Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 2: Đặc điểm học tập của học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Kế Hào

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 2: Đặc điểm học tập của học sinh Trung học Cơ sở - Nguyễn Kế Hào

1. NGUYỄN KẾ HÀO MODULE THCS 2 ®Æc ®iÓm häc tËp cña häc sinh trung häc c¬ së GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 51
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN HS THCS có “Mc tiêu kép” nh Lut Giáo dc quy nh : “Giáo dc trung hc c s nhm giúp HS cng c và phát trin nhng kt qu ca giáo dc tiu hc; có hc vn ph thông trình c s và nhng hiu bit ban u v k thut và hng nghip tip tc hc THPT , trung cp, hc ngh hoc i vào cuc sng lao ng” (mc 3, iu 27). — Hot ng hc ca HS THCS là hot ng c bn bt u phát trin tip cn trình lí thuyt, lí thuyt gn vi thc hành — “Hc i ôi vi hành” theo mc tiêu giáo dc toàn din. Kt thúc cp THCS HS có c hành trang cn thit chun b tr thành mt công dân bình thng trong xã hi hin i. — Module này góp phn gi m giúp GV t hc, t bi dng có kh nng hiu bit thêm v lí lun và vn dng vào thc tin dy hc THCS. B. MỤC TIÊU Sau khi tham gia bi dng , HV có c nhn thc, k nng và thái : — Nm c c im ca hot ng dy và hot ng hc THCS. — Có k nng vn dng nhng hiu bit v chuyên môn , nghip v i mi ni dung và phng pháp dy hc THCS. — Có ý thc hn trong vic gi gìn o c ngh nghip, nâng cao tinh thn trách nhim, lòng yêu ngh và tình cm yêu quý, tôn trng HS — th h tng lai ca t nc. 52 | MODULE THCS 3
3. C. NỘI DUNG Hoạt động 1: Tìm hiểu hoạt động học của học sinh trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình v: * c im tâm, sinh lí ca HS THCS: * Hot ng ch o ca HS THCS: * c im hot ng ca HS THCS: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 53
4. * T chc hot ng cho HS THCS: * T chc hot ng GD cho HS THCS: Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Đặc điểm tâm, sinh lí của học sinh trung học cơ sở * V th cht: HS THCS có tui i t 11 n 15 tui, tui có bin ng ln và có ý ngha c bit ca i ngi vi mt s c im sau: 54 | MODULE THCS 3
5. — C th phát trin tuy cha tht hoàn thin nhng các em ã có sc lc khá mnh m (t xa xa ã có câu: “gái mi by b gãy sng trâu”). — Tui dy thì (biu hin nam tính và n tính). — Hot ng giao tip là hot ng ch o, trc ht là vi HS cùng la. Qua ó hình thành tình bn ca tui thiu niên (tình bn ca HS các lp u cp thng là tình bn cùng gii n các lp cui cp xut hin tình bn khác gii; có hot ng hc (hc — hành) là hot ng c bn. — Tui v thành niên: HS THCS có tui t 11 n 16, các em không còn là tr con nhng cng cha phi là ngi ln, là tui thiu niên và thanh niên ã có s phát trin v sinh lí và tâm lí, các em thích làm ngi ln nhng cha ý thc c y , v th xã hi ca các em là v thành niên. Trong nn vn hoá ca dân ta, t xa xa ã có quan nim “Con di cái mang” và ngi dân thng c x vi nhau nh th. Thi nay, trong giáo dc, GV THCS cng nên có quan nim và cách ng x: “HS mc khuyt im thì GV cng có phn trách nhim”. * V hot ng tp th ca HS THCS: — Các hot ng oàn th: HS THCS thuc la tui thiu niên, ngoài hot ng hc — hành là hot ng c bn các em còn có các hot ng khác nh sinh hot i Thiu niên Tin phong H Chí Minh theo các hình thc: nghi thc i, hot ng vn th, giao lu tâm tình chia s giúp ln nhau trong hc tp, sinh hot, k c nhng vn t nh tui dy thì, tui v thành niên, gia cnh. Nu nh la tui HS tiu hc, các em thn tng thy giáo, cô giáo ca mình, thì lên cp THCS do trình hiu bit cao hn, c im tâm sinh lí phát trin hn nên các em không còn gi thn tng nh trc mà ã có s nh hng giá tr sng, nhng giá tr mà các em hng ti, nh tình bn, kh nng cá nhân (mun th hin mình, không còn “ngoan ngoãn” kiu tr th). — Các hot ng công ích xã hi: giúp ngi khó khn, làm t thin, tham gia gìn gi, tôn to các khu di tích, công viên, ni sinh hot công cng. Các hot ng tp th ca HS THCS thng do các em t t chc thc hin, GV ch hng dn tr giúp t khâu xây dng k hoch n iu kin trin khai thc hin, cách thc thc hin. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 55
6. * V tâm lí: — T coi mình là ngi ln nhng cha tht trng thành, thng vn b ngi ln nhìn nhn là “tr con”, dn n tình trng có “rào cn” v s chia s gia HS THCS và ngi ln, trc ht là các bc cha m. — Tình cm ca HS THCS phát trin phong phú, trc ht là tình bn cùng trang la, các em nhy cm, sn sàng cm thông chia s vi bn và mun c bn cm thông chia s vi mình, iu mà các em còn ít nhn c t các bc cha m, GV. — Nhn thc ca HS THCS phát trin khá cao, áng chú ý là s phát trin t duy khoa hc (t duy lí lun), tính tru tng và tính lí lun trong nhn thc. — Ý chí ca HS THCS phát trin khá cao, các em ã có sc mnh v th cht và tinh thn có th vt qua nhng khó khn tr ngi trong hc tp và trong cuc sng. iu áng chú ý trong dy hc và giáo dc HS THCS là trng thành v nhân cách và v th xã hi ca các em. Trong nn vn hoá ca dân tc ta có câu: “Con di cái mang” – c vn dng coi nh là l sng ca ngi dân trong cách ng x vi tr nh trong cng ng xã hi. Tr v thành niên – HS THCS cha hoàn thin v nhân cách , cha chín nh mt công dân chu trách nhim hoàn toàn v hành vi li sng ca mình nên nhà trng và gia ình vn có phn trách nhim i vi các em. 2. Hoạt động chủ đạo của học sinh trung học cơ sở Theo các nhà tâm lí hc, HS THCS có hot ng giao tip (giao lu), trc ht là vi bn bè cùng trang la là hot ng ch o. Theo nhà tâm lí hc A.H. Leônchep thì hot ng ch o là hot ng có mt s du hiu chính sau ây: — Hot ng ln u tiên xut hin mt giai on phát trin ca i ngi vi úng ngha ca nó c v ni dung và phng thc thc hin. — Qua hot ng này to ra cái mi trong tâm lí ca HS. — Trong lòng ca hot ng này có mm mng ca hot ng ch o mi. Mt s nhà chuyên môn cho rng HS THCS có hai hot ng ch o, ó là hot ng giao tip và hot ng hc tp. Mt s nhà chuyên môn 56 | MODULE THCS 3
7. khác li coi hot ng hc tp ca HS THCS là hot ng c bn, còn hot ng ch o là hot ng giao tip. Dù quan nim có phn khác nhau nhng các nhà giáo, nhà s phm u có s nh hng chung trong hành ng. ó là trách nhim i vi HS, luôn vì li ích hc tp ca các em “Tt c vì HS thân yêu”; ó là vic t chc tt hot ng hc tp cho HS THCS; ng thi chú ý t chc, to iu kin HS THCS c thc hin hot ng giao tip lành mnh. ó là c im ca hot ng dy hc cp THCS. 3. Hoạt động học của học sinh trung học cơ sở Hot ng hc ca HS THCS c k tha và phát trin phng thc ca hot ng hc — tp ã c nh hình tiu hc, nhng c phát trin theo phng thc mi, ó là hc — hành. n cp THCS HS c hc nhiu môn hc, thng mi môn có GV dy riêng (GV chuyên trách môn hc). Nhiu môn hc, ch yu là các môn khoa hc t nhiên nh môn Vt lí, Hoá hc, Sinh hc c t chc dy và hc theo hng gn vi thc hành trong phòng hc b môn (có tính cht phòng thí nghim) theo cách thc: hc lí thuyt ri thc hành, thc nghim hiu rõ hn, nm vng hn v lí thuyt. Cp THCS là cp hc bt u có tính lí thuyt, ng nhiên vn cn có k nng, vn áp dng c phng thc hc — tp (hc gn vi luyn tp và luyn tp hc) ã hình thành c cp tiu hc. Cp THCS là cp hc có mc tiêu ph cp giáo dc chung có tt c HS tng lp, tng trng. Trình ph cp ch là yêu cu ti thiu, bt buc dành cho la tui THCS. Tuy nhiên mi HS, tu thuc vào kh nng riêng và iu kin mà mình t c kt qu có phn khác nhau, ti thiu t chun ph cp tr lên. Hc — hành là phng thc hc tp ch o, phng thc c trng thc hin hot ng hc ca HS THCS. Phng thc ch o hin rõ hot ng hc mt s môn khoa hc có tính thc hành, nhng môn hc mà khi hc iu gì thì HS cn c làm thc nghim, thc hành — “Hc i ôi vi hành”, trc ht hiu và nm vng lí thuyt, k ó là lnh hi phng pháp hc tp, ri dùng lí thuyt và phng pháp hc — hành ó lnh hi kin thc mi và vn dng nhng iu hc c hc tip và sng. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 57
