Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 13: Nhu cầu và động cơ học tập của học sinh Trung học Cơ sở trong xây dựng - Nguyễn Văn Lũy

Nội dung text: Module bồi dưỡng thường xuyên Trung học Cơ sở - Module THCS 13: Nhu cầu và động cơ học tập của học sinh Trung học Cơ sở trong xây dựng - Nguyễn Văn Lũy

1. NGUY ỄN VĂN LU Ỹ NGUYỄN VĂN TỊNH MODULE THCS 13 Nhu cÇu vµ ®éng c¬ häc tËp cña häc sinh trung häc c¬ së trong x©y dùng kÕ ho¹ch d¹y häc 7
2. A. GIỚI THIỆU TỔNG QUAN Vn nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh (HS) nói chung, hc sinh trung hc c s (THCS) nói riêng là mt trong nhng vn quan trng và cp thit nht ca nhà trng ph thông hin nay. Thái hc tp ca hc sinh nh hng rt ln n kt qu ca quá trình dy hc. Ti sao trong gi hc, hc sinh này thì hng thú, hào hng, tích cc, trong khi hc sinh khác li bun chán, th , th ng? Trong Tâm lí hc, ngi ta ã phát hin c c ch phát trin nhu cu và ng lc hc tp ca hc sinh. Nm c c ch này, ngi giáo viên s thng xuyên to c mi iu kin thun li làm tho mãn nhu cu hc tp ca hc sinh trong các gi hc trên lp, c bit là bit s dng các phng pháp và k thut xác nh nhu cu hc tp và ng c hc tp trong vic xây dng k hoch dy hc hng nm. Module này giúp ngi hc nm c khái nim, c ch hình thành nhu cu và ng c, trên c s ó xây dng và s dng c mt s phng pháp và k thut xác nh nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh trong quá trình dy hc và xây dng k hoch nm hc. B. MỤC TIÊU Về nhận thức Hiu nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh THCS trong quá trình dy hc. Về kĩ năng S dng c phng pháp và k thut xác nh c nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh phc v cho vic xây dng k hoch dy hc. Về thái độ Tôn trng nhng c im riêng v nhu cu, ng c hc tp ca hc sinh trong quá trình dy hc. 8 | MODULE THCS 13
3. C. NỘI DUNG Hoạt động 1. Tìm hiểu nhu cầu và nhu cầu học tập của học sinh trung học cơ sở. I. MỤC TIÊU Nm c khái nim nhu cu, nhu cu hc tp ca hc sinh THCS. II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Hc viên t c thông tin, chia s, tho lun vi ng nghip tr li nhng câu hi c ghi trong tài liu. III. THÔNG TIN 1. Nhu cầu * Câu hi cho hc viên: + Nhu cu là gì? + Con ngi có nhng nhu cu nào? + Nhu cu có vai trò gì trong cuc sng ca cá nhân và xã hi? * Thông tin: Nhu cu là hình thc liên h gia c th sng và th gii bên ngoài, ngun gc tính tích cc ca c th sng. Nhu cu nh là lc lng bn cht bên trong thúc y c th tin hành nhng hình thc hot ng có cht lng nht nh, cn thit cho s duy trì và phát trin ca cá th và loài. Trong các hình thc sinh hc ban u, nhu cu xut hin nh là s òi hi ca c th i vi mt cái gì ó nm ngoài c th và cn thit cho hot ng sng ca c th. Các nhu cu ca c th có tính cht ni cân bng: hot ng mà nó thúc y luôn hng ti vic t c mc thc hin chc nng ti u ca các quá trình sng, nhu cu tip tc xut hin khi các chc nng i chnh khi mc này và dng li khi t c mc ó. Nhu cu ca ng vt tp trung vào vic duy trì cá th và tip tc ging loài: trao i cht vi môi trng xung quanh, phát trin và hoàn thin NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 9
4. các k xo nh hng a s các nhu cu ng vt có hình thc bn nng, trong các bn nng bm sinh không ch ghi du nhng thuc tính ca các nhu cu liên quan n i tng mà c tin trình (s tun t, k tip) c bn ca các hành ng thích ng cn thit chim lnh i tng. Nhu cu ca con ngi và con vt không ng nht. Thm chí nhng nhu cu tn ti sinh lí ca con ngi c quy nh bi các c im ca c th cng khác vi các nhu cu tng t con vt, bi l con ngi, chúng không quy nh hình thc hot ng sng ca h, mà ngc li chúng có kh nng chuyn i ph thuc vào các hình thc hot ng sng cao cp c trng ca con ngi và chu s chi phi ca các hot ng ó. c trng ca nhu cu con ngi c quy nh ch con ngi không i din vi th gii nh là mt cá th n c mà là thành viên ca các h thng xã hi khác nhau và là thành viên ca nhân loi nói chung. Nhng nhu cu cp cao ca con ngi, phn ánh mi liên h ca con ngi vi cng ng xã hi các mc khác nhau, cng nh nhng iu kin tn ti và phát trin ca chính bn thân h thng xã hi. iu này liên quan n c nhu cu ca nhóm xã hi và xã hi nói chung trên tng th và c nhu cu ca mi cá nhân riêng l, trong các nhu cu ó có bn cht xã hi. Vn bn cht nhu cu ca con ngi vn ang m. Mt s nhà nghiên cu cho rng nhu cu ca con ngi là bm sinh (A.H. Maslow). Nhng nhà nghiên cu khác li cho rng tính xã hi ca tt c các nhu cu ca con ngi — không có ngoi l — c th hin trong ni dung, trong din bin và phng thc tho mãn chúng. Nhu cu ca con ngi a s không phi bm sinh, chúng c hình thành trong quá trình con ngi lnh hi hot ng xã hi và hình thành nhân cách. S phát trin nhu cu ca con ngi din ra thông qua s m rng và thay i phm vi i tng ca nhu cu. Nn sn xut to ra nhng giá tr vt cht và tinh thn quy nh s phát trin ca các nhu cu xã hi c cá nhân lnh hi trong quá trình gia nhp vào các quan h xã hi, lnh hi nn vn hoá tinh thn và vt cht ca loài ngi. 10 | MODULE THCS 13
5. Tính cht ca hot ng do nhu cu thúc y ch th thc hin là c s c bn phân loi nhu cu. Da trên c s này, ta có th phân thành các nhu cu sau: t v, dinh dng, tình dc, nhn thc, giao tip, vui chi, sáng to. Trong s ó, cn phân bit các nhu cu thc th: nhng nhu cu mà ý ngha ca nó c xác nh bi các hình thc tác ng qua li vi i tng (n ung, nhn thc) và nhng nhu cu chc nng : nhng nhu cu thúc y con ngi hot ng vì chính bn thân quá trình hot ng (vui chi, sáng to). Còn có hàng chc các tiêu chí khác phân loi nhu cu ca con ngi. Trong các cách phân loi ó có mt s cách phân loi tng i ph bin và ch ra c bn cht ca nhu cu: theo ngun gc (nhu cu to s sng, to tâm lí và xã hi); theo ch th (cá nhân, nhóm, xã hi); theo khách th (vt cht và tinh thn); theo chc nng (nhu cu tn ti sinh hc và xã hi, nhu cu duy trì và nhu cu phát trin) Nhiu nhu cu khó có th phân loi mt cách thun nht theo các tiêu chí trên, tc là có nhu cu kt hp c vt cht và tinh thn, c o c và nhn thc. Nhu cu ca con ngi hình thành trong quá trình phát trin ca cá nhân trên c s nhng tin bm sinh, nhng tin này to ra nhng kh nng tác ng qua li khác nhau (ca ch th) vi th gii và to ra s cn thit trong các hình thc khác nhau ca tính tích cc c xác nh bi các chng trình ca hot ng sng sinh hc và xã hi. Kinh nghim hot ng trong giai on sm ca s phát trin c thc hin vi s cng tác ca ngi ln, là iu kin c bn cho s hình thành nhu cu trong hot ng và tr thành phng tin tho mãn nhu cu khác. Ví d, nhu cu ung ru phát trin trong quá trình s dng ru, ban u là phng tin tho mãn nhu cu giao tip, t khng nh, nhu cu thuc v mt nhóm hay là hu qu ca vic bt chc ngi ln. Nhu cu c th hin trong hành vi ca con ngi khi nó nh hng ti s la chn ng c. Các ng c này xác nh xu hng hành vi trong mi tình hung c th. Nhu cu ca con ngi là mt h thng th bc NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 11
6. ng, trong ó v trí ni tri lúc là nhu cu này, lúc là nhu cu khác ph thuc vào vic nhu cu nào c tho mãn, nhu cu nào ang là cp thit. S la chn ng c c xác nh không ch là các nhu cu ni tri trong thi im ó mà c nhu cu khác ít bc thit hn. Mt cách ch quan, nhu cu c ch th tri nghim di dng nhng mong mun có màu sc xúc cm, s hp dn, mong mun tho mãn chúng, s ánh giá di hình thc xúc cm, chính bn thân nhu cu khi ó có th không c nhn thy. Nhng nhu cu cp thit cng to ra dòng các quá trình nhn thc bng cách nâng cao tính sn sàng ca ch th tip nhn nhng thông tin có liên quan. Nhng c im quan trng ca nhu cu là c im v tính i tng, tính chu kì, tính bn vng, ni dung và phng thc tho mãn. Nhu cu, nh ngha n gin nht là s cn thit v mt cái gì ó. Nhu cu — iu òi hi ca i sng, t nhiên và xã hi (T in ting Vit). Mi ngi có nhiu nhu cu, các nhu cu không phi lúc nào cng hoàn toàn c tho mãn, vì nhu cu luôn thay i và phát trin. Chng hn: nhu cu n, t có cái n n n no ri phát trin ti n ngon ; tng t, nhu cu i li: t i b → i xe p → i ô tô → máy bay Dân gian có câu: “Có mt thì mun có hai Có ba có bn, li nài có nm”. hoc “có mi, ni c”, “c ng chân lân ng u” nói lên nhu cu ca con ngi là không có gii hn. Nhu cu tr thành ng lc thúc y con ngi hot ng, vì mi hot ng u nhm mc ích tho mãn các nhu cu. Tho mãn nhu cu cá nhân và ng lc thúc y hc tp có mi quan h nh th nào? A. Maslow là ngi u tiên a ra h thng các nhu cu ca con ngi gm 5 bc: — Nhu cu t th hin, t khng nh. — Nhu cu c kính trng. 12 | MODULE THCS 13
7. — Nhu cu xã hi vn hoá. — Nhu cu v an toàn tính mng, tài sn. — Nhu cu sinh lí c bn: n, , v sinh, tình dc Quan im ca Maslow ã b ch trích vì cá nhân không luôn luôn chng t nhng nhu cu theo th t nh ông d oán. Thc t, i a s cá nhân có nhu cu theo th t t thp n cao, t c bn n tinh thn, nhng cng có h thng nhu cu ngc li — t tinh thn n c bn, hoc mt lúc có c nhu cu c bn ln nhu cu tinh thn. Mc dù b phê phán nhng lí thuyt ca Maslow rt có giá tr v phng din giáo dc. Phi tha nhn rng, nu hc sinh n trng khi bng còn ói, mc còn rét thì không th phát trin ng lc thúc y hc tp c. Nu hc sinh n trng trong tinh thn hoang mang, hong lon vì hoàn cnh c bit nh cha m li d, bt hoà thì hc sinh ó không th an tâm hc hành c. Giáo viên dù có c gng my cng khó có th thúc y nhng hc sinh này hc tt hn c. H thng nhu cu ca Maslow cho phép nhà giáo dc nhn nh v thái ca hc sinh. Hc sinh cha tho mãn nhu cu c bn vì hoàn cnh c bit thì giáo viên không th yêu cu h thc hin nhng nhu cu cao hn nh nhu cu tình cm, nhu cu tinh thn. Mi ngi u có nhu cu bc thp và nhu cu bc cao. Chúng liên kt vi nhau trong mi liên h th bc ph thuc gi là thang nhu cu. Xác nh c các loi nhu cu ca con ngi là vn vô cùng quan trng. 2. Nhu cầu học tập * Câu hi tho lun + Hot ng hc tp là gì? + Nhu cu hc tp có nhng c im gì ging và khác vi nhu cu khác? + Nhu cu hc tp có ý ngha gì i vi hot ng hc tp? + C ch phát trin nhu cu hc tp là gì? NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 13
