Giáo trình Hoạt động kinh doanh - Phần lý thuyết

236 trang ngocly 880

Download

Bạn đang xem 20 trang mẫu của tài liệu "Giáo trình Hoạt động kinh doanh - Phần lý thuyết", để tải tài liệu gốc về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên

Tài liệu đính kèm:

giao_trinh_hoat_dong_kinh_doanh_phan_ly_thuyet.pdf

Nội dung text: Giáo trình Hoạt động kinh doanh - Phần lý thuyết

PHAÀN LYÙ THUYEÁT 1
CHÖÔNG 1 TOÅNG QUAÙT VEÀ PHAÂN TÍCH HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH 1.1. NOÄI DUNG PHAÂN TÍCH HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH 1.1.1. Khaùi nieäm Phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh (Operating activities analysis) laø moân hoïc nghieân cöùu quaù trình saûn xuaát kinh doanh, baèng nhöõng phöông phaùp rieâng, keát hôïp vôùi caùc lyù thuyeát kinh teá vaø caùc phöông phaùp kyõ thuaät khaùc nhaèm ñeán vieäc phaân tích, ñaùnh giaù tình hình kinh doanh vaø nhöõng nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán keát quaû kinh doanh, phaùt hieän nhöõng quy luaät cuûa caùc maët hoaït ñoäng trong doanh nghieäp döïa vaøo caùc döõ lieäu lòch söû, laøm cô sôû cho caùc döï baùo vaø hoaïch ñònh chính saùch. Ñeå quaûn lyù doanh nghieäp trong neàn kinh teá thò tröôøng nhö hieän nay, ñoøi hoûi caùc doanh nghieäp khoâng nhöõng phaûi toå chöùc haïch toaùn kinh doanh moät caùch chính xaùc maø coøn phaûi tích cöïc toå chöùc coâng taùc phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh. Cuøng vôùi keá toaùn vaø caùc khoa hoïc kinh teá khaùc, phaân tích hoaït ñoäng kinh laø moät trong nhöõng coâng cuï ñaéc löïc ñeå quaûn lyù vaø ñieàu haønh coù hieäu quaû caùc hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp. Tieàn thaân cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh laø coâng vieäc coù tính xem xeùt ñôn giaûn moät soá chæ tieâu toång quaùt döïa treân döõ lieäu cuûa baûng toång keát taøi saûn – coøn goïi laø phaân tích keá toaùn hay keá toaùn noäi boä. Do söï ñoøi hoûi ngaøy caøng cao cuûa nhu caàu quaûn lyù, söï môû roäng veà quy moâ cuõng nhö xu höôùng ñi vaøo chieàu saâu vaø chaát löôïng cuûa caùc hoaït ñoäng doanh nghieäp, phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh vôùi noäi dung, ñoái töôïng phaïm vi vaø phöông phaùp nghieâu cöùu rieâng bieät, taát yeáu trôû thaønh moät khoa hoïc ñoäc laäp vaø ngaøy caøng hoaøn chænh. 2
Phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh höôùng ñeán thò tröôøng khoâng phaûi nhaèm xaây döïng nhöõng keá hoaïch moät caùch maùy moùc, cöùng nhaéc maø laø coâng cuï phuïc vuï cho nhöõng quyeát ñònh ngaén haïn vaø daøi haïn, ñoøi hoûi chuû ñoäng, linh hoaït ngay caû ñoái vôùi caùc maët hoaït ñoäng haèng ngaøy cuûa doanh nghieäp. Muïc tieâu cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh vì theá töông ñoàng vôùi caùc moân hoïc môùi xuaát hieän chöøng vaøi thaäp nieân trôû laïi ñaây – chuû yeáu ôû caùc nöôùc phaùt trieån, nhö: keá toaùn quaûn trò – management accounting; phaân tích baùo caùo taøi chính – the analysis of financial statements, quaûn trò taøi chính – financial management. 1.1.2. Ñoái töôïng cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh Ñoái töôïng cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh laø quaù trình kinh doanh vaø keát quaû kinh doanh – töùc söï vieäc xaûy ra ôû quaù khöù; phaân tích, maø muïc ñích cuoái cuøng laø ñuùc keát chuùng thaønh quy luaät ñeå nhaän thöùc hieän taïi vaø nhaém chuùng ñeán töông lai cho taát caû caùc maët hoaït ñoäng cuûa moät doanh nghieäp. Caùc nhaø phaân tích tìm caùch löôïng hoaù nhöõng taùc ñoäng ñeán keát quaû kinh doanh. Ñoù laø nhöõng yeáu toá cuûa quaù trình cung caáp, saûn xuaát, tieâu thuï vaø mua baùn haøng hoaù, thuoäc lónh vöïc saûn xuaát, thöông maïi, dòch vuï. Ñoàng thôøi cuõng caàn phaûi nghieân cöùu tình hình söû duïng caùc nguoàn löïc: voán, vaät tö, lao ñoäng vaø ñaát ñai; nhöõng nhaân toá noäi taïi cuûa doanh nghieäp hoaëc khaùch quan töø phía thò tröôøng vaø moâi tröôøng kinh doanh, ñaõ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán hieäu quaû cuûa caùc maët hoaït ñoäng doanh nghieäp. Do vaäy, quaù trình vaø keát quaû hoaït ñoäng kinh doanh khoâng phaûi laø caùc soá lieäu chung chung maø phaûi ñöôïc löôïng hoaù cuï theå thaønh caùc chæ tieâu kinh teá vaø phaân tích caàn höôùng ñeán vieäc thöïc hieän caùc chæ tieâu ñoù ñeå ñaùnh giaù. Ví duï: 3
Noùi ñeán lôïi töùc thì ôû ñaây laø lôïi töùc tröôùc thueá hay sau thueá, lôïi töùc ñaït ñöôïc trong 06 thaùng hay laø caû naêm, lôïi töùc taát caû caùc maët hoaït ñoäng hay chæ laø keát quaû cuûa moät maët haøng chính naøo ñoù. Hay khi noùi ñeán caùc nhaân toá taùc ñoäng , ta coù chæ tieâu sau: Giaù trò saûn löôïng = Toång soá giôø laøm vieäc x Giaù trò bình quaân moät giôø Ñoái tuôïng phaân tích ôû ñaây laø chæ tieâu giaù trò saûn löôïng coù hai nhaân toá taùc ñoäng laø toång soá giôø vaø giaù trò bình quaân moät giôø laøm vieäc. Vieäc thöïc hieän keá hoaïch cuûa ñoái töôïng phaân tích seõ tuøy thuoäc vaøo vieäc thöïc hieän keá hoaïch cuûa hai nhaân toá taùc ñoäng treân. 1.1.3. Nhieäm vuï cuï theå cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh • Ñaùnh giaù giöõa keát quaû thöïc hieän ñöôïc so vôùi keá hoaïch hoaëc so vôùi tình hình thöïc hieän kyø tröôùc, caùc doanh nghieäp tieâu bieåu cuøng ngaønh hoaëc chæ tieâu bình quaân noäi ngaønh vaø caùc thoâng soá thò tröôøng; • Phaân tích nhöõng nhaân toá noäi taïi vaø khaùch quan ñaõ aûnh höôûng ñeán tình hình thöïc hieän keá hoaïch; • Phaân tích hieäu quaû caùc phöông aùn kinh doanh hieän taïi vaø caùc döï aùn ñaàu tö daøi haïn; • Xaây döïng keá hoaïch döïa treân keát quaû phaân tích; • Phaân tích döï baùo, phaân tích chính saùch vaø phaân tích ruûi ro treân caùc maët hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp; • Laäp baùo caùo keát quaû phaân tích, thuyeát minh vaø ñeà xuaát bieän phaùp quaûn trò. Caùc baùo caùo ñöôïc theå hieän baèng lôøi vaên, baûng bieåu vaø caùc loaïi ñoà thò hình töôïng, thuyeát phuïc. 4
1.2. CAÙC PHÖÔNG PHAÙP SÖÛ DUÏNG TRONG PHAÂN TÍCH 1.2.1. Phöông phaùp so saùnh Ñeå phöông phaùp naøy ñöôïc phaùt huy heát tính chính xaùc vaø khoa hoïc, trong quaù trình phaân tích caàn thöïc hieän ñaày ñuû ba böôùc sau: Böôùc 1: Löïa choïn caùc tieâu chuaån ñeå so saùnh. Tröôùc heát choïn chæ tieâu cuûa moät kyø laøm caên cöù ñeå so saùnh, ñöôïc goïi laø kyø goác. Tuøy theo muïc tieâu nghieân cöùu maø löïa choïn kyø goác so saùnh cho thích hôïp. Neáu: • Kyø goác laø naêm tröôùc: Muoán thaáy ñuôïc xu höôùng phaùt trieån cuûa ñoái töôïng phaân tích. • Kyø goác laø naêm keá hoaïch (hay laø ñònh möùc): Muoán thaáy ñöôïc vieäc chaáp haønh caùc ñònh möùc ñaõ ñeà ra coù ñuùng theo döï kieán hay khoâng. • Kyø goác laø chæ tieâu trung bình cuûa ngaønh (hay khu vöïc hoaëc quoác teá): Muoán thaáy ñöôïc vò trí cuûa doanh nghieäp vaø khaû naêng ñaùp öùng thò tröôøng cuûa doanh nghieäp. • Kyø goác laø naêm thöïc hieän: Laø chæ tieâu thöïc hieän trong kyø haïch toaùn hay kyø baùo caùo. Böôùc 2: Ñieàu kieän so saùnh ñöôïc. Ñeå pheùp so saùnh coù yù nghóa thì ñieàu kieän tieân quyeát laø caùc chæ tieâu ñöôïc ñem so saùnh phaûi ñaûm baûo tính chaát so saùnh ñöôïc veà khoâng gian vaø thôøi gian: Veà thôøi gian: Caùc chæ tieâu phaûi ñöôïc tính trong cuøng moät khoaûng thôøi gian haïch toaùn nhö nhau (cuï theå nhö cuøng thaùng, quyù, naêm ) vaø phaûi ñoàng nhaát treân caû ba maët: • Cuøng phaûn aûnh noäi dung kinh teá. • Cuøng moät phöông phaùp tính toaùn. • Cuøng moät ñôn vò ño löôøng. 5
Veà khoâng gian: Caùc chæ tieâu kinh teá caàn phaûi ñöôïc quy ñoåi veà cuøng quy moâ töông töï nhö nhau (cuï theå laø cuøng moät boä phaän, phaân xöôûng, moät ngaønh ) Böôùc 3: Kyõ thuaät so saùnh. Ñeå ñaùp öùng cho caùc muïc tieâu so saùnh ngöôøi ta thöôøng söû duïng caùc kyõ thuaät so saùnh sau: So saùnh baèng soá tuyeät ñoái : Laø keát quaû cuûa pheùp tröø giöõa trò soá cuûa kyø phaân tích so vôùi kyø goác, keát quaû so saùnh naøy bieåu hieän khoái löôïng, quy moâ cuûa caùc hieän töôïng kinh teá. So saùnh baèng soá töông ñoái : Laø keát quaû cuûa pheùp chia giöõa trò soá cuûa kyø phaân tích so vôùi kyø goác. Keát quaû so saùnh naøy bieåu hieän toác ñoä phaùt trieån, möùc ñoä phoå bieán cuûa cuûa caùc chæ tieâu kinh teá. Ví duï: Coù soá lieäu taïi moät doanh nghieäp sau: Cheänh leäch Soá Khoaûn Keá Thöïc Soá TÑ TT muïc hoaïch hieän Soá tuyeät ñoái (%) 1 Doanh thu 100.000 130.000 +30.000 30,0 2 Giaù voán haøng baùn 80.000 106.000 +26.000 32,5 3 Chi phí hoaït ñoäng 12.000 15.720 +3.720 31,0 4 Lôïi nhuaän 8.000 8.280 +280 3,5 Baûng 1.1. Baûng phaân tích bieán ñoäng caùc khoaûn muïc * Chuù yù: Chi phí hoaït ñoäng goàm chi phí baùn haøng coäng vôùi chi phí quaûn lyù doanh nghieäp. So saùnh tình hình thöïc hieän (TH) so vôùi keá hoaïch (KH): • Doanh thu: ñaït 130%, vöôït 30% (30 trieäu ñoàng) • Giaù voán haøng baùn: ñaït 132,5%, vöôït 32,5 % (26 trieäu ñoàng) • Chi phí hoaït ñoäng: ñaït 131%, vöôït 31% (3,720 trieäu ñoàng) 6
• Lôïi nhuaän: ñaït 103,5%, vöôït 3,5% (0,28 trieäu ñoàng) Ta haõy cuøng phaân tích veà tyû suaát lôïi nhuaän treân doanh thu ñeå coù keát luaän cuoái cuøng: • Tyû suaát LN keá hoaïch = (8.000/100.000)x100% = 8% • Tyû suaát LN thöïc hieän = (8.280/130.000)x100% = 6,37% Nhaän xeùt : Trong kyø thöïc hieän doanh thu vöôït keá hoaïch 30%, tuy nhieân caùc chæ tieâu veà giaù voán vaø chi phí kinh doanh coù toác ñoä taêng tröôûng nhanh hôn so vôùi toác ñoä taêng truôûng doanh thu (32,5% vaø 31%) vì vaäy laøm cho lôïi nhuaän taêng khoâng ñaùng keå. Maët khaùc, tyû troïng cuûa chi phí so vôùi doanh thu qua hai kyø nhö sau: (80.000 + 12.000 ) Keá hoaïch: × 100% = 92% 100.000 ()106.000 + 15.720 Thöïc hieän:× 100% = 93,63% 130.000 Tyû troïng chi phí trong kyø ñaït vaø vöôït so vôùi keá hoaïch: 93,63% - 92%= 1,63% ñaõ laøm cho tyû suaát lôïi nhuaän giaûm ñi töông öùng: 6,37% - 8% = -1,63%. Keát luaän cuûa quaûn trò: • Phaûi tìm caùch kieåm soaùt chi phí baùn haøng vaø tieát kieäm chi phí kinh doanh; • Giöõ toác ñoä taêng chi phí haøng baùn vaø chi phí kinh doanh thaáp hôn toác ñoä taêng doanh soá, nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng. So saùnh baèng soá bình quaân : Laø daïng ñaëc bieät cuûa so saùnh tuyeät ñoái, bieåu hieän tính ñaëc tröng chung veà maët soá löôïng, nhaèm phaûn aûnh ñaëc ñieåm chung cuûa moät ñôn vò kinh teá, moät boä phaän hay moät toång theå chung coù cuøng moät tính chaát. So saùnh möùc ñoäng töông ñoái coù ñieàu chænh theo quy moâ chung : 7
Möùc ñoäng töông ñoái laø keát quaû so saùnh giöõa trò soá kyø phaân tích vôùi trò soá cuûa kyø goác, nhöng ñaõ ñöôïc ñieàu chænh theo moät heä soá cuûa chæ tieâu coù lieân quan, maø chæ tieâu coù lieân quan naøy quyeát ñònh quy moâ cuûa chæ tieâu phaân tích. Möùc ñoäng töông ñoái = Kyø thöïc hieän – (Kyø goác x heä soá ñieàu chænh) Ta coù coâng thöùc xaùc ñònh cuï theå cho töøng ñoái töôïng: Bieán ñoäng doanh thu = Doanh thu TH - (Doanh thu KH × Chæ soá giaù) Bieán ñoäng quyõ löông = Quyõ löông TH - (Quyõ löông KH× %hoaøn thaønh DT) Ví duï: Taïi doanh nghieäp X trong quyù I naêm 2006, toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân thöïc teá (kyø phaân tích) ñaõ chi ra laø 300 trieäu ñoàng. Nhöng neáu theo döï kieán (kyø keá hoaïch hay kyø tröôùc) thì toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân coù theå chi ra laø 200 trieäu ñoàng. Giaû söû doanh nghieäp trong quyù I naøy ñaõ hoaøn thaønh keá hoaïch saûn xuaát saûn löôïng saûn phaåm baèng 160%. Neáu goïi H laø heä soá ñieàu chænh, F1, F 0 laø toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân saûn xuaát kyø thöïc hieän vaø kyø keá hoaïch, thì möùc bieán ñoäng töông ñoái ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: Soá tuyeät ñoái: ∆F = F 1 – F0 . H F 1 Soá töông ñoái: × 100% F0. H Trong ñoù, F 0.H laø toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân kyø keá hoaïch, nhöng ñaõ ñöôïc ñieàu chænh theo trình ñoä hoaøn thaønh keá hoaïch veà saûn löôïng saûn phaåm. Vaän duïng coâng thöùc ta tính ñöôïc: ∆F = 300 – 200 x 1,6 = -20 (trieäu ñoàng) 300 Hay töông ñöông vôùi: × 100% = 93,7% 200× 1,6 Nhaän xeùt : Toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân saûn xuaát thöïc teá chi ra khoâng phaûi laø taêng leân, maø ñaõ tieát kieäm ñöôïc 20 trieäu ñoàng so vôùi keá hoaïch, vôùi soá töông ñoái giaûm ñi 6,3%. Nghóa laø neáu doanh nghieäp X hoaøn thaønh keá hoaïch saûn phaåm 8