8. HS THCS ã lnh hi c phng thc hc — tp, ang hình thành phng thc hc — hành. ó là c s hình thành tng bc phng thc hc mi — t hc cp ban u. Trên thc t, kh nng t hc ca con ngi ã xut hin t trc ó, k c ngi ln cha h c qua nhà trng nhng ó ch là dng t hc kiu mò mm, kiu “th và sai”, ó là cách tích ly kinh nghim qua tri nghim ch cha phi là phng thc “t hc” vi úng ngha ca thut ng này. 4. Tổ chức hoạt động học cho học sinh trung học cơ sở i vi cp Tiu hc, vic t chc hot ng hc cho HS c din ra trong tng lp hc theo nh mc ang hng ti là khong 15 — 30 lp/trng, khong 20 — 30 HS/lp và a trng lp gn vi khu dân c ni ca HS. Vic t chc hot ng hc dành cho HS cp THCS c thc hin theo hng tp trung hn, quy mô s lp/trng và s HS/lp ln hn áp ng c hot ng dy và hc cp hc này. ó là mt s yêu cu có tính c trng i vi cp hc, nh: — GV c chuyên môn hoá, thng ch dy mt môn hc mt s lp trong cùng mt khi lp, hoc dy mt môn hc các khi lp khác nhau (do nhu cu thc t, hin nay nhiu nhà chuyên môn ang bàn ti vic ào to GV THCS có kh nng dy hai hoc ba môn gn nhau). — Trong trng cn có phòng thí nghim, phòng hc b môn. — HS ã ln hn, có th n trng trong khong cách khong vài ba cây s (có mt s HS n trng bng on ng xa hn th). — Hot ng ca t chuyên môn có vai trò quan trng trong hot ng dy và hc theo phng châm “Dy tt — hc tt”. HS THCS không phi ch hc trong phòng hc dành riêng cho lp mình mà nhiu bài hc, tit hc phi c thc hin trong phòng thí nghim, phòng hc b môn hoc trên hin trng nh khu thí nghim thc hành v sinh hc, khu di tích lch s, bo tàng lch s, sinh hc Nhng bài hc này rt có ích c v kin thc khoa hc và k nng thc hành, k nng giao tip và hot ng nhóm. Trong quá trình hc tp lnh hi tri thc, k nng, hình thành thái tng ng, HS luôn cn s hng dn ging gii ca GV khi thì trc tip 58 | MODULE THCS 3
9. (trc din trên lp), cng có khi gián tip qua sách, tài liu và các phng tin thu nhn thông tin và dy hc gián tip (thy trc tip và thy n tàng). Nhng phng pháp dy hc ca GV và theo ó là phng pháp hc hành ca HS nh th nào là tu thuc vào ni dung bài hc và iu kin c th. n trình này, HS có th làm vic cá nhân hoc làm vic theo nhóm theo s ch dn ca GV và s hng dn trong sách hoc trong các tài liu tham kho hu ích. Có th nói rng, phng pháp ging dy ca GV, theo ó là phng pháp thc hin hot ng hc ca HS ph thuc vào ni dung hc tp và các iu kin — phng tin phc v cho hot ng dy và hc, ph thuc vào trình “tay ngh” — chuyên môn và nghip v ca GV. Chính vì th mà nhiu nhà chuyên môn khng nh vai trò quan trng ca GV THCS — ngi quyt nh cht lng giáo dc hay là quyt nh s thành bi ca giáo dc. Hot ng hc ca HS THCS c GV t chc hng dn theo các phng pháp có th là khá phong phú a dng, tu thuc vào ni dung và iu kin và có th gi bng tên chung là phng pháp “Thy t chc — Trò hot ng” (c trình bày c th hot ng 2). 5. Tổ chức các hoạt động giáo dục cho học sinh trung học cơ sở i vi HS THCS, ngoài hot ng hc các em còn có nhu cu ln v các hot ng khác vi ni dung phong phú, a dng. Các hot ng giáo dc ó to iu kin mi HS phát trin th lc, phong phú v tâm hn, c bit là hình thành các em nh hng giá tr — iu mà các em nhn thc, tìm kim, th hin, nhìn nhn v mình, v ngi khác và v xã hi, trc ht là các giá tr, nh: — Giá tr có c t hc tp: ó là nhng kin thc c bn, nhng k nng c bn, phng pháp hc tp khoa hc. — Giá tr v s trng thành ca bn thân: ó là s hình thành t duy khoa hc (t duy lí lun), là nhng phm cht nhân cách chân chính. — Giá tr v s ng x trong các mi quan h: ó là cách ng x vi t nhiên, vi xã hi theo cách thc khoa hc ã hc c, là tình cm p vi con ngi, trc ht là nhng ngi thân, nh s cm thông chia s, là s GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 59
10. quan tâm chm sóc ngi thân, là s quan tâm giúp ngi khác khi cn thit trong hoàn cnh có th. — Giá tr v s nhn thc và tình cm ca mình vi gia ình và xã hi, vi quê hng t nc. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin nhng yêu cu sau: 1) Trao i tìm hiu v tui v thành niên. 2) Kho sát tìm hiu c im hot ng hc ca HS THCS. 3) Tho lun v thc trng dy và hc THCS. 4) xut bin pháp t chc hot ng hc dành cho HS THCS. 5) Tìm hiu, xác nh nhng giá tr cuc sng phù hp vi la tui HS THCS mà nhà trng cn nh hng và có bin pháp hình thành cho các em. Hoạt động 2: Tìm hiểu công nghệ dạy học cấp trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim dy hc ca bn thân, bn hãy vit ra suy ngh ca mình v công ngh dy hc theo nhng ni dung sau: * Ti sao nói, dy hc THCS là ngh s dng công ngh dy hc? 60 | MODULE THCS 3
11. * Nêu các yu t ca công ngh dy hc. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Dạy học ở trung học cơ sở là nghề sử dụng công nghệ dạy học Ngh dy hc là ngh c thc hin bi con ngi c ào to chuyên bit, có ni dung xác nh, phng pháp hp lí, quy trình cht ch và nhng iu kin cn thit khác. Tt c u hng t mc tiêu giáo dc. Ngh dy hc có công ngh thc thi, công ngh ó có ba c im chính nh sau: — Công vic c ch ng t chc (t chc mt cách t giác). GV c ào to chuyên ngành nào , trong nm hc c phân công dy khi lp nào (k c dy môn th hai ) u c bit và nhn nhim v ngay t u nm hc; k hoch dy hc ca môn hc ó cng c nh rõ cho mi nm hc cùng vi chng trình , tài liu, chun kin thc và k nng và các iu kin phc v cho hot ng dy và hc. Ngha là GV có th hình dung c công vic ca mình trong c nm hc. — Công vic c ch ng kim soát c quá trình và kt qu u vào, u ra. Vic dy hc ca GV là công vic mà h bit c u vào hin có và có th có, bit c kt qu ging dy (kt qu hc tp ca tng HS) qua tng GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 61
12. tit hc, c quá trình hc và nh kì (gia hc kì, cui hc kì, c nm hc) bng cách t theo dõi, t kim tra ánh giá ca GV, bng cách t nhn nh ánh giá ca HS theo hng dn ca GV, bng nhn xét ca gia ình. — Ngh dy hc c chuyn giao t th h trc sang th h sau , t ngi này sang ngi khác. T xa xa ã hình thành các c s ào to GV — ngi làm ngh dy hc, ó là trng s phm và các khoa s phm trong các trng cao ng i hc a ngành. c ào to qua trng s phm, GV dy môn hc c th nào ó bt c trng lp nào trên phm vi c nc u din ra theo bài bn, v c bn, ging nhau v chng trình, phng pháp, phng thc, c bit là v nghip v s phm. Chính vì l ó mà Nhà nc có quy nh bt buc i vi nhng ngi làm ngh dy hc là ngoài trình chuyên môn cn phi có nghip v s phm. Ví d, nhng c nhân toán hc, sinh hc các c s ngoài s phm (i hc Tng hp, Bách khoa ) nu mun làm ngh dy hc thì cn hc b sung v nghip v s phm có chng ch s phm. i vi GV tiu hc thì cn thit phi c ào to chuyên khoa s phm tiu hc. Theo truyn thng, dy hc cha c coi là mt công ngh nhng là ngh ã c th hin nh mt công ngh theo ba tiêu chí nêu trên, theo ó cng có th hiu là công ngh dy hc, công ngh này hng ch yu vào GV — ó là công ngh dy hc theo 5 bc lên lp vi lôgic hình thc khá cht ch, ó là các bc lên lp: n nh t chc; kim tra bài c; ging bài mi; cng c bài; ra bài tp v nhà. Trong quá trình i mi hin nay, vic dy hc c hng ch yu vào HS, coi HS là nhân vt trung tâm . Vic GV t chc cho HS hc tp vi nhng iu kin cn thit có th coi là công ngh dy hc mi và có th hình dung qua bng 1. Công ngh dy hc 5 bc lên lp ch yu thun theo lôgic hình thc. Trong quá trình ó, HS luôn th th ng l thuc vào GV theo kiu “thy c — trò chép”, “thy ging — trò ghi nh”. Công ngh dy hc mi theo lôgic bin chng, tp trung vào bn cht ca quá trình dy và hc t ti mc tiêu ca tng n v ni dung c th vi tng thi gian s phm và c quá trình (hc kì và c nm hc, cp hc). 62 | MODULE THCS 3
13. Dù là phng pháp c hay phng pháp ci tin, phng pháp i mi, thì dy hc cng là mt ngh chuyên bit có ni dung chun mc, có phng pháp và k thut thc hin, có u vào và u ra c xác nh và c kim soát. ó là công ngh dy hc, nhng là công ngh khác vi các công ngh ca các ngành ngh khác, khác vi các công ngh sn xut khác. im khác bit ó th hin sn phm ca công ngh. Nu nh các công ngh khác u ra u là nhng sn phm nh nhau (hoàn toàn ging nhau), nu có li mà có sn phm nào ó không ging nh mu thì sn phm ó b loi (vì ó là ph phm), còn trong công ngh dy hc thì kt qu u ra là HS. Nhng HS này là nhng cá nhân c nht vô nh, nhng nhân cách nh mc tiêu giáo dc hng ti — ti thiu t chun, hay hn di là chun còn s phát trin vt trên chun thì không hn ch i vi mi HS. Nh vy, theo công ngh dy hc thì HS ca tng lp không phát trin ng u, n iu nh nhau mà là iu kin phát huy kh nng, s trng riêng ca mi HS nhng có bo him an toàn “van an toàn” là chun kin thc và k nng các môn hc, là nhng yêu cu ti thiu v các hot ng, các mt giáo dc khác. Bảng 1 u vào Tiêu chun Quá trình Q Tiêu chun u ra (1) (2) (3) (4) (5) — Con ngi: + HS. Sn phm + GV. Chun Thy t chc — Chun giáo dc = Mc tiêu giáo + Cha m và các u vào. Trò hot ng u ra. dc c th nhân vt khác. (Thy thit k — Trò thi công). c hin — Mc tiêu GD: thc hoá Chun → tng HS. Chng trình → SGK. — C s vt cht — thit b. — Các iu kin khác. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 63
