Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 14: Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng tích hợp - Trần Trung

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 14: Xây dựng kế hoạch dạy học theo hướng tích hợp - Trần Trung

1. TRẦN TRUNG MODULE THCS 14 X©y dùng kÕ ho¹ch d¹y häc theo h−íng tÝch hîp 59
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Vic bi dng và nâng cao nng lc xây dng k hoch dy hc theo hng tích hp là mt mc tiêu quan trng trong bi dng thng xuyên cho giáo viên Trung hc c s áp ng chun ngh nghip hin nay. Tài liu này s làm rõ mt s khái nim liên quan n dy hc theo hng tích hp và các ni dung cn tích hp giáo dc trong các môn hc, phng pháp la chn a ch tích hp và xác nh mc tích hp trong các bài hc ca tng môn hc cùng các hot ng giáo dc ca Trung hc c s. c bit, tài liu tp trung hng dn k nng xây dng k hoch dy hc theo hng tích hp, làm rõ các yêu cu, mc tiêu, ni dung, phng pháp ca mt k hoch dy hc theo hng tích hp Trung hc c s. Tài liu này vit theo kiu module t hc có hng dn, có 15 tit (trong ó 10 tit t hc và 5 tit hc tp trung trên lp). hc tt ni dung module này, giáo viên cn phi có hiu bit c bn v phng pháp dy hc tích cc và c im tâm lí la tui ca hc sinh Trung hc c s. B. MỤC TIÊU MỤC TIÊU CHUNG: Giúp giáo viên Trung hc c s nm c các yêu cu ca mt k hoch dy hc theo hng tích hp; làm rõ mc tiêu, ni dung, phng pháp ca k hoch dy hc theo hng tích hp. MỤC TIÊU CỤ THỂ: — V kin thc: Nâng cao hiu bit v k hoch dy hc theo hng tích hp. Xác nh các yêu cu ca mt k hoch dy hc theo hng tích hp phù hp vi ni dung môn hc. Làm rõ mc tiêu, ni dung, phng pháp ca k hoch dy hc theo hng tích hp. — V k nng: Rèn luyn k nng la chn phng pháp dy hc phù hp vi vic dy hc tích hp, k nng lp k hoch dy hc theo hng tích hp các ni dung giáo dc theo các môn hc. 60 | MODULE THCS 14
3. — V thái : Tích cc vi vic xây dng k hoch dy hc theo hng tích hp nhm nâng cao cht lng dy hc tng b môn trng Trung hc c s. C. NỘI DUNG THÔNG TIN NGUỒN Trong dy hc, tích hp có th c coi là s liên kt các i tng ging dy, hc tp trong cùng mt k hoch hot ng m bo s thng nht, hài hoà, trn vn ca h thng dy hc nhm t mc tiêu dy hc tt nht. Dy hc tích hp là quá trình dy hc mà ó các ni dung, hot ng dy kin thc, k nng, thái c tích hp vi nhau trong cùng mt ni dung và hot ng dy hc hình thành và phát trin nng lc thc hin hot ng cho ngi hc; to ra mi liên kt gia các môn hc và tri thc, giúp hc sinh phát trin t duy sáng to và tính tích cc hc tp. Nội dung 1 DẠY HỌC TÍCH HỢP Hoạt động 1. Dạy học tích hợp là gì? Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI T th k XV n th k XIX, các khoa hc t nhiên ã nghiên cu gii t nhiên theo t duy phân tích, mi khoa hc t nhiên nghiên cu mt dng vt cht, mt hình thc vn ng ca vt cht trong t nhiên. Tuy nhiên, bn thân gii t nhiên là mt th thng nht, vì vy, sang th k XX ã xut hin nhng khoa hc liên ngành, a ngành. Các khoa hc t nhiên ã chuyn t tip cn “phân tích — cu trúc” sang tip cn “tng hp — h thng”. S thng nht ca t duy phân tích và tng hp (c hai XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 61
4. thao tác này u cn thit cho s phát trin nhn thc) ã to nên tip cn “cu trúc — h thng” em li cách nhn thc bin chng v quan h gia b phn vi toàn th. Xu th phát trin ca khoa hc ngày nay là tip tc phân hoá sâu, song song vi tích hp liên môn, liên ngành càng rng. Chính vì th vic ging dy các môn khoa hc trong nhà trng phi phn ánh s phát trin hin i ca khoa hc, không th ging dy các khoa hc nh là các lnh vc tri thc riêng r. Mt khác, khi lng tri thc khoa hc ang gia tng nhanh chóng mà thi gian hc tp trong nhà trng li có gii hn, do ó phi chuyn t dy các môn hc riêng r sang dy các môn hc tích hp. Nu trong nhà trng ph thông, hc sinh quen tip cn các khái nim mt cách ri rc, hc sinh có nguy c sau này tip tc suy lun theo kiu khép kín. Nhng chng trình nghiên cu quc t ã cho thy hin tng “mù ch chc nng”, ó là trng hp nhng ngi ã lnh hi c kin thc trng tiu hc nhng không có kh nng s dng các kin thc ó vào cuc sng hng ngày: H có th c c mt vn bn, nhng không th hiu ý ngha ca nó; Có th bit làm tính cng, nhng khi có mt vn ca cuc sng hng ngày t ra cho h thì h không bit phi làm tính cng hay tính tr iu này t ra mt òi hi: cn phi dy hc trong s tích hp ào to nhng con ngi áp ng c yêu cu luôn luôn bin ng ca thc tin. Mt khác, vi tc phát trin nhanh chóng ca khoa hc và k thut, ngun thông tin hàng ngày i mi và gia tng, mi kin thc c hc trong nhà trng có th tr nên c i, trong ó hc sinh li có th tip thu các ngun thông tin qua nhiu kênh khác nhau ngoài nhà trng (ài, báo, c bit là internet). vic hc nhà trng vn tip tc là có ý ngha i vi hc sinh, vic dy hc cn c i mi, không ch là dy kin thc mà cn phi dy các k nng, không ch là hc kin thc khoa hc ca mt môn mà cn dy trong s tích hp vi nhiu môn hc 62 | MODULE THCS 14
5. khác nhau Hin nay, nhiu môn hc ã c a vào nhà trng ph thông, các môn hc ó ã có xu hng phi liên kt vi nhau. iu này th hin quá trình mc tiêu giáo dc toàn din hc sinh (HS). Tuy nhiên vi qu thi gian và kinh phí có hn, không th a nhiu môn hc hn na vào nhà trng cho dù nhng tri thc này rt cn thit. Vì vy, vic dy hc tích hp (DHTH) các môn hc, các ni dung giáo dc trong nhà trng là gii pháp quan trng. Phng thc tích hp các môn hc hay DHTH ã c vn dng tng i ph bin nhiu nc trên th gii. Vit Nam, ã có nhiu môn hc, cp hc quan tâm vn dng t tng s phm tích hp và quá trình dy hc nâng cao cht lng giáo dc HS (nh các môn Sinh hc, a lí, Ng vn a các ni dung giáo dc vào môn hc ). DHTH chú trng ti chng trình, k hoch nâng cao nng lc, tp trung vào nng lc ch không n thun ch là kin thc. Thc hin mt nng lc là bit s dng các ni dung và các k nng trong mt tình hung có ý ngha. Thay vì vic dy mt s ln kin thc cho HS, ngi GV trc ht hãy xem xét xem hc sinh có th vn dng các kin thc ó vào tình hung thc t hay không. Chng hn nh: thay vì nhc li nhng li mu nói l phép trong dy hc o c, hãy xem xét hc sinh có kh nng la chn mt mu li nói l phép trong tình hung cho trc và bit s dng mu ó mt cách úng n; hoc thay vì hc mt lng kin thc liên quan n môi trng (trong môn Sinh hc, a lí ), hc sinh có kh nng hành ng bo v môi trng xung quanh mình DHTH c hiu là quá trình dy hc sao cho trong ó toàn b các hot ng hc tp góp phn hình thành HS nhng nng lc rõ ràng, có d tính trc nhng iu cn thit cho HS, nhm phc v các quá trình hc tp tip theo và chun b cho HS bc vào cuc sng lao ng. Mc tiêu c bn ca t tng s phm tích hp là nâng cao cht lng giáo dc HS phù hp vi các mc tiêu giáo dc toàn din ca nhà trng. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 63
6. Hoạt động 2. Đặc trưng của dạy học tích hợp Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI DHTH hng ti vic t chc các hot ng hc tp, trong ó HS hc cách s dng phi hp các kin thc và k nng trong nhng tình hung có ý ngha gn vi cuc sng. Trong quá trình hc tp nh vy, các kin thc ca HS t các môn hc khác nhau c huy ng và phi hp vi nhau, to thành mt ni dung thng nht, da trên c s các mi liên h lí lun và thc tin c cp trong các môn hc ó. DHTH có các c trng ch yu sau: làm cho các quá trình hc tp có ý ngha, bng cách gn quá trình hc tp vi cuc sng hng ngày, không làm tách bit th gii nhà trng vi th gii cuc sng; làm cho quá trình hc tp mang tính mc ích rõ rt; s dng kin thc ca nhiu môn hc và không ch dng li ni dung các môn hc. T góc giáo dc, DHTH phát trin các nng lc, c bit là trí tng tng khoa hc và nng lc duy trì ca HS vì nó luôn to ra các tình hung HS vn dng kin thc trong các tình hung gn vi cuc sng. Nó cng làm gim s trùng lp các ni dung dy hc gia các môn hc, góp phn gim ti ni dung hc tp. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 1 Câu hi: Ti sao phi dy hc tích hp? áp án Dy hc tích hp c trình bày nh mt lí thuyt giáo dc, mt mt nó óng góp vào vic nghiên cu xây dng chng trình, sách giáo khoa, ng thi góp phn nh hng các hot ng dy hc trong nhà trng. Do ó vic dy hc tích hp trng ph thông có các nh hng tích cc: — DHTH góp phn thc hin mc tiêu giáo dc toàn din ca nhà trng ph thông: Vn dng DHTH là mt yêu cu tt yu ca vic thc hin 64 | MODULE THCS 14
7. nhim v dy hc nhà trng ph thông. Vic có nhiu môn hc ã c a vào nhà trng ph thông hin nay là s th hin quá trình thc hin mc tiêu giáo dc toàn din. Các môn hc ó phi liên kt vi nhau cùng thc hin mc tiêu giáo dc nêu trên. Mt khác, hin nay các tri thc khoa hc và kinh nghim xã hi ca loài ngi phát trin nh v bão trong khi qu thi gian cng nh kinh phí HS ngi trên gh nhà trng là có hn, thì không th a nhiu môn hc hn na vào nhà trng, cho dù nhng tri thc này là rt cn thit. Chng hn, ngày nay ngi ta nhn thy cn thit phi trang b nhiu k nng sng cho HS (các kin thc v an toàn giao thông, v bo v môi trng sng, v nng lng và s dng nng lng, v nh hng ngh nghip ) trong khi nhng tri thc này không th to thành môn hc mi a vào nhà trng vì lí do phi m bo không quá ti trong hc tp phù hp vi s phát trin ca HS. Dù khác nhau v c trng b môn, song các môn hc trong nhà trng ph thông hin nay u có chung nhau nhim v là hin thc hoá mc tiêu phát trin toàn din HS. Có th nêu nhng nét chung c bn ca nhim v các môn hc c dy trong nhà trng nh sau: Hình thành h thng tri thc, k nng theo yêu cu khoa hc b môn; Phát trin t duy, nng lc sáng to cho hc sinh phù hp vi c trng môn hc; Giáo dc HS thông qua quá trình dy hc b môn (nh hình thành th gii quan duy vt bin chng, nhân sinh quan và thái , phm cht nhân cách ca ngi lao ng mi ); Góp phn giáo dng khoa hc k thut và chun b cho HS tham gia lao ng sn xut Các nhim v trên ch có th thc hin c thông qua các môn hc. Quá trình xây dng chng trình, sách giáo khoa các môn hc ã tích hp nhiu tri thc thc hin các nhim v trên, song không th y và phù hp vi tt c i tng HS. V ì vy, trong quá trình dy hc, GV phi nghiên cu tích hp các ni dung này mt cách c th cho tng môn hc và phù hp vi tng i tng HS các vùng min khác nhau. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 65