8. * Thông tin — Hot ng hc tp: S hc tp là trng hp riêng ca s nhn thc, là s lnh hi h thng tri thc, k nng, k xo mi thông qua s hun luyn, ging dy chính quy và hot ng thc tin hng ngày ca con ngi. Hc tp luôn là quá trình nhn thc tích cc. Bn cht ca quá trình hc tp là nm vng tri thc, k nng, k xo. Tuy nhiên, cng cn phân bit gia hc ngu nhiên vi hot ng hc (hot ng hc tp). Vic nm vng tri thc, kinh nghim, hình thành k nng, k xo cng nh các phng thc hành vi khác thông qua vic thc hin các hot ng trong cuc sng hng ngày gi là hc ngu nhiên. Còn hot ng hc tp là hot ng c thù ca con ngi, c iu khin bi mc ích t giác là lnh hi nhng tri thc, k nng, k xo mi, nhng phng thc hành vi mi. Có th nói, hot ng hc tp là mt s nhn thc ã c làm cho d dàng i và c thc hin di s ch o ca giáo viên. — Có th khái quát mt s ni dung c bn ca hot ng hc tp nh sau: + i tng ca hot ng hc là tri thc khoa hc mi và nhng k nng, k xo tng ng vi nó. Vì vy, ch th tin hành hc tp nhm chim lnh các kinh nghim xã hi lch s bin thành vn kinh nghim riêng ca bn thân, hình thành và phát trin tâm lí, nhân cách. Hc tp là cách thc, con ng c bn, c trng hoàn thin nhân cách ca con ngi, c bit i vi tr. + Hot ng hc tp luôn c nh hng, thúc y và iu khin mt cách có ý thc, t giác cao. + Hot ng hc hng vào vic tip thu nhng tri thc ca chính bn thân hot ng — thc cht là hc cách hc, xây dng phng pháp hc tp i vi bn thân mi cá nhân. 14 | MODULE THCS 13
9. + Hot ng hc là hot ng hng vào làm thay i tng i lâu bn chính bn thân ch th — hình thành nng lc mi, nhm hoàn thin nhân cách ca ch th hc tp tng ng vi tng giai on phát trin. ây chính là c im c áo, khác bit gia hot ng hc tp vi các hot ng khác ca con ngi ch yu hng tác ng ca ch th vào th gii khách quan, ci to và bin i nó phc v các nhu cu ca con ngi. Tóm li: Hot ng hc tp là hot ng c trng, c bn ca con ngi, c iu khin bi mc ích t giác là chim lnh h thng tri thc, k nng, k xo mi tng ng và các phng thc khái quát ca hot ng hc tp bng phng pháp nhà trng. Ch th hot ng hc tp là ngi hc vi s giác ng v ng c, mc ích ca vic hc i vi bn thân tr thành ng lc thúc y tin hành hot ng hc tp. Ch khi nào ngi hc say mê, tích cc hc tp nhm chim lnh i tng thì mi thc s là ch th ích thc ca hot ng hc. V cu trúc, hot ng hc tp cng bao gm các thành t c bn ca hot ng nói chung. — Nhu cu hc tp: Nhu cu hc tp là mt trong nhng nhu cu tinh thn c trng ngi. Nó là trng thái cm nhn c s cn thit v i tng hc tp i vi s phát trin ca bn thân ngi hc. Nói cách khác, nhu cu hc tp là òi hi ca ngi hc i vi s lnh hi ni dung tri thc và các quá trình, phng pháp hc tp — nhng cái cha tng có trong kinh nghim cá nhân — cn c tho mãn tn ti và phát trin. S tho mãn nhu cu này có ý ngha to ln i vi i sng cá nhân và xã hi. — Ý ngha ca nhu cu hc tp trong hot ng hc tp: Trong hot ng hc tp, nhu cu hc tp là ngun gc tính tích cc nhn thc (hc tp) ca ngi hc và nh hng ln ti kt qu ca hot ng này. Tính tích cc hc tp có nh hng trc tiên i vi hành NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 15
10. ng nh hng trong hot ng hc tp ca ch th. Trong h thng lí lun ca P.Ia. Galpêrin, nh hng va là bc u tiên ca hành ng trí tu, va là hành ng c lp, kim tra và iu chnh trong sut quá trình thc hin hành ng. ây là khâu quyt nh c quá trình hành ng, có vai trò quan trng nht trong c ch tâm lí ca hành ng. Chính ây, nhu cu hc tp tham gia vào hành ng trí tu vi chc nng hng dn và kích thích hành ng. Bi l "Nhu cu ch có c chc nng hng dn khi có s gp g gia ch th và khách th. Mun c vy, ng nhiên ch th phi thc hin mt hot ng tng ng vi khách th mà trong ó có nhu cu i tng hoá"[8; 187]. Rõ ràng khi nhu cu hc tp bt gp i tng tho mãn là tri thc, k nng, k xo thì nó lp tc bin thành ng c thúc y ch th tích cc tìm tòi, nhn thc, hc tp. Nhu cu hc tp làm cho hành ng nh hng mang tính t giác hn, din ra thun li hn. Không ch trong quá trình nh hng hành ng, nhu cu hc tp còn có nh hng không nh i vi quá trình thc hin hành ng. Nhu cu hc tp óng vai trò nh mt òn by, mt sc mnh bên trong duy trì tính tích cc ca ch th. Nhu cu hc tp vi t cách là mt thành t bên trong hng dn, kích thích và iu chnh hot ng hc tp, là ngun gc tính tích cc hc tp, lòng ham hiu bit cng nh khát vng nhn thc ca ngi hc, thúc y ngi hc thc hin có hiu qu nhim v hc tp. Vic tho mãn nhu cu hc tp là iu kin thit yu i vi s tn ti, s thành t, t khng nh ca mi cá nhân, ng thi làm cho nhu cu nhn thc ca h không ngng nâng cao v mc và cp . Nh vy, nhu cu hc tp có mi quan h cht ch vi tính tích cc hc tp và kt qu hc tp. — Các c im c trng ca nhu cu hc tp: Cng nh các loi nhu cu khác ngi, nhu cu hc tp có nhng c im c bn là cng , tính chu kì ca s xut hin và phng thc 16 | MODULE THCS 13
11. tho mãn. Mt c im khác rt quan trng, c bit khi nói v nhân cách là ni dung i tng ca nhu cu. Nhng c im này th hin nhiu góc khác nhau, vi các mc khác nhau to nên nhng nét c trng cho nhu cu hc tp ca con ngi. + c im v cng ca nhu cu hc tp: Cng nhu cu hc tp là mnh, gay gt ca nhng òi hi v thông tin, v s hiu bit ca con ngi. Cng nhu cu hc tp có th c xem xét di các góc sau ây: • Góc ý thc: Ý hng nhn thc: mc này, nhu cu hc tp c phn ánh trong ý thc cha rõ ràng vì nhu cu hc tp còn yu t. Nhng tín hiu ca nó không c phn ánh mt cách y và rõ ràng trong ý thc. Nhng tín hiu này là nhng du hiu khách quan ca nhng áp ng nhu cu hc tp và ca bn thân trng thái có tính cht nhu cu hc tp, ngay c trong trng hp n gin nht mà vn là nhng òi hi s ng v nhn bit th gii khách quan. Ý mun nhn thc: mc này, nhu cu hc tp ã c ý thc rõ ràng hn. Nhng tín hiu trên c phn ánh y hn và kích thích hot ng ca t duy, hng t duy vào vic tìm tòi nhng phng tin tho mãn nhu cu. Tuy vy, mc này, con ngi cha xác nh c con ng, cách thc thc hin mc ích ó. ây ã xut hin tình cm ham mun (tình cm trí tu). Tình cm này do nhng tri nghim trc ây kt hp vi biu tng v s tho mãn nhu cu này gây ra. S c ao, mong mi c tip nhn thông tin xut hin. Ý nh nhn thc: mc này, nhu cu hc tp ã c ý thc y . Con ngi ã xác nh c i tng và phng thc tho mãn nhu cu hc tp; có ý NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 17
12. nh tc là ã sn sang tham gia mt hành ng hc tp nht nh. n lúc này, nhu cu hc tp tr thành ng c hc tp ích thc. Biu hin c th ca ng c này là con ngi say sa, hng thú tìm tòi, tip nhn, lnh hi, khám phá tri thc mi vì sc hp dn ca bn thân tri thc, ca phng pháp và quá trình giành ly tri thc y. Nh vy có th nói quá trình phn ánh ca ch th v i tng và phng thc tho mãn nhu cu t ch cha rõ, cha y n rõ ràng, y là quá trình tin hoá ca nhu cu, quá trình ng c hoá. Trong quá trình này, cùng vi s phát trin các cp ý thc nhn thc, các mc gay gt ca s òi hi thông tin (cng nhu cu hc tp) cng dn dn tng lên. T ây, có th rút ra kt lun: mc nhn thc (ý thc) rõ ràng v i tng và phng thc tho mãn nhu cu hc tp t l thun vi cng ca nhu cu hc tp. Do vy, bit c cng nhu cu, mt trong nhng du hiu cn tìm hiu là mc phn ánh mù m hay rõ ràng ca ý thc v i tng và phng thc tho mãn nhu cu ó. Trong phm vi hot ng hc tp, mc ý thc v mc ích, nhim v hc tp ca hc sinh là du hiu quan trng ca mc phát trin nhu cu hc tp ca các em, c bit là v cng nhu cu hc tp. • Cng nhu cu hc tp di góc xúc cm — tình cm trí tu: Xúc cm — tình cm trí tu là thái ca con ngi i vi vic nhn thc các hin tng ca t nhiên và i sng xã hi, c ny sinh do s tho mãn hay không tho mãn nhu cu nhn thc ca con ngi. Lúc u, tình cm trí tu th hin di hình thc tò mò. Tò mò — theo Mc. Dougall — c xem nh cu to tâm lí c bn và mang tính bn nng. Ông ã nh ngha bn nng tò mò và cm xúc “ngc nhiên” gn vi nó nh là mt trong nhng quá trình bn nng c bn ca con ngi. Mc. Dougall còn cho rng hng phn ca bn nng này xut hin vi bt c i tng nào tng ng nhng ng thi phi khác mt cách rõ rt vi nhng i tng ã bit, c nhn xét theo thói quen. 18 | MODULE THCS 13
