy”. Nên: Cô giáo ch nhim nói vi các em: “Cô hát không hay, nhng vi nhit tình ngh ca các em, cô s hát và ngh tt c các em hát cùng cô”, sau ó cô giáo hát mt ca khúc quen thuc, ph bin, v tay bt nhp cho các em v tay và hát cùng cô. Tình hung 13: Không nên: — mc cho HS b v, s kim im và phê bình trong bui sinh hot lp i vi hai HS trên. — C t trng gi hai bn tr li tip tc lao ng. Nên: C lp trng i gi hai bn tr li gp thy giáo ch nhim. Khi các em tr li, GV nghiêm khc nhc nh HS ó và yêu cu các em phi tip tc tham gia lao ng cùng các bn; trong quá trình ó GV luôn ý quan sát thái lao ng ca các em trên. Cui bui lao ng GVCN hp lp kim im rút kinh nghim ánh giá kt qu bui lao ng. GVCN a ra hin tng hai HS nh b v ã kp thi c góp ý và sau ó ã sa cha khuyt im c gng lao ng. Tình hung 14: Không nên: — GVCN tuyên b không th mt lúc ngi c hai xe theo yêu cu các em c. — GVCN tuyên b s ngi vi xe A. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 101
16. Nên: “Cô phn khi khi thy xe nào cng mun có cô i cùng, cô s thu xp nh sau: Lt i cô ngi vi các em xe A, lt v cô s ngi vi các em xe B”. Tình hung 15: Không nên: — Coi chuyn xích mích ngoài phm vi nhà trng, không có trách nhim gii quyt. — Nhc nh HS, cn hoà gii mâu thun vi bn và không c gây chuyn ánh nhau ti cng trng. Nên: Yêu cu HS lu li trng. C lp trng v ngay báo vi gia ình n ón con v. Báo vi bo v trng gii to thanh niên trên. Nu thy có du hiu còn có kh nng s ngi trên tìm cách ón ánh thì gi in cho công an a phng báo cáo tình hình và mong có s can thip cn thit. CÂU HỎI TỰ ĐÁNH GIÁ Tình hung sâu sc nht bn tng gp phi trong công tác ch nhim là gì ? Qua tình hung ó, bn rút ra iu gì, ti sao? iu ó có nh hng gì ti công tác ch nhim ca bn? 102 | MODULE THCS 33
17. Nội dung 2 TÌM HIỂU MỘT SỐ KĨ NĂNG CẦN THIẾT KHI GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Một số kĩ năng cần thiết khi giải quyết tình huống trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS 1.1. Nhận biết đối tượng ứng xử i tng chính ca ng x s phm là HS, mt con ngi c th. Trong nhà trng, s lng HS ông, bn thân GVCN không ch dy mt lp mà dy nhiu lp hoc nhiu khi lp (lp 6 — 7 — 8 — 9) cho nên trong a s các trng hp, trò bit thy nhiu hn là thy bit trò và thm chí khi GV nh mt, nh tên, cng cha nói rng GV nhn bit c HS. Ni dung nhn bit i tng ng x s phm ca mi GV nói chung bao gm: Tên tui, lp hc, thy, cô giáo ch nhim, nhóm hot ng và mt i tng trong nhóm, a im gia ình sinh sng và s b v ngh nghip ca cha m, mt vài nét v nng lc hc tp, hoàn cnh sng ca gia ình. Nhng ni dung này c ch th ng x, c bit GVCN tìm hiu có th tt c ngay mt lúc và cng có th ch là mt s trong toàn b ni dung ó, hoc là tri dn trong toàn b quá trình ng x. S quen bit gia ch th và i tng ng x là c s xác nh s lng ni dung cn tìm hiu. Bu không khí ban u trong khi nhn bit i tng là rt quan trng. Ch th ng x cn to ra nhng n tng tt, d chu, gn gi khi mi gp nhau, bi iu ó góp phn m ra mt hành lang giao tip nhng giai on sau. Vi lí do nh vy, thi gian nhn bit i tng cng là thi gian ch th ng x t bc l mình, t gii thiu v mình trc i tng. ng v c hai phía trong quan h ng x, bc nhn bit c coi là thi gian thm dò s b mt s nét v s thích, thói quen, cá tính. Nh nhng thông tin do s thm dò em li, ch th ng x có th ánh giá tng quan v i tng, kt hp vi hoàn cnh không gian và thi gian cho phép, ni dung ng x (tình hung có vn ) la chn phng án ng x (phng án s dng uy quyn hp lí bt i tng tuân th; phng án gi m, khuyên nh i tng t nhn bit mà phc tùng; phng án GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 103