haøng hoùa laø 100% thì ñöôïc pheùp chi ra laø 200 trieäu ñoàng toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân. Do doanh nghieäp ñaõ hoaøn thaønh keá hoaïch saûn löôïng saûn phaåm baèng 160%, thì ñöôïc pheùp chi ra laø 320 trieäu ñoàng veà toång möùc tieàn löông, nhöng treân thöïc teá doanh nghieäp chæ chi ra laø 300 trieäu ñoàng neân ñaõ tieát kieäm ñöôïc 20 trieäu ñoàng veà chi phí tieàn löông coâng nhaân, vôùi soá giaûm töông ñoái laø –6,3% (93,7% - 100%). 1.2.2. Phöông phaùp thay theá lieân hoaøn Laø phöông phaùp maø ôû ñoù caùc nhaân toá laàn löôït ñöôïc thay theá theo moät trình töï nhaát ñònh ñeå xaùc ñònh chính xaùc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán chæ tieâu caàn phaân tích (ñoái töôïng phaân tích) baèng caùch coá ñònh caùc nhaân toá khaùc trong moãi laàn thay theá. Böôùc 1: Xaùc ñònh coâng thöùc. Laø thieát laäp moái quan heä cuûa caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích qua moät coâng thöùc nhaát ñònh. Coâng thöùc goàm tích soá caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích. Ví duï: Doanh thu = Giaù baùn x Saûn löôïng tieâu thuï ( Nhaân toá ) ( Nhaân toá ) Chi phí NVL Soá löôïng Löôïng NVL Ñôn giaù nguyeân = x x tröïc tieáp saûn xuaát tieâu hao vaät lieäu Khi xaây döïng coâng thöùc caàn thöïc hieän theo moät trình töï nhaát ñònh, töø nhaân toá saûn löôïng ñeán nhaân toá chaát löôïng, neáu coù nhieàu nhaân toá löôïng hoaëc nhieàu nhaân toá chaát thì saép xeáp nhaân toá chuû yeáu tröôùc vaø nhaân toá thöù yeáu sau. Böôùc 2: Xaùc ñònh caùc ñoái töôïng phaân tích. So saùnh soá thöïc hieän vôùi soá lieäu goác, cheânh leäch coù ñöôïc ñoù chính laø ñoái töôïng phaân tích. 9
Goïi Q laø chæ tieâu caàn phaân tích; Goïi a, b, c laø trình töï caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích; Theå hieän baèng phöông trrình: Q = a . b . c Ñaët Q 1: Chæ tieâu kyø phaân tích, Q 1= a 1 . b 1. c 1 Q 0: Chæ tieâu kyø keá hoaïch, Q 0 = a 0 . b 0 . c 0 Q1 – Q 0 = ∆Q: möùc cheânh leäch giöõa kyø thöïc hieän vaø kyø goác, ñaây cuõng laø ñoái töôïng caàn phaân tích. ∆Q = a 1 . b 1 . c 1 – a 0 . b 0 . c 0 Böôùc 3: Xaùc ñònh möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá. Thöïc hieän theo trình töï caùc böôùc thay theá. (Löu yù: Nhaân toá ñaõ thay ôû böôùc tröôùc phaûi ñöôïc giöõ nguyeân cho böôùc sau thay theá) • Thay theá böôùc 1 (cho nhaân toá a) a0 . b 0 . c 0 ñöôïc thay theá baèng a1 . b 0 . c 0 Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá a laø: ∆a = a 1 . b 0 . c 0 – a 0 . b 0 . c 0 • Thay theá böôùc 2 (cho nhaân toá b) a1 . b0 . c 0 ñöôïc thay theá baèng a 1 . b1 . c 0 Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá b laø: ∆b = a 1 . b 1 . c 0 – a 1. b 0 . c 0 • Thay theá böôùc 3 (Cho nhaân toá c) a1 . b 1 . c0 ñöôïc thay theá baèng a 1 . b 1 . c1 Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá c laø: ∆c = a 1 . b 1 . c 1 – a 1 . b 1 . c 0 Toång hôïp möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá, ta coù: ∆a + ∆b + ∆c = ∆Q Ví duï: Taïi moät doanh nghieäp coù taøi lieäu sau: 10
CHÆ TIEÂU KYØ KEÁ HOAÏCH KYØ THÖÏC HIEÄN Soá löôïng saûn phaåm saûn xuaát 1.000 sp 1.200 sp Soá giôø lao ñoäng cho 1 SP 8 giôø 7 giôø Ñôn giaù moät giôø coâng 2.000 ñoàng 2.500 ñoàng Baûng 1.2. Tình hình saûn xuaát saûn phaåm Yeâu caàu : Haõy phaân tích tình hình thöïc hieän keá hoaïch chi phí nhaân coâng tröïc tieáp. Coâng vieäc phaân tích ñöôïc tieán haønh nhö sau: Xaùc ñònh coâng thöùc: Goïi: Q0, Q 1 laø saûn löôïng saûn phaåm saûn xuaát kyø keá hoaïch vaø kyø thöïc teá; H0, H 1 laø soá giôø lao ñoäng cho 1 saûn phaåm kyø keá hoaïch vaø kyø thöïc teá; P0, P 1 laø ñôn giaù moät giôø coâng cuûa kyø keá hoaïch vaø kyø thöïc teá; C0, C 1 laø chi phí nhaân coâng tröïc tieáp kyø keá hoaïch vaø thöïc teá; ∆C laø ñoái töôïng caàn phaân tích; Vaäy ta coù: C0 = Q 0.H 0.P0 = 1000 x 8 x 2000 = 16.000.000 ñoàng. C1= Q 1.H1.P1 = 1.200 x 7 x 2500 = 21.000.000 ñoàng. ∆C = C 1 – C 0 = 21.000.000 – 16.000.000 = 5.000.000 ñoàng (ñoái töôïng phaân tích) Tính caùc möùc aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá: Thay theá böôùc 1 (cho nhaân toá Q): Q1.H0.P0 = 1.200 x 8 x 2000 = 19.200.000 ñoàng. Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá Q: Q1.H0.P0 – Q 0.H0.P0 = 19.200.000 – 16.000.000 = 3.200.000 ñoàng. Thay theá böôùc 2 (cho nhaân toá H): 11
Q1.H1.P0 = 1.200 x 7 x 2000 = 16.800.000 ñoàng. Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá H: Q1.H1.P0 – Q 1.H0.P0 = 16.800.000 – 19.200.000 = -2.400.000 ñoàng. Thay theá böôùc 3 (cho nhaân toá P): Q1. H 1. P 1 = C 1 = 21.000.000 ñoàng Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá P: Q1. H 1. P 1 – Q 1. H 1. P 0 = 21.000.000 – 16.800.000 = 4.200.000 ñoàng. Toång hôïp möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá: 3.200.000 + (-2.400.000) + 4.200.000 = 5.000.000 ñoàng. Böôùc 4: Tìm nguyeân nhaân laøm thay ñoåi caùc nhaân toá: Neáu do nguyeân nhaân chuû quan töø doanh nghieäp thì phaûi tìm bieän phaùp ñeå khaéc phuïc nhöõng nhöôïc ñieåm, thieáu xoùt ñeå kyø sau thöïc hieän ñöôïc toát hôn. Böôùc 5 : Ñöa ra caùc bieän phaùp khaéc phuïc nhöõng nhaân toá chuû quan aûnh höôûng khoâng toát ñeán chaát luôïng kinh doanh vaø ñoàng thôøi cuûng coá, xaây döïng phöông höôùng cho kyø sau. * Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp thay theá lieân hoaøn: Öu ñieåm: Laø phöông phaùp ñôn giaûn, deã tính toaùn so vôùi caùc phöông phaùp xaùc ñònh nhaân toá aûnh höôûng khaùc. Phöông phaùp thay theá lieân hoaøn coù theå xaùc ñònh ñöôïc caùc nhaân toá coù quan heä vôùi chæ tieâu phaân tích baèng thöông, toång, hieäu, tích soá vaø caû soá %. Nhöôïc ñieåm: Khi xaùc ñònh nhaân toá naøo ñoù, phaûi giaû ñònh caùc nhaân toá khaùc khoâng ñoåi, trong thöïc teá caùc nhaân toá coù theå thay ñoåi. 12
Vieäc saép xeáp trình töï caùc nhaân toá phaûi töø nhaân toá saûn löôïng ñeán chaát löôïng, trong thöïc teá vieäc phaân bieät roû raøng giöõa nhaân toá saûn löôïng vaø nhaân toá chaát löôïng laø khoâng deã daøng . 1.2.3. Phöông phaùp soá cheânh leäch Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa phöông phaùp thay theá lieân hoaøn. Phöông phaùp naøy cuõng thöïc hieän ñaày ñuû caùc böôùc nhö vaäy, tuy chæ khaùc ñieåm sau: Khi xaùc ñònh nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích, thay vì ta tieán haønh thay theá soá lieäu maø seõ duøng soá cheânh leäch cuûa töøng nhaân toá ñeå tính aûnh höôûng cuûa töøng nhaân toá. Ví duï: Laáy soá lieäu ví duï treân giôø ñ Aûnh höôûng cuûa nhaân toá saûn löôïng = (1200sp - 1000sp) x 8 /sp x 2000 /giôø = 3.200.000 ñoàng giôø giôø ñ Aûnh höôûng cuûa giôø coâng tieâu hao = 1200sp x (7 /sp - 8 /sp ) x 2000 /giôø = - 2.400.000 ñoàng giôø ñ ñ Aûnh höôûng cuûa ñôn giaù giôø coâng = 1200sp x 7 /sp x (2500 /giôø -2000 /giôø) = 4.200.000 ñoàng Toång hôïp möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá: 3.200.000 + (-2.400.000) + 4.200.000 = 5.000.000 ñoàng Nhö vaäy, phöông phaùp soá cheânh leäch chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc khi caùc nhaân toá coù quan heä baèng tích soá, vaø thöông soá ñeán chæ tieâu phaân tích maø thoâi. * Chuù yù: Neáu coù caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán chæ tieâu phaân tích trong kyø goác vaø thöïc hieän: Kyø keá hoaïch = A 0 x B 0 x C 0 x D 0 Kyø thöïc hieän = A 1 x B 1 x C 1 x D 1 Ta co ù: 13
Aûnh höôûng cuûa nhaân toá (A) = (A 1 – A 0) x B 0 x C 0 x D 0 Aûnh höôûng cuûa nhaân toá (B) = A 1 x (B 1 – B 0) x C 0 x D 0 Aûnh höôûng cuûa nhaân toá (C) = A 1 x B 1 x (C 1 – C 0) x D 0 Aûnh höôûng cuûa nhaân toá (D) = A 1 x B 1 x C 1 x (D 1 – D 0) 1.2.4. Phöông phaùp lieân heä caân ñoái Cuõng laø phöông phaùp duøng ñeå phaân tích möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá maø giöõa chuùng coù saün moái lieân heä caân ñoái vaø chuùng laø nhaân toá ñoäc laäp. Moät löôïng thay ñoåi trong moãi nhaân toá seõ laøm thay ñoåi trong chæ tieâu phaân tích ñuùng moät löôïng töông öùng. Nhöõng lieân heä caân ñoái thöôøng gaëp trong phaân tích nhö: Taøi saûn vaø nguoàn voán; caân ñoái haøng toàn kho; ñaúng thöùc quaù trình kinh doanh; nhu caàu voán vaø söû duïng voán v.v Ví duï: Duøng phöông phaùp lieân heä caân ñoái, phaân tích caùc nhaân toá noäi taïi aûnh höôûng ñeán giaù trò haøng toàn kho cuoái kyø qua soá lieäu sau: Ñôn vò tính: ngaøn ñoàng Chæ tieâu Toàn ñaàu kyø Nhaäp trong Xuaát trong Toàn cuoái kyø kyø kyø Thöïc hieän 90.000 1.100.000 1.110.000 80.000 Keá hoaïch 100.000 1.000.000 1.050.000 50.000 Baûng 1.3. Tình hình nhaäp – xuaát – toàn Ta coù lieân heä caân ñoái: Toàn ñaàu kyø + Nhaäp trong kyø = Xuaát trong kyø + Toàn cuoái kyø Suy ra: Toàn cuoái kyø = Toàn ñaàu kyø + Nhaäp trong kyø – Xuaát trong kyø (Q) (a) (b) (c) 14
Goïi: Q laø chæ tieâu caàn phaân tích; a, b, c laø caùc nhaân toá – coù lieân heä ñoäc laäp, aûnh höôûng ñeán chæ tieâu caàn phaân tích. Ta coù ñoái töôïng phaân tích ( ∆Q): Toàn kho cuoái kyø – Toàn kho cuoái kyø = 80.000 – 50.000 = 30.000 ngñ ∆Q = Q 1 – Q 0 = ∆a + ∆b - ∆c. Nhö vaäy: Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá a (toàn ñaàu kyø): ∆a = a 1 – a 0 = 90.000 – 100.000 = -10.000 ngñ Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá b (Nhaäp trong kyø): ∆b = b 1 – b 0 = 1.100.000 – 1.000.000 = 100.000 ngñ Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá c (Xuaát trong kyø): ∆c = c 1 – c 0 = 1.110.000 – 1.050.000 = 60.000 ngñ Toång hôïp caùc nhaân toá aûnh höôûng: ∆Q = Q 1 – Q 0 = ∆a + ∆b - ∆c = -10.000 + 100.000 + 60.000 = 30.000 ngñ Phöông phaùp caân ñoái ñöôïc söû duïng nhieàu trong coâng taùc laäp keá hoaïch saûn xuaát kinh doanh vaø ngay caû coâng taùc haïch toaùn. Ta xeùt ví duï cuï theå: Töø keát quaû caân ñoái giöõa taøi saûn vaø nguoàn voán trong baûng caân ñoái keá toaùn seõ giuùp nhaø quaûn lyù cô caáu taøi tính hieän taïi vaø vieäc söû duïng nguoàn taøi chính ñoù mang laïi hieäu quaû nhö theá naøo, ñeå töø ñoù coù nhöõng döï baùo cho thôøi gian tôùi. 15
Soá Soá Soá Soá ñaàu Cheânh Cheânh Taøi saûn cuoái Nguoàn voán ñaàu cuoái naêm leäch leäch kyø naêm kyø A. Taøi saûn ngaén haïn 400 440 + 40 A. Nôï phaûi traû 300 340 + 40 I. Tieàn 50 70 + 20 I. Nôï ngaén haïn 100 80 - 20 II. Phaûi thu 100 120 + 20 II. Nôï daøi haïn 200 260 + 60 III. Toàn kho 250 250 - B. Voán chuû sôû höõu 700 770 + 70 B. Taøi saûn daøi haïn 600 670 + 70 I. Voán chuû sôû höõu 700 770 + 70 I. Taøi saûn coá ñònh 500 610 + 110 1. Voán ñaàu tö CSH 550 550 - II. Ñaàu tö daøi haïn 100 60 - 40 2.LN chöa phaân phoái 150 220 + 70 Coäng taøi saûn 1.000 1.110 + 110 Coäng nguoàn voán 1.000 1.110 + 110 Baûng 1.4. Baûng phaân tích caùc khoaûn muïc baûng caân ñoái keá toaùn Nhìn chung toång taøi saûn cuõng nhö nguoàn voán cuoái kyø taêng 110 trieäu so vôùi ñaàu naêm, nhö vaäy veà quy moâ hoaït ñoäng ôû doanh nghieäp ñaõ taêng leân ñaùng keå. Veà maët taøi saûn: Chuû yeáu taêng do taøi saûn coá ñònh taêng 110 trieäu, sau ñoù laø caùc khoaûn phaûi thu taêng 20 trieäu, coøn ñaàu tö daøi haïn giaûm 40 trieäu. Veà maët nguoàn voán: Chuû yeáu taêng do lôïi nhuaän sau thueá chöa phaân phoái taêng 70 trieäu vaø nôï daøi haïn taêng 60 trieäu, coøn nôï ngaén haïn giaûm 20 trieäu. Söû duïng phöông phaùp caân ñoái ñeå phaân tích, vôùi söï caân ñoái giöõa taøi saûn vaø nguoàn voán ta thaáy, doanh nghieäp ñaõ giaûm caùc khoaûn ñaàu tö daøi haïn, taêng nôï vay daøi haïn ñeå ñaàu tö cho taøi saûn coá ñònh, keát quaû hoaït ñoäng trong naêm doanh nghieäp ñaõ taêng lôïi nhuaän sau thueá chöa phaân phoái laø 70 trieäu ñoàng. 1.2.5. Phöông phaùp hoài quy Hoài quy – noùi theo caùch ñôn giaûn, laø ñi ngöôïc laïi veà quaù khöù (regression) ñeå nghieân cöùu nhöõng döõ lieäu (data) ñaõ dieãn ra theo thôøi gian (döõ lieäu chuoãi thôøi gian – time series) hoaëc dieãn ra taïi cuøng moät thôøi ñieåm (döõ lieäu thôøi ñieåm hoaëc döõ lieäu cheùo – cross section) nhaèm tìm ñeán moät quy luaät veà moái quan heä giöõa 16
chuùng. Moái quan heä ñoù ñöôïc bieåu dieãn thaønh moät phöông trình (hay moâ hình) goïi laø: phöông trình hoài quy maø döïa vaøo ñoù, coù theå giaûi thích baèng caùc keát quaû löôïng hoaù veà baûn chaát, hoã trôï cuûng coá caùc lyù thuyeát vaø döï baùo töông lai. Theo thuaät ngöõ toaùn, phaân tích hoài quy laø söï nghieân cöùu möùc ñoä aûnh höôûng cuûa moät hay nhieàu bieán soá (bieán giaûi thích hay bieán ñoäc laäp – independent variable), ñeán moät bieán soá (bieán keát quaû hay bieán phuï thuoäc – dependent variable), nhaèm döï baùo bieán keát quaû döïa vaøo caùc giaù trò ñöôïc bieát tröôùc cuûa caùc bieán giaûi thích. Trong phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh cuõng nhö trong nhieàu lónh vöïc khaùc, hoài quy laø coâng cuï phaân tích ñaày söùc maïnh khoâng theå thay theá, laø phöông phaùp thoáng keâ toaùn duøng ñeå öôùc löôïng, döï baùo nhöõng söï kieän xaûy ra trong töông lai döïa vaøo quy luaät quaù khöù. a. Phöông phaùp hoài quy ñôn Coøn goïi laø hoài quy ñôn bieán, duøng xeùt moái quan heä tuyeán tính giöõa 1 bieán keát quaû vaø 1 bieán giaûi thích hay laø bieán nguyeân nhaân (neáu giöõa chuùng coù moái quan heä nhaân quaû). Trong phöông trình hoài quy tuyeán tính, moät bieán goïi laø: bieán phuï thuoäc; moät bieán kia laø taùc nhaân gaây ra söï bieán ñoåi, goïi laø bieán ñoäc laäp. Phöông trình hoài quy ñôn bieán (ñöôøng thaúng) coù daïng toång quaùt: Y = a + bX (1.1) Trong ñoù: Y: bieán soá phuï thuoäc (dependent variable); X: bieán soá ñoäc laäp (independent variable); a: tung ñoä goác hay nuùt chaën (intercept); b: ñoä doác hay heä soá goác (slope). Y trong phöông trình treân ñöôïc hieåu laø Y öôùc löôïng, ngöôøi ta thöôøng vieát ^ döôùi hình thöùc coù noùn Y 17
