Đánh giá Website thư viện và triết lý lấy bạn đọc làm trung tâm

Nội dung text: Đánh giá Website thư viện và triết lý lấy bạn đọc làm trung tâm

1. Nghiïn cûáu - Trao àöíi ÀAÁNH GIAÁ WEBSITE THÛ VIÏÅN VAÂ TRIÏËT LYÁ LÊËY BAÅN ÀOÅC LAÂM TRUNG TÊM ThS Àöî Vùn Huâng, ThS Nguyïîn Vùn Chûúng Trûúâng Àaåi hoåc KHXH&NV Haâ Nöåi Tomá tùtæ : Phên tñch xu hûúngá xêy dûngå website hiïnå nay cuaã cacá thû viïnå trïn thï ë giúi.á Tiïnë hanhâ khaoã satá va â àûa ra àanhá gia á website cuaã cacá thû viïnå Viïtå Nam dûaå trïn ba tiïu chñ cú ban:ã nöiå dung, giao diïnå va â ky ä thuêt.å Àûa ra mötå sö ë khuyïnë nghõ cho cacá thû viïnå Viïtå Nam trong viïcå phatá triïní website nhùmç àapá ûngá nhu cêuì tin cuaã banå àoc.å Tûâ khoáa: Thû viïån Viïåt Nam; website thû viïån; thöng tin-thû viïån; baån àoåc thû viïån. Evaluation of library websites and reader-centred philosophy Summary: Analyzes the present trend of creating websites of libraries in the world; investigates and evaluates websites of Vietnamese libraries according to 3 basic criteria: content, interface and technology; provide some recommendations for Vietnamese libraries in development of websites to meet readers’ information need. Keywords: Vietnamese library; library website; information-library; library reader. 1. Àùåt vêën àïì (3) Website cuãa caác thû viïån àaä àaáp ûáng Caác thû viïån àang tiïën túái cung cêëp caác saãn àûúåc nhu cêìu cuãa baån àoåc hay chûa? phêmí va â dõch vu å thöng qua mangå Internet. ÚÃ (4) Laâm thïë naâo àïí website cuãa caác thû ào á banå àocå co á thï í truy cêpå vaoâ cacá website cuaã viïån hoaåt àöång möåt caách hiïåu quaã? cacá thû viïnå àï í khai thacá cú sú ã dû ä liïuå (CSDL) Àï í tra ã lúiâ cacá cêu hoiã nay,â chungá töi sûã vaâ sûã duång caác dõch vuå. Caác website giuáp ruát dungå mötå sö ë phûúng phapá nghiïn cûuá cu å thïí ngùæn khoaãng caách giûäa thû viïån vúái baån àoåc. sau: phên tñch töngí húpå taiâ liïuå liïn quan àïnë Coá thïí noái rùçng website àang laâ cöng cuå vaâ àanhá gia á website, phongã vênë sêu ngûúiâ dungâ kïnh thöng tin quan troång cuãa caác thû viïån tin va â caná bö å thû viïnå àöngì thúiâ khaoã satá diïnå trong thúâi àaåi Internet vaâ söë. röngå bùngç bangã hoiã àöië vúiá banå àoc.å Chungá töi Tuy nhiïn, co á nhiïuì y á kiïnë cho rùngç website khaoã satá àanhá gia á trûcå tiïpë 25 website thû viïnå cuãa caác thû viïån Viïåt Nam nhòn chung chûa (bao gömì thû viïnå cöng cöng,å thû viïnå àaiå hocå thûåc sûå hêëp dêîn, lûúång baån àoåc truy cêåp sûã va â thû viïnå chuyïn nganh)â dûaå trïn ba tiïu chñ duång coân khiïm töën, chûa àaáp ûáng àûúåc nhu chñnh: nöiå dung thöng tin, thiïtë kï ë giao diïnå vaâ cêìu tin cuãa baån àoåc, àùåc biïåt caác thû viïån chûa ky ä thuêt/cöngå nghï.å Viïcå àanhá gia á àûúcå tiïnë lêëy ngûúâi duâng laâm trung têm trong phaát triïín haânh trong möåt thúâi àiïím xaác àõnh laâ website cuãa mònh. Trong nghiïn cûáu naây 20/02/2014, vò vêyå moiå thay àöií sau thúiâ àiïmí chuáng töi tòm hiïíu nguyïn nhên taåi sao laåi coá thu thêpå dû ä liïuå se ä khöng àûúcå xem xet.á tònh traång naây vaâ cêìn laâm gò àïí nêng cao hiïåu 2. Triïët lyá lêëy baån àoåc laâm trung têm quaã caác website thû viïån. Àïí àaåt àûúåc muåc trong phaát triïín website thû viïån tiïu àoá, chuáng töi àùåt ra böën cêu hoãi nghiïn Trong kyã nguyïn Internet thò website thû cûáu, àoá laâ: viïån àaä vaâ àang trúã thaânh núi àïí baån àoåc (1) Xu thïë thiïët kïë website thû viïån hiïån (ngûúâi sûã duång dõch vuå) vaâ thû viïån (ngûúâi nay laâ gò? cung cêëp dõch vuå) gùåp nhau tiïån lúåi, nhanh (2) Caác tiïu chñ naâo duâng àïí àaánh giaá choáng vaâ hiïåu quaã. Vai troâ cuãa website thû website thû viïån? viïån àûúåc thïí hiïån möåt söë khña caånh nhû: THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 3