18. dùng sc mnh giáo dc ca tp th, phng án giao nhim v giáo dc, phng án dùng pháp ch theo quy nh ca trng và t chc ). X lí tình hung ng x s phm Xét v mt thi gian, tình hung ng x s phm thng xut hin hoc trc tip khi GVCN có mt, òi hi phi x lí ngay, hoc tình hung c thông báo qua mt trung gian khác. Trong c hai trng hp, mc dù công vic t chc ng x là khác nhau, nhng thng vn phi tri qua mt s ni dung c bn sau ây: Tìm hiu nguyên c dn ti tình hung (do bn thân i tng ng x gây ra hay do mt cá nhân, mt tp th khác to lp; hoàn cnh dn ti tình hung v mt tâm lí cá nhân, cuc sng gia ình, mâu thun trong ni b tp th ), din bin ca tình hung, hu qu do tình hung mang li (mc , nh hng i vi cá nhân và tp th). 1.2. Quyết định sử dụng phương án dự kiến để xử lí tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS Ni dung này c coi là ct lõi ca ng x s phm, chi phi nhiu nht ti kt qu ng x s phm. Khi ch th ã xác nh phng án cn ng x vi HS thì kèm theo ó là vic s dng các phng tin ng x tng ng. Vi bt c phng án nào, ngi GVCN cng cn gi c v trí ch o ca mình thông qua ngôn ng giao tip (mm mng nhng dt khoát, rõ ràng nhng súc tích, vui v nhng không ùa ct), hành vi giao tip (nghiêm túc nhng có s quan tâm, bình ng lng nghe nhng có th bc, ) ng thi giúp i tng ng x bình tnh, ch ng tip thu hoc cùng bàn bc gii quyt tình hung. Nu hot ng ng x t ti kt qu mong mun, áp ng c mc ích giáo dc và tho mãn nhu cu ca i tng ng x thì cn khuyn khích, ng viên trao thêm nhim v và trách nhim cho i tng; còn nu cha t ti kt qu thì ch th ng x ht sc bình tnh, cân nhc v mt thi gian tránh tình trng y i tng ti mc cng thng (già néo t dây) hoc nhàm chán trc cách x lí ca ch th ri cùng thng nht vi i tng ng x v mt không gian, thi gian phù hp cho mt cuc gp li tip theo. 104 | MODULE THCS 33
19. S nóng vi và hiu thng trong ng x s phm là khuyt im thng thy trong khi gii quyt các tình hung s phm, c bit i vi nhng GV tr, hoc nhng GV có cá tính mnh. Ngc li, cng có nhng GV ch trông ch vào tp th, trì hoãn các cuc tip xúc tay ôi, ngi va chm, rt ít u t suy ngh tìm kim trong thc tin giáo dc nhng kinh nghim tht bi hay thành công ca mình và ng nghip nâng cao tay ngh và ngh thut s phm. ó không phi là s “hin t” trong giáo dc mà là s ngi khó, ngi kh, a y tinh thn trách nhim ca mình cho ngi khác. 1.3. Đánh giá rút kinh nghiệm qua mỗi lần xử lí tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS ây là công vic cn thit ca GVCN qua mi ng x s phm t ó GVCN rút kinh nghim v nhng gì cn b sung và hoàn thin, nhng gì cn gìn gi và phát huy. Kinh nghim ng x s phm không t dng mà có; s phc tp v nhân cách ca i tng giáo dc kéo theo s cn thit cu th trong hot ng thc tin ca GV mà trong ó ng x s phm là công vic thng nht. Ngi GVCN cn phi n vi HS không ch nhng lúc các em có c nhân cách úng n mà k c nhng lúc nhân cách ca HS có s t bin, tha hoá giúp h. S vp ngã trong công tác giáo dc là không tránh khi, nhng vp ri mà tránh và tìm ra con ng bng phng hn nhm t ti ích luôn luôn là nim vui trong ngh nghip ca ngi GVCN. 2. Những nguyên nhân dẫn tới khó khăn hoặc thất bại khi xử lí tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS 2.1. Sự thiếu kinh nghiệm giáo dục Ngi ng x tt phi là ngi có bn lnh, t tin trên c s vn sng, kinh nghim phong phú và ngh thut giáo dc. Vì th, mt trong nhng nguyên nhân dn ti khó khn khi ng x là s thiu vn sng và kinh nghim giáo dc. Thc t va chm trong công tác giáo dc là nhng bài hc rt phong phú và sinh ng nhn bit i tng giáo dc. Tâm tính HS mi em mi khác, iu kin sinh hot vt cht và tinh thn ca mi em trong nhng hoàn cnh riêng bit ca gia ình, ca a phng GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 105
