Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 3: Giáo dục học sinh Trung học Cơ sở cá biệt - Nguyễn Thanh Bình

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 3: Giáo dục học sinh Trung học Cơ sở cá biệt - Nguyễn Thanh Bình

1. NGUYỄN THANH BÌNH MODULE THcs 3 Gi¸o dôc häc sinh trung häc c¬ së c¸ biÖt GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 99
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN La tui HS THCS là la tui khng hong trong s phát trin tâm lí, chính vì vy mà so vi HS bc Tiu hc, la tui này d xut hin nhng HS khó giáo dc. Mâu thun trong chính s phát trin tâm lí la tui này, cùng vi thiu s giúp , h tr kp thi ca ngi ln do thiu hiu bit c im và nhng khó khn ca các em mà mt s em ã không vt qua c giai on này mt cách tích cc, hình thành nhng thái , hành vi không phù hp. Nhng HS có nhng thái , hành vi không phù hp vi giá tr, ni quy, truyn thng ca tp th, không thc hin tròn bn phn và trách nhim ca ngi HS, hoc thiu vn hoá, o c trong quan h ng x vi mi ngi, ng thi không có ng c hc nên kt qu hc tp yu, kém c lp li thng xuyên và tr thành h thng c coi là cá bit. Trách nhim ca GD nói chung và GV nói riêng là không c tn ti nhng HS có hành vi cha phù hp vi bn phn, trách nhim công dân, cha phù hp vi giá tr xã hi, vi nhng quy nh chung ca nhà trng, lp hc, cng ng. Bi vì GD khác vi các ngành sn xut là không cho phép to ra nhng ph phm v nhân cách — không mang li hnh phúc cho cuc i các em, mà còn có hi cho xã hi. Hn na, nu trong lp tn ti nhng HS cá bit, luôn có nhng hành vi tiêu cc, không phù hp thì s nh hng n tp th, nhng thành viên khác. Trong thc t nhiu GV cm thy rt khó khn, có khi là bt lc khi trong lp có HS cá bit. Vì vy, GV cn có nhng k nng giúp nhng em này iu chnh, thay i nim tin, thái , hành vi ca mình các em có tng lai tt p hn. Mt trong nhng t tng ch yu trong chin lc phát trin giáo dc th k XXI ca UNESCO là GV phi c ào to tr thành nhng nhà giáo dc hn là nhng chuyên gia truyn t kin thc. T tng ó nhn mnh ngi GV ph thông trong thi i mi phi bit phát trin ngi hc ý thc v các giá tr o c, tinh thn, thm m, to nên bn sc vn hoá truyn thng riêng ca tng dân tc. GV hn ai ht phi là nhà GD, bng chính nhân cách ca mình tác ng tích cc n s hình thành và phát trin nhân cách ca HS. 100 | MODULE THCS 3
3. Ngi GV trong nn giáo dc hin i cn phi là ngi phát trin cm xúc, thái , hành vi ca HS, bit khi gi nhu cu, hng thú, ca ngi hc; là ngi giúp cho HS bit cách hc, cách t rèn luyn c v phm cht và nng lc cá nhân, hng ti mc ích hình thành nhng nhân cách phù hp, áp ng nhng yêu cu ca xã hi. GV gii là ngi bit to ra ng lc và giúp HS tin b. Module này s trang b cho GV nhng hiu bit v k nng c bn tìm hiu thông tin v HS THCS cá bit ( iu quan trng nht ây là, nhng thông tin mà h thu thp c không phi là phê phán mà là giúp HS ); giáo dc tham vn giúp các em thay i thái , hành vi cho phù hp và ánh giá s tin b và kt qu hc tp và GD các em. Ni dung ca module gm các hot ng chính: — Tìm hiu các ni dung cn thu thp thông tin v HS cá bit. — Tìm hiu cách thu thp thông tin v HS cá bit. — Hng lu tr, khai thác thông tin v HS cá bit. — Tìm hiu các nguyên nhân c bn dn n hành vi sai lch ca HS cá bit. — Tìm hiu cách thc GD HS cá bit. — Tìm hiu cách ánh giá kt qu hc tp, GD HS cá bit. Module này cn c hc sau khi ã hc các module v tâm lí, giáo dc. Hng dn t hc Bc 1 Ngi hc da vào kinh nghim thc tin ca bn thân thc hin mt s yêu cu ca hot ng. Bc 2 i chiu nhng ni dung t vit da trên suy ngh, hiu bit ca mình vi thông tin phn hi hot ng và t mình hoàn thin nhng ni dung ã vit theo yêu cu, câu hi mà hot ng t ra. Bc 3 kim nghim câu tr li ca mình cn chia s vi ng nghip các ý kin c c xát, mt ln na ngi hc s nhn thc c vn sâu hn, toàn din hn, chính xác hn. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 101
4. B. MỤC TIÊU Sau khi hc xong module này, HV có th: V tri thc và k nng — Nm c c các phng pháp thu thp thông tin v HS cá bit; các PPGD và các phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn ca HS cá bit. — S dng và phi hp c các phng pháp thu thp thông tin v HS cá bit; các PPGD và các phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn ca HS cá bit có tính n c im la tui HS THCS và c im cá nhân. V thái — Tin tng rng mi HS u có th thay i theo hng tích cc và tôn trng HS cá bit nh là nhng nhân cách có giá tr. — Cam kt giúp , h tr HS cá bit thay i nim tin và hành vi không mong i. 102 | MODULE THCS 3
5. C. NỘI DUNG Hoạt động 1: Nội dung cần tìm hiểu về HS cá biệt ở lứa tuổi trung học cơ sở (tự đọc) Bn ã tng GD HS cá bit. nm c c im tâm lí HS cá bit, ngi GV cn quan tâm n nhng vn gì khi tìm hiu i tng HS cá bit? Bn hãy nh li và lit kê nhng ni dung cn tìm hiu. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Những yếu tố tích cực và tiêu cực tác động đến học sinh, bạn bè và môi trường sống + nh hng ca nhóm bn: Th lnh ca nhóm không chính thc (t phát) mà HS cá bit tham gia và nh hng giá tr, nhng quy c ca nhóm có nhng tác ng tiêu cc hay tích cc nào n HS ó. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 103
6. + nh hng ca gia ình: Gia ình y hay khuyt thiu, hoàn cnh kinh t, vn hoá ca gia ình, li sng và bu không khí tâm lí — o c trong gia ình, tính cht các mi quan h và s gn bó gia các thành viên trong gia ình; s quan tâm ca gia ình i vi vic giáo dc và hc hành ca con + nh hng ca môi trng sng, các quan h xã hi khác: HS ó sng trong môi trng lành mnh hay cha ng nhng nh hng tiêu cc, nguy c ri ro nào 2. Những khó khăn về từng phương diện của học sinh Nhng khó khn v hc tp, sc kho, hoàn cnh gia ình, tâm lí cá nhân, kh nng t nhn thc c bn thân, không nh hng c nhng giá tr ích thc, thiu hoc mt nim tin vào kh nng và giá tr ca bn thân, s lôi kéo, áp lc ca nhóm bn t phát, nhng thói quen tiêu cc Vic tìm hiu nhng tr ngi trong hc tp và nhng khó khn v mt tâm lí ca HS kp thi h tr, khích l các em hành ng úng s giúp các em tránh c nhng hành vi không mong i 3. Những nhu cầu, sở thích, mong muốn, điểm mạnh của từng học sinh cá biệt Theo quan im ca Gardner thì trong bn thân mi con ngi có rt nhiu kh nng, trong ó có nhng kh nng cha bao gi s dng, hoc ít s dng. ng thi ai cng có nhng nng lc nht nh. Theo ông có 8 dng nng lc/trí thông minh ca con ngi nh sau: + Nng lc giao tip/ngôn ng th hin kh nng dùng t ng chun xác, linh hot, ngôn ng phát trin, cách vit sáng to, tranh lun bng li lu loát, có tính thuyt phc, ng khu nhanh, dùng nhng câu nói hài hc, k chuyn hp dn. + Nng lc t duy lô gic và toán hc th hin kh nng hiu nhanh nhng kí hiu tru tng/công thc, bit vch dàn ý, nh các ch s, tính toán nhanh, hiu mã s, nm bt nhng mi quan h bt buc nhanh, hiu và hay s dng tam on lun, gii quyt vn logic, sáng tác các trò chi in hình. 104 | MODULE THCS 3
7. + Nng lc tng tng (hình nh/hi ho/không gian): Kh nng hình tng, tng tng sng ng, th hin bng biu màu, trình bày các mu v/mu thit k, v tranh và cm nhn tranh, trí tng tng trong u phong phú, nhp vai nhanh. + Nng lc âm nhc: Bit cm th âm nhc, bit nghe nhc. + Nng lc ni tâm: Th hin phng pháp phn ánh ni tâm, k nng nhn thc, bit cách suy ngm, hiu din bin tâm lí, t khám phá bn thân, bit cách suy lun, kh nng tp trung t duy, phng pháp suy lun mang tính logic cao. + Nng lc quan h tng tác, quan h xã hi: a ra s phn hi phù hp, nhn bit cm giác ca ngi khác, bit giao tip cá nhân, bit phân công và hp tác trong quá trình hot ng, nhn phn hi và lp k hoch hp tác nhóm. + Nng lc th thao vn ng: Th hin các iu nhy sáng to, th dc th thao, kch, võ thut, ngôn ng c th, các bài th dc, kch câm, sáng to, trò chi th thao. + Nng lc tìm hiu thiên nhiên: Th hin nng lc cm th cái p ca thiên nhiên, hiu thiên nhiên. HS nói chung và HS cá bit nói riêng u có th có y hoc mt s nng lc nêu trên. Vì vy ngi GV cn tìm hiu và xác nh c to iu kin và h tr các em phát trin chúng. ng thi, theo nhà tâm lí hc Maslow, nhu cu con ngi có nhiu và c phân chia theo 5 tng: + Tng th nht (Physiological): Các nhu cu thuc v “th lí” bao gm các nhu cu nh: n, thc ung, th, ngh ngi, ch , qun áo, bài tit, tình dc. + Tng th hai (Safety): Nhu cu an toàn v thân th, sc kho, vic làm, tài sn + Tng th ba (Love/belonging): Nhu cu xã hi nh tình cm, tình bn, mun c trc thuc mt nhóm cng ng nào ó. + Tng th t (Esteem): Bao gm các nhu cu c kính trng, c quý mn, tin tng, a v, danh ting, thành t GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 105