13. Sau Mc. Dougall là Shand (1914) ã nh ngha tính tò mò nh là “cm xúc hàng u” to nên xung ng hiu bit gin n iu khin và duy trì chú ý mt cách bn nng và to nên nhng vn ng ca thân th cho phép chúng ta làm quen vi i tng mt cách y nht. Trc các tác gi trên còn có Berline u cho rng tính tò mò là bm sinh, nhng ng thi nó cng có th là phm cht t to. iu này cng ã c G. Piaget và các nhà nghiên cu tui s sinh khác công nhn qua thông báo rng tính tò mò có cng ln và tính tích cc tìm tòi ã có tr em rt lâu trc khi bit nói. Rõ ràng khi mi c im, mi s khác thng cng nh mi iu bí n i vi tr u gi lên cho tr em ni bn khon và mong mun thit tha c bit “y là cái gì?”, “ti sao?” hay “ làm gì?”. Nh th, s tò mò là biu hin ca phn x nh hng và cng là biu hin rõ nét ca nhu cu nhn thc. Ngay khi tho mãn nhu cu nhn thc, cm xúc hài lòng (dng tính) xut hin. Tùy theo tính cht phc tp ca câu hi (vn cn nhn thc i vi ch th) mà nhng tình cm trí tu có cng cao thp khác nhau. Thông thng, vn càng khó khn, gay cn, quá trình nhn thc càng cng thng thì trc, trong và sau khi thc hin hành ng, tình cm trí tu càng có cng cao. Trong quá trình nhn thc mt cách có h thng, nhng cm xúc khác nhau s c h thng hoá và khái quát hoá. Kt qu là tính ham hiu bit — mc u tiên ca tình cm trí tu — c hình thành và c th hin trong hng thú vi tt c nhng cái gì mi, trong nhng rung ng tích cc rõ rt khi tri giác và nm tri thc mi và c trong nhng rung ng tiêu cc (âm tính) khi thiu nhng món n tinh thn mi. Rõ ràng tình cm trí tu là mt mt không th thiu c ca hng thú nhn thc và chúng u có c s quan trng là nhu cu nhn thc. Bn cht ca hng thú nhn thc là thái la chn c bit ca cá nhân trong quá trình nhn thc v i tng nào ó do ý ngha ca nó trong i sng và do s hp dn v tình cm ca nó. Nh vy, s hp dn v tình cm ca i tng, k c trong trng hp mà có th ch th không NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 19
14. ý thc c, là c s quan trng ca hng thú nhn thc. Do ó, góc này mt s nhà tâm lí hc có lí khi cho rng hng thú là thái nhn thc ca cá nhân i vi hin thc (A.G. Ackhipôp, N.N. Miaxisôp, X.L. Rubinstêin, V.G. Ivanôp). hc sinh, trong nhng nm u tiên hc tp trng ph thông, hng thú nhn thc phát trin khá rõ nét. Nh các nhà tâm lí hc ã nhn xét, tr, u tiên có xut hin nhng hng thú i vi s vic riêng l, nhng hin tng riêng bit (lp 1 — 2), sau ó n các hng thú gn lin vi s phát hin nhng nguyên nhân, quy lut, các mi liên h và quan h ph thuc gia các hin tng (lp 3 — 4 — 5). Nu lp 1 — 2, hc sinh hay quan tâm “cái ó là cái gì?” thì lp 3, c bit là lp 4 — 5, các em quan tâm ti loi câu hi “ti sao?” và “nh th nào?”. Do ó, có th nói, hc sinh tiu hc, hng thú hc tp dn dn chim u th so vi hng thú trò chi. Càng hc lên lp trên, hng thú hc tp ca hc sinh tiu hc càng có ni dung, hình thc phc tp và phong phú hn. Tuy th, hng thú ca các em còn mang nng tính cht gián tip, hng thú trc tip gây nên bi bn thân môn hc cha c hình thành y . Hng thú nhn thc ca các em còn mang tính chung chung i vi các lnh vc tri thc, th hin tính ham hiu bit, tính tò mò khoa hc, còn hng thú chuyên bit, sâu sc i vi mt khoa hc nào ó cha c hình thành rõ rt. Có th nói, hc sinh tiu hc, tính ham hiu bit ã hình thành và biu hin rõ trong hng thú nhn thc mà ci ngun ca chúng là nhng khát khao hiu bit th gii xung quanh, lòng mong mun thích nghi vi th gii, là nhu cu nhn thc. hc sinh THCS, hng thú nhn bc l rõ hn, mang tính trc tip hn và có bn vng cao hn. các em bc l rõ hng thú vi các môn hc c th. Mc cao ca tình cm trí tu là thái say mê nghiên cu hin thc vi t cách là i tng ca nhn thc. Thái say mê hiu bit i vi hin thc thng mang tính cht la chn và chuyên ngành. ó là thái say mê toán hc, vn hc, ngh thut Nhng thái nh th dn n s sáng to khoa hc. 20 | MODULE THCS 13
15. Cng cn phi nói thêm rng, cùng vi mt con ngi, có th có nhng mc khác nhau v thái cm xúc i vi vic nhn thc các mt khác nhau ca hin thc: i vi lnh vc tri thc này có th có thái say mê, i vi lnh vc khác ch biu hin lòng ham hiu bit hoc ch là tính tò mò Cá nhân có th phin din v mt tình cm trí tu. Trong trng hp nh th, s say mê i vi mt cái gì ó c ch tt c nhng tình cm khác và con ngi hoàn toàn dng dng vi nhng gì còn li. Tình cm trí tu hc sinh c biu hin trong nhng cm xúc muôn màu muôn v: vui sng và thán phc; t hào vi vic gii quyt nhim v; s hoài nghi và tâm trng chán ngán trong trng hp không thành công; cm xúc lo âu và gin d trong nhng iu kin cn tr hot ng nhn thc, trong nhng cm xúc cng thng c bit khi gp khó khn Ngoài ra, tình cm trí tu còn gn bó cht ch vi tình cm o c, tránh nhim và quan im cá nhân. Ngi ta cm thy tho mãn và vui sng thc s khi cm thy kt qu nhn thc ca h có ý ngha to ln i vi cá nhân và xã hi, ha hn nhiu kh nng mi trong vic ci thin nhng hiu bit và iu kin sng ca h. Do vy, i vi hc sinh, vic hình thành và phát trin tình cm trí tu phi gn lin vi giáo dc o c, vi vic hình thành các nhu cu — ng c mang tính xã hi. Tóm li, nhng biu hin các mc khác nhau ca các xúc cm — tình cm trí tu là nhng du hiu ca mc phát trin nhu cu hc tp ca hc sinh. Tính cht ca tình cm trí tu phn ánh mc gay gt ca s òi hi thông tin — cng ca nhu cu hc tp. + bn vng ca nhu cu hc tp: bn vng ca nhu cu hc tp c c trng bng chu kì xut hin ca nó. Chu kì xut hin càng liên tc, mt càng dày phn ánh bn vng càng cao. Nhu cu hc tp bn vng luôn có tác dng chi phi hot ng nhn thc ca con ngi trong mt thi gian dài và ít ph thuc vào hoàn cnh xut hin mt cách ngu nhiên vào mt lúc nào y. Biu hin c th nht ca nhu cu hc tp bn vng là t nguyn, t giác thc hin các nhim v nhn thc, nhim v hc tp. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 21
16. hc sinh, tính bn vng ca nhu cu hc tp c hình thành và phát trin ngay trong chính hot ng hc tp. V bn cht, hc tp chính là quá trình nhn thc c áo ca hc sinh. i vi hc sinh, hot ng hc tp là phng thc ch yu nhm tho mãn mt nhu cu c bn có rt sm con ngi là mun hiu bit v th gii xung quanh, và khác vi nhu cu c th, nhu cu này khi c tho mãn s không tm thi lng du xung mà trái li, càng c cng c và tng lên rõ rt. Mt khác, cng chính hot ng hc tp ã phát trin hoàn thin các chc nng cao cp ca h thn kinh và c bit hn, to ra kh nng thc hin thành tho các thao tác và hành ng trí tu, tc là hình thành nên phng thc hot ng nhn thc. Trong khi ó, phng thc ca hot ng hay hành vi do hc tp mang li có tính cht vng chc tr thành mt thuc tính ca hot ng hay hành vi. Xét v mt bn th vt cht, nhng thuc tính này c th hin ra trong nhng hot ng quen thuc nhm vào mt hng nht nh nào ó ca t bào thn kinh v não. ó chính là nhng phn x có iu kin ã c cng c nh quá trình hc tp. Theo I.P. Pavlop, chính phn x này th hin nhu cu nhn thc ca con ngi. Do ó hot ng hc tp ã to nên hc sinh nhu cu hc tp ngày mt bn vng hn, kích thích ngày càng mnh hn tính tích cc, t giác thc hin các nhim v hc tp. bn vng ca s òi hi v thông tin và ca hot ng trí tu là c im c trng trong nhu cu nhn thc ca con ngi. + Mt ni dung i tng ca nhu cu hc tp: Tâm lí hc Macxit ã khng nh nhu cu bao gi cng có i tng. Là mt loi nhu cu tinh thn c trng ca ngi, ni dung i tng ca nhu cu hc tp là tp hp nhng khách th ca nn vn hoá vt cht và tinh thn có kh nng tho mãn nhu cu ó, khi c phn ánh vào u óc con ngi thì tr thành ng c nhn thc, thúc y hot ng nhn thc vn ti chim lnh hoc làm thay i nó. Nh vy nhu cu hc tp không trc tip dn n hành vi, hot ng nhn thc. Nhu cu hc tp nh hng n hành vi, hot ng nhn thc thông qua các ng c hc 22 | MODULE THCS 13
17. tp. Chính ng c hc tp là nhp cu ni lin nhu cu hc tp vi hin thc khách quan nh mt kinh nghim iu chnh hành vi xác nh. Chính i tng mà ng c hc tp hin thân trong ó là i tng tho mãn nhu cu hc tp. Trong trng hp này, i tng tho mãn nhu cu ng thi là i tng ca ng c. Do ó ni dung i tng ca ng c hc tp c hiu là ni dung i tng ca nhu cu hc tp c phn ánh trong tâm lí con ngi. Ni dung i tng ca nhu cu hc tp c con ngi ý thc và th nghim di dng nhng ng c xác nh. Nhng ng c này c bc l ra vi t cách là nhng tác nhân thúc y hành ng hc tp qua nhng mi liên h xúc cm trí tu do s tho mãn hay không tho mãn gây nên. Nhng mi liên h xúc cm này ã có trong kinh nghim trc ây ca con ngi. iu ó có ngha là các ng c thúc y c hành vi hc tp là nh nhu cu hc tp và kinh nghim cm xúc trc ây v s tho mãn nhu cu ó c gn cht vi nhau theo mt cách xác nh. Vì vy, nhu cu hc tp càng gay gt, nhng mi liên tng ngày càng mnh thì nh hng ca ng c hc tp n hành vi, hot ng tng ng càng ln. Cng ca ng c hc tp c biu hin trc tip mc ca tính tích cc hc tp. + c im v phng thc tho mãn nhu cu hc tp: Nh ta ã bit, cùng mt nhu cu, có th c tho mãn bng nhng phng tin, cách thc khác nhau. Nhng vic tho mãn nó bng phng tin, cách thc nh th nào li liên quan mt thit n bn thân nhu cu. Tùy theo phng tin tho mãn nào ó, nó có th phát trin lên hoc suy thoái i, thm chí bin cht i. S bin hoá ca nhu cu hay nhng c im c bn ca nhu cu u ph thuc vào thành phn s lng và cht lng ca các phng tin, phng thc tho mãn nhu cu. Là mt nhu cu c bn ca con ngi, nhu cu hc tp có th c tho mãn bng nhiu phng thc khác nhau nh hc tp, vui chi, gii trí, giao tip, lao ng, t hc Trong ó các dng hot ng ó, nhu cu hc tp có chc nng kích thích hot ng, c bit là hot ng nhn NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 23