2. Nghiïn cûáu - Trao àöíi cöíng khai thaác nguöìn lûåc thöng tin dûúái daång thöng tin cuãa baån àoåc. Viïåc thiïët kïë theo in vaâ söë hoáa coá trong vaâ ngoaâi thû viïån; núi hûúáng ngûúâi duâng àoáng vai troâ rêët quan troång cung cêëp caác dõch vuå thû viïån cho baån àoåc; àöëi vúái möåt hïå thöëng thöng tin. Búãi vò cú quan cöng cuå hûúáng dêîn cho baån àoåc sûã duång thû thöng tin àoá phaãi nhêët quaán trong chiïën viïån hiïåu quaã; núi ngûúâi duâng nhêån àûúåc sûå lûúåc phaát triïín, thiïët kïë hïå thöëng, xêy dûång höî trúå vaâ giaãi àaáp thùæc mùæc tûâ thû viïån; laâ caác dõch vuå vaâ àùåc biïåt laâ thiïët kïë xêy dûång cöng cuå quaãng baá thû viïån [8]. website - cöngí kïtë nöië vúiá ngûúiâ dung.â Têtë caã Vúiá vai tro â quan trongå nhû vêy,å viïcå xêy dûaå trïn hai cêu hoiã cú ban:ã ngûúiâ dungâ chñnh dûngå va â thiïtë kï ë mötå website phu â húpå vúiá tûngâ cuaã website la â ai? Va â ho å cênì nhûngä thöng tin gò? thû viïnå va â àùcå thu â ngûúiâ dungâ tin la â mötå Triïtë ly á lêyë banå àocå lamâ trung têm àûúcå cacá nhiïmå vu å quan trongå va â cênì àûúcå thûcå hiïnå thû viïnå trïn thï ë giúiá triïtå àï í tuên thu,ã cho duâ mötå cachá chuyïn nghiïpå va â baiâ ban.ã Möiî mötå ào á la â thû viïnå àaiå hoc,å thû viïnå cöng cöngå hay website ra àúiâ àïuì hûúngá túiá mötå nhomá àöië thû viïnå trûúngâ hoc.å George khùngè àõnh rùngç tûúngå ngûúiâ dungâ chñnh cuaã tö í chûcá àûa ra hiïnå nay ú ã cacá trûúngâ àaiå hoc,å sinh viïn, giangã website ào.á Àöië vúiá mötå website thû viïn,å hiïní viïn va â cacá khoa àaoâ taoå truy cêpå va â khai thacá nhiïn àöië tûúngå phucå vu å la â nhûngä ngûúiâ cênì thöng tin thöng qua website cuaã thû viïnå nhiïuì àïnë thöng tin, taiâ liïuå cuaã thû viïn.å Dô nhiïn, hún lucá naoâ hït.ë Do vêy,å mötå àiïuì quan trongå cacá àöië tûúngå khacá sû ã dungå website ào á conâ bao va â hiïní nhiïn la â cacá website cungä nhû nhûngä gömì caná bö å thû viïnå cuaã chñnh thû viïnå ào,á àöië tûúng tacá giao diïnå sö ë phaiã thêtå dï î dangâ truy tacá va â cacá àún võ co á möië quan hï å nghiïpå vu.å cêpå va â khöng qua á phûcá tap.å Qua á trònh thiïtë kïë Tuy nhiïn, banå àocå vênî la â àöië tûúngå chñnh maâ website cênì phaiã co á sû å tham gia cuaã banå àoc.å thû viïnå hûúngá túiá va â ho å la â trung têm trong Yïu cêuì cênì phaiã co á mötå banã khaoã satá àanhá giaá thiïtë kï ë hï å thöngë thöng tin va â xêy dûngå website àï í hiïuí ro ä vï ì àöië tûúngå ma â thû viïnå phucå vu:å hoå thû viïn.å Vúiá möiî mötå thû viïnå co á àöië tûúngå la â ai, mong muönë nhu cêuì tin cuaã ho,å thoiá quen banå àocå àùcå thu â riïng, do vêy,å co á nhûngä cachá va â cacá ky ä nùng cú banã cuaã ho å [6]. Becker vaâ tiïpë cênå riïng àï í àapá ûngá nhu cêuì cuaã banå àoc.å Yannotta àa ä àûa ra mötå mö hònh thï í hiïnå quy Nhûng vênî co á mötå àùcå àiïmí chung cho cacá thû trònh thiïtë kï ë mötå website, ma â ú ã trong ào á têtë caã viïnå khi xêy dûngå website, ào á la,â lêyë banå àocå cacá tiïnë trònh phaiã xuyïn suötë mötå mucå tiïu laâ lamâ trung têm (user-centered approach). Vêy,å hûúngá túiá ngûúiâ dungâ [5]. Dûaå trïn traiã nghiïmå thiïtë kï ë lêyë ngûúiâ dungâ lamâ trung têm la â gò? ngûúâi duâng (user experience) àïí thiïët kïë Va â lamâ thï ë naoâ àï í xêy dûngå mötå website lêyë website vûaâ la â mötå khoa hocå vûaâ la â mötå nghïå ngûúiâ dungâ lamâ trung têm? thuêtå ma â ú ã ào á viïcå thiïtë kï ë website cênì àatå àûúcå Theo Allen, viïåc lêëy ngûúâi duâng laâm trung ba yïu cêu:ì dï î sû ã dung,å phu â húpå vúiá ky â vongå têm laâ yïëu töë then chöët cho sûå thaânh cöng vaâ cuaã ngûúiâ dungâ va â àatå àûúcå cacá mucå tiïu àùtå ra tñnh hiïåu quaã cuãa möåt hïå thöëng thöng tin hay cuaã tö í chûc.á Katz-Haas va â Truchard [7,12] àûa caác dõch vuå thöng tin cuãa möåt töí chûác [3]. ra mötå sö ë cêu hoiã gúiå y á khi tiïnë hanhâ xêy dûngå Viïåc thiïët kïë hïå thöëng thöng tin theo hûúáng mötå website theo hûúngá ngûúiâ dung:â ngûúâi duâng nïn dûåa vaâo caác yïëu töë cú baãn àoá • Ai laâ àöëi tûúång sûã duång website? laâ nhu cêìu tin cuãa ngûúâi duâng, caác nhiïåm vuå • vaâ dûå aán hay nhûäng nghiïn cûáu maâ hoå phaãi Nhûäng muåc tiïu vaâ nhiïåm vuå maâ hoå phaãi hoaân thaânh. Dûåa trïn caác yïëu töë àoá caác thû hoaân thaânh laâ gò? viïån cêìn thiïët kïë hïå thöëng thöng tin cuãa mònh, • Khaã nùng sûã duång maáy tñnh cuãa ngûúâi trong àoá coá website, àïí àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu duâng nhû thïë naâo? 4 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014