14. 2. Các yếu tố của công nghệ dạy học * Các yu t u vào (ct 1 trong bng 1): — Yu t th nht gm: + HS: là nhân vt trung tâm , là ch th giáo dc, t bin i chính bn thân mình theo hng phát trin trong quá trình hc tp và thc hin các hot ng giáo dc. Tuy còn có ý kin khác nhau v v trí ca HS trong trng hc nhng dù quan nim có khác nhau thì HS vn là mc tiêu giáo dc, là l tn ti, l sng ca GV, ca nhà trng. + GV là ngi t chc, ging dy, hng dn HS thc hin hot ng hc, c th hn là hc — hành và thc hin các hot ng giáo dc khác. GV là ngi gi v trí then cht, ngi quyt nh s thành bi ca giáo dc (quyt nh cht lng giáo dc). Vai trò, v trí ca GV không h b coi nh mà c nhn din úng giá tr ích thc — giá tr ngi thy. + Ngoài HS và GV tuy không tham gia trc tip vào quá trình dy và hc nhng có tác ng không nh n quá trình dy và hc nhà trng, quá trình giáo dc HS nhà trng, gia ình và ngoài xã hi, ó là các bc cha m, các nhà qun lí giáo dc, qun lí xã hi, các doanh nhân, các thành viên ca các t chc oàn th và các hi — Yu t th hai: Mc tiêu giáo dc c c th hoá cho tng môn hc, lp hc và c cp hc. Mc tiêu này c nh hình chun kin thc và k nng các môn hc, yêu cu ti thiu các hot ng giáo dc sau ó c s phm hoá di dng SGK và các tài liu hc tp. — Yu t th ba: C s vt cht — thit b phc v cho hot ng dy hc và các hot ng giáo dc khác. — Yu t th t: Các iu kin khác phc v cho các hot ng thc hin mc tiêu giáo dc, nh môi trng giáo dc và các iu kin khác. * Trong các yu t u vào, có nhng yu t tham gia trc tip, có yu t tham gia gián tip vào quá trình dy hc và u c xem xét theo các chun mc nht nh — qua b lc to nên bi các tiêu chí c th (ct 2 trong bng 1). Trong hoàn cnh hin nay, các yu t u vào ca các trng, các lp không c ng u theo chun mc nht nh, nh trình HS khác nhau, 64 | MODULE THCS 3
15. c s vt cht — thit b khác nhau, môi trng giáo dc khác nhau và c i ng GV ca các trng cng cha ng u v trình chuyên môn, nghip v. Trong các yu t u vào thì yu t GV và HS, yu t v mc tiêu, chng trình và tài liu là yu t tuy không thay i c nhiu nhng có th có các bin pháp tác ng, s dng thích hp, ví d nh: — Có th ra bin pháp qun lí thích hp nhm phát huy c ni lc, bi dng. — Có th tin hành bi dng GV, nghiên cu chng trình tài liu, tìm hiu tâm sinh lí và iu kin ca HS tin hành ging dy thích hp, có hiu qu. — Hng dn HS v phng pháp hc tp trên lp và t hc nâng cao cht lng hc tp ca các em. — Vì vy, vic dy hc ca mi GV cn có s vn dng thích hp các yu t u vào theo phng châm “Tt c vì HS thân yêu”. ó cng chính là i mi phng pháp dy hc. * Quá trình dy và hc: — GV ging gii, hng dn, minh ho: Tu theo mc tiêu c th, ni dung bài hc mà GV, khi cn thit thì ging gii, trong iu kin và ni dung thích hp thì t chc hng dn HS thc hành thí nghim theo nhóm, cng có khi cho HS thc hin tit hc theo cách nêu vn và gii quyt vn . — HS theo dõi, ghi chép, tho lun và làm vic theo nhóm (thc hành, thí nghim) theo s hng dn ca GV. iu quan trng là mi HS u tích cc tham gia vào quá trình lnh hi kin thc và k nng qua tng tit hc, bài hc ng thi hình thành cho mình nhng nét tâm lí mi và nhng phm cht ca nhân cách. Nhìn chung, hin nay HS t cp THCS tr lên cha có k nng cn thit v nghe và ghi chép nhanh nhng iu cn thit phc v cho vic hc tp v tng ni dung c th. Vic tp luyn cho HS t ghi chép bài hc là vic làm có tính s phm cao, trc ht thuc v s hng dn ca GV và tính s phm trong vic ging dy ca GV. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 65
16. ã t lâu trong nhà trng có quan nim và cách ng x khá ph bin, ó là “Ch o, qun lí, ánh giá thi c nh th nào thì dy nh th” và “thy dy nh th nào thì trò hc nh th”. Nói v dy và hc cng là nói n kim tra ánh giá và thi c. Mt nn hc vn nh th vn còn chu nh hng nhiu bi quan im “ng thí”. — Vic kim tra ánh giá kt qu hc tp ca HS luôn tác ng mnh n hot ng hc ca HS nên trong quá trình ging dy và kim tra, ánh giá HS thì GV nên nghiên cu k và có câu tr li tng minh cho các câu hi sau: + HS hc môn hc c th mà mình dy làm gì (v trí ca môn hc trong mc tiêu giáo dc c th). + Qua môn hc c th ó HS cn lnh hi c iu gì v kin thc, k nng và thái , trong ó iu gì HS cn phi ghi nh (không nhiu) iu gì cn hiu, k nng cn hình thành và thái cn có i vi môn hc. + Bng phng pháp nào lnh hi các ni dung c bn, ti thiu ã xác nh, áp ng chun quy nh. Nhiu nhà chuyên môn ã nghiên cu và phát hin c iu rt áng quan tâm: Nhng ngi thành t trong ngh (các ngành ngh khác nhau) thng trong quá trình lao ng, i vi h, nhng kin thc hc trong nhà trng ch vn dng và có tác dng trc tip khong 15%, còn khong 85% là nhng kin thc và k nng hc tp rèn luyn bng con ng t hc trong quá trình chun b vào ngh và chính trong quá trình hành ngh (trong ó nhng “k nng mm” là yu t rt quan trng). * Xu hng dy hc hin nay mà GV và các nhà trng quan tâm là quá trình t chc cho HS thc hin hot ng hc — dy hc hng phát huy tính tích cc ca HS, iu mà t khi Bác H phát ng phong trào thi ua “Hai tt” (nm hc 1961 — 1962) nhà giáo thng thc hin theo phng châm “Tt c vì hc sinh thân yêu”. Phng pháp dy hc hin nay có th khái quát là “Thy t chc — Trò hot ng”, cng có th quan nim là “Thy thit k — Trò thi công”. Theo phng pháp này, GV trong quá trình ging dy hng dn HS hc tp luôn chú ý n tính tích cc hot ng và li ích ca HS (mc tiêu 66 | MODULE THCS 3
17. hc tp c th); các em HS c tham gia tìm hiu thu nhn kin thc c bn, hình thành k nng và lnh hi phng pháp hc tp, phng pháp t hc cp HS THCS, cp ph cp. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Làm rõ bn cht ca ngh dy hc THCS. 2) Thc hành ging dy theo công ngh dy hc (i mi phng pháp) t thit k bài n trc tip thc hin, ít nht 1 — 2 tit dy. 3) xut bin pháp i mi ánh giá kt qu hc tp ca HS. 4) Phân tích thy rõ tính khoa hc và tính xã hi ca chính sách xã hi, ch ca Nhà nc i vi GV. Hoạt động 3: Tìm hiểu điều kiện dạy và học ở trường trung học cơ sở Da vào hiu bit và kinh nghim thc tin trong công tác dy hc và GD HS THCS, bn hãy vit ra suy ngh ca mình làm rõ nhng iu kin dy và hc t hiu qu THCS theo nhng gi ý sau: * Yu t con ngi: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 67
18. * Yu t mc tiêu GD: * Yu t c s vt cht — thit b: * Yu t khác: * Mô hình trng THCS: 68 | MODULE THCS 3
19. * Vn bi dng HS gii, ph o HS kém. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Về các yếu tố đầu vào trong công nghệ dạy học iu kin cn cho hot ng dy ca GV và hot ng hc ca HS , m bo s thành công ca giáo dc chính là các yu t u vào vi nhng tiêu chun c th trong công ngh dy hc c th hin bng 1. Dù tham gia trc tip hay gián tip thì tt c các yu t ó cng u có vai trò và ý ngha nht nh nh là iu kin m bo cht lng dy và hc. Các yu t ó là: a. V yu t con ngi — HS — nhân vt trung tâm ca nhà trng , ca mi hot ng giáo dc và khi chuyn t tiu hc lên hc lp 6 , lp u tiên ca cp THCS thì mi HS , ít nht phi t trình ti thiu theo chun kin thc và k nng các môn hc (trình ph cp bt buc cp Tiu hc). T cui nhng nm 90 ca th k trc, trong ngành Giáo dc và c xã hi ã dn dn to c s ng thun v quan im coi HS là nhân vt trung tâm ca nhà trng, cng nh t khi có phong trào thi ua Hai tt — “Dy tt — Hc tt” (t nm hc 1961 — 1962) trong GV có khu hiu “Tt c vì HS thân yêu”. Quan im này có th hiu nh sau: HS là nhân vt trung tâm ca nhà trng vì HS là mc tiêu giáo dc (mc tiêu khái quát c ghi trong Lut Giáo dc). Nhà trng là n v c s thc hin nhim v giáo dc HS theo mc tiêu giáo dc. GV là ngi trc tip thc hin nhim v giáo dc HS, ngi gi v trí then cht và có vai trò có tính quyt nh cht lng giáo dc, quyt nh s thành bi ca giáo dc. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 69