20. không ging nhau, do ó hiu c i tng giáo dc ca mình, ngi GVCN phi thông qua các mi quan h nhiu chiu, trc tip hoc gián tip, bit nhn xét các mi quan h ca các em vi bè bn, vi ngi ln tui, cách n nói, i ng và s ánh giá ca tp th i vi HS ó, thy c mình s thc hin các tình hung s phm nh th nào trong mi ln ng x. Vì ít kinh nghim giáo dc, không ít GV khi x lí tình hung thng t i tng vào v trí ca mình, òi hi quá nhiu hoc ch nhng b cho êm . Nhng GVCN thiu kinh nghim ng x thng không xut phát t mt ng ý ln át hoc bình dân mà ch yu là lúng túng trc mi tình hung bt cht cha quen bit, cha tìm ra c li thoát trong cách c x tho mãn nhu cu ca i tng, mc dù s tho mãn ch c xét ti nh là s chp nhn có ý thc ca i tng ng x trc yêu cu ca GVCN. 2.2. Sự lạm dụng uy quyền của chủ thể xử lí tình huống sư phạm trong công tác chủ nhiệm ở trường THCS Nguyên nhân th hai phi k ti là vn s dng uy quyn ca mình do ngh nghip em li mt cách thái quá. Trong giao tip s phm nói chung và ng x s phm nói riêng, uy quyn ca GVCN là c s vng chc to cho h có c v trí ch o. Uy quyn ca GVCN do nhiu yu t to nên nh quy nh, n np hc ng, truyn thng o c xã hi, nhng iu ch yu li chính do mi quan h thy trò và nhân cách ca GVCN to nên. Gìn gi và to lp uy quyn ca mi GVCN phi luôn c bn thân GV ý thc thng trc trong công tác giáo dc, c bit là trong ng x s phm. Trong s phát trin ca mình, mi cá nhân chu s chi phi ca nhiu uy quyn nh các th ch, pháp lut Nhà nc, tp th trng lp và oàn th, uy quyn ca vn hoá, truyn thng o c, song trc tip là uy quyn ca cha m và ca thy cô giáo. Nu nh tr nh, uy quyn ca cha m và nhà giáo dc là tuyt i thì càng ln lên, khi nhn thc xã hi ca HS c m rng, các mi quan h xã hi c thit lp trên c s gia tình cm và lí trí tr nên mnh m hn thì không phi lúc nào sc mnh uy quyn ca thy cô giáo cng là tuyt i. S so sánh gia chun mc o c xã hi vi lòng nhân ái và nng lc thc s ca ngi GVCN to 106 | MODULE THCS 33
21. nên sc mnh uy quyn ca ngi GVCN trong suy ngh và tình cm ca HS. Do ó, mt s thái quá, bt chp nhng c im tâm lí ca i tng ng x, không nhn ra hoc lãng quên nhng gì mình có th to nên uy quyn s dn ti nguy c tht bi trong ng x. Có th nói, uy quyn ca ngi GV i vi HS chính là s t nguyn chp nhn cái chân, thin, m trong mi quan h vi h và vi xã hi thông qua nhng hành ng thng nht ca ngi GVCN. Lm dng uy quyn ca ngi GVCN trong ng x s phm dn ti nhng biu hin trong hành vi thiu chun mc ng x ca h i vi HS nh quát nt, sng s, thm chí có nhng hành ng xúc phm nhân phm ca HS. Vic không kim ch c tình cm, xúc cm ca mình trc nhng t bin do i tng gây ra ôi khi kéo theo s hn láo, tiêu cc áng ra không có HS, làm cho tình hung ng x thêm gay cn. Bt c ai còn trong tui hc trò, mt trong nhng iu nh hng sâu sc ti tâm hn h là o c và nhân cách ca thy cô giáo. Truyn thng o lí dân tc Vit Nam rt coi trng quan h thy trò. GVCN không ch là ngi em n cho HS ngun tri thc mà còn là tm gng sng v t cách, phm hnh, c HS quan tâm theo dõi và noi theo. 2.3. Tính mặc cảm của HS và định kiến của GVCN Mt trong nhng khó khn mà GVCN thng gp phi trong ng x s phm là tính mc cm ca HS và nh kin ca GVCN. Sng trong tp th, chúng ta có th phân bit c trong ó có nhng HS có nng lc và phm cht o c tt, song ng thi luôn tn ti mt b phn HS chm tin. Biu hin trong mi ng x ca nhng b phn HS này là khác nhau. b phn nhng HS chm tin, trc mt tình hung có kt qu xu do các em gây ra, thái và hành vi ng x ca các em thng mang tính th ng; các em ch i cn gin d ca GVCN trút lên u nhiu hn là s khuyên nh và thuyt phc. Trong suy ngh ca s HS này luôn có s mc cm vi chính mình rng úng hay sai thì phn thua thit vn là mình t ó dn ti phn ng bng vic im lng hoc c gng ln tránh trc câu hi ca GVCN, ct mau chóng thoát c s truy cu trách nhim ca GVCN hoc s chú ý ca tp th. Thm chí có nhng GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 107