3. Nghiïn cûáu - Trao àöíi • Ngûúâi duâng àang coá nhûäng nhu cêìu tin gò (3) phên tñch caác muåc tiïu vaâ nhiïåm vuå cuãa vaâ loaåi hònh thöng tin naâo? ngûúâi duâng cêìn àaåt àûúåc; • Nhûäng thiïët bõ, phêìn mïìm vaâ trònh duyïåt (4) khöng quyïët àõnh quaá súám möåt giaãi maâ ngûúâi duâng hay sûã duång? phaáp thiïët kïë naâo àoá; • Ngûúâi duâng mong muöën nhûäng gò tûâ (5) lùåp laåi quy trònh thiïët kïë - kiïím tra tñnh website? Hoå mong muöën website hoaåt àöång hûäu duång àïën khi naâo àaåt àûúåc thiïët kïë mong àöång nhû thïë naâo? muöën. • Thiïët kïë cuãa website coá phuâ húåp vúái kinh Möåt vñ duå àiïín hònh àoá laâ Thû viïån Quöëc nghiïåm cuãa ngûúâi duâng khöng? höåi Myä àaä triïåt àïí triïët lyá naây khi xêy dûång • Nhûäng kiïën thûác vaâ kyä nùng liïn quan website cuãa mònh. Khi baån àoåc truy cêåp vaâo cuãa ngûúâi duâng coá àûúåc àûa vaâo trong quaá website cuãa thû viïån, võ trñ dïî nhòn vaâ trung trònh thiïët kïë khöng? têm cuãa website laâ thanh tòm kiïëm thöng tin, • Àùåc àiïím möi trûúâng laâm viïåc, möi tiïëp àïën laâ caác böå sûu têåp chñnh trong thû trûúâng sûã duång web cuãa ngûúâi duâng nhû thïë viïån, caác àïì muåc chuã àïì maâ tûâ àoá ngûúâi duâng naâo? coá thïí truy cêåp àïën nguöìn taâi liïåu coá trong thû Viïåc xêy dûång möåt website theo hûúáng viïån, caác dõch vuå maâ thû viïån cung cêëp, caác ngûúâi duâng cêìn tuên thuã mötå söë yïu cêìu sau: thöng tin höî trúå cêìn thiïët. Tuyïåt nhiïn, khöng (1) cêìn phaãi coá sûå tham gia cuãa ngûúâi duâng coá caác tin tûác, sûå kiïån, caác baâi baáo hoaåt àöång ngay tûâ luác bùæt àêìu xêy dûång website; nghiïåp vuå. Phêìn lúán diïån tñch trang chuã laâ (2) hiïíu roä ngûúâi duâng cuãa hïå thöëng; duâng àïí phuåc vuå cho ngûúâi duâng tin. Hònh 1. Website Thû viïån Quöëc höåi Myä - möåt vñ duå àiïín hònh vïì thiïët kïë lêëy baån àoåc laâm trung têm THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 5
4. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Trong khi àoá khaão saát caác website thû viïån naâo laâ quan troång, vaâ baån àoåc quan têm nhêët taåi Viïåt Nam, kïët quaã cho thêëy caác thû viïån àïën loaåi hònh thöng tin naâo. Ngoaâi ra coân coá chûa ài theo triïët lyá trïn. Phêìn lúán diïån tñch caác yïëu töë cêìn xem xeát khaác, àoá laâ, tñnh haâi cuãa trang chuã (home page) cuãa website khöng hoâa vïì phöëi mêìu, hònh aãnh phuâ húåp, kiïíu chûä daânh cho ngûúâi cêìn tòm kiïëm thöng tin, maâ thöëng nhêët, böë cuåc húåp lyá, vaâ thiïët kïë hûúáng daânh cho thöng tin nghiïåp vuå, vïì hoaåt àöång têm àïí dïî sûã duång trïn nhiïìu thiïët bõ. cuãa àún võ hay nhûäng tin tûác sûå kiïån. Ngûúâi Vï ì ky ä thuêtå . Àamã baoã website cênì phaiã tûúng duâng cêìn ñt nhêët phaãi hai àïën ba thao taác múái thñch vúiá nhûngä trònh duyïtå web phö í thöng nhû: túái àûúåc cöng cuå tòm kiïëm, vaâ cêìn nhiïìu thao Firefox, Internet Explorer, Google Chrome vaâ taác nûäa àïí biïët thû viïån coá nhûäng nguöìn taâi cacá trònh duyïnå khac.á Tûúng thñch cho cacá thiïtë liïåu gò. Àaä coá möåt söë thû viïån tiïëp cêån theo bõ khacá nhau nhû àiïnå thoaiå thöng minh, mayá hûúáng ngûúâi duâng, tuy nhiïn vêîn mùæc löîi laâ cöë tñnh bang,ã mayá tñnh àï í banâ hay mayá tñnh xachá “laâm vûâa loâng” têët caã ngûúâi duâng, vaâ cöë àûa tay. Àamã baoã töcë àö å truy cêpå dûúiá 5 giêy (theo caâng nhiïìu thöng tin caâng töët. Thûåc traång naây khuyïnë caoá cuaã google). Co á cöng cu å tra cûuá chuáng töi seä phên tñch úã phêìn sau baâi viïët. manhå vúiá kha ã nùng mötå cêu lïnhå tòm kiïmë coá 3. Cacá tiïu chñ àï í àanhá gia á website thû viïnå thï í àûa ra kïtë qua ã tû â nhiïuì nguönì do thû viïnå Hiïån