8. Mt khác, do cùng chung nhau các nhim v dy hc nêu trên nên các môn hc cng có nhiu c hi liên kt vi nhau, to ra mi quan h liên môn. — Do bn cht ca mi liên h gia các tri thc khoa hc: Lí do cn DHTH các khoa hc trong nhà trng còn xut phát t chính yêu cu phát trin ca khoa hc. Các nhà khoa hc cho rng khoa hc chuyn t phân tích cu trúc lên tng hp h thng làm xut hin các liên ngành (nh sinh thái hc, t ng hoá ). Vì vy, xu th dy hc trong nhà trng là phi làm sao cho tri thc ca HS xác thc và toàn din. Quá trình dy hc phi làm sao liên kt, tng hp hoá các tri thc, ng thi thay th "t duy c gii c in" bng "t duy h thng". Nu nhà trng ch quan tâm dy cho hc sinh các khái nim mt cách ri rc, thì nguy c s hình thành hc sinh các "suy lun theo kiu khép kín", s hình thành nhng con ngi "mù chc nng", ngha là nhng ngi ã lnh hi kin thc nhng không có kh nng s dng các kin thc ó hàng ngày. — Góp phn gim ti hc tp cho hc sinh: T góc giáo dc, DHTH giúp phát trin các nng lc, c bit là trí tng tng khoa hc và nng lc t duy ca HS, vì nó luôn to ra các tình hung HS vn dng kin thc trong các tình hung gn vi cuc sng. Nó cng làm gim s trùng lp các ni dung dy hc gia các môn hc, góp phn gim ti ni dung hc tp. Nhân ây cng nên nhìn nhn s gim ti mt góc khác, ngha là gim ti không ch gn vi vic gim thiu kin thc môn hc, hoc thêm thi lng cho vic dy hc mt ni dung kin thc theo quy nh. Phát trin hng thú hc tp cng có th c xem nh mt bin pháp gim ti tâm lí hc tp có hiu qu và rt có ý ngha. Làm cho HS thu hiu ý ngha ca các kin thc cn tip thu, bng cách tích hp mt cách hp lí và có ý ngha các ni dung gn vi cuc sng vào môn hc, t ó to s xúc cm nhn thc cng s làm cho HS nh nhàng vt qua các khó khn nhn thc và vic hc tp khi ó mi tr thành nim vui và hng thú ca HS. T nhng lí do trên, vn dng DHTH trng ph thông là rt cn thit. 66 | MODULE THCS 14
9. Nội dung 2 LẬP KẾ HOẠCH DẠY HỌC Hoạt động 1. Kế hoạch dạy học là gì? Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Mt c im rt c bn ca giáo dc nhà trng là c tin hành có mc ích, có k hoch, di s ch o ca giáo viên. Mun dy hc t hiu qu cao thì nht thit phi có s chun b ca ngi thy giáo. Mt trong nhng khâu chun b quan trng là lp k hoch cho chui bài mình s dy, cho tng bài dy, trong ó d kin c mt cách khá chc chn tit hc s bt u ra sao, din bin và kt qu th nào. Công tác chun b cho vic dy hc gi là lp k hoch dy hc. Nh vy, k hoch dy hc là bn chng trình công tác do giáo viên son tho ra bao gm toàn b công vic ca thy và trò trong sut nm hc, trong mt hc kì, i vi tng chng hoc mt tit hc trên lp. Ta có th chia k hoch dy hc ca giáo viên thành hai loi: K hoch nm hc và k hoch bài hc (còn gi là giáo án hay bài son). Hoạt động 2. Cách lập kế hoạch năm học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI K hoch ging dy cho nm hc, mt chng, mt hc kì là nhng nét ln khái quát có ni dung rt quan trng, giúp cho giáo viên xác nh phng hng phn u nâng cao cht lng dy hc. Trong k hoch nm hc ca giáo viên b môn, sau phn mc tiêu ca môn hc trong toàn b nm hc là tng chng vi nhng d kin sau ây mi chng: — Xác nh mc tiêu. — D kin k hoch thi gian m bo hoàn thành chng trình mt cách y và có cht lng (ghi rõ ngày bt u và ngày kt thúc). XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 67
10. — Lit kê tài liu, sách tham kho, phng tin dy hc có sn hay cn t to. — xut nhng vn cn trao i và t bi dng liên quan n ni dung và phng pháp dy hc. — Xác nh yêu cu và bin pháp iu tra, theo dõi hc sinh nm vng c im, kh nng, trình và s tin b ca h qua tng thi kì. K hoch nm hc không nên vit quá chi tit vn vt nhng phi d kin nhng công vic nh làm trong thi gian ging dy. Vic lp k hoch nm hc thng là khó i vi giáo viên mi, có th lp k hoch tng chng công vic c c th hn. K hoch lp ra là phn u thc hin, vì th giáo viên cn gi mt bn theo dõi công vic thc hin ca mình. Mun k hoch có cht lng giáo viên cn chun b: — Nghiên cu k chng trình mình s dy, sách giáo khoa và tài liu có liên quan, trc ht nm c t tng ch o, tinh thn nht quán i vi môn hc, thy c các im i mi trong sách. ây là vn rt quan trng vì sách giáo khoa n nh kin thc thng nht cho c nc. Nu có iu kin nghiên cu c chng trình lp di và lp trên thì có th tranh th tn dng kin thc c hc sinh không phi hc li hoc hn ch vn thuc lp trên. — Nghiên cu tình hình thit b, tài liu ca trng và ca bn thân mình. Công vic này rt quan trng i vi giáo viên Vt lí bi vì thí nghim có tính quyt nh s thành công ca bài dy. Thy c tình hình trang thit b, giáo viên mi có k hoch mua sm b sung, có k hoch tìm hiu, lp ráp, s dng hay chun b các mu dùng dy hc do giáo viên t làm hay cho hc sinh làm. — Nghiên cu tình hình lp hc sinh c phân công dy v các mt: Trình kin thc v toán lí, tinh thn thái , hoàn cnh, k nng thc hành các nm trc. — Nghiên cu bn phân phi các bài dy ca B Giáo dc và ào to ch ng v thi gian trong sut quá trình dy. 68 | MODULE THCS 14
11. Hoạt động 3. Cấu trúc của kế hoạch bài học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Giáo án, bài son ca giáo viên là k hoch dy mt bài nào ó, là bn d kin công vic ca thy và trò trong c tit hc theo mc ích và yêu cu ã nh sn. Giáo án th hin rõ tinh thn trách nhim, trình kin thc và kh nng s phm ca thy giáo, quyt nh phn ln kt qu ca tit lên lp. Tt nhiên kt qu ca gi hc còn ph thuc vào k nng ging dy ca thy và s lnh hi, phát trin ca hc sinh, nhng quá trình nghiên cu và chun b, tinh thn trách nhim ca thy trong vic son bài góp phn khá quyt nh vào hiu qu ca bài dy. Chính vì th son bài không phi là mt bn tóm tt chi tit ni dung ca sách giáo khoa hay là mt bn tóm tt s lc có y các mc ni dung mc ích. Nó phi th hin mt cách sinh ng mi liên h hu c gia mc tiêu, ni dung, phng pháp và iu kin dy hc. xây dng mt bài son, ngi thy giáo cn phi lnh hi mc tiêu và ni dung dy hc quy nh trong chng trình và c c th hoá trong sách giáo khoa, nghiên cu phng pháp dy hc da vào sách giáo khoa và sách giáo viên, vn dng vào iu kin, hoàn cnh c th ca lp hc. Mt bài son tt là mt bài son nêu rõ c d kin mi công vic ca thy và trò trên lp, th hin rõ tinh thn trách nhim, nhit tình, sáng to ca thy trong vic ci tin phng pháp, ni dung sao cho hc sinh nhit tình ch ng, tích cc tip thu kin thc. 1. Các kiểu bài soạn Có nhiu cách phân loi bài son. Cách phân loi di ây da vào mc tiêu chính ca bài son, bao gm: — Bài nghiên cu kin thc mi; — Bài luyn tp, cng c kin thc; — Bài thc hành thí nghim; XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 69
12. — Bài ôn tp, h thng hoá kin thc; — Bài kim tra, ánh giá kin thc, k nng. ng nhiên là mi bài lên lp u phi thc hin nhiu mc tiêu dy hc, chúng h tr ln nhau làm cho quá trình dy hc t kt qu cao và toàn din. Bài lên lp ch thc hin mt mc tiêu duy nht thng là rt bun t, kém hiu qu. Trong mi kiu bài hc trên ây, u phi thc hin nhiu mc tiêu dy hc phc v mt mc tiêu chính ca bài. Các hot ng ca hc sinh không phi là tri u cho các mc tiêu b phn mà phi tp trung h tr cho vic thc hin mc tiêu chính, ta gi là làm rõ trng tâm ca bài. 2. Các bước xây dựng bài soạn — Xác nh mc tiêu ca bài hc cn c vào chun kin thc k nng và yêu cu v thái trong chng trình. — Nghiên cu sách giáo khoa và các tài liu liên quan : Hiu chính xác, y nhng ni dung ca bài hc. Xác nh nhng kin thc, k nng thái c bn cn hình thành và phát trin HS. Xác nh trình t lôgic ca bài hc. — Xác nh kh nng áp ng các nhim v nhn thc ca HS: Xác nh nhng kin thc, k nng mà hc sinh ã có và cn có. D kin nhng khó khn, nhng tình hung có th ny sinh và các phng án gii quyt. — La chn PPDH: Phng tin, TBDH, HTTCDH và cách thc ánh giá thích hp nhm giúp HS hc tp tích cc, ch ng sáng to phát trin nng lc t hc. — Xây dng k hoch bài hc: Xác nh mc tiêu, thit k ni dung, nhim v, cách thc hot ng, thi gian và yêu cu cn t c cho tng hot ng dy ca GV và hot ng hc tp ca HS. 3. Cấu trúc của một kế hoạch bài học Cu trúc ca bài lên lp s gm mt chui nhng hot ng ca giáo viên và hc sinh, c sp xp theo mt trình t hp lí m bo cho hc 70 | MODULE THCS 14