8. + Tng th nm (Self — actualization): Các nhu cu hin thc hoá bn thân nh kh nng trình din, kh nng sáng to Theo s phát trin ca la tui và trình phát trin ca mi cá nhân, con ngi s có và mun c tho mãn các nhu cu t tng thp n tng cao. HS la tui v thành niên nói chung, HS cá bit la tui này nói riêng u có th có y các nhu cu các mc nêu trên. Vì vy, GV cng cn tìm hiu các nhu cu này HS cá bit c th phi hp vi các lc lng giáo dc trong và ngoài nhà trng, áp ng nhng nhu cu chính áng và khích l nhng nhu cu c quý mn, tôn trng, tin tng, có giá tr phát trin. 4. Niềm tin, quan niệm của học sinh về các giá trị trong cuộc sống Nim tin và quan nim v giá tr trong cuc sng ca mi cá nhân có ý ngha rt quan trng i vi cách ng x ca ngi ó i vi nhng ngi xung quanh và nhng hot ng khác. Vì vy, GV cn tìm hiu xem HS cá bit ó có nhng nim tin nào? Coi iu gì là quan trng i vi bn thân và cuc sng? có th tác ng làm thay i nhng nim tin và giá tr không hp lí ang chi phi hành vi ng x ca HS này 5. Khả năng nhận thức, nhu cầu, động cơ học tập, cách thc HS suy xét vn , nhng mô hình nhn thc mà HS ang có có chin lc tip cn phù hp. 6. Tính cách với những đặc điểm cơ bản, trong ó có coi trng khám phá nhng nét tích cc phát huy nó nhm trit tiêu nhng nét tiêu cc ca chính HS này. 7. Hành vi, thói quen chưa tốt và những nguyên nhân làm cho HS có hành vi lch lc có k hoch h tr HS cá bit thay i thói quen, hành vi này trên c s khc phc nhng nguyên nhân gây ra chúng. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Theo bn GD HS cá bit tin b, ngi GV cn nm c nhng thông tin cn và nào v HS ó? 2) Phân tích ý ngha ca tng loi thông tin v HS cá bit i vi ngi GV ch nhim, GV môn hc. 106 | MODULE THCS 3
9. Hoạt động 2: Phương pháp thu thập thông tin về học sinh cá biệt Bn s dng nhng phng pháp nào thu thp thông tin v HS cá bit? Hãy nh li và lit kê các phng pháp thu thp thông tin v HS cá bit mà mình bit hoc ã s dng: Bn hãy c nhng thông tin di ây có thêm hiu bit v các phng pháp thu thp thông tin v HS cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Tổ chức cho học sinh viết về những điều có ý nghĩa đối với bản thân và cuộc sống theo quan niệm các em Bc 1: Phát cho mi GV t giy yêu cu t mình vào v trí là HS suy ngh tr li các câu hi di ây: (1) H, tên. (2) c im tính cách ni bt. (3) Nhng im mnh. (4) Nhng im yu. (5) Nhng s thích. (6) Nhng iu không thích. (7) Nhng mong mun. (8) Nhng mc tiêu dài hn, trung hn và ngn hn. (9) Nhng thun li thc hin mc tiêu, mong mun. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 107
10. (10) Nhng khó khn, rào cn trong vic thc hin mc tiêu, mong mun. (11) Nhng nh hng tích cc t gia ình, bn bè, môi trng sng, hc tp. (12) Nhng nguy c, thách thc, nh hng tiêu cc t gia ình, bn bè, môi trng sng, hc tp. (13) Bn thân cn s giúp nào t GV, bn bè? (14) Bn thân s nh làm gì t c nhng mong mun, mc tiêu ca mình? Bc 2. T chc cho GV xung phong chia s vi mi ngi trong lp (i vi HS có th t chc hot ng này trong gi sinh hot lp). S GV/HS còn li cha có dp chia s có th trong phong th gn trên tng có tên ca tng ngi — mi ngi tìm hiu v nhau bit nhng iu bn mình thích hoc không thích nhm tránh bt tin, phù hp vi s trng ca bn, hoc h tr, giúp nhau thc hin mc tiêu, mong mun. Bc 3. Kt lun: — Thông qua t chc cho HS thc hành k nng t nhn thc bn thân, GV có th nm c nhng thông tin c bn v cá tính ca tng HS giúp GV tip cn cá nhân phù hp. — Quá trình suy ngm tr li 14 câu hi nêu trên ã giúp HS nhn ra nhng im mnh cn phát huy, nhng im yu cn khc phc — Kt qu t nhn thc ca HS nên lu vào h s cá nhân GV theo dõi, to iu kin h tr giúp các em tin b. 2. Sắm vai trò chuyện với học sinh cá biệt ngoài giờ học Bc 1: Chia lp thành các nhóm t 5 n 8 ngi. Mi nhóm c nhng thông tin c bn di ây và phân công hai ngi sm vai: mt là HS cá bit và mt là GV. ây là con ng trc tip và thu c nhiu thông tin, hiu qu nu GV bit to ra môi trng an toàn và HS cá bit tin tng, cm giác thoi mái, th hin cho HS ó thy rng mình mun nghe t cách nhìn cng nh c ch th hin s quan tâm lng nghe hiu hn là áp li, tránh nhng vic làm gây mt tp trung, ng cm vi HS. GV cng cn c gng t mình vào hoàn cnh ngi nói và xem xét n các quan im khác, ng thi GV cng cn gi bình tnh và kiên nhn không ct 108 | MODULE THCS 3
11. ngang. c bit GV cn tránh tranh cãi hoc phê phán vì vic này s y ngi nói vào t th phòng v hoc có th tc gin. Ngoài ra, GV còn cn chú ý mt s yêu cu sau: + V mc ích nghe: Khi nghe HS, ngoài mc ích tìm hiu thông tin GV cn phi quan tâm tìm hiu tâm trng ngi nói, th hin thái khích l và tôn trng các em. + V thái nghe: Nên ngi xung trc mt, không nên l nh, không nghe hi ht nh vy s làm cho ngi nói tn thng. GV phi th hin thin chí mun lng nghe. S thin chí ca GV th hin thái và cách khuyn khích ngi nói, có th bng ánh mt, li nói ng viên khuyn khích: Tôi ang nghe ây, em c tip tc i ng thi GV còn cn th hin s ci m, không thành kin, th hin tình thng . Nm yu t chính ca lng nghe tích cc (1) Tp trung chú ý. (2) Th hin rng bn ang lng nghe. (3) Cung cp thông tin phn hi. (4) Không vi ánh giá. (5) i áp hp lí. Trong khi trò chuyn vi HS cá bit mà GV không bit lng nghe tích cc chp nhn cm xúc ca h thì có th không giúp HS tháo b tâm lí e ngi, phòng th chuyn sang hng giao tip ci m, tích cc hn. Nu lng nghe t trái tim, tt c các du hiu phi ngôn ng u có ý ngha. Cùng vi bit lng nghe tích cc GV cng cn bit và dy HS cách phn hi hay bày t cm xúc, ngha là th hin hoc chia s nhng cm xúc ca bn thân vi nhng ngi khác. Bày t cm xúc s giúp HS tránh khi tình trng cng thng trên c s to ra khung cnh an toàn, tin tng, cm thông, lng nghe không phê phán. Bc 2: Thc hành trò chuyn vi HS cá bit — Các nhóm c 2 ngi i din trình bày phn sm vai, vn dng nhng yêu cu nêu trên trò chuyn, tìm hiu HS cá bit theo nhng ni dung gi ý hot ng 1. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 109
12. — Các thành viên trong lp nhn xét, chia s ý kin cá nhân v phn thc hành ca tng nhóm. 3. Các phương pháp thu thập thông tin khác về học sinh cá biệt * Quan sát trong quá trình cùng tham gia vào các hot ng vi HS Trc khi quan sát, GV cn xác nh mc tiêu và các tiêu chí quan sát. Trong quá trình quan sát, cn phát hin và ghi nhn khách quan nhng thái , hành vi ca HS cá bit i vi công vic, i vi nhng ngi xung quanh. Sau khi quan sát cn phân tích nhng hin tng thu thp c trong quá trình quan sát trên c s liên kt các thông tin và các s kin rút ra nhng gi thuyt v c im ca HS ó. Cn lu ý mt s im sau tránh sai lch trong quan sát: + Tôn trng nhng gì ang din ra t nhiên i vi HS. + Không áp t. + Không nh kin, nhn dng hin tng quan sát c theo ý ch quan ca mình. * Tìm hiu v HS thông qua nhóm bn thân Tip cn nhóm bn thân tìm hiu các hot ng, tính cht quan h ca các em, cng nh xác nh c nhng giá tr và nh hng tích cc, tiêu cc ca các em i vi nhau. * Tìm hiu v HS thông qua gia ình Khi thm gia ình HS, GV có vai trò là khách cho nên cn lu ý: + Tôn trng, chp nhn và thích ng vi np sng ca gia ình HS. + T thái lc quan v s tin b ca HS. + Tôn trng cách ngh ca gia ình. * Tìm hiu v HS thông qua cán b lp, t * Tìm hiu v HS thông qua các bn ngi xung quanh trong lp hc * Tìm hiu v HS thông qua các GV khác và cán b oàn * Tìm hiu v HS thông qua hàng xóm ca gia ình 110 | MODULE THCS 3
13. Khi trò chuyn, phng vn gia ình, bn thân, cán b lp, t, ngi xung quanh trong lp hc GV cn: — t câu hi n gin, c th, có th dùng các câu hi trc tip, hoc gián tip sao cho phù hp, nhng phi liên quan n mc ích tìm hiu. Hn ch dùng nhng câu hi óng mà ngi c hi ch cn tr li có hay không. — S dng nguyên tc lng nghe tích cc không ch thu thp y thông tin chính xác, th hin thái tôn trng ngi nói, mà còn kp thi phát hin ra ý cn phi tip tc hi sâu hn nhm khai thác thông tin toàn din hn. — Kt hp các hình thc giao tip: Giao tip không ch bng li mà còn thông qua ngôn ng không li, c bit là ánh mt thân thin, chân thành, khích l; tóm tt và phn hi li ý kin nghe c m bo rng mình ã nghe và cm nhn chính xác nhng iu mà h ã trao i ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Bn s s dng phi hp nhng phng pháp thu thp thông tin nào trong s nhng phng pháp nêu trên tìm hiu v HS cá bit mà bn ang dy và giáo dc? 2) Lp k hoch thu thp thông tin v HS cá bit mà bn ang quan tâm và các phng pháp thu thp nhng thông tin ó theo mu di ây: TT Ni dung tìm hiu Phng pháp s dng i tng trao i GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 111
14. Hoạt động 3: Hướng phối hợp xử lí, lưu trữ, khai thác thông tin về từng học sinh cá biệt Hiu qu GD HS cá bit ph thuc khá ln vào vic x lí, lu tr và khai thác thông tin v i tng HS này. Bn hãy vit ra suy ngh ca mình v: * Cách x lí thông tin v HS cá bit: * Cách x lí thông tin v HS cá bit: * Cách khai thác thông tin v HS cá bit: 112 | MODULE THCS 3
15. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN CƠ BẢN * Cách thc x lí, phân tích các thông tin thu c theo hng kt hp, i chiu, so sánh thông tin thu c t các ngun khác nhau, trên c s ó phân tích, ánh giá gi li nhng thông tin c kim chng t nhiu ngun, sau ó tng hp, khái quát hoá có th có nhng nhn nh c bn v HS ó. Nhng thông tin thu thp c cng có th làm c s ánh giá ch n oá n (diagnosis evaluation) v mt hc sinh c th. ánh giá ch n oá n là mt thà nh ph n quan tr ng trong công tác giáo dc. “Ch n oá n” trong giá o d c không ch nh n d ng cá c khó khn và cá c thi u h t trong ki n th c, nhân cách ca HS mà cò n nh n d ng cá c i m m nh và cá c nng l c c bi t c a h c sinh. Giá o viên ch n oá n nh m giú p h c sinh h c t t hn ch không ph i “dá n nhã n” h c sinh. Cá c k t qu c a ch n oá n c s d ng lp nên m t k ho ch d y h c, giáo dc nh m lo i b cá c tr ng i c a vi c h c và phát trin nhân cách ca các em. K hoch giáo dc cá nhân là vn bn xác nh mc tiêu, ni dung, phng pháp, hình thc và các iu kin thc hin theo tin thi gian tin hành giáo dc. * Cách lu gi kt qu ánh giá lp h s tng HS cá bit. H s HS có các t liu sau: + Phiu c im gia ình HS; + S/Phiu theo dõi s phát trin ca cá nhân tng HS qua tng tun, tháng, hc kì, nm hc; + Các kt qu/thông tin sâu thu thp c v HS thông qua các phng pháp/k thut tìm hiu c thù; + Hc b; + S liên lc. Nhng thông tin v HS cá bit cng có th c lu tr c di dng các file mm cha trong máy tính va m bo an toàn và d truy cp khi cn thit. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 113