nay vêîn chûa coá möåt böå tiïu chuêín do cung cêpë (one search for all) va â ûu tiïn sùpæ xïpë cú quan coá thêím quyïìn ban haânh quy àõnh àïí kïtë qua ã gênì àungá nhêtë lïn trïn. Tñnh baoã mêtå vaâ àaánh giaá vïì möåt website thû viïån. Chuáng töi sao lûu dû ä liïuå cungä cênì phaiã yïu cêuì cao. àaä tham khaão möåt söë taâi liïåu nhû: caác tiïu chñ Trong ba tiïu chñ trïn, trong khi tiïu chñ vïì àaánh giaá trang thöng tin àiïån tûã trïn maång mùtå ky ä thuêtå co á anhã hûúngã gianá tiïp,ë thò hai Internet cuãa caác àún võ trûåc thuöåc Böå khoa tiïu chñ vï ì nöiå dung va â giao diïnå co á anhã hûúngã hocå va â Cöng nghï å [4], nghiïn cûuá vï ì tñnh khaã trûcå tiïpë àïnë triïtë ly á lêyë ngûúiâ dungâ lamâ trung dungå cuaã mötå website thû viïnå [9], va â nghiïn têm. Trong phênì tiïpë theo, chungá töi trònh bayâ cûuá vï ì àanhá gia á nöiå dung website thû viïnå [1,8]. kïtë qua ã khaoã satá theo cacá tiïu chñ àa ä àûa ra. Trïn cú súã àoá chuáng töi àûa ra ba tiïu chñ cú 4. Thûåc traång website cuãa thû viïån taåi baãn cho àaánh giaá website thû viïån àoá laâ: nöåi Viïåt Nam dung, giao diïån vaâ kyä thuêåt. Qua nghiïn cûuá chungá töi nhênå thêyë mötå Vïì mùåt nöåi dung. Nöåi dung thöng tin cuãa àiïmí chung la â khi thiïtë kï ë website cacá thû viïnå möåt website thû viïån cêìn coá àoá laâ: caác nguöìn khöng tiïnë hanhâ nghiïn cûuá cu å thï í vï ì banå àocå lûåc thöng tin maâ thû viïån coá thïí cung cêëp cho cuaã mònh ma â phênì lúná dûaå theo löië kinh nghiïmå ngûúâi duâng: bao göìm nguöìn thöng tin in êën vaâ vönë co á (vñ du å nhû hiïuí biïtë cuaã thû viïnå vï ì banå söë hoáa coá trong thû viïån hoùåc liïn kïët àïën àocå phucå vu å hangâ ngay)â va â mucå tiïu àùtå ra cuaã nguöìn trûåc tuyïën tûâ bïn ngoaâi; caác dõch vuå thû chñnh thû viïn.å Chñnh vò vêy,å sö ë liïuå cho thêyë viïån cú baãn maâ thû viïån cung cêëp cho baån website chûa àapá ûngá àûúcå ky â vongå cuaã banå àoåc; caác trúå giuáp vaâ hûúáng dêîn cuãa thû viïån àoc.å Co á túiá 76% sö ë banå àocå àûúcå hoiã khùngè nhùçm giuáp baån àoåc khai thaác thöng tin möåt àõnh rùngç ho å hiïmë khi truy cêpå website thû viïn.å caách hiïåu quaã nhêët. 54% khùngè àõnh khöng haiâ longâ vúiá thûcå trangå Vïì giao diïån. Möåt nguyïn tùæc quan troång laâ cuaã website, trong ào á 36% phanâ nanâ vï ì viïcå khoá giao diïån phaãi cho pheáp baån àoåc têåp trung khùn khi tòm kiïmë taiâ liïu,å va â co á 21% ngûúiâ àûúåc vaâo thöng tin quan troång nhêët. Nhû àaä àûúcå khaoã satá mong muönë cênì co á sû å thay àöií caã trònh baây úã phêìn trïn, trong quaá trònh thiïët kïë vï ì nöiå dung lênî hònh thûc.á Nhû vêy,å nhòn chung cêìn nghiïn cûáu baån àoåc àïí biïët àûúåc thöng tin sû å thu hutá banå àocå truy cêpå sû ã dungå website cuaã 6 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014
5. Nghiïn cûáu - Trao àöíi cacá thû viïnå conâ hanå chï.ë Website chûa àapá ûngá 100% ngûúâi duâng tin àïìu traã lúâi khöng nhêån àûúcå nhu cêuì cuaã banå àoc,å trong ào á co á ba yïuë töë àûúåc höî trúå tûâ ngûúâi quaãn trõ khi gùåp caác sûå cöë chñnh anhã hûúngã àïnë tònh trangå trïn bao göm:ì trong quaá trònh truy cêåp website thû viïån. Höî nöiå dung, hònh thûcá - giao diïnå va â ky ä thuêt.å trúå trûåc tuyïën cuãa thû viïån luön trong tònh 4.1. Àaánh giaá vïì nöåi dung thöng tin traång offline. Thöng tin vïì àiïån thoaåi vaâ email Möåt trong nhûäng vêën àïì nhêån àûúåc yá kiïën liïn hïå phêìn lúán laâ cuãa böå phêån haânh chñnh phaãn höìi nhiïìu nhêët àoá laâ caác thû viïån àang khöng phaãi laâ nhûäng böå phêån phuåc vuå hay caán quaá sa àaâ vaâo viïåc àûa caác thöng tin, tin tûác böå trûåc tiïëp phuåc vuå baån àoåc. Chuáng töi àaä thûã maâ khöng têåp trung cêåp nhêåt caác thöng tin tra gûãi möåt söë yïu cêìu vaâ thùæc mùæc vïì tòm kiïëm cûáu, thöng tin vïì taâi liïåu cho baån àoåc. Nhûäng taâi liïåu theo àõa chó email maâ thû viïån cung thöng tin chung, giúái thiïåu vïì thû viïån hoùåc cêëp. Tuy nhiïn, sau hai thaáng kïët thuác thu tin tûác thûúâng