22. HS th hin nhng hành vi vô giáo dc vi thy cô và tp th, ch vì các em cho rng ng nào cng b chì trit và phê bình, rng mun i ti âu cng c. Nguyên nhân dn ti tình hung s phm khó khn này, mt phn quan trng là do GVCN. Trong ng x, nhng HS kém ci thng ít c GVCN to ra c hi các em trình bày có ngn ngành nhng gì ã xy ra, hoc lng nghe nhng gì các em mun. Trong nhiu trng hp, mt s HS ã xut phát t mt ng c úng n, nhng thiu suy ngh chín chn dn ti nhng hành vi sai (ánh ngi cu bn, cho bn chép bài trong gi kim tra, ) nhng vi nh kin v s h n ca HS ó, GVCN thng không gi c bình tnh, quy chp mt cách vi vàng, phê bình nhiu hn là phân tích úng sai. Do phi lp i lp li s trng pht trong ng x, giao tip vi không ít ch th x lí tình hung khác nhau, HS dn to lp c cho mình con ng th ng: tr , phá quy, hoc liu lnh. V phía ngi GVCN, nh kin i kèm vi nó là s bo th trong khi nhìn nhn nhân cách ca HS. Di cách nhìn nh kin, hu nh mi hành vi ca nhng HS kém u b quy t v chiu hng tiêu cc, còn nhng HS ngoan thì ngc li. Cách nhìn thiu bin chng này thng dn ti s bt n trong ng x vi HS. T nh kin trong suy ngh dn ti nh kin trong cách x s, các tình hung không c GVCN xem xét k càng, nhng liu pháp rn trong ng x thng c áp dng, nhng nhân t tích cc trong tình hung d b b qua. Tính bt bin trong quan nim v s phát trin nhân cách ca HS là mt sai lm trong giáo dc. H qu là s mt mát nim tin trong HS i vi l phi, i vi bn bè, tp th và GVCN. nh kin không bao gi mang li hiu qu trong ng x s phm, nó luôn to ra s quay lng li ca HS i vi các tác ng ca giáo dc bt ngun t nh kin ca GVCN. ng x s phm òi hi ngi GVCN cn có ch kin ch không phi là nh kin. Ch kin trong ng x s phm to ra v trí uy quyn, song nó phi c iu chnh cho phù hp vi s phát trin bin chng ca tình hung s phm, ó chính là s khác bit gia uy quyn s phm ích thc vi uy quyn s phm cng nhc c sinh ra t nh kin. 108 | MODULE THCS 33
23. Mi HS là mt nhân cách, mt cá tính, mt s phn cha ng bit bao c m, kì vng, kh nng, thành bi, xu tt, i sng cá nhân, quan h bn bè, gia ình, sc kho. HS luôn có nhu cu v mt cuc i có ý ngha, mun c xã hi, tp th và c bit là thy cô giáo ch nhim ánh giá mình nh mt thành viên xng áng ca tp th. HS không ai không mun c gng gi gìn s ánh giá ó trc mt bn bè và nhng ngi thân quen cng nh trong ý thc ca mình. Ph.E.D Dzecginski ã nhn xét: “Mi ngi có mt lòng t tôn, mt tính ham công danh nht nh, mi ngi u có mt cái tên và mt khuôn mt”. HS mong mun có c nhng hành vi, c ch, vic làm toát lên nng lc ca mình c mi ngi i x công bng, c sng trong mt tp th lp oàn kt, thân ái, có nhng hot ng cun hút tui tr. 2.4. Sự yếu kém của tập thể lớp Mt nguyên nhân na to nên khó khn trong ng x là s thiu ng cm ca tp th HS i vi cách x lí ca GVCN và iu ó cng có ngha GVCN thiu mt ch da cho toàn b quá trình ng x. Tp th c coi là ch da v d lun và sc mnh giáo dc. Mt tp th yu cng có ngha tp th mt i kh nng ch ng nhng hin tng tiêu cc ca HS. Mt tp th yu luôn tn ti trong nó nhng cán b lp non kém, ít có s u tranh vi nhng biu hin tiêu cc, luôn tìm cách bao che khuyt im cho nhau. Vi nhng yu im này, uy tín ca tp th lp không cng hng vi uy quyn ca GVCN trong ng x s phm. Hin tng n c trong ng x s phm ca GVCN i vi nhiu tình hung to ra nhng khó khn v vic nm bt tình hình i tng, khó ng x mt cách toàn din và sâu sc, không có c môi trng tt rn e, thuyt phc nhng HS hay quy phá trong tp th. Trong ng x s phm, không có gì thun li bng khi x lí tình hung, ngi GVCN có c s giúp và ng h ca tp th lp hc, oàn thanh niên và nhng nhóm bè bn ca i tng ng x. Nhng tp th này ngoài tác dng nh là ch da cho ch th ng dng, h còn là nhng véct giáo dc thun chiu, cùng hng ti mc ích hoàn thin nhân cách cho mi cá nhân trong tp th. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 109