20. HS nh là yu t u vào, nhân vt s mt ca nhà trng, u nm hc, nhà trng nên tin hành kho sát trình ca HS lp 6 ca trng, ít nht là hai môn: Ting Vit và Toán. Kt qu kho sát là tài liu tham kho GV và nhà trng có c liu v yu t u vào và ch là thông tin dành cho GV trc tip dy và ban giám hiu, tuyt i không nên công b cho HS và các bc cha m HS bit nhng thông tin ó. Các lp khác cng nên có s kho sát cht lng và s bàn giao gia GV dy nm c và GV mi tip nhn HS mi lên lp GV mi có s hiu bit cn thit v HS mi ca mình. — GV tuy không còn là nhân vt trung tâm theo quan nim c vi công ngh dy hc 5 bc lên lp, nhng vn là ngi gi v trí then cht và có vai trò quan trng có tính quyt dnh cht lng giáo dc (cht lng dy và hc). thc hin c s mnh c trng ngh dy hc (trng ngi) ca mình, GV cho dù dy môn nào hoc c phân công làm vic gì cng là ngi i din ca nhà trng n vi HS bng c nhân cách ca mình. Khác vi GV tiu hc, GV THCS n vi HS không n tuyn, không là ngi chu trách nhim y (toàn quyn) trong vic giáo dc HS theo mc tiêu giáo dc ã xác nh, mà cn mt tp th (nhóm) nhng GV dy các môn hc khác nhau cùng mt lp. H cn có s thng nht và phi hp trong ging dy, giáo dc HS. hoàn thành c s mnh ca mình, GV luôn phi hc tp, tu dng có phm cht và nng lc, áp ng yêu cu ging dy và giáo dc HS theo tinh thn i mi. — Các bc cha m là nhân vt th ba trong công ngh dy hc. Tuy h không trc tip tham gia vào quá trình dy và hc ca GV và HS trng lp, nhng h có tác ng nâng cao cht lng giáo dc con em bng nhng vic làm c th, nh to iu kin cho con em hc tp, to s ng thun vi nhà trng v quan im và PPGD con em, xây dng môi trng giáo dc gia ình lành mnh — Các lc lng khác: Vic thc hin mc tiêu giáo dc s khó thành công nu nh không huy ng c ngun lc t các t chc chính tr, xã hi, các t chc kinh t (các c s sn xut, kinh doanh ) và toàn xã hi theo nh hng xã hi hoá giáo dc. 70 | MODULE THCS 3
21. Bn cht ca xã hi hoá giáo dc là làm cho s nghip giáo dc là ca mi ngi, làm cho mi ngi dân dù cng v nào, làm vic gì, sng âu trên t nc Vit Nam u ý thc c quyn c hng th giáo dc, ý thc c li ích ca mình t giáo dc, ng thi cng thy c ngha v, trách nhim ca mình trong vic xây dng phát trin giáo dc trong phm vi gii hn c th mà mình có và có th có. Vic chung nht mà ai cng có th làm là bng hành vi, li sng c th ca mình, góp phn xây dng môi trng xã hi lành mnh, trong ó có nhà trng. b. Mc tiêu giáo dc c th Mc tiêu này c hin hình rõ chun kin thc và k nng các môn hc, nhng yêu cu ti thiu và các hot ng giáo dc, ng thi c s phm hoá thành tài liu hc tp dành cho HS di dng SGK và các tài liu hc tp khác. Trong dy hc, mc tiêu c th (chun, chng trình hc) là nhng quy nh có tính pháp quy. Tt c các trng và mi GV u phi tuân theo. Sách giáo khoa và các tài liu khác, c bit tài liu tham kho là nhng tài liu c s dng hng ngày nhng GV có th vn dng sáng to và có s iu chnh nh nhm t c cht lng và hiu qu trong nhng hoàn cnh c th ca trng mình, lp mình ph trách. Mc tiêu giáo dc do Nhà nc quy nh chung cho mi HS tt các a phng trong c nc, theo ó là các chun mc và chng trình hc. ó là nhng quy nh có tính pháp quy, GV không c thay i theo “sáng kin” ca riêng mình. Tuy nhiên, trong quá trình dy hc, mi GV vn có hành lang có th tho mãn nhu cu ch ng, sáng to trong dy hc bng mt s bin pháp c th: — Tìm hiu c im tâm sinh lí và hoàn cnh ca tng HS có tác ng s phm thích hp. — Nghiên cu hiu thu áo v chun kin thc và k nng môn hc mình ging dy, nghiên cu nm vng nhng yêu cu ti thiu các hot ng giáo dc và các chun mc hành vi o c li sng dành cho HS. — Tìm hiu v thit b dy hc mà nhà trng có s dng và có k hoch làm dùng dy hc; hng dn HS cùng làm và chun b iu kin thc hành, thc nghim. Nhng vic nêu trên u nm trong tm nhìn và các iu kin mà GV, nhà trng có th có. T xa xa trong giáo gii ã truyn tng cho nhau câu: “Chun b tt là thành công mt na”. Ngh dy hc là ngh GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 71
22. m tính khoa hc, công ngh và tinh t nên ngi i thng nói là ngh có tính ngh thut. c. C s vt cht — thit b ây là iu kin không th thiu trong hot ng giáo dc. Tuy nhiên, trong iu kin ca nc ta hin nay vn còn có s khác bit nhiu gia các trng. Xây dng trng chun quc gia là gii pháp tng th nhm m bo iu kin cho hot ng dy và hc, trong ó có tiêu chun v c s vt cht — thit b. Ngoài phòng hc, bàn gh, bng và mt s iu kin khác, cp THCS không th thiu th vin, thit b, phòng thí nghim và nhng iu kin thc hành khác. Nhng phng tin dy và hc này c mua sm và t to dn cùng vi quá trình phát trin ca nhà trng. C s vt cht thit b ca nhà trng cn c s dng, bo qun tt, c hoàn thin tng bc. C s vt cht — thit b tuy ã c ci thin nhiu nhng còn có s cách bit khá ln gia trng t chun quc gia và nhng trng còn nhiu khó khn, nht là nhng trng vùng sâu, vùng xa. iu này cng có nh hng ln n hot ng dy và hc, nh hng n cht lng giáo dc. Tuy cng có nhng thit b dy hc khá tt cung cp n các trng, nhng cng có nhng trng cha iu kin s dng nhng thit b ó, nên òi hi GV có s chun b có phng án thay th. d. Các iu kin khác Ngoài nhng yu t nêu trên còn mt yu t khác cng không kém phn quan trng, ó là tài chính (cn mt khon kinh phí nht nh mua các vt thí nghim hoc t chc thc hành, i thc t ). Môi trng giáo dc cng nh hng tích cc hoc tiêu cc n hot ng dy và hc. Trong trng hc, lp hc cn có khung cnh s phm, cn có ba môi trng giáo dc lành mnh: nhà trng, gia ình và xã hi. 2. Mô hình trường trung học cơ sở Thi xa trng hc c quan nim rt gin n, có thy, có trò có ni che ma che nng, có bng en và bàn gh, nh th gi là trng hc. Trng chun quc gia là mô hình nhà trng trình phát trin mi, t mô hình trng chun ang xây dng ta có th hình dung và din t theo cách khác nh mô hình 1. Trong mô hình 1 có 8 yu t có mi quan h hu c vi nhau: 72 | MODULE THCS 3
23. — Yu t s 1 là HS — nhân vt trung tâm, là mc tiêu giáo dc. — Yu t th 2 là các hot ng giáo dc, c hot ng chính khoá và hot ng ngoi khoá, sinh hot oàn th, hot ng xã hi. — Yu t th 3 là hot ng kim nh và ánh giá giáo dc. — Yu t th 4 là các ngun lc c v nhân lc, vt lc và tài lc. Ngun lc giáo dc trc ht là HS và GV. Các ngun lc khác t Nhà nc và t xã hi hoá. — Yu t th 5 là t chc và qun lí giáo dc, trc ht là nhân lc qun lí, c ch qun lí. — Yu t th 6 là ni dung và phng pháp dy hc. — Yu t th 7 là c s vt cht — thit b. Ngun lc Môi trng Qun lí giáo dc Hot ng giáo dc HS ánh giá Ni dung, C s vt phng cht, tài pháp, t chc chính giáo dc Mô hình 1 GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 73
24. Các yu t trong mô hình nhà trng không xp theo th t v tm quan trng mà ch là s sp xp các thành t theo các mi quan h hng vào HS và to lp mt nhà trng lành mnh. Trong các hot ng giáo dc (yu t 2) bao gm c các hot ng giáo dc và hot ng hc tp ca HS và hot ng ging dy ca GV. Dy hc và giáo dc là nhng hot ng không n tuyn, không tách bit nhau mà trong nhau: giáo dc HS qua dy hc và ã dy hc thì phi giáo dc HS. Nhà giáo là thy dy hc ch không phi là th dy, “Dy ch — Dy ngi” là vy. V mi quan h gia giáo dc và dy hc c hình dung mô hình 1. 3. Bồi dưỡng học sinh giỏi và phụ đạo học sinh kém * Vic bi dng HS gii và ph o HS kém là biu hin ca quan im dy hc phù hp vi i tng HS hay là dy hc phân hoá , mà theo phng pháp truyn thng gi là “Dy hc va sc HS” c hiu theo ni hàm mi là phù hp vi tng i tng HS. Trên thc t ã nhiu nm, do vic dy ca GV và kt qu hc tp ca HS nhiu ni còn thp, làm cho xã hi cha an tâm và còn nhiu lí do khác na nên ã dn n tình trng “dy thêm hc thêm tràn lan tiêu cc”. Ngành Giáo dc ã phi a ra các bin pháp tình th khc phc nhng hin tng dy thêm, hc thêm vn không hn ch c nh mong mun, do ngay trong mt s bin pháp ó còn có nhng im bt hp lí. Ví d nh: — Vic quy nh cho GV ch c bi dng HS gii và ph o HS kém, nhng s HS thuc hai loi này thng ít và thng có s thay i theo chiu hng tích cc (tin b) hoc sa sút (kém i) nên s phân nh ch là tng i. a s HS trong lp thng thuc loi hc lc trung bình, các em có nhu cu chính áng là vn lên hc khá, hc gii và cn hc thêm tho mãn nhu cu chính áng ó. Vy mà trong quy nh li không cho phép nhng HS c hc thêm, nh vy là không tính n nhu cu chính áng. — GV không c dy thêm cho HS ca lp mình ph trách. ó là quy nh có dng ý tt nhm hn ch tiêu cc ca GV trong quá trình dy chính 74 | MODULE THCS 3