13. sinh hot ng có hiu qu nhm chim lnh kin thc, phát trin nng lc và hình thành thái , o c. Mi bài hc có mt mc ích chung, c phân chia thành nhng mc tiêu b phn. Mi mc tiêu b phn ng vi mt ni dung c th, phi s dng nhng phng tin dy hc nht nh, áp dng nhng phng pháp hot ng phù hp vi tng i tng hc sinh. Trong khi thc hin, mi hành ng phi luôn luôn m bo s thng nht gia mc tiêu b phn, ni dung và phng pháp, ng thi m bo thc hin c mc ích, ni dung và phng pháp chung mi bài, c xem nh mt th thng nht. Vi mi mc ích, mi ni dung dy hc, ng vi mi i tng trong nhng iu kin c s vt cht, phng tin dy hc xác nh, bài lên lp phi có cu trúc riêng thích hp thì mi có hiu qu. Tuy khó có th ra mt cu trúc chung, nhng vì hc sinh hot ng trong mt tp th lp xác nh, phi thc hin nhng mc ích chung trong mt thi gian xác nh nên vn có th nêu ra mt s hot ng in hình phi thc hin trong mi bài. Nhng hot ng ó là nhng yu t cu trúc ca bài hc. Bài son thông thng có cu trúc nh sau: * Mc tiêu bài hc: Nêu rõ yêu cu HS cn t v kin thc, k nng, thái . Các mc tiêu c biu t bng ng t c th có th lng hoá c. Mc tiêu bài hc cn c c th hoá ngi thy giáo có mt nh hng rõ ràng, chính xác khi dy hc bài này. Mt cách c th hoá tt nht là c gng hot ng hoá mc tiêu, tc là ch ra nhng hot ng tng thích vi ni dung và mc tiêu bài hc mà kh nng tin hành các hot ng ó ca hc sinh biu th mc t mc tiêu này. Liên quan n mc tiêu ca tit hc, ta cn lu ý: Th nht, ây là nhng yêu cu mà hc sinh cn t c sau khi ch không phi là trong khi hc tp mt bài. Ví d nh yêu cu hc sinh phát biu c mt nh ngha, chng minh mt nh lí có ngha là hc sinh phi làm c nhng vic này sau khi hc xong tit hc ch không phi là òi hi h t làm c các vic trong quá trình lnh hi bài hc. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 71
14. Th hai, các mc tiêu là cn c thy giáo nh hng bài hc và "hình dung" c kt qu dy hc bài ó ch không phi là òi hi h tit nào cng phi kim tra kt lun chính xác hc sinh có t c tng mc tiêu ra hay không. Trên thc t, thy giáo không th có thì gi làm nh vy. Sau khi ã lit kê các mc tiêu c th, bài son cn nêu rõ trng tâm. Trong khi i vi toàn b môn hc, i vi tng phn ln, tng chng, ta òi hi thc hin mc tiêu toàn din thì tng bài, ta không yêu cu mt s dàn tri tràn lan, trái li phi tp trung vào nhng trng tâm nht nh. Mc tiêu kin thc: gm 6 mc — Nhn bit: Nhn bit TT, ghi nh, tái hin thông tin. — Thông hiu: Gii thích c, chng minh c. — Vn dng: Vn dng nhn bit TT gii quyt vn t ra. — Phân tích: chia TT ra thành các phn TT nh và thit lp mi liên h ph thuc ln nhau gia chúng. — Tng hp: Thit k li TT t các ngun tài liu khác nhau và trên c s ó to lp nên mt hình mu mi. — ánh giá: Tho lun v giá tr ca mt t tng, mt phng pháp, mt ni dung kin thc. ây là mt bc mi trong vic lnh hi kin thc c c trng bi vic i sâu vào bn cht ca i tng, hin tng. Mc tiêu k nng: gm hai mc ; làm c, bit làm và thông tho (thành tho). Mc tiêu thái : To s hình thành thói quen, tính cách, nhân cách nhm phát trin con ngi toàn din theo mc tiêu GD. * Chun b ca GV và HS — Giáo viên chun b các TBDH (tranh nh, mô hình, hin vt, hoá cht ) các phng tin và tài liu dy hc cn thit. — GV hng dn HS chun b bài hc (son bài, làm bài tp, chun b tài liu và dùng hc tp cn thit). 72 | MODULE THCS 14
15. * T chc các hot ng dy hc: Trình bày rõ cách thc trin khai các hot ng dy hc c th. Có th phân chia các hot ng theo trình t k hoch bài hc nh sau: — Hot ng nhm kim tra, h thng, ôn li bài c, chuyn tip sang bài mi. — Hot ng nhm hng dn, din gii, khám phá, phát hin tình hung, t và nêu vn . — Hot ng nhm HS t tìm kim, khám phá, phát hin, th nghim, quy np, suy din tìm ra kt qu, gii quyt vn . — Hot ng nhm rút ra kt lun, tng hp, h thng kt qu, h thng hot ng và a ra kt lun gii quyt vn . — Hot ng nhm tip tc khc sâu kin thc, rèn luyn k nng vn dng vào gii bài tp và áp dng vào cuc sng. Vi mi hot ng cn ch rõ: — Tên hot ng. — Mc tiêu ca hot ng. — Cách tin hành hot ng. — Thi lng thc hin hot ng. — Kt lun ca GV v nhng kin thc k nng, thái HS cn có sau hot ng nhng tình hung thc tin có th vn dng kin thc, k nng, thái ã hc gii quyt, nhng sai sót thng gp, nhng hu qu có th xy ra nu không có cách gii quyt phù hp Mt s hình thc trình bày các hot ng trong k hoch bài hc: — Vit h thng các hot ng (H) theo th t tuyn tính t trên xung di. — Vit h thng các hot ng theo 2 ct: H ca GV và H ca HS. — Vit 3 ct: H ca GV; H ca HS; ND ghi bng hoc tiêu ND chính và thi gian thc hin. — Vit 4 ct: H ca GV; H ca HS; ND ghi bng, hoc tiêu , ND chính và thi gian thc hin. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 73
16. * Hng dn ôn tp, cng c: Xác nh nhng vic HS cn phi tip tc thc hin sau gi hc cng c, khc sâu, m rng bài c hoc chun b cho vic hc bài mi. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 2 Câu hi: Vì sao vic lp k hoch dy hc li c cho là cn thit? áp án Vic lp k hoch dy hc là rt cn thit bi nhng lí do sau: — Chng trình sách giáo khoa hàng nm có th thay i. Ví d: Vi sách giáo khoa mi thay i hin nay, lng kin thc a vào mt bài, mt chng, mt giáo trình ln hn rt nhiu so vi sách giáo khoa c. Thêm na li dy theo phân ban, vic sp xp th t các phn có thay i và s lng kin thc cng không nh trc. — Tình hình hc sinh có th thay i. Ví d: Hc sinh gia các lp có khác nhau v trình , t l hc sinh nam, n gia nm nay vi nm khác i tng hc sinh cng có thay i. Chính vì vy phi có k hoch ging dy sát vi i tng. — Tình hình a phng, trng lp có th thay i. B môn có gn bó mt thit vi i sng, khoa hc k thut. Trong tình hình i mi hin nay, s ln mnh ca khoa hc k thut, s thay i ca cuc sng có nh hng ln và to iu kin h tr vi vic ging dy ca giáo viên. — Tình hình thit b ca nhà trng có th b thay i. ó là tài liu, sách giáo khoa, dng c, thit b phi luôn i mi áp ng vi vic thay sách trong my nm va qua và chun b cho chng trình phân ban sp ti. Trong k hoch ta phi thy c vn này có th d trù mua sm cho ng b hoc nghiên cu s dng, sa cha, thuyt minh cho hp lí vi yêu cu ca tng bài dy. — Trình ca giáo viên có thay i. Qua nhiu nm ging dy vn kinh nghim c tích ly càng nhiu, thêm na giáo viên còn hc hi c các bn ng nghip, các hi ngh, vì vy s có nhiu ci tin, có cách suy ngh mi v phn, bài mình s dy. 74 | MODULE THCS 14
17. — Qua k hoch ging dy có th ánh giá c bn thân ngi dy. ánh giá giáo viên v nhiu mt nh tinh thn trách nhim, trình chuyên môn Nội dung 3 CÁC YÊU CẦU CỦA KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH HỢP Hoạt động 1. Các yêu cầu cơ bản đối với một kế hoạch bài học Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Yêu cu i vi k hoch bài hc gm: — Cu trúc bài son phi bao quát c tng th các phng pháp dy hc a dng và nhiu chiu, to iu kin vn dng phi hp nhng phng pháp dy hc, mm do v mc chi tit có th thích ng c vi c nhng giáo viên ã dày dn kinh nghim ln nhng giáo viên tr mi ra trng hay giáo sinh thc tp s phm. ng thi làm ni bt hot ng ca hc sinh nh là thành phn ct yu. — Bài son phi nêu c các mc tiêu ca tit hc. Giáo viên cn phi xác nh chính xác trng tâm kin thc k nng ca bài dy, trên c s ó có phng pháp dy phù hp. Thông qua phng pháp dy, cách hi, rèn k nng mà thy giáo có th rèn luyn bi dng phát trin t duy, phát trin trí thông minh ca hc sinh. Mc ích yêu cu s ch o toàn b ni dung k hoch thc tin bài dy và chính ni dung bài dy quy nh mc ích yêu cu. Chính vì vy vic xác nh mc ích yêu cu là vn ht sc quan trng òi hi s dng công, òi hi ý thc trách nhim cao ca giáo viên lúc son bài. — Bài son phi nêu c kt cu và tin trình ca tit hc, bài son phi làm ni bt các vn sau: S phát trin logic t giai on này n giai on khác, t phn kin thc này n phn kin thc khác. Ging dy phù hp vi quy lut nhn thc, dn gii, suy lun t d n khó, t n gin n phc tp mt cách có h thng. Làm rõ s phát trin tt yu t XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 75
18. kin thc này n kin thc khác. C th là m bo mi liên h logic gia các phn, bo m bài dy là mt h toàn vn, mi phn là mt phân h, các phân h gn bó cht ch to nên mt h toàn vn. — Bài son phi xác nh c ni dung, phng pháp làm vic ca thy và trò trong c tit hc: ây là vn ht sc quan trng i vi mt tit hc. T ch giáo viên nm vng ni dung kin thc, vn dng thành tho kin thc n ch truyn th cho c kin thc ó n hc sinh, h nm bt và vn dng c òi hi ngi thy s ng não, s dng công thc s. Mun nh vy thy giáo phi la chn c phng pháp thích hp ng vi tng gi ging và trong bài son phi nêu c mt cách c th công vic ca thy và trò trong tit hc c th. Xác nh dùng dy hc và phng pháp s dng chúng. Hoạt động 2. Nguyên tắc dạy học theo hướng tích hợp Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Chng trình ca chúng ta hin nay c xây dng theo kiu tích hp mt cách hài hoà gia các lnh vc có liên quan thông qua mt si dây khâu ni nào ó. Ví d: Si dây khâu ni các lnh vc ca Sinh hc li vi nhau có th là ch tin hoá. Khi dy kin thc Sinh hc bt k t lnh vc phân t, t bào, mô, c quan, c th, qun xã và các h sinh thái chúng ta u có th xem xét di góc tin hoá. Tùy theo trình ca HS mà GV có th thay i cách dy ca mình vi tng bài. Ví d, nu lp hc có nhiu HS khá gii, nng lc hc tp tt thì GV không cn dy theo mt trình t c nh nh trong sách giáo khoa mà cn giành thi gian cho vic rèn luyn k nng t duy logic. Tích hp là s kt hp có h thng các kin thc có liên quan (hay còn gi là kin thc cn tích hp) và kin thc môn hc thành mt ni dung thng nht, gn bó cht ch vi nhau da trên nhng mi liên h v lí lun và thc tin c a vào bài hc. Nh vy, cn phi cn c vào ni dung bài hc la chn kin thc tích hp có liên quan. 76 | MODULE THCS 14