Ví duï: Phöông trình toång chi phí cuûa doanh nghieäp coù daïng: Y = a + bX Trong ñoù: Y: Toång chi phí phaùt sinh trong kyø; X: Khoái löôïng saûn phaåm tieâu thuï; a: Toång chi phí baát bieán; b: chi phí khaû bieán ñôn vò saûn phaåm; bX: Toång chi phí khaû bieán. Y Y = a + bX bX a X 0 Ñoà thò 1.1. ÖÙng xöû cuûa caùc loaïi chi phí Nhaän xeùt: Vôùi phöông trình treân, toång chi phí Y chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa khoái löôïng hoaït ñoäng X theo quan heä tyû leä thuaän. Khi X taêng daãn ñeán Y taêng; khi X giaûm daãn ñeán Y giaûm; Khi X = 0 thì Y = a: Caùc chi phí nhö tieàn thueâ nhaø, chi phí khaáu hao, tieàn löông thôøi gian vaø caùc khoaûn chi phí haønh chính khaùc laø nhöõng chi phí baát bieán, khoâng chòu aûnh höôûng töø thay ñoåi cuûa khoái löôïng hoaït ñoäng. 18
Ñöôøng bieåu dieãn a song song vôùi truïc hoaønh. Trò soá a laø heä soá coá ñònh, theå hieän “chi phí toái thieåu” trong kyø cuûa doanh nghieäp (nuùt chaën treân ñoà thò). Trò soá b quyeát ñònh ñoä doác (töùc ñoä nghieâng cuûa ñöôøng bieåu dieãn chi phí treân ñoà thò); Ñöôøng toång chi phí Y = a + bX vaø ñöôøng chi phí khaû bieán bX song song vôùi nhau vì giöõa chuùng coù cuøng chung moät ñoä doác b (slope). Xuaát phaùt ñieåm cuûa ñöôøng toång chi phí baét ñaàu töø nuùt chaën a (intercept = a) treân truïc tung; trong khi ñoù, ñöôøng chi phí khaû bieán laïi baét ñaàu töø goác truïc toaï ñoä vì coù nuùt chaën baèng 0 (intercept = 0). Hay noùi moät caùch khaùc, theo noäi dung kinh teá, khi khoái löôïng hoaït ñoäng baèng 0 (X=0) thì chi phí khaû bieán cuõng seõ baèng 0 (bX=0). Ví duï chi tieát: Coù tình hình veà chi phí hoaït ñoäng (taøi khoaûn 641 vaø taøi khoaûn 642: chi phí baùn haøng vaø chi phí quaûn lyù doanh nghieäp) vaø doanh thu (taøi khoaûn 511) taïi moät doanh nghieäp ñöôïc quan saùt qua caùc döõ lieäu cuûa 6 kyø kinh doanh nhö sau: (ñôn vò tính: trieäu ñoàng). Kyø kinh doanh Doanh thu baùn haøng Chi phí hoaït ñoäng 1 1.510 323 2 1.820 365 3 2.104 412 4 2.087 410 5 1.750 354 6 2.021 403 Baûng 1.5. Tình hình thöïc hieän chi phí cuûa 6 kyø kinh doanh Yeâu caàu : Phaân tích cô caáu chi phí hoaït ñoäng (baát bieán, khaû bieán) cuûa doanh nghieäp. Höôùng daãn : 19
Yeâu caàu cuûa vaán ñeà laø thieát laäp phöông trình chi phí hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, töùc ñi tìm giaù trò caùc thoâng soá a, b vôùi muïc ñích phaùt hieän quy luaät bieán ñoåi cuûa chi phí naøy tröôùc söï thay ñoåi cuûa doanh thu, nhaèm ñeán vieäc döï baùo chi phí cho caùc quy moâ hoaït ñoäng khaùc nhau hoaëc cho caùc kyø kinh doanh tieáp theo. Phöông trình chi phí hoaït ñoäng coù daïng: Y = a + bX Trong ñoù: a: Toång chi phí baát bieán b: chi phí khaû bieán 1 ñôn vò doanh thu X: Doanh thu baùn haøng Y: Toång chi phí hoaït ñoäng Coù nhieàu phöông phaùp thoáng keâ tính a, b nhö: Phöông phaùp cöïc trò: Coøn goïi laø phöông phaùp caän treân – caän döôùi (High – low method). Cuï theå ñeå tìm trò soá a, b cuûa phöông trình theo ví duï treân baèng caùch söû duïng coâng thöùc vaø caùch tính toaùn nhö sau: Hieäu soá cuûa chi phí cao nhaát vaø tha áp nhaát b = (1.2) Hieäu soá cuûa doanh thu cao nhaát vaø t haáp nhaát 412 - 323 b = = 0,15 2.104 - 1.510 Trong ñoù: Chi phí cöïc ñaïi: 412 Chi phí cöïc tieåu: 323 Doanh thu cöïc ñaïi: 2.104 Doanh thu cöïc tieåu: 1.510 Töø phöông trình: Y = a +bX, suy ra: a = Y – bX; Taïi ñieåm ñaït doanh thu cao nhaát (high), ta coù: 20
a = 412 – 0,15 x 2.104 = 96,4 Taïi ñieåm ñaït doanh thu thaáp nhaát (low), ta coù: a = 323 – 0,15 x 1.510 = 96,4 Phöông trình chi phí kinh doanh ñaõ ñöôïc thieát laäp: Y = 96,4 + 0,15X Löu yù: • Phöông phaùp cöïc trò raát ñôn giaûn, deã tính toaùn nhöng thieáu chính xaùc trong nhöõng tröôøng hôïp döõ lieäu bieán ñoäng baát thöôøng. • Tröôøng hôïp taäp döõ lieäu coù soá quan saùt lôùn, vieäc tìm thaáy nhöõng giaù trò cöïc trò gaëp khoù khaên vaø deã nhaàm laãn, Microsoft Excel seõ cung caáp moät caùch nhanh choùng vaø chính xaùc caùc giaù trò thoáng keâ: Max, min, range (=Max-Min) nhö sau: Leänh söû duïng trong Microsoft Excel: Tools / Data Analysis / Descriptive Statistics/ OK / Summary Statistics / OK. Column1 (doanh thu) Column2 (chi phí) Giaûi thích Mean 1.882,00 Mean 377,83 Giaù trò trung bình Standard Error 94,92 Standard Error 14,80 Sai soá chuaån Median 1.920,50 Median 384,00 Trung vò Mode #N/A Mode #N/A Yeáu vò Standard Deviation 232,50 Standard Deviation 36,26 Ñoä leäch chuaån Sample Variance 54.056,40 Sample Variance 1.314,97 Phöông sai (maãu) Kurtosis -0,49 Kurtosis -1,30 Ñoä choùp Skewness -0,76 Skewness -0,58 Ñoä nghieâng Range 594,00 Range 89,00 Khoaûng (mieàn) Minimum 1.510,00 Minimum 323,00 Giaù trò toái thieåu Maximum 2.104,00 Maximum 412,00 Giaù trò toái ña Sum 11.292,00 Sum 2.267,00 Toång coäng giaù trò Count 6,00 Count 6,00 Soá laàn quan saùt Baûng 1.6. Keát quaû caùc ñaïi löôïng ñaëc tröng thoáng keâ trong Microsoft Excel 21
Neáu trong Tools khoâng hieän haønh saün Data Analysis, ta duøng leänh: Tools / Add – Ins / Analysis ToolPak / OK. Giaûi thích caùc thoâng soá tính ñöôïc cuï theå taïi coät chi phí: Mean (giaù trò trung bình): laø bình quaân soá hoïc (Average) cuûa taát caû caùc giaù trò quan saùt. Ñöôïc tính baèng caùch laáy toång giaù trò caùc quan saùt (Sum) chia cho soá quan saùt (Count). n ∑ Xi = 2.267 X =i 1 = = 377,83 n 6 Standard Error (sai soá chuaån): duøng ñeå ño ñoä tin caäy cuûa giaù trò trung bình maãu. Ñöôïc tính baèng caùch laáy ñoä leäch chuaån (Standard Deviation) chia cho caên baäc 2 cuûa soá quan saùt. σ = =36,26 = SX 14,80 n 6 Ta coù theå noùi: coù khaû naêng 95% laø giaù trò trung bình naèm trong khoaûng coäng tröø (+/-) 2 laàn sai soá chuaån so vôùi giaù trò trung bình. Theo ví duï treân, ñoù laø khoaûng: 377,83−×( 2 14,8) ;377,83 +×( 2 14,8)  töùc laø khoaûng : [ 348,23 ; 407,43 ] Döïa vaøo coâng thöùc treân ta cuõng thaáy raèng: vôùi ñoä leäch chuaån σ khoâng ñoåi, n caøng lôùn thì S caøng nhoû. Töùc khoaûng dao ñoäng seõ heïp hôn vaø ñoä chính xaùc seõ cao hôn. Ngöôøi ta cuõng döïa vaøo coâng thöùc naøy ñeå tính soá quan saùt caàn thieát n. Median (trung vò): laø giaù trò naèm ôû vò trí trung taâm (khaùc vôùi giaù trò trung bình Mean). Ñöôïc tính baèng caùch: • Neáu soá quan saùt n laø soá leõ: saép xeáp caùc giaù trò quan saùt töø nhoû ñeán lôùn, giaù trò ñöùng vò trí chính giöõa laø soá trung vò. 22
• Neáu soá quan saùt n laø soá chaün: saép xeáp caùc giaù trò quan saùt töø nhoû ñeán lôùn, trung bình coäng cuûa 2 giaù trò ñöùng ôû vò trí chính giöõa laø soá trung vò. Theo ví duï treân, ta saép xeáp caùc quan saùt coù giaù trò töø nhoû ñeán lôùn: 323, 354, 365, 403, 410, 412. 365+ 403 Median = = 384 2 Mode (yeáu vò): laø giaù trò xuaát hieän nhieàu laàn nhaát. Theo ví duï treân, ta khoâng coù yeáu vò naøo caû (#N/A) Standard Deviation (ñoä leäch chuaån): ñöôïc xem nhö laø ñoä leäch trung bình, ñaïi dieän cho caùc ñoä leäch (hieäu soá) giöõa caùc giaù trò quan saùt thöïc vaø giaù trò trung bình (Mean). Ñoä leäch chuaån laø ñaïi löôïng duøng ñeå ño möùc ñoä phaân taùn (xa hay gaàn) cuûa caùc giaù trò quan saùt xung quanh giaù trò trung bình. Ñöôïc tính baèng caùch laáy caên baäc 2 cuûa phöông sai σ 2 (trung bình cuûa bình phöông caùc ñoä leäch: ñoä leäch aâm – negative deviation vaø ñoä leäch döông – positive deviation). σ= σ 2 =1.314,97 = 36,26 (σ : ñoïc laø sigma ) Sample Variance (phöông sai maãu): laø trung bình cuûa bình phöông caùc ñoä leäch. Gioáng nhö ñoä leäch chuaån, noù cuõng duøng ñeå xem möùc ñoä phaân taùn caùc giaù trò quan saùt thöïc xung quanh giaù trò trung bình. Ñöôïc tính baèng caùch laáy toång caùc bình phöông caùc ñoä leäch (toång caùc hieäu soá giöõa giaù trò quan saùt thöïc vaø giaù trò trung bình) chia cho soá quan saùt tröø 1 (n – 1). Theo ví duï treân ta coù: n − 2 ∑(Xi X ) = σ 2 =i 1 = 1.314,97 n −1 (σ 2 : ñoïc laø sigma bình phöông) 23
Kurtosis (ñoä choùp): laø heä soá ñaëc tröng thoáng keâ duøng ñeå ño möùc ñoä “ñoàng nhaát” cuûa caùc giaù trò quan saùt. • Ñöôøng cong raát choùp (very peaked): nhoïn ñöùng, kurtosis > 3. Neáu ñöôøng bieåu dieãn döôùi ñaây moâ taû phaân phoái caùc giaù trò doanh thu, ta coù theå noùi raèng ña soá caùc giaù trò doanh thu raát gaàn vôùi nhau (the same revenue) duø coù moät soá ít mang giaù trò raát nhoû hoaëc raát lôùn. • Ñöôøng cong raát beït (very flat): phaúng naèm, kurtosis < 3. Neáu ñöôøng bieåu dieãn döôùi ñaây moâ taû phaân phoái caùc giaù trò doanh thu, ta coù theå noùi raèng ña soá caùc giaù trò doanh thu ñöôïc traûi ñeàu töø nhoû ñeán lôùn trong moät khoaûng roäng hôn. Theo ví duï treân, ñoä choùp baèng: - 1,30. Skewness (ñoä nghieâng): laø heä soá duøng ñeå ño “ñoä nghieâng” khi phaân phoái xaùc suaát khoâng caân xöùng theo hình chuoâng ñeàu. 24
• Nghieâng veà traùi ta coøn goïi laø “nghieâng aâm” (Skewned to the left), skewness 0,5: nghieâng ít. Neáu ñöôøng bieåu dieãn döôùi ñaây moâ taû phaân phoái caùc giaù trò doanh thu, ta coù theå noùi raèng ña soá caùc giaù trò doanh thu gaàn vôùi doanh thu lôùn nhaát duø coù moät soá ít mang giaù trò nhoû hôn hoaëc raát nhoû (ôû beân traùi). • Nghieâng veà phaûi ta coøn goïi laø “nghieâng döông” (Skewned to the right), skewness > 1: nghieâng nhieàu, < 0,5: nghieâng ít. Neáu ñöôøng bieåu dieãn döôùi ñaây moâ taû phaân phoái caùc giaù trò doanh thu, ta coù theå noùi raèng ña soá caùc giaù trò doanh thu gaàn vôùi doanh thu nhoû nhaát duø coù moät soá ít mang giaù trò lôùn hôn hoaëc raát lôùn (ôû beân phaûi). Theo ví duï treân, ñoä nghieâng baèng: -0,58. Range (khoaûng) also range width (hay beà roäng cuûa khoaûng): laø ñoä daøi cuûa khoaûng quan saùt (khoaûng bieán thieân), ñöôïc tính baèng laáy giaù trò quan saùt cöïc ñaïi Max tröø ñi giaù trò quan saùt cöïc tieåu Min. Range = Max – Min = 412 – 323 = 89 Minimum (giaù trò quan saùt cöïc tieåu): giaù trò nhoû nhaát trong caùc quan saùt. 25
Min = 323 Maximum (giaù trò quan saùt cöïc ñaïi): giaù trò lôùn nhaát trong caùc quan saùt. Max = 412 Sum (toång coäng giaù trò cuûa caùc quan saùt): laø toång coäng taát caû caùc giaù trò cuûa taát caû caùc quan saùt trong taäp döõ lieäu. Theo ví duï treân, ta coù: n = = Sum ∑ Xi 2.267 i=1 Count (soá quan saùt): laø soá ñeám cuûa soá laàn quan saùt (n). Theo taäp döõ lieäu ôû ví duï treân, ta coù: n = 6 Phöông phaùp thoáng keâ hoài quy: Coøn goïi laø thoáng keâ hoài quy ñôn giaûn (simple regression statistical) duøng phöông phaùp thoáng keâ toaùn ñeå tính caùc heä soá a, b cuûa phöông trình hoài quy döïa treân toaøn boä quan saùt cuûa taäp döõ lieäu. Ñaây laø phöông phaùp ñaùng tin caäy nhaát vaø vì vaäy ñoøi hoûi coâng phu hôn. Vaãn duøng soá lieäu ôû ví duï treân, laäp baûng tính caùc trò soá cô sôû roài caên cöù vaøo coâng thöùc ñeå tính caùc thoâng soá cuûa phöông trình. Ta coù coâng thöùc trong thoáng keâ toaùn: n ∑()Xi− X() Y i − Y = i=1 b n (1.3) − 2 ∑(Xi X ) i=1 a= Y − bX (1.4) Chöùng minh coâng thöùc: 26
Coâng thöùc treân ñöôïc chöùng minh töø phöông phaùp hoài quy caùc bình phöông toái thieåu cuûa caùc hieäu soá (ñoä leäch : Deviation) giöõa caùc giaù trò quan saùt vaø giaù trò öôùc löôïng cuûa bieán soá phuï thuoäc (Y= a + bX i ) . 2 Vôùi phöông phaùp toång caùc bình phöông toái thieåu, goïi eâi laø bình phöông caùc ñoä leäch, ta coù: n n n 2 2 2 ∑eâi= ∑()( YY ii − = ∑ YabX i −− i ) (1.5) i=1 i = 1 i = 1 n 2 Min∑ eâi (1.6) i=1 Giaûi heä phöông trình vi phaân ñeå tìm giaù trò caùc thoâng soá. Laáy ñaïo haøm rieâng phaàn theo a vaø cho baèng 0: ∂ n − −2 = ∂ ∑(Yi a bX i ) 0 (1.7) a i=1 Laáy ñaïo haøm rieâng phaàn theo b vaø cho baèng 0: ∂ n − −2 = ∂ ∑(Yi a bX i ) 0 (1.8) b i=1 Laáy ñaïo haøm roài cuøng chia cho -2 (hay nhaân cho -1/2), ta coù heä phöông trình chuaån, vôùi n quan saùt: ∑XY= a ∑ X + b ∑ X 2 (1.9) ∑Y= na + b ∑ X (1.10) Duøng phöông phaùp khöû, giaûi heä phöông trình coù 2 aån soá, ta laàn löôïc coù ñöôïc giaù trò caùc thoâng soá a, b nhö caùc coâng thöùc (1.3) vaø (1.4) neân treân. Deã daøng thaáy ñöôïc yù nghóa caùc ñoä leäch toái thieåu qua ñoà thò sau: 27
Y Ñöôøng hoài quy bình Y i ° quaân toái thieåu: Y = a + bX Ñoä leäch (deviation): Yi − Y Y ° ° X 0 Xi Ñoà thò 1.2. Ñoä leäch cuûa caùc giaù trò quan saùt so vôùi giaù trò öôùc löôïng Giaûi thích ñoà thò: Ñöôøng hoài quy Y = a + bX laø ñöôøng öôùc löôïng toát nhaát, chöùa caùc giaù trò öôùc löôïng cuûa Y maø ñoä leäch trung bình giöõa chuùng vaø giaù trò quan saùt thöïc laø nhoû nhaát (toái thieåu). Caùc ñoä leäch naèm phía treân ñöôøng öôùc löôïng nhìn töø goác cuûa truïc toaï ñoä, goïi laø ñoä leäch döông (Positive deviation); caùc ñoä leäch naèm phía döôùi ñöôøng öôùc löôïng nhìn töø goác cuûa truïc toaï ñoä, goïi laø ñoä leäch aâm (Negative deviation). Taïi sao laø bình phöông toái thieåu? Muïc ñích cuoái cuøng cuûa phöông phaùp hoài quy laø duøng ñeå giaûi thích hoaëc döï baùo moät ñoái töôïng caàn nghieân cöùu. Cuï theå laø ñi tìm giaù trò caùc thoâng soá a, b ñeå xaây döïng phöông trình hoài quy tuyeán tính (ñöôøng thaúng) coù daïng toång quaùt: Y = a + bX . Moãi giaù trò öôùc löôïng (öôùc löôïng ñieåm) laø giaù trò öôùc löôïng trung bình ñieåm cuûa bieán keát quaû Y i . Khaû naêng chæ coù theå xaûy ra caùc giaù trò trong moät “khoaûng öôùc löôïng” vôùi moät “ñoä tin caäy” nhaát ñònh maø thoâi. Vì xaùc suaát ñeå giaù trò thöïc Y i 28