chó phuåc vuå cho nhûäng àöëi thêåp söë liïåu vêîn chûa coá möåt phaãn höìi naâo tûâ tûúång laâ caán böå cuãa thû viïån àoá hay möåt söë caác thû viïån. Möåt söë baån àoåc mong muöën rùçng ngûúâi quan têm àïën ngaânh thöng tin-thû viïån. phña sau website thû viïån luön coá caán böå thû Trong khi lûúång baån àoåc chiïëm àa söë thò viïån tuác trûåc àïí höî trúå baån àoåc khi cêìn thiïët. thöng tin daânh àïí phuåc vuå cho hoå coân haån chïë. Viïcå thiïuë vùngæ taiâ liïuå sö ë cungä la â mötå Möåt söë thû viïån thêåm chñ múái àûa ra àûúåc trong nhûngä nguyïn nhên dênî àïnë website cuaã cöng cuå tòm kiïëm thû muåc (OPAC), caác dõch thû viïnå àang àûúcå banå àocå sû ã dungå nhû mötå vuå khaác hêìu nhû khöng coá. Nïëu so saánh tñnh OPAC - tra cûuá mucå lucå trûcå tuyïn.ë Àêy co á leä àêìy àuã caác yïëu töë thöng tin thò thöng tin giúái la â chûcá nùng duy nhêtë ma â banå àocå sû ã dungå khi thiïåu chung vïì thû viïån, tin tûác laåi chiïëm söë truy cêpå website. Banå àocå cênì hún nûaä nguönì lûúång lúán hún caác thöng tin tham khaão, caác tin sö ë hoaá ma â thû viïnå cung cêp.ë Chó mötå söë hûúáng dêîn baån àoåc truy cêåp àïën caác nguöìn taâi thû viïnå lúná cho phepá truy cêpå nguönì tin söë liïåu. Nhû vêåy, nhòn chung caác website àang úã hoa,á tuy nhiïn rêtë hanå chï ë vï ì sö ë lûúngå taiâ liïu.å trong tònh traång caái cêìn thò thiïëu maâ caái coá laåi Àï í lamâ ro ä mong muönë cuaã banå àocå vï ì thöng khöng thûåc sûå cêìn. tin trïn website cuaã thû viïn,å chungá töi àûa ra Möåt àiïím nûäa laâ dõch vuå höî trúå trûåc tuyïën baãy nhoám thöng tin hiïån àang coá trïn cuãa caác thû viïån hêìu nhû khöng coá. Traã lúâi website va â àûa ra àö å ào bönë mûcá tû â khöng cênì cêu hoãi “Anh chõ coá nhêån àûúåc sûå höî trúå trûåc thiïtë àïnë rêtë cênì thiït.ë Kïtë qua ã àûúcå trònh bayâ tiïëp cuãa ban quaãn trõ website khöng?”, thò taiå bangã sau: Baãng 1. Àaánh giaá cuãa baån àoåc vïì thöng tin trïn website thû viïån Nöåi dung thöng tin Rêët cêìn Cêìn thiïët Khöng cêìn Khöng cêìn thiïët thiïët lùæm thiïët Giúái thiïåu caác nguöìn taâi liïåu coá trong thû viïån 66% 30% 2% 2% Tra cûáu vaâ hûúáng dêîn tra cûáu 90% 10% % 0% Thöng baáo taâi liïåu múái 74% 20% 1% 5% Thöng tin vïì sûã duång thû viïån vaâ höî trúå 82% 10% 0% 8% Liïn kïët àïën caác nguöìn taâi liïåu tûâ caác TV khaác 80% 5% 7% 8% Hònh aãnh, thöng tin vïì thû viïån 19% 9% 51% 21% Sûå kiïån, tin tûác diïîn ra trong vaâ ngoaâi thû viïån 22% 12% 60% 6% THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 7
6. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Coá thïí thêëy caác nhoám thöng tin nhû: thöng website, àùåc biïåt laâ taåi trang chuã. Caác thû viïån tin vïì nguöìn taâi liïåu coá trong thû viïån, tra cûáu àang àûa quaá nhiïìu thöng tin vïì thû viïån, vïì vaâ hûúáng dêîn tra cûáu, thöng baáo taâi liïåu múái, tin tûác lïn trang chuã - nhûäng thöng tin naây baån thöng tin vïì sûã duång thû viïån vaâ höî trúå, vaâ caác àoåc hêìu nhû khöng quan têm. Trong khi àoá, liïn kïët àïën caác nguöìn taâi nguyïn laâ nhûäng phêìn daânh cho baån àoåc àïí khai thaác taâi liïåu thò thöng tin àûúåc baån àoåc àùåc biïåt quan têm vaâ rêët ñt vaâ chó coá möåt söë àûúâng liïn kïët nùçm úã võ mong muöën coá trïn website. Vúái 85-100% trñ khoá nhòn. Baån àoåc mêët ñt nhêët hai àïën ba baån àoåc cho rùçng nhûäng thöng tin naây laâ cêìn thao taác àïí truy cêpå àïën cöng cuå tòm kiïëm thiïët vaâ rêët cêìn thiïët. ÚÃ chiïìu ngûúåc laåi, 66% hoùåc thöng tin giúái thiïåu vïì taâi liïåu trong thû vaâ 72% baån àoåc cho rùçng nhûäng thöng tin nhû viïån. Àêy laâ vêën àïì caác thû viïån cêìn àùåc biïåt hònh aãnh, thöng tin vïì thû viïån cuäng nhû tin lûu yá trong caách tiïëp cêån xêy dûång website tûác laâ khöng cêìn thiïët lùæm hoùåc thûåc sûå khöng cuãa mònh, àïí àaãm baão website taåo ra laâ do baån cêìn thiïët. Möåt söë baån àoåc cho rùçng nhûäng àoåc cêìn vaâ phuåc vuå baån àoåc laâ chñnh. thöng tin naây cêìn phaãi àûa vaâo trang thûá hai trúã ài, trang