19. Ví d, khi dy bài “ Quang hp”, GV có th nhn mnh quang hp ca cây xanh ã góp phn gi cân bng hàm lng O 2 và CO 2 trong không khí, qua ó giáo dc HS ý thc bo v cây xanh, trng cây gây rng Ni dung các kin thc tích hp cha ng trong các bài hc, các môn hc khác nhau. Do ó, GV phi xác nh c ni dung cn tích hp trong kin thc môn hc; bit cách la chn, phân loi các kin thc tng ng, phù hp vi các mc tích hp khác nhau a vào bài ging. Ngoài ra, do thi gian mt gi ging trên lp có hn nên GV phi bit chn nhng vn quan trng, mu cht nht ging dy theo cách tích hp, còn phn kin thc nào d hiu nên HS t c SGK hoc các tài liu tham kho. Vic a ra các kin thc tích hp vào k hoch dy hc cn da vào các nguyên tc s phm sau: — Không làm thay i tính c trng ca môn hc, nh không bin bài dy sinh hc thành bài ging toán hc, vt lí, hoá hc hay thành bài giáo dc các vn khác (môi trng, dân s, sc khe sinh sn, phòng chng HIV/ AIDS ). Ngha là, các kin thc c tích hp vào phi c tim n trong ni dung bài hc, phi có mi quan h logic cht ch trong bài hc. — Khai thác ni dung cn tích hp mt cách có chn lc, có tính h thng, c trng. Theo nguyên tc này, các kin thc tích hp c a vào bài hc phi có h thng, c sp xp hp lí làm cho kin thc môn hc thêm phong phú, sát vi thc tin, tránh s trùng lp, không thích hp vi trình ca HS, không gây quá ti, nh hng n vic tip thu ni dung chính. — m bo tính va sc: DHTH phi phát huy cao tính tích cc và vn sng ca HS. Các kin thc tích hp a vào bài hc phi làm cho bài hc rõ ràng và bài hc tng minh hn, ng thi to hng thú cho ngi hc. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 77
20. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 3 Câu hi: Vai trò ca dy hc tích hp nh th nào? áp án Hin nay chúng ta sng trong th gii các b môn khoa hc ngày càng n nhp vào nhau, vì vy ngày càng cn nhng nhóm làm vic a môn và òi hi con ngi cn phi a nng. Nu t khi còn nh tui hc sinh quen tip cn các khái nim mt cách ri rc, hc sinh có nguy c sau này tip tc suy lun theo kiu kép kín. Các nghiên cu ã ch ra trên th gii có bit bao nhiêu ngi gi là nhng ngi “mù ch chc nng”, tc là nhng ngi ã lnh hi c kin thc trng hc nhng không có kh nng s dng các kin thc ó vào cuc sng hng ngày. Chng hn nh có th thuc lòng các công thc vt lí nhng không có kh nng tính c công sn sinh trong mt tình hung thc tin Trong khi ó, nhng òi hi ca xã hi li cn nhng ngi có nng lc và trình chuyên môn ngày càng cao. Nhng ngi “mù ch chc nng” s ngày càng khó tìm ch ng cho xã hi. Vy thì: — Trng hc phi tip tc là mt bo m cho nhng giá tr quan trng ca xã hi, áp ng nhu cu, òi hi ca xã hi. Tht vy, ch có thông qua nhng giá tr ó thì hot ng hc tp và giáo dc trong nhà trng mi có ý ngha. — Nhà trng không ch dng li chc nng truyn t kin thc và thông tin, mà cn phi giúp hc sinh có kh nng tìm thông tin, qun lí thông tin và t chc các kin thc. — Trng hc không ch dy cho hc sinh kin thc n thun mà phi tp chung vào vic dy hc cho hc sinh bit s dng kin thc ã hc vào nhng trng hp c th, có ý ngha i vi hc sinh. Nói mt cách khác nhà trng cn phát trin nhng nng lc cho hc sinh. Vic dy hc tích hp s áp ng nhng thách thc và yêu cu dy hc trong xã hi ngày nay. 78 | MODULE THCS 14
21. Nội dung 4 MỤC TIÊU, NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP CỦA KẾ HOẠCH DẠY HỌC TÍCH HỢP Hoạt động 1. Những mục tiêu cơ bản của kế hoạch dạy học theo hướng tích hợp Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI K hoch dy hc tích hp nhm nhiu mc tiêu khác nhau, có th xác nh bn mc tiêu ln sau: — Làm cho quá trình hc tp có ý ngha hn bng cách t các quá trình hc tp và nhn thc trong hoàn cnh có ý ngha i vi HS. Chính vì vy, vic hc tp không tách ri cuc sng hng ngày mà thng xuyên c liên h và kt ni trong mi quan h vi các tình hung c th mà HS s gp trong thc tin, nhng tình hung có ý ngha vi HS. Nói mt cách khác vic hc nhà trng hoà nhp vào i sng thng ngày ca hc sinh. thc hin iu này, các môn hc hc riêng r không th thc hin c vai trò trên mà cn phi có s óng góp ca nhiu môn hc, s kt hp ca nhiu môn hc. — Phân bit cái ct yu vi cái th yu. Không th dy hc mt cách dàn tri, ng u, các quá trình hc tp ngang bng vi nhau. Bên cnh nhng iu hu ích, nhng kin thc và nng lc c bn có nhng th c dy ch là “lí thuyt”, không tht hu ích. Trong khi ó, gi hc trên lp là có hn, nhiu kin thc và nng lc c bn không thi gian cn thit. Giáo viên nên nhn mnh nhng quá trình hc tp c bn, chng hn nh: là c s ca các quá trình hc tp tip theo; là nhng k nng quan trng hoc chúng có ích trong cuc sng hng ngày — Dy s dng kin thc trong tình hung. DHTH chú trng ti vic thc hành, s dng kin thc mà HS ã lnh hi c, thay vì ch hc tp lí XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 79
22. thuyt mi loi kin thc. Mc tiêu ca DHTH là hng ti vic giáo dc HS thành con ngi ch ng, sáng to, có nng lc làm vic trong xã hi cng nh làm ch cuc sng ca bn thân sau này. — Lp mi liên h gia các khái nim ã hc. Mt trong bn mc tiêu ca DHTH là nhm thit lp mi quan h gia nhng khái nim khác nhau ca cùng mt môn hc cng nh ca nhng môn hc khác nhau. iu này s giúp cho HS có nng lc gii quyt các thách thc bt ng gp trong cuc sng, òi hi ngi i mt phi bit huy ng nhng nng lc ã có không ch mt khía cnh mà nhiu lnh vc khác nhau gii quyt Hoạt động 2. Các quan điểm trong nội dung dạy học tích hợp Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Có bn quan im khác nhau trong vic liên kt, tích hp các môn hc: — Quan im trong “Ni b môn hc”. Theo quan im này ch tp trung ch yu vào ni dung ca môn hc. Quan im này nhm duy trì các môn hc riêng r. — Quan im “a môn”. Quan im này theo nh hng: nhng tình hung, nhng “ tài”, ni dung kin thc nào ó c xem xét, nghiên cu theo nhng quan im khác nhau ngha là theo nhng môn hc khác nhau. Ví d, nghiên cu gii bài Toán theo quan im Toán hc, theo quan im Vt Lí, Sinh hc. Quan im này, nhng môn hc tip tc tip cn mt cách riêng r và ch gp nhau mt s thi im trong quá trình nghiên cu các tài. Nh vy, các môn hc cha thc s c tích hp. — Quan im “liên môn”, trong ó chúng ta xut nhng tình hung ch có th c tip cn mt cách hp lí qua s soi sáng ca nhiu môn hc. Ví d, câu hi “Ti sao phi bo v rng?” ch có th gii thích c di ánh sáng ca nhiu môn hc: Sinh hc, a lí, Toán hc ây chúng 80 | MODULE THCS 14
23. ta nhn mnh n s liên kt gia các môn hc, làm cho chúng tích hp vi nhau gii quyt mt tình hung cho trc: Các quá trình hc tp s không c cp mt cách ri rc mà phi liên kt vi nhau xung quanh nhng vn phi gii quyt. — Quan im “xuyên môn”, trong ó chúng ta ch yu phát trin nhng k nng mà hc sinh có th s dng trong tt c các môn hc, trong tt c các tình hung, chng hn, nêu mt gi thit, c thông tin, thông báo thông tin, gii mt bài toán Nhng k nng này chúng ta gi là nhng k nng xuyên môn, có th lnh hi c nhng k nng này trong tng môn hc hoc nhân dp có nhng hot ng chung cho nhiu môn hc. Trong bn quan im trên, mi quan im có nhng mt mnh và khó khn, vì vy khi áp dng cn ht sc lu ý ti nhng c im. Tuy nhiên yêu cu ca xã hi và dy hc ngày nay òi hi chúng ta phi hng ti hai quan im liên môn và xuyên môn. Quan im liên môn cho phép vic phi hp kin thc, k nng ca nhiu môn hc nghiên cu và gii quyt mt tình hung. Quan im xuyên môn cho phép phát trin hc sinh nhng kin thc, k nng xuyên môn có th áp dng trong mi tình hung, gii quyt vn . Hoạt động 3. Phương pháp dạy học tích hợp Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Phng thc tích hp a ra 2 dng tích hp c bn, mi mt dng li a ra 2 cách thc tích hp, c th hin nh sau: — Dng tích hp th nht: a ra nhng ng dng chung cho nhiu môn hc (chng hn các vn nng lng, bo v môi trng ). Dng tích hp này vn duy trì các môn hc riêng r, trong khi các ng dng chung c tích hp vào nhng thi im thích hp. ây là cách tích hp c vn dng ph bin hin nay. Các thi im thc hin có th là: XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 81
24. + Cách th nht: Nhng ng dng chung cho nhiu môn hc c thc hin cui nm hc hay cui cp hc trong mt bài hc hoc mt bài tp tích hp; có th a ra s hoá cách tích hp này nh sau: Vt lí n nguyên Hoá hc hoc bài tp tích hp Sinh hc + Cách th hai: Nhng ng dng chung cho nhiu môn hc c thc hin tng i u n trong sut nm hc, trong các tình hung thích hp; Có th a ra s hoá cách tích hp này nh sau: Vt lí 1 Vt lí 2 Vt lí 3 n n n nguyên nguyên nguyên Hoá hc 1 hoc bài Hoá hc 2 hoc bài Hoá hc 3 hoc bài làm tích làm tích làm tích hp 1 hp 2 hp 3 Sinh hc 1 Sinh hc 2 Sinh hc 3 Vi dng tích hp th nht này, nh hng vn là a môn (các n nguyên tích hp òi hi s óng góp ca nhng môn hc khác nhau) và liên môn (chúng ta xut phát t mt tình hung tích hp), tuy nhiên vn cha phi là xuyên môn bi vì các n nguyên tích hp cha da trên s phát trin các k nng xuyên môn: nhng ng dng vn phc v cho nhng môn hc khác nhau. — Dng tích hp th hai: Phi hp các quá trình hc tp ca nhiu môn hc khác nhau. Dng tích hp th hai thng dn n phi phi hp quá trình dy hc ca các môn hc. Dng tích hp này nhm hp nht hai hay nhiu môn hc thành mt môn hc duy nht. iu này òi hi phi nghiên cu xây dng chng trình và tài liu hc tp phù hp, thng 82 | MODULE THCS 14