25. khoá (các tit dy chính thc trên lp), bng cách dy không y ni dung quy nh còn li “n s” nào ó khin HS phi hc thêm thì mi t c yêu cu khi làm bài kim tra. Tuy nhiên, iu này cng là cách i phó làm gim i tính s phm, tính ti u trong dy hc. Vì trong quá trình ging dy, GV bit c im mnh, im yu ca tng HS nên h bit c các hình thc tác ng (bi dng kèm cp) mi HS phát huy c im mnh, khc phc c im yu. Thêm na, nu không t giác thc hin thì GV vn có th i phó bng cách i HS cho nhau dy và vic dy thêm vn c din ra mà không phát huy c tính ti u s phm. * Qun lí dy thêm, hc thêm: Trc ht và im c bn nht vn là qun lí hot ng dy và hc chính khoá theo chun kin thc và k nng c th hin chng trình, SGK và mt s tài liu theo quy nh ca B Giáo dc và ào to. Hc thêm là nhu cu chính áng ca HS, luôn din ra mi ni, mi thi kì, phù hp vi ch trng hình thành “Xã hi hc tp” và “Hc sut i”. Thc t các trng hc thng din ra hai loi: dy thêm, hc thêm chân chính và dy thêm, hc thêm tràn lan tiêu cc. Vic hc thêm chân chính th hin nhu cu v s tin b trong hc tp, nhu cu t kt qu hc tp cao hn ca các i tng HS. tho mãn nhu cu này, các em t giác thu xp thi gian, tranh th iu kin mình có tìm c hi hc thêm và có c s quan tâm dy thêm vi thi lng thích hp, phng pháp thích hp vi tng i tng HS theo kiu “dy b tr”. Vic dy thêm chân chính ca GV th hin s quan tâm tr giúp các i tng HS theo tng trình em nào cng có th duy trì và nâng cao kt qu hc tp theo kh nng và iu kin ca mi em. Vic dy thêm, hc thêm chân chính có im xut phát t nhu cu ca HS và vì li ích ca HS, phù hp vi hot ng dy và hc, ng thi có s kim soát ca nhà trng. khc phc tình trng dy thêm hc thêm tràn lan, tiêu cc hng ti dy và hc tích cc cn có bin pháp qun lí thích hp va áp ng nhu cu hc tp ca HS và các gia ình, va hn ch nhng tiêu cc phát sinh t vic dy và hc ó. Trc mt nên thc hin mt s vic c th sau: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 75
26. — Tng minh hoá chun kin thc và k nng các môn hc, công b rng rãi n tng trng và HS. — X lí tip t mc hp lí và hoàn thin tài liu hng dn gim ti ni dung chng trình hc. — i mi qun lí hot ng dy và hc, qun lí nhà trng theo hng tinh gin, thit thc (bt i nhng quy nh có tính hình thc). Tng trng qun lí cht ch lao ng s phm ca GV theo tinh thn “Dy tt — Hc tt”. — Tng cng iu kin dy và hc trong kh nng có th. Chng trình gim ti còn tip tc thc hin n sau nm 2015 nên cn c quan tâm úng mc và u t thc hin tt, chc chn s to lp c s n nh mi trng và cht lng giáo dc cng s c ci thin. * Ngh dy hc và thâm niên s phm: Dy hc THCS là mt ngh — ngh s phm — ngh s hu công ngh dy hc. T xa xa, ngi i quan nim “Thy giáo già” vi ý ngha ngi thy dy hc càng có thâm niên càng tinh thông ngh, càng có uy tín i vi xã hi. Ngh s phm vào giai on cui nhng nm 80 u nhng nm 90 ca th k XX ã c Nhà nc cho c hng thâm niên. Sau nm 1993, do nhiu lí do nên ch này không còn na. Nm 2011, Nhà nc ta ã xác lp li thâm niên s phm cho GV các cp. Ngh giáo c hng ch thâm niên là hp lí, bi l: — GV dy càng nhiu nm thì kh nng nghiên cu, tìm hiu v con ngi nói chung và HS nói riêng (hiu HS) càng chuyên sâu hn. — GV dy hc càng nhiu nm càng có iu kin hc tp, nghiên cu hiu sâu rng, nm vng ni dung chng trình hc ca HS (nâng cao trình chuyên môn). — GV dy càng nhiu nm càng vn dng phng pháp dy hc và bit s dng phng tin dy hc và i mi phng pháp dy hc (nâng cao trình chuyên môn). — GV dy hc càng nhiu nm càng có nhu cu và iu kin hc tp tu dng nâng cao trình vn hoá (theo ngha rng), càng có kinh nghim 76 | MODULE THCS 3
27. và bit ng x có vn hoá vi HS, các bc cha m và nhng ngi có liên quan (bit i nhân x th). Nhìn chung, theo s vn ng có tính quy lut th hin nhng c im va nêu thì GV dy hc càng nhiu nm thì nhân cách (phm cht và nng lc) càng c hoàn thin, m bo hoàn thành tt nhim v nhà giáo, m bo s thành công ca giáo dc, m bo cht lng hc tp ca HS, li ích ca mi HS, ca mi gia ình và toàn xã hi. Nhà giáo c nhn thâm niên là th hin s ánh giá tho áng và s trân trng ca xã hi i vi lao ng s phm, ng thi cng là nhc nh lng tâm, trách nhim xã hi ca GV trong s nghip trng ngi. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) T kho sát ánh giá thc trng c s — vt cht thit b ca trng mình. 2) xut bin pháp kh thi xây dng c s vt cht — thit b phc v cho hot ng dy và hc. 3) Phân tích v mô hình trng hc. 4) Trình bày quan im ca bn v bi dng HS gii, ph o HS kém và vn dy, hc thêm. Hoạt động 4 : Tìm hiểu việc giảm tải nội dung chương trình học dành cho học sinh trung học cơ sở Da vào kinh nghim trin khai chng trình GD THCS, bn hãy vit ra suy ngh ca mình v: * S cn thit phi gim ti: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 77
28. * Qun lí ging dy theo tinh thn gim ti: Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Sự cần thiết phải giảm tải Sau khi trin khai thc chng trình và sách giáo khoa i mi, nm hc 2004 — 2005, t thc tin dy và hc các trng bc l nhng im bt hp lí, ã gây quá ti i vi nhiu HS. Ni dung chng trình hc tp dành cho HS là mt trong nhng vn gây bc xúc xã hi. Tip tc thc hin gim ti ni dung hc tp dành cho HS trong nm hc 2011 — 2012 và mt s nm k tip là cn thit và phù hp, có th nói theo cách ca ngi xa là “Thiên thi — a li — nhân hòa”. 78 | MODULE THCS 3
29. * Yêu cu gim ti: V bn cht, ni dung chng trình hc dành cho HS THCS không phi là quá cao nhng có nhng im bt hp lí cha tht thit thc mà li thc hin trong iu kin còn nhiu khó khn nên ã quá ti i vi HS cp hc ph cp, c bit là HS vùng sâu vùng xa. Sau khi trin khai thay sách giáo khoa (SGK) c vài ba nm, trc tình trng nêu trên, trong mt Ngh quyt 9 ca Ban Chp hành Trung ng ng khoá IX ã có im khng nh: “Kiên quyt gim hp lí ni dung chng trình hc cho phù hp tâm sinh lí ca HS cp Tiu hc và THCS”. Ngay sau ó ngành Giáo dc ã có chng trình hành ng thc hin Ngh quyt ca ng nhng vì nhng lí do khác nhau nên công vic gim ti nhng nm cui ca thp niên u th k XXI vn cha c tho áng. Vào nm hc 2011 — 2012, B li có ch trng và hng dn c th v gim ti ni dung chng trình hc dành cho HS ph thông trong ó có HS cp THCS. ây là ch trng úng, cn c thc hin cn trng, nghiêm túc. Nhng ni dung gim ti theo ch o ca V Giáo dc Trung hc hng vào nhng ni dung sau: — Nhng ni dung trùng lp các môn hc. — Nhng ni dung không thit thc. — Nhng ni dung không phù hp vi trình ca HS và cha có iu kin thc hin. iu áng chú ý là B Giáo dc và ào to giao cho GV quyn t ch hn có th vn dng thích hp vi iu kin c th ca trng mình nhm t c mc tiêu , m bo theo chun kin thc và k nng môn hc. * Thc hin gim ti: Thc hin gim ti ni dung chng trình hc dành cho HS là mt quá trình và phi m bo nm hc sau tt hn nm hc trc, ngha là cht lng và hiu qu dy và hc nm sau cao hn nm trc trong vài ba nm t n nh, lành mnh, to tin thun li cho công cuc i mi cn bn và toàn din sau nm 2015. Trong quá trình này, GV cn chú ý mt s vic chính sau: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 79
30. — Nghiên cu k, nm vng chun kin thc và k nng môn hc i chiu vi các ni dung gim ti t tin khi thc hin. — Nghiên cu SGK hng dn HS s dng cho d dàng , thích hp. — Chun b k bài dy theo tinh thn tinh gin ni dung và i mi phng pháp ging dy. Thc hin gim ti cng chính là thc hin “Dy tt – Hc tt” nhm m bo cht lng và hiu qu giáo dc theo mc tiêu c th ca tng môn hc, tng lp hc và c cp hc. — Nu x lí tt chng trình gim ti thì ni dung chng trình hc ca HS vn m bo c 3 nguyên tc c bn, ó là: + Nguyên tc phát trin — theo nguyên tc này, s m bo c lôgic phát trin ca chính môn hc, ng thi cng thun theo quy lut phát trin tâm lí ca HS. + Nguyên tc chun mc — theo nguyên tc này thì ni dung chng trình hc gim ti c c th hoá SGK vn có th m bo c các chun mc có tính pháp lí (chun kin thc và k nng các môn hc) ng thi phù hp vi tâm sinh lí HS. + Nguyên tc ti u — theo nguyên tc này thì ni dung chng trình c c th hoá trong SGK cn tinh gin, dung lng thích hp (gim thiu n mc cn thit), ng thi phù hp vi iu kin và cuc sng ca HS. Vic thc hin gim ti ni dung chng trình hc không th ch làm trong nm hc 2011 — 2012 là coi nh ã xong mà cn x lí tip trong mt hai nm hc ti sau. 2. Quản lí giảng dạy theo tinh thần giảm tải Gim ti trên lí thuyt qua bn hng dn ca B Giáo dc và ào to mi ch là iu cn có ch cha mà còn cn s qun lí ca c h thng, trc ht là tng trng, ng thi cn tuyên truyn ph bin cho các bc cha m và nhng ngi quan tâm. Thc t qun lí hot ng dy và hc khá nhiu trng cho thy còn bc l mt s im bt cp, ví d nh: 80 | MODULE THCS 3