chuã (home page) phaãi daânh àïí 4.2. Àaánh giaá vïì hònh thûác - giao diïån phuåc vuå ngûúâi sûã duång thû viïån. Vúái cêu hoãi “Anh/chõ àaánh giaá giao diïån Nhû vêåy coá thïí thêëy, sûå lïåch pha trong website thû viïån nhû thïë naâo?” Chuáng töi thu caách tiïëp cêån xêy dûång website giûäa baån àoåc àûúåc kïët quaã phaãn höìi laâ caác website thû viïån vaâ thû viïån, hoå chûa coá àûúåc tiïëng noái chung thiïët kïë coân rûúâm raâ, chûa thûåc sûå bùæt mùæt. vïì nöåi dung thöng tin cêìn thïí hiïån trïn Kïët quaã àûúåc thïí hiïån úã Hònh 2: Hònh 2. Àaánh giaá cuãa baån àoåc vïì giao diïån webite Kïët quaã cho thêëy 64% baån àoåc cho rùçng búãi cöng cuå naây giuáp ngûúâi duâng tin biïët àûúåc giao diïån website böë trñ chûa haâi hoâa, thöng sú àöì cuãa trang web vaâ hoå coá thïí dïî daâng tòm tin àún àiïåu, coá quaá nhiïìu chûä trong khi thiïëu kiïëm thöng tin trïn àoá. hònh aãnh coá nöåi dung liïn quan, hoå cho rùçng 4.3. Àaánh giaá vïì kyä thuêåt thiïët kïë cêìn phaãi thay àöíi. Àêy laâ con söë àaáng Nhû àaä trònh baây úã trïn, coá nhiïìu tiïu chñ lûu yá cho caác thû viïån búãi baån àoåc àaánh giaá àïí àaánh giaá vïì kyä thuêåt cuãa möåt website. Tuy khaá thêëp vïì giao diïån cuãa website. nhiïn, àûáng tûâ phña ngûúâi duâng chuáng töi chó Möåt yïëu töë trong giao diïån cuãa website thû nïu ra ba tiïu chñ àoá laâ: cöng cuå tòm kiïëm, töëc viïån laâ sitemap (sú àöì cuãa website). Hai phêìn àöå phaãn höìi cuãa website, vaâ tñnh tûúng thñch ba söë website maâ chuáng töi khaão saát àïìu cuãa website vúái trònh duyïåt vaâ thiïët bõ. khöng coá chûác nùng naây. Sitemap khaá quan Kïët quaã phên tñch söë liïåu chó ra rùçng, cöng troång àöëi vúái website cuãa caác cú quan thû viïån cuå tòm kiïëm cuãa thû viïån àang coân haån chïë. 8 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014
7. Nghiïn cûáu - Trao àöíi Möåt trong nhûäng haån chïë cuãa caác cöng cuå tòm tûúng àöìng vúái caác cöng cuå kiïím tra laâ kiïëm cuãa thû viïån àoá laâ khöng höî trúå tòm àa website thû viïån coá töëc àöå phaãn höìi chêåm. cú súã dûä liïåu (CSDL). Ngûúâi duâng thûúâng Àanhá gia á cuöië cungâ la â tñnh tûúng thñch cuaã phaãi lûåa choån tûâng CSDL nhû: saách, baáo-taåp website vúiá cacá trònh duyïtå va â cacá thiïtë bõ. chñ, luêån vùn-luêån aán, taâi liïåu toaân vùn Chungá töi àa ä tiïnë hanhâ thû ã nghiïmå cacá website trong quaá trònh tòm kiïëm. Bïn caånh àoá, caác cuaã cacá thû viïnå trïn mötå sö ë trònh duyïtå nhû laâ cöng cuå tòm kiïëm àöi khi boã soát thöng tin hoùåc Internet Explorer, Google Chrome, Safari, àûa ra quaá nhiïìu kïët quaã, gêy nhiïîu thöng tin. Mozilla Firefox va â Net Scape, chayå trïn nïnì Caác cöng cuå naây bõ àaánh giaá laâ chûa thöng tangã cacá hï å àiïuì hanhâ Mac Os, Window XP/7, minh khi chûa àûa ra àûúåc kïët quaã àaä àûúåc Ubuntu va â cacá thiïtë bõ nhû mayá tñnh àï í ban,â sùæp xïëp gêìn àuáng vúái cêu lïånh tòm. mayá xachá tay, àiïnå thoaiå thöng minh va â mayá Möåt haån chïë nûäa laâ caác cöng cuå tòm kiïëm tñnh bang.ã Kïtë qua ã kha ã quan la â têtë ca ã cacá thiïëu tñnh mïìm deão. Viïåc múã röång, thu heåp website àïuì hiïní thõ àêyì àu ã cacá chûcá nùng, kïët quaã tòm laâ khaá khoá khùn. Thûúâng banå àoåc phên hï,å kïtë cêu,ë cú ä anhã khöng bõ pha á vú.ä Àêy phaãi àaánh laåi cêu lïånh tòm kiïëm trïn cú súã tûå la â mötå ûu àiïmí cuaã cacá website thû viïn.å àûa ra àiïìu kiïån tòm múã röång hay thu heåp theo 5. Kïët luêån vaâ khuyïën nghõ kinh nghiïåm caá nhên, maâ hoaân toaân khöng coá sûå höî trúå cuãa cöng cuå tòm kiïëm. Chùèng haån Kïtë qua ã khaoã satá chó ra rùngç viïcå cacá website nhû gúåi yá baån àoåc tòm kiïëm chñnh xaác hún, thû viïnå chûa thu hutá àûúcå banå àoc,å chûa lamâ tötë hay loåc búát caác taâi liïåu khöng phuâ húåp trïn cú vai tro â la â cöngí thöng tin va â cêuì nöië giûaä banå àocå súã kïët quaã tòm kiïëm trûúác àoá. Kïët quaã khaão saát vúiá thû viïnå la â do nhûngä nguyïn nhên sau: cacá cho thêëy rùçng, 64% baån àoåc àûúåc hoãi cho rùçng thû