16. * Hng khai thác thông tin v HS Thông tin v HS cá bit c khai thác xác nh bin pháp tác ng, d báo chiu hng phát trin di tác ng ca các nh hng, d kin kt qu t c, cng nh nhng nguy c có bin pháp phòng nga. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: Thy, cô d nh s làm gì, làm nh th nào lu tr và khai thác thông tin v HS cá bit mt cách an toàn và thun li? Hoạt động 4: Tìm hiểu nguyên nhân dẫn đến hiện tượng học sinh cá biệt Da vào kinh nghim GD HS cá bit ca mình, bn hãy lit kê ra nhng nguyên nhân c bn dn n hin tng HS cá bit. Bn hãy c nhng thông tin di ây hiu rõ thêm nhng nguyên nhân dn n hin tng HS cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Chưa có mục đích học tập rõ ràng, chưa nhận thức được trách nhiệm, bổn phận của bản thân Trong thc t có nhng HS cha nhn thc c: Hc làm gì? Vì cái gì mà hc? hoc cha bit hài hòa gia quyn và bn phn trách nhim ca mi con ngi trong cuc sng, do c giáo dc cha y hoc cha úng cách, hoc bn thân thiu t giác chp nhn nhng bn phn, trách nhim ca mình bên cnh vic c hng th các quyn li trong 114 | MODULE THCS 3
17. gia ình, nhà trng và xã hi. Vì vy, các em n trng, i hc nh là ý mun ca gia ình, cha m, mà không nhn thc c i hc là c hi thành công và hnh phúc sau này. Cho nên các em này thiu t giác, thm chí thiu trách nhim vi vic hc tp và tu dng. Các em i hc nh hòa vào dòng chy ca cái tui n trng mà thiu hn vai trò ch th tích cc vn áng phi có trong quá trình hc tp và tham gia các hot ng giáo dc, rèn luyn ý chí, ngh lc vt qua nhng khó khn, thách thc trong cuc i. 2. Một số em có niềm tin sai về giá trị của con người và cuộc sống Bên cnh nhng em thiu t giác, còn có nhng em thiu nim tin, quan nim cha hp lí v giá tr ca con ngi và cuc sng. Các em này không tin rng: s hc s em li cho con ngi giá tr và cuc sng có cht lng. Có nhng em cho rng tin bc và quyn uy mi làm nên giá tr ca con ngi, cuc sng, mà không tin rng s hiu bit, tình ngi, danh d ca con ngi mi là giá tr và là mt th quyn lc vô hình ca con ngi. 3. Chán nản Có rt nhiu HS la tui khác nhau có tim nng nhng cm thy chán nn v nng lc ca mình, mt dn hng thú, ng c hc tp, hot ng. HS tin rng mình không th “khá” lên c, ánh giá thp v bn thân mình, không vt qua c khó khn, d b gia chng, kém t tin. Các nhà nghiên cu v giáo dc kt lun rng “tt c nhng HS “h” hay có hành vi không phù hp u là nhng HS chán nn”. Khi chán nn, HS không còn hng thú hot ng và ng c hot ng na. Chán nn là nguyên nhân ca hu ht nhng tht bi hc ng, c bit vi HS tui mi ln. Mt s em cho rng mình không áp ng c mong mi ca thy cô, cha m. Mt s thy cha m, thy cô không ánh giá mình úng mc. Trong trng hp ó, HS s quyt nh không áp li các mong mi, các yêu cu do ngi ln ra cho HS na. HS mt dn hng thú và c gng, trong khi cuc sng là mt quá trình c gng liên tc. Thm chí, khi HS chuyn trng hoc chuyn lên bc hc cao hn, thng là nm hc u tiên, các em ang tp thích nghi vi môi trng mi. Nu b pht khi mc li, hay vi phm ni quy nhà trng HS d thu mình, GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 115
18. cm thy không an toàn, có th gim hng thú, ng c hc tp hoc thm chí không thích i hc. Phng pháp hc tp không hiu qu cng có th là nguyên nhân gây chán nn và mt ng c hc tp. 4. Rối loạn hành vi xã hội của học sinh cá biệt Thut ng “ri lon hành vi xã hi” ã c bit n t lâu trong tâm lí hc. Có nhiu mc ri lon hành vi xã hi. Nhng biu hin sau có các mc ri lon khác nhau: — Dng dng trc tình cm ca ngi xung quanh. — Coi thng các chun mc cng nh các ngha v xã hi. — Hung tn, có th dùng v lc. — Không có kh nng cm nhn ti li và không th rút ra nhng bài hc có ích t kinh nghim sng, ngay c sau nhng ln b pht do phm li. — Có nng khiu trong vic kt ti nhng ngi xung quanh hoc bin h cho nhng hành ng i ngc li chun mc xã hi ca mình. Nhng tr c chn oán là b “ri lon hành vi” có nhng c im sau: — Côn . Rt thích ánh nhau. — Hung hãn, tàn bo vi mi ngi và vi súc vt. — Phá hoi mi tài sn s hu. — n cp n trm. t phá. — B hc. B nhà i “bi”. — Rt hay lên cn thnh n, gin d. — Hay khiêu khích, châm chc mi ngi xung quanh. — Thng xuyên và công khai không chu nghe li. * Các nhà nghiên cu phân loi các ri lon hành vi thành ba nhóm, gm: — Nhóm ri lon hành vi c gii hn bi nhng iu kin gia ình, nh: quy phá, chng i, khiêu khích, châm chc, n cp, phá phách trong phm vi gia ình, th hin trong mi quan h vi nhng ngi thân gia ình. 116 | MODULE THCS 3
19. — Nhóm ri lon hành vi không c chp nhn bi nhóm xã hi, nh: côn , thích ánh nhau, tng tin, tn công bng v lc, tàn bo vi ng vt. Dng ri lon này là s kt hp gia hành vi quy phá, hành vi i ngc li các chun mc xã hi vi s tn hi mi quan h ca bn thân tr vi nhóm bn ca mình. Trong trng hp này tr hoàn toàn cô c, b ht hi và không c chào ón trong cng ng bn cùng la. Nhng tr này thng có biu hin thô l, không kim ch c bn thân, không có bn thân. — Nhóm ri lon hành vi c chp nhn bi nhóm xã hi. Thuc nhóm này là các ri lon hành vi i ngc li chun mc xã hi, hoc các hành vi quy phá nhng tr thng ngày hòa nhp tt vi nhóm bn cùng la. Nhng tr này, mt mt vn duy trì c mi quan h bn bè thân thit, lâu bn vi nhóm ca mình, nhng ng thi có nhng hành vi côn và th hin tính tàn bo vi các nn nhân. * Theo các chuyên gia, i vi nhóm ri lon hành vi th nht, nguyên nhân ch yu nm trong chính gia ình HS: hoc cha m i x vi con cái quá khc nghit và thô bo, hoc các thành viên trong gia ình quá th , dng dng vi nhau, hoc chiu con quá mc, hoc trong gia ình có quá nhiu “vn xã hi” (nghin ngp, không có vic làm, vng vào t nn xã hi ). Trong khi ó, nhng ri lon hành vi nhóm th hai và th ba, nguyên nhân gia ình ch mang tính trung gian. * Các nhà chuyên môn trong lnh vc này ã tng kt và a ra nhng c im HS có nguy c cao mc tt ri lon hành vi xã hi bao gm: — Th nht, các kiu hành vi chng li chun mc xã hi thng gp các em trai nhiu hn các em gái. — Th hai, thng các HS b ri lon hành vi xã hi còn gp c nhng ri lon v thn kinh, c bit là hi chng tng ng. — Th ba, yu t gây nên s kích ng ca HS có th do trình phát trin trí tu nhìn chung thp. Nhng HS này thng b cha m qu trách vì kt qu hc tp kém. tìm kim s cm thông và ng h chúng s i ra bên ngoài ri có th gia nhp vào bt c nhóm tr nào bên ngoài. — Th t, vai trò ca yu t di truyn (b m b mc tt ri lon hành vi xã hi, nghin ma túy, cha m b bnh tâm thn ). GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 117
20. — Th nm, do tính cách ca HS (thô bo, thiu ng cm, th trc nhng nhu cu ca ngi khác, ích k, quá t ti hoc quá t cao t i ). * Các chuyên gia cho rng, nhng ri lon hành vi xã hi rt him khi có th gii quyt c mt cách nhanh chóng. Vic iu chnh , chnh tr ph thuc vào nguyên nhân ca ri lon, theo ó, hoc s thc hin liu pháp gia ình nu ri lon thuc nhóm 1, hoc thc hin liu pháp vi nhóm bn, giúp HS thay i hình nh bn thân nu ri lon thuc nhóm 2, 3. i vi vic hn ch các hành vi bo lc HS, ngoài vic dy tri thc thì s quan tâm ca GV n i sng tinh thn ca HS, hiu c im tâm lí và tôn trng cá tính ca các em là rt quan trng. Nhiu HS do b im kém, cô giáo mng m ngay trên lp khin các em thy xu h vi bn bè, b tn thng nghiêm trng. Nhiu thy cô dùng hình thc trng pht HS nh là bin pháp giáo dc nhm mc ích HS vâng li. Tuy nhiên iu này li làm cho HS b c ch và tìm cách chuyn tâm trng ca mình sang bn khác theo úng cách ó. Vì th, nhiu khi HS b bn ánh không hiu do âu. Các nhà giáo dc hc và tâm lí hc th gii ã úc kt: la tui Tiu hc là la tui mà trí não HS ch t duy mt bc: ghi nhn, hc hi; la tui THCS là t duy hai bc: ghi nhn và phân tích úng sai; la tui THPT: t duy phn bin (còn gi là t duy ti hn, hay t duy nhiu bc): ghi nhn, phân tích úng sai và a ra gii pháp gii quyt nhng s kin. Nu tr Mm non và Tiu hc thng bt chc, làm theo thì bc THCS và THPT các em ã phát trin tt hn v t duy suy lun, cá tính bc l rõ hn, cùng vi xu hng t khng nh mình ngày càng rõ nét. Do ó, lúc này quá trình giáo dc thành công chính là làm sao các em t giáo dc, t nhn thc và rút ra bài hc cho bn thân. Vì vy, trc ht cn HS phi t chu trách nhim v mi hành vi ca mình. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Nhng HS cá bit mà bn ã tng hoc ang dy và giáo dc có nhng hành vi lch lc là do nhng nguyên nhân nào? 2) Nhng dng hành vi sai lch mà HS cá bit ca bn có cn n s h tr chnh tr ca chuyên gia không? 118 | MODULE THCS 3