31. — Thiên v kiu qun lí hành chính, hình thc: chú trng h s s sách, giáo án (mi GV u phi có giáo án mi theo quy nh mà không to iu kin cho GV k tha giáo án c). — ánh giá hot ng ging dy ca GV còn hình thc cha kt hp tho áng vi kt qu hc tp ca HS. — Hot ng ca t chuyên môn cha c thng xuyên, cha i sâu vào nhng vn trng tâm, c bn. — Cha có c ch thích hp và cha to c iu kin phát huy ni lc, GV t chu trách nhim và sáng to trong quá trình thc hin nhim v chuyên môn. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Làm rõ ch trng gim ti, yêu cu gim ti. 2) xut bin pháp thc hin gim ti i vi GV. 3) xut bin pháp qun lí hot ng ging dy ca GV theo quy nh gim ti. Hoạt động 5: Tìm hiểu sự phát triển tâm lí học sinh trung học cơ sở trong sự phụ thuộc vào hoạt động học Da vào hiu bit và kinh nghim dy hc THCS, bn hãy vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: * Trình bày quy lut chung v s phát trin tâm lí HS: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 81
32. * Nêu mi quan h gia s phát trin tâm lí vi hot ng dy và hot ng hc: * Trình bày mi quan h gia dy hc và s phát trin trí tu HS: Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Quy luật chung của sự phát triển tâm lí học sinh Nhiu nhà tâm lí hc ã thng nht v s phát trin tâm lí ca HS có tính quy lut, theo ó c bc l ra HS qua các biu hin: 82 | MODULE THCS 3
33. — Tính không ng u v s phát trin tâm lí ca các ch th HS (các cá nhân). — Tính toàn vn ca tâm lí trong mi ch th HS (trong mi HS tn ti nhng nét tâm lí ph bin có tính quy lut nhng cng có nhng nét tâm lí riêng bit, nhng nét cá tính). — Tính thun nht, thng nht, n nh và bn vng (quy lut nht th hoá). — Tính mm do và kh nng bù tr, theo ó tâm lí ca HS có th thay i theo hng chu nh hng ca nhng tác ng tích cc hoc nhng tác ng tiêu cc. mt HS, nu b khuyt tt v im này thì vn có kh nng phát trin hn im khác. Nhng im có tính quy lut này rt có ý ngha s phm nên GV cn hiu rõ và có s ng x thích hp i vi mi HS theo hng dy hc theo quan im phân hoá. 2. Sự phát triển tâm lí học sinh có mối quan hệ biện chứng với hoạt động dạy và hoạt động học — Theo công ngh dy hc c, coi GV là nhân vt trung tâm (theo 5 bc lên lp): nh hng ch yu ca kiu dy hc này là “ng thí ” — i phó vi kim tra, thi c c th hin ra im s, th bc c nh lng theo áp án ca các câu hi, áp s các bài toán, iu mà HS không c bit trc (thiu công khai minh bch v chun mc). ây chính là kiu dy và hc mà t xa xa ã thành câu nói nh là s phn ánh tính quy lut ca s hc, ó là “hc tài thi phn”. Kiu dy hc này khin HS phi chm ch hc tp, ôn luyn tích ly kin thc, nm vng kin thc trong chng trình theo phng pháp th ng l thuc nhiu vào SGK và GV, vn da theo phng thc ch yu là “hc — tp”. Vic hc ch yu din ra trong khuôn kh nht nh, nhng iu thu nhn c ch yu mang tính lí thuyt. — Theo công ngh dy hc mi coi HS là nhân vt trung tâm (thy t chc — trò hot ng): Kiu dy hc này ang c GV hng ti. ó chính là “i mi phng pháp dy hc”. Theo cách này HS c ch ng, tích cc thc hin hot ng hc lnh hi kin thc, k nng, phng pháp và có thái tng thích theo s t chc, hng dn ca GV. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 83
34. Nhng iu HS hc c va mang tính lí thuyt va mang tính thc tin. Nh có phng pháp hc tp c hình thành mà HS có th tip tc hc tp lên cp THPT hoc t hc theo nhng phng thc khác nhau (hc sut i) phát trin khi không có iu kin tip tc hc lên cp THPT (vì cp THCS có mc tiêu kép: sau THCS có th hc tp tip lên THPT và có th hc trung hc chuyên nghip, hc ngh). Dù hot ng hc ca HS c t chc thc hin theo phng pháp nào thì cng u hng ti m bo mi em u t trình ph cp giáo dc, tr thành ngi có kh nng sng bình thng trong xã hi hin i (tuy nhiên các em vn cn s quan tâm bo tr ca gia ình và xã hi, vì còn la tui v thành niên). Mc tiêu giáo dc toàn din dành cho HS ph thông trong ó HS THCS là mc tiêu nhân vn, phù hp vi thi i nên ni dung, phng pháp, phng thc t chc và các iu kin cn thit cng cn to lp thc hin c tiêu này. 3. Dạy học tạo sự phát triển trí tuệ học sinh * Qua lch s phát trin giáo dc và thc tin dy hc, nhiu nhà chuyên môn nhn ra rng không phi kiu dy hc nào cng tác ng n s phát trin tâm lí HS nh nhau, mà có hai cách tác ng n s phát trin trí tu ca HS, ó là: — Mt là, qua quá trình thu nhn tri thc mà trí tu c rèn luyn, phát trin (cha nh hng rõ vào mc tiêu phát trin trí tu vi nhân t c trng là t duy lôgic hay là t duy khoa hc — t duy lí lun). — Hai là, hng nhiu hn vào bn thân s phát trin, HS phi lnh hi ni dung hc tp nht nh. Con ng này dn n hình thành t duy lôgic, trình t duy khoa hc (hay là t duy lí lun), trình phát trin t cp cao hn trình t duy ca HS tiu hc. * V mi quan h gia dy hc và phát trin trí tu, có nhng quan im khác nhau, áng chú ý là quan im cho rng: — S phát trin tâm lí HS ph thuc vào hot ng hc ca các em, ph thuc vào tính tích cc ca ch th HS — nhân vt trung tâm ca nhà trng. 84 | MODULE THCS 3
35. — Hot ng hc ca HS, theo ó là s phát trin tâm lí, trc ht là s xut hin và phát trin nhng hành vi mang tính ý thc, tính có ch nh, tính lí trí, trên c s ó hình thành nhng phm cht tâm lí thuc v phm cht và nng lc ca con ngi. — Hot ng hc ca HS, theo ó là s phát trin tâm lí ph thuc và hot ng dy ca GV bao gm ni dung, phng pháp, phng thc t chc, các iu kin. Chính vì th mà các cuc ci cách giáo dc và i mi giáo dc mi quc gia u chú ý i mi chng trình và SGK (ni dung), yu t u vào c gi n nh trong thi gian dài (khong 10 — 15 nm), còn phng pháp, phng thc t chc và các iu kin cng c i mi, b sung và hoàn thin theo kh nng thc t. Theo Ngh quyt ca i hi i biu toàn quc ca ng ln th XI, ngành Giáo dc ang chun b sau nm 2015 thc hin công cuc i mi cn bn và toàn din giáo dc nhm mc tiêu xây dng c nn giáo dc phát trin lành mnh, bn vng vi mc tiêu giáo dc c th c hin thc hoá các lp HS ni tip nhau trong nhiu nm. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Tho lun nhóm v s phát trin tâm lí HS (cht lng giáo dc), qua ó ánh giá thc trng dy hc và s phát trin tâm lí HS. 2) Tìm hiu nguyên nhân ca các hin tng “chy trng chy lp” và dy thêm hc thêm. 3) xut bin pháp i mi phng pháp dy hc, qun lí hot ng dy và hc nâng cao cht lng giáo dc. Hoạt động 6: Thống nhất phương pháp đánh giá chất lượng dạy và học ở trung học cơ sở Bn ã tng tham gia ánh giá cht lng dy và hc THCS, hãy nh li và vit ra suy ngh ca mình thc hin mt s yêu cu sau: * Nêu nhng nh hng ánh giá hot ng dy ca GV: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 85
36. * Nêu nhng nh hng ánh giá kt qu hc tp ca HS: * nh hng i mi kim tra, ánh giá cht lng dy và hc: 86 | MODULE THCS 3
37. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI Vic ánh giá hot ng ging dy ca GV, hot ng hc tp ca HS và ánh giá lp hc, trng hc nói chung cn xác nh rõ: (1) Mc ích ánh giá; (2) Thông tin (c liu) và nhn nh, xp loi; (3) S dng kt qu ánh giá. Kim nh ánh giá trng hc, lp hc, hot ng ging dy ca GV và hot ng hc ca HS là hng vào thc hin mc tiêu giáo dc, hng ti mc ích nâng cao cht lng ging dy ca GV và kt qu hc tp (hc tp — thc hành) ca HS. 1. Đánh giá hoạt động dạy của giáo viên Mt thi gian dài vic ging dy ca GV c ánh giá qua mt s tit dy (n v thi gian s phm trên lp) cn c vào quá trình din ra qua 5 bc lên lp. Quy trình dy hc theo 5 bc lên lp (công ngh dy hc c) là cu trúc khá cht ch và c th hin, trc ht là trên bn giáo án ca GV, sau ó là din bin thc t trên lp. Mt tit dy c ánh giá xp loi tt khi nó din ra theo giáo án và s tuân th v thi gian xác nh cho tng bc lên lp, ni dung trong sáng và tính lôgic c v ni dung và hình thc. ng thi có nhn xét ánh giá mt phn kt qu tip thu bài hc ca HS qua vic tr li các câu hi phát vn, qua kim tra nhanh. Trong giai on i mi phng pháp dy hc, vic ánh giá tit dy ca GV c hng theo s nh hng phng pháp mi: s dng phng GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 87