25. phc tp. Có th nêu lên v nguyên tc th hai cách tích hp theo hng này nh sau: + Cách th nht: Phi hp quá trình hc tp nhng môn hc khác nhau bng tài tích hp. Theo ó ngi ta nhóm các ni dung có mc tiêu b sung cho nhau thành các tài tích hp, trong khi các môn hc vn gi nguyên nhng mc tiêu riêng; Nhng gii hn ca cách tip cn bng tài tích hp: 1. Cng nh mi phng pháp ging dy da trên s phát trin các tài, cách tip cn này không bao gi m bo rng hc sinh thc s có kh nng i phó vi mt tình hung thc t. 2. Cách tip cn này ch yu có giá tr trong ging dy tiu hc, ó nhng vn phi x lí thng là tng i gii hn và u có th nêu trong nhng tài n gin. Khó có th tích hp theo cách này nhng môn hc òi hi nhng s phát trin logic móc ni vi nhau, nh nhng giáo trình toán hc, ngôn ng th hai, vt lí hoc hoá hc (ch yu nhng giáo trình trung hc), và trong ó không th có “l hng”, ngha là trong nhng môn hc ó có nhng giai on logic phi tôn trng trong quá trình hc tp. 3. Cách tip cn này càng khó thc hin hn vi nhng môn hc trong ó nhng trng khái nim rt phc tp, và mc t do cp các ni dung khác nhau theo cách này hoc cách khác là gii hn (chng hn nhng môn hc trung hc nêu trên). 4. Nhng môn hc do nhng chuyên gia ging dy (chng hn môn Giáo dc sc khe hay môn o c mt s nc) cng rt khó a vào cách tip cn này. 5. Cui cùng cách tip cn này ch áng chú ý nu chúng ta mun phát trin nhng k nng xuyên môn thông qua các giáo trình: tìm thông tin, gii các bài toán, phát trin óc phê phán Nu nh ó là mt gii hn trong phm vi mt môn hc, ó cng là mt quan im mnh khi s phát trin các k nng xuyên môn là cn cho vic giáo dc hc sinh. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 83
26. + Cách th hai: Phi hp quá trình hc tp nhng môn hc khác nhau bng tình hung tích hp, theo ó các môn hc c tích hp xung quanh nhng mc tiêu chung. Nhng mc tiêu chung này gi là các mc tiêu tích hp. Dng tích hp này có nhiu u im là nó dy cho hc sinh gii quyt các tình hung phc hp bng cách vn dng kin thc t nhiu môn hc trong mt tình hung gn vi cuc sng. Nh vy, phng pháp chính ca cách tích hp này là tìm nhng mc tiêu chung cho các môn hc, t ra mc tiêu tích hp gia các môn hc, có th khái quát qua s : Mc tiêu tích hp này c thc hin thông qua nhng tình hung tích hp òi hi hc sinh phi tìm cách gii quyt bng s phi hp nhng kin thc lnh hi c t nhiu môn hc khác nhau. ây là phng pháp in hình ca DHTH bi vì: Dng tích hp này dy cho hc sinh gii quyt nhng tình hung phc tp, vn dng nhiu môn hc. Tích hp c nhiu kin thc và k nng ca các môn hc t c mc tiêu tích hp cho nhng môn hc ó. Hoạt động 4. Một số kĩ thuật dạy học tích cực thường dùng trong dạy học tích hợp. Thi gian: 2 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Mt s k thut dy hc tích cc (KTDHTC) thng c giáo viên Trung hc c s s dng trong dy hc tích hp nh: 84 | MODULE THCS 14
27. Tên KTDHTC 1 Tho lun nhóm Mc tiêu Nâng cao nng lc cho GV v k thut tho lun nhóm. i tng Hc sinh. áp dng Ngi hc c tham gia, c t phát hin vn , t gii quyt vn , Ni dung t rút ra kt lun, c cùng nhau trao KTDHTC i, chia s kinh nghim, c to iu kin t khám phá kin thc, di s hng dn, gi ca GV. B1. Gii thiu ch , vn cn tho lun. Nêu rõ mc ích, yêu cu. Chia nhóm, phân công nhim v. B2. Hng dn, ng viên, gi ý các nhóm tho lun. T chc B3. T chc cho các nhóm trình bày kt qu tho lun ca thc hin nhóm mình và yêu cu các nhóm khác nghe, trao i và b sung, góp ý. B4. Tóm tt kt qu tho lun ca các nhóm. tho lun nhóm có hiu qu, GV phi: — Khuyn khích mi HS u tham gia, trao i, không tr mt ai; Nhng lu ý — Nhc nh mi HS chú ý lng nghe và có ý thc hc hi ln nhau; — To không khí tho lun vui v, nh nhàng và tôn trng ln nhau; XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 85
28. — Tránh không c phê phán, ch trích, giu ct; — Kiên trì lng nghe, ng viên, không ct ngang li nói ca thành viên; — Không nhiu HS cùng nói mt lúc; — Không nên coi ý kin ca mt HS là ý kin ca c nhóm. Nên gi cho mi HS u phát biu; — Chú ý hng tho lun úng trng tâm; — Cui tho lun cn có kt lun, tóm tt nhng iu ã bàn bc và có k hoch hành ng tip theo. — Khi thc hin nhim v, cn phân công rõ ràng vai trò và nhim v ca các thành viên trong nhóm nh sau: Vai trò Nhim v Trng nhóm (Red) Phân công nhim v Chun b dùng tài liu Hu cn (Green) cn thit Th kí (Violet) Ghi chép kt qu Phn bin (Yellow, Orange) t các câu hi phn bin Tính thi gian (Pink) o thi gian Liên lc vi giáo viên xin Liên lc vi thy cô (Blue) tr giúp Phm vi Có th áp dng c các hot ng hc tp trao i tho lun áp dng v mt vn nào ó thông qua câu hi. — Gii thiu yêu cu nhim v: Có 20 ng, và mt s kp ghim. Hãy thit k và xây dng mt toà tháp sao cho cao nht, vng chc nht, tn kém nht, trong thi gian ngn nht. Bit mi ng giá 20.000, mi kp ghim giá 1.000. Ví d — Phân nhóm thc hin. — Hng dn. — Tho lun nhóm. — Tóm tt kt qu. 86 | MODULE THCS 14
29. Tên KTDHTC 2 Các mnh ghép Mc tiêu Nâng cao nng lc cho GV v k thut các mnh ghép i tng áp dng Hc sinh hc trong lp, hc nhóm Kĩ thuật dạy học “Các mảnh ghép” Giai đoạn1 () BA Nhóm chuyên HS HS HS HSB HSB HSB HSA HSA HSA gia Giai đoạn 2 Nhóm Ni dung mảnh HS HSB HSA HS HSB HSA HS HSB HSA ghép II I Là k thut dy hc mang tính hp tác kt hp gia cá nhân, nhóm và liên kt gia các nhóm nhm gii quyt mt nhim v phc hp, kích thích s tham gia tích cc cng nh nâng cao vai trò ca cá nhân hc sinh trong quá trình hp tác Vòng 1: “Nhóm chuyên gia” — Lp hc s c chia thành các nhóm (khong t 3 — 6 ngi). Mi nhóm c giao mt nhim v vi nhng ni dung hc tp khác nhau. Ví d: + Nhóm 1. Nhim v A (màu vàng) + Nhóm 2. Nhim v B (màu xanh) T chc thc hin + Nhóm 3. Nhim v C (màu ) — Mi cá nhân làm vic c lp trong khong vài phút, suy ngh v câu hi, ch và ghi li nhng ý kin ca mình — Khi tho lun nhóm phi m bo mi thành viên trong tng nhóm u tr li c tt c các câu hi trong nhim v c giao và tr thành “chuyên gia” ca lnh vc ã tìm hiu và có kh nng trình bày li câu tr li ca nhóm vòng 2. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 87
30. Vòng 2: “Nhóm m nh ghép” — Hình thành nhóm mi khong t 3 — 6 ngi (bao gm 1 — 2 ngi t nhóm 1; 1 — 2 ngi t nhóm 2; 1 — 2 ngi t nhóm 3 ), gi là “nhóm mnh ghép”. — Các câu hi và câu tr li ca vòng 1 c các thành viên trong nhóm mi chia s y vi nhau. — Khi mi thành viên trong nhóm mi u hiu c tt c ni dung vòng 1 thì nhim v mi s c giao cho các nhóm gii quyt. — Các nhóm mi thc hin nhim v, trình bày và chia s kt qu. — m bo nhng thông tin t các mnh ghép vòng 1 khi c ghép li vi nhau có th hiu c bc tranh toàn cnh ca mt vn là c s gii quyt mt nhim v phc hp vòng 2. — Các “chuyên gia” vòng 1 có th có trình khác nhau, nên cn xác nh các yu t h tr kp thi tt c mi “chuyên gia” có th hoàn thành nhim v vòng 1, chun b cho vòng 2. — S lng mnh ghép không nên quá ln m bo các thành viên có th truyn t li kin thc cho nhau. — c im ca nhim v mi vòng 2 là mt nhim v Nhng lu ý phc hp và ch có th gii quyt c trên c s nm vng nhng kin thc ã có vòng 1. Do ó cn xác nh rõ nhng yu t cn thit v kin thc, k nng, thông tin cng nh các yu t h tr cn thit gii quyt nhim v phc hp này. — Khi thc hin nhim v, cn phân công rõ ràng vai trò và nhim v ca các thành viên trong nhóm nh sau: Vai trò Nhim v Trng nhóm (Red) Phân công nhim v Chun b dùng tài liu Hu cn (Green) cn thit 88 | MODULE THCS 14
31. Th kí (Violet) Ghi chép kt qu Phn bin (Yellow) t các câu hi phn bin Liên lc vi nhóm khác (Pink) Liên h vi các nhóm khác Liên lc vi giáo viên Liên lc vi thy cô (Blue) xin tr giúp Có th áp dng c các hot ng hc tp trao i tho Phm vi áp dng lun v mt vn nào ó thông qua câu hi. Vòng 1: Câu 1: Chu kì dao ng ca con lc lò xo ph thuc yu t nào? Vit công thc tính và ch ra các i lng. Câu 2: Chu kì dao ng ca con lc n ph thuc yu t Ví d nào? Vit công thc và ch ra các i lng. Câu 3: Chu kì dao ng ca con lc vt lí ph thuc yu t nào? Vit công thc và ch ra các i lng. Vòng 2: So sánh chu kì dao ng ca con lc lò xo, con lc n, con lc vt lí. Tên KTDHTC 3 Khn tri bàn Mc tiêu Nâng cao nng lc cho GV v k thut khn tri bàn. i tng áp dng Hc sinh hc theo nhóm: tng tác vi các nhóm. Kĩ thuật “Khăn trải bàn” 1 Viết ý kiến cá nhân V i ân tế h ý n Ni dung KTDHTC 4 Ý kiến chung của cả á ik c ế nhóm về chủ đề n n iế 2 ác k n ý h t â iế n V Viết ý kiến cá nhân 3 5 XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 89
32. Là k thut dy hc mang tính hp tác kt hp gia hot ng cá nhân và hot ng nhóm nhm kích thích, thúc y s tham gia tích cc, tng cng tính c lp, trách nhim ca cá nhân HS cng nh phát trin mô hình có s tng tác gia HS vi HS. — Chia HS thành các nhóm và phát giy A0 cho các nhóm. — Chia giy A0 thành phn chính gia và phn xung quanh. Chia phn xung quanh thành các phn theo s thành viên ca nhóm (Ví d nhóm 4 ngi). Mi ngi ngi vào v trí tng ng vi phn xung quanh. — Mi cá nhân làm vic c lp trong khong vài phút, T chc thc hin suy ngh v câu hi, ch và vit vào phn mang s ca mình. — Khi ht thi gian làm vic cá nhân, các thành viên trong nhóm chia s, tho lun, thng nht câu tr li. — Ý kin thng nht ca nhóm c vit vào phn chính gia. — Nu s HS trong mt nhóm quá ông, có th phát cho HS nhng mnh giy nh HS ghi li ý kin cá nhân. Sau dó ính nhng ý kin vào phn khn mang s ca h. — Trong quá trình tho lun, có th ính nhng ý kin Nhng lu ý thng nht vào gia khn. Nhng ý kin trùng nhau có th ính chng lên nhau. Nu có nhng ý kin cha thng nht và cá nhân vn bo lu thì ính phn xung quanh khn tri bàn (khi trình bày có th chia s toàn lp hoc vi riêng giáo viên). Có th áp dng c các hot ng hc tp trao i tho Phm vi áp dng lun v mt vn nào ó thông qua câu hi. Câu hi: Th nào là hc tích cc? Nhng du hiu nào Ví d nhn bit v hc tích cc? Tri nghim, áp dng vào dy hc. Sau ây là minh ha mt K hoch bài hc c biên son có s dng KTDHTC Bài 20 — Vt lí 10: 90 | MODULE THCS 14