24. NHIỆM VỤ HỌC TẬP 1. Bn hãy cho bit v các k nng cn có ca ngi GVCN trong vic x lí tình hung s phm. 2. mi k nng, bn rút ra iu gì mình cha bit hoc mình ã bit ri nhng cha chc chn? THÔNG TIN PHẢN HỒI Các k nng cn có ca ngi GVCN trong vic x lí tình hung s phm: — K nng thu thp thông tin; — K nng phân tích thông tin; — K nng ra quyt nh x lí tình hung; — K nng ánh giá kt qu x lí tình hung; — K nng ngn chn, phòng nga các tình hung xu, tiêu cc có th xy ra ti lp ch nhim. 110 | MODULE THCS 33
25. CÂU HỎI TỰ ĐÁNH GIÁ 1. Trong các k nng cn có ca ngi GVCN trong x lí tình hung s phm, bn có th b sung thêm k nng gì, ti sao? 2. Trong các k nng nêu trên, bn thành thc nht k nng nào? 3. Bn nêu ý ngha ca k nng ngn chn, phòng nga các tình hung xu, tiêu cc có th xy ra ti lp ch nhim. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 111
26. Nội dung 3 TÌM HIỂU MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP CẦN THIẾT KHI GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÔNG TIN CƠ BẢN 1. Nhận thức khái quát về phương pháp tình huống sư phạm — Phng pháp tình hung s phm là tng hp nhng bin pháp, cách thc i nhân x th mà nhà s phm dùng ng phó, x lí a các tình hung ny sinh trong quá trình iu khin các hot ng và quan h ng x tr li trng thái n nh, tip tc thc hin mc tiêu mong mun. — Phng pháp tình hung không phi là mt phng pháp hoàn toàn c lp, tách bit vi các phng pháp khác (phng pháp t chc hành chính, phng pháp thuyt giáo — giáo dc, phng pháp tâm lí xã hi, phng pháp kinh t ). Nó là mt b phn cu thành c bit ca h thng phng pháp ó. — Tính cht c bit ca phng pháp tình hung th hin ch không s dng nguyên vn nhng bin pháp thông thng trong iu kin phát trin bình thng ca mt t chc. ng x vi các tình hung, hoàn cnh có vn cha nhiu mâu thun, bc xúc, “khác thng trong cái bình thng”, ngi ch nhim phi bit la chn, s dng có sáng to nhng tinh hoa, tiêu chun nht, u vit nht ca các phng pháp ó, tích hp mt cách c áo các phng pháp ó to ra nhng th pháp ng x, nâng lên thành ngh thut ng x gii quyt các tình hung ch nhim mi em li kt qu. Trong nhiu trng hp, ngi ch nhim phi khai thác, s dng c nhng phng pháp vt ra ngoài phm vi gii hn mi có th em li hiu qu. Chính vì th, phng pháp tình hung òi hi nhà s phm không ch có tm hiu bit rng, nhân cách o c cao, thông tu mà còn phi nhanh nhy, linh hot, sc so, tnh táo trong vic xem xét, phán oán, phân tích, tng hp vn có k nng thun thc v ch nhim, có tài “thiên bin vn hoá” trong cách “i nhân x th” vi nhiu loi tình hung ny sinh trong hot ng và quan h ch nhim. 112 | MODULE THCS 33
27. Khi x lí thành công nhng tình hung tiêu biu xy ra trong hot ng, nhà s phm không nhng ã th hin bn lnh, nng lc và k nng s phm nhun nhuyn ca mình mà còn bc l nhng th thut va mang tính khoa hc va mang tính ngh thut ng x, góp phn to nên nhng bí quyt thành công trong hot ng. 2. Một số bí quyết thành công trong ứng xử tình huống 2.1. Bí quyết lục tri (6 điều cần biết) Bí quyt này c tng hp theo kinh nghim c truyn ca phng ông khuyên ngi ch nhim trong ng x cn: (1) Tri k: Bit mình (2) Tri b: Bit ngi (3) Tri ch: Bit gii hn, im dng cn thit (4) Tri túc: Bit n âu là (5) Tri thi: Bit thi th, hoàn cnh (6) Tri ng: Bit cách ng x 2.2. Tạo ra sự cân bằng động, sự tương đồng trong nhiều mối quan hệ tương khắc ẩn chứa trong tình huống Gia lí và tình, gia cái chung và cái riêng, gia cái ph bin và cái cá bit, gia trc và sau, gia trên và di, gia