18. thc. Vì vy nhu cu hc tp là ngun gc bên trong ca tính tích cc nhn thc. Tính tích cc nhn thc là thái ci to ca ch th i vi khách th thông qua s huy ng mc cao các chc nng tâm lí nhm gii quyt nhng vn hc tp — nhn thc. Nó va là mc ích hot ng, va là phng tin, là iu kin t c mc ích, va là kt qu ca hot ng. Nó là phm cht hot ng ca cá nhân. Do ó, mc tích cc nhn thc ca cá nhân quyt nh trc tip kt qu hot ng nhn thc ca h. Tuy vy, tính tích cc nhn thc xut phát không ch t nhu cu hc tp mà còn t các nhu cu khác nh nhu cu sinh hc, nhu cu o c, thm m, nhu cu quan h xã hi Vì th, tính tích cc nhn thc ch liên h vi nhu cu hc tp khi nm trong mi tng quan gia hot ng có i tng ca ch th vi ng c ca nó — ni dung i tng ca nhu cu. V vn này A.N. Leonchiev vit: “Bn thân i tng ca hot ng hin ra trc mt ch th nh là i tng áp ng mt nhu cu này hay mt nhu cu khác ca ch th. Nh vy là nhu cu có vai trò kích thích hot ng và hng dn hot ng ca ch th, nhng ch có th hoàn thành c chc nng vi iu kin là nhu cu mang tính i tng”. Do ó, nu tính tích cc nhn thc trong hot ng hc tp ca hc sinh hng vào i tng hot ng hc tp vi t cách là mc ích hot ng ó thì tính tích cc nhn thc phn ánh mc phát trin ca nhu cu hc tp. Còn tính tích cc hng vào i tng nhn thc vi t cách ch là phng tin thc hin mc ích nm ngoài hot ng hc tp thì tính tích cc ó không phn ánh mc phát trin ca nhu cu hc tp. Rõ ràng là tính cht ca phng thc tho mãn nhu cu hc tp có mi liên h cht ch vi ni dung i tng tho mãn nhu cu ó và biu hin mc tích cc nhn thc ca ch th. Nh vy, i vi hc sinh, trong cùng mt iu kin và cùng mt la tui nht nh, tính t giác, ch ng, c lp ca ch th trong hot ng hc tp c thúc y bi mc ích u th (lnh hi tri thc và phng pháp giành ly tri thc) phn ánh nhu cu hc tp phát trin trình cao hn so vi hot 24 | MODULE THCS 13
19. ng hc tp mang tính i phó, th ng vi mc ích u th (là tho mãn nhu cu ánh giá, nhu cu quan h xã hi). iu này cng ã c A.N. Leonchiev khng nh: “Tính i tng ca hot ng không nhng sinh ra tính i tng ca hình tng mà còn sinh ra tính i tng ca nhu cu, xúc cm và tình cm”. T nhu cu sinh ra ng c, ng c là cái có tác dng chi phi thúc y con ngi hành ng, suy ngh, úng nh câu nói: vic làm có ng c úng, hành vi có ng c sai. Theo Schiffman và cng s ca ông, ng c là lc ni tâm thúc y cá th hành ng, lc ó sinh ra do mt trng thái cng thng không d chu, là kt qu ca mt nhu cu cha c tho mãn. T nhu cu cng sinh ra hng thú, ó là thái có xúc cm, tình cm i vi mt s vt va tho mãn nhu cu c bn, va tho mãn nhu cu khác nh khoái cm, thm m Phát trin ng lc thúc y hc tp liên quan n vic ngi hc nhn c giáo dc thích áng và tip nhn kin thc mt cách có hiu qu, tho mãn nhu cu cá nhân v mi phng din và có vai trò ln v phng din giáo dc. Ngày nay, lí thuyt này c khng nh và c b sung v mt ni dung, bi vì i sng con ngi ngày càng cao thì các nhu cu càng c phát trin và có tính a dng cao. Theo Murrey, con ngi thng có nhng nhu cu sau: • Nhu cu tìm kim các mi quan h bn bè. • Nhu cu vui chi. • Nhu cu v tính xã hi: lãng quên quyn li riêng, xu hng v tha, hào hip, nhng nhn, quan tâm n ngi khác, làm vic thin. • Nhu cu ngn np, trt t, v sinh. • Nhu cu t v: nhân vt luôn luôn c chun b y trong quan h vi ch th có th có, khó tha nhn sai lm ca mình, luôn luôn NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 25
20. bin h bng nhng vin dn a ra, t chi s phân tích các sai lm ca mình. • Nhu cu thành t: mun làm cái gì ó nhanh chóng và tt p, mun t trình cao trong mt công vic nào ó, mun tr thành ngi nht quán và có mc ích. • Nhu cu phc tùng th ng: tuân th t ng sc mnh, chp nhn s phn, ni trng pht, tha nhn s kém ci ca mình. • Nhu cu tránh b trách pht: kìm nén nhng xung ng ca mình nhm tránh b trách pht, lên án; chú ý n nhng d lun xã hi; t ch, gi gìn nhng quy tc chung. Nhu cu luôn luôn c sp xp, vn ng và phát trin ti trình ngày càng cao. tng giai on nht nh ca con ngi, ng vi trng thái nht nh ca c th, mt iu kin xã hi nht nh, mt s nhu cu ni lên hàng u, mt s nhu cu khác lng xung. Chng hn: hc sinh la tui mu giáo có nhu cu vui chi là rõ rt, còn la tui thiu niên thì nhu cu giao tip trong nhóm bn bè li ni lên hàng u Nhu cu nhn thc — ó là ng lc bên trong thúc y hot ng hc tp. Nhng mong mun, khát khao tìm hiu cái mi luôn là ng lc mnh m thôi thúc con ngi tìm hiu, khám phá th gii, vi hc sinh, ó chính là ng c hc tp ích thc. C ch phát trin ca nhu cu hc tp: mi ln tho mãn nhu cu kin thc li ny sinh nhu cu mi v kin thc mi hc sinh, nhu cu hc tp phát trin ph thuc cht ch vào iu kin và phng thc tho mãn nhu cu y và nhu cu hc tp ch có th c tho mãn bng hot ng hc tp. Bit c c ch này, ngi giáo viên phi thng xuyên to mi iu kin tho mãn nhu cu ca hc sinh v kin thc. Thái hc tp ca hc sinh nh hng ln n kt qu ca quá trình dy hc. Nu hc sinh thiu trách nhim, không t giác, vô k lut, li bing s không bao gi t c kt qu cao trong hc tp. Giáo viên cn 26 | MODULE THCS 13
21. thng xuyên cnh báo rng, tính cht quan h này ca tr trong hc tp không cho phép các em nhn c kt qu tt, thm chí c nhng em có nng lc tâm lí và trí tu tt. + Nhu cu cá nhân và ng lc thúc y (ng c) hc tp: Thc hin ng lc thúc y hc tp là khi hc sinh dn mi n lc vào tìm hiu s kin, hu nh thc hin mc ích không ch vì phn thng mà iu quan trng là tip nhn kin thc sâu rng ca s kin tho mãn nhu cu bn thân. Trong nghiên cu “An Introduction to Motivation” (Tng quan v ng lc thúc y) xut bn nm 1964, Atkinson cho rng, cá nhân có nhu cu gt hái thành tích thì thng có khuynh hng c gng, dù gp khó khn t mc ích. Ngc li, cá nhân có nhu cu né tránh tht bi mnh hn mong mun thành công thì nhng khó khn nguy him trên ng thc hin mc ích s e da và ng lc thúc y ây s yu kém, không kh nng khuyn khích cá nhân hoàn thành mc ích. Nhu cu hc tp — là s cn thit i vi mi hc sinh nhm hoàn thin, trang b nhng kin thc chuyên môn, có mi quan h cht ch vi các nhu cu khác. Nhu cu hc tp là nhu cu bc cao, thuc v nhu cu nhn thc, chi phi mnh m s hình thành và phát trin nhân cách hc sinh. Hoạt động 2. Tìm hiểu động cơ và động cơ học tập của học sinh. I. MỤC TIÊU Nm c khái nim ng c, ng c hc tp ca hc sinh. II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Hc viên c thông tin, chia s, tho lun tr li nhng câu hi sau: — ng c là gì? — Hc sinh THCS có nhng ng c hc tp nào? NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 27
22. II. THÔNG TIN ng c trong hc tp là mt trong nhng vn quan trng và cp bách ca trng ph thông hin nay. Ti sao hc sinh này thì hng thú hc tp, hc tp mt cách chm ch; hc sinh khác thì chán nn, th ng? tr li c câu hi này cn xem xét nhng c ch c bn ca ng c hc tp. 1. Động cơ ng c là i tng vt cht hay tinh thn, t tng kích thích, thúc y và nh hng hot ng. Ngun gc lc kích thích ca ng c là nhu cu (A.N. Leontiev). Hot ng luôn có ng c (hot ng “không có ng c”) là hot ng mà ng c ca nó b che lp khi ch th hay là khi ngi quan sát). Hn th na, hot ng có th có ngay mt vài ng c (có ngha là hot ng nhiu ng c), khi ó nó hng n tho mãn cùng mt lúc mt s nhu cu. S la chn có ý thc hay không có ý thc ng c — trong tình hung này — ó là s la chn hng hot ng c xác nh bi nhng nhu cu thit yu, cng nh bi nhng kh nng và nhng hn ch c t ra trong tình hung. Tình hung có th to iu kin hay là ngn cn vic thc hin nhng ng c này hay kia, mà trong nhng tình hung riêng l, thm chí bt buc la chn ng c. Nhng tính cht ca ng c hot ng tìm i tng tho mãn nhng nhu cu thit yu ca ch th bc l rõ trong tình hung này. Ngoài chc nng kích thích và nh hng hot ng, ng c còn thc hin chc nng to ý, làm cho mc ích và mt s n v cu trúc ca hot ng có c ý cá nhân nht nh và làm cho các tình hung to iu kin hay ngn tr vic thc hin ng c cng có ý cá nhân. Hiu qu và c im nh tính ca din bin ph thuc vào hot ng c thúc y bi ng c nào. ng c cng xác nh tính cht ca các quá trình nhn thc và c cu ni dung ca tri giác, trí nh, t duy Nhiu khi, chính ng c không c ý thc: Nó có th xut hin trong sc thái cm xúc ca ch th, hình thc th hin ý cá nhân. S nhn thc ng c là mt nhim v c bit. ng c thng xuyên b thay th bi 28 | MODULE THCS 13
23. nguyên nhân, chng hn: lp lun hp lí hành ng không th hin nhng kích thích thc t nhng có th tr thành ng c thúc y hot ng. Con ngi càng nhn thc y và chính xác ng c, thì càng có kh nng ch o hành ng ca chính mình. ng c — mong mun ca con ngi làm mt cái gì ó. ó là xung lc thúc y con ngi hành ng tho mãn nhu cu. óng vai trò quan trng i vi ng c là mi quan h ca nhu cu và hng thú, khát vng và xúc cm, tâm th và lí tng. Vì vy, ng c là mt t chc vô cùng phc tp, làm thành h thng ng lc. Trong ó có s phân tích, ánh giá các gii pháp trái nhau, s la chn và ra quyt nh. ng c thng mang tính h thng và có th bc, trong quá trình giáo dc, chúng ta không bao gi ch gp mt ng c hành ng c lp. Tuy nhiên, không phi khi nào giáo viên và hc sinh cng ý thc c các ng c. Các ng c cng có sc nh hng không ging nhau i vi s ny sinh và kt qu ca quá trình dy hc. Trc mt hoàn cnh nht nh, ch th nhn ra i tng và phng thc có th tho mãn nhu cu thì xut hin ng c hành ng. Thông thng xác nh c ng c là bt u có ý thc, mc dù ý thc ó cha rõ ràng, thm chí còn m h, cn phi c nhng hành ng cng c. ng c to ra tâm th tích cc. Tâm th tích cc càng cao, ý thc càng cao, hot ng c khi u càng “ht mình”, thì khi b “ách tc”, hng ht càng cao, càng au, nó gây ra tâm trng nng n, cng thng. 2. Động cơ học tập Nhu cu nhn thc ch có ý ngha tâm lí hc khi i tng ca nó c ch th ý thc, tc là nó c chuyn hoá thành ng c nhn thc. Da trên quan nim có tính nguyên tc ca A.N. Leonchiev: “S phân tích các nhu cu v mt tâm lí hc không th nào tránh khi không chuyn thành s phân tích các ng c”, có th i n kt lun: phân tích nhu cu hc tp v mt tâm lí hc, không th nào tránh khi không chuyn thành s phân tích các ng c hc tp. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 29