38. tin k thut, nh giáo án in t, phng tin trình chiu thay cho c — chép; hc theo nhóm, hc kiu gii quyt vn . Nhìn chung, vic ánh giá các tit dy ca GV, tuy có im khác v hình thc nhng v bn cht vn cha vt ra khi qu o ca cách ánh giá thiên v lôgic hình thc, vn cha nhm trúng ích ca mc tiêu tng tit hc. nh hng ánh giá hot ng dy ca GV: * Xác nh rõ mc ích: tu theo tng giai on vi nhim v giáo dc c th mà xác nh mc ích ánh giá c th, ví d nh: — ánh giá hot ng chuyên môn ca GV bit c trình và trách nhim ca tng GV. — ánh giá qua mt s tit dy c th bit c kh nng ging dy ca mi GV. — ánh giá toàn b lao ng s phm ca GV bit c s lng, loi hình và cht lng ca i ng so vi yêu cu phát trin giáo dc ca nhà trng. * Xác nh thông tin ánh giá: Tu theo mc ích c th mà xác nh nhng thông tin cn phi tìm hiu, ví d nh: — Thông tin v s chun b cho bài dy ca GV nh son giáo án thit (k bài dy). — Thông tin v s tìm kim, chun b thit b, i mi phng pháp dy hc. — Thông tin v thc t hot ng dy và hc trên lp. — Thông tin v kt qu hc tp ca HS. T nhng thông tin thu nhn c (do cán b qun lí hoc GV) vi mc ích xác nh có th ánh giá, xp loi GV, nhng vic này cn ht sc thn trng và có gii hn nht nh, vì ây là vic làm t nh và nhy cm. * S dng kt qu ánh giá: Kt qu ánh giá có th phc v cho vic xem xét ánh giá xp loi thi ua, có th dùng làm t liu theo dõi GV phc v cho nhim v qun lí, có th làm cn c phân công ging dy cho phù hp theo phng án tng i ti u trong trng, cng có th làm cn c xây dng k hoch bi dng và to iu kin cho GV. 88 | MODULE THCS 3
39. Dù vi mc ích c th nào thì vic ánh giá GV cng cn theo nh hng c bn là hiu rõ thc trng i ng và hng xây dng phát trin i ng, nhm nâng cao cht lng giáo dc ca nhà trng. 2. Đánh giá kết quả học tập của học sinh Vic ánh giá HS trong quá trình hc tp trng cng cn theo nh hng v mc ích ánh giá, thông tin cn thu thp và kt qu ánh giá xp loi HS, s dng kt qu ánh giá. HS hc trng c ánh giá theo 2 mt: hnh kim và hc lc. * V hnh kim: HS c nhn nh ánh giá theo nhng quy nh chung do s nhn xét ánh giá ca GV và ca chính HS. Nhng nhn nh ánh giá này ch yu da vào s nh lng, tuy nhiên không tránh khi cm tính ca con ngi. Vì vy, vic nhn xét ánh giá hnh kim ca HS cn thn trng, nu không s ch thy hin tng qua biu hin mt s tình hung nht nh mà không hiu c bn cht ca con ngi. ã mt thi cp THCS có quy nh ly s xp loi hc lc làm mt trong nhng cn c ánh giá xp loi hnh kim ca HS. Theo ó, nhng HS có hc lc trung bình và yu thì không th c xp loi hnh kim tt. Nu xem xét y v o lí và thc tin thì quy nh ó không thích hp vi nhng HS do có hoàn cnh khó khn riêng mà không th hc tp t kt qu cao nhng phm cht ca các em li không có iu gì áng chê trách, thm chí còn áng biu dng khích l. Ví d nh HS b khuyt tt, hoc HS gia ình gp nhiu khó khn không có iu kin hc tp bình thng. * V hc lc: Nhiu môn hc c ánh giá bng nh lng (im s), có mt s môn c ánh giá bng nh tính. HS cp THCS, trong quá trình hc tp cn lnh hi c lí thuyt và thc hành, iu này c nhn nh, ánh giá qua các bài kim tra, thí nghim và thc hành. HS hc nhiu, c kim tra ánh giá nhiu ln, nhn c nhiu im trong ó có im tt, im trung bình, thm chí có im di trung bình. Trong nhng bài kim tra, có nhiu kin thc, k nng sau khi nhn c kt qu (im s) không lâu HS có th quên hoc mt thi gian sau s quên, nhng cng có nhng kin thc và k nng thì không c phép quên. Thc t có tính quy lut nêu trên òi hi GV, trong ging dy, cn chn lc, hng dn HS cách hc, iu cn hc, ngha là hc phng pháp, hc v GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 89
40. t duy , hc t trình mi cao hn ch không phi ch tích ly kin thc. Nhiu nhà chuyên môn ã có nhn nh rng trong s nhng ngi thành t trong cuc sng ngh nghip thì kin thc hc trng ch có tác dng khong 15%, còn li là trình t duy, tm nhìn, o c ngh nghip và nhng kin thc k nng mm khác, iu mà mi ngi hc tp và tích ly c trong cuc sng. * Cp THCS là cp ph cp, tuy không phi qua kì thi tt nghip nhng HS vn cn c xem xét, ánh giá c cp chng ch (Bng THCS — mt loi vn bng làm cn c HS sau THCS có th hc lên THPT hoc vào hc các trng ngh (trung cp hoc cao ng ngh)). Vì vy mà vic ánh giá kt qu hc tp ca HS THCS là vic làm rt có ý ngha và cn s cn trng, t vic ánh giá thng xuyên trong quá trình hc tp ca HS n vic kim tra, ánh giá nh kì. * Quan nim v cht lng ph cp: Theo quy lut t nhiên thì HS mt lp, mt trng, ca tng vùng min và trên phm vi c nc có s phân hoá v hc lc và có th xp theo chiu hng phát trin nh sau: Yu kém → Trung bình → Khá → Gii Gia các trình nêu trên có các trình trung gian, nh di trung bình (cn trung bình), trung bình khá. ó là s phân nh theo lát ct tng thi im (có th qua 1 bài kim tra hoc qua 1 tun, 1 tháng, 1 hc kì hay 1 nm hc). Trong quá trình hc tp, mi HS thng có s thay i theo chiu hng tích cc (tin b) hoc theo chiu hng tiêu cc (sa sút). T s thay i có tính quy lut v kt qu hc tp (hc lc) ca HS nhc nh GV không nên nh kin và thiu quan tâm n mi i tng HS. * Xem xét công nhn HS t trình ph cp THCS: — Cn c vào kt qu v hnh kim và hc lc ca HS c quá trình hc tp trong nm hc lp 9 (ch yu là hc kì II), bi l: + Các nm hc trc HS ã c xem xét ánh giá, em nào iu kin mi c lên lp. + Hnh kim và hc lc ca HS trong nm cui cp phn ánh phm cht và nng lc ca mi em thi im có tính du mc ca mt giai on phát trin. 90 | MODULE THCS 3
41. + Trình ph cp là trình ti thiu cn thit dành cho mi tr em la tui HS THCS. Vào thp niên u ca th k XXI, nc ta ch trng thc hin ph cp giáo dc THCS trên phm vi c nc vào nm 2010, nhiu tnh t sm hn. Cp THCS có mc tiêu kép, ngha là hc ht THCS có chng ch, HS có th phân lung theo 2 hng: • Hc tip lên THPT, ch tiêu theo kh nng, iu kin tng a phng, có ni hu nh HS hc xong THCS u có th hc lên THPT và coi nh ã ph cp THPT nh Hà Ni, TP. H Chí Minh. • Hc xong THCS có chng ch tt nghip, mt s HS có th r ngang theo hng hc trung hc chuyên nghip, cao ng, hoc hc ngh trc tip tham gia lao ng t nuôi sng mình và giúp gia ình. Phát trin theo hng này, tng lai các em vn có th phát trin t trình cao bng nhng con ng khác nhau. Cn lu ý: — Nhng tr em trc 16 tui u c to iu kin hc tp và nu là nhng ngi có s phát trin bình thng v tâm sinh lí, không b bnh tt nng u có th hc tp và t trình THCS. — Vic xem xét công nhn HS hc ht lp 9 t trình ph cp THCS là công vic bình thng nhng có ý ngha giáo dc và xã hi, nu qun lí giáo dc tt, hot ng dy và hc theo hng dy tt — hc tt, xã hi quan tâm thì HS t kt qu ph cp THCS vi t l cao cng là bình thng, ni nào thp thì cn xem li, tìm nguyên nhân có bin pháp khc phc. 3. Hướng đổi mới kiểm định và đánh giá chất lượng a. Mt s th nghim v ánh giá cht lng giáo dc các trng hc Có nhiu ngi quan nim cht lng giáo dc là khái nim phc tp rt khó ánh giá, khó có s ng thun trong cách nhìn nhn và cách ánh giá cht lng giáo dc. ó cng là cách quan nim, lí gii ca mt s ngi làm giáo dc khi h không mun tin hành tng kt ánh giá các cuc ci cách giáo dc và i mi giáo dc. Hin nay có mt s ni ang tin hành thí im mt vài cách ánh giá c nhp t nc ngoài, ví d nh: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 91