ngoài và trong cn to c s cân bng, tng ng. Ví d, tình hung “Chn ai làm th kí cho GVCN” chng hn: Ngi GVCN cn mt th kí giúp vic. Tp th HS có hai HS u có nng lc và phm cht làm vic ó, trong ó có mt HS gn gi GVCN hn. Vy chn ai bây gi? Thot nhìn có v gin n. Nhng tình hung này nu xem xét k, hàm cha nhiu mi tng khc: gia cái chung và cái riêng, cá nhân tp th, gia các cá nhân vi xã hi khá phc tp mà ngi GVCN ng x to ra mt s cân bng cho trên thun di hoà, trong m ngoài êm, chung riêng vn toàn. 2.3. Dĩ bất biến, ứng vạn biến (Bác Hồ) Bí quyt này òi hi ngi ch nhim phi ly cái bt bin là nguyên tc ng phó vi các s kin, v vic, tình hung xy ra muôn hình vn trng. Do ó, phi xem xét, n o, cân nhc nhiu phng án khác nhau và GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 113
28. tìm ra gii pháp ti u trong hoàn cnh, iu kin c th ca mình. Ví d, GVCN có mt phn thng riêng mun tng cho ch mt HS, nhng có 4 HS u t ra xng áng c nhn phn thng. ó là: 1) Em là HS gii nht 2) Em HS hc yu, có nhiu c gng và có tin b vt bc 3) Em HS ngoan, d thng, c thy yêu bn mn 4) Em HS có nhiu thành tích óng góp cho tp th Rõ ràng ây có nhiu phng án la chn khác nhau, mi phng án u có lí l riêng. Nhng vn có mt phng án ti u nht trong iu kin c th này. Tình hung này c thm dò bng phiu mt lp tp hun ch nhim gm 32 ngi thì thu c kt qu nh sau: Thng cho em th nht: 6 ngi Thng cho em th hai: 19 ngi Thng cho em th ba: 0 ngi Thng cho em th t: 3 ngi Thng nhiu em: 4 ngi Nh vy, phng án c nhiu ngi la chn nht là thng cho em th hai: Em HS hc yu, có nhiu c gng và có tin vt bc. Nhng ngi la chn phng án này gii thích rng: Phn thng riêng dành cho em th hai tc là ng viên, khuyn khích s c gng ca nhng em hc yu và ã có tin b vt bc ng viên khuyn khích nhng nhân t mi tin b. Thông thng, thành tích ca nhng em hc yu ít khi vn ti t chun khen thng chung, do ó hay b b ri, lãng quên, làm cho các em hc yu cm thy mình dng nh ng ngoài cuc ca các phong trào thi ua. 2.4. Phép đối cực trong ứng xử Cách x th này ã có t ngàn xa cha ông ta vn thng s dng theo quan im “c tr”: “Ly i ngha thng hung tàn, ly trí nhân thay cng bo” (Nguyn Trãi) ly “cái thin thng cái ác”, ly “cái cao thng thng cái thp hèn”, ly “cái nhu thng cái cng”. 114 | MODULE THCS 33
29. 2.5. Thuật tương phản Trong ng x tình hung nhiu khi cng phi “tng k, tu k”, “ly c tr c” thay i tình th, bin b ng thành ch ng ng x trc nhng tình hung gay cn, vi nhng i tng t ra “cao th”, khác ngi 2.6. Nghệ thuật chuyển hướng Trong mt s tình hung có mâu thun gia các cá nhân, ngi ch nhim không nht thit phi gii quyt chính bn thân mâu thun ó mà tìm cách gii to làm cho h “n vi nhau” hoc n vi t chc dn dn chuyn t i u sang hi nhp, chuyn t xung t sang cng tác. Bng cách ó, vic gii quyt tình hung mâu thun, xung t bng tp th và trong tp th s tr nên nh nhàng và có hiu qu bn vng hn. 2.7. Sử dụng nhân vật trung gian Có nhng trng hp, tình hung xy ra trong quan h gia con ngi vi con ngi trong t chc òi hi ngi ch nhim phi x lí, nhng do có nhiu nguyên nhân khá t nh, bn thân GVCN trc tip ng x có th kém hiu qu. Trong trng hp ó, ngi ch nhim cn s dng thêm nhân vt trung gian mà nhân vt ó t ra có nhng u th c bit, có nhng mi quan h tác ng qua li, có sc thuyt phc c bit i vi các i tng to ra tình hung. Bin pháp này s to ra nhng lc lng tác ng song song rt có hiu qu, to thêm sc mnh và uy tín cho ngi ch nhim. 2.8. Biện pháp bùng nổ Có nhng tình hung xy ra mang sc thái i x cá bit trong tp th. ây, i tng to ra tình hung ã tr nên chai sn, tr lì di mi tác ng thông thng áp dng trong công tác ch nhim. Trong trng hp này, GVCN cn t ra táo bo tìm ra nhng th pháp “t phá” vào ni tâm ca i tng, dùng sc mnh ca tình cm, ca lòng t trng, danh d, ca lng tâm làm thc tnh, bùng n nhng sc mnh tim n sâu kín bên trong con ngi. S bùng n ó s to ra ni lc phá v cái v bên ngoài chai sn, tr lì tng chng nh bt kh xâm phm. Cng có khi ch là mt s gi m, mt s tác ng nho nh nhng li ánh úng vào im sáng ca tâm hn, là ng c tích cc to ra mt s GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 115