baèng vôùi giaù trò öôùc löôïng ñieåm Yi laø baèng 0, hay noùi caùch khaùc laø raát khoù coù khaû naêng xaûy ra. YÙ nghóa cuûa phöông phaùp bình phöông toái thieåu laø laøm sao cho ñoä leäch trung bình giöõa Y vaø Y i laø nhoû nhaát: (Yi − Y ) → 0 Trong ñoù, Y i laø caùc giaù trò quan saùt thöïc vaø Y= a + bX laø caùc giaù trò öôùc löôïng (giaù trò trung bình) cuûa Y i. Khi aáy, giaù trò öôùc löôïng “gaàn vôùi” giaù trò quan saùt thöïc vaø phöông trình hoài quy duøng ñeå döï baùo seõ trôû neân khaû thi, thích hôïp nhaát vaø chính xaùc nhaát trong ñieàu kieän coù theå. ( i − ) X X . 2 2 2 2 − − n Xi Yi Xi Yi Xi Y i Xi − X Yi − Y ( Xi X ) (Yi Y ) ()Yi − Y 1 1.510 323 2.280.100 104.329 487.730 -372 -55 20.398 138.384 3.007 2 1.820 365 3.312.400 133.225 664.300 -62 -13 796 3.844 165 3 2.104 412 4.426.816 169.744 866.848 222 34 7.585 49.284 1.167 4 2.087 410 4.355.569 168.100 855.670 205 32 6.594 42.025 1.035 5 1.750 354 3.062.500 125.316 619.500 -132 -24 3.146 17.424 568 6 2.021 403 4.084.441 162.409 814.463 139 25 3.498 19.321 633 ∑ 11.292 2.267 21.521.826 863.123 4.308.511 0 0 42.017 270.282 6.575 Baûng 1.7. Caùc trò soá cô sôû thoáng keâ Tính giaù trò trung bình (mean) cuûa caùc bieán X, Y vôùi 6 quan saùt: 11.292 X = = 1.882 6 2.267 Y = =377,83 ≈ 378 6 Tröôùc heát, xeùt möùc ñoä töông quan (correlation) giöõa bieán soá phuï thuoäc vaø bieán soá ñoäc laäp baèng coâng thöùc: 29
n ∑()Xi− X() Y i − Y R = i=1 n2 n 2 (1.11) ∑()XXi− ∑ () YY i − i=1 i = 1 R = +1 : töông quan hoaøn toaøn vaø ñoàng bieán; R = -1: töông quan hoaøn toaøn vaø nghòch bieán; R caøng gaàn 1, töông quan caøng maïnh (0,8<R < 1 ); R töø 0,4 ñeán 0,8: töông quan trung bình; R nhoû hôn 0,4: töông quan yeáu. Theo soá lieäu treân, ñoä töông quan ño ñöôïc: 42.017 R = = 0,993 ()()270.282 6.575 YÙ nghóa cuûa ñoä töông quan noùi leân cöôøng ñoä cuûa moái quan heä tuyeán tính cuûa hai bieán X vaø Y. Trôû laïi, thay caùc giaù trò ñaõ tính ôû baûng 1.7 vaøo coâng thöùc (1.3) vaø (1.4) ôû treân, ta coù: n ∑()Xi− X() Y i − Y =i=1 =42.017 = b n 0,155 − 2 270.282 ∑(Xi X ) i=1 a=−= Y bX 377,83 −( 0,155 × 1882) = 86,12 Vaäy phöông trình hoài quy coù daïng Y = a + bX seõ laø: Y = 86,12 + 0,155X Tính treân phaàn meàm Microsoft Excel: Coù 2 caùch thöïc hieän treân Excel: Caùch 1 : duøng haøm Fx: Paste function 30
Tìm trò soá b (slope), söû duïng leänh: Insert / Fx / Statistical (select a category: choïn loaïi haøm) / slope (select a function: löïa choïn teân haøm) / OK / queùt ñaùnh daáu khoái coät döõ lieäu Y vaø coät döõ lieäu X / OK. Tìm trò soá a (intercept), söû duïng leänh gioáng nhö tìm trò soá a, chæ thay ñoåi baèng teân haøng Slope baèng teân haøm Intercept (function name) Tìm trò soá R (correlation), duøng leänh: Insert / Fx / Statistical (select a category: löïa choïn loaïi haøm) / Correl (select a function: löïa choïn teân haøm) / OK / queùt ñaùnh daáu khoái coät döõ lieäu X vaø coät döõ lieäu Y / OK. Caùch 2 : Duøng Regression (thöôøng duøng ñeå chaïy hoài quy ña bieán) Khi thao taùc treân Microsoft Excel, ta söû duïng leänh: Tools / Data Analysis / Regression / OK. Trong phaàn Input (nhaäp ñaàu vaøo): Nhaäp döõ lieäu Y vaøo oâ: Input Y Range; Nhaäp döõ lieäu X vaøo oâ: Input X Range; Trong phaàn Output options (vò trí ñaàu ra) coù 2 löïa choïn: Choïn sheet môùi: duøng New worksheet ply; Choïn sheet hieän haønh: duøng Output Range. Chöông trình Microsoft Excel seõ cho baûng keát quaû sau: 31
SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0,9967 R Square 0,9935 Adjusted R Square 0,9918 Standard Error 3,2799 Observations 6 ANOVA Df SS MS F Significance F Regression 1 6.531,80 6.531,80 607,16 0,00 Residual 4 43,03 10,76 Total 5 6.574,83 Coefficients Standard t Stat P-value Lower 95% Upper Error 95% Intercept 85,265 11,949 7,136 0,00 52,09 118,44 X Variable 1 0,155 0,006 24,641 0,00 0,14 0,17 Baûng 1.8. Keát quaû hoài quy ñôn bieán, cho bôûi Microsoft Excel. Giaûi thích baûng 1.8: • Multiple R = 0,9967 laø ñoä töông quan giöõa Y vaø X (töông quan maïnh); • R square (R 2) = 0,9935: laø heä soá xaùc ñònh (determination), bieåu hieän khaû naêng giaûi thích cuûa caùc bieán ñoäc laäp X ñeán bieán phuï thuoäc Y (khaû naêng giaûi thích cao); • Ñoïc trò soá a, b ôû coät Coefficients – caùc heä soá: Intercept – tung ñoä goác (a=85,265); X Varible 1 – ñoä doác vôùi bieán ñoäc laäp X (b = 0,155) 32
• Trò soá thoáng keâ t-stat: 7,136 vaø 24,641 > 1,96, theå hieän söï “coù yù nghóa veà maët thoáng keâ” ôû möùc yù nghóa 5% trong khoaûng: caän treân – Upper, caän döôùi – Lower. Caän treân vaø caän döôùi cuûa Intercept laø (118,44 ; 52,09) vaø cuûa Slope laø (0,17 ; 0,14). • Moät soá chæ tieâu duøng ñeå kieåm ñònh, nhö ANOVA trong baûng keát quaû hoài quy khoâng ñeà caäp heát trong phaïm vi moân hoïc naøy. b. Phöông phaùp hoài quy boäi: Coøn goïi laø phöông phaùp hoài quy ña bieán, duøng phaân tích moái quan heä giöõa nhieàu bieán soá ñoäc laäp (töùc bieán giaûi thích hay bieán nguyeân nhaân) aûnh höôûng ñeán 1 bieán phuï thuoäc (töùc bieán phaân tích hay bieán keát quaû). Trong thöïc teá, coù raát nhieàu baøi toaùn kinh teá – caû lónh vöïc kinh doanh vaø kinh teá hoïc, phaûi caàn ñeán phöông phaùp hoài quy ña bieán. Chaúng haïn nhö phaân tích nhöõng nhaân toá aûnh höôûng ñeán thu nhaäp quoác daân, söï bieán ñoäng cuûa tyû giaù ngoaïi hoái; xeùt doanh thu trong tröôøng hôïp coù nhieàu maët haøng; phaân tích toång chi phí vôùi nhieàu nhaân toá taùc ñoäng; phaân tích giaù thaønh chi tieát; nhöõng nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán khoái löôïng tieâu thuï Moät chæ tieâu kinh teá chòu söï taùc ñoäng cuøng luùc cuûa raát nhieàu nhaân toá thuaän chieàu hoaëc traùi chieàu nhau. Chaúng haïn nhö doanh thu leä thuoäc vaø giaù caû, thu nhaäp bình quaân xaõ hoäi, laõi suaát tieàn göûi, muøa vuï, thôøi tieát, quaûng caùo tieáp thò Maët khaùc, giöõa nhöõng nhaân toá laïi cuõng coù söï töông quan tuyeán tính noäi taïi vôùi nhau. Phaân tích hoài quy giuùp ta vöøa kieåm ñònh laïi giaû thieát veà nhöõng nhaân toá taùc ñoäng vaø möùc ñoä aûnh höôûng, vöøa ñònh löôïng ñöôïc caùc quan heä kinh teá giöõa chuùng. Töø ñoù, laøm neàn taûng cho phaân tích döï baùo vaø coù nhöõng quyeát saùch phuø hôïp, hieäu quaû, thuùc ñaåy taêng tröôûng. Phöông trình hoài quy ña bieán döôùi daïng tuyeán tính: Y = b 0 + b 1X1 + b 2X2 + + b iXi + bnXn + e (1.12) 33
Trong ñoù: Y: bieán soá phuï thuoäc (keát quaû phaân tích); b0: tung ñoä goác; b1: caùc ñoä doác cuûa phöông trình theo caùc bieán Xi; Xi: caùc bieán soá (caùc nhaân toá aûnh höôûng); e: caùc sai soá Löu yù: Y trong phöông trình treân ñöôïc bieåu hieän laø Y öôùc löôïng, ngöôøi ta thöôøng vieát döôùi hình thöùc coù noùn (Y ) . Muïc tieâu cuûa phöông phaùp hoài quy ña bieán laø döïa vaøo döõ lieäu lòch söû caùc bieán soá Y i, X i, duøng thuaät toaùn ñeå ñi tìm caùc thoâng soá b 0 vaø b i xaây döïng phöông trình hoài quy ñeå döï baùo cho öôùc löôïng trung bình cuûa bieán Y i. 1.3. TOÅ CHÖÙC THÖÏC HIEÄN PHAÂN TÍCH HOAÏT ÑOÄNG KINH DOANH Töø nghieân cöùu noäi dung vaø phöông phaùp phaân tích coù theå thaáy heä thoáng phaân tích bao goàm caùc yeáu toá coù lieân heä chaët cheõ vôùi nhau: chi tieát, so saùnh, lieân heä, loaïi tröø (thay theá lieân hoaøn), töông quan hoài qui nhieäm vuï cuûa Toå chöùc phaân tích kinh doanh laø taïo moái lieân heä giöõa caùc yeáu toá naøy trong töøng noäi dung phaân tích cuï theå nhö saûn xuaát, cung öùng vaø tieâu thuï, chi phí, taøi chính nhaèm ñaùnh giaù ñuùng ñaén tình hình kinh doanh cuûa ñôn vò vaø vaïch ra nhöõng tieàm naêng coøn coù theå khai thaùc trong kyø kinh doanh tôùi. Nhö vaäy, toå chöùc phaân tích chính laø vaän duïng toång hôïp caùc phöông phaùp phaân tích ñeå ñaùnh giaù ñuùng keát quaû, chæ roõ nhöõng sai laàm vaø tìm bieän phaùp söûa chöõa thieáu soùt trong kinh doanh. Ñaây laø yeâu caàu raát cô baûn, coù yù nghóa raát thöïc tieãn ñoái vôùi ngöôøi quaûn lyù kinh doanh. Roõ raøng, trong kinh doanh moïi taùc phong hay caùch nghieân cöùu chung chung, ñaïi khaùi chaéc chaén seõ thaát baïi. Vì vaäy sau khi thaáu hieåu noäi dung, phöông phaùp phaân tích caàn bieát löïa choïn noäi dung, söu taàm vaø kieåm tra taøi lieäu theo noäi dung aán ñònh, xaây döïng heä thoáng chæ tieâu vaø löïa choïn heä thoáng phöông phaùp thích öùng. 34
Cuøng vôùi vieäc xaùc ñònh quy trình, muïc tieâu phaân tích caàn bieát toå chöùc löïc löôïng thöïc hieän quy trình ñaõ neâu, nhö vaäy toå chöùc phaân tích coù theå quy veà nhöõng loaïi coâng vieäc chuû yeáu nhö: • Löïa choïn caùch keát hôïp caùc loaïi hình phaân tích phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø noäi dung phaân tích. • Toå chöùc löïc löôïng caùn boä vaø phöông tieän thöïc hieän muïc tieâu phaân tích ñaõ neâu. • Xaây döïng quy trình toå chöùc phaân tích phuø hôïp vôùi muïc tieâu vaø löïc löôïng cuøng caùc ñieàu kieän hieän coù. Ngoaøi ra, cuõng nhö moïi maët toå chöùc khaùc, toå chöùc phaân tích caàn ñöôïc hoaøn thieän thöôøng xuyeân nhaèm thoûa maõn ngaøy caøng ñaày ñuû hôn nhöõng nhu caàu thoâng tin cho quaûn lyù kinh doanh, ñaây laø phaân khaùi quaùt noäi dung caùc khaâu coâng vieäc chuû yeáu. 1.3.1. Phaân loaïi caùc loaïi hình phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh. a. Caên cöù vaøo thôøi kyø tieán haønh phaân tích. • Phaân tích thöôøng xuyeân: Laø caên cöù vaøo taøi lieäu haïch toaùn vaø caùc taøi lieäu khaùc haøng ngaøy, haøng tuaàn, nieân cöùu phaùt hieän nhöõng maët cheânh leäch so vôùi keá hoaïch veà möùc ñoä, tieán ñoä ñeå coù bieän phaùp khaéc phuïc. • Phaân tích ñònh kyø: Ñöôïc tieán haønh vaøo caùc thôøi gian ñaõ ñònh, nhaèm ñaùnh giaù taát caû hoaëc töøng maët hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp trong suoát thôøi gian ñaõ ñònh. b. Caên cöù vaøo noäi dung phaân tích. • Phaân tích toaøn boä: Vieäc phaân tích seõ nghieân cöùu taát caû caùc maët hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp vaø caùc ñôn vò trong doanh nghieäp. 35
• Phaân tích töøng phaàn: Laø vieäc nghieân cöùu töøng maët hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, töøng loaïi chi phí, töøng vaán ñeà veà kyõ thuaät vaø toå chöùc. c. Caên cöù vaøo thôøi ñieåm hoaït ñoäng kinh doanh: • Phaân tích tröôùc khi HÑKD: Nhaèm döï baùo caùc muïc tieâu coù theå ñaït ñöôïc trong töông lai, cung caáp caùc thoâng tin phuïc vuï cho vieäc xaây döïng keá hoaïch. • Phaân tích trong khi tieán haønh saûn xuaát kinh doanh: Laø thöïc hieän phaân tích cuøng vôùi quaù trình hoaït ñoäng kinh doanh. Hình thöùc naøy thích hôïp cho chöùc naêng kieåm soaùt thöôøng xuyeân nhaèm ñieàu chænh nhöõng sai leäch giöõa keát quaû thöïc hieän vôùi muïc tieâu ñaõ ñeà ra. • Phaân tích khi keát thuùc hoaït ñoäng kinh doanh:Nhaèm ñaùnh giaù keát quaû thöïc hieän so vôùi keá hoaïch ñaõ ñeà ra. Xaùc ñònh roû nhöõng nguyeân nhaân aûnh höôûng ñeán keát quaû ñoù. 1.3.2. Toå chöùc phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh trong doanh nghieäp. a. Toå chöùc löïc löôïng phaân tích kinh doanh. Trong boä maùy quaûn lyù doanh nghieäp thöôøng khoâng coù nhöõng boä phaän chöùc naêng khoâng laøm taát caû caùc coâng vieäc veà phaân tích kinh doanh. Trong ñieàu kieän ñoù, moät maët caàn keát hôïp chöùc naêng töøng boä phaän ñeå phaân coâng roõ traùch nhieäm töøng phoøng, ban, boä phaän. Ñoàng thôøi, caàn coù nhöõng boä phaän trung taâm vaø thaønh laäp hoäi ñoàng phaân tích laøm tham möu, cho giaùm ñoác veà phaân tích, kinh doanh. Cuï theå, löïc löôïng phaân tích coù theå ñöôïc toå chöùc nhö sau: Boä phaän thoâng tin kinh teá nghieäp vuï haøng ngaøy goàm caùn boä thoáng keâ hoaëc caùn boä kinh doanh kieâm nhieäm coù nhieäm vuï thoâng tin nhanh caùc chæ tieâu tieán ñoä vaø chaát löôïng coâng vieäc haøng ngaøy taïi caùc ñôn vò kinh doanh (phaân xöôûng, ñoäi, cöûa haøng, khaùch saïn ). 36