42. — ánh giá ngoài: ni dung và cách thc hin khá phc tp, khó thc hin y , tho áng trong iu kin ca nc ta hin nay. Tuy nhiên cách ánh giá này cng mi ch thc hin thí im trong din hp rút kinh nghim, nu làm nghiêm túc thì cng b ích, ch yu là rút ra c bài hc. — ánh giá iu kin m bo cht lng: nh nhiu nc thc hin, trc ht là các trng i hc. nc ta cng nhiu trng i hc áp dng trong mt s nm nhng cha c tng kt rút kinh nghim nên cha có c nhng nhn nh chính thng. Gn ây có mt s tài nghiên cu th nghim v phng pháp nhp t nc ngoài, tm dch là “ánh giá cht lng tng th” vit tt là TQM (T = Total; Q = Quality; M = Menagement). Theo quan im và các nguyên tc qun lí TQM ang c áp dng nhiu trong quá trình sn xut công nghip hin i. Theo mt s nhà chuyên môn thì nhng nguyên tc chung ca TQM cng có th tip cn và vn dng trong vic qun lí cht lng ào to i hc. Vic áp dng vào giáo dc ph thông nc ta, cho dù là nghiên cu thí im, cng cn phi cn trng vì ánh giá theo kiu cách này còn mi và xa cách thc tin các trng ph thông ca Vit Nam. b. ánh giá cht lng theo mc tiêu giáo dc Mc tiêu giáo dc dành cho HS tng cp hc c quy nh khái quát trong Lut Giáo dc. trin khai thc tin giáo dc, mc tiêu ó c c th hoá cho tng lp hc, tng môn hc và các hot ng giáo dc; mc tiêu c th li c hin hình, trc ht, chun kin thc và k nng các môn hc, yêu cu ti thiu ca tng hot ng giáo dc sau ó là chng trình và SGK, tài liu. Các môn hc và các hot ng giáo dc c trin khai thc hin, c ánh giá theo hai mt: hnh kim và hc lc (ã nêu hot ng 6). c. ánh giá theo tiêu chun trng chun quc gia ánh giá trng THCS theo các tiêu chun trng chun quc gia là phng pháp kim nh, ánh giá khá y và toàn din, vì nó hng ti mc tiêu: — ánh giá các iu kin m bo cht lng (các tiêu chun u vào). 92 | MODULE THCS 3
43. — ánh giá cht lng và hiu qu giáo dc t quá trình thc hin các hot ng giáo dc n kt qu ca các hot ng ó. Kt qu ó c ánh giá theo 2 mt nh các trng và mi GV ang thc hin và có th có nhng t ánh giá có tính chuyên ca các cp qun lí giáo dc. ĐÁNH GIÁ Bn hãy chia s vi ng nghip thc hin mt s yêu cu sau: 1) Trình bày quan nim ca mình v cht lng giáo dc. 2) Trao i, tho lun v cách ánh giá cht lng giáo dc: thc trng và nhng bt cp. 3) xut bin pháp i mi ánh giá cht lng giáo dc cp THCS, ánh giá công nhn ph cp THCS. Hoạt động 7: Đánh giá kết quả bồi dưỡng module Bn hãy nghiên cu k mt ln na nhng yêu cu, thông tin phn hi trong các hot ng và thc hin mt s yêu cu sau: * Xác nh nhng vn trng tâm cn nm vng ca module: * nh hng ngh nghip ca bn thân trong thi gian ti: GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 93
44. Bn hãy i chiu nhng ni dung va vit ra vi nhng thông tin di ây và t hoàn thin nhng ni dung ã vit. THÔNG TIN PHẢN HỒI 1. Những vấn đề trọng tâm của module — HS THCS có tui i t 11 n 15, tui có nhiu bin ng trong s phát trin tâm lí, sinh lí và xã hi. — Hot ng hc tp và giao tip là hot ng ch o ca la tui này. — HS THCS cn c xem là nhân vt trung tâm trong quá trình dy hc và GD. — Dy hc THCS là mt ngh s dng công ngh dy hc. Do vy, thc hin có hiu qu công ngh dy hc THCS, GV cn nm vng quy trình công ngh (u vào, quá trình, u ra). — Kim tra, ánh giá là mt khâu quan trng trong quá trình dy hc. ánh giá cht lng dy và hc, cn phi i mi phng pháp kim tra, ánh giá cht lng. 94 | MODULE THCS 3
45. 2. Định hướng nghề nghiệp * V trit lí giáo dc: K t khi thành lp Nhà nc Vit Nam Dân ch Cng hòa (1945), trong ngành Giáo dc thng nói ti “nguyên lí giáo dc”, “Phng châm giáo dc”, “Quan im giáo dc” Vào thp niên u ca th k XXI, s quan tâm ca ngành Giáo dc c hng ti “i mi ni dung và phng pháp dy hc”, hng ti “ào to gn vi nhu cu xã hi”, hng ti “Hi nhp quc t” Thc trng giáo dc ang có nhiu vn cn phi bàn và tìm ra gii pháp phát trin giáo dc trong giai on mi nhm áp ng yêu cu ca xã hi; thc hin bc chuyn t nn giáo dc ca mt nc nông nghip ti nn giáo dc ca mt nc công nghip t nm 2020 tr i. Vì vy, cn có mt trit lí giáo dc mi khác vi trit lí giáo dc ã lu truyn t thi xa xa. Có nhng ý kin khác nhau quanh vn này. Có ý kin cho rng nc ta cha có trit lí giáo dc; có ý kin cho rng trit lí giáo dc ã có, ã tn ti nhng cha c con ngi, trc ht là nhng ngi làm giáo dc ý thc y . Thc ra, trong giáo dc có trit lí phát trin và trit lí không phát trin. ó là nhng quan nim, nhng quan im v giáo dc c con ngi ý thc, tr thành phng châm hành ng, tr thành l sng ca mình trong lnh vc giáo dc nh: — “Tiên hc l, hu hc vn” — là trit lí không phát trin, không còn phù hp. — “Con hn cha là nhà có phúc” là trit lí phát trin, c lu truyn t xa xa. — Tuy có nhiu ý kin khác nhau, nhng trit lí phát trin giáo dc trong thi i ngày nay cng có mt ni dung chung. ó là: Ai cng c hc, hc sut i; hc phát trin cá nhân, hoàn thin nhân cách, sng tt p hn trong xã hi ang vn ng theo hng “dân giàu, nc mnh, xã hi dân ch, công bng, vn minh”. Trit lí này c con ngi mi giai on phát trin ca mình ý thc và c th hoá khác nhau. Con ngi la tui HS THCS t ý thc v trit lí giáo dc khác vi GV, nhà qun lí giáo dc và nhng công dân khác nhau trong xã hi. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 95
46. * Vi HS THCS, theo trit lí này thì cn hng ti: — c hc theo mc tiêu giáo dc toàn din, ni dung chng trình phù hp. — Trong quá trình hc tp có tin b, t kt qu ít nht áp ng c tiêu chun ph cp THCS. — Sau khi kt thúc THCS có kh nng phát trin tip, nh hc tip lên THPT, hoc vào hc các trng ngh, trng trung cp chuyên nghip, hoc cao hn theo các ngành ngh mà mình la chn. — Có s phát trin hài hòa v cá nhân, nhân cách và tham gia thích hp i sng gia ình, xã hi. — Hc có chuyên môn nghip v, có phm cht và nng lc nhà giáo trong giai on mi, do vy mà có công vic n nh, có uy tín nhà giáo. — Làm vic (dy hc và giáo dc HS) t cht lng, hiu qu. — Lng và thu nhp c ci thin, m bo cuc sng bình thng (t loi trung bình) nh lng và thu nhp t vic làm phù hp, lành mnh. — Sng có trách nhim vi bn thân, thân thin, hòa hp vi ngi thân, vi ng nghip, vi mi ngi trong cng ng. — Sng thân thin vi môi trng t nhiên, môi trng xã hi. * Trit lí giáo dc c hiu nh là nhng quan nim, quan im, tu theo v th và trách nhim công dân, trách nhim xã hi, mà con ngi ý thc và tr thành phng châm, l sng v giáo dc ca mình. Mi ngi có th có trit lí riêng nhng không phi là iu khác bit, ngc li vi trit lí giáo dc chung mà phi thun theo “Cái chung bao hàm cái riêng và cái riêng là s c th hoá, là sc sng a dng ca cái chung”. Bàn v trit lí giáo dc cng là mi chúng ta ý thc sâu sc hn nhim v nhà giáo, ý thc sâu sc hn lng tâm và trách nhim nhà giáo. Thy “không có tui”, GV không phi là ngi thuc th h trc th h ca các lp HS ca mình mà luôn là ngi ng thi vi các em. Mi GV luôn cn hc, hc sut i là ngi ng thi vi HS ca mình, luôn duy trì c phong trào “dy tt — hc tt” trong nhà trng. Nu các trng và mi GV u thc hin nghiêm túc theo s ch o hng dn ca B Giáo dc và ào to v gim ti chng trình thì chc 96 | MODULE THCS 3
47. chn giáo dc s dn i vào th n nh và cht lng c ci thin, cng chính là chun b tt cho công cuc i mi cn bn và toàn din nn giáo dc. Vi trình ca i ng và iu kin nh hin nay, mi GV có th t hc, t bi dng t x lí c nhng vn v chuyên môn nghip v phát sinh trong quá trình dy hc mà không cn phi qua các t tp hun nh tp hun thay sách trc ây. * Ngi làm giáo dc cn nh hng theo trit lí giáo dc: Nhà giáo cn có nhân cách ngày càng hoàn thin, ngha là có phm cht và nng lc áp ng yêu cu ngày càng cao v giáo dc th h tr. c im này ca ngh dy hc òi hi GV phi hc tp sut i và luôn theo nh hng ca trit lí giáo dc. ĐÁNH GIÁ Do cá nhân t ánh giá là chính. Nu có iu kin, các nhóm ánh giá kt qu bi dng theo module qua thc hin các vic sau: 1) Tho lun nhóm v mt s im thu hoch mi. 2) Nu có iu kin có th vit mt bn báo cáo thu hoch v ni dung mà cá nhân quan tâm và xut ý kin v hot ng bi dng thng xuyên ca GV THCS. GIÁO DỤC HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ CÁ BIỆT | 97
48. D. PHỤ LỤC (Nhng tài liu do GV và nhà trng t su tm). — Tài liu hng dn gim ti. — Chun kin thc và k nng các môn hc. — Tài liu hng dn ging dy tng môn hc. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1) H Ngc i, Cái và cách, NXB i hc S phm, 2003. 2) Nguyn K Hào — Nguyn Quang Un, Tâm lí hc la tui và tâm lí hc s phm, NXB i hc S phm, 2009. 3) Phó c Hòa — Ngô Quang Sn, Phng pháp và công ngh dy hc trong môi trng s phm tng tác, NXB i hc S phm, 2011. 4) Phan Trng Ng, Dy hc và phng pháp dy hc trong nhà trng, NXB i hc S phm, 2005. 5) James H. McMillan (Vin i hc Quc gia Virginia), ánh giá lp hc — Nhng nguyên tc và thc tin ging dy hiu qu (tài liu dch). 98 | MODULE THCS 3