21. Hoạt động 5: Tìm hiểu cách thức giáo dục học sinh cá biệt Da vào hiu bit và kinh nghim GD HS cá bit, bn hãy nh li và lit kê ra các phng pháp (cách thc) GD HS cá bit mà bn bit hoc ã s dng. Bn hãy c nhng thông tin di ây hiu rõ thêm các phng pháp HS cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Giáo viên cần phải tiếp cận cá nhân và xây dựng quan hệ tin cậy, tôn trọng, thân thiện với học sinh cá biệt GV phi hiu y tng HS và nhng c im c bn cng nh nhng c im riêng ca tng HS cá bit và ng x theo quan im tích cc thì s em li hiu qu hn. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 119
22. Tip cn tích cc i vi HS có hành vi không mong i, hoc HS cá bit th hin mt s khía cnh sau: — Th hin s hiu bit, thông cm và chp nhn tr. — Tp trung vào im mnh ca tr. — Tìm im tích cc và nhìn nhn tình hung theo cách khác tích cc hn. — Tp trung vào nhng im c gng, tin b ca tr. — Thc hin trc khi mt hành ng din ra, không ch khi thành công mà c khi khó khn hoc tht bi. HS cn cm thy c khích l có t tin và có ng c hot ng. GVCN tip cn tích cc thì s khi dy c nhu cu mun khng nh kh nng và giá tr ca bn thân, mun hoàn thin nhân cách. Mun thay i hành vi ca HS mt cách hiu qu, GV cn có s hp tác ca HS, do ó GV cn ch ng tip xúc vi HS nm bt v iu kin và hoàn cnh, tâm t, sc kho ca HS; ng viên, an i giúp cho các em có hoàn cnh gia ình khó khn hoc m au, bnh tt c gng yên tâm hc tp và bit vt khó, vn lên. 2. Giúp học sinh biết nhận thức đúng về điểm mạnh và điểm yếu của bản thân HS có nhng ng x phù hp trong các mi quan h, trong các tình hung trc ht cn giúp HS nhn thc úng c bn thân, trong ó phi xác nh c úng Mình là ai? Mình có im mnh, im yu gì? ây va là mt k nng sng quan trng ca mi cá nhân, nó càng tr nên quan trng i vi nhng ngi hay có nhng thái , hành vi ng x không phù hp, gây khó chu, phn cm cho mi ngi. * Nhn thc c nhng giá tr i vi bn thân Vic nhn thc c iu gì có ý ngha và quan trng i vi mình và nhng iu ó có phi thc s là chân giá tr ca con ngi và i ngi không? iu quan trng na là cn nhn thy bên cnh nhng hn ch nht nh, mình là ngi có giá tr thì HS mi có nhu cu, ng lc hoàn thin bn thân. * T tin v giá tr và nhng im mnh ca mình làm im ta cho nhng hành vi và ng x mt cách tích cc 120 | MODULE THCS 3
23. Trên c s làm cho HS nhn thc c nhng im mnh, giá tr ca bn thân, khích l các em t tin phát huy nhng im mnh và giá tr ó, ng thi c gng khc phc nhng hn ch, nhng nim tin vào cái phi giá tr hoc phn giá tr thay i hành vi, thói quen xu, tiêu cc theo hng lành mnh và tích cc lên. 3. Giúp học sinh nhận thức được hậu quả của những hành vi tiêu cực và tất yếu phải thay đổi thói quen, hành vi cũ GV kt hp vi tp th lp giúp HS dn nhn thc c nu c hành ng, ng x theo cách làm mi ngi khó chu, làm mi ngi tn thng, cn tr s phát trin chung thì không ch làm kh, làm hi ngi khác, mà nguyên tc sng trong tp th, xã hi không cho phép bt c ai làm nh vy. Nu không thay i nhng hành vi, thói quen tiêu cc thì s nh hng n tng lai, n s thành công và cht lng cuc sng ca bn thân. Thay i hay là chp nhn mi s ri ro, tht bi? GV và tp th HS cn h tr các em trong quá trình thay i hành vi. ây là quá trình khó khn òi hi s kiên trì ca HS cá bit và s khuyn khích, h tr ca GV, gia ình, bn bè. Mi con ngi, khi thay i hành vi thng tri qua mt quá trình vi các bc và các giai on khác nhau. Có th chia quá trình ó ra làm các bc nh sau: — Nhn ra hành vi có hi; — Quan tâm n hành vi mi; — t mc ích thay i; — Th nghim hành vi mi, ánh giá kt qu. GV, gia ình, bn bè cn dõi theo và h tr kp thi HS cá bit thành công trong quá trình thay i mình. 4. Giáo viên cần phải quan tâm hỗ trợ các em vượt qua những khó khăn và đáp ứng nhu cầu chính đáng của học sinh cá biệt T chc cho lp quan tâm, giúp HS cá bit khi gp khó khn; ph o bi dng thêm các em có th nm c nhng kin thc, k nng c bn, vn dng phng pháp t hc b môn. iu này rt quan trng vì nó giúp HS dn thành công trong tng nc thang chim lnh kin thc. T ó tng bc to cho HS nim vui, nim tin v kh nng hc tp ca GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 121
24. bn thân. GV cùng HS t ra nhng mc tiêu phù hp vi kh nng ca HS và giúp HS t c nhng mc tiêu ó, giúp cng c nim tin có th vn lên trong hc tp. Ngoài ra, áp ng nhu cu cho HS, GV cn lu ý: * Thái , hành vi ca GV HS thy c An Toàn — Khoan dung, coi li lm là c hi HS hc tp. — Giúp HS hiu rõ: Không ai c làm tn thng ngi khác và mi ngi u có quyn c bo v. — T ra thông hiu trong quá trình tho lun nhm giúp HS a ra các quyt nh tt hn. — Kiên nh v các chun mc c x, x lí mt cách công bng trong mi tình hung. * Thái , hành vi ca GV HS thy c Yêu Thng — To ra môi trng thân thin trng, lp mà HS có th biu l, th hin chính bn thân. — C ch nh nhàng, ân cn, du dàng, thân mt, gn gi. Lng nghe li tâm s ca HS. Tôn trng ý kin ca HS. ng viên, giúp , khích l, khoan dung, lng, v tha, m áp, quan tâm — Công bng vi tt c HS, không phân bit i x. * Thái , hành vi ca GV HS thy c Hiu, Thông Cm — Lng nghe HS. — To iu kin cho HS din t ý ngh và bc l cm xúc. — Ci m, linh hot. — Tr li các câu hi ca HS mt cách rõ ràng. — Hiu c im tâm lí ca tr qua tng giai on. * Thái , hành vi ca GV HS thy c Tôn Trng — Lng nghe HS mt cách quan tâm, chm chú. — Dành thi gian nhn ra các cm xúc ca HS. — Cùng vi HS thit lp các ni quy ca lp. 122 | MODULE THCS 3
25. — To gii hn và bình tnh khi HS vi phm ni quy. — Luôn gi cho âm iu, ging nói hài hòa trong lp hc. Tu theo tình hung, có lúc ging nói mang tính cht quan tâm, phn khi, khuyn khích, có lúc rõ ràng, kiên quyt, nghiêm khc. * Thái , hành vi ca GV HS thy Có Giá Tr — Luôn chp nhn ý kin ca HS. — Lng nghe HS nói. — To iu kin cho HS bc l kh nng ca mình. — Hng ng các ý tng hp lí ca HS. — Nu HS có mc li, hãy chú ý n hành vi ca HS. Không c ng nht li lm ca HS vi nhân cách, con ngi ca HS. 5. Động viên, khích lệ, tạo động lực cho học sinh cá biệt tạo động lực học tập và hoàn thiện nhân cách cho học sinh Ngi GV phi chm lo giáo dc ng c hc tp, giá tr, hành vi tích cc, lành mnh v mi mt cho HS. GV là ngi ánh thc, khi dy hng thú nhiu mt ca HS; là ngi kìm hãm, ngn chn nhng hot ng tiêu cc ca HS và kích thích, tích cc hoá các hot ng có giá tr xã hi và là ngi hình thành, rèn luyn k nng gii quyt các vn gp phi trong cuc sng (thích ng, ng u có hiu qu i vi các thách thc) cho HS. — Bng các bin pháp khác nhau và phi hp vi các GV môn hc khác, GV cn to c trng thái cm nhn c s cn thit ca tri thc và các giá tr khác ca s hc i vi s phát trin ca bn thân. Mun vy, trong tng gi hc ngi GV cn chú ý khai thác nhng tri nghim ca HS trong quá trình kin to tri thc mi, to nên s hp dn ca ni dung tri thc, quá trình hc tp và nhng phng pháp tìm ra tri thc, quan tâm truyn cm hng, s am mê kích thích hng thú hc hành cho HS. Bên cnh ó cng rt cn làm cho HS hiu rõ bn phn và trách nhim ca mình trc gia ình và xã hi t giác hc tp. Hc tp va là quyn li, va là trách nhim ca ngi HS i vi gia ình và xã hi. c bit cn HS thy còn bao nhiêu bn cùng trang la không có c GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 123
26. hi c i hc các em thu hiu hnh phúc c i hc và c to iu kin hc tp, t ó thy rõ hn trách nhim ca mình vi nhim v hc tp. c bit các em phi th hin bn phn, trách nhim ó thành nhng hành ng hc tp thc s, tích cc hàng ngày. Biu hin trách nhim hc tp không ch dng vic i hc chuyên cn, hc và làm bài c GV giao mà còn t tìm tòi m rng và ào sâu kin thc, cng c k nng. Giáo dc mc ích hc tp úng n: Các em có th hc c lên lp, hc c khen thng, có uy tín trc bn bè nhng mc ích hc tp áng quý nht chính là hc nâng cao hiu bit, có phng pháp làm vic khoa hc, có cht lng cuc sng sau này ng viên các em ngoài vic tích cc hc trên lp còn phi t hc nghiêm túc, có nh vy mi hiu thu áo vn , tránh tình trng hc theo kiu trung bình ch ngha, mang tính i phó, ct sao cho im lên lp, hoc ch hc bài khi có kim tra hoc thi, thm chí là quay cóp, i hc thêm, hc theo bài mu thi vào lp chn. — i vi nhng HS chán nn, chm tin thng d mc cm nên rt ngi tham gia vào công vic chung ca tp th, do ó GVCN cn tip cn hiu c “gu” và tác ng vào “s thích” ca HS ó to s tri nghim nhng nim vui trong hot ng, cng c nhu cu, ng lc trong các loi hình hot ng a dng khác nhau thy ý ngha ca cuc sng, dn làm ny sinh HS nhu cu mun chim lnh tri thc, mun là ngi có giá tr, c mi ngi tôn trng, quý mn. ng thi GV cn tôn trng các em làm cho các em thy rng mình có nhiu im mnh, có giá tr cn phi n lc khai thác, phát huy nhng im mnh và giá tr, ng thi khc phc nhng im yu và thói quen cha tt ri chính t tng em nhn thy mình cn phi thay i thói quen, hành vi cha tt. — Xây dng môi trng lp hc thân thin nhm áp ng các nhu cu c yêu thng, c tôn trng và có giá tr ca tng thành viên trong tp th lp, c bit là i vi nhng HS chán nn, chm tin. Bi vì môi trng thân thin cha ng s cm thông, chia s, hp tác, yêu thng, tôn trng, c tha nhn, không phân bit i x vi tt c HS thuc 124 | MODULE THCS 3