Caùc boä phaän chöùc naêng ñaûm nhieäm caùc coâng vieäc xöû lyù caùc taøi lieäu thu thaäp ñöôïc phuø hôïp vôùi lónh vöïc coâng taùc cuûa mình keå caû phaân tích tröôùc, phaân tích hieän haønh vaø phaân tích sau thuoäc phaân tích chuyeân ñeà, keå caû phaân tích beân trong vaø beân ngoaøi. Ví duï: Boä phaän keá toaùn taøi vuï coù nhieäm vuï phaân tích taát caû caùc vaán ñeà veà voán: töø keá hoaïch taøi chính, döï toaùn chi phí ñeán tieán ñoä huy ñoäng, söû duïng caùc loaïi voán vaø ñònh kyø ñaùnh giaù tình hình taøi chính cuûa doanh nghieäp ; boä phaän nhaân söï coù nhieäm vuï phaân tích toaøn boä caùc vaán ñeà töông öùng veà lao ñoäng, vieäc laøm; boä phaän vaät tö, thieát bò coù nhieäm vuï phaân tích toaøn boä caùc vaán ñeà töông töï veà vaät tö cuûa doanh nghieäp v.v Hoäi ñoàng phaân tích cuûa doanh nghieäp coù nhieäm vuï giuùp giaùm ñoác toaøn boä coâng taùc toå chöùc phaân tích kinh doanh töø vieäc xaây döïng noäi quy, quy trình phaân tích ñeán höôùng daãn thöïc hieän caùc quy trình vaø toå chöùc hoäi nghò phaân tích. b. Xaây döïng quy trình toå chöùc coâng taùc phaân tích kinh doanh Ñaët keá hoaïch phaân tích laø xaùc ñònh tröôùc veà noäi dung, phaïm vi thôøi gian vaø caùch toå chöùc phaân tích. Noäi dung phaân tích caàn xaùc ñònh roõ caùc vaán ñeà ñöôïc phaân tích: coù theå toaøn boä hoaït ñoäng kinh doanh hoaëc chæ moät vaán ñeà cuï theå. Ñaây laø cô sôû xaây döïng ñeà cöông cuï theå ñeå tieán haønh phaân tích. Phaïm vi phaân tích coù theå laø toaøn ñôn vò hoaëc moät vaøi ñôn vò ñöôïc choïn laøm ñieåm ñeå phaân tích. Tuyø yeâu caàu vaø thöïc tieãn quaûn lyù maø xaùc ñònh noäi dung vaø phaïm vi phaân tích thích hôïp. Thôøi gian aán ñònh trong keá hoaïch phaân tích bao goàm caû thôøi gian chuaån bò vaø thôøi gian tieán haønh coâng taùc phaân tích. Trong keá hoaïch phaân tích, caàn phaân coâng traùch nhieäm caùc boä phaän tröïc tieáp vaø phuïc vuï coâng taùc phaân tích, cuøng caùc hình thöùc hoäi nghò phaân tích nhaèm thu thaäp nhieàu yù kieán, ñaùnh giaù ñuùng thöïc traïng vaø ñaày ñuû tieàm naêng cho phaán ñaáu ñaït keát quaû cao trong kinh doanh. 37
Söu taàm vaø kieåm tra taøi lieäu. Taøi lieäu laøm caên cöù phaân tích thöôøng bao goàm: • Caùc vaên kieän cuûa caùc caáp boä Ñaûng coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. • Caùc nghò quyeát, chæ thò cuûa chính quyeàn caùc caáp vaø caùc cô quan quaûn lyù, caáp treân coù lieân quan ñeán hoaït ñoäng kinh doanh cuûa doanh nghieäp. • Caùc taøi lieäu keá hoaïch, döï toaùn, ñònh möùc. • Caùc taøi lieäu haïch toaùn. • Caùc bieân baûn hoäi nghò. Caùc bieân baøn xöû kieän coù lieân quan. • YÙ kieán cuûa taäp theå lao ñoäng trong ñôn vò. Kieåm tra taøi lieäu caàn tieán haønh treân nhieàu maët: • Tính hôïp phaùp cuûa taøi lieäu (trình töï laäp, ban haønh ngöôøi laäp, caáp coù thaåm quyeàn kyù duyeät v.v ) • Noäi dung vaø phöông phaùp tính caùc chæ tieâu. • Tính chính xaùc cuûa vieäc tính vaø ghi caùc con soá. • Caùch ñaùnh giaù ñoái vôùi caùc chæ tieâu giaù trò. Phaïm vi kieåm tra khoâng chæ giôùi haïn ôû caùc taøi lieäu tröïc tieáp laøm caên cöù phaân tích maø caû caùc taøi lieäu khaùc coù lieân quan ñaëc bieät laø caùc taøi lieäu goác. Xaây döïng heä thoáng chæ tieâu vaø phöông phaùp phaân tích. Tuøy noäi dung phaân tích maø nguoàn taøi lieäu söu taàm ñöôïc (b) vaø caùc loaïi hình phaân tích (coâng taùc phaân loaïi) caàn xaùc ñònh heä thoáng chæ tieâu phaân tích vaø phöông phaùp phaân tích phuø hôïp. Tuøy phöông tieän phaân tích vaø trình ñoä söû duïng taøi lieäu phaân tích, heä thoáng chæ tieâu cuõng nhö töøng phaân heä ñöôïc theå hieän khaùc nhau, coù theå baèng sô ñoà khoái thöôøng duøng trong chöông trình cho maùy vi tính hay baûng phaân tích hoaëc bieåu ñoà. 38
Vieát baùo caùo vaø toå chöùc hoäi nghò phaân tích. Baùo caùo phaân tích laø baûng toång hôïp nhöõng ñaùnh giaù cô baûn cuøng nhöõng taøi lieäu choïn loïc ñeå minh hoïa ruùt ra töø quaù trình phaân tích. Ñaùnh giaù cuøng minh hoïa cuøng neâu roõ caû thöïc traïng vaø tieàm naêng caàn khai thaùc. Töø ñoù, neâu roõ ñöôïc phöông höôùng vaø bieän phaùp phaán ñaáu trong kyø tôùi. Baùo caùo phaân tích caàn ñöôïc trình baøy trong hoäi nghò phaân tích ñeå thu thaäp yù kieán ñoùng goùp vaø thaûo luaän caùch thöïc hieän caùc phöông höôùng bieän phaùp ñaõ neâu trong baùo caùo phaân tích. 39
CHÖÔNG 2 PHAÂN TÍCH CHI PHÍ VAØ GIAÙ THAØNH 2.1. PHAÂN LOAÏI CHI PHÍ Phaân loaïi chi phí (classifying costs) raát caàn thieát ñeå tieán haønh phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh. Chi phí phaùt sinh moät caùc khaùch quan trong quaù trình kinh doanh nhöng phaân loaïi chuùng laïi laø yù muoán chuû quan cuûa con ngöôøi nhaèm phuïc vuï caùc nhu caàu khaùc nhau cuûa ngöôøi phaân tích. 2.1.1. Phaân loaïi chung Coøn goïi laø phaân loaïi theo noäi dung chi phí hay phaân loaïi theo heä thoáng keá toaùn hieän haønh. a. Chi phí saûn xuaát: (nhoùm taøi taøi khoaûn 62): Chi phí saûn xuaát coù theå khaùi quaùt qua sô ñoà sau: Chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp (Direct material) Chi phí ban ñaàu (Prime cost) Chi phí nhaân coâng tröïc tieáp (Direct labour) Chi phí chuyeån ñoåi (Conversion cost) Chi phí saûn xuaát chung (Manufacturing overhead) Sô ñoà 2.1. Cô caáu chi phí saûn xuaát Chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp (TK 621): 40
Chi phí nguyeân vaät lieäu chuû yeáu ñeå cheá taïo saûn phaåm, caáu thaønh saûn phaåm. Ñaëc ñieåm nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp laø chuyeån heát giaù trò moät laàn vaøo saûn phaåm khi tham gia quaù trình saûn xuaát vaø thay ñoåi hình thaùi vaät chaát ban ñaàu. Ví duï: • Sôïi (deät vaûi); • Vaûi (may aùo); • Ñaát seùt (nung gaïch); • Phoâi saét (luyeän theùp); • Mía (naáu ñöôøng); • Ñöôøng (laøm keïo); • v.v Chi phí nhaân coâng tröïc tieáp (TK 622): Theå hieän veà chi phí nhaân coâng: löông traû theo saûn phaåm vaø caùc khoaûn phaûi thanh toaùn cho coâng nhaân tröïc tieáp saûn xuaát. Chi phí saûn xuaát chung (TK 627): Caùc chi phí phaùt sinh trong quaù trình saûn xuaát: chi phí phaân xöôûng, toå, ñoäi saûn xuaát goàm: • Chi phí nhaân vieân; • Chi phí vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï; • Chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh; • Chi phí ñieän, nöôùc; • Chi phí baèng tieàn khaùc. b. Chi phí ngoaøi saûn xuaát (nhoùm taøi khoaûn 64) Coøn goïi laø chi phí löu thoâng, tieáp thò hay chi phí hoaït ñoäng (operating cost). Bao goàm: 41
• Chi phí baùn haøng • Chi phí quaûn lyù doanh nghieäp Chi phí baùn haøng (TK 641): • Chi phí phuïc vuï cho quaù trình löu thoâng haøng hoaù, goàm: • Chi phí nhaân vieân; • Chi phí vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï; • Chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh; • Chi phí vaän chuyeån, boác xeáp, baûo quaûn; • Chi phí quaûng caùo, tieáp thò; • Chi phí baèng tieàn khaùc. Chi phí quaûn lyù doanh nghieäp (TK 642): • Chi phí phuïc vuï chung cho toaøn doanh nghieäp, bao goàm: • Chi phí nhaân vieân vaên phoøng; • Chi phí vaät lieäu, coâng cuï duïng cuï; • Chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh; • Thueá, leä phí, laõi vay; • Chi phí hoäi nghò, tieáp khaùch, coâng taùc; • Chi phí baèng tieàn khaùc. c. Chi phí thôøi kyø vaø chi phí saûn phaåm (Period costs & product costs) Chi phí thôøi kyø: chi phí phaùt sinh chung trong moät kyø kinh doanh, coù theå lieân quan ñeán nhieàu ñoái töôïng hay nhieàu saûn phaåm khaùc nhau. Chi phí saûn phaåm: chi phí gaén lieàn, laøm neân giaù trò saûn phaåm, ñang toàn kho hoaëc ñaõ ñöôïc baùn. 2.1.2. Phaân loaïi theo keá toaùn quaûn trò a. Chi phí khaû bieán, chi phí baát bieán 42
Chi phí khaû bieán (variable costs): laø chi phí thay ñoåi cuøng vôùi khoái löôïng hoaït ñoäng theo moät tyû leä thuaän. Khi khoái löôïng hoaït ñoäng taêng leân, laøm cho chi phí khaû bieán taêng theo vaø ngöôïc laïi, khi khoái löôïng hoaït ñoäng giaûm ñi, laøm cho chi phí khaû bieán cuõng giaûm theo. Khi khoái löôïng hoaït ñoäng baèng khoâng, chi phí phí khaû bieán cuõng baèng khoâng. Ví duï: • Chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp; • Chi phí nhaân coâng tröïc tieáp; • Chi phí haøng baùn (giaù voán haøng baùn); • Chi phí bao bì ñoùng goùi; • Chi phí vaän chuyeån, boác xeáp; • Löông traû theo khoái löôïng saûn phaåm; • Chi phí khaû bieán khaùc. Chi phí baát bieán (Fixed costs): laø chi phí khoâng thay ñoåi cuøng vôùi khoái löôïng hoaït ñoäng. Xeùt cho 1 saûn phaåm (ñôn vò saûn phaåm) chi phí baát bieán coù quan heä tyû leä nghòch vôùi khoái löôïng hoaït ñoäng. Chi phí baát bieán cho ñôn vò saûn phaåm taêng leân khi khoái löôïng hoaït ñoäng giaûm vaø ngöôïc laïi. Ví duï: • Chi phí thueâ nhaø, thueâ maùy moùc thieát bò; • Chi phí khaáu hao taøi saûn coá ñònh trong kyø; • Tieàn löông traû theo thôøi gian; • Chi phí quaûng caùo, tieáp thò; • Chi phí baát bieán khaùc. Khaûo saùt caùc haøm soá chi phí: Haøm soá toång chi phí: Y = a + bX; ñoà thò: 43
Y Y = a + bX bX a X 0 Ñoà thò 2.1 . haøm soá toång chi phí Trong ñoù: Y: bieán soá phuï thuoäc (dependent variable): toång chi phí (total costs); X: bieán soá ñoäc laäp (independet variable): khoái löôïng (volume); b: ñoä doác (slope): chi phí khaû bieán ñôn vò (variable cost per unit of vol.); a: tung ñoä goác (intercept point): toång chi phí baát bieán (fixed cost); bX: toång chi phí khaû bieán (variable cost). Nhaän xeùt: • Chi phí baát bieán khoâng ñoåi cuøng vôùi khoái löôïng hoaït ñoäng, ñöôøng bieåu dieãn chi phí baát bieán theå hieän treân ñoà thò, song song vôùi truïc hoaønh; • Chi phí khaû bieán thay ñoåi cuøng vôùi khoái löôïng hoaït ñoäng – ñöôøng doác leân; • Toång chi phí baèng vôùi chi phí baát bieán khi khoái löôïng hoaït ñoäng baèng 0, ñöôøng bieåu dieãn toång chi phí baét ñaàu töø ñieåm chi phí baát bieán (nuùt chaën) vaø song song vôùi ñöôøng chi phí khaû bieán vì giöõa chuùng coù chung moät ñoä doác b: chi phí khaû bieán ñôn vò; 44
• Moät söï thay ñoåi trong chi phí khaû bieán ñôn vò töùc thay ñoåi ñoä doác (b) seõ laøm cho ñöôøng bieåu dieãn chi phí khaû bieán (bX) vaø ñöôøng bieåu dieãn toång chi phí (Y = a + bX) dòch chuyeån. Khi thay ñoåi taêng leân, ñöôøng bieåu dieãn chi phí khaû bieán vaø ñöôøng bieåu dieãn toång chi phí seõ dòch chuyeån veà beân traùi (shift to the left); ngöôïc laïi khi thay ñoåi giaûm ñi, caùc ñöôøng bieåu dieãn treân seõ dòch chuyeån veà beân phaûi (shift to the right); • Ñoä nhaïy caûm (co giaõn) cuûa chi phí khaû bieán hay toång chi phí tröôùc söï thay ñoåi cuûa khoái löôïng hoaït ñoäng, leä thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa chi phí khaû bieán ñôn vò, töùc ñoä doác treân ñoà thò. b. Chi phí tröïc tieáp vaø chi phí giaùn tieáp: Chi phí tröïc tieáp (direct costs): laø chi phí caáu thaønh saûn phaåm , gaén lieàn vôùi giaù moät saûn phaåm hoaëc moät dòch vuï nhaát ñònh. Chi phí giaùn tieáp (indirect costs): laø chi phí coù lieân quan ñeán nhieàu saûn phaåm, khoâng tröïc tieáp laøm taêng giaù trò saûn phaåm (non value added costs). c. Chi phí cô hoäi (opportunity costs): Laø lôïi ích (benefit) bò boû qua khi quyeát ñònh löïa choïn giöõa caùc phöông aùn; lôïi ích cuûa moät döï aùn bò boû qua trôû thaønh chi phí cuûa döï aùn ñöôïc choïn. Khaùi nieäm chi phí cô hoäi laø yeáu toá quan troïng vaø chuû yeáu khi tính toaùn hieäu quaû cuûa döï aùn veà maët taøi chính (financial value) cuõng nhö veà maët kinh teá (economic value) maëc duø chuùng khoâng ñöôïc phaûn aùnh trong soå saùch cuûa keá toaùn taøi chính. d. Chi phí chìm (sunk costs): Coøn goïi laø chi phí lòch söû hay chi phí quaù khöù, ñaõ phaùt sinh thöïc teá vaø ñaõ ñöôïc keá toaùn ghi treân soå saùch; tuy nhieân, chuùng khoâng ñöôïc ñeà caäp khi tính toaùn hieäu quaû kinh teá cuûa nhöõng döï aùn trong töông lai, nhaèm traùnh nhöõng “boùp meùo” (distortions) tröôùc vieäc ra quyeát ñònh. 45
Chi phí cô hoäi vaø chi phí chìm laø nhöõng phaïm truø raát “khoù nhaän thöùc” ñoái vôùi caùc nhaân vieân keá toaùn chuyeân nghieäp. 2.2. PHAÂN TÍCH CHUNG TÌNH HÌNH THÖÏC HIEÄN CHI PHÍ Duøng phöông phaùp so saùnh, phaân tích chung caùc chæ tieâu chuû yeáu döïa vaøo caùc chæ tieâu goác: chæ tieâu keá hoaïch, kyø tröôùc, bình quaân ngaønh hoaëc thò tröôøng. 2.2.1. Toång möùc chi phí thöïc hieän Laø chæ tieâu khaùi quaùt veà tình hình thöïc hieän chi phí trong kyø, ñöôïc so saùnh ñôn giaûn giöõa toång chi phí thöïc hieän vaø chi phí keá hoaïch. Chi phí thöïc hieän Heä soá khaùi quaùt tình hình thöïc hieän chi phí = (2.1) Chi phí keá hoaïch Heä soá >1: chi phí taêng so vôùi keá hoaïch. Heä soá <1: chi phí giaûm so vôùi keá hoaïch. Tuy nhieân, chi phí maø trong ñoù caùc yeáu toá chi phí khaû bieán thay ñoåi cuøng vôùi söï thay ñoåi cuûa khoái löôïng hoaït ñoäng, vì vaäy baûn thaân heä soá khaùi quaùt treân chöa noùi leân ñöôïc baûn chaát cuûa söï taêng, giaûm chi phí. Muoán phaân tích chaát löôïng cuûa chi phí phaûi ñaët chuùng trong moái quan heä vôùi doanh thu hoaït ñoäng thöïc teá. 2.2.2. Tyû suaát chi phí Toång chi phí Tyû suaát chi phí = × 100% (2.2) Doanh thu Tyû suaát chi phí cho bieát caàn bao nhieâu ñoàng chi phí ñeå taïo ra moät ñoàng doanh thu. Khi phaân tích chuùng, caàn löu yù tính chaát öùng xöû cuûa chi phí: baát bieán, khaû bieán. Toång möùc chi phí thay ñoåi theo khoái löôïng hoaït ñoäng tuy nhieân tyû suaát chi phí thöôøng oån ñònh hoaëc bieán ñoäng raát ít trong nhieàu thôøi kyø. Vì vaäy, ñaây laø moät loaïi chæ tieâu chaát löôïng tieâu bieåu duøng laøm thöôùc ño tính hieäu quaû trong vieäc ñieàu haønh, quaûn lyù chi phí. Moãi ngaønh ngheà kinh doanh khaùc nhau thöôøng coù moät tyû suaát chi phí ñaëc tröng khaùc nhau. 46