30. “bùng n” tích cc, mt phn ng dây chuyn làm phát trin nhanh nhng nhân t tích cc, t gii to c mâu thun cho chính mình, to ra mt kt qu bt ng, bn vng. 2.9. Thuật sử dụng ngôn ngữ ứng xử Ngôn ng là mt phng tin cc kì sc bén trong giao tip, ng x. Nó va là ting nói ca trí tu, va là ting nói ca trái tim. Nó còn th hin c áo dáng v, thn sc ca con ngi. Nó là phng tin c sc trong mi quan h giao lu liên nhân cách. Trong công tác ch nhim, ngoài s giao tip thông thng, ngôn ng còn là mt phng tin chuyn ti thông tin, ra các quyt nh, mnh lnh i nhân x th Nhng ngôn ng cng là mt con dao hai li. Tác dng ca nó chính hay tà, tt hay xu, tích cc hay tiêu cc ph thuc vào ngi s dng nó. — Nu bit cách nói nng lch thip, t nh, chân tình, úng mc, bit “la li mà nói cho va lòng nhau” thì li nói s có hiu lc siêu vit, nhiu khi còn mnh hn sc mnh ca vt cht. Nhng nu s dng nhng th ngôn ng trnh thng, cc oan, nnh b, gi di thì rt d xúc phm n nhân tâm; nhiu khi gây ra nhng phn ng i nghch cc kì nguy him, hu qu ca nó không lng trc c. — Mt khác cng cn phi bit im lng, bit nghe li ngi khác nói. Châm ngôn bn cn ghi nh trong x th: “Nói là gieo, nghe là gt” (Tagore) “Im lng là mt phng châm x th hay nht” (Kant) “Im lng là vàng, nói là ngc” (Pascal) — N ci, cách nhìn, iu b c ch, nét hài hc ca GVCN cng chính là mt dng ngôn ng c bit trong giao tip ng x. Chúng có kh nng gii to mâu thun, to ra trng thái tinh thn, bu không khí thun li to ra nhng kt qu bt ng trong nhng tình hung nht nh. 2.10. Biết khen và biết chê — Khen, chê chính là mt loi ngh thut ánh giá, xác nh nhân cách ca con ngi, sc mnh ca t chc biu hin ra trong kt qu ca công vic, mc tin b ca tng cá nhân và tp th. Nó tác ng vào bn cht ca con ngi là mun c khng nh mình gia mi ngi trong 116 | MODULE THCS 33
31. t chc. H tìm thy mình trong s ánh giá ca ngi khác, ca tp th. Trong nhà trng, s ánh giá ca GVCN có tm quan trng c bit, có tính i din cao nht. Nó có tác dng ng viên, khuyn khích các nhân t tích cc, dù là nh nht hay ln; ng thi khng nh giá tr ca ci u vit, ni bt. Mt khác, nó to c hi cho mi ngi, cho t chc nhn bit mt hn ch khc phc. Vic khen ngi thái quá s ny sinh tính ch quan, thói u nnh b, tính kiêu ngo Mt khác, s chê bai quá thng thng, thiu t nh s làm cho ngi ta nht chí, cm thy mình nh nh bé i, tm thng i, dn n hành vi tiêu cc. iu cn nói trong cách khen, chê là: — Phát huy u im khc phc khuyt im. — Ch nên chê trách, trng pht khi ngi ta hiu rõ li lm, khuyt im ca mình. — Khen cái u vit tiêu biu, nhng cng c bit khuyn khích khen ngi cái mi tin b, có trin vng. — Khách quan, công bng, công khai, úng mc trong ánh giá, khen ngi. Rõ ràng, minh bch nhng li lng, t nh và thn trng trong s phê bình, chê trách, k lut. Ngn ng có câu “Tt p phô ra, xu xa y li”, “óng ca bo nhau”, nhng cng nên nh câu “Thuc ng dã tt”. “Nói tht mt lòng”, “Mt lòng trc c lòng sau”. Nhng s quanh co, du dim u gây hu qu có hi cho c ôi bên. Vì th, phi tu c ng bin mi là ngh thut khen chê hng con ngi ó vào cái chân, thin, m. 2.11. Cần quyết đoán và thận trọng, táo bạo một tí để vượt qua vỏ ốc của sự do dự đánh mất thời cơ Tu theo i tng ng x, ôi khi cng phi lùi tin, hoà thng. Nên nh rng cái c cái mt luôn i theo cùng nhau. Mt cái “tiu d” c “cái i s” là thành công, thng li ri. 3. Các bước tiến hành ứng xử tình huống Vic ng x tình hung là rt nng ng, linh hot. Có nhng tình hung tng i n gin có th ng x nhanh chóng, khó phân bit logic ca nó, nhng phn ln các tình hung trong công tác ch nhim THCS u GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 117