27. các thành phn xã hi khác nhau. Mi quan h gia GV và HS da trên s hiu bit ln nhau, s giúp và ng cm. — Giúp HS nhn thy mình có giá tr, mình có kh nng, mi ngi yêu quý, tôn trng và tin tng mình s thay i. Cuc sng và tng lai ca bn thân, ca gia ình ang rt cn s c gng và thay i ca chính em. — Cng c tích cc: Khi HS th hin s c gng thng nhn c nhiu n ci và s quan tâm hn t mi ngi xung quanh. Ví d khi HS c im cao, s c ngi ln và bn bè công nhn, tán thng. Khi mi ngi i x tích cc vi HS, HS cng d dàng áp li bng s tích cc, hp tác. Cm xúc c yêu thng, tôn trng và cm giác vui thích li cng c thêm các cm xúc tích cc khác bên trong HS. Khi HS có mt hành vi tích cc, ngi ln có nhng phn ng mang tính cht cng c. C nh vy mt thói quen tt dn c hình thành. Quá trình hình thành này din ra nh vòng xon trôn c mà không phi n thun nh mt ng thng. Có khi mt thói quen ã c hình thành nhng nu không c cng c thng xuyên nó có th thay i. Vic c v hay thng cho HS khi có nhng hành ng tt, có s thay i theo chiu hng tt c xem là cng c tích cc. — S dng ti a s khích l và s dng bin pháp cng c tích cc vì khích l giúp nâng cao lòng t trng, t tin và ng c cho HS. — Vic có tht và c th Thng nhiu ngi ln không ý n nhng hành vi tích cc, ch chú ý n vic bt li, chú ý ti hành vi tiêu cc ca HS. iu quan trng là phi tìm ra c các hành vi úng n, tích cc ca HS cng c. iu quan trng là thái và ging nói ca ngi ln phi chuyn ti c iu tích cc ó. Khích l c bit quan trng vi nhng em HS gp khó khn, ít thành công trong hc tp. — C th và gi tên mt phm cht Vic khen ngi, khích l phi nhm vào mt vic c th, t ó th hin mt phm cht tt c th ca HS. Ví d: “Em rt tt khi ã không ánh li bn khi bn trêu chc và ch nho em. Em rt mnh m và bình tnh”. HS s nh nhng phm cht mà bn nói là chúng ã có hay ã th hin. iu này rt quan trng vì nó có th giúp HS thay i suy ngh, quan im GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 125
28. ca mình t tiêu cc (nh nh ánh tr khi bn trêu chc) sang tích cc (t trng, bình tnh, kiên nhn). — Chân thành: Trong khen ngi và khích l, chính tình cm và s yêu thng chân thành ca GVCN mi là quan trng nht. iu này làm HS cm thy mình c tôn trng, công vic và nhng c gng, n lc ca chính HS c ánh giá úng mc. Ai cng mun c yêu quý, c công nhn. Ánh mt, li nói th hin s tôn trng, chân thành là nhng du hiu vô giá ca s thành tht, mt iu d dàng nhn thy i vi con ngi mi la tui. — Luôn li cm xúc tích cc ôi khi ta c gng khen hoc khích l nhng li kt thúc bng mt câu làm ngi c khen thy khó chu. Khi GV nói: “Hôm nay em làm bài tt. Khá lm! Giá nh hôm nào em cng làm th có phi hay hn không?”, HS c khen s thy th nào? Li nhn xét ban u rt tt, nhng khi nó chuyn sang ging ch trích, hoc nó nhc li hành vi tiêu cc trong quá kh, thì nhng cm xúc tích cc s mt i nhanh chóng. — Ngay lp tc Mt hành vi tích cc mi xut hin cn nhn c phn hi tc thì. Cn hình thành mt kiu hành vi mi bng cách cùng giúp các em phn u. Ví d: “Em bit cách làm ri y. Tt lm, khi làm xong bài này thì a cho cô xem nhé!.” Khi HS ã hoàn thành bài, GV hãy chm im luôn và khen ngi nu làm úng. Khi mun tip tc cng c, thì GV giao thêm bài tp mà HS cn làm. Trong mt thi gian ngn, HS s làm bài mt cách c lp hn và hc khá hn. Vic khích l thng xuyên rt cn thit lp mt hành vi mi, nhng n khi hành vi này tr thành thói quen thì có th gim dn s khích l. S khác nhau gia khen thng và khích l Chúng ta thng hiu khen thng và khích l gn nh ng nht và cho rng u mang li hiu qu vì nó thôi thúc HS có hành vi tt hn. Tuy nhiên, nhiu nhà giáo dc lu ý nên phân bit khen thng và khích l. Vì khen thng và khích l khác nhau v thi gian và hiu qu nh bng di ây: 126 | MODULE THCS 3
29. Khen thng Khích l 1. Thc hin sau khi thành tích ã t 1. Thc hin trc hoc trong khi mt c, khi HS ã thành công (ví d hành ng nào ó din ra, không ch khen thng HS c HS gii cui kì khi thành công mà c khi khó khn hay cui nm). hoc tht bi (khích l nhng n lc, nhng c gng, tin b, nhng óng góp ca HS). 2. Trao cho nhng HS có thành tích, 2. Không mt chi phí và HS nào cng ôi khi mt chi phí cho vic khen xng áng c nhn món quà này. thng. Có rt ít HS, ít vic xng áng Có rt nhiu HS, nhiu vic HS th c khen thng, ví d s HS gii, hin n lc, c gng, tin b xng xut sc. Nhng thành tích này thng áng ca HS cn c khích l. Phi phi t c sau mt thi gian c tri qua rt nhiu ngày nh th này gng. HS mi t c iu ngi ln s khen thng. 3. Do ngi ln hài lòng, ánh giá. 3. Do t HS ánh giá (Cho thy cô bit xem th nào? Em ngh th nào?). 4. Th hin s mong i vi thái 4. ánh giá, tôn trng nng lc cá nhân ca ngi b trên (ví d: Phi c ca HS (ví d: Em làm rt tt. Ai cho cô im 10 mi gi là gii ch!). bit cách gii phn này th nào!). 5. Tuân phc, nghe li thy cô. 5. ng cm. 6. Khen thng có khi c s dng 6. Khích l làm HS cm thy phn nh hình thc “mua chuc”, kèm chn vì nhng c gng, n lc, óng theo iu kin. D dn n tâm lí góp ca mình, có ng c hot ng “không bao gi làm gì nu không nh mt yu t ni ti. c gì”. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 127
30. Mt s k nng khích l Khích l th hin qua n ci, ging nói, cái gt u, li nói th hin s cm n, ánh giá cao nhng n lc, c gng, tin b ca HS. Sau ây là mt s k nng khích l HS: — K nng th hin s hiu bit, thông cm và chp nhn HS. Ví d: Th. chu khó hc nhng b im rt thp trong kì thi hc kì va qua. Phn ng mang tính không khích l có th nh sau: “ng có nn, c chu khó hc na vào, không li b th na y”. Phn ng mang tính khích l là: “Cô bit rng em ã rt c gng, cô tin ln sau em có th vt qua.” Các trng hp khác GV có th th hin s hiu bit và thông cm nh sau: “Cô thy rng ây là mt bài khó. Cô vui vì em ã c gng. Cô tin là em s làm c ” khích l, thy cô nên tránh so sánh HS vi bn cùng lp. Vì các so sánh nh vy làm gim s t tin ca HS và nó ánh giá thp các n lc, c gng ca HS. Nhng GV có phong cách khích l thng ghi nhn và ánh giá nhng c gng HS, h chp nhn s khác bit nhng HS khác nhau tìm cách giúp tng em tin b. HS cn c khích l cm thy mình có giá tr, mình có kh nng, có th “làm c”, cng nh cn c khích l vt qua khó khn, thách thc, áp lc bn cùng trang la và có trách nhim vi bn thân mình. ó chính là cách xây dng lòng t trng, t tin cho HS. Kì vng ca GV quá thp hay quá cao u d làm HS chán nn. — K nng tp trung vào im mnh ca HS Ví d: H nhn là ã mc li trng khi gi v trong gi kim tra, b c tên phê bình trc lp và em ã sa cha li ó. Phn ng mang tính không khích l là: “Em chng bao gi ngh trc khi làm c! Không bit xu h à?”. Còn phn ng mang tính khích l có th nh sau: “Thy rt vui khi thy em ã nhn ra và có trách nhim v li ca mình”. 128 | MODULE THCS 3
31. Trong cuc sng, chúng ta thng chú ý, nhn mnh nhiu vào nhng li lm dù bit rng tt c chúng ta u có im mnh và im yu và u mc li. Thay vào vic ch trích và ch chú ý n bt li (ging nh trng tài trong bóng á), GVCN có th tp trung vào nhng im mnh và vn quý ca HS: Tìm ra nhng nng lc, nhng hành vi tích cc ca HS. Hãy khích l tt c nhng im mnh và vn quý ca HS giúp các em tr thành ngi có trách nhim: Giúp cha m nhà, thy cô, bn bè trng, quan tâm n nhu cu ca ngi khác — K nng tìm im tích cc, nhìn nhn tình hung theo cách khác Ví d: B. b r tham gia hút thuc, ung ru cùng nhóm bn, sau ó gây ln xn và i trt t ng ph phi x lí . Phn ng mang tính không khích l có th nh sau: — Bây gi em ã thy cha? ã sáng mt ra cha? ó chính là lí do vì sao tôi luôn nhc nh các em phi tránh xa nhng nhóm bn không t t. Phn ng mang tính khích l: Cô ngh em ã t rút c ra iu gì ó khi theo nhng bn có thói quen, hành vi tiêu cc. — K nng tp trung vào nhng im c gng, tin b ca HS Ví d: Th ã c gng có im trung bình hc kì này tt hn nhng kt qu không c nh mong i. Li nói mang tính không khích l có th là : “Cô tng em nói là s chu khó hc hn, vy mà Hãy nhìn im trung bình môn Toán và Ting Anh mà xem! Ti sao li ti t th c ch?” Trong các tình hung khác, ngi ln có th tp trung vào nhng n lc, ghi nhn s c gng ca HS nh sau, ví d: “Cô thy em ã rt c gng”; “Cô thy em ã tin b môn Vn”; “Em hãy c gng nhng môn kia na nhé”. “Cô ngh rng em có th làm c bài này”. Trc hoc sau khi i thi v HS cm thy lo lng hoc chán nn. Ngi ln cn th hin s khích l nhng không có áp lc. Ví d: “iu quan trng là em ã c gng ht sc trong kì thi này ”. ó chính là nhng li nói mang tính khích l. Các n lc, c gng, tin b tng bc ca HS cn c khích l thng xuyên thì HS mi t ti c thành tích cui cùng. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 129