2.2.3. Tieát kieäm chi phí Möùc boäi chi hay tieát kieäm chi phí laø phaàn cheânh leäch giöõa chi phí thöïc hieän thöïc teá so vôùi chi phí thöïc hieän ñöôïc tính treân cô sôû tyû suaát chi phí keá hoaïch so vôùi doanh thu thöïc hieän. Möùc tieát kieäm (-) hay boäi chi (+) = Doanh thu TH( TSCP thöïc hieän - TSCP keá hoaïch ) Ví duï minh hoaï: Coù taøi lieäu taïi moät doanh nghieäp sau: Chæ tieâu Keá hoaïch Thöïc hieän Cheânh leäch Doanh thu 1.000 1.200 +200 Giaù voán haøng baùn 800 960 +160 Tyû suaát giaù voán haøng baùn 80% 80% 0% Chi phí hoaït ñoäng 140 162 +22 Tyû suaát chi phí 14% 13,5% -0,5% Lôïi nhuaän 60 78 +18 Tyû suaát lôïi nhuaän 6,0% 6,5% +0,5% Baûng 2.1. Tình hình lôïi nhuaän vaø tyû suaát lôïi nhuaän Toång chi phí thöïc hieän so vôùi keá hoaïch: Soá tuyeät ñoái: 162 – 140 = +22 162 Soá töông ñoái: ×100% = 115,7% 140 Tyû suaát chi phí: 140 Keá hoaïch: ×100% = 14% 1.000 162 Thöïc hieän: ×100% = 13,5% 1.200 Möùc tieát kieäm chi phí: Toång chi phí thöïc hieän tính theo tyû suaát chi phí keá hoaïch: = 1200 x 14% = 168 Toång chi phí thöïc hieän thöïc teá = 162. 47
Möùc tieát kieäm chi phí = 162 – 168 = -6. 6 Tyû leä tieát kieäm so vôùi doanh thu: ×100% = 0,5% . 1.200 Möùc taêng lôïi nhuaän do tieát kieäm chi phí: Lôïi nhuaän thöïc hieän thöïc teá = 78. Lôïi nhuaän thöïc hieän tính theo tyû suaát lôïi nhuaän keá hoaïch = 1.200 x 6% = 72. Möùc taêng lôïi nhuaän do tieát kieäm chi phí = 78 – 72 = 6. 6 Tyû leä möùc taêng lôïi nhuaän so vôùi doanh thu: ×100% = 0,5%. 1.200 Nhaän xeùt: Tyû suaát chi phí thöïc hieän thöïc teá thaáp hôn keá hoaïch: 13,5% -14% =-0,5%. Vôùi giaû ñònh theo soá lieäu treân, tyû suaát giaù voán haøng baùn khoâng ñoåi, möùc tieát kieäm chi phí laø 6 trieäu ñoàng (tyû leä 0,5%) ñaõ laøm taêng möùc lôïi nhuaän töông öùng: (6,5% - 6%)x 1.200 = 6 trieäu ñoàng. 2.3. PHAÂN TÍCH CAÙC KHOAÛN MUÏC CHI PHÍ CHUÛ YEÁU Caùc khoaûn muïc chi phí ñeàu chòu aûnh höôûng bôûi caùc nhaân toá hình thaønh chi phí. Giöõa chuùng ñeàu coù moái quan heä tuyeán tính, tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán chi phí vaø coù theå saép ñaët ñeå phaân tích möùc ñoä aûnh höôûng töøng nhaân toá baèng caùc phöông phaùp kyõ thuaät cuûa phaân tích hoaït ñoäng kinh doanh. Trong coâng taùc quaûn lyù doanh nghieäp, chi phí saûn xuaát vaø giaù thaønh saûn xuaát haøng hoaù laø nhöõng chæ tieâu kinh teá quan troïng, luoân luoân ñöôïc caùc nhaø quaûn lyù quan taâm, chuù troïng. Ñoù laø vì, chi phí saûn xuaát vaø giaù thaønh saûn phaåm laø nhöõng chæ tieâu phaûn aùnh chaát löôïng cuûa moïi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp. 48
Thoâng qua nhöõng thoâng tin veà chi phí saûn xuaát vaø giaù thaønh saûn phaåm, nhöõng ngöôøi quaûn lyù doanh nghieäp naém ñöôïc chi phí saûn xuaát vaø giaù thaønh saûn phaåm thöïc teá cuûa töøng loaïi hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Töø ñoù phaân tích, ñaùnh giaù tình hình thöïc hieän caùc ñònh möùc chi phí vaø döï toaùn chi phí, tình hình söû duïng taøi saûn vaät tö, lao ñoäng tieàn voán, tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh saûn phaåm ñeå coù nhöõng quyeát ñònh trong quaûn lyù kinh doanh cuûa doanh nghieäp. Tuyø theo töøng loaïi hình hoaït ñoäng cuûa doanh nghieäp, chi phí saûn xuaát coù theå ñuôïc chia thaønh caùc khoaûn muïc chi phí khaùc nhau. Song, ôû ñaây chæ trình baøy phöông phaùp phaân tích tình hình bieán ñoäng moät soá khoaûn muïc chuû yeáu sau ñaây: • Khoaûn muïc chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp. • Khoaûn muïc chi phí nhaân coâng tröïc tieáp. • Khoaûn muïc chi phí saûn xuaát chung. Ba khoaûn muïc treân theå hieän ñöôïc nhöõng chi phí cô baûn cuûa caùc yeáu toá saûn xuaát kinh doanh vaø thoâng thöôøng chieám tyû troïng lôùn trong giaù thaønh saûn phaåm cuûa doanh nghieäp. 2.3.1. Phaân tích khoaûn muïc chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp. Khoaûn muïc chi phí nguyeân lieäu, vaät lieäu tröïc tieáp (direct material cost) bao goàm chi phí veà nguyeân lieäu, vaät lieäu chính, vaät lieäu phuï, nhieân lieäu söû duïng vaø muïc ñích tröïc tieáp saûn xuaát kinh doanh saûn phaåm haøng hoaù. Khoâng tính vaøo khoaûn muïc naøy nhöõng chi phí nguyeân lieäu, vaät lieäu söû duïng vaøo muïc ñích chung. Khoaûn muïc chi phí nguyeân vaät lieäu thöôøng chieám tyû troïng lôùn trong giaù thaønh saûn phaåm saûn xuaát cuûa doanh nghieäp. 49
Ngaøy nay, khi tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ phaùt trieån nhanh choùng, naêng suaát lao ñoäng ñöôïc taêng leân khoâng ngöøng daãn ñeán söï thay ñoåi cô caáu chi phí trong giaù thaønh saûn phaåm. Ñoù laø tyû troïng hao phí lao ñoäng soáng giaûm thaáp, coøn tyû troïng hao phí lao ñoäng vaät hoaù ngaøy caøng taêng leân. Bôûi vaäy, vieäc phaân tích caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán caùc khoaûn muïc chi phí nguyeân vaät lieäu, tìm moïi bieän phaùp giaûm bôùt chi phí nguyeân vaät lieäu trong giaù thaønh saûn phaåm coù moät yù nghóa raát lôùn, laøm taêng möùc lôïi nhuaän cho caùc doanh nghieäp. Ñeå saûn xuaát ra saûn phaåm, caùc doanh nghieäp phaàn lôùn phaûi söû duïng nhieàu loaïi nguyeän vaät lieäu. Do vaäy toång möùc chi phí nguyeân vaät lieäu cho saûn xuaát saûn phaåm phuï thuoäc vaøo caùc nhaân toá: • Khoái löôïng saûn phaåm hoaøn thaønh (quantity of finished products – kyù hieäu: Mq); • Keát caáu veà khoái löôïng saûn phaåm (Density of finished products – kyù hieäu: Md); • Ñònh möùc tieâu hao nguyeân vaät lieäu cho moät ñôn vò saûn phaåm (material norm of product – kyù hieäu: Mn); • Ñôn giaù cuûa nguyeân vaät lieäu (material unit price – kyù hieäu : Mu). Vaäy, toång möùc chi phí nguyeân vaät lieäu cho saûn xuaát saûn phaåm ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc: M = ∑ q× n × u Ñeå phaân tích trình ñoä hoaøn thaønh keá hoaïch veà toång möùc chi phí nguyeân vaät lieäu, tröôùc heát phaûi xaùc ñònh ñoái töôïng phaân tích: ∆ ×× ×× M = M10 - M = ∑ q 111 n u - ∑ q 000 n u Caùc nhaân toá aûnh höôûng ñöôïc xaùc ñònh nhö sau: 50
• Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng vaø nhaân toá keát caáu saûn phaåm saûn xuaát: Ta söû duïng coâng thöùc ñeå tính möùc aûnh höôûng cuûa nhaân toá M q,d nhö sau: ∆ − ××−×× M=q,d M q,d M 0 = ∑ q 1 n 0 u 0 ∑ q 0 n 0 u 0 • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá tieâu hao nguyeân vaät lieäu: Coâng thöùc söû duïng theo phöông phaùp thay theá lieân hoaøn: ∆ ××−×× M=n M n - M q,d = ∑ q 110 n u ∑ q 100 n u • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá ñôn giaù nguyeân vaät lieäu: Coâng thöùc söû duïng: ∆ ××−×× M=u M u - M n = ∑ q 111 n u ∑ q 110 n u Toång hôïp söï aûnh höôûng cuûa ba nhaân toá treân: ∆∆M = Mq,d + ∆∆ M n + M u = M 1 − M 0 Ví duï minh hoaï: Phaân tích bieán ñoäng khoaûn muïc toång chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp, caên cöù vaøo taøi lieäu thu thaäp ñöôïc taïi moät doanh nghieäp nhö sau: Khoái löôïng Ñôn giaù Möùc tieâu hao Teân Loaïi saûn phaåm hoaøn nguyeân vaät lieäu NVL cho saûn saûn nguyeân thaønh (1000ñ) xuaát 1 SP (kg) phaåm vaät lieäu KH TH KH TH KH TH a 20 22 10 8 A 20 25 b 30 28 15 12 a 20 22 18 20 B 50 50 b 30 28 15 14 Baûng 2.2. Tình hình söû duïng nguyeân vaät lieäu cho saûn xuaát 51
Höôùng daãn: Ñeå coù theå tính nhanh choùng vaø chính xaùc caùc chæ tieâu phaûn aùnh möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá ñeán khoaûn muïc chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp ta laäp baûng sau: Chi phí nguyeân vaät lieäu cho Chi phí nguyeân vaät lieäu vôùi söï Teân saûn SX saûn phaåm trong moãi kyø bieán ñoäng cuûa caùc nhaân toá phaåm q0× n 0 × u 0 q1× n 1 × u 1 q1× n 0 × u 0 q1× n 1 × u 0 4.000 4.400 5.000 4.000 A 9.000 8.400 11.250 9.000 18.000 22.000 18.000 20.000 B 22.500 19.600 22.500 21.000 Toång coäng 53.500 54.400 56.750 54.000 Baûng 2.3. Bieán ñoäng cuûa chi phí nguyeân vaät lieäu tröïc tieáp Caên cöù ñaùnh giaù bieán ñoäng cuûa caùc nhaân toá: Ñònh möùc tieâu hao cuûa töøng loaïi nguyeân vaät lieäu cho ñôn vò saûn phaåm. Nhaân toá naøy caøng giaûm, chöùng toû trình ñoä söû duïng nguyeân lieäu ñeå saûn xuaát ñôn vò saûn phaåm haøng hoùa caøng tieát kieäm. Coøn nhaân toá naøy caøng taêng leân, ñieàu ñoù seõ ñöôïc ñaùnh giaù ngöôïc laïi. Ñôn giaù cuûa töøng loaïi nguyeân vaät lieäu: Nhaân toá naøy phuï thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá, nhö: + Giaù mua nguyeân vaät lieäu: Ñaây laø moät nhaân toá khaùch quan. Bôûi vì, giaù caû laø do quan heä cung caàu treân thò tröôøng quyeát ñònh. Neáu cung lôùn hôn caàu thì giaù reû hôn, coøn neáu cung nhoû hôi caàu thì giaù ñaét hôn. + Toå chöùc quaù trình thu mua nguyeân vaät lieäu: Giaù caû laø nhaân toá khaùch quan. Song, toå chöùc quaù trình thu mua hôïp lyù laø ôû choã: doanh nghieäp tìm ra thò tröôøng maø ôû ñoù nguyeân vaät lieäu coù quan heä cung lôùn hôn caàu, aét doanh nghieäp seõ mua ñöôïc nguyeân vaät lieäu vôùi giaù reû hôn. 52
Maët khaùc, doanh nghieäp caàn nghieân cöùu phöông thöùc thu mua, thanh toaùn, vaän chuyeån, baûo quaûn, boác xeáp phuø hôïp vôùi chi phí laø thaáp nhaát. Do ñoù, ñôn giaù cuûa töøng loaïi nguyeân vaät lieäu cho saûn xuaát ñôn vò saûn phaåm haøng hoùa laø thaáp nhaát. Ñoàng thôøi doanh nghieäp cuõng phaûi chuù yù ñeán caû chaát löôïng nguyeân vaät lieäu ñöôïc cung öùng. Coù nhö vaäy, môùi ñaûm baûo chaát löôïng saûn phaåm saûn xuaát ra ñaït tieâu chuaån chaát löôïng cao. 2.3.2. Phaân tích khoaûn muïc chi phí nhaân coâng tröïc tieáp. Khoaûn muïc chi phí nhaân coâng tröïc tieáp (direct labor cost) bao goàm chi phí veà tieàn coâng, tieàn trích baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá vaø kinh phí coâng ñoaøn cuûa coâng nhaân tröïc tieáp saûn xuaát (goïi taét laø chi phí tieàn löông coâng nhaân saûn xuaát). Khoâng tính vaøo khoaûn muïc chi phí naøy laø soá tieàn coâng vaø trích baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá, kinh phí coâng ñoaøn cuûa nhaân vieân saûn xuaát chung, nhaân vieân quaûn lyù vaø nhaân vieân baùn haøng. Khoaûn muïc toång möùc chi phí nhaân coâng tröïc tieáp ñöôïc ñaùnh giaù treân cô sôû xaùc ñònh möùc bieán ñoäng tuyeät ñoái vaø möùc bieán ñoäng töông ñoái. Phaân tích toång chi phí nhaân coâng tröïc tieáp ñöôïc thöïc hieän chuû yeáu qua hai caùch tính toaùn möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá, vieäc aùp duïng caùch tính naøo tuyø thuoäc vaøo döõ lieäu thu thaäp taïi doanh nghieäp maø chính xaùc nhaát. Caùch 1 : Döïa treân caùc nhaân toá nhö: soá löôïng saûn phaåm saûn xuaát, tieâu hao giôø coâng ñeå saûn xuaát ra moät ñôn vò saûn phaåm, ñôn giaù tieàn coâng lao ñoäng cho moät giôø coâng. Theo phöông phaùp thay theá lieân hoaøn hay soá cheânh leäch ta coù theå xaùc ñònh ñöôïc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa 03 nhaân toá naøy ñeán toång chi phí nhaân coâng cuûa doanh nghieäp. Caùch 2 : Giaû söû toång möùc chi phí nhaân coâng tröïc tieáp chòu aûnh höôûng bôûi hai nhaân toá: Soá löôïng coâng nhaân saûn xuaát vaø tieàn löông bình quaân. Coù theå vieát döôùi daïng coâng thöùc sau ñaây: 53
Toång möùc tieàn löông Soá löôïng Tieàn löông = x cuûa coâng nhaân saûn xuaát coâng nhaân bình quaân Hay coù theå vieát döôùi daïng kyù hieäu: L = T . X Baèng phöông phaùp loaïi tröø, coù theå xaùc ñònh söï aûnh höôûng laàn löôït töøng nhaân toá ñeán chæ tieâu phaân tích, nhö sau: Ñoái töôïng phaân tích: ∆L = L10 - L = T 11 . X − T 00 . X L: Möùc cheânh leäch tuyeät ñoái veà toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân saûn xuaát giöõa thöïc teá vôùi keá hoaïch. L1, L 0: Toång möùc tieàn löông cuûa coâng nhaân saûn xuaát kyø thöïc teá vaø kyø keá hoaïch. • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá soá löôïng coâng nhaân saûn xuaát: ∆LT = (T 1 - T 0 ) .X 0 • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá tieàn löông bình quaân cuûa coâng nhaân saûn xuaát: ∆LX = (X 1 - X 01 ) .T Tieàn löông bình quaân cuûa coâng nhaân saûn xuaát chòu söï taùc ñoäng bôûi hai nhaân toá: keát caáu coâng nhaân cuûa töøng boä phaän saûn xuaát hoaëc töøng loaïi coâng nhaân trong doanh nghieäp vaø tieàn löông bình quaân cuûa coâng nhaân saûn xuaát trong töøng boä phaän hoaëc töøng loaïi coâng nhaân. Neáu ta goïi d1, d 0 laø keát caáu coâng nhaân saûn xuaát cuûa töøng boä phaän hoaëc töøng loaïi coâng nhaân trong doanh nghieäp kyø thöïc teá vaø kyø keá hoaïch. Keát caáu coâng nhaân ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng thöùc: t1 t 0 d1 = ; d 0 = T1 T 0 54