24. * Mt s vn lí lun v ng c hc tp: — Khái nim ng c hc tp: ng c là mt trong các phm trù trung tâm ca tâm lí hc. Do vy khái nim ng c theo ngha rng nht c s dng trong mi lnh vc tâm lí hc và c hiu tng i nht quán, ngha là: cái thúc y con ngi hot ng t c mc ích nht nh; là cái làm ny sinh tính tích cc ca c th và quy nh xu hng ca tính tích cc ó. Theo nh ngha nêu trên, ng c hc tp là nhng gì tr thành cái kích thích, thúc y tính tích cc hc tp hc sinh nhm t kt qu nhn thc và hình thành phát trin nhân cách. ây là mt cu trúc phc tp gm nhiu ng c c th vi s khác nhau v ni dung, tính cht cng nh v trí ca chúng trong cu trúc. Tùy thuc và s khác nhau ó mà tác ng thúc y ca chúng i vi hot ng ca ch th là khác nhau và dn n kt qu hot ng khác nhau. Cng nh hot ng khác, hc tp luôn có ng c (hc tp “không có ng c” là hot ng mà ng c ca nó n i vi chính bn thân ch th). Hc tp có th cùng mt lúc có nhiu ng c và khi ó nó hng ti tho mãn ng thi nhiu nhu cu. S la chn ng c có ý thc hoc không ý thc trong quá trình hc tp là s la chn hng hot ng nhn thc. S la chn này chu s quy nh bi nhng nhu cu ang cp thit và nhng kh nng, hn ch nm trong chính quá trình hc tp. Nhng tình hung, iu kin nht nh có th tích cc hoá hay cn tr vic hin thc hoá ng c này hay ng c khác và trong mt s trng hp, nó còn quy nh s la chn ng c. Chính nhng ng c hc tp quyt nh tính cht ca các quá trình nhn thc và cu trúc nên ni dung ca tri giác, trí nh, t duy Bn thân ng c hc tp không c ý thc có th c bc l ra trong màu sc xúc cm ca s vt hin tng ang nhn thc, di hình thc phn ánh ý thc ca cá nhân ca hc sinh. Tuy nhiên nu hc sinh càng ý thc c các ng c hc tp ca mình trn vn và chính xác bao nhiêu thì 30 | MODULE THCS 13
25. càng làm ch c hành vi nhn thc ca mình by nhiêu. ây cng là mt mc tiêu quan trng trong giáo dc và dy hc. — Phân loi ng c hc tp: Vn phân loi hay xác nh cu trúc ca ng c hc tp cng c khá nhiu nhà tâm lí hc quan tâm nghiên cu (I.A. Côpxn, V.A. Krutetxki, L.I. Bojovich, A.V. Petropxki, A.N. Leonchiev, A.K. Marcova, Nguyn K Hào, Phm Th c ). Da trên c s mi quan h ca ng c vi hot ng hc tp, có mt s cách phân loi nh sau: + Theo V.A. Krutetxki, ng c hc tp bao gm ng c hoàn thin tri thc và ng c quan h xã hi. + Theo A.V. Petropxki, ng c hc tp bao gm ng c bên trong và ng c bên ngoài. + Theo A.N. Leonchiev, ng c hc tp bao gm ng c to ý và ng c kích thích. Ngi ta còn có th phân loi ng c hc tp thành ng c c ý thc và không c ý thc, ng c c nhn thc và ng c thc t. Các tác gi có th phân loi ng c bng nhng tên khác nhau nhng v bn cht không có s khác nhau c bit. Trong hot ng hc tp, c hai loi ng c này u có chc nng thúc y hot ng nhn thc ca hc sinh, chúng làm thành mt h thng c sp xp theo th bc. Trong hoàn cnh và iu kin nht nh, ng c nào ni bt, chim u th s có nh hng quyt nh ti tính tích cc hc tp ca hc sinh. Quan im ca các tác gi X.L. Rubinstein, P.Ia. Ganperin, A.V. Petropxki, A.K. Marcova cho rng: cng nh các loi hình hot ng khác, hot ng hc tp là mt loi hình hot ng a ng c, c thúc y bi các ng c bên ngoài và ng c bên trong. Nhng ng c kích thích hot ng hc tp không liên quan trc tip ti hot ng ó c gi là ng c bên ngoài. Tc là ng c này NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 31
26. không hin thân vào i tng ca hot ng hc. i tng ích thc ca hot ng hc ch là phng tin t c mc tiêu c bn khác. Nói cách khác, cái thúc y hc sinh thc hin hot ng hc không phi là tri thc hay phng thc giành ly tri thc y mà là nhng cái khác ngoài mc ích trc tip ca vic hc tp. Trong trng hp ng c ngoài chim u th trong h thng ng c hc tp, hc sinh thc hin hot ng này ch yu nhm tho mãn nhu cu quan h xã hi nh s thng và pht, e da và yêu cu, thi ua và áp lc, lòng hiu danh, s hài lòng ca cha m, thy cô giáo hay s khâm phc ca bn bè và ngay c s trn tránh tht bi cng c xem xét nh là xut phát t ng c bên ngoài. Hot ng hc tp c thúc y bi ng c bên ngoài, mt mc nào y, mang tính cht cng bách và có lúc xut hin nh là mt vt cn cn khc phc trên con ng i ti mc ích c bn. Nét c trng ca hot ng này là có nhng lc chng i nhau, vì th ôi khi nó gn lin vi s cng thng tâm lí áng k, òi hi nhng n lc bên trong, ôi khi c s u tranh vi chính bn thân mình. Khi có s xung t gay gt, hc sinh thng có nhng hành ng vi phm ni quy (quay cóp, phá bnh ), th vi hc tp hay b cuc. Tuy vy, theo X.L. Rubinstein, trong hot ng hc tp ca hc sinh, nhng ng c c thù, có ý ngha hn là các ng c bên trong — ng c nhn thc. Ông nói: “Cho dù ng c xut phát ca vic bt u mt hot ng trí tu là loi ng c gì thì khi hành ng ã bt u, trong ó nht nh s vn hành các ng c nhn thc — mong mun bit mt cái gì ó còn cha rõ”. Bi l cái cha bit có th là kt qu hay phng thc, do ó c hai xut hin vi t cách các ng c hot ng nhn thc bên trong, mang tính ni dung, quá trình. Nh vy, ng c bên trong là loi ng c có liên quan trc tip vi hot ng nhn thc — là ng c ích thc ca hot ng nhn thc — hc tp. Trong hot ng hc tp, nu ng c này chim u th thì hc sinh có lòng khát khao m rng tri thc, mong mun hiu bit cái mi, hng thú vi quá trình gii quyt nhim v, vi s tìm kim cách gii quyt, hng 32 | MODULE THCS 13
27. thú vi kt qu t c Tt c nhng biu hin này u do s hp dn, lôi cun ca ni dung tri thc cng nh phng pháp giành ly tri thc ó. ng c bên trong — ng c nhn thc c hin thân trong i tng hot ng hc tp. Hot ng hc tp c thúc y bi ng c này thng không cha ng xung t bên trong. Nó có th xut hin nhng s khc phc khó khn trong tin trình hc tp òi hi phi có nhng n lc ý chí. Nhng ó là nhng n lc hng vào vic khc phc nhng tr ngi bên ngoài t nguyn vng chim lnh tri thc, ch không phi hng vào vic u tranh vi chính bn thân mình. Do ó, ch th ca hot ng hc tp thng không có nhng cng thng tâm lí. Theo quan im s phm, hot ng hc tp c thúc y bi loi ng c này là ti u. Thông thng, c hai loi ng c hc tp này u c hình thành hc sinh. Chúng làm thành mt h thng c sp xp theo th bc. Vn là ch, trong nhng hoàn cnh iu kin xác nh nào ó ca dy và hc thì loi ng c hc tp nào c hình thành mnh m hn, có kh nng ni lên hàng u và chim v trí u th trong h thng th bc các ng c, quyt nh hot ng tích cc nhn thc ca hc sinh. Tuy nhiên, theo Rubinstein, trong hot ng hc tp, ng c c thù và có ý ngha hn c là ng c bên trong — ng c nhn thc. * ng c nhn thc: — Khái nim: Theo L.I. Bojovich, hot ng hc tp ca hc sinh c thúc y bi 2 loi ng c: a/ ng c xã hi: n lc giành tri thc phc v t quc, chim v trí trong xã hi b/ ng c nhn thc: n lc giành phng thc nm vng tri thc, là nhu cu i vi tính tích cc nhn thc. Theo bà, s phát trin ng c hc tp th hin s thay i ni dung ng c và vai trò ca ng c trong hot ng hc tp ca hc sinh. Nghiên cu ca X.T. Grigorian ch ra rng, các ng c c bn ca hot ng hc tp là nhng ng c c hình thành t nhng nhu cu tng NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 33
28. ng và t các mc ích hc tp. ó là nhu cu i vi vic ý thc mc ích hc tp, nhu cu hc tp — loi nhu cu th hin trc ht n lc tìm hiu ni dung tri thc và phng thc khám phá tri thc ó. Quan nim này ã cp ti ng c bên trong song vn cha nêu c hot ng hc tp còn do nhiu yu t khác thúc y. M.V. Machiukhina trong khi nghiên cu ng c ca hc sinh vi các trình hc lc khác nhau ã phân bit các nhóm ng c nhn thc sau: + Nhng ng c liên quan n bn thân quá trình hc tp, biu hin s tích cc v trí tu, n lc vt khó khn trong quá trình nhn thc, bà gi ó là ng c quá trình. + ng c liên quan n s tho mãn tính hiu kì, biu hin s n lc giành tri thc trong quá trình hc tp, b lôi cun bi các s kin, tri thc, bà gi ó là ng c ni dung. Theo bà, mt trong nhng mt quan trng nht ca lnh vc ng c hc tp là nhu cu hc tp. Nh vy có th thy các tác gi — trong khi tìm hiu v lnh vc ng c nhn thc — u cho rng nhu cu hc tp là ci ngun và có ý ngha quyt nh i vi s hình thành ng c hc tp. Da trên lí thuyt hot ng hc, khi nghiên cu v ng c hc tp ca hc sinh, A.K. Marcova ã a ra mt nhn xét quan trng, cht ch và có ý ngha s phm. Theo bà, i tng hot ng hc tp là ni dung, quá trình, kt qu hc tp, các phng thc thc hin hành ng và phng thc khái quát ca hot ng hc tp. i tng hot ng hc tp phn ánh vào u óc hc sinh, thúc y hc sinh thc hin hot ng hng vào tho mãn nhu cu nhn thc thì tr thành ng c nhn thc ca hc sinh. Bà cho rng, h thng ng c hot ng hc tp là mt lnh vc phc tp quy nh hành vi ca ngi hc. Nó bao hàm nhiu yu t luôn vn ng và liên kt vi nhau theo nhng cách khác nhau. 34 | MODULE THCS 13