viïnå chûa thûcå sû å quan têm banå àocå khi thiïtë hoå gùåp khoá khùn trong viïåc sûã duång cöng cuå kï ë va â phatá triïní website, thöng tin trïn website tòm kiïëm àïí tòm thöng tin trong thû viïån. Hoå (àùcå biïtå la â trang chu)ã àang phênì lúná la â nhùmç coá caãm giaác laâ cöng cuå tòm kiïëm cuãa thû viïån giúiá thiïuå vï ì thû viïn,å taiâ liïuå sö ë conâ hanå chï,ë chûa cho pheáp hoå “luåc tung” hay “tòm kyä” caác thiïtë kï ë website chûa thûcå sû å töt,ë va â conâ hanå chïë taâi liïåu coá trong thû viïån. vï ì mùtå ky ä thuêtå ào á la â cöng cu å tòm kiïmë chûa Àiïmí àanhá gia á thû á hai la â töcë àö å phanã höiì cuaã hiïuå qua ã cungä nhû töcë àö å phanã höiì cuaã website website thû viïn.å Kïtë qua ã khaoã satá chó ra rùngç chêm.å Trïn cú sú ã kïtë qua ã nghiïn cûuá nay,â chungá töcë àö å phanã höiì trung bònh cuaã cacá website thû töi àûa ra mötå sö ë khuyïnë nghõ sau: viïnå la â 6 giêy. Nhû vêy,å co á thï í thêyë la â chêmå so - Cênì àûa ra triïtë ly á lêyë banå àocå lamâ trung têm. vúiá khuyïnë caoá cuaã google la â dûúiá 5 giêy (theo Phaiã àûa triïtë ly á nayâ vaoâ vùn banã va â hanhâ àöngå cuå chuyïn gia vï ì SEO cacá website àûúcå àanhá giaá thï í cuaã thû viïn.å Àiïuì nayâ tûúngã nhû ly á thuyïtë tötë thûúngâ co á thúiâ gian phanã höiì nho ã hún 5 giêy nhûng laiå rêtë quan trongå àöië vúiá thû viïnå trong va â àï í ngûúiâ dungâ haiâ longâ thò töcë àö å phaiã nhoã chiïnë lûúcå phatá triïní chung. Vò chó khi ca ã thû viïnå hún 2 giêy). Chungá töi sû ã cacá cöng cu å nhû cungâ co á mötå àõnh hûúngá la â lêyë banå àocå lamâ trung Woorank va â PageSpeed Insights àï í àanhá giaá têm thò moiå hoatå àöngå cuaã thû viïnå se ä thöngë nhêt.ë tñnh nùng ky ä thuêtå liïn quan àïnë töcë àö å truy cêpå Tû â chiïnë lûúcå phatá triïn,í quy àõnh àöië vúiá caná böå cuaã website thû viïn.å Kïtë qua ã cho thêy,ë töcë àöå thû viïnå vï ì thaiá àö å phucå vu,å cacá nguönì lûcå thöng trung bònh cuaã cacá website thû viïnå dûúiá 70 tin, cacá dõch vu å va â hö î trú,å xêy dûngå website àïuì àiïmí (tûcá la â töcë àö å truy cêpå lúná hún 5 giêy). hûúngá túiá phucå vu å tötë nhêtë cho banå àoc.å Àïí khaách quan, chuáng töi khaão saát àaánh - Cêåp nhêåt nöåi dung söë vaâ xêy dûång dõch vuå giaá cuãa baån àoåc àöëi vúiá töëc àöå truy cêåp cuãa trûåc tuyïën. Caác CSDL àiïån tûã cuãa caác thû viïån website. Coá 51% baån àoåc cho rùçng töëc àöå cuãa coân rêët haån chïë, chó vaâi thû viïån tûå xêy dûång website chêåm vaâ rêët chêåm, àùåc biïåt laâ tòm cho mònh, tuy nhiïn con söë àoá quaá khiïm töën, kiïëm taâi liïåu trong OPAC; 21% àaánh giaá töëc chûa àaáp ûáng àûúåc nhu cêìu ngaây caâng lúán cuãa àöå trung bònh; coân laåi 28% baån àoåc àaánh giaá ngûúâi duâng tin, vò vêåy caác thû viïån nïn mua töëc àöå truy cêåp website thû viïån khaá nhanh vaâ hoùåc thuï nhûäng CSDL söë coá chêët lûúång cao. töët. Nhû vêåy coá thïí thêëy, phaãn höìi cuãa baån àoåc Cêìn cung cêëp caác dõch vuå vaâ höî trúå trûåc tuyïën THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014 9
8. Nghiïn cûáu - Trao àöíi àïí baån àoåc sûã duång website thûúâng xuyïn all” (mötå cêu lïnhå tòm àïnë têtë ca ã cacá nguönì tin hún. ma â thû viïnå co).á Bïn canhå ào á cênì caiã thiïnå - Thiïët kïë laåi giao diïån lêëy baån àoåc laâm chêtë lûúngå tòm va â sû å linh hoatå trong qua á trònh trung têm. Cêìn coá nghiïn cûáu nghiïm tuác vïì tòm kiïmë thöng tin. baån àoåc trong quaá trònh thiïët kïë. Cêìn thuï Caiã thiïnå töcë àö å truy cêp.