32. Ngi ln có k nng khích l thng ghi nhn và ánh giá nhng c gng HS, chp nhn s khác bit gia cá nhân. Các n lc, c gng, tin b tng bc ca HS cn c khích l thng xuyên thì HS mi t ti c thành tích cui cùng. Cách khích l, h tr là cách có ích nht cho s phát trin ca HS. 6. Tránh sử dụng củng cố tiêu cực Hu ht ngi ln thng nhìn nhn HS ang có vn v cm xúc hoc hành vi mt cách tiêu cc hn thc t (“bôi en”). Khi ó, các em có th biu hin s chán nn, cm thy gin d, bt lc, có khi trm cm. HS cm thy chán n trng, dn dn HS s i hc và không c gng na. HS mt dn ng c hot ng. Khi nhng hành vi ca ngi ln nhà và trng to cho HS cm xúc bt lc, au n, s hãi, ngng ngùng và bt an thì HS s khó phát trin bình thng, kho mnh. HS n lp trong các hoàn cnh khác nhau. Nu mt HS cm thy bt lc và gp thêm nhng tht bi, HS s càng cm thy không có hi vng. Nu b bn hc trêu chc thêm, HS càng cm thy chán nn hn. ng c ca HS gim dn, HS càng ngày càng ít c gng. Càng ít c gng HS li càng d tht bi, Mt s HS chán nn, dn chng i vic hc tp. HS có th cm thy bt lc và bun bã. Mt s khác cm thy tn thng, s hãi, phn n, ngng ngùng, gin d và ôi khi có hành vi bo lc. GV cng cm thy cng thng và bt lc khi có nhng HS h, gây ri trong lp. Nu ngi ln trng pht HS thì không nhng không mang li hiu qu mà còn gây hi cho HS, làm HS lo âu và hn ch tin trình hc tp và phát trin ca bn thân. Nu dùng các hình pht nh ánh, mng, s y HS i xa hn, làm cho HS mun chng i hn là hp tác. Nu HS có thay i thì có th ch vì b ép buc nhiu hn là mun hay t nguyn thay i. Mun thay i hành vi ca HS mt cách hiu qu, ngi ln cn có s hp tác ca HS. HS cn cm thy c khích l có t tin và ng c hot ng. 130 | MODULE THCS 3
33. 7. Sử dụng hệ quả tự nhiên và hệ quả logic Mc ích ch yu ca vic s dng h qu t nhiên và h qu logic dy cho HS có ý thc trách nhim v các hành vi ca chính mình, khích l HS a ra nhng quyt nh có trách nhim, do ó cách làm này có th thay th cho trng pht: HS vn hc c cách ng x tt giúp cho mi quan h m áp hn, ít xung t hn. a. H qu t nhiên: Là nhng gì xy ra mt cách t nhiên, không có s can thip ca ngi ln. Ví d, mi chi game không ng s mt mi; không hài hòa gia hc tp, lao ng, gii trí s b cng thng, n mc ua òi s b các bn nhìn vi con mt không bình thng Hai quy tc cho vic áp dng h qu t nhiên là: — Không gây nguy him cho HS. — Không làm nh hng n ngi khác. Nh vy, nu tình hung không có hi cho HS thì câu châm ngôn “tri nghim là ngi thy tt nht” hay “cuc sng là mt trng hc ln nht” chính là mt nguyên tc hng dn. ây là mt khía cnh rt quan trng ca quá trình hc hi: HS hc t các tri nghim h qu hành vi ca mình . Nu nhng tri nghim này mà tích cc thì HS có xu hng lp li hành vi ó và ngc li nu tri nghim ó là tiêu cc. HS cn hiu rng hành vi nào cng có h qu nht nh. b. Khác vi h qu t nhiên, h qu logic òi hi có s can thip ca GV hoc ca HS khác trong lp hc: khi không làm bài tp nhà thì n lp s b im kém; Vic dùng h qu logic ch có hiu qu khi bo m c các quy tc ca nó. Ba quy tc cho vic áp dng h qu logic — Liên quan : Nguyên nhân và h qu phi có liên quan vi nhau. — Tôn trng: Nu ngi ln không th hin s tôn trng khi yêu cu HS khc phc li, mà thay vì ó làm HS b b mt nh mng nhic HS, do nt HS, thì ó là cách thc trng pht HS. Khi ó, vic dùng h qu logic s không hiu qu. Nu mun thay i hành vi nào ó HS, trc ht GV phi làm cho HS hp tác mà không phi i u vi mình. Mun HS hp tác, GV phi là ngi có tính hp tác. Nu mun HS tôn trng, GV phi th hin s tôn trng HS. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 131
34. — Hp lí: Nu GV vô lí yêu cu HS phi tuân th yêu cu ca mình và phi rút c ra bài hc mà không gii thích thì ó cng không còn là s dng h qu logic na. Tính hp lí không còn, cng vi vic GV dùng quyn bt HS rút kinh nghim cho ln sau thì HS s khó hp tác thay i. Nu không áp dng ba quy tc trên ây thì vic dùng h qu logic ca GV s là s trng pht và không có hiu qu. Khi ó, HS s có ba dng phn ng sau: — Oán gin: “Th là không công bng. Không th tin GV c”. — Tr a: “GV c ln này vì h có quyn, nhng ln sau mình s ”. — Trn tránh hoc gim t tin vào bn thân: “Ln sau mình s không b bt gp na”; “Mình chng ra gì “. S khác nhau gia trng pht và s dng h qu logic Trng pht H qu logic 1. Nhn mnh quyn hành ca ngi 1. Th hin thc t cuc sng. Ngi ln. Ngi ln ch cn yêu cu, HS ln và HS tôn trng ln nhau. (Trung, phi thc hin. (Trung, ra ngoài ngay! cô bit em thích v, nhng bây gi ang Trong gi hc mà ngi v.) là gi hc Toán. Em ct i gi ngh gii lao v tip.) 2. Th hin s c oán hoc ít liên 2. Liên quan trc tip n hành vi quan ti hành vi ca HS. ca HS. (Khi tôi ang ging bài cu li nói (Em không nên nói chuyn nh chuyên riêng, ra ngoài và cm không hng n mi ngi. Nu em không c hc gi ca tôi na nu em không tp trung vào hc em có th ra ngoài.) ngh li.) 3. ng nht hành vi và nhân cách ca 3. Phân bit hành vi và nhân cách. HS, phán xét v mt o c. (Em ly dùng ca bn mà không (Em ly dùng ca bn mà không hi hi, vic ó là không úng. T nay em là n cp.) phi rút kinh nghim.) 132 | MODULE THCS 3
35. Trng pht H qu logic 4. Ch chú trng n quá kh. 4. Quan tâm n hin ti và tng lai. (Tôi cm em không c i tham quan (Em có th i tham quan vi lp nu na. Ln trc ã gây phin phc cho em cam kt không gây phin phc lp ri.) cho lp.) 5. Do s i x thiu tôn trng. 5. Hàm ý thin chí, thân thin sau khi c GV ln HS u ã bình tnh. (Em ã làm lp mt im thi ua trong tun này. C tun sau em còn tái (Thôi, rút kinh nghim, cô hi vng iu phm tôi s cho em thy ) này không bao gi xy ra na.) 6. Yêu cu vâng li, tuân phc ngay. 6. Cho phép la chn. (i ra ngoài ngay, i i! Không có tôi (Nu em mun hc thì tp trung vào cho ngi kéo cu ra ngoài bây gi.) bài hc, còn nu không em có th ra ngoài, sau ó phi hoàn thành nhim v ca bài hc hôm nay.) Ngoài ra còn có mt s im khác nhau v thái ca GV trong hai phng pháp: Trng pht H qu logic Ging nói, ánh mt, nét mt gin d. Ging nói, ánh mt, nét mt bình tnh. Thái không thân thin, thù ghét. Thái thân thin nhng kiên quyt. Không chp nhn s la chn ca HS. Có th chp nhn quyt nh ca HS. (i ra ngoài ngay không tôi cho ngi (Em có th hc tip nhng tuyt i lôi ra ngoài bây gi.) không c mt trt t.) Vic dùng h qu logic thng i kèm theo nhng ging gii ngn gn ca GV cho HS hiu (xem bng trên). Vic làm này khuyn khích HS chu trách nhim v hành vi ca mình mà GV không cn phi do nt, làm cho HS s. Mun HS là ngi có trách nhim chúng ta nên trao trách nhim cho HS thay vì thuyt trình o c vi HS v trách nhim. Khi có GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 133
36. hành vi không thích hp, HS cn c GV nói cho bit là hành vi ó nh hng xu n ngi khác nh th nào ri c trao cho trách nhim khc phc, sa cha cho hành vi ca mình. Khi HS mc li mà GV dùng h qu logic trong khi vn th hin mi quan tâm, yêu thng HS thì s ging gii ó rt có sc mnh. 8. Phương pháp ứng xử đối với một số loại hành vi có mục đích điển hình GV cn phi tìm hiu mc ích hành vi tiêu cc ca HS có cách ng x phù hp. Nhiu ngi cho rng HS h vì bn thân HS có tính hay gây g hoc c nuông chiu quá mc, h vì cha m hay anh ch u h, vì gia ình quá nghèo hoc quá giàu Có rt nhiu lí do c a ra nhng li không giúp lí gii c mc ích hành vi tiêu cc ca HS. Xét cho cùng tt c các hành vi u có mc ích và có lí do, nó không xy ra mt cách ngu nhiên. Hành vi tiêu cc hay c x không phù hp ca HS cng vy. GV cn xác nh c mc ích hành vi tiêu cc ca HS hiu c ti sao HS li làm nh vy và có cách x trí thích hp, hiu qu. iu áng lu ý là nhiu khi HS không ý thc c nhng suy ngh, nim tin sai lch ca mình. Nu sau này GV có hi HS ti sao li c x nh vy, các em thng tr li là “không bit” hoc a ra mt vài lí do, nguyên c bao bin. Nguyên tc ch yu là trong các tình hung ó, GV cn c gng bình tnh, hiu HS, tôn trng HS và dùng các phng pháp k lut tích cc, lng nghe tích cc, khích l, kim ch bn thân gii quyt. Cách ng x i vi nhng hành vi không mong i ca HS * Vi loi hành vi nhm thu hút s chú ý GVCN nên: — Gim thiu hoc không ý n hành vi ca HS khi có th, ch ng chú ý n HS vào lúc khác, nhng lúc phù hp và d chu hn. — Nhìn nghiêm ngh nhng không nói gì. Hng HS vào hành vi có ích hn. — Nhc nh c th (tên, công vic phi làm), cho HS la chn có gii hn. — Dùng h qu logic. — Lp ni quy hay lch trình mà GV s thng xuyên dành thi gian cho HS. * Vi loi hành vi nhm th hin quyn lc GVCN nên: — Bình tnh, rút khi cuc ôi co, xung t, không “tham chin” HS nguôi dn. 134 | MODULE THCS 3
37. — S dng các bc khuyn khích HS hp tác (hiu cm xúc ca HS, th hin mình hiu cm xúc ó, chia s cm xúc ca mình v tình hung ó, cùng nhau trao i phòng tránh vn tng t trong tng lai). — Giúp HS thy có th s dng sc mnh, quyn lc theo cách thc tích cc. GVCN cn bit rng tham gia ôi co quyn lc hoc nhng b ch làm HS mong mun có “quyn lc” hn. Quyt nh xem mình s làm gì, ch không phi s bt HS làm gì. — Lp ni quy hay k hoch mà GV s thng xuyên dành thi gian cho HS * Vi loi hành vi nhm tr a thì GVCN nên: — Kiên nhn. Rút khi vòng lun qun “tr ming” ln nhau. Tránh dùng các hình thc trng pht HS. — Duy trì tâm lí bình thng trong khi ch i HS nguôi dn. — Khích l s hp tác, xây dng lòng tin t HS. — Tâm s riêng vi HS gii quyt khó khn. — S dng k nng khích l, cho HS thy HS c yêu thng, tôn trng. Lp ni quy hay k hoch mà GV s thng xuyên dành thi gian cho HS * Vi loi hành vi th hin s không thích hp GVCN nên: — Không phê phán, chê bai HS. — Dành thi gian rèn luyn, ph o cho HS, c bit v hc tp. — Chia nh nhim v, bt u t vic d HS có th t thành công ban u. — S dng k nng khích l, tp trung vào im mnh, vn quý ca HS. — Không th hin thng hi, không u hàng. — Dành thi gian thng xuyên cho HS, giúp HS. 9. Lập kế hoạch phát triển cá nhân, khơi dậy hoài bão và ý thức tự giáo dục của học sinh * Ý ngha — Là c s tin hành giáo dc HS có mc ích, có k hoch nhm t c s phát trin ti a tim nng ca HS và hoàn thin nhân cách. — Kim soát, iu chnh hot ng giáo dc ca GV, hng ti mc tiêu cn phi t. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 135