29. — Cu trúc ng c hc tp: A.K. Marcova hoàn toàn úng khi cho rng ng c hc tp c hình thành trên c s các nhu cu hc tp bng hot ng tích cc, có ý thc ca chính bn thân ngi hc. Theo bà, nhu cu hc tp c hiu là nhu cu i vi vic tip nhn i tng hc tp và trong khi óng vai trò c s cho s hình thành và phát trin ng c hc tp, các nhu cu hc tp cng có các mc khác nhau tng ng vi cu trúc th bc ca ng c hc tp. Bà cho rng ng c hc tp có các trình khác nhau và c sp xp theo th bc nh sau: + Mc 1 (thp nht) — ng c hng ti ni dung, quá trình và kt qu hot ng hc tp. + Mc 2 — ng c hng ti các phng pháp khám phá ni dung tri thc, các phng thc hành ng hc tp. + Mc 3 (cao nht) — ng c hng ti vic lnh hi nhng phng thc khái quát ca hot ng hc tp. V mt lí lun, s sp xp này hoàn toàn hp lí bi l cu trúc này da trên c s là tính phc tp ca i tng chim lnh, vào ý ngha ca ng c i vi hot ng hc tp và da trên tin trình xut hin ca các ng c này trong chính quá trình hot ng ca ch th. Nh vy có th hiu là các ng c mc cao hn phát trin da trên c s ng c mc thp hn, ng thi ch khi thc hin v c bn ng c mc thp thì ch th mi có kh nng thc hin các ng c bc cao. Th bc ng c nhn thc — theo A.K. Marcova — là hin thân ca trình phát trin h thng cu trúc nhu cu hc tp ngi hc, cng nh ca mt cu trúc hng thú nhn thc tng ng. ng c hc tp còn có th nh ngha là thái ca hc sinh i vi môn hc và hot ng ca nó, hng vào hot ng này. Thái th ng ca hc sinh i vi hc tp có th biu hin s nghèo nàn và hn ch ca ng c, ít quan tâm n kt qu hc tp, NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 35
30. không bit t ra mc ích, vt qua khó khn, không mun hc tp, thái tiêu cc i vi trng, vi thy cô. Thiu ng c thì hot ng hc tp không th din ra c. Có nhiu loi ng c và mi loi s có vai trò nht nh trong hot ng hc tp ca con ngi. mt góc khác, Marcova cho rng ng c hc tp — nhn thc có các mc phát trin c th. Có th phân chia ra 3 mc ca s phát trin: + Mc nhn thc rng hng vào vic lnh hi tri thc mi. + Mc ng c hc tp — nhn thc hng vào vic hoàn thin các phng thc chim lnh tri thc. + Mc t ào to, hng vào vic hoàn thin hot ng hc tp ca mình nói chung. Mt im quan trng na trong s phát trin ng c chính là chuyn i t mc này n mc khác. A.K. Marcova ã nêu lên mi liên h ng thái ca ng c vi la tui hc sinh nh sau: + tiu hc ang hình thành ng c nhn thc. + trung hc c s bt u hot ng ng c hc tp — nhn thc. + trung hc c s tích cc hoá ng c t giáo dc. Hoạt động 3. Tìm hiểu các đặc điểm của động cơ học tập ở học sinh trung học cơ sở. I. MỤC TIÊU Nm c các c im ca ng c hc tp hc sinh THCS. II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Hc viên c thông tin, chia s vi ng nghip, tho lun tr li câu hi nêu trong tài liu. Câu hi: c im c bn ca ng c hc tp ca hc sinh THCS là gì? 36 | MODULE THCS 13
31. III. THÔNG TIN — Mt trong nhng c im c bn ca ng c hot ng hc tp ca hc sinh trung hc c s là s xut hin hc sinh hng thú bn vng i vi môn hc c th. Hng thú này không xut hin mt cách bt ng gn vi mt tình hung trong mt bài hc c th mà ny sinh dn dn khi tích ly kin thc và da vào lôgic nhn thc bên trong. Có th gi ây là mt dng hng thú nhn thc. Hng thú nhn thc là thái nhn thc mang tính cm xúc ca hot ng và trc tip gây ra ng c. Hng thú nhn thc chim v trí ln trong ng c ca các hc sinh gii. Nhng hc sinh này có kì vng ln và xu hng vn lên chim lnh cái mi. các em, ng c hc tp — nhn thc c cng c, ni bt là hng thú i vi cách thc chim lnh tri thc. ng c t giáo dc c nâng lên mt trình sau, d nhn thy xu hng tích cc ca các em i vi hình thc c lp ca hot ng hc tp, xut hin hng thú i vi phng pháp t duy khoa hc. Nhng hc sinh yu kém cng có th nhn thc c ng c hc tp ca mình. Ni dung hc tp ã lôi cun các em nhng nhu cu hc tp bc l còn yu, chúng bc l ng c “ ln tránh nhng khó chu” và mc kì vng không cao. Các thy cô ánh giá thp ng c hc tp ca h. — Mt c im quan trng ca ng c hc tp ca hc sinh THCS là cha bn vng, ch yu dng li mc mong mun lnh hi c nhng ni dung và quá trình hc tp, cha khao khát tip thu phng pháp t duy mi cng nh phng pháp khái quát ca hot ng hc tp. Nói cách khác, mc phát trin cao ca ng c hc tp hu nh cha xut hin các em. Phn ln các em ch quan tâm n s tip thu tri thc và kt qu hc tp, ít quan tâm ti phng pháp hành ng (cách hc) khám phá ni dung tri thc ó. Nhìn chung, các em cha ch ng, tích cc hc tp, còn th ng ghi nh máy móc li ging ca giáo viên. Tt nhiên, iu này còn ph thuc vào phng pháp t chc dy hc ca giáo viên. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 37
32. — Nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh THCS còn ph thuc vào thiên hng, vào dng trí tu ca các em. Theo lí thuyt ca Howard Gardner, có 8 dng trí tu sau: + Trí tu ngôn ng: ó là kh nng s dng mt cách có hiu qu các t ng, hoc bng phát âm (nh mt ngi k chuyn, mt thuyt khách hay mt nhà chính tr), hoc bng ch vit (nh mt nhà th, nhà son kch, biên tp viên hay nhà báo). Dng trí tu này bao gm kh nng x lí vn phm hay cu trúc ngôn ng, khoa phát âm hay âm thanh, âm tit ca ngôn ng; ni dung hay ý ngha ca ngôn ng, quy mô thc t hay công dng thit thc ca ngôn ng. Mt s ng dng nh th s dng khoa hùng bin (dùng li thuyt phc ngi khác làm theo mt mnh lnh, hành ng c th), thut gi nh (mn ngôn ng hi tng các thông tin), thut gii thích (dùng li nói cho ngi khác hiu), thut dùng ngôn ng nói v ngôn ng, + Trí tu lôgic — toán hc: ó là kh nng s dng có hiu qu các con s (nh nhà toán hc, ngi lp biu thu, nhà thng kê) và lí lun thông tho (nh nhà khoa hc, lp trình viên máy tính hay nhà lôgic hc). Dng trí tu này bao gm tính nhy cm vi các quan h và các s lôgic, các mnh và t l thc (nu — thì, nguyên nhân — h qu) các hàm s và các dng tru tng hoá có liên quan. Các loi quá trình ng dng trong dch v trí tu lôgic — toán hc bao gm thut xp loi, phân lp, suy lun, khái quát hoá, tính toán và kim nghim gi thuyt. + Trí tu không gian: ó là kh nng tip nhn mt cách chính xác th gii không gian qua nhìn (ví d, ca mt ngi i sn, mt hng o sinh hay mt ngi dn ng) và thc hin thành tho các hot ng thay hình i dng trên c s các nng khiu ó (chng hn vi t cách mt nhà trang trí ni tht, mt kin trúc s, mt ngh s hay mt nhà phát minh). Dng trí tu này liên h cht ch vi tính nhy cm v màu sc, ng nét và hình dng và các tng quan vn có gia nhng yu t ó. 38 | MODULE THCS 13
33. Dng trí tu này bao gm kh nng nhìn, kh nng th hin bng th và các ý tng v không gian th giác và c kh nng t nh hng mt cách thích hp trong mt ma trn không gian. + Trí tu hình th ng nng: ó là s thành tho trong vic s dng toàn b c th th hin các ý tng và cm xúc (chng hn nh mt din viên kch, mt tài t kch câm, mt lc s hoc mt din viên múa) cng nh s khéo léo trong vic s dng hai bàn tay sn xut hay bin i s vt (chng hn nh mt ngh nhân, mt nhà iêu khc, mt th c khí hay mt bác s phu thut). Dng trí tu này bao gm các k nng c th c bit nh s phi hp c ng, kh nng gi thng bng, s khéo tay, sc mnh c bp, s mm do (tài un éo) và tc , cng nh các nng khiu t cm, s mó, chn oán bng tay. + Trí tu âm nhc: ó là kh nng cm nhn (nh ngi mê nhc), phân bit (nh nhà phê bình âm nhc), bin i (nh nhà son nhc) và th hin (nh mt nhc công) các hình thc âm nhc. Dng trí tu này bao gm tính nhy cm i vi nhp iu, âm sc trm bng, âm tn ca mt bn nhc. Mt ngi có th nm bt âm nhc mt cách chung chung, tng quát “t trên xung di” (sành nhc theo li trc giác) hoc nm bt âm nhc mt cách chính quy, có bài bn, “t di lên trên” (sành nhc theo li phân tích, qua nhc lí). Trí tu âm nhc còn có th là mt kt hp ca hai dng thng thc va k trên. + Trí tu giao tip: ó là kh nng cm nhn và phân bit gia các tâm trng, ý , ng c và cm ngh ca ngi khác. Dng trí tu này bao gm nng khiu nm bt nhng thay i v nét mt, ging nói, ng tác, t th; kh nng phân bit các biu hin giao lu gia ngi và ngi, và áp ng các biu hin ó mt cách thích hp, thit thc (chng hn tác ng nh hng cho mt nhóm ngi hng ng mt ng li hành ng nào ó). + Trí tu ni tâm: ó là kh nng hiu bit bn thân và hành ng mt cách thích hp trên c s s t hiu mình. Dng trí tu này bao gm kh NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 39
34. nng có mt hình nh rõ nét v mình (v các u im, hn ch và nhc im ca chính mình), ý thc y và úng v tâm trng, ý , ng c, tính khí và c ao ca riêng mình, kèm theo kh nng t kim ch, t kim soát (tính k lut, t k), lòng t trng. + Trí tu t nhiên hc: ó là nng khiu nm bt, nhn dng và phân loi các loài ông o (thc vt chí và ng vt chí) có mt trong môi trng sng ca chúng ta. Dng trí tu này cng bao gm s nhy cm i vi các hin tng thiên nhiên (chng hn, s hình thành mây, s to núi ). i vi nhng ai sng trong môi trng ô th, ó còn là nng khiu phân bit gia các vt bt ng, vô tri nh xe c, giy th thao và v bc ngoài (bìa), a CD
    — T ánh giá nng lc hc tp nh hng n ng c hc tp. hc sinh vi s ánh giá phù hp, có nhu cu hng thú nhn thc phát trin và có ng c tích cc i vi hc tp. Hc sinh vi t ánh giá nng lc hc tp không phù hp thng mc sai lm trong nhng kt lun ca mình v mc khó khn và con ng t n kt qu trong hc tp, iu ó nh hng tiêu cc n phng din chin lc, chin thut và thao tác phát trin nhn thc, dn n gim sút ng c và tính tích cc trong dy hc. — ng c hc tp ca hc sinh THCS còn là mong mun tìm v trí ca mình trong s bn bè, là s thi ua vi các bn trong lp, trong trng, là s noi gng nhng ngi i trc và c s gi gìn danh d truyn thng ca gia ình, dòng h, ca nhà trng Trong tâm lí hc gi ây là nhng ng c bên ngoài, song nó cng là ng lc thúc y mnh m hot ng hc tp ca hc sinh. ng c hc tp — nhn thc vi t cách là nhng t chc cá nhân mi ca quá trình dy hc. Chng trình dy hc, con ng và hình thc phi phù hp vi mc ng c hc tp — nhn thc và cho phép chuyn hoá chúng vào vào ng c t giáo dc và t phát trin bn vng. 40 | MODULE THCS 13