Trong ñoù: t1 - t 0 laø soá löôïng coâng nhaân saûn xuaát töøng boä phaän, hay töøng loaïi coâng nhaân saûn xuaát trong doanh nghieäp kyø thöïc teá vaø kyø keá hoaïch. Goïi x1; x 0 laø tieàn löông bình quaân cuûa coâng nhaân saûn xuaát töøng boä phaän hoaëc töøng loaïi coâng nhaân kyø thöïc teá vaø keá hoaïch cuûa doanh nghieäp. Coù theå xaùc ñònh söï aûnh höôûng laàn löôït töøng nhaân toá ñeán tieàn löông bình quaân cuûa coâng nhaân saûn xuaát trong doanh nghieäp, nhö sau: • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá keát caáu coâng nhaân: ∆ Ld = ∑ T 1 .d10 .x - ∑ T 100 .d .x = ∑ (d 1010 - d ).T .x • Do aûnh höôûng cuûa nhaân toá tieàn löông bình quaân cuûa töøng boä phaän hoaëc töøng loaïi coâng nhaân trong doanh nghieäp. ∆ Lx = ∑ T 1 .d11 .x - ∑ T 110 .d .x = ∑ (x 1011 - x ).T .d Toång hôïp möùc ñoä aûnh höôûng cuûa töøng nhaân toá, ñaùnh giaù nhöõng nguyeân nhaân vaø kieán nghò nhöõng bieän phaùp, nhaèm giaûm chi phí tieàn löông trong giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm, goùp phaàn naâng cao möùc lôïi nhuaän cho doanh nghieäp. ∆L = ∆ LT + ∆ L d + ∆ L x 55
Ví duï minh hoaï: Phaân tích khoaûn muïc toång chi phí nhaân coâng tröïc tieáp qua soá lieäu sau: Chæ tieâu Keá hoaïch Thöïc hieän - Giaù trò saûn löôïng haøng hoaù (trieäu ñoàng) 1.000 1.200 - Soá löôïng coâng nhaân saûn xuaát (ngöôøi) 100 200 Trong ñoù: + Coâng nhaân saûn xuaát chính 70 180 + Coâng nhaân saûn xuaát phuï 30 20 - Tieàn löông bình quaân (1.000ñ) 440 580 Trong ñoù: + Coâng nhaân saûn xuaát chính 500 600 + Coâng nhaân saûn xuaát phuï 300 400 Baûng 2.4. Tình hình chi phí tieàn löông taïi doanh nghieäp Höôùng daãn: - Xaùc ñònh ñoái töôïng phaân tích: ∆L = L1 - L 0 = 116.000.000 − 44.000.000 = 72.000. 000 ñ - Möùc taùc ñoäng cuûa nhaân toá saûn löôïng ñeán chi phí nhaân coâng tröïc tieáp: ∆ LT = ∑ (T 1 - T 0 ).d 0 .x 0 = 44.000.000ñ - Taùc ñoäng cuûa nhaân toá keát caáu saûn phaåm saûn xuaát: ∆ = Ld = ∑ T.d.x 1 10 - ∑ T.d.x 100 = ∑ (d 1010 - d).T.x 8.000.000 ñ - Taùc ñoäng cuûa nhaân toá tieàn löông cuûa töøng loaïi coâng nhaân: ∆ = Lx = ∑ T.d.x 1 11 - ∑ T.d.x 110 = ∑ (x 1011 - x).T.d 20.000.00 0ñ - Toång hôïp caùc nhaân toá aûnh höôûng: ∆L = ∆ LT + ∆ L d + ∆ L x = 44.000.000+8.000.000+20.000.0 00=72.000.000ñ - Tính caùc chæ soá phuï phuïc vuï cho quaù trình ñaùnh giaù soá lieäu: 56
• Tyû leä hoaøn thaønh keá hoaïch giaù trò saûn löôïng: 1.200 ×100% = 120% 1.000 • Tyû leä hoaøn thaønh keá hoaïch soá löôïng coâng nhaân: 200 ×100% = 200% 100 • Tyû leä hoaøn thaønh keá hoaïch naêng suaát lao ñoäng: 120% ×100% = 60% 200% • Tyû leä hoaøn thaønh keá hoaïch tieàn löông bình quaân: 580 ×100% = 131,82% 440 2.3.3. Döï baùo chi phí saûn xuaát chung baèng hoài quy ñôn Söû duïng phöông phaùp thoáng keâ hoài quy nhaèm ñeå döï baùo chi phí saûn xuaát chung theo khoái löôïng saûn xuaát linh hoaït, ñieàu naøy seõ giuùp cho nhaø quaûn lyù coù theå chuû ñoäng ñieàu tieát löôïng haøng saûn xuaát cho phuø hôïp vôùi quy moâ hoaït ñoäng tình hình taøi chính cuûa ñôn vò. Goïi: Y: laø chi phí saûn xuaát chung a: laø ñònh phí saûn xuaát chung b: laø bieán phí saûn xuaát chung treân 1 ñôn vò saûn phaåm X: soá löôïng saûn phaåm caàn saûn xuaát Ta coù phöông trình hoài quy cuûa chi phí saûn xuaát chung Y (bieán soá phuï thuoäc - dependent variable) theo khoái löôïng saûn phaåm caàn saûn xuaát X (bieán soá ñoäc laäp - independent variable) nhö sau: Y = a + bX (2.3) 57
Laáy ví duï minh hoaï taïi moät doanh nghieäp coù tình hình saûn xuaát qua 6 thaùng ñaàu naêm nhö sau: Ñôn vò tính: 1.000ñ Kyø saûn xuaát 1 2 3 4 5 6 Soá löôïng saûn xuaát 10.000 11.000 12.000 13.000 14.000 15.000 trong kyø (saûn phaåm) Toång chi phí saûn xuaát 115.000 117.500 120.000 122.500 125.000 127.500 chung trong kyø Baûng 2.5. Toång chi phí saûn xuaát chung tieâu hao taïi doanh nghieäp Söû duïng Microsoft excel ñeå tính ñeå tìm phöông trình hoài quy, cuï theå laø tìm tung ñoä goác a (intercept) vaø ñoä doác hay heä soá goác b (slope), caùc thao taùc thöïc hieän nhö sau: Leänh: Tools / Analysis / Regression / OK / choïn döõ lieäu ñöa vaøo oâ Input Y Range vaø oâ Input X Range. Ta ñöôïc keát quaû sau: 58
SUMMARY OUTPUT Regression Statistics Multiple R 0,9931 R Square 0,9863 Adjusted R Square 0,9829 Standard Error 559,2512 Observations 6 ANOVA df SS MS F Significance F Regression 1,00 90.062.285,71 90.062.285,71 287,96 0,00 Residual 4,00 1.251.047,62 312.761,90 Total 5,00 91.313.333,33 Coefficients Standard Error t Stat P-value Lower 95% Upper 95% Intercept 92.509,52 1.686,61 54,85 0,00 87.826,75 97.192,30 X Variable 1 2,27 0,13 16,97 0,00 1,90 2,64 Baûng 2.6. Baûng keát quaû phaân tích cho bôûi Microsoft Excel Töø keát quaû cho bôûi Microsoft Excel, ta tìm ñöôïc phöông trình 2.3 vaø ñöôïc vieát laïi nhö sau: Y = 92.509,52 + 2,27X (2.4) Giaûi thích caùc thoâng soá: Giaù trò thoâng soá b = 2,27, chæ ra ñoä doác cuûa ñöôøng hoài quy ñoái vôùi bieán X, mang yù nghóa laø: trong khoaûng giaù trò X (khoái löôïng saûn xuaát) töø 10.000 saûn phaåm (min) ñeán 15.000 saûn phaåm (max) khi X thay ñoåi taêng 1 ñôn vò thì Y (chi phí saûn xuaát chung) seõ taêng leân öôùc löôïng moät caùch trung bình vaøo khoaûng 2,27 ñôn vò. 59
Giaù trò thoâng soá a = 93.509,52 chæ ra tung ñoä goác cuûa ñöôøng hoài quy, mang yù nghóa laø chi phí saûn xuaát chung toái thieåu khi maø X baèng 0. Nhöng caùch giaûi thích nhö vaäy laø maùy moùc vaø aùp ñaët; hôn nöõa, khoâng coù giaù X naøo trong taäp döõ lieäu treân ñaây baèng 0 nhö vaäy caû. Vôùi phöông 2.4, laõnh ñaïo doanh nghieäp coù theå döï baùo ñöôïc chi phí saûn xuaát chung töông öùng vôùi quy moâ saûn xuaát caùc kyø tieáp theo, chaúng haïn töø ví duï treân ta coù theå döï baùo chi phí saûn xuaát chung cho 6 thaùng coøn laïi cuûa naêm vôùi caùc möùc khoái löôïng töø 16.000 ñeán 21.000 saûn phaåm: Kyø saûn xuaát 7 8 9 10 11 12 Soá löôïng saûn xuaát 16.000 17.000 18.000 19.000 20.000 21.000 trong kyø (saûn phaåm) Toång chi phí saûn xuaát 128.830 131.100 133.370 135.640 137.910 140.180 chung trong kyø Baûng 2.7. Döï baùo chi phí saûn xuaát chung cho caùc thaùng cuûa naêm 2.4. PHAÂN TÍCH BIEÁN ÑOÄNG GIAÙ THAØNH 2.4.1. Phaân tích bieán ñoäng giaù thaønh ñôn vò • Muïc ñích phaân tích: Phaân tích tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm seõ giuùp cho caùc nhaø quaûn lyù bieát ñöôïc moät caùch chính xaùc vaø cuï theå tình hình thöïc hieän caùc ñònh möùc kinh teá – kyõ thuaät, tình hình tieát kieäm hay vöôït chi treân töøng khoaûn chi phí. Töø ñoù, ñaùnh giaù ñöôïc chính xaùc coâng taùc quaûn lyù giaù thaønh cuûa toaøn doanh nghhieäp, ñöa ra ñöôïc caùc bieän phaùp höõu hieäu ñeå giaûm giaù thaønh. • Phöông phaùp phaân tích: 60
Böôùc coâng vieäc ñaàu tieân khi phaân tích tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm laø ñaùnh giaù chung. Vieäc ñaùnh giaù chung tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm ñöôïc tieán haønh baèng phöông phaùp: So saùnh giöõa giaù thaønh ñôn vò thöïc teá vôùi giaù thaønh ñôn vò keá hoaïch treân töøng loaïi saûn phaåm caû veà soá tuyeät ñoái vaø soá töông ñoái. Qua keát quaû so saùnh, seõ neâu leân nhaän xeùt chung veà bieán ñoäng giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm. Saûn phaåm Naêm nay Naêm TH so vôùi KH TH so vôùi NT KH TH tröôùc Soá tieàn Tyû leä Soá tieàn Tyû leä A 1.880 1.920 1.900 + 40 + 2, 13% + 20 + 1,05% B 1.350 1.306 1.450 - 44 - 3,26% - 144 - 9,93% C 1.410 1.360 1.520 - 50 - 3,55% - 160 -10,52% D 3.250 3.310 - + 60 + 1,85% - - Baûng 2.8. Tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh ñôn vò Thöïïc hieän so vôùi keá hoaïch: Theå hieän tình hình keá hoaïch giaù thaønh; Thöïc hieän so vôùi naêm tröôùc: Theå hieän xu höôùng phaùt trieån, caûi tieán giaù thaønh cuûa doanh nghieäp. • Phaân tích chung: Naêm nay doanh nghieäp ñaõ xaây döïng keá hoaïch haï thaáp giaù thaønh vôùi tinh thaàn tích cöïc (keá hoaïch so vôùi naêm tröôùc). Taát caû saûn phaåm ñeàu coù keá hoaïch giaù thaønh thaáp hôn so vôùi naêm tröôùc; Saûn phaåm (B) vaø (C) ñeàu coù giaù thaønh thöïc hieän thaáp hôn so vôùi naêm tröôùc, chöùng toû doanh nghieäp ñaõ thöïc hieän toát nhieäm vuï haï giaù thaønh saûn phaåm ñoái vôùi 2 saûn phaåm naøy; Ñoái vôùi saûn phaåm (A) giaù thaønh thöïc hieän cao hôn keá hoaïch vaø naêm tröôùc, do ñoù caàn phaûi ñi saâu xem xeùt nguyeân nhaân laøm cho saûn phaåm (A) taêng so vôùi keá hoaïch ñeà ra; 61
Ñoái vôùi saûn phaåm (D) laø saûn phaåm môùi, giaù thaønh thöïc hieän cao hôn so vôùi keá hoaïch thì caàn xem xeùt laïi vieäc xaây döïng keá hoaïch coù saùt vôùi thöïc teá khoâng. 2.4.2. Phaân tích bieán ñoäng toång giaù thaønh saûn phaåm so saùnh ñöôïc • Muïc ñích phaân tích: Nhaèm ñaùnh giaù chung tình hình bieán ñoäng giaù thaønh theo töøng loaïi saûn phaåm vaø toaøn boä saûn phaåm saûn xuaát trong kyø. Giuùp chuùng ta nhaän thöùc moät caùch toång quaùt khaû naêng taêng hay giaûm lôïi töùc cuûa doanh nghieäp do aûnh höôûng cuûa giaù thaønh saûn phaåm naøo. qn: khoái löôïng saûn xuaát naêm tröôùc; zn: giaù thaønh saûn phaåm naêm tröôùc q0: khoái löôïng saûn xuaát kyø keá hoaïch; z0: giaù thaønh saûn phaåm keá hoaïch q1: khoái löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän; z1: giaù thaønh saûn phaåm thöïc hieän • Saûn phaåm so saùnh ñöôïc: Laø nhöõng saûn phaåm ñaõ chính thöùc saûn xuaát ôû nhieàu kyø vaø quaù trình saûn xuaát oån ñònh, coù giaù thaønh saûn xuaát töông ñoái chính xaùc, laø caên cöù ñeå so saùnh khi söû duïng laøm taøi lieäu phaân tích. • Saûn phaåm khoâng so saùnh ñöôïc: Laø nhöõng saûn phaåm môùi ñöa vaøo saûn xuaát hoaëc môùi saûn xuaát thöû, quaù trình saûn xuaát chöa oån ñònh, do ñoù giaù thaønh thöïc teá coøn coù nhieàu bieán ñoäng, chöa ñuû caên cöù ñeå so saùnh khi söû duïng laøm taøi lieäu phaân tích. Xaùc ñònh ñoái töôïng phaân tích: Vieäc phaân tích ñöôïc tieán haønh treân 2 chæ tieâu phaân tích laø möùc haï vaø tyû leä haï giaù thaønh: Möùc haï: Bieåu hieän baèng soá tuyeät ñoái cuûa keát quaû haï giaù thaønh naêm nay so vôùi naêm tröôùc, phaûn aùnh khaû naêng taêng lôïi töùc, taêng tích luõy nhieàu hay ít, kyù hieäu: M. 62
Tyû leä haï: Bieåu hieän baèng soá töông ñoái cuûa keát quaû haï giaù thaønh naêm nay so vôùi naêm tröôùc, chæ tieâu naøy phaûn aûnh toác ñoä haï nhanh hay chaäm vaø trình ñoä quaûn lyù trong vieäc phaán ñaáu haï thaáp giaù thaønh, kyù hieäu: R. Coâng thöùc xaùc ñònh möùc haï vaø tyû leä haï: ∆M = M1 − M 0 ∆R = R1 − R 0 Vôùi: − M1 = ∑ q 11 .z ∑ q 1n .z − M0 = ∑ q 00 .z ∑ q 0n .z M1 R1 = × 100% ∑q1 .z n M0 × R0 = 100% ∑q0 .z n Xaùc ñònh caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoái töôïng phaân tích: Ñeå tính toaùn chuùng ta söû duïng phöông phaùp thay theá lieân hoaøn ñeå phaân tích, nhaèm xaùc ñònh caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán möùc haï giaù thaønh thöïc teá so vôùi keá hoaïch vaø tyû leä haï giaù thaønh thöïc teá so vôùi keá hoaïch. • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng (kyù hieäu q): Nhaân toá saûn löôïng thöôøng ñi keøm vôùi nhaân toá keát caáu. Nhaân toá keát caáu khoâng aûnh höôûng ñeán nhaân toá saûn löôïng neáu tyû troïng cuûa caùc maët haøng laø nhö nhau. Neáu saûn löôïng taêng maø keát caáu khoâng ñoåi vaø giaù thaønh khoâng ñoåi thì caùc maët haøng coi nhö ñeàu hoaøn thaønh vôùi tyû leä nhö nhau, do ñoù khi tieán haønh thay theá ta ñöôïc: Goïi k laø tyû leä giöõa khoái löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän so vôùi keá hoaïch, nhö vaäy ta xaùc ñònh k thoâng qua coâng thöùc sau: 63
q1 .z n ∑ × k = 100% ∑ q0 .z n Khi ñoù q 1 laø khoái löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän, ta vieát laïi: q1 = k.q 0 Thay theá vaøo coâng thöùc tính möùc haï vaø tyû leä haï keá hoaïch, ta ñöôïc: − Mq = ∑ k.q 00 .z ∑ k.q 0n .z = k.M 0 Mq k.M 0 (2.5) Rq = × 100% = × 100% = R 0 ∑k.q.z0n k. ∑ q.z 0n Töø coâng thöùc 2.5 ta tính möùc taùc ñoäng cuûa nhaân toá khoái löôïng saûn xuaát ñeán ñoái töôïng phaân tích nhö sau: ∆Mq = M q − M 0 = M 0 ( k − 100% ) ∆Rq = R q - R 0 = 0 • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá keát caáu saûn phaåm saûn xuaát (kyù hieäu d): Thay theá saûn löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän vaøo coâng thöùc tính möùc haï vaø tyû leä haï keá hoaïch, ta ñöôïc: − Md = ∑ q.z 10 ∑ q.z 1n Md (2.6) Rd = × 100% ∑ q1 .z n Töø coâng thöùc 2.6, ta deã daøng xaùc ñònh ñöôïc söï taùc ñoäng cuûa nhaân toá keát caáu saûn phaåm saûn xuaát ñeán ñoái töôïng phaân tích thoâng qua coâng thöùc: ∆Md = M d − M q ∆Rd = R d - R q • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá giaù thaønh ñôn vò (kyù hieäu z): Giöõ nguyeân saûn löôïng saûn xuaát thöïc teá, ta thay theá giaù thaønh ñôn vò vaøo trong coâng thöùc xaùc ñònh M d vaø R d, coâng thöùc ñöôïc vieát laïi nhö sau: 64
− Mz = ∑ q.z 11 ∑ q.z 1n = M 1 Mz (2.7) Rz = × 100% ∑ q1 .z n Töø coâng thöùc 2.7, ta tính ñöôïc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá giaù thaønh ñôn vò ñeán ñoái töôïng caàn phaân tích qua coâng thöùc: ∆Mz = M z − M d ∆Rz = R z - R d Toång hôïp taùc ñoäng cuûa ba nhaân toá aûnh höôûng phaûi baèng vôùi ñoái töôïng caàn phaân tích: ∆M = ∆ Mq + ∆ M d + ∆ M z ∆R = ∆ Rq + ∆ R d + ∆ R z Ví duï minh hoaï: Coù taøi lieäu veà tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh taïi moät doanh nghieäp sau: Ñôn vò: ñoàng Khoái löôïng saûn xuaát Giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm Saûn phaåm Keá hoaïch Thöïc hieän Naêm tröôùc Keá hoaïch Thöïc hieän A 12.000 12.400 40.000 39.200 40.840 B 1.800 2.000 26.000 26.000 26.000 C 1.800 2.400 410.000 393.600 396.880 Baûng 2.9. Tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh Yeâu caàu: Haõy phaân tích tình hình thöïc hieän nhieäm vuï haï thaáp giaù thaønh cuûa SP so saùnh ñöôïc. 65