38. — Là c s huy ng s tham gia ca cng ng trong quá trình h tr HS và nhà trng. — Là c s ánh giá hiu qu giáo dc. — K hoch giáo dc cá nhân s a n tip cn úng n, phù hp trong vic ánh giá kt qu giáo dc, dy hc HS nói chung và nhng HS c bit nói riêng. Tuy nhiên, xây dng bn k hoch giáo dc cá nhân là vic làm mi và không ít khó khn và tin hành giáo dc HS có khó khn hiu qu cn phi xây dng và thc hin nó mt cách nghiêm túc, theo các mc tiêu và k hoch ã nh. Trong quá trình này, s h tr ca gia ình và cng ng là rt cn thit m bo bn k hoch giáo dc cá nhân c xây dng hoàn chnh và c bit c thc hin có hiu qu. Quy trình xây dng bn k hoch giáo dc cá nhân. Bc 1: Xác nh kh nng, nhu cu, s thích, nhng nim tin, suy ngh sai lch, hành vi thói quen cha tt và môi trng giáo dc ca HS Nhng ni dung cn xác nh: — Nhu cu. — S thích. — Kh nng nhn thc. — Nim tin, suy ngh. — Tính cách. — Hành vi, thói quen cha tt. — Sc kho. — Các kh nng khác. — Môi trng giáo dc gm: môi trng gia ình, nhà trng, cng ng. Cn chú ý c môi trng vt cht và môi trng tinh thn. Chú ý: Trong bc này cn thu thp y , chính xác nhng thông tin v HS, khc sâu nhng mt mnh, mong mun, s trng ca HS và nhng nhu cu giáo dc c bit cn h tr (th hin trong H s HS ni dung I). Bc 2: Xây dng mc tiêu giáo dc bao gm — Mc tiêu dài hn, mc tiêu trung hn và ngn hn. 136 | MODULE THCS 3
39. — Mc tiêu cho tng ni dung giáo dc. — Mc tiêu phát trin các k nng thuc lnh vc khác. Chú ý: Xây dng nhng mc tiêu phù hp, sát vi thc trng ca HS và các iu kin thc hin (tính kh thi ca k hoch) và vit di dng mc tiêu hành vi Bc 3: Xây dng k hoch giáo dc Xây dng ni dung giáo dc v các mt: — Th cht. — Nhn thc (hiu bit và nng lc t duy). — Cm xúc (ch s xúc cm), tâm lí. — Xã hi: nh hng giá tr và các k nng xã hi. Cng có th ni dung giáo dc theo: c, trí, th, m, lao ng GVCN cn phi chú trng nhng lnh vc phát trin mà HS có c im khác bit so vi nhng HS khác. Mi ni dung giáo dc cn xut các bin pháp giáo dc phù hp. Cn xác nh rõ thi gian, ngi thc hin và s phi hp gia các lc lng tham gia giáo dc ( GV b môn, oàn, GVCN, gia ình ). Chú trng khâu giám sát, ánh giá, rút kinh nghim và iu chnh. Bc 4: Thc hin k hoch — T chc thc hin: làm rõ tng ngi, tng t chc có trách nhim nh th nào và nêu rõ kt qu u ra. — xut nhng gii pháp c th trong quá trình thc hin các ni dung giáo dc. — T ánh giá và iu chnh thng xuyên mt cách có k hoch t c các mc tiêu giáo dc. — Chú trng s tham gia ca các lc lng liên quan trong quá trình thc hin k hoch giáo dc. — c bit là GVCN và các lc lng có liên quan phi luôn khi dy hoài bão và ý thc t giáo dc ca HS. Vai trò ch th, phát huy ni lc ca HS vô cùng quan trng bin mc tiêu phát trin cá nhân thành hin thc. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 137
40. Bc 5: ánh giá — Phi rõ ràng, c th. — Thng xuyên và có k hoch. — Hiu qu. — xut các gii pháp khc phc nhng hn ch. Sau khi nhn thc c iu này và HS có nhu cu thay i hành vi, thói quen tiêu cc thì GVCN cn giúp các em xây dng k hoch thay i hành vi, thói quen c. Thay i thói quen, hành vi tiêu cc không phi là chuyn d, không ch cn có k hoch thc hin mà còn phi có ý chí, quyt tâm, kiên nh thc hin k hoch bin k hoch thành hin thc, do ó GVCN và tp th lp cn luôn dõi theo s tin b khích l và phòng nga hoc h tr, giúp khi có du hiu lp li thói quen c. ng thi cn hng các em suy ngh tích cc và suy ngh trc khi hành ng Cùng vi vic khc phc nhng suy ngh, nim tin, thói quen, hành vi tiêu cc ca HS, GVCN cn to cho HS thói quen suy ngh trc cn trng khi hành ng tránh nhng hành vi không mong i và các hu qu áng tic khác. S dng môi trng tp th thân thin và các mi quan h trong tp th phát hin kp thi và tác ng phù hp n tng cá nhân, to iu kin tinh thn và s h tr i vi tng thành viên trong quá trình thc hin k hoch phát trin cá nhân HS. 10. Áp dụng mô hình thay đổi nhận thức – hành vi để cải thiện niềm tin, suy nghĩ chưa hợp lí của học sinh cá biệt S khác nhau gia tham vn (Counseling) và t vn Tham vn T vn/c vn Là mt cuc nói chuyn mang tính cá Là mt cuc nói chuyn gia mt nhân gia nhà tham vn vi mt hoc “chuyên gia” v mt lnh vc nht mt vài ngi ang cn s h tr i nh vi mt hoc nhiu ngi ang mt vi khó khn hoc thách thc cn li khuyên hay ch dn v mt vn trong cuc sng. Tham vn khác nói nào ó. 138 | MODULE THCS 3
41. Tham vn T vn/c vn chuyn ch trng tâm ca cuc tham vn nhm vào ngi nhn tham vn. Nhà tham vn h tr thân ch ra quyt Nhà t vn giúp thân ch ra quyt nh bng cách giúp h xác nh và nh bng cách a ra nhng li làm sáng t vn , xem xét tt c các khuyên mang tính chuyên môn. kh nng, a ra la chn ti u nht cho chính h sau khi xem xét k lng các quan im khác nhau. Mi quan h tham vn quyt nh kt Mi quan h gia nhà t vn và thân qu t c ca quá trình tham vn; ch không quyt nh kt qu t vn nhà tham vn phi xây dng lòng tin bng kin thc và s hiu bit ca nhà vi thân ch và th hin thái tha t vn v lnh vc mà thân ch ang nhn, thông cm và không phán xét. cn t vn. Tham vn là mt quá trình gm nhiu Quá trình t vn có th ch din ra cuc nói chuyn hoc gp g liên tc trong mt ln gp g gia thân ch và (bi vì nhng vn ca mi ngi nhà t vn. Kt qu t vn không lâu hình thành và phát trin trong mt bn; vn s lp li vì các nguyên nhân sâu xa ca vn cha c khong thi gian, do ó cng cn có gii quyt. thi gian gii quyt chúng). Nhà tham vn th hin s tin tng Nhà t vn nói vi thân ch v nhng vào kh nng t ra các quyt nh tt quyt nh h cho là phù hp nht i nht ca thân ch; vai trò ca nhà vi tình hung ca thân ch thay vì tham vn ch là “lái” cho thân ch ti tng cng kh nng cho thân ch. nhng hng lành mnh nht. Nhà tham vn có kin thc v hành vi Nhà t vn có kin thc v nhng lnh và s phát trin ca con ngi. H có vc c th và có kh nng truyn t các k nng nghe và giao tip, có kh nhng kin thc ó n ngi cn h nng khai thác nhng vn và cm tr hay hng dn trong lnh vc ó. xúc ca thân ch. Nhà tham vn giúp thân ch nhn ra Tp trung vào th mnh ca thân và s dng nhng kh nng và th ch không phi là xu hng chung mnh riêng ca h. ca t vn. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 139
42. Tham vn T vn/c vn Nhà tham vn phi thông cm và chp Nhà t vn a ra nhng li khuyên, nhn vô iu kin vi nhng cm xúc h không quan tâm n vic th hin và tình cm ca thân ch. s thông cm hay chp nhn thân ch. Thân ch làm ch cuc nói chuyn; Sau khi thân ch trình bày vn , nhà nhà tham vn lng nghe, phn hi, t vn làm ch cuc nói chuyn và tng kt và t câu hi. a ra nhng li khuyên. Ví d: Khi HS có nhng thái , hành vi không úng do nim tin sai lch có th s dng Mô hình nhn thc — hành vi di ây tham vn cho HS. Mô hình nhn thc — hành vi Tình hung Suy ngh, thái , nim tin H qu kích hot (A) (B) (C) B va i n thì A B ngh rng “A ci u → Tc gin, mun ánh nhau. (ngi mà B vi mình”. không thích) nhìn B ngh rng “A tình c nhìn → Bình thng nh không sang và ci. và ci”. có chuyn gì xy ra. Nh vy, trong cùng mt tình hung, s kin có th có hai hay nhiu phn ng khác nhau ph thuc vào cách suy ngh khác nhau. Chính chúng ta là ngi to nên cm xúc ca mình. Trong bng trên, tình hung A ch là yu t kích hot, B là nhng gì din ra trong u và C là h qu, là cm xúc và hành vi ca con ngi. mc rt ln, chính B (nhng suy ngh, thái , nim tin tiêu cc hay tích cc ã to ra C (tc gin hay bình tnh) ch không phi A to ra C. Nói cách khác, iu quan trng không phi là chuyn gì ã xy ra mà là cách chúng ta phn ng vi nó nh th nào. ó chính là im mu cht giúp con ngi phòng và kim soát thái , hành vi tiêu cc, có thái và hành vi tích cc (k nng sng). Nu thay i B (nim tin, suy ngh) ta s thay i c C (hành vi, ng x). 140 | MODULE THCS 3
43. Nhng dng suy ngh thiên lch, méo mó, không có ích 1. Suy ngh trng — en: Cách nhìn s vt, hin tng mt cách tuyt i hoc trng hoc en, hoc là tt c hoc là không có gì. 2. Khái quát hoá quá mc: Cách nhìn s vt, hin tng nh mt khuôn mu liên tc tht bi (“Chng bao gi làm c iu gì ra hn”). 3. nh kin: Ch tp trung vào im tiêu cc, b qua im tích cc. 4. H thp các im tích cc: Khng khng nhng gì ã t c là không áng k, “không c tính”. 5. Kt lun vi vã : Nhanh chóng cho rng ngi khác phn ng vi mình mt cách tiêu cc khi cha có bng chng rõ ràng hoc t “d báo” (mò) trc là mi vic s ti t. 6. Phóng i hoc ánh giá thp: Phóng i s vic, hin tng hoc h thp tm quan trng. 7. Suy oán cm tính : Suy oán t trng thái cm xúc: “Mình cm thy nh mt thng ngc, chc chn mình là thng ngc”. 8. Suy ngh là”phi” th này hay th kia : Phê phán bn thân hay ngi khác, cho rng mình hay ngi khác “phi” hay “không c” th này hay th kia. 9. Chp m: ng nht mình vi nhng khim khuyt ca bn thân. áng l nói “mình có sai lm” thì li nói “mình úng là thng ngu”. 10. Cá nhân hoá và li: li cho bn thân và ngi khác v nhng gì mà bn hay h không phi chu trách nhim hoàn toàn. T nhng dng suy ngh sai lch trên s d dn n hành vi, ng x tiêu cc, nên GVCN cn vn dng các k thut tham vn làm thay i suy ngh, nim tin sai ca HS thay i hành vi ca các em theo hng tích cc. 11. Áp dụng biện pháp giáo dục kỉ luật tích cực đối với cả tập thể lớp và học sinh cá biệt Trit lí ca GD k lut tích cc: Da trên s iu chnh bên trong hn là kim soát bên ngoài. Giáo dc k lut tích cc là giáo dc da trên GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 141