32. tng i phc tp, vn ng theo nhng quy nh có logic nht nh. Các nhà nghiên cu phng pháp tình hung tìm cách xây dng ra các bc tin hành ng x nhng tình hung tng i phc tp, nh sau: Bc 1 Tip cn tình hung — Tìm hiu i tng có quan h vi tình hung — Khai thác các duyên c trc tip, các nguyên nhân sâu xa, tim n trong tình hung Phân tích s b c im, tính cht ca tình hung Bc 2 Phân tích tng hp tìm ra nguyên nhân ct lõi — Loi b các nguyên nhân th yu, nhng duyên c b ngoài che lp bn cht s vic — Tìm ra nguyên nhân sâu sa, ch yu làm c s cho vic tìm bin pháp ng x Bc 3 Tìm bin pháp ng x — Các bin pháp ng x tình th — Các bin pháp x th lâu dài, bn vng Bc 4 ánh giá kt qu — Xác nh kt qu c th ca tình hung — Nhng tác ng kéo theo n cá nhân và t chc — Rút ra bài hc kinh nghim Vic nêu ra các bc ng x tình hung là có tính c l nhm vch ra nhng hành ng, nhng thao tác cn thit có th có gii quyt tình hung mt cách ti u. Trong thc t, ng trc mt tình hung c th nào ó, ngi ch nhim phi nhy cm, thông minh, mu trí, linh hot, tu c ng bin. iu tiên quyt là phi luôn luôn nh hng theo mc tiêu ã c xác nh nhm tìm ra nhng gii pháp ti u. 118 | MODULE THCS 33
33. NHIỆM VỤ HỌC TẬP 1. Th nào là — K nng nhn bit i tng ng x? — K nng ra quyt nh s dng phng án d kin x lí? — K nng ánh giá cái c và cái cha c qua mi ng x s phm? GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 119
34. 2. mi k nng, bn rút ra iu gì mình cha bit hoc mình ã bit ri nhng cha chc chn? CÂU HỎI TỰ ĐÁNH GIÁ 1. Ngoài các k nng ng x tình hung ã nêu trên, bn có th b sung thêm k nng gì, ti sao? 2. Trong các k nng nêu trên, bn thành thc nht k nng nào? 120 | MODULE THCS 33
35. 3. Bn nêu ý ngha ca các k nng ng x s phm. Nội dung 4 PHÂN TÍCH VÀ GIẢI QUYẾT MỘT SỐ TÌNH HUỐNG ĐIỂN HÌNH TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ NHIỆM VỤ HỌC TẬP 1. Bn hãy nêu mt vài ví d v tình hung công tác ch nhim mà bn ã tri nghim theo dàn ý sau: — Mô t tình hung GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 121
36. — Phân tích tình hung — Nhn nh và quyt nh gii quyt tình hung 2. Sau khi t tip cn vi module này, bn có phân tích, b sung thêm gì nu phi ra quyt nh gii quyt các tình hung tng t? 3. Bn hãy chia s vi ng nghip nhn c thông tin phn hi. 122 | MODULE THCS 33
37. D. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Quy nh v tiêu chun ánh giá cht lng giáo dc trng THCS (Ban hành kèm theo Thông t s 12 /2009/TT-BGDT ngày 12/5/2009 ca B trng B Giáo dc và ào to) 2. Quy nh Chun ngh nghip giáo viên THCS, giáo viên THPT (Ban hành kèm theo Thông t s 30 /2009/TT-BGDT ngày 22/10/2009 ca B trng B Giáo dc và ào to) 3. iu l Trng THCS, trng THPT và trng ph thông có nhiu cp hc (Ban hành kèm theo Thông t s 12/2011/TT-BGDT ngày 28/3/2011 ca B trng B Giáo dc và ào to) 4. Lut Giáo dc nm 2005, Lut sa i nm 2009. 5. Quy nh v o c nhà giáo (Ban hành kèm theo Quyt nh s 16/2008/Q-BGDT ngày 16/4/2008 ca B trng B Giáo dc và ào to) 6. Cc Nhà giáo và Cán b qun lí các c s giáo dc kt hp vi D án THCS II, K yu hi tho “Công tác ch nhim lp”, 2010. 7. K yu hi ngh “i mi công tác ch nhim lp trng trung hc”, Hi Phòng, 11/2009. 8. T chc PLAN ti Vit Nam. Phng pháp k lut tích cc, Tài liu hng dn cho tp hun viên, 2009. GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG SƯ PHẠM TRONG CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM | 123