33. Bài 20: CÁC DẠNG CÂN BẰNG. CÂN BẰNG CỦA MỘT VẬT CÓ MẶT CHÂN ĐẾ (1 tiết) I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức — Phát biu c iu kin cân bng ca mt vt có mt chân . — Phân bit ba dng cân bng. — Tìm ra mi liên h gia iu kin cân bng và s ng phó vi bin i khí hu. 2. Kĩ năng — Xác nh c mt dng cân bng là bn hay không bn. — Xác nh c mt chân ca mt vt t trên mt mt phng . — Vn dng c iu kin cân bng ca mt vt có mt chân . — Bit cách làm tng mc vng vàng ca cân bng. — Bit cách dn c khi chun b có nhng trn ng t nh. 3. Thái độ — Tin tng vào các kin thc, k nng ã hc. II. CHUẨN BỊ 1. Giáo viên — Chun b các thí nghim theo các Hình 20.1, 20.2, 20.3, 20.4 và 20.6 SGK. — Chun b cho hot ng nhóm trong phn giáo dc ng phó vi bin i khí hu. 2. Học sinh — Ôn li kin thc v momen lc. — Gi ý s dng CNTT: Mô phng các dng cân bng ca các vt nh trong hình 20.1, 20.2, 20.3, 20.4 và 20.6 và mt s ví d hc sinh phân tích; biu din mt chân ca các vt khác nhau. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 91
34. III. CÁC HOẠT ĐỘNG HỌC TẬP Hoạt động 1 (12 phút): HS tìm hiểu các dạng cân bằng Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Quan sát vt rn c — B trí các thí nghim — HS ch ra c trên t các iu kin khác hình v trên bng hoc tranh và phát biu c nhau, rút ra c im trình chiu slide có các nh ngha các dng cân bng ca vt trong hình v trên. cân bng. mi trng hp trên các — t câu hi gi ý HS — HS ly c các ví d hình v 20.2, 20.3, 20.4. quan sát, tìm hiu tng t xung quanh — Ly ví d v các dng — T chc hc tp cá nhân. v các dng cân bng cân bng này. Hoạt động 2 (10 phút): HS tìm hiểu điều kiện cân bằng của vật có mặt chân đế Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Tìm hiu và tr li C1. — Gii thiu khái nim — HS ch ra c mt — Quan sát hình 20.6, mt chân . chân và phát biu nhn xét v dng cân — HD: Xét tác dng ca iu kin cân bng ca bng ca mi vt. momen trng lc. vt có mt chân . — Vn dng xác nh — t câu hi gi ý HS — HS ly mt s ví d v dng cân bng ca các vt quan sát, tìm hiu. các vt có mt chân khác nhau. trong ví d ca giáo viên. — T chc hc tp cá nhân. Hoạt động 3 (7 phút): HS tìm hiểu về mức vững vàng của cân bằng Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Tho lun v mc — t câu hi gi ý HS HS ly c ví d và vng vàng ca các v trí quan sát, tìm hiu trình bày c các yu t cân bng trong hình 20.6. — T chc hc tp cá nhân. nh hng ti mc vng vàng ca cân bng. — Ly các ví d v cách — H tr trình chiu các làm tng mc vng vàng yu t nh hng n mc ca cân bng. vng vàng ca cân bng. 92 | MODULE THCS 14
35. Hoạt động 4: HS vận dụng tích hợp giáo dục ứng phó với BĐKH Pha th nht (2 phút ): HS tip nhn tình hung hc tp Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Các nhóm HS tip nhn — Hng dn hc sinh — HS cng c kin thc tình hung hc tp. tìm mi liên h. v iu kin cân bng — Tho lun tìm ra mi — Chuyn giao nhim v ca vt có mt chân . liên h gia iu kin cho tng nhóm HS. — Làm rõ mc tiêu phn cân bng và s ng phó + Nhóm 1: Phng án kin thc cn tích hp vi bin i khí hu. dn c phòng hc ng phó vi bin i — Vn dng: Tìm phng riêng ca mình. khí hu. án cho vic dn dp + Nhóm 2: Phng án — Phng án cho vic dn c trc khi có trn dn c lp hc, dp c trc khi có ng t nh xy ra. trng hc. trn ng t nh xy ra. + Nhóm 3: Phng án dn — Các k nng cn thit c phòng khách. liên h xung quanh. + Nhóm 4: Phng án dn c nhà bp. Pha th hai (5 phút): HS trong các nhóm t ch tìm phng án, gii quyt vn Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Các thành viên trong mi — Yêu cu các nhóm tìm HS thng nht trong nhóm: nhóm tìm ra phng án. hiu phng án. Phng án cho vic dn — Tho lun nhóm — Hng dn giúp dp c trc khi có tìm ra phng án ti u. các nhóm tìm phng trn ng t nh xy ra. án ti u. Các k nng cn thit — iu khin tho lun ca HS. trong nhóm. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 93
36. Pha th ba (5 phút): HS tho lun, trình bày báo cáo Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — i din các nhóm báo — T chc các nhóm báo HS bit trình by và cáo phng án mà mình cáo phng án nhóm by t thái , thng ã la chn. mình a ra và tho lun. nht ý kin: — HS các nhóm khác — Yêu cu HS các nhóm Phng án cho vic dn nhn xét, tho lun và khác nhn xét, tho lun, dp c trc khi có a ra ý kin b sung. a ra các ý kin b sung. trn ng t nh xy ra. Pha th t (2 phút): HS ghi nh vn dng, nhn nhim v v nhà Hot ng ca HS Hot ng ca GV Kt qu — Ghi nhn nhng kin — Xác nhn nhng phng — t tình hung vn thc và các phng án án ti u. dng và m rng kin mà giáo viên ã xác nhn. — Giao nhim v v nhà: thc, k nng trong — Tip nhn nhim v Phiu hc tp 1 . bài hc. v nhà. PHỤ LỤC Phiu hc tp Câu hi: — Tìm hiu phng án n np khi xy ra ng t. Nhng k nng cn thit khi ng t xy ra. — Tìm hiu vn khác liên quan n giáo dc ng phó vi bin i khí hu, bo v môi trng. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 4 Câu 1: Nhng lu ý trong dy hc theo hng tích hp là gì? Câu 2: Minh ha dy hc tích hp giáo dc bo v môi trng trong mt môn hc c th trng Trung hc c s. 94 | MODULE THCS 14
37. áp án Câu 1: Vic thc hin các cách DHTH nêu trên không tránh khi nhng khó khn khi tích hp các môn hc, bi vì mi môn hc có nhng mc tiêu c thù, phng pháp hc tp b môn, cách ánh giá môn hc Vì vy, lp c k hoch DHTH cn nghiên cu k chng trình và sách giáo khoa cp hc, môn hc, cách ánh giá kt qu hc tp ca HS Các giáo viên b môn và nhà trng cn có s trao i, thng nht v k hoch DHTH công vic này tr nên hài hoà, không gng ép, t c mc tiêu ào to ca nhà trng. iu quan trng nht cn lu ý không phi là tích hp theo cách nào: tích hp bên trong mt môn hc, các hot ng liên môn, quan im xuyên môn, tích hp hoàn toàn hn gia các môn hc mà quan trng là phi xác nh c mc tiêu tích hp làm gì, qua DHTH ó s t c mc tiêu gì, và t mc tiêu ó vic tích hp có phi là cách tt nht, hiu qu nht hay không. Quan sát bng di thy c nhng tiêu chí ch yu có th nh hng vic la chn cách làm vic riêng r, cách làm vic theo tài tích hp hoc s tích hp các môn hc xung quanh mt mc tiêu tích hp. Tích hp hoàn toàn Các môn hc Làm vic theo tài các môn hc riêng bit tích hp (Mc tiêu tích hp) Ch yu dy hc Ch yu cui dy Mc tiu hc. hc tiu hc và dy hc trung hc. Mc tiêu các môn hc Mc tiêu các môn Mc tiêu các môn th hin kin thc. hc th hin tìm hc th hin thái Mc tiêu hiu, kho sát. hoc tích hp các kin thc ã lnh hi. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 95
38. Các môn hc do các Các môn hc c Các môn hc d giáo viên khác nhau d kin tích hp kin tích hp trong ging dy (c th là trong chng trình chng trình hoc Giáo viên các giáo viên chuyên hot ít nht có th tích hp các kin môn hoá). do cùng mt giáo thc ã lnh hi. viên ging dy. Các ni dung bao Môn hc duy nht là Các môn hc gn hàm rt nhiu các môn hc “công c” nhau trong bn cht mi liên h lô gic (ví d: Ting Vit, và trong nhng loi Ni dung hoc da trên mt Toán hc); các môn k nng c phát hc tp ngôn ng kí hiu. hc khác gm nhng trin (lch s — a n v ni dung lí), (vt lí — hoá hc — không có nhiu liên sinh hc ). h vi nhau. K nng b môn Quan tâm phát trin Quan tâm phát trin K nng c u tiên. nhng k nng xuyên nhng k nng xuyên môn. môn. Ngoài ra, mt s hình thc khác cng có th s dng, chng hn nh: 1. S dng sách giáo khoa riêng bit, nhng có la chn mt s ni dung tích hp các hot ng liên môn. 2. Xây dng mt s tài liu theo tài tích hp trong mt hc kì. 3. Xây dng mt tài liu tham kho theo dng “ngân hàng d liu” cho nhiu môn hc Câu 2: Sau ây là mt s minh ha dy hc tích hp giáo dc bo v môi trng thông qua môn Vt lí trng Trung hc c s: a. Tích hp các ni dung thc t vào bài hc Các kin thc vt lí u c vn dng vào quá trình lao ng sn xut, vào k thut và công ngh phc v cho cuc sng con ngi. Dy hc vt lí chính là dy mt khoa hc ã, ang tn ti và phát trin, mt khoa hc sng ng gn vi môi trng xung quanh. Do vy dy hc vt lí không th 96 | MODULE THCS 14
39. tách ri vi thc tin cuc sng mà phi luôn luôn to c s vi nhng tình hung xut phát và gii trình phù hp, phi da trên c im nhn thc ca HS. Dy hc vt lí gn vi cuc sng là mt hot ng thng nht gia giáo dc, giáo dng vi môi trng kinh t xã hi. Trc ht GV vt lí phi có kin thc thc t, am hiu và có kh nng phân tích, khái quát ch ra các mi liên h cn thit gia kin thc vt lí vi các ng dng trong k thut, công ngh sn xut và i sng. Trong quá trình dy hc cn phi s dng phng pháp tích hp các ví d minh ho, các s kin vt lí k thut, các thành tu khoa hc trong cuc sng vào bài hc cho HS hiu và thy c mt thc t ca kin thc, thy c kh nng nhn thc và ci to th gii t nhiên vì cuc sng ca con ngi. Các kin thc thc t c tích hp trong tng bài hc s m bo cho HS có hng thú hc tp, m bo cho quá trình dy hc gn bó mt thit vi cuc sng. Nó góp phn phát trin ti a nng lc ca mi HS, giúp h nh hng ngh nghip, bit cm th cái p và kh nng thích nghi nhanh vi s phân công lao ng xã hi cng nh hot ng sáng to. Trong dy hc vt lí ngi GV cn phi tích hp ni dung GDMT vào mt s bài hc trang b cho HS nhng tri thc khoa hc v môi trng, kinh nghim và k nng bo v môi trng mi ngi u có hiu bit, trách nhim và ngha v phi bo v môi trng, làm cho môi trng sng ngày càng tt p hn. b. S dng các bài tp có ni dung thc t, k thut Bài tp có ni dung thc t là bài tp cp ti nhng vn liên quan trc tip ti i tng có trong i sng, k thut. D nhiên, nhng vn ó cn c thu hp và n gin hoá i rt nhiu so vi thc t. Trong nhng bài tp có ni dung thc t, nhng bài tp mang ni dung k thut có tác dng ln v giáo dc khoa hc k thut và hng nghip. Ni dung ca bài tp có tính k thut tng hp phi c rút ra t nhng hin tng thc t, k thut và i sng xã hi. Nhng s liu ca bài tp phi phù hp vi thc t. Nhng bài tp này có giá tr giáo dc rt hiu qu, ng thi vn dng tích hp hiu qu s rt cao bi có th thc hin XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 97