Höôùng daãn : Ñeå coù theå tính toaùn ñöôïc nhanh vaø chính xaùc caùc chæ tieâu trong daáu xích ma ( Σ), caàn phaûi coù caùc phöông phaùp thích hôïp ñeå hoaøn taát caùc chæ tieâu ñoù. Daïng baûng tính döôùi ñaây coù theå phuïc vuï cho coâng vieäc tính toaùn: Ñôn vò tính: 1.000ñ Saûn phaåm q0× z n q0× z 0 q1× z n q1× z 0 q1× z 1 A 480.000 470.400 496.000 486.080 506.416 B 46.800 46.800 52.000 52.000 52.000 C 738.000 708.480 984.000 944.640 952.512 Toång coäng 1.264.800 1.225.680 1.532.000 1.482.720 1.510.928 Baûng 2.10. Baûng phaân tích bieán ñoäng toång giaù thaønh • Ñoái töôïng phaân tích: goàm coù möùc haï (M) vaø tyû leä haï (R) ∆M = M1 − M 0 = -21.072 - (-39.120) = 18.048 (ngñ) ∆R = R1 − R 0 = -1,375% - (-3,093%) = 1,718% • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng saûn xuaát (q): Tính tyû soá khoái löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän so vôùi keá hoaïch: ∑ q1 .z n 1.532.000 k = × 100% = ×100% = 121,12% ∑ q0 .z n 1.264.800 Möùc ñoä aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng ñeán ñoái töôïng phaân tích: ∆Mq = M 0 ( k - 100% )= -39.120×( 121,12%-100%) = -8.262,144 (ngñ) ∆Rq = R q - R 0 = 0 Nhaân toá khoái löôïng saûn xuaát khoâng aûnh höôûng (khoâng taùc ñoäng) ñeán tyû leä haï giaù thaønh cuûa doanh nghieäp. • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá keát caáu khoái löôïng saûn xuaát (d): ∆Md = M d − M q = -49.280 - (121,12%× -39.120) = -1.897,8 56 (ngñ) ∆Rd = R d - R q = -3,216% - (-3,093%) = -0,123% 66
• Aûnh höôûng cuûa nhaân toá giaù thaønh ñôn vò saûn phaåm ( z): ∆Mz = M z − M d = -21.072 - (-49.280) = 28.208 (ngñ) ∆Rz = R z - R d = -1,375% - (-3,216%) = 1,841% Toång hôïp ba nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoái töôïng phaân tích: ∆M = -8.262,144 + (-1.897,856) + 28.208 = 18.048 (ngñ) ∆R = ∆ Rq + ∆ R d + ∆ R z = 0 + (-0,123) + 1,841 = 1,718% Ñaùnh giaù: Trong kyø thöïc hieän doanh nghieäp ñaõ khoâng hoaøn thaønh keá hoaïch toång giaù thaønh ñeà ra, cuï theå laø toång giaù thaønh ñaõ taêng leân 18.048 (ngñ) töông öùng vôùi giaù thaønh ñaõ taêng vôùi tyû leä laø 1,718% so vôùi keá hoaïch. Toång giaù thaønh taêng seõ laøm cho lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp giaûm, gaây baát lôïi cho doanh nghieäp. Neáu ñi vaøo phaân tích chi tieát hôn, ta thaáy toång giaù thaønh taêng laø do giaù thaønh ñôn vò taïo neân, giaù thaønh ñôn vò taêng ñaõ laøm cho toång giaù thaønh taêng theâm 28.208 (ngñ) töông öùng vôùi toác ñoä taêng laø 1,841%, ñaây laø nhaân toá chuû quan xuaát phaùt töø noäi taïi doanh nghieäp vaø ñieàu naøy chöùng toû raèng coâng vieäc quaûn lyù chi phí saûn xuaát laø khoâng coù hieäu quaû. Nhaân toá khoái löôïng saûn xuaát vaø keát caáu saûn phaåm saûn xuaát bieán ñoäng theo chieàu höôùng coù lôïi cho doanh nghieäp (nhaân toá khoái löôïng laøm giaûm 8.262,144 ngaøn ñoàng, coøn nhaân toá keát caáu saûn phaåm saûn xuaát laøm giaûm 1.897,856 ngaøn ñoàng). Tuy nhieân ñaây laø hai nhaân toá taùc ñoäng moät caùch khaùch quan, do ñoù khoâng theå laáy ñaây laø caên cöù ñeå noùi ñeán tính hieäu quaû quaûn lyù chi phí saûn xuaát cuûa doanh nghieäp. 2.4.3. Phaân tích chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra Ñeå thaáy ñöôïc moái quan heä giöõa chi phí vaø keát quaû thu nhaäp trong hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh, nhaát laø nhöõng doanh nghieäp coù saûn xuaát nhöõng saûn phaåm khoâng theå so saùnh ñöôïc, maø loaïi naøy chieám tyû troïng lôùn trong toång soá saûn phaåm 67
saûn xuaát ñöôïc cuûa doanh nghieäp. Vì vaäy, vieäc phaân tích keá hoaïch haï thaáp giaù thaønh cuûa saûn phaåm so saùnh ñöôïc khoâng thaáy ñöôïc söï phaán ñaáu thöïc hieän cuûa doanh nghieäp, do ñoù ta neân phaân tích chæ tieâu chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm haøng hoaù baùn ra. Phöông phaùp phaân tích: So saùnh chi phí bình quaân cho 1.000 ñoàng haøng hoaù baùn ra giöõa caùc kyø phaân tích ñeå ñaùnh giaù chung möùc cheânh leäch giöõa caùc kyø. Sau ñoù duøng phöông phaùp thay theá lieân hoaøn ñeå xaùc ñònh caùc nhaân toá aûnh höôûng vaø tìm nguyeân nhaân gaây ra möùc cheânh leäch chi phí bình quaân giöõa caùc kyø caàn phaân tích. Xaùc ñònh ñoái töôïng phaân tích: Ta goïi caùc kyù hieäu sau: C: chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra; C0: chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra kyø keá hoaïch; C1: chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra kyø thöïc hieän; q: khoái löôïng saûn phaåm; u: chi phí ñôn vò saûn phaåm; p: ñôn giaù baùn saûn phaåm. Coâng thöùc xaùc ñònh chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra laø: ∑ q× u C = × 1000 ∑ q× p Nhö vaäy ñoái töôïng phaân tích seõ laø: ∆C = C1 − C 0 Tính caùc möùc ñoä taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoái töôïng phaân tích: • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng (kyù hieäu q): 68
Goïi k laø tyû leä giöõa khoái löôïng kyø thöïc hieän so vôùi keá hoaïch, nhö vaäy ta xaùc ñònh k thoâng qua coâng thöùc sau: × ∑ q1 u 0 k = × 100% × ∑ q0 u 0 Khi ñoù q 1 laø khoái löôïng saûn xuaát kyø thöïc hieän, ta vieát laïi: q1 = k.q 0 Thay theá vaøo coâng thöùc tính chi phí C kyø keá hoaïch, ta ñöôïc: k.qu00× k.qu 00 × ∑× ∑ × Cq = × 1000 = × 1000 = C 0 ∑k.qp00 k.qp ∑ 00 Möùc ñoä taùc ñoäng cuûa nhaân toá khoái löôïng ñeán ñoái töôïng phaân tích: ∆Cq = C q − C 0 = 0 Vaäy nhaân toá khoái löôïng khoâng aûnh höôûng ñeán chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra. • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá keát caáu saûn phaåm (kyù hieäu d): Thay theá khoái löôïng thöïc teá vaøo coâng thöùc tính chi phí C 0, ta ñöôïc: q1× u 0 ∑ × Cd = × 1000 ∑q1 p 0 Khi ñoù, möùc ñoä taùc ñoäng cuûa nhaân toá keát caáu ñöôïc xaùc ñònh thoâng qua coâng thöùc sau: ∆Cd = C d − C q • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá chi phí ñôn vò saûn phaåm (kyù hieäu u): Thay theá chi phí ñôn vò saûn phaåm kyø thöïc teá vaøo coâng thöùc tính chi phí C d, ta tính ñöôïc chi phí C khi coù söï bieán ñoäng cuûa keát caáu saûn phaåm (C u): × ∑q1 u 1 Cu = × 1000 × ∑q1 p 0 69
Suy ra: ∆Cu = C u − C d • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá ñôn giaù baùn (kyù hieäu p): × ∑q1 u 1 Cu = × 1000 = C 1 × ∑q1 p 1 Suy ra: ∆Cp = C p − C u Toång hôïp caùc nhaân toá taùc ñoäng phaûi baèng vôùi ñoái töôïng caàn phaân tích: ∆C = ∆ Cq + ∆ C d + ∆ C u + ∆ C p Ví duï minh hoaï: Phaân tích chi phí treân 1.000 ñoàng saûn phaåm baùn ra taïi moät doanh nghieäp vôùi döõ lieäu thu thaäp ñöôïc sau ñaây: Saûn löôïng SX Giaù thaønh ñôn vò Giaù baùn ñôn vò Saûn phaåm (saûn phaåm) (ñoàng) (ñoàng) KH TH KH TH KH TH A 11.000 10.900 40.000 48.000 60.000 70.000 B 1.000 900 25.000 25.000 40.000 40.000 C 2.100 2.200 50.000 48.000 90.000 100.000 Baûng 2.11. Tình hình thöïc hieän keá hoaïch giaù thaønh vaø giaù baùn Höôùng daãn: Laäp baûng tính toaùn phuïc vuï cho coâng vieäc phaân tích coù daïng: Ñôn vò tính: 1.000 ñoàng Saûn phaåm q0× u 0 q0× p 0 q1× u 0 q1× p 0 q1× u 1 q1× p 1 A 440.000 660.000 436.000 654.000 523.200 763.000 B 25.000 40.000 22.500 36.000 22.500 36.000 C 105.000 189.000 110.000 198.000 105.600 220.000 Toång coäng 570.000 889.000 568.500 888.000 651.300 1.019.000 Baûng 2.12. Phaân tích bieán ñoäng giaù thaønh vaø giaù baùn 70
• Xaùc ñònh ñoái töôïng phaân tích: ∆C = C1 − C 0 = 639,16 − 641,17 = -2,01 (ñoàng) Tính möùc taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá ñeán ñoái töôïng phaân tích: • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá khoái löôïng (kyù hieäu q): ∆Cq = C q − C 0 = 0 (coâng thöùc ñaõ ñöôïc chöùng minh) Nhaân toá khoái löôïng khoâng aûnh höôûng ñeán bieán ñoäng cuûa chi phí C. • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá keát caáu saûn phaåm (kyù hieäu d): ∆Cd = C d − C q = 640,20 − 641,17 = -0,97 (ñoàng) • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá chi phí ñôn vò saûn phaåm (kyù hieäu u): ∆Cu = C u − C d = 733,45 - 640,20 = 93,25 (ñoàng) • Aûnh höôûng cuûa nhaân toá ñôn giaù baùn (kyù hieäu p): ∆Cp = C p − C u = 639,16 − 733,45 = -94,29 (ñoàng) Toång hôïp caùc nhaân toá aûnh höôûng ñeán ñoái töôïng caàn phaân tích: ∆C = 0 + ( -0,97) + 93,25 + ( -94,29) = -2,01 (ñ oàng) Ñaùnh giaù: Trong kyø thöïc hieän doanh nghieäp ñaõ giaûm ñöôïc chi phí (ñaõ hoaøn thaønh keá hoaïch chi phí) so vôùi keá hoaïch laø 2,01 ñoàng, ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø cöù 1.000 ñoàng doanh soá baùn ra doan nghieäp ñaõ tieát kieäm ñöôïc 2,01 ñoàng chi phí. Neáu ñi vaøo phaân tích chi tieát hôn ta thaáy nguyeân nhaân doanh nghieäp ñaõ giaûm ñöôïc chi phí C naøy laø do nhaân toá giaù baùn mang laïi, giaù baùn taêng ñaõ laøm cho chi phí C giaûm ñöôïc 94,29 ñoàng. Nhaân toá chi phí ñôn vò saûn phaåm ñaõ laøm taêng chi phí C 93,25 ñoàng, tuy nhieân möùc taêng cuûa nhaân toá chi phí ñôn vò laïi thaáp hôn (chaäm hôn) so vôùi nhaân toá giaù baùn mang laïi, ñieàu naøy ñaõ taïo neân hieäu quaû quaûn lyù chi phí cuûa doanh nghieäp. 71
Coù theå do doanh nghieäp ñaõ caûi tieán chaát löôïng hay maãu maõ saûn phaåm ñaõ laøm cho chi phí ñôn vò taêng, möùc taêng chi phí ñôn vò naøy laø coøn cao, phöông höôùng quaûn lyù kyø tôùi laø tieáp tuïc giaûm chi phí ñôn vò saûn phaåm ñeå coù theå taêng ñöôïc lôïi nhuaän cuûa doanh nghieäp. 72
CHÖÔNG 3 PHAÂN TÍCH TÌNH HÌNH TIEÂU THUÏ 3.1. PHAÂN TÍCH CHUNG VEÀ TÌNH HÌNH TIEÂU THUÏ HAØNG HOAÙ 3.1.1. YÙ nghóa vaø nhieäm vuï phaân tích Tieâu thuï saûn phaåm laø quaù trình thöïc hieän giaù trò vaø giaù trò söû duïng cuûa saûn phaåm haøng hoaù. Qua tieâu thuï, saûn phaåm chuyeån töø hình thaùi hieän vaät sang hình thaùi tieàn teä vaø keát thuùc moät voøng luaân chuyeån voán. Coù tieâu thuï saûn phaåm môùi coù voán ñeå tieán haønh taùi saûn xuaát môû roäng, ñaåy maïnh toác ñoä luaân chuyeån voán naâng cao hieäu quaû vieäc söû duïng voán. Qua tieâu thuï tính chaát höõu ích cuûa saûn phaåm môùi ñöôïc xaùc ñònh moät caùch hoaøn toaøn. Coù tieâu thuï ñöôïc saûn phaåm môùi chöùng toû naêng löïc kinh doanh cuûa doanh nghieäp, theå hieän keát quaû coâng taùc nghieân cöùu thò tröôøng v.v Maët khaùc qua tieâu thuï doanh nghieäp khoâng nhöõng thu hoài ñöôïc nhöõng chi phí vaät chaát trong quaù trình saûn xuaát kinh doanh maø coøn thöïc hieän ñöôïc giaù trò lao ñoäng thaëng dö, ñaây laø nguoàn quan troïng nhaèm tích luõy vaøo ngaân saùch, vaøo caùc quõy cuûa doanh nghieäp nhaèm môû roäng quy moâ saûn xuaát vaø naâng cao ñôøi soáng caùn boä coâng nhaân vieân. Nhö vaäy, nhieäm vuï cuûa ngöôøi phaân tích tình hình tieâu thuï cuûa doanh nghieäp goàm caùc coâng vieäc chuû yeáu sau ñaây: • Ñaùnh giaù ñuùng ñaén tình hình tieâu thuï veà maët soá löôïng, chaát löôïng maët haøng, ñaùnh giaù tính kòp thôøi cuûa tieâu thuï. • Tìm ra nguyeân nhaân vaø xaùc ñònh möùc ñoä aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá ñeán tình hình tieâu thuï. 73
• Ñeà ra caùc bieän phaùp nhaèm ñaåy nhanh toác ñoä tieâu thuï saûn phaåm, taêng khoái löôïng saûn phaåm tieâu thuï veà soá löôïng vaø chaát löôïng. 3.1.2. Phaân tích khaùi quaùt Tình hình thöïc hieän keá hoaïch tieâu thuï haøng hoaù ñöôïc phaân tích ôû hai maët soá löôïng vaø giaù trò. • Phaân tích maët giaù trò ñeå ñaùnh giaù toång quaùt tình hình hoaït ñoäng, möùc ñoä hoaøn thaønh chung veà keá hoaïch tieâu thuï; • Phaân tích maët soá löôïng ñeå xem xeùt chi tieát töøng maët haøng vaø söï aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá noäi taïi vaø caùc nhaân toá khaùch quan. Khi phaân tích caàn chuù yù ñeán moái quan heä caân ñoái giöõa toàn ñaàu kyø, nhaäp trong kyø vaø toàn cuoái kyø trong ñaúng thöùc keá toaùn ñeå xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa mua vaøo vaø döï tröõ ñeán vieäc thöïc hieän baùn ra, ta coù coâng thöùc sau: Toàn ñaàu kyø + Saûn xuaát (nhaäp) trong kyø = Xuaát trong kyø + Toàn cuoái kyø Phaân tích tình hình tieâu thuï theo hình thöùc soá löôïng: Baûng 3.1. Tình hình tieâu thuï theo hình thöùc soá löôïng Toàn ñaàu kyø Nhaäp trong kyø Xuaát tieâu thuï Toàn cuoái kyø Saûn phaåm ÑVT K/h T/h K/h T/h K/h T/h K/h T/h A Caùi 46 90 920 800 920 840 46 50 B Chieác 200 200 4.000 4.100 4.000 4.000 200 300 C Chieác 10 9 200 250 180 200 30 59 Thöïc hieän phöông phaùp so saùnh, ta coù baûng sau: Baûng 3.2. Cheânh leäch giöõa thöïc hieän vaø keá hoaïch khoái löôïng tieâu thuï Saûn Toàn ñaàu kyø Nhaäp trong kyø Xuaát tieâu thuï Toàn cuoái kyø phaåm Ch.leäch Tyû leä Ch.leäch Tyû leä Ch.leäch Tyû leä Ch.leäch Tyû leä A 44 95,65% -120 -13,04% -80 -8,70% 4 8,70% B 0 0,00% 100 2,50% 0 0,00% 100 50,00% C -1 -10,00% 50 25,00% 20 11,11% 29 96,67% 74