44. nguyên tc vì li ích tt nht ca HS, mang tính phòng nga, tôn trng tr, không làm tn thng n th xác và tinh thn ca các em, có s tho thun gia GV và HS và phù hp vi c im tâm, sinh lí ca HS. iu này có th thy trong bng so sánh k lut tích cc và trng pht sau ây: So sánh s khác nhau gia k lut tích cc và tiêu cc (trng pht) [ 2 ] K lut tích cc K lut tiêu cc V nh hng, mc tiêu Giúp HS thay i. Tp trung vào hành Gii to, tp trung vào ni bc tc ca vi cha úng ca HS. GV khi thy HS không nghe li hoc thm chí có khi là “gin cá chém tht”. Khuyn khích kh nng t duy, la GV ngh và a ra quyt nh, la chn chn ca HS. thay cho HS. Hình thành, phát trin nhng hành vi Pht, ch trích nhng hành vi h, có li mong mun. ca HS. Vic này có th dn n hành vi không phù hp khác ca HS. V tính cht ca giáo dc k lut tích cc Là quá trình thng xuyên, liên tc, Ch din ra khi HS mc li hành vi. nht quán, cng quyt, mang tính Mang tính kim soát, làm xu h, mt hng dn. mt, ch nho. Mang tính tích cc, tôn trng HS. Mang tính tiêu cc, thiu tôn trng HS. Phù hp vi nng lc, nhu cu và các Không tính n nng lc, nhu cu và giai on phát trin ca HS. các giai on phát trin ca HS. Không mang tính bo lc v mt thân Mang tính bo lc v mt thân th và th và tinh thn. tinh thn. Dy HS nhp tâm tính k lut mt cách Dy HS ngoan ngoãn mt cách th t giác. ng vì HS hiu rng s b pht nu h (không t giác, không nhp tâm). 142 | MODULE THCS 3
45. K lut tích cc K lut tiêu cc Chú ý ti hành vi “h” ca HS, không Phê phán nhân cách HS hn là hành phi nhân cách HS. vi ca HS, Ví d: “ ngu ngc”, “ n hi”. c im, yêu cu Nhn mnh nhng gì HS nên làm. Nhn mnh nhng gì HS không Cho HS nhng phng án la chn c làm. Cm oán, không gii tích cc. thích ti sao. H qu ca k lut có tính logic, có liên H qu ca trng pht không liên quan trc tip n hành vi tiêu cc quan hoc phi logic i vi hành vi ca HS. tiêu cc ca HS. Lng nghe HS, a ra ví d, tm gng Không hoc ít lng nghe HS. Yêu cu HS làm theo. HS tuân phc, nghe li. Tp cho HS t kim soát bn thân, HS dn ph thuc vào GV, b GV kim chu trách nhim v mình, ch ng, soát, s sai, kém t lp, b ng, thiu t tin. t tin. HS thc hin ni quy nn np vì HS HS không thc hin ni quy, nn np c tham gia tho lun và nht trí. hoc nu có cng ch vì s b pht hoc vì b e do, b mua chuc bng tin, phn thng GV ha. Coi li lm là nhng c hi hc tp Không chp nhn li lm, pht và ép tin b thêm. HS tuân phc theo ý GV. * Nhng hình thc x pht phù hp và nht quán Khi nhng yêu cu, mong i ã c t ra rõ ràng thì cng cn có nhng bin pháp x pht c th, rõ ràng i vi nhng hành vi vi phm và các bin pháp phi c áp dng mt cách nht quán. GVCN cn lu ý nhng iu sau ây khi s dng các bin pháp x pht: — Các bin pháp x pht phi nhm mc ích dy HS bit rng thái , hành vi ca các em nh vy là sai. Không bao gi s dng nhng hình GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 143
46. pht khin HS cm thy mình là b i, vô dng. Tuyt i không s dng nhng hình pht mang tính bo lc. S dng nhng hình pht mang tính bo lc không nhng không có tác dng i vi HS mà ch th hin s bt lc và còn vi phm nhng iu GV không c làm và pháp lut. Các hình thc pht cn phù hp vi mc vi phm. Nhng hình pht nên mang tính tích cc thông qua nhng hình pht HS có th hc thêm c mt k nng nào ó. — Bin pháp x pht có th vn dng là: + Tc b hot ng yêu thích cho n khi khc phc c li; + Tm dng vic hc tp HS t kim im bn thân vi mc ích giúp HS thoát ra khi trng thái cng thng không th kim ch bn thân và to iu kin cho HS bình tnh tr li. + Yêu cu vit báo cáo hàng ngày vi mc ích là HS nhn bit c nhng li thng xuyên mc phi và to cho các em c hi iu chnh. + Lu ý: Không nên pht HS bng cách giao thêm bài tp, hoc nhim v lao ng cho HS s khin các em ngh rng hc tp hay lao ng là s trng pht. 12. Thiết lập mối quan hệ thân thiện, gần gũi, chặt chẽ giữa GV với cha mẹ HS thường xuyên (không phi ch dng li vic s dng s liên lc), to nim tin vi gia ình HS hp tác qun lí, giáo dc HS. Làm tt công tác t vn kp thi v PPGD HS cho cha m HS, vn ng cha m HS cùng tham gia các hot ng chung ca lp, ca trng cha m HS hiu thêm v các hot ng hc tp ca con em khi trng t ó phi hp qun lí giáo dc HS hiu qu. Công tác ca GVCN vi CMHS phi da trên s ng thun và hp tác có trách nhim ca các c s giáo dc. iu ó va òi hi s hiu bit, cm thông, tôn trng và h tr ln nhau trong công vic. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Vì sao cn tip cn cá nhân và khích l HS cá bit? Hãy nh li 10 câu nói không khích l HS mà bn hay ng nghip thng dùng và thay nó bng 10 câu nói khác mang tính khích l HS. 144 | MODULE THCS 3
47. 2) Lit kê nhng hành vi ca HS cá bit ca thy, cô có th áp dng h qu logic và nhng hành vi có th áp dng h qu t nhiên. 3) Th vn dng mô hình nhn thc — hành vi tham vn/tác ng làm thay i hành vi tiêu cc ca HS cá bit. 4) Lp k hoch giáo dc cho mt HS cá bit c th trong lp hc ca bn. Hoạt động 6: Phương pháp đánh giá kết quả rèn luyện của học sinh cá biệt Da vào kinh nghim ca bn thân, bn hãy nêu nhng phng pháp c bn kt qu rèn luyn HS cá bit. Bn hãy c nhng thông tin di ây hiu rõ thêm phng pháp ánh giá kt qu rèn luyn HS cá bit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Đánh giá hành vi không đồng nhất với đánh giá nhân cách Nu HS cá bit thc hin hành vi không mong i nào ó thì GV ch ánh giá hành vi ó, mà không quy kt hành vi ó thành nét nhân cách ca HS. Ví d: HS ã ly trm tin ca bn i chi game, không vì th mà GV và HS trong lp coi em là n cp và dán nhãn cho em là có tính n cp vt (nét nhân cách) mà cn coi ây là hành vi không mong i trong thi im không u tranh c ý mun c chi game nên ã ly tin ca bn. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 145
48. 2. Đánh giá theo quan điểm tích cực đối với học sinh cá biệt ánh giá úng không ch giúp các em nhìn nhn úng bn thân vi nhng im mnh cn phát huy và nhng tn ti cn khc phc, mà còn to ng lc cho HS n lc rèn luyn tu dng. ánh giá thc cht không th ch da vào nhng biu hin bên ngoài ca thái , hành vi (mc dù ó là cn thit) mà còn phi hiu c ng c hành vi ca HS, mun vy cn rt coi trng ánh giá HS qua các tình hung thc trong i sng lp hc, nhà trng, gia ình, và ngoài xã hi. — ánh giá cn mang li thái tích cc, lc quan mang tính xây dng ch không phi là trng pht, giúp HS t ánh giá và hình thành ng c hoàn thin bn thân. — S dng kt qu ánh giá hng dn HS t giáo dc; GV iu chnh ni dung, PPGD phù hp và phi hp vi CMHS và các LLGD khác. 3. Đánh giá sự tiến bộ của chính học sinh cá biệt theo quá trình ánh giá s tin b ca HS so vi chính bn thân trong mi quan h vi kh nng, s n lc ca các em. ng thi, cn xác nhn mc c th t c kt qu giáo dc ca tng em và iu chnh quá trình giáo dc nâng cao hiu qu. 4. Đánh giá cuối cùng (theo chuẩn quy định) Khi các em thc s ã tin b và ánh giá cui kì, cui nm hc thì có th ánh giá nhng HS này theo chun quy nh. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Khi ánh giá HS cá bit cn quán trit nhng nguyên tc hay quan im nào? 2) Ý ngha ca vic vn dng nhng nguyên tc, quan im này trong vic giúp HS cá bit tin b. 3) Vn dng nhng quan im này vào thc tin ánh giá HS cá bit và ghi li nhng bài hc kinh nghim. 146 | MODULE THCS 3
49. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ TOÀN BỘ MODULE 1) Vì sao cn thu thp thông tin v HS cá bit? Nhng ni dung cn tìm hiu v HS cá bit? 2) Có th thu thp thông tin v HS cá bit bng nhng con ng và phng pháp nào? Nên phi hp chúng nh th nào có thông tin y và khách quan v HS cá bit? 3) Vì sao cn lu tr thông tin v HS cá bit? Khi khai thác thông tin v HS cá bit cn lu ý gì? 4) Có các nguyên nhân c bn nào dn n hành vi sai lch ca HS cá bit? 5) Lit kê nhng bin pháp/cách thc giáo dc HS cá bit. Nên phi hp chúng nh th nào giáo dc HS cá bit có hiu qu? 6) Có nhng cách ánh giá kt qu hc tp, giáo dc HS cá bit nào? Nên phi hp chúng nh th nào có ánh giá toàn din v s tin b ca HS cá bit? E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. B Giáo dc và ào to — T chc Cu tr tr em Thy in, i mi phng pháp qun lí lp hc bng các bin pháp giáo dc k lut tích cc, Hà Ni, 2009. 2. Nguyn Thanh Bình, Mt s vn trong công tác ch nhim lp trng THPT hin nay, NXB i hc S phm, 2011. 3. Nguyn Thanh Bình, Giáo trình chuyên Giáo dc k nng sng, NXB i hc S phm, Hà Ni, 2009, tái bn 2010, 2011. 4. Unicef, Tài liu tp hun k nng c bn trong tham vn, 2005. 5. T chc PLAN ti Vit Nam nm 2011, Phng pháp k lut tích cc, Tài liu hng dn cho tp hun viên, 2009. 6. ào Th Oanh, c im nhân cách ca hc sinh trung hc c s / trung hc ph thông hin nay (Bài vit cho tài liu bi dng cán b qun lí, GV ch nhim THCS và THPT ca B GD&T — Lu hành ni b). GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 147