40. tích hp các kin thc n l t nhiu bài, nhiu phn, t các tình hung trong sn xut. Tích hp giáo dc cho HS nhiu khía cnh: giáo dc khoa hc k thut và hng nghip, giáo dc th gii quan duy vt bin chng, giáo dc môi trng s phát trin c hng thú hc tp, k nng vn dng kin thc và nng lc t duy ca HS. Vic phân tích cu trúc môi trng theo khoa hc môi trng cho thy các yu t vt lí có vai trò rt quan trng. Nh vy, môn Vt lí trng ph thông có th khai thác nhiu c hi tích hp các ni dung giáo dc môi trng, có th nêu ra mt s trng hp nh: Khai thác t ni dung môn hc Vt lí; Tích hp các ni dung ca các môn hc khác nh: Hoá hc, Sinh hc (vì nhiu quá trình hoá hc, sinh hc chu tác ng ca yu t vt lí). nh hng cho vic la chn ni dung giáo dc môi trng phù hp, có th nêu lên mt s vn môi trng ang c quan tâm hin nay có liên quan trc tip ti các quá trình vt lí: * Tài nguyên rng b suy gim: — Trc ht phi làm rõ c vai trò ca rng i vi cuc sng con ngi: + Rng — ngun gen quý giá (ng, thc vt); + Cung cp lâm th sn; + iu hoà lng nc trên mt t; + Rng — "lá phi xanh"; Di góc khoa hc vt lí, có th nêu lên các quá trình vt lí nh: hin tng mao dn ca t, quá trình quang hp, th nng, ng nng, dòng chy ca nc gây ra s bào mòn t — Các gii pháp bo v rng, phát trin rng nhìn t góc vt lí (chng xói mòn t, hn ch khí nhà kính ); * Ô nhim nc: Vai trò ca nc i vi s sng trên Trái t, các quá trình lí hoá khi nc b ô nhim các bin pháp bo v nc, chu trình nc trong t nhiên (liên quan ti các hin tng chuyn th ca nc ). 98 | MODULE THCS 14
41. * Suy thái và ô nhim t. * Ô nhim không khí: khí quyn, quá trình suy gim tng ôzôn, cht phóng x, hoá cht; * Ô nhim ting n: liên quan trc tip ti các quá trình vt lí nh sóng âm. Ô nhim môi trng do ting n (tp hp nhng âm thanh tp lon có tn s và chu kì khác nhau, nói cách khác là nhng âm thanh chói tai) gây nhng tác ng không mong mun, có hi cho sc khe con ngi, c th sng. Các ngun ô nhim gm ting máy bay, xe c, karaokê quá gii hn cho phép (âm thanh ln hn 80 dB). * Ô nhim ánh sáng: s chiu sáng gây tác hi n con ngi và sinh vt. * Sn xut, truyn ti và s dng in nng nhìn nhn di góc bo v môi trng. * Ô nhim phóng x: các tia phóng x, an toàn ht nhân Có th nêu lên mt s cách thc t chc hot ng giáo dc môi trng qua tích hp dy hc b môn nh sau: — Phân tích vn môi trng liên quan ni dung môn hc; — Khai thác thc trng môi trng làm ni dung GDMT; — Xây dng bài tp môn hc t thc t môi trng a phng; — S dng phng tin dy hc h tr GDMT; — S dng tài liu tham kho (tranh, nh, sách, báo ); — Thc hin bài hc ti thc a. Các hot ng ca GV khi xác nh ni dung GDMT và xây dng k hoch dy hc khai thác GDMT s bao gm: Hot ng 1: Nghiên cu chng trình, SGK xây dng mc tiêu dy hc, trong ó có các mc tiêu GDMT. Vic nghiên cu chng trình, ni dung SGK cho phép GV xây dng k hoch dy hc phù hp cho toàn b chng trình b môn, cho tng phn ca môn hc, tng chng cng nh tng bài hc. Nh vic phân tích chng trình, SGK GV có c cái XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 99
42. nhìn tng th v các n v kin thc, k nng, thy c mi liên h gia chúng và d phát hin các c hi tích hp ni dung GDMT vào tng n v kin thc mt cách hp lí, t ó lp k hoch khai thác các ni dung GDMT trong sut quá trình dy hc mà không sa vào tình hung ngu nhiên, tu tin làm quá ti bài hc, hoc trùng lp, hoc không a ra c các tình hung GDMT thc s có ý ngha thuyt phc. Kt thúc quá trình này GV có th a ra mt s lôgic xây dng kin thc mt cách phù hp. Vic làm này s cho cái nhìn trc quan v mi liên h gia các kin thc, cho phép xác nh hp lí các tình hung s dng phng pháp và phng tin dy hc thích hp. Nó cng cho phép xác nh hp lí các c hi tích hp ni dung GDMT vào bài hc. Hot ng 2: Xác nh các ni dung GDMT cn tích hp. Cn c vào mi liên h gia kin thc b môn và ni dung GDMT, GV cn làm rõ s tích hp ni dung GDMT nào là hp lí, thi lng dành cho nó là bao nhiêu. Theo các nguyên tc chung v GDMT thì các ni dung môi trng càng gn vi kinh nghim sng ca HS thì càng tt, c bit có ý ngha là các ni dung cp ti vn môi trng sinh thái ca a phng. Vì vy, vi cùng mt ni dung tri thc vt lí trong SGK, song khi dy cho HS các vùng min khác nhau, GV cn có cách khai thác ni dung GDMT khác nhau. Nói mt cách khác, cn c vào i tng HS khác nhau, GV s xây dng các tình hung tích hp ni dung GDMT khác nhau. Hot ng 3: La chn và vn dng các phng pháp và phng tin dy hc phù hp: ây, trc ht phi vn dng các phng pháp dy hc tích cc. Phng tin dy hc có ý ngha quan trng nâng cao cht lng dy hc nói chung, cht lng GDMT nói riêng. Ví vy trong các bài hc có tích hp các ni dung GDMT giáo viên nên tng cng s dng các phng tin dy hc, c bit là các phng tin nghe nhìn. Chng hn, s dng các video clip (t 3 — 5 phút) gii thiu v các yu t môi trng và s dng hp lí nng lng, nh: cn nc, ci giã go nc, trm thy in nh, trm pin mt tri (nng lng sch), ô nhim không khí và ting n giao thông; t trng trái t, nng lng nguyên t 100 | MODULE THCS 14
43. khai thác và cp nht các t liu phc v GDMT, giáo viên có th ch ng s dng phng tin internet khai thác các website v môi trng và GDMT b ích. Hot ng 4: Xây dng tin trình dy hc c th: hot ng này GV thit k c th các yêu cu i vi HS, các hot ng tr giúp ca GV i vi HS và phi hp các hot ng ó t c mc ích dy hc. Nội dung 5 THỰC HÀNH DẠY HỌC TÍCH HỢP NỘI DUNG GIÁO DỤC BẢO TỒN THIÊN NHIÊN VÀ ĐA DẠNG SINH HỌC THÔNG QUA CÁC MÔN HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ Hoạt động 1. Các cơ sở pháp lí của việc tích hợp giáo dục bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học vào dạy học ở trường trung học cơ sở. Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Vit Nam ã tham gia Công c v a dng sinh hc (DSH) (1994), trong ó, iu 13 — Giáo dc và nhn thc i chúng nêu rõ: y mnh và nâng cao hiu bit v tm quan trng ca bo toàn DSH, cng nh tuyên truyn và bo toàn DSH thông qua thông tin i chúng và a các ch này vào chng trình giáo dc, hp tác mt cách thích hp vi các quc gia và t chc quc t khác trong vic phát trin các chng trình giáo dc và tuyên truyn nâng cao nhn thc công chúng và bo toàn và s dng lâu bn DSH. Ngày DSH quc t (22/05/2001) nhm tng cng hiu bit ca ngi dân và cnh báo v các vn liên quan n lnh vc này. án “a các ni dung bo v môi trng vào h thng giáo dc quc dân” ã c Th tng Chính ph phê duyt ngày 17/10/2001 (Quyt nh 1363/Q—TTg). Ngh quyt s 41—NQ/TW, ngày 15/11/2004, ca B Chính tr v “bo v môi trng trong thi kì y mnh công nghip hoá và hin i hoá t nc”. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 101
44. Chin lc Bo v môi trng quc gia n nm 2010 và nh hng n nm 2020 c phê duyt ngày 02/12/2003 (Quyt nh ca Th tng Chính ph s 256/2003/Q—TTg) xác nh bo tn thiên nhiên (BTTN) và DSH là mt trong các nhim v c bn ca Chin lc. Lut Bo v môi trng (2005) ca Vit Nam cng có nhng iu quy nh v BTTN (iu 29) và v Bo v DSH (iu 30). Ngày 31/05/2007, Th tng Chính ph ã phê duyt "K hoch hành ng quc gia v DSH n nm 2010 và nh hng n nm 2020". Nhng mc tiêu c th n nm 2010 gm: cng c, hoàn thin và phát trin h thng rng c dng (góp phn t t l che ph rng 42 — 43%); phc hi 50% din tích rng u ngun ã b suy thoái; bo v có hiu qu các loài ng vt, thc vt quý him, nguy cp có nguy c tuyt chng; nâng tng din tích các khu bo tn t ngp nc và bin có tm quan trng quc t và quc gia lên trên 1,2 triu ha; phc hi c 200.000 ha rng ngp mn n nm 2020, nc ta s hoàn chnh h thng các khu BTTN (trên cn, t ngp mn và bin); phc hi c 50% h sinh thái t nhiên c thù, nhy cm ã b phá hu. iu này hi vng góp phn bo tn DSH Vit Nam. Lut DSH c Quc hi thông qua ngày 13/11/2008 nêu rõ mc tiêu: khc phc tình trng suy thoái DSH, bo tn vùng sinh thái có tính DSH cao, bo v các loài quý him, b e do, loài hoang dã, bo m tính bn vng v di truyn nhm cân bng sinh thái mc n nh phc v mc tiêu phát trin bn vng t nc. Hoạt động 2. Định hướng lựa chọn các nội dung cơ bản về giáo dục bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học đưa vào các môn học ở trường trung học cơ sở. Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Không nht thit phi xây dng các bài hc riêng v các ni dung giáo dc BTTN và DSH a vào các môn hc trng THCS. iu này 102 | MODULE THCS 14