35. ng c hc tp có vai trò rt quan trng, nó là ngun ng lc và là kim ch nam cho hot ng hc. Vy thì chúng ta phi làm gì hình thành và kích thích ng c hc tp cho hc sinh c bit là hc sinh trung hc c s? Hoạt động 4. Tìm hiểu phương pháp và kĩ thuật xác định nhu cầu và động cơ học tập của học sinh trung học cơ sở. I. MỤC TIÊU Nm vng phng pháp và k thut xác nh nhu cu và ng lc hc tp ca hc sinh trung hc c s. II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Thc hành các phng pháp và k thut xác nh nhu cu và ng lc hc tp ca hc sinh. III. THÔNG TIN 1. Tìm hiểu nhu cầu – động cơ học tập qua quan sát hoạt động học tập của học sinh Trong quá trình thc hin các nhim v hc tp, tính tích cc nhn thc — biu hin ca nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh thng bc l qua các du hiu sau: — Có chú ý hc tp hay không? — Có hng hái tham gia vào mi hình thc ca hot ng hc tp hay không? (phát biu ý kin xây dng bài, ghi chép ). — Có hoàn thành các nhim v c giao hay không? — Có ghi nh tt nhng iu ã hc hay không? — Có hng thú hc tp hay không? — Có t giác hc tp không hay b bt buc bi tác ng bên ngoài? — Tích cc nht thi hay thng xuyên, liên tc? NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 41
36. — Ch ng hay b ng khi thc hin các nhim v hc tp? — Công vic chun b bài trc khi n lp có chu áo hay không? — Có kiên trì vt khó hay không? — Có nhng cm xúc trí tu mang tính tích cc hay không? — Mc hiu bit v mc ích, nhim v hc tp nh th nào? b. Tìm hiểu nhu cầu – động cơ học tập qua điều tra bằng phiếu hỏi (phương pháp Ankét) Phiu hi c xây dng theo mc tiêu tìm hiu ca giáo viên: Có th tìm hiu v hng thú môn hc, v mc ích hc tp, v mc nhu cu — ng c qua sc thái xúc cm trí tu hoc qua ni dung i tng nhu cu hc tp theo cách phân chia ca Marcova. Ví d 1: Nghiên cu hng thú hc tp ca hc sinh bng phng pháp ngkét. Di ây là mu Ankét: PHIU TÌM HIU HNG THÚ HC TP Trng: Lp: Qun (huyn): Nam (n): Thành ph: Nm sinh: . 1. Em hãy c k và ánh du "+" vào nhng ý nào phù hp vi mình: Mc thích Các môn hc Rt thích Thích Không thích Chán 1. 2. 3. 4. 5. 42 | MODULE THCS 13
37. 2. Theo em có bao nhiêu phn trm các bn trong lp thích hc? 3. Theo em, trong lp các bn thích hc nhng môn hc nào? Ti sao? 4. Nhng lí do nào làm em thích hay không thích các môn hc? (ánh du "+" vào nhng lí do phù hp vi mình). Lí do thích Có Các Có D hc Môn Thy Xã hi truyn Hc môn tác dng i vi hc có dy ánh thng t kt hc nhiu vi bn ý ngha hay giá cao gia qu cao bn thân thân ình 1 2 3 Lí do không thích iu Môn Không Các Thy kin gia Hc hc Xã hi có tác môn dy ình Khó t kt không coi dng hc không không hc qu có ý thng vi bn hay thun kém ngha gì thân li 1 2 3 NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 43
38. 5. Ngoài nhng lí do trên, còn có nhng lí do nào khác khin em thích hay không thích các môn hc ó? 6. Theo em, lí do gì khin các bn trong lp thích hay không thích hc? — Thích hc: — Không thích hc: 7. Trong khi hc lp cng nh nhà, em có nhng biu hin nào di ây? (ghi du "+" vào nhng ý phù hp vi mình). Chm Tham chú Tích Làm Làm c Nêu gia các nghe cc y thêm Các môn hc thêm thc nhóm ging phát các bài các bài tài liu mc ngoi và ghi biu tp tp khoá chép 1. 2. 3. 4. 8. Thi gian trung bình dành cho vic t hc nhà ca em là bao nhiêu gi trong mt ngày? 9. Lúc ri em thng làm gì? 44 | MODULE THCS 13
39. 10. cho vic hc tp có kt qu hn, em có nhng ngh gì vi nhà trng, thy giáo và gia ình? 11. Nu c hc tip lên cao thì sau này em có ý nh s i sâu và nghiên cu môn hc nào? Vì sao? Phân tích kt qu iu tra rút ra kt lun v hng thú hc tp các b môn ca hc sinh, mc hng thú, nguyên nhân gây hng thú hay không hng thú ca hc sinh. Ví d 2: Nghiên cu hng thú ca hc sinh bng Ankét ca A.E. Gôlômstc. PHIU TÌM HIU HNG THÚ Bn có thích hay không? 1. c các sách vt lí vui hay toán hc vui. 2. c v nhng phát kin trong hoá hc. 3. Tìm hiu cu to ca raiô in t. 4. c các tp chí k thut. 5. Tìm hiu v i sng ca con ngi các nc khác nhau, v ch nhà nc các nc ó. 6. Tìm hiu i sng ca thc vt và ng vt. 7. c tác phm ca các nhà vn c in th gii. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 45
40. 8. Tho lun v các s kin chính tr ang din ra trong nc và nc ngoài. 9. c sách báo nói v nhà trng. 10. Tìm hiu công vic ca bác s. 11. Quan tâm n các dùng trong nhà, trong lp, trong trng. 12. i xem hát, bo tàng, trin lãm ngh thut. 13. c các sách nói v chin tranh và quân s nói chung. 14. c các sách ph bin khoa hc nói v các phát minh vt lí (hay toán hc). 15. Làm các bài tp nhà v hoá hc. 16. Sa cha các máy móc, dùng in t. 17. Xem trin lãm v k thut hoc nghe nói chuyn v nhng cái mi trong k thut. 18. i thm khu vc a lí nghiên cu. 19. Hc sinh vt hc, thc vt hc, ng vt hc. 20. c các bài báo phê bình vn hc. 21. Tham gia các công tác xã hi. 22. Gii thích cho bn cách làm bài tp, nu bn không th t mình làm bài c. 23. c v vn con ngi ã hc cách u tranh chng bnh tt nh th nào. 24. Khâu vá, thêu thùa, làm cm. 25. c sách báo v ngh thut. 26. Tìm hiu k thut quân s. 27. Làm thí nghim vt lí. 28. Làm thí nghim hoá hc. 46 | MODULE THCS 13
41. 29. c nhng bài nói v các phát minh mi ca k thut raiô trong các tp chí ph bin khoa hc. 30. Su tm và lp ráp các máy móc, ví d nh xe p. 31. Su tm các mu khoáng vt. 32. Làm vn, trng trt. 33. Ghi chép nhng iu quan sát c, nhng ý ngh ca mình. 34. c các sách v lch s. 35. c, k li cho tr em các mu chuyn, chi vi các em nh. 36. Chm sóc ngi bnh, theo dõi cách s dng thuc men. 37. Giúp gia ình v công vic ni tr. 38. Tham gia mt nhóm vn ngh nghip d nào ó. 39. Tham gia các trò chi quân s, các cuc hành quân cm tri. 40. Tham gia các nhóm ngoi khoá v toán (hay vt lí). 41. Pha ch các dung dch. 42. Thu thp các máy thu thanh c. 43. V mô hình các thit b, công c. 44. Tham gia các cuc tham quan a lí hay a cht. 45. Quan sát th gii ng vt. 46. Hc ngoi ng. 47. c báo cáo v các tài lch s. 48. Làm công tác i Thiu niên Tin Phong. 49. Chm sóc tr em. 50. Làm các chi. 51. Trò chuyn vi bn bè v ngh thut. 52. Tham gia các i th thao. 53. Tham gia thi Ôlimpic v vt lí (hay toán). NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 47
42. 54. Gii bài tp hoá hc. 55. S dng các dng c o lng. 56. Làm các công vic c khí vi nhng phép tính n gin. 57. Tìm hiu các bn a lí, a cht. 58. Làm thí nghim sinh vt hc. 59. Tranh lun vi các bn bè v các cun sách ã hc. 60. Nghiên cu ch chính tr các nc khác nhau. 61. Tranh lun v các vn giáo dc. 62. Tìm hiu cu to ca c th con ngi. 63. Thuyt phc ai ó v mt vn gì y. 64. Tìm hiu lch s ngh thut. 65. Làm ngi t chc trong các cuc cm tri và trong các trò chi. 66. Làm các phép toán theo công thc. 67. Tìm hiu các hin tng hoá hc trong thiên nhiên. 68. Phân tích s máy thu thanh. 69. V các bn v k thut. 70. V bn a phng mình sng. 71. Chm sóc gia súc. 72. c báo cáo v các vn vn hc. 73. Tìm hiu lch s vn hoá. 74. Ging gii cho hc sinh nh. 75. Nghiên cu nguyên nhân ca các bnh khác nhau. 76. Làm quen, giao tip vi nhng ngi khác nhau. 77. i xem các hot ng vn ngh nghip d, hoc xem trin lãm sáng to ngh thut. 78. Tuân th ch làm vic hng ngày. 48 | MODULE THCS 13
43. PHIU TR LI H tên Lp Sau khi ã c k tng câu trên bn ngkét, hãy ghi vào các ô tng ng vi các câu hi: (++): rt thích và mun tr thành chuyên gia. (+): thích hiu bit nhng không thích làm. (—): không thích. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 Cách tính toán và phân tích kt qu: Chuyn các kí hiu trong phiu tr li thành im s: "++" = 5; "+" = 3; "—" = 1. Cng im s ca tng ct trong 13 ct trên. Ct s 1 — nói lên xu hng toán — lí. Ct s 2 — nói lên xu hng hoá hc. Ct s 3 — nói lên xu hng k thut in t. Ct s 4 — xu hng k thut. Ct s 5 — xu hng a lí — a cht. Ct s 6 — xu hng sinh hc và nông nghip. Ct s 7 — xu hng ngôn ng hc và khoa hc báo chí. Ct s 8 — xu hng s hc và hot ng xã hi. Ct s 9 — xu hng công tác s phm và giáo dc. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 49
44. Ct s 10 — xu hng y hc và hot ng y t. Ct s 11 — xu hng ni tr. Ct s 12 — xu hng ngh thut. Ct s 13 — xu hng binh nghip. S im tng cng ca mi ct trong 13 ct trên s nói lên hng thú ca hc sinh v lnh vc tri thc và hot ng tng ng (nó c xem nh là ch s ca hng thú ) và cho phép ta phân hng 13 nhóm trên theo ch s ó. Nhóm nào có ch s ti a (30 im), thì ó s là ch s ca khuynh hng , nói lên nguyn vng i vi hot ng tng ng. c. Tìm hiểu nhu cầu – động cơ học tập qua điều tra bằng hình thức trắc nghiệm Xây dng các trc nghim khách quan làm bc l nghim th nhng nhu cu — ng c hc tp. Chng hn: — Xây dng tình hung: Giáo viên b mt ting, yêu cu hc sinh t nghiên cu tài liu, sau ó kim tra xem hc sinh có ch ng, t giác trong hc tp hay không. — Gii thiu mt s tài liu tham kho, sau 1 — 2 tun, kim tra xem hc sinh có t giác tìm hiu hay không. — Trong gi kim tra, cho hai hc sinh t chn, trong ó có có nhiu cách gii, chn nào là tùy thuc vào mong mun ca hc sinh, im s không ph thuc vào s cách gii. Nu hc sinh chn có nhiu cách gii thì chng t có nhu cu — ng c nhn thc cao hn. Hoạt động 5. Vận dụng phương pháp và kĩ thuật xác định nhu cầu và động cơ học tập của học sinh trong quá trình xây dựng kế hoạch dạy học. I. MỤC TIÊU Vn dng c các phng pháp và k thut xác nh nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh trong quá trình xây dng k hoch dy hc. 50 | MODULE THCS 13