å Caiã thiïnå tònh cöng ty thiïët kïë àïí àaãm baão tñnh thêím myä trangå phanã höiì cuaã website bùngç biïnå phapá nhû: cuäng nhû chuyïín taãi àûúåc triïët lyá cuãa thû viïån. nêng cêpë hï å thöngë mayá chu,ã nêng cêpë phênì Gúä boã thöng tin maâ baån àoåc khöng cêìn, tùng mïmì thû viïn,å cên bùngç taiã va â àûúngâ truyïn,ì cûúâng thöng tin baån àoåc quan têm trïn giamã kñch cú ä àö ì hoa å trong trang web, quy àõnh website, taåo ra sûå trao àöíi thöng tin hai chiïìu cu å thï í kñch cú ä cacá file àö ì hoa å trong ma ä HTML, tûâ phña baån àoåc vaâ thû viïån. giamã sö ë file va â khöng qua á lamå dungå cacá yïuë töë - Nêng cao nùng lûcå tòm kiïmë . Albers vaâ flash. Nïn thuï mötå cöng ty chuyïn vï ì CEO àïí Still (2010) àùtå vênë àï ì taiå sao hï å thöngë cacá thû tùng töcë àö å phanã höiì cuaã website cungä nhû sûå viïnå laiå co á nhûngä trang tòm kiïmë phûcá tap,å hiïnå diïnå cuaã website trong kïtë qua ã tòm kiïmë trong khi google chó co á mötå höpå thoaiå tòm cuaã cacá cöng cu å tòm kiïmë phö í biïnë hiïnå nay. kiïmë duy nhêtë nhûng laiå to ã ra hiïuå qua ã [2]. Tomá lai,å co á thï í thêyë cacá website thû viïnå Khúiã àêuì cuaã tû å àöngå hoaá thû viïnå la â sû å xuêtë Viïtå Nam vênî àang trong giai àoanå àêuì cuaã sûå hiïnå cuaã cöng cu å tra cûuá thû mucå trûcå tuyïnë phatá triïní trong tiïnë trònh höiå nhêpå Internet vaâ OPAC – àûúcå xem nhû cöngí tra cûuá thöng tin thï ë giúiá sö.ë Cacá thû viïnå phatá triïní website chûa cuaã thû viïn.å Tuy nhiïn àïnë nay khaiá niïmå nayâ thûcå sû å lêyë banå àocå lamâ trung têm. Chungá töi hy khöng conâ thûcå sû å y á nghôa khi ma â thû viïnå àaä vongå rùng,ç cacá thû viïnå thêtå sû å lûu têm trong kïë trú ã thanhâ mötå hï å thöngë thöng tin phûcá tap,å hoachå phatá triïní website cuaã mònh theo hûúngá trong ào á quanã ly á nhûngä nguönì taiâ liïuå mú,ã phucå vu å banå àoc.å Ú Ã ào á banå àocå la â trung têm cuaã nguönì taiâ liïuå àong,á taiâ liïuå co á sùné trong têtë ca ã nhûngä thöng tin va â dõch vu å ma â website CSDL cuaã thû viïn,å taiâ liïuå mua banã quyïnì cung cêp,ë chû á khöng phaiã la â núi àï í thû viïnå tûå cuaã cacá cöng ty cung cêpë thöng tin, cacá CSDL giúiá thiïuå vï ì mònh. Hy vongå vúiá thay àöií ào,á cacá thû mucå va â CSDL toanâ vùn. Do vêy,å thû viïnå website thû viïnå se ä trú ã thanhâ cöngí thöng tin vaâ cênì ài theo xu thï ë tòm kiïmë “one search for la â cêuì nöië thûcå sû å giûaä banå àocå va â thû viïn.å Taâi liïåu tham khaão 1. Aharony, Noa (2012) An analysis of American academic 6. George, C.A. (2008). User-centred library websites: libraries' websites: 2000-2010. The Electronic Library 30(6), 764-776. Usability evaluation methods. Oxford: Chandos Publishing 2. Albers, M. and Still, B. (2010) Usability of Complex Information 7. Katz-Haas, R. (nd.). User-centered design and web Systems: Evaluation of User Interaction. NW: Taylor and Francis development. Retrieved from ics/articles/ucd%20_web_devel.html 3. Allen, B.L. (1996) 8. Ninh, T.K.T. (2010). Mötå vaiâ netá vï ì nöiå dung cacá web- cfm?id=81100651996&coll=DL&dl=ACM&trk=0&cfid=36229996 site thû viïnå àaiå hocå trïn àõa banâ TP. HCM. Tapå chñ Thû viïnå 4&cftoken=93851216. Information Tasks: Toward a User-Cen- Viïtå Nam, 4 (24), tr. 29-36. tered Approach to Information Systems. Florida: Academic Press 9. Ngö, T.T. (2012). Àanhá gia á website thû viïn.å Tapå chñ thû 4. Bö å KH&CN. (2008). Àanhá gia á Trang thöng tin àiïnå tûã viïnå Viïtå Nam, 1 (33), tr. 31– 36. trïn mangå Internet cuaã cacá àún võ trûcå thuöcå Bö å Khoa hocå vaâ 10. Jasek, C. ( 2007). How to design library websites to Cöng nghï.å Quyïtë àõnh sö ë 2444 /QÀ-BKHCN ngayâ 05 maximize usability. Library Connect. Retrieved nectarchive.elsevier.com/lcp/0502/ lcp0502.pdf. /11/2008 cuaã Bö å trûúngã Bö å Khoa hocå va â Cöng nghï.å 11. Roslyn R. (2001). Academic library website design 5. Becker, D. A. and Yannotta L. (2013). Modeling a library Principles: development of a checklist. Australian Academic & website redesign process: developing a user-centered web- Research Libraries. 32(2), pp. 123-136. site through usability testing. Information Technology and 12. Truchard, A. and Katz-Haas, R. (1998). 5(1). Retrieved from Libraries, 32(1), pp. 6 - 22. (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 10-6-2014; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 12-9-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 15-10-2014). 10 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2014