45. c thc hin bng con ng DHTH. thc hin DHTH các ni dung BTTN và DSH vào các môn hc thì òi hi u tiên i vi GV là phi nm mt cách h thng các ni dung này. Sau ó, trên c s phân tích c im ni dung ca môn hc và tng bài hc, GV s tin hành la chn các ni dung thích hp, áp ng các nguyên tc v la chn ni dung ã nêu lên trên, t ó mi xây dng các phng án DHTH các ni dung này. Vi ý ngha nh vy, di ây s nêu lên nh hng các ni dung c bn ca giáo dc BTTN và DSH, c tích hp khi dy hc các môn hc trng THCS: — Mt s kin thc chung: Khái nim v BTTN; Khái nim v DSH; Khái nim v Bo tn DSH; Vai trò ca DSH i vi môi trng và cuc sng con ngi. — Tình hình BTTN và DSH trên th gii và Vit Nam: DSH trên th gii; DSH Vit Nam. — Nguyên nhân và hu qu ca suy gim DSH: Nguyên nhân ca suy gim DSH: nguyên nhân trc tip, nguyên nhân gián tip; Hu qu ca suy gim DSH: môi trng b ô nhim, nhiu loài b mt i — Mt s bin pháp BTTN và DSH: Xây dng các khu BTTN; Bo tn ti ch các loài (bo tn nguyên v); Bo tn chuyn v các loài; Bo tn bên ngoài các khu bo v; Bo v các h sinh thái quan trng; Xây dng h thng pháp lut và tng cng công tác giáo dc bo v môi trng Do c im ca DHTH và c im cu trúc ca chng trình và sách giáo khoa các môn hc trng THCS nên các ni dung trên không nht thit phi a vào theo trt t nh nêu trên mà ph thuc vào c im kin thc ca bài hc c th tng môn hc. Khi xây dng k hoch dy hc b môn, t b môn cn xây dng k hoch chung các GV khi dy d phi hp vi nhau. GV ph trách môn hc lp nào n lt mình cn xây dng k hoch c th cho tng bài hc và tin hành la chn ni dung c th: cn khai thác nhng ni dung nào, mc XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 103
46. khai thác, các phng pháp và phng tin cn có. m bo mt quy trình nh vy s làm cho vic khai thác các ni dung giáo dc BTTN và DSH có tính h thng, không b trùng lp, ng thi các GV có iu kin trao i kinh nghim và h tr ln nhau. Hoạt động 3. Phương thức tích hợp các nội dung giáo dục bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học vào các môn học ở trường trung học cơ sở. Thi gian: 1 tit THÔNG TIN PHẢN HỒI Do c im cu trúc chng trình và sách giáo khoa các môn hc trng THCS hin nay hng n tính h thng cht ch ca ni dung, tính khoa hc b môn tng i sâu, nên vic a các ni dung giáo dc BTTN và DSH vào các môn hc cng phi thc hin bng con ng DHTH, tng t nh vic a các ni dung giáo dc bo v môi trng vào các môn hc. Tuy vy, khi thc hin tích hp các ni dung giáo dc BTTN và DSH vào các môn hc, GV cng cn phi hp vi các ni dung giáo dc bo v môi trng. Các ni dung này trong nhiu trng hp có mi liên h hu c vi nhau, liên kt vi nhau. S lu ý này làm cho bài hc có hiu qu cao hn, tránh c s trùng lp và quá ti i vi HS. Các ni dung giáo dc BTTN và DSH, cng nh ni dung giáo dc bo v môi trng, có th c tích hp vào các môn hc các mc khác nhau, c th: — Tích hp toàn phn: Tích hp toàn phn c thc hin khi hu ht các kin thc ca bài hc cng chính là các kin thc v giáo dc BTTN và DSH. Khi ó mc tiêu ca bài hc cng chính là mc tiêu giáo dc ca BTTN và DSH. Ví d, trong sách giáo khoa Sinh hc 6 có bài “Bo v s a dng ca thc vt”; Sinh hc 7 có bài “a dng ca ngành Rut khoang”, “a dng sinh hc”; Sinh hc 9 có bài “H sinh thái”, “Bo v a dng các h sinh thái”; a lí 8 có bài “c im sinh vt Vit Nam”, 104 | MODULE THCS 14
47. “Bo v tài nguyên sinh vt Vit Nam”. nhng bài này, GV tin hành ging dy bình thng nh nhng bài dy khác, ch cn su tm thêm nhng t liu h tr bài hc thêm sinh ng và to hng thú cho HS. — Tích hp b phn: Tích hp b phn c thc hin khi mt phn kin thc ca bài hc có ni dung v giáo dc BTTN và DSH. Ví d: trong sách giáo khoa Sinh hc 7 có nhng bài: “a dng và vai trò ca lp Giáp xác”, “a dng và c im chung ca lp Sâu b”, “a dng và c im chung ca lp Cá” ; Sinh hc 9 có bài “Qun th sinh vt”, “Qun xã sinh vt” a lí 7 có bài “i nóng. Môi trng xích o m”; a lí 8 có bài “Sông ngòi và cnh quan châu Á”. nhng bài này, GV có th tích hp các ni dung giáo dc BTTN và DSH trong mt s phn ni dung ca bài hc. Tuy nhiên, GV cn phân phi thi gian sao cho hp lí vi cu trúc chung ca bài hc. Tránh nhng trng hp quá lm dng hay coi trng ni dung giáo dc BTTN và DSH mà không chú ý ti nhng ni dung khác ca bài hc. — Hình thc liên h: Khi mt s ni dung ca môn hc có liên quan ti vn giáo dc BTTN và DSH song không nêu rõ trong ni dung ca bài hc. Trong trng hp này GV phi khai thác kin thc môn hc và liên h chúng vi các ni dung v BTTN và DSH. ây là trng hp thng xy ra. Ví d: trong sách giáo khoa Sinh hc 6 có nhng bài: “Bin dng ca r”, “Bin dng ca thân”, “Bin dng ca lá” ; Sinh hc 7 có các bài “ng vt quý him”, “Tìm hiu mt s ng vt có tm quan trng kinh t a phng” ; Sinh hc 9 có các bài “Tác ng ca con ngi ti môi trng”, “Ô nhim môi trng” a lí 7 có các bài “Môi trng nhit i”, “Dân s và sc ép ca dân s ti tài nguyên, môi trng i nóng” ; a lí 8 có các bài “Khí hu và cnh quan trên Trái t”, “Vùng bin Vit Nam” các bài này, GV cn tích hp mt cách nhun nhuyn, gn vi ni dung bài hc, tránh liên h mt cách gng ép, khiên cng. Vic a các ni dung giáo dc BTTN và DSH vào các môn hc có th thc hin theo hai kiu t chc hc tp nh sau: XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 105
48. — Kiu 1: Thông qua các bài hc trên lp. Trong trng hp này GV thc hin các phng thc tích hp vi các mc ã nêu trên. — Kiu 2: Giáo dc BTTN và DSH cng có th c trin khai nh mt hot ng c lp song vn gn lin vi vic vn dng kin thc các môn hc. Các hot ng có th thc hin nh: tham quan, ngoi khoá, t chc các nhóm ngoi khoá chuyên , các bài hc d án, nghiên cu mt tài (phù hp vi HS) Vi các hot ng này, mc tích hp kin thc, k nng các môn hc vi các ni dung BTTN và DSH s t cao nht. Vì trong các hot ng này HS hc cách vn dng kin thc các môn hc trong các tình hung gn vi cuc sng hn. ĐÁNH GIÁ NỘI DUNG 5 Câu hi: Nguyên tc la chn ni dung giáo dc bo tn thiên nhiên và a dng sinh hc trong các môn hc trng trung hc c s? áp án Vic la chn các ni dung giáo dc BTTN và DSH vào các môn hc trng THCS cn tuân theo mt s nguyên tc chung nh sau: — Ni dung c la chn cn phù hp vi c im tâm, sinh lí và s phát trin ca i tng HS cp hc; — Ni dung c la chn phi gn vi chng trình, sách giáo khoa ca cp hc, không a thêm ni dung mi gây quá ti quá trình hc tp ca HS; — Trên c s các mc tiêu, ni dung chung, cn xác nh mc tiêu, ni dung c th v DSH cho tng cp hc, lp hc, môn hc; ng thi phi m bo tính k tha gia các cp hc, lp hc và môn hc; — Các ni dung c la chn phi thit thc, gn gi trong i sng và sn xut; — Ni dung c la chn phi phù hp vi c im kinh t — xã hi và tp quán vn hoá ca các vùng, min. 106 | MODULE THCS 14
49. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ Hoạt động Seminar 1. Ch : Lp k hoch dy hc theo hng tích hp vi môn hc c th mà thy (cô) ang dy hc trng Trung hc c s. 2. Mc tiêu — Thc hành lp k hoch dy hc theo hng tích hp. — Phân tích mc tiêu, ni dung, phng pháp ca k hoch dy hc tích hp mt môn hc c th. 3. T chc thc hin — Chia mi nhóm gm 4 — 6 hc viên chun b ni dung seminar. — C các nhóm trng trình bày trong 2 gi. — T chc tho lun lp 2 gi. — Báo cáo viên ánh giá kt qu tho lun. THÔNG TIN PHẢN HỒI Nhng thay i to ln ca tình hình th gii cùng vi tình hình hin nay ca nhà trng (s tng lên v s lng thông tin, iu kin tip nhn thông tin tr nên d dàng), òi hi phi thay i cách dy và cách hc. Trong ó, vic dy hc theo hng tích hp va là xu hng tt yu, va là phng pháp dy hc có hiu qu. DHTH không ch giúp HS hiu c bn cht ca kin thc, mà còn giúp các em nâng cao nng lc gii quyt các vn ny sinh trong cuc sng. Vic dy hc tích hp trng Trung hc c s trên có th tip cn hai phng din: — Tích hp kin thc các ngành khoa hc có liên quan vào dy hc b môn s giúp HS gii thích nguyên nhân, c ch kin to kin thc ng thi hình thành cho các em th gii quan duy vt bin chng, t ó nâng cao cht lng dy hc b môn và to hng thú cho ngi hc. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 107
50. — Tích hp các mt giáo dc trong dy hc b môn (dân s, môi trng, phòng chng HIV/AIDS, chng các t nn xã hi ): Trong quá trình dy hc, ngoài vic cn tng cng mi liên h liên môn thì còn phi tích hp ngay trong ni b môn hc. Trong quá trình nghiên cu các quan im tích hp vn dng vào dy hc, cn lu ý không làm thay i tính c trng ca môn hc; m bo tính chn lc, h thng ca nhng kin thc cn tích hp; m bo tính va sc ng thi phát huy cao tính tích cc và vn sng ca HS. vic dy hc theo hng tích hp có hiu qu thì iu quan trng là bn thân ngi GV phi nm vng chuyên môn và nghip v. Nhà trng ph thông cng cn to iu kin cho GV c trau di kin thc thng xuyên áp ng c òi hi ca DHTH. ng thi các c s ào to GV cn sm hin thc hoá mô hình ào to GV DHTH. Ý TƯỞNG PHÁT TRIỂN Giáo viên THCS sau khi nghiên cu ni dung module này có th tip tc tìm hiu thêm nhng kin thc m rng lp k hoch dy hc, ng dng công ngh thông tin vào lp và t chc thc hin k hoch dy hc theo hng tích hp iu này cho phép các giáo viên phát huy tích cc nng lc sáng to ca mình trong vic nâng cao hiu qu dy hc. 108 | MODULE THCS 14
51. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nguyn Hu Châu, Nhng vn c bn v chng trình và quá trình dy hc, NXB Giáo dc, Hà Ni, 2005. 2. Mnh Cng, Dy hc tích hp — c s lí thuyt và thc tin, Tp chí Khoa hc Giáo dc k thut, s 15, 2010. 3. Nguyn S c, Giáo dc bo tn thiên nhiên và a dng sinh hc trong trng Trung hc c s, NXB Giáo dc, 2010. 4. Trn Bá Hoành, i mi phng pháp dy hc, chng trình và sách giáo khoa, NXB i hc S phm, 2007. 5. Dng Tin S, Phng thc và nguyên tc tích hp các môn hc nhm nâng cao cht lng giáo dc và ào to, Tp chí Giáo dc, s 26, 2002. 6. Trn Trung (Ch biên), ng Xuân Cng, Nguyn Vn Hng, Nguyn Danh Nam, ng dng công ngh thông tin vào dy hc môn Toán trng ph thông, NXB Giáo dc Vit Nam, 2011. 7. Thái Duy Tuyên, Phng pháp dy hc truyn thng và i mi, NXB Giáo dc, 2008. 8. Xavier Roegiers, Khoa s phm tích hp hay làm th nào phát trin các nng lc nhà trng (bn dch ca ào Ngc Quang, Nguyn Ngc Nh), NXB Giáo dc, 1996. XÂY DỰNG KẾ HOẠCH DẠY HỌC THEO HƯỚNG TÍCH CỰC | 109
52. 110 | MODULE THCS 14