45. II. CÁCH THỨC TIẾN HÀNH Thc hành vn dng các phng pháp và k thut xác nh nhu cu và ng c hc tp ca hc sinh trong quá trình xây dng k hoch dy hc. III. THÔNG TIN K hoch dy hc là vn bn chun b ca giáo viên v các hot ng dy hc. Nu s chun b cho tng tit hc, tng bài hc, tng chng thì gi là giáo án, nu chun b dài hn cho hc kì, cho c nm gi là k hoch nm hc. — Xây dng k hoch dy hc bao gi cng phi da trên c s mc tiêu, chng trình chung và trên c s c im tâm lí hc sinh — trong ó có c im nhu cu — ng c hc tp ca các em. Dy hc có hiu qu luôn phi bt u t ngi hc. Nu ngi hc không có nhu cu, hoc không mong mun hc, quá trình hc tp trong iu kin tt nht s b chm. Và nu bn ch quan tâm n khía cnh nhn thc mà không chú ý n iu mà ngi hc mun bit thì cng ging nh vic bn xp hàng gch th 5 lên bc tng mà không bit liu hàng gch th 4 có úng v trí hay không. Vì th bc u tiên trong bt kì mt chng trình hc nào cng phi tìm hiu bit c ngi hc n t âu, h có nhu cu gì, cng nh h ã bit cái gì, h có sn sàng bit hay không. Sau ó quá trình dy hc s tip tc xem xét nhng hiu bit trc ây ca ngi hc và các nhu cu trên. Nói cách khác, dy hc phi trên c s hot ng ca hc sinh, hng vào hc sinh, bi l iu kin bt buc cho s hình thành nhu cu là kinh nghim i vi hot ng ó, ng thi cn chú trng ti vic tác ng vào vùng phát trin gn nht kích thích tính tích cc nhn thc ca hc sinh. — Mt iu áng lu ý là nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh ph thuc nhiu vào c im trí tu cá nhân (nng khiu hay thiên hng cá nhân). Lí thuyt a trí tu ca Howard Gardner khng nh: “iu cc kì quan trng là ta phi tha nhn và bi dng mi trí tu a dng ca con NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 51
46. ngi, cng nh mi kt hp ca các dng trí tu. Tt c chúng ta khác nhau n th là vì mi ngi chúng ta u có nhng kt hp trí tu rt khác nhau. Nu chúng ta tha nhn iu ó, ít nht chúng ta s có nhng c may tt hn x trí mt cách thích áng mi vn mà ta phi i phó trong th gian này”. Vi tng dng trí tu chim u th, hc sinh s hng thú vi nhng môn hc liên quan ti s trng ca mình và cn c s giúp ca giáo viên. Trc tình hình ó, khi xây dng k hoch dy hc, giáo viên phi nm bt c c im tâm lí nói chung, c im v nhu cu — ng c hc tp nói riêng ca hc sinh, trên c s ó phát huy c tính tích cc hc tp ca hc sinh. iu ó có ngha trong k hoch dy hc, bên cnh vic thc hin yêu cu chung, ti thiu còn có chng trình cá bit hoá — dy hc phù hp vi nhu cu — ng c hc tp hin có và m rng khách th áp ng nhu cu ca tng nhóm hc sinh, ca tng hc sinh nhm nâng cao th bc và bn vng ca nhu cu — ng c nhn thc ca hc sinh. C th là: la chn và áp dng các phng pháp, các hình thc t chc dy hc tích cc phù hp vi tng i tng trong iu kin dy hc tp th trên c s m bo mc tiêu chung (t chc dy hc phân hoá theo trình , nhp , nhu cu, hng thú ca hc sinh; dy hc theo nhóm nh; hng dn hc sinh hc tp nhà; t chc ph o cá bit ). — Mt iu áng quan tâm khi xây dng k hoch hc tp là cn tp trung vào vic chun b cho các hot ng ca hc sinh. Tránh trng hp a hc sinh vào tình trng th ng, giáo viên là ngi c din, d gây nhàm chán. Bi l nhu cu c hot ng ca hc sinh là rt cao, vic tho mãn nhu cu này luôn kích thích các em tích cc hc tp và làm ny sinh các nhu cu mi cao hn. Vì vy, trong k hoch dy hc phi th hin c s i mi phng pháp, hình thc dy hc theo hng tích cc hc sinh thc s tr thành ch th ca quá trình dy hc. — Xây dng k hoch dy hc không ch có d kin hot ng dy hc da trên nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh mà còn có c d kin hot 52 | MODULE THCS 13
47. ng hình thành và phát trin chính nhu cu và ng c y. Có hai con ng hình thành ng c hc tp cho hc sinh: + Con ng th nht — T di lên : là bng cách da vào nhng nhu cu ang có ca hc sinh, giáo viên t chc hot ng nht nh to cho các em nhng cm xúc v s tho mãn, vui sng, t hào. Nu hc sinh th nghim nhng cm xúc này lâu thì các em s ny sinh mt nhu cu mi v chính hot ng ó — cái hot ng to ra chúng nhng tri nghim cm xúc d chu. Do ó, mt ng c mi n nh i vi hot ng y c a vào h thng ng c chung ca hc sinh. + Con ng th hai — T trên xung : c biu hin s lnh hi ca hc sinh i vi các kích thích, mc ích, ni dung ca nhân cách c ra cho chúng di dng "có sn" mà theo ý ca giáo viên thì nhng iu ó phi c hình thành hc sinh và bn thân hc sinh phi dn dn chuyn nhng iu ó t s nhn thc t bên ngoài thành nhng iu c chp nhn bên trong và có tác ng thc t. Con ng này gn lin vi các phng pháp thuyt phc, gii thích, ám th, thông tin, nêu gng. Trong chng trình bi dng phng pháp dy hc tích cc ca D án VVOB có a ra mu s K HOCH DY HC nh sau: Trng: T: K hoch dy hc môn Lp Hc kì: , Nm hc: 1. Môn hc: 2. Chng trình: Hc kì: , Nm hc 3. H và tên GV: 4. a im vn phòng t b môn: in thoi: , Email Lch sinh hot t: Phân công NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 53
48. 5. Các chun ca môn hc: (theo chun do B Giáo dc và ào to ban hành) Ch Kin thc K nng 6. Yêu cu v thái : (theo chun do B Giáo dc và ào to ban hành) 7. Mc tiêu chi tit: Mc tiêu Mc tiêu chi tit Ni dung Bc 1 Bc 2 Bc 3 8. Khung phân phi chng trình: (theo khung do B Giáo dc và ào to ban hành) Hc kì: , Tun: , Tit: Ni dung bt buc/s tit Ni dung Tng s Ghi chú Lí thuyt Thc hành Bài tp Kim tra t chn tit Có hng dn riêng 9. Lch trình chi tit: Hình thc Phng ánh giá Bài hc Tit t chc tin/ Công Kim tra ci tin dy hc c dy hc Chng I: ( tit lí thuyt + tit bài tp + tit thc hành = tit) 10. K hoch kim tra, ánh giá: + Kim tra thng xuyên (cho im/ không cho im): Kim tra bài làm, hi trên lp, làm bài test ngn 54 | MODULE THCS 13
49. + Kim tra nh kì: Hình thc kim tra, S ln Trng s Thi im/ni dung ánh giá Kim tra ming Kim tra 15 phút Kim tra 45 phút Kim tra 90 phút Lu ý: Phân b hp lí các bài kim tra 45 phút vào cui chng/phn hoc cách nhau ít nht khong t 10 — 15 tit hc. 11. K hoch trin khai các ni dung ch t chn (bám sát, nâng cao) Tun Ni dung Ch Nhim v HS ánh giá 12. K hoch trin khai các hot ng giáo dc ngoài gi lên lp, tích hp: Tun Ni dung Ch Nhim v HS ánh giá T trng b môn: (TN/XH) Hiu trng: (Duyt) Bài tp v nhà : Hc viên thc hành xây dng k hoch dy hc: son giáo án, k hoch tun, k hoch dy hc trong hc kì trên c s nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 55
50. D. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ 1. Câu hỏi a. Bn cht ca nhu cu, ng c hot ng ca con ngi. b. Nêu c ch ca nhu cu — ng c nhn thc — hc tp. c. Phân tích nhng c im ch yu ca nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh THCS. d. Ti sao khi xây dng k hoch dy hc phi da vào nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh? 2. Bài tập thực hành a. Thc hành xây dng phiu hi tìm hiu nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh THCS. b. Thc hành quan sát khoa hc tìm hiu nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh THCS. c. Thc hành xây dng các tình hung nhm phát hin mc , bn vng ca nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh. d. Thc hành xây dng k hoch dy hc cho mt tit, mt tun trên c s nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh. e. Thc hành xây dng k hoch dy hc cho mt tit, mt tun nhm hình thành và phát trin nhu cu — ng c hc tp ca hc sinh. f. Bn gp khó khn gì khi xây dng k hoch dy hc? g. Bn có ý tng gì sau khi hc module này? 56 | MODULE THCS 13
51. E. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. oàn Huy Oánh, Tâm lí s phm, NXB i hc Quc gia Thành ph H Chí Minh, 2004. 2. Lê Vn Hng — Lê Ngc Lan — Nguyn Vn Thàng, Tâm lí hc la tui và Tâm lí hc s phm, NXB i hc Quc gia Hà Ni, 1992. 3. N.V. Klueva, Tâm lí hc s phm, Matxcva, 2003 (Ting Nga). 4. L.M. Fridman, Tâm lí giáo dc hc giáo dc ph thông , Matxcva, 1997. 5. Nguyn Vn Ly — Lê Quang Sn (ng Ch biên), T in Tâm lí hc, NXB Giáo dc Vit Nam, Hà Ni, 2009. 6. Phm Minh Hc — ng Xuân Hoài — Trn Trng Thy (ng Ch biên), Hot ng — Giao tip và cht lng giáo dc, NXB i hc Quc gia Hà Ni, 2002. 7. Phm Minh Hc, Hành vi và hot ng , NXB Giáo dc, 1989. 8. ng Thành Hng, Dy hc hin i — lí lun, bin pháp — k thut, NXB ai hc Quc gia Hà Ni, 2002. 9. Thomas Armstrong, a trí tu trong lp hc (Lê Quang Long dch), NXB Giáo dc Vit Nam, 2011. 10. V.A. Crutetxki, Nhng c s ca tâm lí hc s phm, NXB Giáo dc, 1981. 11. A.N. Leonchiev, Hot ng, ý thc, nhân cách , NXB Giáo dc, 1998. 12. Phm Th c, V phm trù ng c hc tp ca hc sinh trong giai on hin nay , Tp chí Nghiên cu giáo dc s 4, 1994. 13. Nguyn K Hào, Mt s phng pháp nghiên cu ng c hot ng hc tp, Tp chí Nghiên cu giáo dc s 2, 1983. 14. A.K. Marcova, Nhng ng c hc tp và s giáo dc chúng hc sinh, Matxcva, 1983. NHU CÇU Vµ §éNG LùC HäC TËP CñA HäC SINH TRUNG HäC C¥ Së TRONG X¢Y DùNG KÕ HO¹CH D¹Y HäC | 57
52. 15. Giselle O. Martin — Kniep, Tám i mi tr thành ngi giáo viên gii (Lê Vn Canh dch), NXB Giáo dc Vit Nam, 2011. 16. Robert J. Marzno, Ngh thut và khoa hc dy hc (Nguyn Hu Châu dch), NXB Giáo dc Vit Nam, 2011. 17. Thái Duy Tuyên, Nhng vn c bn ca lí lun dy hc hin i, NXB Giáo dc, 1998. 58 | MODULE THCS 13
53. TRẦN TRUNG MODULE THCS 14 X©y dùng kÕ ho¹ch d¹y häc theo h−íng tÝch hîp 59